Көк жасыл балдырлардың мутуалистік типтері

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 25 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1 Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
0.1 Көк - жасыл балдырлар (Cyanophyta) бөлімінің сипаттамасы ... ... ... ... ...5
0.2 Көк жасыл балдырлардың (Cyanophyta) өсу ерекшеліктері ... ... ... ... ... .1 1
0.3 Көк жасыл балдырлардың мутуалистік типтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15
1 Көк - жасыл балдырлар (Cyanophyta) бөлімінің негізгі түрлері ... ... ... ...18
0.1 Хроококкалылар, Хамесифондылар класы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... .19
0.2 Гормогониялықтар класы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..21
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25

Кіріспе
Балдырлар - төменгі сатыдағы су өсімдіктері. Теңіз, көл, өзендерде, ағынсыз суда өседі. Олардың жасушалық құрылымы болмайды, бір жасушалы, колониялы, көп жасушалы түрлері бар. Көп жасушалы өкілдерінің денесін таллом деп атайды. Жасуша қабығы гемицеллюлозадан және пектинді заттардан тұрады. Жасушасы негізінен бір ядролы. Цитоплазмасында митохондрия, диктиосома, рибосома, хромотофора сияқты органоидтары және вакуолясы (бос қуысы) болады. Балдырлар (Algae) биохимиялық қасиеттеріне және жасушалық құрылымына қарай он екі типке бөлінеді: көкжасыл балдырлар (Cyanophyta), прохлорофитті балдырлар (Prochlorophyta), қызыл балдырлар (Rhodophyta), жалтырауық балдырлар (Chrysophyta), диатомды балдырлар (Dіatomeae), криптофитті балдырлар (Cryptophyta), динофитті балдырлар (Dіnophyta), қоңыр балдырлар (Phaeophyta), сарыжасыл балдырлар (Xanthophyta), эвгленді балдырлар (Euglenophyta), жасыл балдырлар (Chlorophyta), хара балдырлары (Charophyta). Бұлардың отыз мыңға жуық түрі белгілі, олардың бір мыңнан астам түрі Қазақстанда кездеседі.
Зерттеу өзектілігі. Көк Жасыл Балдыр, цианея (Cyanophyta) - балдырлардың ішіндегі құрылымы жағынан ең қарапайым тобын құрайтын, прокариотты (ядролы) организмдерге жататын бір бөлімі. Бұлар автотрофты организмдердің ішіндегі ең ежелгілері болып саналады. Көк Жасыл Балдырдың қазба қалдықтары кембрийге дейін түзілген шөгінді жыныстар арасынан табылған. Көк Жасыл Балдыр бір клеткалы, шар тәрізді, бірігіп шоғыр (колониялар) түзеді, ал көп клеткалы түрлері жіпше тәрізді, кейде бұталана тарамдалған. Түсі, әдетте, көк жасыл болғанымен, алқызыл, күлгін, тіпті қара түсті түрлері де кездеседі. Ол клетка құрамындағы пигменттерге (фикоциан - көк жасыл түсті, фикоэритрин - қызыл, каротин - алқызыл; әр түрлі каратиноидтар) және олардың ара қатынастарына байланысты болады.
Көк-жасыл балдырлар гетеротрофты органдармен бірге ластанған су мен ағын суларды тазалауда белсенді қызмет атқарады. Осыған байланысты су қоймаларында балдырлардың көптеген түрлерін кездестіруге болады.
Көк-жасыл балдырлардың ортаға бөлген сұйықтық құрамының қасиеті, яғни оның өсуді жеделдету белсенділігінің болуы өте маңызды.
Әдебиетерде балдырлардың кейбір түрлерінің физиологиясы жөнінде айтарлықтай мәліметтер бар, бірақ біздің Қазақстанның су қоймаларында тіршілік ететін балдырлар жан-жақты (олардың физиологиясы, генетикасы,биохимиясы) зерттелмеген. Әсіресе көк-жасыл балдырлардың өздері өсетін ортаға бөлетін қосылыстардың құрамы, қасиеті, олардың өсу процестерін реттеуге маңызды, үлкен көңіл бөлетін мәселе.
Зерттеу нысаны: көк - жасыл балдырлар бөлімі
Зерттеу мақсаты: Көк - жасыл балдырларға жалпы сипаттама беру, олардың классификациясы зерттеу, балдырлардың қоршаған ортадағы орны мен маңызын талдау.
Зерттеу міндеттері:
Көк - жасыл балдырлар бөліміне сипаттама беру;
Көк - жасыл балдырлардың өсу ерекшеліктерін зерттеу;
Көк - жасыл балдырлардың негізгі түрлерін сипаттау.
Құрылымы. Курстық жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

Негізгі бөлім
1 Көк - жасыл балдырлар (Cyanophyta) бөлімінің сипаттамасы

Көк - жасыл балдырлар өте ертеде пайда болған өсімдіктер түрлерінің жалпы саны 14 мың.
Көк Жасыл Балдыр, цианея (Cyanophyta) - балдырлардың ішіндегі құрылымы жағынан ең қарапайым, прокариотты (ядролы) организмдерге жататын бір бөлімі. Бұлар автотрофты организмдердің ішіндегі ең ежелгілері болып саналады. Көк Жасыл Балдырдың қазба қалдықтары кембрийге дейін түзілген шөгінді жыныстар арасынан табылған. Көк Жасыл Балдыр табиғатта өте кең тараған. 3 класқа бірігетін 150 туысы 2 мыңға тарта түрлері белгілі, барлық құрлықтар мен суларда (ащы, тұщы) кездеседі. Қазақстанда 3 класқа, 9 қатарға, 30 тұқымдасқа, 66 туысқа жататын 549 таксоны (түр, вариация, форма) анықталған.
Көк Жасыл Балдыр бір клеткалы, шар тәрізді, бірігіп шоғыр (колониялар) түзеді, ал көп клеткалы түрлері жіпше тәрізді, кейде бұталана тарамдалған. Түсі, әдетте, көк жасыл болғанымен, алқызыл, күлгін, тіпті қара түсті түрлері де кездеседі. Ол клетка құрамындағы пигменттерге (фикоциан - көк жасыл түсті, фикоэритрин - қызыл, каротин - алқызыл; әр түрлі каратиноидтар) және олардың ара қатынастарына байланысты болады.
Клеткалары талшықсыз, ал көп клеткалы жіпше тәрізді түрлері сырғанай жылжуға қабілетті келеді. Автотрофты және миксотрофты (аралас) қоректенеді. Соңғылары шіріген органикалық заттар мен ластанған суларды мекендейді де фотосинтезбен қатар дайын органикалық қалдықтармен қоректенеді. Осының арқасында жаз айларында тез көбейіп, судың сапасын төмендететін түрлері (Anabena) де бар. Мұндай сулар көк жасыл түске боялып "гүлдейді", түйсік органдарын тітіркендіретін (органолептикалық) қасиеттері бұзылады, жағымсыз иіс пайда болады, ал Көк Жасыл Балдыр су бетін түгел басып кетсе, жәндіктер мен балықтар оттек жетпей тұншығып өледі. Көк Жасыл Балдыр фотосинтез кезінде өсімдіктер сияқты крахмал түзбейді, оның орнына жануарларға тән гликопротеидтер (полисахаридтер) пайда болады.
Клеткалары құрылымы жағынан бактерияларға өте жақын, басқа типке жататын балдырларға мүлде ұқсамайды. Клетка органоидтарынан, плазмадан оқшауланған ядросы, сондай-ақ, хлоропластары, митохондриялары болмайды. Көк Жасыл Балдыр, негізінен, вегетативтік жолмен, яғни клеткаларының екіге бөлінуі, шоғырларының ыдырауы, көп клеткалы жіпшелерінің бөлшектенуі арқылы көбейеді. Аналық клеткаларында пайда болатын споралары арқылы да көбейетін түрлері бар. Бұлар жыныстық жолмен көбеймейді.
Қоршаған ортаның қолайсыз жағдайына С-қа жететін ыстыққа өте төзімді, әрі бейімделгіш. Температурасы 80 суларда да, полюстардағы немесе биік тау басындағы мұз-қарларда да тіршілік ете беретін түрлері бар. Кейбір түрлері саңырауқұлақтардың белгілі бір түрімен селбесіп тіршілік етіп, қыналардың денесін құрайды. Шаруашылыққа пайдалы түрлері де кездеседі. Оларды ластанған суларды биологиялық әдіспен тазартуға, малға азық ретінде және тағамға (Nostos, Spyrulіna), егістікке тыңайтқыш ретінде пайдаланатындықтан арнайы өсіреді. Көк Жасыл Балдырдың 100-ден аса түрлерінің (Phormіdіum, Plectonema, т.б.) атмосфералық азотты бойына сіңіріп, топырақты азотқа байытатын қасиеті анықталған.
Клетка құрылысы - бұлар негізінен колониялы және көп клеткалы, сиректеу бір клеткалы, түсі алуан түрлі (көк-жасыл, сарғыш, жасыл). Олардың түсі клеткада әртүрлі мөлшерде болатын әртүрлі пигменттердің көк - жасыл түсті фикоцианның, хлорофиллдың, каротиноидтардың және қызыл түсті фикоцианның, хлорофилдің, каротиноидтардың және қызыл түсті фикоэритриннің орайласып келуімен тікелей байланысты. Көк-жасыл балдырлардың клеткаларында қалыптасқан ядросы, хромотофорасы және клетка шырынына толы вакуольдері болмайды. Клетка қабықшасы негізінен пектинді заттардан тұрады : клетка қуысы цитоплазмамен толтырылған, ол екі қабаттан тұрады : қатты клетка қабықшасына жақын жатқан,мембраналар мен пигменттерден тұратын көк-жасыл түске боялған қабат хроматоплазмадан және ДНК - Дан тұратын, түссіз ортаңғы бөлік центроплазмадан тұрады.
Көп клеткалы көк-жасыл балдырлар жіп тәрізді болып келеді. Жіптерінің ұзындыққа өсуі клеткалардың жай екіге бөлінуі арқылы жүзеге асады. Жіп түзетін біртектес клеткалардың ішінде гетеро циста деп. Аталынатын үлкен, қабықшалары қалың, клетканың ішіндегі тірі заттарынан айырылған сарғыш-қоңыр түсті дөңгелек өлі клеткалар болады.Көп жағдайда бір клеткалы және жіп тәрізді көк-жасыл балдырлар өз бойынан шырышты заттар бөліп шығарады және бірігіп біршама үлкен колония түзеді.
Көк-жасыл балдырлардың клеткаларын оптикалық микроскоппен қарағанкезде қабықшамен қоршалған цитоплазма, әдетте клетка шырыны жоқ, вакуольінен айырылып перифериалық бөліктері (хроматоплазма) боялыпр және ортасы түссіз екендігін көруге болады. Хроматоплазма мен центроплазма аралығында шекарасы жоқ. Центроплазмада ДНҚ орналасқандықтан, ядро қабықшасы және ядрошықтар болмағанымен оны қарапайым клетка ядросы деп қарастыруға мүмкіндік береді.
Цитоплазмада, сонымен қатар, қосымша заттар (гликоген,волютин, цианофицин дәндері және газбен толтырылған қуыстар), газдық вакуольдер немесе псевдовакуольдер жиі түрде кездеседі. Кейбір түрлерде псевдовакуольдервегетативтік тіршілігі кезінде, басқаларында- даму кезеңнің белгілі бір уақытында кездеседі.Электронды микроскоппен қарағанда көк- жасыл балдырлардың клеткалары келесідей құрылысты болады. Цитоплазмалық мембрананың сыртында L1, L2 ,L3 ,L4 түрінде белгіленетін, оның көрінетін төрт қабаттан тұратын клетка қабықшасы болады. Цитоплазмалық мембранадан сыртқа қрай тікелей түрде L1 электронды - мөлдір қабат, одан кейін бактерияның клетка қабатының негізгі компоненті болып табылатын зат- муреиннен тұратын электронды-тығыз L3 қабаты орналасқан. Эукариот балдырларында және саңырауқұлақтарда бұл зат анықталмаған. Осылайша, клетка қабығының химиялық құрамына байланысты қаазіргі уақытта көк-жасыл бактериялар-цианобкатерия деп аталатын көк-жасыл балдырлар эукариотты балдырларға қарағанда бактерияларға жақын болып келеді. Осы L2 муреиндік қабат клетка қабығының беріктігін анықтайды. Клетка қабығының бұл негізгі қабаты шектелгендіктен бүкіл клетканың пішінін сақтай алады. Муреин қабатының сыртқы бетінде электронды - мөлдір L3 қабаты және мембрана тәрізді қабат L4 жатады. Көмірсулардан бұл қабат L2 қабатына қарағанда иілгіш, созылмалы болып келеді. Аталған төрт қабаттар жіпшелі көк - жасыл балдырлардың бойлық қабаттарында бақыланады. Жіпшелі көк-жасыл балдырлардың көлденең қабырғалары немесе септалар тек L1 және L2 қабаттарынан түзілген. Бір клеткалы формаларда L3 және L4 сыртқы қабаттары септаларда клеткалардың ажырауы басталғаннан кейін ғана түзіледі. Жіпшелі (гормогониялықтар) көк-жасыл балдырлардың көлденең қабырғаларында, сонымен қатар септаларында көрші жатқан клеткалардың цитоплазмалық мембраналары протопластары байланысатын саңылаулар бар; Бұл цитоплазмалық тартпалары плазмадесмалар деп аталады.
Көптеген көк-жасыл балдырлардың клетка қабығының сыртында әдетте бірнеше клеткалардан тұратын немесе шырышы жұқа, сұйық қабат түрінде болатын, капсула немесе қапшық түзетін қалың және тығыз келетін шырышты қабаттар кездеседі. Шырыш клетканы құрғап кетуден сақтап, сырғанап қозғалу процесіне қатысады.Шырыштың жұқа құрылымы-фибрилярлы. Фибриллалар аморфты матриксте спираль түрінде жіпшені қоршап тұрады немесе жіпшенің беткі қабатына перпендикулярлы немесе шырышта ретсіз орналасады.
Перифериялық цитоплазмада - хроматоплазмада көбінесе клетканың барлық бөліктеріне ене алатын тилакоидтар орналасқан. Тилакоидтар басқа хлорофилден тұратын өсімдіктерде сияқты цитоплазмадан мембранамен шектелмеген, яғни қабықпен қапталған нағыз хлоропластары жоқ. Перифериялық түрде орналасқан тилакоидтар әдетте көлденең клетка қабырғасына паралелль түрде орналасқан, бірақ кейбір жағдайларда олар көлденең қабырғаға перпендикулярлы орналасады. Жиі түрде ғана клетка бойымен тармақталады.
Көк-жасыл балдырлардың тилакоидтары эукариот балдырлар сияқты топтар түзбейді, тек ерекше жағдайларда тилакоидтар жеке түрде орналасқан қызыл балдырларда ғана кездеседі. Көк-жасыл балдырлардың қосымша пигменттері (фикоцианин, аллофикоцианин және фикоэритрин) түйіршік-фикобилисом түрінде тилакоидтардың беткі қабатында орналасады.
Әдетте тилакоидтарда бос келетін клетка орталығы қалған цитоплазмадан ядролық қабықшамен шектелмеген нуклеоплазма орын алады. Нуклеоплазмада ДНҚ фибриллалары орналасқан. Көк-жасыл балдырлардың ядролық материалдарына, бактериялар және фагтар үшін ядролық субстанциясы ДНҚ-гистондарының фибриллалары түрінде болатын эукариотты организмдерді ерекше ететін гистондардың болмауы тән. Тилакоидтар мен нуклеоплазма орын алмаған, цитоплазмада рибосомалар және қор заттары орналасады: гликоген, волютин (метахроматин), цианофицин түйіршіктері.
Бүкіл клетка бойымен таралған немесе көлденең қалқаларда (септаларда) орналасқан газдық вакуольдер тығыз қапталған балауыз тәрізді, қуысты мембраналар суббірлігімен қапталған-газдық везикулалардан (газдық көпіршіктерден) тұрады. Газдық везикулалар соңғы соңғы бөліктерінде конус тәрізді қақпағы бар қуыс цилиндр тәрізді түтік түрінде болады. Оларды клеткадан пішінін өзгертпей бөліп алуға болады. Белгілі бір қысыммен әсер етілген газдық везикулалардың цилиндрлік бөліктері түсіп қалып, конустық қақпақтары сынып түсіп қалады. Оқшауланған газдық везикулаларды химиялық талдау, олардың мембраналары қарапайым мембранадан липидтердің болмағандығымен ерекшеленетіндігін көрсетті. Газдық везикулалардың мембраналары тек қана белоктардан тұрады.
Көк-жасыл балдырлардың клеткалары олардың бүйір қабырғасында цитоплазмалық мембранамен клетка қабығының ішкі қабаттарынан (L1 және L2) түзілген сақиналы қатпар пайда болған жағдайда бөлінеді. Орталыққа қарай бағытталып өсе отырып, бұл қатпар микроскоп диафрагмасы сияқты тилакоидтарды және клетка құрамын кесіп өтетін, көлденең қалқа-септаны түзе отырып айқасады. Клеткалық бөлінер алдында ДНҚ-ның саны екі еселенеді, алайда клетка бөлінуіне байланысты екі еселенген ДНҚ саны тең бөлінеді. Кейбір жіпшелі көк-жасыл балдырлардың жіпшелерінің клеткаларының барлығы бірдей-бұл гомоцитті талломдар: басқаларының жіпшелері вегетативті клеткалар және гетероцисталардан тұрады, сонымен қатар спораларда бақыланады (акинеттер) бұл гетероцитті формалар. Гетероцисталар және споралар вегетативті клеткалардың дифференциациясы жолымен түзілген маманданған клеткалар. Оптикалық микроскопен бақылағанда көрінетін гетероцисталардың ең нақты белгісі, олардың өте қатты қалыңданған клеткалары болып саналады. Гетероцисталардың клетка қабырғалары вегатативті клеткалар сияқты L1 - L4 қабатарынан тұрады, бірақ олардан сыртқа қарай гетероцисталардың тағы да маманданған үш қабат дамиды. Клетка қабырғасынан тікелей сыртқа қарай гетероциста мен вегетативті клеткалар арасындағы қатынас микроплазмодесмалардан тұратын септамен қиысатын саңылаулы каналы-"саңылауы" бар вегатативті клетка арасындағы, әсіресе терең тартпада қалың болып келетін пластинкалық қабат орналасады. Пластинкалы (қатпарлы) қабаттан ең сыртқы фибрилярлы қабатқа шекарасыз өтетін гомогенді қабат орын алады. Клетка қабығынан сыртына қарай түзілетін қалың орамның болуына байланысты гетероцисталар жұқа қабырғалы вегетативті клеткаларды бұзатын механикалық әсерлерге төзімді болады.
Оптикалық микроскопта оңай бақыланатын жетілген гетероцистаның басқа белгісі (қалың қабықшалардан басқа),-вегетативті клеткаларға тән түйіршікті заттардың болуына байланысты гомогенді клеткалар құрамы. Волютин немесе цианофицин дәндері дамыған гетероцисталарда болмайды. Жетілген гетероцисталарды электронды микроскопта ажыратуға болатын түйіршікті құрылымдар рибосомаларды ғана ажыратуға болады. Гетероцисталардың дифференциациясы мембраналық жүйенің қайта қалыптасуымен жүреді; тилакоидтар бұзылып, және жаңа тығыз оралған мембраналар қалыптасады. Мембраналық жүйенің қайта қалыптасуы сонымен қатар пигменттік құрамының өзгеруі жүреді: гетероцисталарда хлорофилл және каротиноидтарды анықтауға болады, алайда фикоцианин, аллофикоцианин және фикоэритрин (фотосинтез кезінде оттегі бөліп шығу реакцияларына қатысатын пигменттер) мүлдем болмайды.
Вегетативті клеткаларда ДНҚ фибриллалары әдетте нуклеоплазмада жинақталады, ал гетероцисталарда бүкіл цитоплазма бойымен таралған.
Гетероцисталардың қызметі жайлы бірқатар әртүрлі болжамдар бар. Гетероцисталық түрлерде жаңа талломдар түзілетін жіпшелерді жеке аймақтарға (гормогони) ыдырауы әдетте гетероцисталарда жүргендіктен, оларға вегетативті көбеюде қызмет атқарады деп санаған. Гетероцисталардың құрамының бөлімінің жағдайларын кейбір кезде олардың көбею қызметін атқаратын клеткамен байланыстырған. Соңғы мәліметтерге сай гетероцисталарда аэробты жағдайларда атмосфералы азоттың фиксация процесі жүреді. Вегетативті клеткалардың дифференциациясы жолымен түзілген басқа да маманланған клеткалар болып споралар-акинеталар саналаады. Әдетте бұл вегетативті клеткаларға қарағанда ірірек, қалың қабырғалы болыа келіп, саңылау каналдары арқылы көрші вегетативті клеткалармен байланысын сақтайтын гетероцисталарға қарағанда споралық жамылғы спораны толығымен қоршап тұрады. Споралар құрғақшылыққа төзімділік көрсетеді және қабықтың бұзылуы арқылы босайтын жаңа түрге айналады. Көк-жасыл балдырларда жыныстық процесс байқалмайды.
Бір клеткалы және колониялық формалардың көбеюі клетканың ортасынан тең бөлінумен қатар жүреді, кейбіреулерінде-ұсақ клеткалардың көмегімен-гонидийлер, немесе аналық клетканың ішінде түзілетін-эндоспоралар немесе аналық клеткалардың ұшынан бөлінген-экзоспоралар арқылы жүреді. Көк-жасыл балдырлардың көпшілігі жіпшелердің жеке аймақтарға бөлінген кезде п.б. гормогониялар көмегімен көбейеді. Шырыштың бөлшінуімен байланысты қозғалыстың бірқатар периодынан кейін,горморгониялар жаңа жіпшелерге өседі.Көптеген (гетероциттік) көк-жасыл балдырлар споралар (акинеттер) түзеді.
Жіпшелі көк-жасыл балдырлардың протопластары көрші клеткалармен плазмадесмалар арқылы байланысқан. Гормогониялар арқылы көбейеді, көбінде споралары белгілі.
Қоректенуі. Көк - жасыл балдырлар автотрофты жолмен қоректенеді. Кейбір жағдайларда олардың көпшілігі шіріген қалдықтары мол ластанған суларда өмір сүруіне байланысты миксотрофты (аралас) қоректенуге қабілетті болып келеді. Яғни фотосинтезбен бірге, органикалық заттарды өз бойына сіңіре алады. Артық қор заттары ретінде гликопротеид, валютин (белок) немесе көк-жасыл балдырларға тән цианофицин (лапопротеид) түзеді.
Көбеюі. Көк - жасыл балдырлар негізінен вегетативтік жолмен көбейеді. Бір клеткалы организмдер клетканың бірнеше ұсақ бөлшектерге бөлініп кетуінің ал көп клеткалыларының жіпше-гетероциста немесе маманданбаған өлі клеткалар арқылы үзіліп кетуінің нәтижесінде жүзеге асады. Жіпшенің вегетативні көбеюге қажетті участогі гармогония деп аталынады.
Арнайы маманданған көбею органдары болмайды. Жыныстық көбею жоқ. Қолайсыз жағдайларда клеткалардан қабықшалары қалың споралар түзіледі.

1.2 Көк жасыл балдырлардың (Cyanophyta) өсу ерекшеліктері
Балдырлардың түрлері тұнган су қоймасымен, су ағындарымда кездеседі. Судың, мөлдірлігінің артуынан, олардың саны және су қоймаларын биологиялық жолмен өзін-өзі тазарту қызметін арттыра түседі.
Қазіргі кезде алдыңғы қатардағы әртүрлі әдістердің көмегімен балдырлардың жаңа түрлері айқындала бастаған.
Қоршаған ортаның өзгерісіне шыдамдылығы сонша, кейбір түрлері 65-85 градусқа дейінгі тіршілікке бейімділігін сақтайды. Төменгі температурада, яғни қарлы тау жартастарында кездесетін балдырлар әлемі бар. Балдырлар жылдар бойы әртүрлі климаттық жағдайларға ұшырап, оларға төтеп береді.
Көк-жасыл балдырлар гетеротрофты органдармен бірге ластанған су мен ағын суларды тазалауда белсенді қызмет атқарады. Осыған байланысты су қоймаларында балдырлардың көптеген түрлерін кездестіруге болады.
Көк-жасыл балдырлардың ортаға бөлген сұйықтық құрамының қасиеті, яғни оның өсуді жеделдету белсенділігінің болуы өте маңызды.
Көк-жасыл балдырлар -- өте ертедегі хлорофил топтағыш организмдер. Балдырлардың басты ерекшелігі -- олардың клетка құрылысында, клетканың қарапайым жіктелуі, ядроларының болмауы, прокариоттарга жатқызады. Әдетте, осындай олардың қасиеттері, хлорофилінің болуы және фотосинтездің негізінде өттегінің, бөлінуі, оларды балдырлармен біріктіреді. Сондықтан, организмдердің өзіндік топтары осы уақытқа дейін көк-жасыл балдырлар -цианобактериялар деп аталады.
Балдырлар тіршілігінде ортаға заттардың бөлінінің маңызы зор. Сондай-ақ, бұл олардың тіршіліктегі маңызды қызметі болып табылады. Алмасу процесіндегі ортаға заттардың бөлінуі, сыртқы ортаның әсерінен туындап отыр. Осыған байланысты бөліну және сіңіру клеткамен сыртқы орта арасындағы зат алмасуды қамтамасыз ете отырып, қоректік ортада органикалық заттардың бөлінуін анықтайды.
Әртүрлі метаболиттердіқ бөлінуінің биологиялық мәнін Г. Фогг қоректік ортаны дайындауга балдырлардын, қатысуымен еру, комплекстену және элементтер қатарының қайта қалпына келуінен дайын зкзогендік компоненттер алуга болады деген .
Өсу процесіндегі органикалық қосылыстардың бөлінуі және олардың күрделенуі дәлелденген. Зерттеушілердің жұмыстарынан балдырлардың көпшілік клеткаларды синтездеуінен, сыртқы ортага заттар бөлініп отырған.
Балдырлар арқылы бөлінген азотты заттардың үлесі 30-60 процентке дейін жетеді. Клеткадан тыс метаболиттердіқ мөлшері фотосинтезді таза сөткелік өнімділігінің 40 проценттік жуығына жақындайды. Балдырлардың клеткадан тыс метаболиттерінің құрамы алуан түрлі. Көк-жасыл балдырлардың экзометаболиттер есебіндегі белгілі топтары: аминқышқылдары, пептидтер, көмірсулар, ұшқыш қосындылар, органикалық қосылыстар, терпендер, витаминдер, фенолдар, индол және басқа қосылыстар. Балдырлар клеткаларынан бөлінген заттар қоректік ортаға топталып, клеткалардын, өзіндік өсуін арттырады немесе тоқтатуы мүмкін. Балдырлар культурасында өсудің тоқтауын ауто-ингибирлену немесе аутоонтогонизмі ретінде қарастырады.
Мұндай құбылыс, жабық экологиялық жүйеде өсірілетін балдырларға тән. Мысалы, Phormidium uncinatum-ды екі ай бойы ортаны ауыстырмай өсіргенде, сарғайып, өсуін тоқтатады. Соңында ескі ортаға қоректік элементтер қосқанда да әсерсіз болған. Ортадағы балдырлардың өсу процесі қоректік ортаны толық жаңартқан жағдайда ғана жүреді.
Табиғи жағдайда әртүрлі күрделілікпея заттардың бөлінуінен балдырлар гидробионттармен аллелопатиялық қарым-қатынасқа түседі. Балдырлардың микроорганизмдерге әсері туралы мәліметтер бар (олар саңырауқұлақтар, су есімдіктері, зоопланктом және ихтиофауна). Өсу кезеңінде балдырлардьщ өсуі биотоптағы басқа организмдердің әсеріне байланысты.
Экзометаболиттердің физиологиялық ролі алуан түрлі. Олар альгицидтік, альгостатикалық жене альгодинамикалық қызмет көрсете алады.
Ортаның қалыпты өсу барысында клеткалардың өсуі зкзометаболиттердің концепциясының артуына әсер етпеген. Сондай-ақ, бұл кезеңде олардың концентрациясы әдетте төмендейді. Көк-жасыл балдырлар бөлетін органикалық заттардың, бір сөткедегі мөлшерінің өзгеруі әртүрлі тербеліске үшырайды. А. И. Сакевич өзінің қызметкерлерімен бірге жасаған тәжірибесінен, клеткадан тыс органикалық заттардың мөлшері Mikrosistik қоректік ортасында 16,96-130,73 мгл есептеген, экспоненциалды өсу фазасында 258,60-325,21 мгл өзгертіледі деп көрсетілген. Сонымен бөліну және сіңіру функциясының сөткелік өзгеруіне физиологиялық өзгерістер -- өсу, даму, фотосинтез әсерін тигізеді.
Табиғи судағы ерігіш органикалық заттардың қосындысы күрделі қоспалардан тұрады. Балдырлардын, клеткадан тыс өнімдерінің химиялық табиғатын үш топқа бөледі:
Азоттық заттар алмасуының өнімдері;
Көмірсулардың алмасуының өнімдері;
Физиологиялық активті заттар.
Көпшілік ғалымдар азоттық заттардың бөлінуіне көңіл аударады, себебі бұл қосылыстар көп мөлшерде сыртқы ортаға бөлініп отырады. Anabaena cylindriса клеткасынан бөлінген азотқұрайтын заттың, азоттұтынудағы жалпы массасының 30-50 процентін құраған .
Азоттық заттардың алмасуының клеткадан тыс бөлінетім өнімдер: төменгі молекулалық белоктар, полипептидтер және бос аминқышқылдары. Бос аминқышқылдары зкзометаболиттердің белгілі мөлшерін ғана құрайды. Сыртқы ортаға балдыр клеткасында, синтезделетін аминқышқылдары мен пептидтердің 45 проценті ғана кіреді.
Балдырлар сыртқы ортаға ірі молекулалы белоктарды шығарады деген мәліметтер бар. Mысалы: екі ай бойы өсіріліп жатқан Nostos musiorum балдырының ортасынан активті перооксидаза табылған, сонымен заттардың трансформациялық процесінде маңызды роль атқаратыны дәлелденген.
Балдырлардың экзометаболиттерінің ішінде көмірсуларда маңызды орын алады. Nostos musiorum ортасынан клеткадан тыс полисахаридтердің 37,3 процент мөлшері анықталған. Моносахаридтердің құрамы глюкоурон қышқылы және пентоза, ксилозамен шектелген.
Балдырлар клеткаларының ескі өсу ортасына қарағанда, жас қарқынды өсетін клеткалардың өсу ортасындағы көмірсулардың мөлшері әлдеқайда көп болған.
Әдебиеттердегі мәліметтерден көмірсулар мен азоттық заттардың алмасуына өнімдері балдырлар клеткаларынан бөлінетін қосылыстардың биологиялық активтілігін арттыратынын көруге болады. Мысалы, хлорелладан бөлінген полинуклеотидпептид, балдырлар клеткаларының бөлінуін, оның дамуын тездете отырып, авто және зооспораның шығуын тездетуге көмектеседі.
Өсудің лагарифмдік кезеңінде ортадағы органикалық қосылыстар мөлшері логарифмдік және стационар фазамен салыстырғанда бес есе көп.
Экзометаболиттардің ішіндегі гликопептидтер активтілігі жөнінде мәліметтер баршылық. Anabena клеткасын өсіріп жатқан сұйық ортадан жоғары активтілік көрсететін екі гликопептид табылған. Оның бірі гетероцистаның дамуын тежейді, екіншісі күшейтеді. Яғни, клеткалар неғұрлым жас болса, ортаға заттарды бөліп шығару қабілеті жоғары.
Балдырлардың экстрацеллюлярлы сұйықтығының құрамында фитогормондардың болатындығы көрсетілген.
Фитогормондардың болуы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.