Әлеуметтік-демографиялық процестер
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
І. Әлеуметтік.демографиялық процестер
1.1. Әлеуметтік құрылымды талдаудағы әлеуметтік .демографиялық өзгерістерді зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2. Миграция ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.3. Демографиялық жағдай және демографиялық болжам ... ... ... ... ...8
ІІ. Аумақтық даму және инфрақұрлым, демография және халықты ұтымды орналастыру.
1. Даму Бағдарламалары және олады қаржыландыру ... ... ... ... ... ... ... 10
1.2. 2005.2007 жылдарға болжамды нәтижелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
2.3. ОҚО . дағы аймақтардың әлеуметтік . эканомикалық
дамуының келешектегі бағдарламалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..29
Пайдаланылған Әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
І. Әлеуметтік.демографиялық процестер
1.1. Әлеуметтік құрылымды талдаудағы әлеуметтік .демографиялық өзгерістерді зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2. Миграция ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.3. Демографиялық жағдай және демографиялық болжам ... ... ... ... ...8
ІІ. Аумақтық даму және инфрақұрлым, демография және халықты ұтымды орналастыру.
1. Даму Бағдарламалары және олады қаржыландыру ... ... ... ... ... ... ... 10
1.2. 2005.2007 жылдарға болжамды нәтижелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
2.3. ОҚО . дағы аймақтардың әлеуметтік . эканомикалық
дамуының келешектегі бағдарламалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..29
Пайдаланылған Әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31
1. Әлеуметтік-демографиялық процестердің бағасы
1.1. Әлеуметтік құрылымды талдаудағы әлеуметтік-демографиялық өзгерістерді зерттеу.
А) негізгі түсініктер
Халық саны – нақты территорияда нақты бір уақытта өмір сүретін адамдар жиынтығын білдіреді.
Уақыттың әрбір кезеңінде халық саны өткен, сол сияқты болашақтағы уақыт кезеңі сияқты халық санынан ерекшеленеді. Ағымдағы уақытта бұл кезеңдердің арасында олардың ұдайы өндіріс пен сыртқы миграцияның әсерінен халық саны өзгеріске ұшырап отырды. Бұл өзгеріс динамиканы сипаттайды: халық саны жоғарыласа көтеріледі, ал халық саны қысқарса төмендейді. Бұл динамика өсу немесе көбею темпімен, сондай-ақ ағымдағы уақытта халық санының көтерілу немесе төмендеуінің абстактілі санымен өлшенеді.
Санақ тәжірибесінде халық санын 2 категорияға бөлуге болады:
1. Нақты халық саны – белгілі бір аймақта тұрғын үйде уақытша және одан тыс тұратындарды қоса алғандағы санақ жүріп жатқан кезеңдегі адамдар.
2. Үнемі тұратын халық саны – белгілі бір аймақтағы халық санағы кезеңіне уақытша қатыспаған үнемі тұратын халық саны.
Б) Халық санының өзгеруі
Қандай да бір халық ол елде болсын, ауданда болсын демографиялық процестердің өзгеруі (саны, құрамы, орналасуы) әсерінен үздіксіз пайда болады. Халық санының өзгеруі табиғи масштабтар мен миграциялық қозғалыстарға тәуелді. Екеуі де демографиялық динамиканың компоненттері болып табылады. Табиғи өсім (кему) мен миграциялық өсім (кему) халық санының жалпы өсімін (кему) құрайды.
В) Халық құрылымының өзгеруі
Тек халық саны ғана өзгеріп қана қоймайды, сондай-ақ оның құрылымы да жаңарып отырады. Халық құрылымы – мүлде оның құрамының синонимі емес. Құрам – бұл номенклатура, дәлірек айтқанда адамдар жиынтығы ретінде құралатын элементтер саны. Демографиялық құрам өзіне халықты еркек және әйел, сондай-ақ адамдардың әртүрлі жоспарларына қарай бөлінуін қамтиды. Жасы бойынша дифференциалданған халық саны топтар бойынша бөлінуі мүмкін. Мысала, мұндай сапалы белгілеріне сәйкес еңбек қабілеттілігі ретінде халық санын 3 топқа бөлуге болады:
1. Еңбекке қабілетті жастар;
2. Еңбекке қабілетті;
3. Жасы улкен еңбекке қабілеттілер.
Халық саны топтарға және сапалы белгілері бойынша бөлінуі мүмкін. Әдетте, халық санын жынысы, жасы бойынша бөлу топтық жас шамасы бір (жас шамасы әрқайсысы үшін жеке жыл) және 5 жыл болады. Соңғысы стандарттық топтастырылуға беріледі: 0-4 жыл, 5-9 жас, 10-14, 15-19 және т.б. 0-4 жылдағы топ өзіне жаңадан дүниеге келген барлық балалар мен5 жасқа дейін өмір сүрген балалар жатады.
1.2. Миграция.
1.1. Әлеуметтік құрылымды талдаудағы әлеуметтік-демографиялық өзгерістерді зерттеу.
А) негізгі түсініктер
Халық саны – нақты территорияда нақты бір уақытта өмір сүретін адамдар жиынтығын білдіреді.
Уақыттың әрбір кезеңінде халық саны өткен, сол сияқты болашақтағы уақыт кезеңі сияқты халық санынан ерекшеленеді. Ағымдағы уақытта бұл кезеңдердің арасында олардың ұдайы өндіріс пен сыртқы миграцияның әсерінен халық саны өзгеріске ұшырап отырды. Бұл өзгеріс динамиканы сипаттайды: халық саны жоғарыласа көтеріледі, ал халық саны қысқарса төмендейді. Бұл динамика өсу немесе көбею темпімен, сондай-ақ ағымдағы уақытта халық санының көтерілу немесе төмендеуінің абстактілі санымен өлшенеді.
Санақ тәжірибесінде халық санын 2 категорияға бөлуге болады:
1. Нақты халық саны – белгілі бір аймақта тұрғын үйде уақытша және одан тыс тұратындарды қоса алғандағы санақ жүріп жатқан кезеңдегі адамдар.
2. Үнемі тұратын халық саны – белгілі бір аймақтағы халық санағы кезеңіне уақытша қатыспаған үнемі тұратын халық саны.
Б) Халық санының өзгеруі
Қандай да бір халық ол елде болсын, ауданда болсын демографиялық процестердің өзгеруі (саны, құрамы, орналасуы) әсерінен үздіксіз пайда болады. Халық санының өзгеруі табиғи масштабтар мен миграциялық қозғалыстарға тәуелді. Екеуі де демографиялық динамиканың компоненттері болып табылады. Табиғи өсім (кему) мен миграциялық өсім (кему) халық санының жалпы өсімін (кему) құрайды.
В) Халық құрылымының өзгеруі
Тек халық саны ғана өзгеріп қана қоймайды, сондай-ақ оның құрылымы да жаңарып отырады. Халық құрылымы – мүлде оның құрамының синонимі емес. Құрам – бұл номенклатура, дәлірек айтқанда адамдар жиынтығы ретінде құралатын элементтер саны. Демографиялық құрам өзіне халықты еркек және әйел, сондай-ақ адамдардың әртүрлі жоспарларына қарай бөлінуін қамтиды. Жасы бойынша дифференциалданған халық саны топтар бойынша бөлінуі мүмкін. Мысала, мұндай сапалы белгілеріне сәйкес еңбек қабілеттілігі ретінде халық санын 3 топқа бөлуге болады:
1. Еңбекке қабілетті жастар;
2. Еңбекке қабілетті;
3. Жасы улкен еңбекке қабілеттілер.
Халық саны топтарға және сапалы белгілері бойынша бөлінуі мүмкін. Әдетте, халық санын жынысы, жасы бойынша бөлу топтық жас шамасы бір (жас шамасы әрқайсысы үшін жеке жыл) және 5 жыл болады. Соңғысы стандарттық топтастырылуға беріледі: 0-4 жыл, 5-9 жас, 10-14, 15-19 және т.б. 0-4 жылдағы топ өзіне жаңадан дүниеге келген барлық балалар мен5 жасқа дейін өмір сүрген балалар жатады.
1.2. Миграция.
Пайдаланылған әдебиеттер
1. Танкиева: "Жергілікті басқаруда экономикалық механизмдерді қолдану жолдары". "Саясат" Алматы 2005ж
2. ҚР әлеуметтік – экономикалық дамуының 2005 – 2007 жылдарға арналған орта мерзімді жоспары. ОҚО Статистика агентігі. Шымкент, 2005*.
3. ОҚО 2005 – 2007 жылдарға арналған стратегиялық бағдарламасы. ОҚО Экономика және бюджетті жоспарлау департаменті. Шымкент, 2005.
4. П.В.Забелин, Н.К.Моисеева. Основы стратегической управления. Москва, 1998 г.
5. Баянов Е. ред. "Мемлекеттік және құқық негіздері", Оқулық, Алматы, "Жеті жарғы", - 2001ж.
6. "Бәсекеге қабілетті Қазақстан үшін, бәсекеге қабілетті экономика үшін, бәсекеге қабілетті халық үшін" Президенттің Қазақстан халқына Жолдау / Егемен Қазақстан, 19.03.2004ж.
7. Көшім Д., "Жергілікті өзін-өзі басқару - азаматтық қоғамның алғашқы баспалдағы", - Алматы, 2000ж.
8. Қазақстан Республикасының Конституциясы., Алматы, 1995 ж. 89, 95 баптар.
9. Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы. №23 желтоқсан, 2003 ж.
10. "Қазақстан Республикасындағы жергілікті мемлекеттік басқару туралы" Қазақстан Республикасының заңы., "Заң", №3, 2001ж. 9-26 бет.
11. Мәдинов Р. "Сағым" идеядан сақтанған абзал немесе билікті орталық пен аймақтар арасында бөлуді жеделдеткісі келетіндердің көксегені не?/ "Егемен Қазақстан", 16.04.2002ж
12. ҚР әлеуметтік – экономикалық дамуының 2005 – 2007 жылдарға арналған орта мерзімді жоспары. ОҚО Статистика агентігі. Шымкент, 2005*.
13. ОҚО 2005 – 2007 жылдарға арналған стратегиялық бағдарламасы. ОҚО Экономика және бюджетті жоспарлау департаменті. Шымкент, 2005.
1. Танкиева: "Жергілікті басқаруда экономикалық механизмдерді қолдану жолдары". "Саясат" Алматы 2005ж
2. ҚР әлеуметтік – экономикалық дамуының 2005 – 2007 жылдарға арналған орта мерзімді жоспары. ОҚО Статистика агентігі. Шымкент, 2005*.
3. ОҚО 2005 – 2007 жылдарға арналған стратегиялық бағдарламасы. ОҚО Экономика және бюджетті жоспарлау департаменті. Шымкент, 2005.
4. П.В.Забелин, Н.К.Моисеева. Основы стратегической управления. Москва, 1998 г.
5. Баянов Е. ред. "Мемлекеттік және құқық негіздері", Оқулық, Алматы, "Жеті жарғы", - 2001ж.
6. "Бәсекеге қабілетті Қазақстан үшін, бәсекеге қабілетті экономика үшін, бәсекеге қабілетті халық үшін" Президенттің Қазақстан халқына Жолдау / Егемен Қазақстан, 19.03.2004ж.
7. Көшім Д., "Жергілікті өзін-өзі басқару - азаматтық қоғамның алғашқы баспалдағы", - Алматы, 2000ж.
8. Қазақстан Республикасының Конституциясы., Алматы, 1995 ж. 89, 95 баптар.
9. Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы. №23 желтоқсан, 2003 ж.
10. "Қазақстан Республикасындағы жергілікті мемлекеттік басқару туралы" Қазақстан Республикасының заңы., "Заң", №3, 2001ж. 9-26 бет.
11. Мәдинов Р. "Сағым" идеядан сақтанған абзал немесе билікті орталық пен аймақтар арасында бөлуді жеделдеткісі келетіндердің көксегені не?/ "Егемен Қазақстан", 16.04.2002ж
12. ҚР әлеуметтік – экономикалық дамуының 2005 – 2007 жылдарға арналған орта мерзімді жоспары. ОҚО Статистика агентігі. Шымкент, 2005*.
13. ОҚО 2005 – 2007 жылдарға арналған стратегиялық бағдарламасы. ОҚО Экономика және бюджетті жоспарлау департаменті. Шымкент, 2005.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
І. Әлеуметтік-демографиялық процестер
1.1. Әлеуметтік құрылымды талдаудағы әлеуметтік -демографиялық
өзгерістерді
зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..5
1.2.
Миграция ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... 6
1.3. Демографиялық жағдай және демографиялық
болжам ... ... ... ... ...8
ІІ. Аумақтық даму және инфрақұрлым, демография және халықты ұтымды
орналастыру.
1. Даму Бағдарламалары және олады
қаржыландыру ... ... ... ... ... ... ... .10
1.2. 2005-2007 жылдарға болжамды
нәтижелер ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... 12
2.3. ОҚО – дағы аймақтардың әлеуметтік - эканомикалық
дамуының келешектегі
бағдарламалары ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...27
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... 29П айдаланылған
Әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
.31
Кіріспе
Менің курстық жұмысымның тақырыбы Айматың халқы және демографиялық
жағдайдын зерттеу. Сонымен қатар, осы курстық жұмыста қарастырылатын
сұрақтар тек қызықтығымен шектелмейді, олар тағы қазіргі таңда өте
актуалды. ұсынылған еңбектің тақырыбының үлкен актуалдығы бірінші кезекте
айматың халқын және демографиялық жағдайын қамту және халытың ал – аухатын
жақсарту мәселесінің зор әлеуметтік маңыздылығымен көрінеді.
Демографиялық жағдай – бұл белгілі бір территорияда олардың қарқыны,
белгілі бер кезең мен зардаптардың нәтижелерінен өтетін демографиялық
процестердің (туу, өлім, миграция, неке, ажырасу) құрама сандық сипаты мен
сапалы бағасы.
Халық саны – нақты территорияда нақты бір уақытта өмір сүретін
адамдар жиынтығын білдіреді.
Уақыттың әрбір кезеңінде халық саны өткен, сол сияқты болашақтағы
уақыт кезеңі сияқты халық санынан ерекшеленеді. Ағымдағы уақытта бұл
кезеңдердің арасында олардың ұдайы өндіріс пен сыртқы миграцияның әсерінен
халық саны өзгеріске ұшырап отырды. Бұл өзгеріс динамиканы сипаттайды:
халық саны жоғарыласа көтеріледі, ал халық саны қысқарса төмендейді. Бұл
динамика өсу немесе көбею темпімен, сондай-ақ ағымдағы уақытта халық
санының көтерілу немесе төмендеуінің абстактілі санымен өлшенеді.
Жалпы халықтық дәрежеде жұмысбастылықтың мемлекет саясаты жүреді,
елдегі еңбек нарығының заңды базалары, жұмыс күшінің сапалы сипаттамалары
(білім жүйесі мен кадрларды қайта даярлау арқылы) қалыптасады, құрылымдық
саясат жүргізіледі, еңбекке деген сұраныс пен ұсыныс реттеледі, еңбек
нарығы институттары жетілдіріледі.
Адамдардың өзі тұрып жатқан орнынан жаңа орынға дейінгі тұруға
ниет білдіретін адамдар іс-әрекеттерінің тізбектелуін процесс ретінде
қарастыруға болады. Ғылымда миграциялық процесс термині қолданылады. Ол 3
сатыдан тұрады: 1-саты – алғашқы 2-саты – негізгі 3-саты –
қорытынды. Президенттің халыққа арнаған “Қазақстан-2030” жолдауында
демографиялық саясат еліміздің ұлттық қауіпсіздігіндегі басты
басымдықтардың қатарына жатқызылған. Қажетті демографиялық саясатты
белсенді түрде, мақсатты бағытта жүргізу үшін келесі іс-шаралар ұсынылады:
- облыстағы қалыпты демографиялық жағдайды сақтап қалу және жақсарту,
бала тууды арттыру мен оның сапасын жақсартуға жағдай жасау, өлімді және
көші-қон шығынын қысқарту;
- халықтың сапалы құрамын, жас мөлшерін, білім беру және еңбек
құрылымдарын жақсарту;
- облыс аумағын адам ресурстары мен экономикалық әлеуетпен көлемдік
және әлеуметтік жағынан толтыруды қамтамасыз ететін ерекше облыстың
геосаяси жағдайы.
1. Әлеуметтік-демографиялық процестердің бағасы
1.1. Әлеуметтік құрылымды талдаудағы әлеуметтік-демографиялық
өзгерістерді зерттеу.
А) негізгі түсініктер
Халық саны – нақты территорияда нақты бір уақытта өмір сүретін
адамдар жиынтығын білдіреді.
Уақыттың әрбір кезеңінде халық саны өткен, сол сияқты болашақтағы
уақыт кезеңі сияқты халық санынан ерекшеленеді. Ағымдағы уақытта бұл
кезеңдердің арасында олардың ұдайы өндіріс пен сыртқы миграцияның әсерінен
халық саны өзгеріске ұшырап отырды. Бұл өзгеріс динамиканы сипаттайды:
халық саны жоғарыласа көтеріледі, ал халық саны қысқарса төмендейді. Бұл
динамика өсу немесе көбею темпімен, сондай-ақ ағымдағы уақытта халық
санының көтерілу немесе төмендеуінің абстактілі санымен өлшенеді.
Санақ тәжірибесінде халық санын 2 категорияға бөлуге болады:
1. Нақты халық саны – белгілі бір аймақта тұрғын үйде уақытша және одан тыс
тұратындарды қоса алғандағы санақ жүріп жатқан кезеңдегі адамдар.
2. Үнемі тұратын халық саны – белгілі бір аймақтағы халық санағы кезеңіне
уақытша қатыспаған үнемі тұратын халық саны.
Б) Халық санының өзгеруі
Қандай да бір халық ол елде болсын, ауданда болсын демографиялық
процестердің өзгеруі (саны, құрамы, орналасуы) әсерінен үздіксіз пайда
болады. Халық санының өзгеруі табиғи масштабтар мен миграциялық
қозғалыстарға тәуелді. Екеуі де демографиялық динамиканың компоненттері
болып табылады. Табиғи өсім (кему) мен миграциялық өсім (кему) халық
санының жалпы өсімін (кему) құрайды.
В) Халық құрылымының өзгеруі
Тек халық саны ғана өзгеріп қана қоймайды, сондай-ақ оның құрылымы
да жаңарып отырады. Халық құрылымы – мүлде оның құрамының синонимі емес.
Құрам – бұл номенклатура, дәлірек айтқанда адамдар жиынтығы ретінде
құралатын элементтер саны. Демографиялық құрам өзіне халықты еркек және
әйел, сондай-ақ адамдардың әртүрлі жоспарларына қарай бөлінуін қамтиды.
Жасы бойынша дифференциалданған халық саны топтар бойынша бөлінуі мүмкін.
Мысала, мұндай сапалы белгілеріне сәйкес еңбек қабілеттілігі ретінде халық
санын 3 топқа бөлуге болады:
1. Еңбекке қабілетті жастар;
2. Еңбекке қабілетті;
3. Жасы улкен еңбекке қабілеттілер.
Халық саны топтарға және сапалы белгілері бойынша бөлінуі мүмкін.
Әдетте, халық санын жынысы, жасы бойынша бөлу топтық жас шамасы бір (жас
шамасы әрқайсысы үшін жеке жыл) және 5 жыл болады. Соңғысы стандарттық
топтастырылуға беріледі: 0-4 жыл, 5-9 жас, 10-14, 15-19 және т.б. 0-4
жылдағы топ өзіне жаңадан дүниеге келген барлық балалар мен5 жасқа дейін
өмір сүрген балалар жатады.
1.2. Миграция.
Миграция термині (migratio латын сөзі) ауыстыру немесе орын
(қоныс) ауыстыру деген мағнаны білдіреді. Ауыстыру немесе қоныс ауыстыру –
синонимдер емес. Ұзақтылық, жүйелілік және мақсатты бағыттарынан тәуелсіз
әртүрлі халықтық пунктердің бір немесе бірнеше әкімшілік-территориялық
бірліктері арасында пайда болатын территориялық ауысу миграция сөзінің
кең түрдегі мағнасы.
Тар көлемдегі миграция сөзінің мағнасы территориялық ауысудың,
яғни қоныс аударудың аяқталған түрін білдіреді. Қоныс аудару 2 шартқа жауап
беруі тиіс: біріншіден, халық халықтық пунктер арасында ауысады; екіншіден,
ауысу үнемі тұратын тұрғындардың міндетті алмасуымен қоса жүреді.
А) Миграциялық процесс
Миграцияның әртүрлілігін есепке ала отырып, оның жалпы көрініс
ретінде бірнеше миграциялық потоктардан (түйдек) тұратынын айтуға болады.
Миграциялық поток – бұл мигранттар санының жиынтығы. Ол дәл бөлімдегі уақыт
ағымында келіп және кететін жалпы территорияны иеленеді. Бұл миграция
бағасының бір көрсеткіші болып табылады.
Сондай-ақ, миграцияның мобильділік немесе миграцияның жылжу термині
жиі қолданылады. Оны халықтық миграция синонимі ретінде түсіну керек. Бірақ
миграция, жылжу түсініктерінің ерекшеліктері бар. Миграция – бұл нақты
құрылған және халық саны ауысуының статистикалық белгіленген фактіні
(шындық) білдіреді, ал миграциялық мобильділік – бұл халықтың тек
миграцияға қабілеттілігі.
Адамдардың өзі тұрып жатқан орнынан жаңа орынға дейінгі тұруға ниет
білдіретін адамдар іс-әрекеттерінің тізбектелуін процесс ретінде
қарастыруға болады. Ғылымда миграциялық процесс термині қолданылады. Ол 3
сатыдан тұрады: 1-саты – алғашқы 2-саты – негізгі 3-саты –
қорытынды.
Б) Миграцияның жіктелуі
Миграцияның жіктелуі:
1. Географиялық белгі негізінде миграцияны 2 негізгі типке бөлуге болады.
Миграцияның 1-типі – сыртқы (халықаралық) және ішкі (мемлекет ішілік).
Сыртқы миграция миграцияның 2 класына бөлінеді: континент аралық және
континент ішілік.
2. Миграцияның құрылымдық қатынасында жасы, жынысы, этникалық, отбасылық,
генетикалық, біліктілік, квалификациялық және т.б. қолданылады.
3. Мигранттың жаңа орынға немесе еңбек жағдайына байланысты келу уақыты
бойынша миграцияны 2 негізгі түрге бөліп қарастыруға болады: үнемі
(қайтарымсыз) және уақытша (қайтарымды).
4. Миграция мақсат бойынша экономикалық (еңбектік және коммерциялық) және
оқулыққа қарай бөлінеді.
5. Қабілеті бойынша миграцияға қатыстыру, ол 3 типтен тұрады: өз еркімен,
еріксіз және мәжбүрлі.
6. Заңдылық дәрежесі бойынша миграция 2 типке бөлінеді: ресми және ресми
емес.
1.3. Демографиялық жағдай және демографиялық болжам.
А) Демографиялық жағдай
Демографиялық жағдай – бұл белгілі бір территорияда олардың қарқыны,
белгілі бер кезең мен зардаптардың нәтижелерінен өтетін демографиялық
процестердің (туу, өлім, миграция, неке, ажырасу) құрама сандық сипаты мен
сапалы бағасы.
Мұндай түсінікке сәйкес демографиялық жағдайдың сипаты элеметтердің
3 тобын қамтиды:
1. Халықтың жастық-жыныс құрылымынан құрылған сандарының статистикалық
бағасы мен оның ұдайы өндіріс параметрі.
2. Халықтың саны мен құрылымын қалыптастыратын демографиялықпроцестердің
динамикасын талдау.
3. Қарқынды болжау және олардың демографиялық зардаптарын бағалау.
Демографиялық жағдай сипаты демографиялық процестердің сандық
көрсеткіштерімен және сапалық бағасымен шектелмейді. Алға қойылған
мақсаттарға сәйкес бағытталған жағдайлардың өзгеруі десографиялық саясат
тақырыбы болып табылады.
Б) Демографиялық болжам
Демографиялық жағдай сипатының ажыратылмайтын бөлігі халық саны
мен оның құрылым динамикасының көзқарасымен олардың қарқыны мен баға
зардаптарынан құрылған болжам болып табылады. Мұндай болжамның мақсаты –
міндетті түрде белгілі шаралардан қашу үшін мүмкін болатын қолайсыз және
қауіпті зардаптардың көрінісі.
Қарқындардан құрылған баға зардаптарына қатысты сұрақтарды
қарастырайық:
Бірінші және ең басты зардабы – тек халық жалпы саны ғана емес,
сондай-ақ оның еңбек потенциалының қысқаруы, яғни еңбекке қабілетті жас
шамасындағы контингенттер.
Екінші маңызды зардап – бұл жоғары жастағы халықтар арақатынасының жас
өспірімдер үлесінің төмендеуі мен жасы үлкен адамдар үлесінің жоғарылауы
есебінен өзгеруі.
Демографиялық жағдай сипаты демографиялық процестердің сандық
көрсеткіштерімен және сапалық бағасымен шектелмейді. Алға қойылған
мақсаттарға сәйкес бағытталған жағдайлардың өзгеруі десографиялық саясат
тақырыбы болып табылады.
ІІ. Аумақтық даму және инфрақұрлым, демография және халықты ұтымды
орналастыру.
2.1. Даму Бағдарламалары және олады қаржыландыру
Президенттің халыққа арнаған “Қазақстан-2030” жолдауында демографиялық
саясат еліміздің ұлттық қауіпсіздігіндегі басты басымдықтардың қатарына
жатқызылған. Қажетті демографиялық саясатты белсенді түрде, мақсатты
бағытта жүргізу үшін келесі іс-шаралар ұсынылады:
- облыстағы қалыпты демографиялық жағдайды сақтап қалу және жақсарту,
бала тууды арттыру мен оның сапасын жақсартуға жағдай жасау, өлімді және
көші-қон шығынын қысқарту;
- халықтың сапалы құрамын, жас мөлшерін, білім беру және еңбек
құрылымдарын жақсарту;
- облыс аумағын адам ресурстары мен экономикалық әлеуетпен көлемдік
және әлеуметтік жағынан толтыруды қамтамасыз ететін ерекше облыстың
геосаяси жағдайы.
Демографиялық процесстерде келеңсіз үрдістерді болдырмау, халық
санының азаюынан сақтап қалу, облыс дамуының ұзақ мерзімді стратегиясына
сәйкес, халық санының сандық және сапалық жағынан өсуін қамтамасыз ету,
демографиялық саясаттың негізгі мақсаты болып табылады.
2005-2007 жылдары жалпы халықтың саны артады деп болжанады, бұл бала
туудың артуы мен көші-қон айырмасының оң болып қалыптасуының есебінен
болады: 2005 жылы – 2180,1 мың адам, 2006 жылы – 2202,7 мың адам, 2007 жылы
– 2222,1 мың адам.
Ауылдың әлеуметтік саласы мен инфрақұрлымын дамыту. Арнайы деректер
бойынша, облыс халқының 68,6 пайызы ауылды жерлерде тұрады, олардың 25
пайызының табысы күнкөрістің ең төменгі шамасынан төмен.
Ауылды жерлердегі әлеуметтік мәні бар мәселелерді шешу үшін, облыста
2004-2006 жылдарға арналған ауылды аумақтарды дамыту бағдарламасы жүзеге
асырылуда, оның негізгі мақсаты - ауылдық жерлердегілерді жаңа жерлерге
қоныстандыруды үйлестіру негізінде ауыл халқының өмір сүруіне қалыпты
жағдайды қалыптастыру болып табылады.
Бағдарламада, су құбырлары мен жолдардың құрылысы және оларды қайта
қалпына келтіру, электр тарату желілерін қайта қалпына келтіру мен жөндеу,
шағын СЭС-ын салу, орталық газ құбырларына жақын орналасқан ауылды елді
мекендерді табиғи газбен қамтамасыз ету, жұмыс істеп тұрған
телекоммуникация жүйелерін қазіргі заманғы жүйелерге сәйкестендіру және
жаңа жүйелерді салу қарастырылған.
Ауылдық жерлердегі денсаулық сақтау және білім беру салаларын дамыту
үшін, жаңа денсаулық сақтау мекемелерін, мектептер салу, олардың
материалдық-техникалық жабдықталуын нығайту, жоғары білімді жас мамандарды
тарту, оларды тұрғын үймен қамтамасыз ету белгіленуде.
Ауылдарда жаңа мәдениет мекемелерін салу, жұмыс істемей тұрған
мәдениет үйлерін, кітапхана, клуб, кинотеатрларды қайта қалпына келтіру,
ауыл кітапханаларындағы кітап қорын толықтыру, мәдениет мекемелерінің
материалдық-техникалық базасын нығайту қарастырылуда.
Тұрғын үй құрылысы қарқынын арттыру, ауыл тұрғындарын тұрғын үймен
қамтамасыз ету көрсеткішін нормативтік шамаға жеткізу көзделінуде. Сонымен
қатар, қоныс аударып келушілерді де тұрғын үймен қамтамасыз ету
белгіленуде. Болашағы жоқ елді мекендерден тұрғындарды қоныс аудару және
басқа өңірлерден келген қоныс аударушыларды қабылдау арқылы көші-қон ағынын
реттеп отыру іс-шаралары қолданылады.
Мемлекеттік қолдау көрсету іс-шаралары бәрінен бұрын, жеткілікті
экономикалық әлеуеті бар, тұрғындарын қажетті табыс көзімен қамтамасыз ете
алатын, болашағы бар елді мекендерге бағытталады.[25]
2003 жылы ауыл аумақтарын дамытуға республикалық және облыстық
бюджеттен жалпы 2,4 млрд. теңге бағытталды, ал 2004 жылы - 4,2 млрд. теңге,
2005 жылы - 8,6 млрд. теңге, 2006 жылы - 8,3 млрд. теңге бағытталады. Бұл
қаржылар ауылдың инфрақұрылымын дамытуға бағытталатын болады.
2.2. 2005-2007 жылдарға болжамды нәтижелер
Қазіргі таңда аймақтық бағдарламалар облысымыздың әлеуметтік-
экономикалық саясатының іске асыру маңызды құралы болып саналады.
Бағдарламалардың тізбесіне 18 - қолданыстағы және 6 - әзірленетін
бағдарламалар енді.
Бағдарламалар тізбесіне енген бағдарламалар, ҚР Президентінің
Қазақстан халқына “Бәсекеге қабілетті Қазақстан үшін, бәсекеге қабілетті
экономика үшін, бәсекеге қабілетті ұлт үшін” Жолдауына, ҚР Үкіметінің
бағдарламалық құжаттарына, облыс әкімінің тапсырмаларына сәйкес,
қарастырылған.
Бағдарлама-мақсаттық 2005-2007 жылдары - Облыстың әлеуметтік-
экономикалық саясатын жүзеге асыру әдісін жетілдіру - өз тағайындаулары
бойынша ірі және кешенді даму бағдарламаларына біріктіру жолымен қамтамасыз
етіледі. Білім беру, Денсаулық сақтау, тұрғын үй құрылысы жөнінде
жасалып жатқан бағдарламалар кешенді болып, осы саладағы барлық міндеттерді
шешуге бағытталады.
Аймақтық бағдарламаларға қойылатын талаптар - олардың кешенділігін,
жүйелілігін және нәтижелігін күшейтуге бағытталады.
Қаржыландыру көздері – республикалық және жергілікті бюджеттер, 2-ші
дәрежелі банктердің несие ресурстары, банктік емес қаржылық институттар,
кәсіпорындар, кәсіпкерлердің меншікті қаражаттары, мемлекеттік даму
институттарының қаражаттары, халықаралық ұйымдардың гранттары, Шағын
кәсіпкерлікті дамыту қоры ЖАҚ-ы.
2003 жылы әрекет етуші аймақтық бағдарламалардың іс-шараларын жүзеге
асыруға шамамен 26 млрд. теңге, оның ішінде 7,7 млрд. теңге – бюджет
қаражатынан, алдағы үш жылда – тәртіппен 54 млрд. теңге, оның ішінде 23%
жергілікті бюджеттен пайдаланылды.
Облыста “2004-2006 жылдарға арналған ОҚО шағын қалаларды дамыту
аймақтық бағдарламасы” жүзеге асырылуда. Бағдарламаның мақсаты - шағын
қалалардың экономикалық, әлеуметтік және мәдениет даму шарттарын құру болып
табылады (Арыс, Ленгер, Жетісай, Сарыағаш, Шардара).
Әрбір шағын қала экономикасын дамытудың басымды бағыты - өңдеу саласын
дамыту болып табылады. Қала халықтарын тамақ өнімдерімен қамтамасыз ету
мақсатында ауыл шаруашылық өнімдерін өңдеу өндірістері іске қосылады.
Арыс қаласында 13 шағын цехтар мен нан өнімдерін және макарон
бұйымдарын, өсімдік майын өндіретін кәсіпорындар жұмыс істейді. Онда 75
адам жұмыспен қамтылған.
Ленгер қаласында бұрынғы жеміс-жидек базасының негізінде көкөніс және
жеміс-жидектерді консервілеумен айналысатын “Өтенбаев” шағын кәсіпорны
жұмыс істейді. Жұмысшылар саны 10 адам, мерзімді жұмысқа келісім-шарт
бойынша 35 адамға дейін жұмысқа тартылады. Кәсіпорынның өнімі Қазақстанның
барлық облыстарына таратылады.
Шардара қаласында қаланың орталық ауданын нан өнімдерімен қамтамасыз
ететін екі наубайхана әрекет етеді.
Облыстық бюджеттен бағдарламалардың іс-шараларын жүзеге асыруға
тәртіппен 650 млн. теңге қаралған. Бұдан басқа, осы аймақтарда шағын
кәсіпкерлікті дамытуға қаражаттар бөлінуде. Мәселен, ағымдағы жылы “Шағын
кәсіпкерлікті дамыту қоры” ЖАҚ-ы шағын қалаларда 6 жобаны жүзеге асыруға
шамамен 24 млн. теңге бөлді. 53 млн. теңге сомасындағы 8 жоба қаралу
сатысында.
2005-2007 ЖЫЛДАРҒА БОЛЖАМДЫ НӘТИЖЕЛЕР
Сыртқы экономикалық қызмет.
1. 2005-2007 жылдары экспорттың өсуі жылына шамамен 8 пайызға жеткізу
болжамдануда.
2. 2007 жылы 2004 жылмен салыстырғанда импорттың өсуі 7 пайызды құрайды.
3. 2007 жылы 2004 жылмен салыстырғанда сауда балансының оң жақты сальдосы 2
есеге көбейеді.
Адами капиталды дамыту. Білім беру.
1. 2007 жылы мектепке дейінгі мекемелердің санын 28,2 мың адамдық
контингентпен 222 бірлікке жеткізу;
2. 2007 жылға дейін 6 жаңа мектепті іске қосу, оқушылар контингентін 5,1
пайызға арттыру;
3. Мектебі жоқ елді мекендерді орта жалпы білім беру мекемелерімен
қамтамасыз ету;
4. 76 апатты жағдайдағы мектептерді алмастыру жоспарланды.
5. Үш-төрт ауысымда сабақ жүргізілетін 29 мектепке кеңейту мақсатында
күрделі жөндеу жүргізу;
6. 329 типтік емес мектептерге қосымша құрылыстар салынып, олардың оқушы
орнымен қамтамасыз етілуін есептік нормативке жеткізу;
7. 2007 жылы алғашқы кәсіби білім беретін маман кадрларды дайындауға
мемлекеттік тапсырысты 2004 жылмен салыстырғанда 7,1 пайызға арттырып,
олардың санын 4,5 мың адамға жеткізу, ал орта кәсіби білім беретін
мамандарды дайындауға мемлекеттік тапсырыс 9,1 пайызға артып, олардың
саны 2,4 мың адамды құрайды;
8. 2007 жылға дейін мемлекеттік жоғарғы оқу орындарының санын өзгеріссіз
қалдыру, яғни 3 ЖОО, ал олардағы студенттер санын 2004 жылғыдан 10,4
пайызға арттыру жоспарланды.
Халықтың табысы мен шығыны және халықтың әл-ауқатын артыру. Халықтың
табысы (жайнақтық, жеке, ақшалай, жалпы, реальды, орналасуы).
Халықтың әл-аухатын арттыру
1. Жалданып істейтін жұмысшының орта атаулы жалақысы 2007 жылы 26316
теңгені құрап, 2004 жылғыдан 59,6 пайызға артады, нақты жалақы мөлшері
2006 жылмен салыстырғанда 23 пайызға артады деп болжанды.
А) Халықтың табысына нелер кіреді ?
Халық табысы – белгілі уақыт аралығында үй шаруашылығымен алынған
немесе өндірілген ақшалай құрал мен материалды игіліктердің соммасы.
Халықтың ақшалай табысы еңбек ақыны, кәсіпкерлік қызметен түскен табысты,
пенсия, стипендия, әртүрлі жәрдем ақылар, пайыз түріндегі жеке меншіктен
түскен табыс, дивиденттер, рента, бағалы қағаздарды сатудан түскен
құралдар, қозғалмайтын мүлік, ауылшаруашылығының өнімдері, сондай-ақ
әртүрлі қызметтерден түскен табыстарды қамтиды.
Халық табысының дәрежесі мен динамикасын бағалау үшін номиналды,
орналасу және реалды табыстар көрсеткіші қолданылады.
Номиналды табыс – белгілі кезең ішінде жеке тұлғалармен алынған
ақша саны.
Орналасу табысы – жеке тұтынуға және жеке сақтауға қолдануға
болатын табыстар.
Реалды орналасу табысы белгілі кезең ішінде тауар мен қызмет санын
орналасу табысына сатып алуды білдіреді.
Б) Халықтың табысы туралы мәлімет көздері
Халықтың табысы мен шығындары туралы негізгі мәлімет көздері
мемлекеттік және ведомствалық статистика болып табылады.
Мемлекеттік статистика халық және үй шаруашылығына қатысты емес
ақпараттарды жинайды.
Ведомствалық статистика халықпен өндірілген төлемдер туралы,
ведомствалық есептік негізінде
алынған төлемдер туралы ақпараттарды талдап қорытады. Бұған мыналар жатады:
• Халықтың ақшалай табысы мен шығындарының балансы;
• Төленген пенсия мен жәрдем ақы мөлшері туралы мәліметтер.
Халықтың табысы мен шығындарын оқып-меңгеруде статистиканың негізгі
міндеттеріне мыналар жатады:
• Халықтың табысы мен шығындарының мөлшері мен құралының және үй
шаруашылығының сипаттамасы;
• Ақшалай табыс дифференциациясы мен тұтынуды талдау;
• Халықтың табысы мен шығындарын және тұтынуын модельдеу;
• Ақшалай табыс динамикасын оқып-меңгеру;
• Табыстың тұтынуға әсерін және басқа әлеуметтік-экономикалық
көрсеткіштерді оқып-меңгеру.
В) Табыстар дифференциациясы
Халықтың әлеуметтік дифференциациясын зерттеу статистиканың ең бір
актуалды міндетін құрайды, оның үстіне экономикада нарықтық қатынастың
қалыптасуы қоғамның әлеуметтік жіктелуін толықтыра түседі. У.Черчилль
капитализм мен социализмді салыстыра отырып, каритализмді игіліктің әділ
емес бөлістіруі десе, ал социализмді кедейшіліктің әділ бөлістіруі деп
көрсетеді.
Халықтыр дифференциациясының табыстар бөлігі халықтың әртүрлі
әлеуметтік демографиялық топтар табысындағы арақатынасты объективті
қамтамасыз етуді білдіреді. Ол экономикалық, демографиялық, әлеуметтік және
географиялық факторлардың комплекстік өзара іс-әрекеттерінің нәтижесі.
Халықтар дифференциациясының табысы мен тұтынуын оқып-меңгеру үшін
үй шаруашылығын қайта топтастыру жүргізіледі:
• Децильдік топтар бойынша – 10 топ бөлінеді, әр топта 10 % үй шаруашылығы;
• Квинтильдік топтар бойынша – 5 топ, әр топта 20 % халық;
• Халықтың сатып алу қабілеттілігі бойынша – топтар бойынша.
Д) Халықтың әл-ауқатын артыру.
Халықты жұмыспен қамти отырып, табыс табуға жағдай жасау, жаңа жұмыс
орындарын құру, әлеуметтік қамтамасыз етуді белсендіру, халықтың тұрмыстық
жағдайын жақсартудағы стратегиялық мәселелерді шешудің негізгі мақсаты
болып табылады. Жоспарланған еңбек ақыны ары қарай көтеру халықтың
сұранысын ұлғайтады, бұл өндірістің артуына және еңбек ақының әрі қарай
көтерілуіне алдын ала жағдай жасайды.
Халықты жұмыспен қамти отырып, табыс табуға жағдай жасау, жаңа жұмыс
орындарын құру, әлеуметтік қамтамасыз етуді белсендіру, халықтың тұрмыстық
жағдайын жақсартудағы стратегиялық мәселелерді шешудің негізгі мақсаты
болып табылады. Жоспарланған еңбек ақыны ары қарай көтеру халықтың
сұранысын ұлғайтады, бұл өндірістің артуына ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
І. Әлеуметтік-демографиялық процестер
1.1. Әлеуметтік құрылымды талдаудағы әлеуметтік -демографиялық
өзгерістерді
зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..5
1.2.
Миграция ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... 6
1.3. Демографиялық жағдай және демографиялық
болжам ... ... ... ... ...8
ІІ. Аумақтық даму және инфрақұрлым, демография және халықты ұтымды
орналастыру.
1. Даму Бағдарламалары және олады
қаржыландыру ... ... ... ... ... ... ... .10
1.2. 2005-2007 жылдарға болжамды
нәтижелер ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... 12
2.3. ОҚО – дағы аймақтардың әлеуметтік - эканомикалық
дамуының келешектегі
бағдарламалары ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...27
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... 29П айдаланылған
Әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
.31
Кіріспе
Менің курстық жұмысымның тақырыбы Айматың халқы және демографиялық
жағдайдын зерттеу. Сонымен қатар, осы курстық жұмыста қарастырылатын
сұрақтар тек қызықтығымен шектелмейді, олар тағы қазіргі таңда өте
актуалды. ұсынылған еңбектің тақырыбының үлкен актуалдығы бірінші кезекте
айматың халқын және демографиялық жағдайын қамту және халытың ал – аухатын
жақсарту мәселесінің зор әлеуметтік маңыздылығымен көрінеді.
Демографиялық жағдай – бұл белгілі бір территорияда олардың қарқыны,
белгілі бер кезең мен зардаптардың нәтижелерінен өтетін демографиялық
процестердің (туу, өлім, миграция, неке, ажырасу) құрама сандық сипаты мен
сапалы бағасы.
Халық саны – нақты территорияда нақты бір уақытта өмір сүретін
адамдар жиынтығын білдіреді.
Уақыттың әрбір кезеңінде халық саны өткен, сол сияқты болашақтағы
уақыт кезеңі сияқты халық санынан ерекшеленеді. Ағымдағы уақытта бұл
кезеңдердің арасында олардың ұдайы өндіріс пен сыртқы миграцияның әсерінен
халық саны өзгеріске ұшырап отырды. Бұл өзгеріс динамиканы сипаттайды:
халық саны жоғарыласа көтеріледі, ал халық саны қысқарса төмендейді. Бұл
динамика өсу немесе көбею темпімен, сондай-ақ ағымдағы уақытта халық
санының көтерілу немесе төмендеуінің абстактілі санымен өлшенеді.
Жалпы халықтық дәрежеде жұмысбастылықтың мемлекет саясаты жүреді,
елдегі еңбек нарығының заңды базалары, жұмыс күшінің сапалы сипаттамалары
(білім жүйесі мен кадрларды қайта даярлау арқылы) қалыптасады, құрылымдық
саясат жүргізіледі, еңбекке деген сұраныс пен ұсыныс реттеледі, еңбек
нарығы институттары жетілдіріледі.
Адамдардың өзі тұрып жатқан орнынан жаңа орынға дейінгі тұруға
ниет білдіретін адамдар іс-әрекеттерінің тізбектелуін процесс ретінде
қарастыруға болады. Ғылымда миграциялық процесс термині қолданылады. Ол 3
сатыдан тұрады: 1-саты – алғашқы 2-саты – негізгі 3-саты –
қорытынды. Президенттің халыққа арнаған “Қазақстан-2030” жолдауында
демографиялық саясат еліміздің ұлттық қауіпсіздігіндегі басты
басымдықтардың қатарына жатқызылған. Қажетті демографиялық саясатты
белсенді түрде, мақсатты бағытта жүргізу үшін келесі іс-шаралар ұсынылады:
- облыстағы қалыпты демографиялық жағдайды сақтап қалу және жақсарту,
бала тууды арттыру мен оның сапасын жақсартуға жағдай жасау, өлімді және
көші-қон шығынын қысқарту;
- халықтың сапалы құрамын, жас мөлшерін, білім беру және еңбек
құрылымдарын жақсарту;
- облыс аумағын адам ресурстары мен экономикалық әлеуетпен көлемдік
және әлеуметтік жағынан толтыруды қамтамасыз ететін ерекше облыстың
геосаяси жағдайы.
1. Әлеуметтік-демографиялық процестердің бағасы
1.1. Әлеуметтік құрылымды талдаудағы әлеуметтік-демографиялық
өзгерістерді зерттеу.
А) негізгі түсініктер
Халық саны – нақты территорияда нақты бір уақытта өмір сүретін
адамдар жиынтығын білдіреді.
Уақыттың әрбір кезеңінде халық саны өткен, сол сияқты болашақтағы
уақыт кезеңі сияқты халық санынан ерекшеленеді. Ағымдағы уақытта бұл
кезеңдердің арасында олардың ұдайы өндіріс пен сыртқы миграцияның әсерінен
халық саны өзгеріске ұшырап отырды. Бұл өзгеріс динамиканы сипаттайды:
халық саны жоғарыласа көтеріледі, ал халық саны қысқарса төмендейді. Бұл
динамика өсу немесе көбею темпімен, сондай-ақ ағымдағы уақытта халық
санының көтерілу немесе төмендеуінің абстактілі санымен өлшенеді.
Санақ тәжірибесінде халық санын 2 категорияға бөлуге болады:
1. Нақты халық саны – белгілі бір аймақта тұрғын үйде уақытша және одан тыс
тұратындарды қоса алғандағы санақ жүріп жатқан кезеңдегі адамдар.
2. Үнемі тұратын халық саны – белгілі бір аймақтағы халық санағы кезеңіне
уақытша қатыспаған үнемі тұратын халық саны.
Б) Халық санының өзгеруі
Қандай да бір халық ол елде болсын, ауданда болсын демографиялық
процестердің өзгеруі (саны, құрамы, орналасуы) әсерінен үздіксіз пайда
болады. Халық санының өзгеруі табиғи масштабтар мен миграциялық
қозғалыстарға тәуелді. Екеуі де демографиялық динамиканың компоненттері
болып табылады. Табиғи өсім (кему) мен миграциялық өсім (кему) халық
санының жалпы өсімін (кему) құрайды.
В) Халық құрылымының өзгеруі
Тек халық саны ғана өзгеріп қана қоймайды, сондай-ақ оның құрылымы
да жаңарып отырады. Халық құрылымы – мүлде оның құрамының синонимі емес.
Құрам – бұл номенклатура, дәлірек айтқанда адамдар жиынтығы ретінде
құралатын элементтер саны. Демографиялық құрам өзіне халықты еркек және
әйел, сондай-ақ адамдардың әртүрлі жоспарларына қарай бөлінуін қамтиды.
Жасы бойынша дифференциалданған халық саны топтар бойынша бөлінуі мүмкін.
Мысала, мұндай сапалы белгілеріне сәйкес еңбек қабілеттілігі ретінде халық
санын 3 топқа бөлуге болады:
1. Еңбекке қабілетті жастар;
2. Еңбекке қабілетті;
3. Жасы улкен еңбекке қабілеттілер.
Халық саны топтарға және сапалы белгілері бойынша бөлінуі мүмкін.
Әдетте, халық санын жынысы, жасы бойынша бөлу топтық жас шамасы бір (жас
шамасы әрқайсысы үшін жеке жыл) және 5 жыл болады. Соңғысы стандарттық
топтастырылуға беріледі: 0-4 жыл, 5-9 жас, 10-14, 15-19 және т.б. 0-4
жылдағы топ өзіне жаңадан дүниеге келген барлық балалар мен5 жасқа дейін
өмір сүрген балалар жатады.
1.2. Миграция.
Миграция термині (migratio латын сөзі) ауыстыру немесе орын
(қоныс) ауыстыру деген мағнаны білдіреді. Ауыстыру немесе қоныс ауыстыру –
синонимдер емес. Ұзақтылық, жүйелілік және мақсатты бағыттарынан тәуелсіз
әртүрлі халықтық пунктердің бір немесе бірнеше әкімшілік-территориялық
бірліктері арасында пайда болатын территориялық ауысу миграция сөзінің
кең түрдегі мағнасы.
Тар көлемдегі миграция сөзінің мағнасы территориялық ауысудың,
яғни қоныс аударудың аяқталған түрін білдіреді. Қоныс аудару 2 шартқа жауап
беруі тиіс: біріншіден, халық халықтық пунктер арасында ауысады; екіншіден,
ауысу үнемі тұратын тұрғындардың міндетті алмасуымен қоса жүреді.
А) Миграциялық процесс
Миграцияның әртүрлілігін есепке ала отырып, оның жалпы көрініс
ретінде бірнеше миграциялық потоктардан (түйдек) тұратынын айтуға болады.
Миграциялық поток – бұл мигранттар санының жиынтығы. Ол дәл бөлімдегі уақыт
ағымында келіп және кететін жалпы территорияны иеленеді. Бұл миграция
бағасының бір көрсеткіші болып табылады.
Сондай-ақ, миграцияның мобильділік немесе миграцияның жылжу термині
жиі қолданылады. Оны халықтық миграция синонимі ретінде түсіну керек. Бірақ
миграция, жылжу түсініктерінің ерекшеліктері бар. Миграция – бұл нақты
құрылған және халық саны ауысуының статистикалық белгіленген фактіні
(шындық) білдіреді, ал миграциялық мобильділік – бұл халықтың тек
миграцияға қабілеттілігі.
Адамдардың өзі тұрып жатқан орнынан жаңа орынға дейінгі тұруға ниет
білдіретін адамдар іс-әрекеттерінің тізбектелуін процесс ретінде
қарастыруға болады. Ғылымда миграциялық процесс термині қолданылады. Ол 3
сатыдан тұрады: 1-саты – алғашқы 2-саты – негізгі 3-саты –
қорытынды.
Б) Миграцияның жіктелуі
Миграцияның жіктелуі:
1. Географиялық белгі негізінде миграцияны 2 негізгі типке бөлуге болады.
Миграцияның 1-типі – сыртқы (халықаралық) және ішкі (мемлекет ішілік).
Сыртқы миграция миграцияның 2 класына бөлінеді: континент аралық және
континент ішілік.
2. Миграцияның құрылымдық қатынасында жасы, жынысы, этникалық, отбасылық,
генетикалық, біліктілік, квалификациялық және т.б. қолданылады.
3. Мигранттың жаңа орынға немесе еңбек жағдайына байланысты келу уақыты
бойынша миграцияны 2 негізгі түрге бөліп қарастыруға болады: үнемі
(қайтарымсыз) және уақытша (қайтарымды).
4. Миграция мақсат бойынша экономикалық (еңбектік және коммерциялық) және
оқулыққа қарай бөлінеді.
5. Қабілеті бойынша миграцияға қатыстыру, ол 3 типтен тұрады: өз еркімен,
еріксіз және мәжбүрлі.
6. Заңдылық дәрежесі бойынша миграция 2 типке бөлінеді: ресми және ресми
емес.
1.3. Демографиялық жағдай және демографиялық болжам.
А) Демографиялық жағдай
Демографиялық жағдай – бұл белгілі бір территорияда олардың қарқыны,
белгілі бер кезең мен зардаптардың нәтижелерінен өтетін демографиялық
процестердің (туу, өлім, миграция, неке, ажырасу) құрама сандық сипаты мен
сапалы бағасы.
Мұндай түсінікке сәйкес демографиялық жағдайдың сипаты элеметтердің
3 тобын қамтиды:
1. Халықтың жастық-жыныс құрылымынан құрылған сандарының статистикалық
бағасы мен оның ұдайы өндіріс параметрі.
2. Халықтың саны мен құрылымын қалыптастыратын демографиялықпроцестердің
динамикасын талдау.
3. Қарқынды болжау және олардың демографиялық зардаптарын бағалау.
Демографиялық жағдай сипаты демографиялық процестердің сандық
көрсеткіштерімен және сапалық бағасымен шектелмейді. Алға қойылған
мақсаттарға сәйкес бағытталған жағдайлардың өзгеруі десографиялық саясат
тақырыбы болып табылады.
Б) Демографиялық болжам
Демографиялық жағдай сипатының ажыратылмайтын бөлігі халық саны
мен оның құрылым динамикасының көзқарасымен олардың қарқыны мен баға
зардаптарынан құрылған болжам болып табылады. Мұндай болжамның мақсаты –
міндетті түрде белгілі шаралардан қашу үшін мүмкін болатын қолайсыз және
қауіпті зардаптардың көрінісі.
Қарқындардан құрылған баға зардаптарына қатысты сұрақтарды
қарастырайық:
Бірінші және ең басты зардабы – тек халық жалпы саны ғана емес,
сондай-ақ оның еңбек потенциалының қысқаруы, яғни еңбекке қабілетті жас
шамасындағы контингенттер.
Екінші маңызды зардап – бұл жоғары жастағы халықтар арақатынасының жас
өспірімдер үлесінің төмендеуі мен жасы үлкен адамдар үлесінің жоғарылауы
есебінен өзгеруі.
Демографиялық жағдай сипаты демографиялық процестердің сандық
көрсеткіштерімен және сапалық бағасымен шектелмейді. Алға қойылған
мақсаттарға сәйкес бағытталған жағдайлардың өзгеруі десографиялық саясат
тақырыбы болып табылады.
ІІ. Аумақтық даму және инфрақұрлым, демография және халықты ұтымды
орналастыру.
2.1. Даму Бағдарламалары және олады қаржыландыру
Президенттің халыққа арнаған “Қазақстан-2030” жолдауында демографиялық
саясат еліміздің ұлттық қауіпсіздігіндегі басты басымдықтардың қатарына
жатқызылған. Қажетті демографиялық саясатты белсенді түрде, мақсатты
бағытта жүргізу үшін келесі іс-шаралар ұсынылады:
- облыстағы қалыпты демографиялық жағдайды сақтап қалу және жақсарту,
бала тууды арттыру мен оның сапасын жақсартуға жағдай жасау, өлімді және
көші-қон шығынын қысқарту;
- халықтың сапалы құрамын, жас мөлшерін, білім беру және еңбек
құрылымдарын жақсарту;
- облыс аумағын адам ресурстары мен экономикалық әлеуетпен көлемдік
және әлеуметтік жағынан толтыруды қамтамасыз ететін ерекше облыстың
геосаяси жағдайы.
Демографиялық процесстерде келеңсіз үрдістерді болдырмау, халық
санының азаюынан сақтап қалу, облыс дамуының ұзақ мерзімді стратегиясына
сәйкес, халық санының сандық және сапалық жағынан өсуін қамтамасыз ету,
демографиялық саясаттың негізгі мақсаты болып табылады.
2005-2007 жылдары жалпы халықтың саны артады деп болжанады, бұл бала
туудың артуы мен көші-қон айырмасының оң болып қалыптасуының есебінен
болады: 2005 жылы – 2180,1 мың адам, 2006 жылы – 2202,7 мың адам, 2007 жылы
– 2222,1 мың адам.
Ауылдың әлеуметтік саласы мен инфрақұрлымын дамыту. Арнайы деректер
бойынша, облыс халқының 68,6 пайызы ауылды жерлерде тұрады, олардың 25
пайызының табысы күнкөрістің ең төменгі шамасынан төмен.
Ауылды жерлердегі әлеуметтік мәні бар мәселелерді шешу үшін, облыста
2004-2006 жылдарға арналған ауылды аумақтарды дамыту бағдарламасы жүзеге
асырылуда, оның негізгі мақсаты - ауылдық жерлердегілерді жаңа жерлерге
қоныстандыруды үйлестіру негізінде ауыл халқының өмір сүруіне қалыпты
жағдайды қалыптастыру болып табылады.
Бағдарламада, су құбырлары мен жолдардың құрылысы және оларды қайта
қалпына келтіру, электр тарату желілерін қайта қалпына келтіру мен жөндеу,
шағын СЭС-ын салу, орталық газ құбырларына жақын орналасқан ауылды елді
мекендерді табиғи газбен қамтамасыз ету, жұмыс істеп тұрған
телекоммуникация жүйелерін қазіргі заманғы жүйелерге сәйкестендіру және
жаңа жүйелерді салу қарастырылған.
Ауылдық жерлердегі денсаулық сақтау және білім беру салаларын дамыту
үшін, жаңа денсаулық сақтау мекемелерін, мектептер салу, олардың
материалдық-техникалық жабдықталуын нығайту, жоғары білімді жас мамандарды
тарту, оларды тұрғын үймен қамтамасыз ету белгіленуде.
Ауылдарда жаңа мәдениет мекемелерін салу, жұмыс істемей тұрған
мәдениет үйлерін, кітапхана, клуб, кинотеатрларды қайта қалпына келтіру,
ауыл кітапханаларындағы кітап қорын толықтыру, мәдениет мекемелерінің
материалдық-техникалық базасын нығайту қарастырылуда.
Тұрғын үй құрылысы қарқынын арттыру, ауыл тұрғындарын тұрғын үймен
қамтамасыз ету көрсеткішін нормативтік шамаға жеткізу көзделінуде. Сонымен
қатар, қоныс аударып келушілерді де тұрғын үймен қамтамасыз ету
белгіленуде. Болашағы жоқ елді мекендерден тұрғындарды қоныс аудару және
басқа өңірлерден келген қоныс аударушыларды қабылдау арқылы көші-қон ағынын
реттеп отыру іс-шаралары қолданылады.
Мемлекеттік қолдау көрсету іс-шаралары бәрінен бұрын, жеткілікті
экономикалық әлеуеті бар, тұрғындарын қажетті табыс көзімен қамтамасыз ете
алатын, болашағы бар елді мекендерге бағытталады.[25]
2003 жылы ауыл аумақтарын дамытуға республикалық және облыстық
бюджеттен жалпы 2,4 млрд. теңге бағытталды, ал 2004 жылы - 4,2 млрд. теңге,
2005 жылы - 8,6 млрд. теңге, 2006 жылы - 8,3 млрд. теңге бағытталады. Бұл
қаржылар ауылдың инфрақұрылымын дамытуға бағытталатын болады.
2.2. 2005-2007 жылдарға болжамды нәтижелер
Қазіргі таңда аймақтық бағдарламалар облысымыздың әлеуметтік-
экономикалық саясатының іске асыру маңызды құралы болып саналады.
Бағдарламалардың тізбесіне 18 - қолданыстағы және 6 - әзірленетін
бағдарламалар енді.
Бағдарламалар тізбесіне енген бағдарламалар, ҚР Президентінің
Қазақстан халқына “Бәсекеге қабілетті Қазақстан үшін, бәсекеге қабілетті
экономика үшін, бәсекеге қабілетті ұлт үшін” Жолдауына, ҚР Үкіметінің
бағдарламалық құжаттарына, облыс әкімінің тапсырмаларына сәйкес,
қарастырылған.
Бағдарлама-мақсаттық 2005-2007 жылдары - Облыстың әлеуметтік-
экономикалық саясатын жүзеге асыру әдісін жетілдіру - өз тағайындаулары
бойынша ірі және кешенді даму бағдарламаларына біріктіру жолымен қамтамасыз
етіледі. Білім беру, Денсаулық сақтау, тұрғын үй құрылысы жөнінде
жасалып жатқан бағдарламалар кешенді болып, осы саладағы барлық міндеттерді
шешуге бағытталады.
Аймақтық бағдарламаларға қойылатын талаптар - олардың кешенділігін,
жүйелілігін және нәтижелігін күшейтуге бағытталады.
Қаржыландыру көздері – республикалық және жергілікті бюджеттер, 2-ші
дәрежелі банктердің несие ресурстары, банктік емес қаржылық институттар,
кәсіпорындар, кәсіпкерлердің меншікті қаражаттары, мемлекеттік даму
институттарының қаражаттары, халықаралық ұйымдардың гранттары, Шағын
кәсіпкерлікті дамыту қоры ЖАҚ-ы.
2003 жылы әрекет етуші аймақтық бағдарламалардың іс-шараларын жүзеге
асыруға шамамен 26 млрд. теңге, оның ішінде 7,7 млрд. теңге – бюджет
қаражатынан, алдағы үш жылда – тәртіппен 54 млрд. теңге, оның ішінде 23%
жергілікті бюджеттен пайдаланылды.
Облыста “2004-2006 жылдарға арналған ОҚО шағын қалаларды дамыту
аймақтық бағдарламасы” жүзеге асырылуда. Бағдарламаның мақсаты - шағын
қалалардың экономикалық, әлеуметтік және мәдениет даму шарттарын құру болып
табылады (Арыс, Ленгер, Жетісай, Сарыағаш, Шардара).
Әрбір шағын қала экономикасын дамытудың басымды бағыты - өңдеу саласын
дамыту болып табылады. Қала халықтарын тамақ өнімдерімен қамтамасыз ету
мақсатында ауыл шаруашылық өнімдерін өңдеу өндірістері іске қосылады.
Арыс қаласында 13 шағын цехтар мен нан өнімдерін және макарон
бұйымдарын, өсімдік майын өндіретін кәсіпорындар жұмыс істейді. Онда 75
адам жұмыспен қамтылған.
Ленгер қаласында бұрынғы жеміс-жидек базасының негізінде көкөніс және
жеміс-жидектерді консервілеумен айналысатын “Өтенбаев” шағын кәсіпорны
жұмыс істейді. Жұмысшылар саны 10 адам, мерзімді жұмысқа келісім-шарт
бойынша 35 адамға дейін жұмысқа тартылады. Кәсіпорынның өнімі Қазақстанның
барлық облыстарына таратылады.
Шардара қаласында қаланың орталық ауданын нан өнімдерімен қамтамасыз
ететін екі наубайхана әрекет етеді.
Облыстық бюджеттен бағдарламалардың іс-шараларын жүзеге асыруға
тәртіппен 650 млн. теңге қаралған. Бұдан басқа, осы аймақтарда шағын
кәсіпкерлікті дамытуға қаражаттар бөлінуде. Мәселен, ағымдағы жылы “Шағын
кәсіпкерлікті дамыту қоры” ЖАҚ-ы шағын қалаларда 6 жобаны жүзеге асыруға
шамамен 24 млн. теңге бөлді. 53 млн. теңге сомасындағы 8 жоба қаралу
сатысында.
2005-2007 ЖЫЛДАРҒА БОЛЖАМДЫ НӘТИЖЕЛЕР
Сыртқы экономикалық қызмет.
1. 2005-2007 жылдары экспорттың өсуі жылына шамамен 8 пайызға жеткізу
болжамдануда.
2. 2007 жылы 2004 жылмен салыстырғанда импорттың өсуі 7 пайызды құрайды.
3. 2007 жылы 2004 жылмен салыстырғанда сауда балансының оң жақты сальдосы 2
есеге көбейеді.
Адами капиталды дамыту. Білім беру.
1. 2007 жылы мектепке дейінгі мекемелердің санын 28,2 мың адамдық
контингентпен 222 бірлікке жеткізу;
2. 2007 жылға дейін 6 жаңа мектепті іске қосу, оқушылар контингентін 5,1
пайызға арттыру;
3. Мектебі жоқ елді мекендерді орта жалпы білім беру мекемелерімен
қамтамасыз ету;
4. 76 апатты жағдайдағы мектептерді алмастыру жоспарланды.
5. Үш-төрт ауысымда сабақ жүргізілетін 29 мектепке кеңейту мақсатында
күрделі жөндеу жүргізу;
6. 329 типтік емес мектептерге қосымша құрылыстар салынып, олардың оқушы
орнымен қамтамасыз етілуін есептік нормативке жеткізу;
7. 2007 жылы алғашқы кәсіби білім беретін маман кадрларды дайындауға
мемлекеттік тапсырысты 2004 жылмен салыстырғанда 7,1 пайызға арттырып,
олардың санын 4,5 мың адамға жеткізу, ал орта кәсіби білім беретін
мамандарды дайындауға мемлекеттік тапсырыс 9,1 пайызға артып, олардың
саны 2,4 мың адамды құрайды;
8. 2007 жылға дейін мемлекеттік жоғарғы оқу орындарының санын өзгеріссіз
қалдыру, яғни 3 ЖОО, ал олардағы студенттер санын 2004 жылғыдан 10,4
пайызға арттыру жоспарланды.
Халықтың табысы мен шығыны және халықтың әл-ауқатын артыру. Халықтың
табысы (жайнақтық, жеке, ақшалай, жалпы, реальды, орналасуы).
Халықтың әл-аухатын арттыру
1. Жалданып істейтін жұмысшының орта атаулы жалақысы 2007 жылы 26316
теңгені құрап, 2004 жылғыдан 59,6 пайызға артады, нақты жалақы мөлшері
2006 жылмен салыстырғанда 23 пайызға артады деп болжанды.
А) Халықтың табысына нелер кіреді ?
Халық табысы – белгілі уақыт аралығында үй шаруашылығымен алынған
немесе өндірілген ақшалай құрал мен материалды игіліктердің соммасы.
Халықтың ақшалай табысы еңбек ақыны, кәсіпкерлік қызметен түскен табысты,
пенсия, стипендия, әртүрлі жәрдем ақылар, пайыз түріндегі жеке меншіктен
түскен табыс, дивиденттер, рента, бағалы қағаздарды сатудан түскен
құралдар, қозғалмайтын мүлік, ауылшаруашылығының өнімдері, сондай-ақ
әртүрлі қызметтерден түскен табыстарды қамтиды.
Халық табысының дәрежесі мен динамикасын бағалау үшін номиналды,
орналасу және реалды табыстар көрсеткіші қолданылады.
Номиналды табыс – белгілі кезең ішінде жеке тұлғалармен алынған
ақша саны.
Орналасу табысы – жеке тұтынуға және жеке сақтауға қолдануға
болатын табыстар.
Реалды орналасу табысы белгілі кезең ішінде тауар мен қызмет санын
орналасу табысына сатып алуды білдіреді.
Б) Халықтың табысы туралы мәлімет көздері
Халықтың табысы мен шығындары туралы негізгі мәлімет көздері
мемлекеттік және ведомствалық статистика болып табылады.
Мемлекеттік статистика халық және үй шаруашылығына қатысты емес
ақпараттарды жинайды.
Ведомствалық статистика халықпен өндірілген төлемдер туралы,
ведомствалық есептік негізінде
алынған төлемдер туралы ақпараттарды талдап қорытады. Бұған мыналар жатады:
• Халықтың ақшалай табысы мен шығындарының балансы;
• Төленген пенсия мен жәрдем ақы мөлшері туралы мәліметтер.
Халықтың табысы мен шығындарын оқып-меңгеруде статистиканың негізгі
міндеттеріне мыналар жатады:
• Халықтың табысы мен шығындарының мөлшері мен құралының және үй
шаруашылығының сипаттамасы;
• Ақшалай табыс дифференциациясы мен тұтынуды талдау;
• Халықтың табысы мен шығындарын және тұтынуын модельдеу;
• Ақшалай табыс динамикасын оқып-меңгеру;
• Табыстың тұтынуға әсерін және басқа әлеуметтік-экономикалық
көрсеткіштерді оқып-меңгеру.
В) Табыстар дифференциациясы
Халықтың әлеуметтік дифференциациясын зерттеу статистиканың ең бір
актуалды міндетін құрайды, оның үстіне экономикада нарықтық қатынастың
қалыптасуы қоғамның әлеуметтік жіктелуін толықтыра түседі. У.Черчилль
капитализм мен социализмді салыстыра отырып, каритализмді игіліктің әділ
емес бөлістіруі десе, ал социализмді кедейшіліктің әділ бөлістіруі деп
көрсетеді.
Халықтыр дифференциациясының табыстар бөлігі халықтың әртүрлі
әлеуметтік демографиялық топтар табысындағы арақатынасты объективті
қамтамасыз етуді білдіреді. Ол экономикалық, демографиялық, әлеуметтік және
географиялық факторлардың комплекстік өзара іс-әрекеттерінің нәтижесі.
Халықтар дифференциациясының табысы мен тұтынуын оқып-меңгеру үшін
үй шаруашылығын қайта топтастыру жүргізіледі:
• Децильдік топтар бойынша – 10 топ бөлінеді, әр топта 10 % үй шаруашылығы;
• Квинтильдік топтар бойынша – 5 топ, әр топта 20 % халық;
• Халықтың сатып алу қабілеттілігі бойынша – топтар бойынша.
Д) Халықтың әл-ауқатын артыру.
Халықты жұмыспен қамти отырып, табыс табуға жағдай жасау, жаңа жұмыс
орындарын құру, әлеуметтік қамтамасыз етуді белсендіру, халықтың тұрмыстық
жағдайын жақсартудағы стратегиялық мәселелерді шешудің негізгі мақсаты
болып табылады. Жоспарланған еңбек ақыны ары қарай көтеру халықтың
сұранысын ұлғайтады, бұл өндірістің артуына және еңбек ақының әрі қарай
көтерілуіне алдын ала жағдай жасайды.
Халықты жұмыспен қамти отырып, табыс табуға жағдай жасау, жаңа жұмыс
орындарын құру, әлеуметтік қамтамасыз етуді белсендіру, халықтың тұрмыстық
жағдайын жақсартудағы стратегиялық мәселелерді шешудің негізгі мақсаты
болып табылады. Жоспарланған еңбек ақыны ары қарай көтеру халықтың
сұранысын ұлғайтады, бұл өндірістің артуына ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz