Тұқының шешек ауруы
Жоспар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1. Әдебиетке шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
1.1 Аэромоноз ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
1.2 Тұқының шешек ауруы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
1.3 Тұқылардың көктемгі виремия аурулары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1.4 Описторхоз ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..1 0
1.5 Лигулез ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..1 1
2. Зерттеу материалдары мен әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .14
3. Өзіндік зерттеу жумыстары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
3.1 Ақмола облысы көлдерінде жұқпалы балықтардың ауруын зерттеу ... 18
3.2 Майбалық көлінің тұқы балықтарының аурулары және олардың алдын алу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.3 Дискокотилез ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Кіріспе
Ихтиопатология - маңызды пәндердің бірі, әртүрлі этиологиядағы балық ауруларын диагностикалау, алдын алу және емдеудің негізгі мәселелері бойынша теориялық және практикалық материалдарды қарастырады. Ихтиопатология жалпы патология негіздерін, жалпы паразитология негіздерін, жалпы эпизоотология негіздерін, балықтардың алдын алу және емдеу негіздерін, балықтардың жұқпалы емес ауруларын, балықтардың жұқпалы және инвазиялық ауруларын қоздырғыштарды, жұқтырылған балықтардан берілетін адам мен жануарлар ауруларын, әртүрлі этиологиядағы балық ауруларын диагностикалау әдістерін, әртүрлі этиологиядағы балық ауруларының алдын алу және емдеу әдістерін оқытады. Осының барлығы студенттердің балық ауруларының алдын алу бойынша тиімді шешім қабылдай білуге, әртүрлі балық өсіретін шаруашылықтарда балықтарды емдеуді ұйымдастыруға, су айдындарындағы экологиялық және эпизоотиялық жағдайды бағалау мақсатында ихтиопатологиялық әдістерді қолдануға, балық және басқа гидробионттарға ветеринарлық-санитарлық сараптама жүргізуге, балық шаруашылығының қажеттілігін қамтамасыз ету үшін алынған тәжірибелік нәтижелерді және басқа да ихтиопатологиялық мәліметтерді бағалауға мүмкіндік береді. "Ихтиопатология" пәні бойынша дәрістердің қысқаша курсы пәннің жұмыс бағдарламасына сәйкес құрастырылған және 35.03.08 "су биоресурстары және акваөсіру"дайындық бағытындағы студенттерге арналған. Дәрістің қысқаша курсы әр түрлі этиологиядағы балықтардың ауруларын диагностикалау, алдын алу және емдеудің негізгі мәселелері бойынша теориялық материалды қамтиды. Студенттердің жалпы патология, паразитология, эпизоотология негіздерін, жұқпалы және инвазиялық аурулардың қоздырғыштарын зерттеу әдістерін, балықтардың ауруларын диагностикалауды, алдын алуды және емдеуді пайдалана отырып, жұмыс істеу дағдыларын қалыптастыруға бағытталған, сонымен қатар студенттердің кейіннен кәсіби қызмет саласында шешім қабылдау үшін қажетті Ихтиопатология саласында тереңдетілген дағдыларды қалыптастыруға бағытталған.[1]
Жұмыстың мақсаты. Балық аурулары
Жұмыстың міндеті.
1. Этиологиясы
2. Клиникалық белгілері.
3. Күресу шаралары.
1. Әдебиетке шолу
1.1 Аэромоноз
Аэромоноз тоған шаруашылығында, балық өсіруші суқоймаларында кең таралған инфекциялық ауру. Көп жағдайларда балық өсіретін жердегі судың таза болуынан балықтар ауруға шалдығады.
Этиологиясы. Аэромоноз ауруының қоздырушылары Vibrionaceae тұқымдасына Aeromonas туысына ауру тудыратын жеті түрі жатады: Acromonas caviae, A.media, A.schubertii,A.veronii, A.sobria, A.hydrophila, A.eucre-norhila.
Аэромоноз қоздырғыштары ұсақ (1,2-1,8х0,6 мкм.). Грамм бойынша боялмайтын, спора мен капсуланы түзбейтін, бір талшығы бар қозғалғыш таяқшала. Бір тәулік инкубациялану кезінде шеттері дұрыс болатын, дөңес, жартылай мөлдір, ақшыл түсті дөңгелек колонияларын түзейді.
Зерттеулер бойынша барлық қозғалғыш аэромонодаларды үш топқа бөлген.
Бірінші топқа облигатты (міндетті), жоғары вирулентты (уыттылықты), өзінің патогенлігін ұзақ уақыт сақтайтын (14 жылдан аса) аэромонадалар жатады.
Екінші топқа белгілі антигендік құрылымы бар аэромонадалар жатады, олардың уыттылық қасиеті қоршаған ортаның әсерінен пайда болады.
Үшінші топқа суқоймадағы микробиоценоздың құрамына кіретін, уыттылық қасиеті жоқ аэромонадалар жатады.
Эпизоотологиясы. Аэромоноз ауруы кең таралған және балықтардың барлық түрлерін зақымдайды. Біржылдықтарынан өндірушілеріне дейінгі тұқы, сазан және олардың гибридтері осы аурумен жиі ауырады. Инфекцияның қоздырғыш бастамасы - ауру балықтардың бөліп шығаратын заттарын және микробтарын тасушы балықтары болып келеді. Суқоймаға инфекция, ауырған балық, ау құралы, балық аулау құрад-саймандар, ыдыс арқылы түседі. Инфекция, әсіресе, көктем-жазғы кезеңінде жоғары болып, ал күз мезгілінде эпизоотия жасырынды түрінде өтеді. Аэромонозбен ауырған балықтың иммунитеті жоғарылайды. Аэромоноз ауруына табан және өсімдікжегіш балықтар тұрақты төзімді болып келеді.
Аурудың инкубациялық кезеңі 3-30 тәулік. Екі жылдық, үш жылдық балықтардың геморрагиялық ісіктері, қабыршағы бұдырлы болып, көздері шығыңқы, аз қозғалады. Судың жоғарғы қабатында және жағалау маңында болып, сыртқы ортаның қоздыруларына реакциясыз әлсіз болып, балықтың қозғалуы тежеліп, 2-4 аптаның ішінде балық өлімге ұшырайды.
Ауырған балықтардың ісіктерінің шеттері ақшыл түсті болып, ал егер ауру қарқынды түрінде өтсе, қызыл түсті болып келеді.
Аэромоноз ауруының дамуына және таралуына негізгі әсер етуші факторлар: судың температурасының кенеттен жоғары көтерілуі, балықтарды тығыздылық орналастыруы, судағы органикалық заттарының жоғарылауы, балықтарды сапасыз қоректермен қоректендіру, гидрохимиялық сапасы төмендеуі, балықтардың жарақаттануы.
Аэромоноз ауруларын таратушылар: ауру балықтар, олардың нәжістері, пайдаланылған құрал-саймандар, құстар, қансорғыш паразиттер (сүліктер, паразитті шаянтәрізділер), балықтарды бір шаруашылықтан екінші шаруашылыққа тасымалдау жағдайда.
Клиникалық белгілері және патогенез. Балықтарың аэромоноз ауруы үш түрінде болады: жіті (өткір); жітілеу (жеңіл); жасырынды (созылмалы).
Аурудың жіті түрі негізінен көктем мен жаз айларында өтеді, бірақ экологиялық жағдайдың өзгеруіне байланысты ауру күзде және қыстада өтуі мүмкін.
Аурудың жіті түрінде балықтың денесінде мөлшері мен пішіні әртүрлі қызыл дақтар, кейін қызыл дақтардың орнына жаралар пайда болады, көздері бадыраяды, денесінің қабыршақтары дүрдиіп кетеді, қабыршақ қалталары серозды сұйықтыққа толып кетеді, жүзу қанаттары қатты қабынып, түстері қызыл түсті болады. Құрсағының ішінде сероздық сарысу жиналып, балық құрсағы ісінеді, аналь тесігі айналып шығып кетеді.
Ауырған балық әлсіз болып келеді, өзін игере алмайтын жағдайға жетеді. Кейін балықтың қозғалысы бұзылып, балық су түбіне жатып, өледі.
Ауырып өлген балықты сою барысында торсылдағының ұлғайуын, ішектің іріңдеуін, бауыр мен бүйректің іруін байқауға болады.
Аурудың жітілеу түрі жылдың кез келген мезгілінде өтеді, бірақ балықтар көктем мен жаз айларында осы ауруға жиі шалдығады.
Аурудың алғашқы белгілері жіті түрінің белгілеріне ұқсас болып келеді, тек ауру барысында денеесінде пайда болған қызыл дақтар түйнек жараларға айналып, олардығ айналасы ісініп, түп жағындағы бұлшық еттері ыдырап, қабырғалары және құрсақ қуысы жараның айналасындағы қабыршақтары дүрбиіп кетеді. Қанаттарының үстінде жаралардың пайда болуына байланысты оның жарғақтары бұзылады.
Аурудың жасырынды түрі жылдың жаз және күз айларында өтеді. Балықтың денесінде көптеген жеміс түйіні сияқты іріңді жаралар және ішкі мүшелерінде, қабыну салдарынан, сарысу жиналады. Бауыры, көк бауыры, бүйректері, ішектің кейбір бөлімдері ісініп қызарады.
В. Шеперклаустың зерттеулері бойынша балықтарға аэромоноз ауруы екі жолмен жұғады: эндогенды, яғни асқорыту жолы арқылы және экзогенды - желбезек пен денесінің жарақатталған жерлерінен.
Диагнозы. Клиникалық патологиялық-анатомиялық, бактериялық зерттеулері нәтижесінде диагноз қойылады.
Күресу шаралары. Аэромоноз ауруы пайда болған кезінде суқоймаға карантин салынады. Ол тоғандарына арнайы жұмысшыларын бекітеді де, жеке ау құралдары беріледі. Өлген балықтарды 20% ізбесімен өңдеу жасап, 1,5м терең тоғанынан алшақ жеріне қазады. Ауырған тірі балықтарды емдеу үшін келесі препараттарды қолданады: биомиин, левомицетин, дибиомицин, бацилихин.
Тұқылардың жеміне фуразолидон атты дәріні қосып береді. Фуразолидонды жемімен қоректендіруін көктем, жаз кезінде бастайды. Суқойманың профилактикалық дезинфекциясына, өсірілетін балығының дәрілік бақылауына өндірушілерінің жем құрамына көңіл аудару қажет.[2]
Балықтардың аэромонозын алдын-алуға қажетті шаралар:
1) шаруашылыққа балықтарды, тек жұқпалы аурулардан таза су айдындарынан тасымалдап әкелу;
2) тұқымдылық балықтарды (осы жылғы, біржылдық, екі жылдық) жергілікті балықтардан арнайы жеке бөлінген тоғандарға орналастыру;
3) аулау және көшіріп отырғызу кезінде балықтардың жарақат алуына жол бермеу;
4) тоғандарда қатты өсімдіктердің көп өсуіне тосқауыл қою;
5) балық организмдерінің төзімділігін арттыруға бағытталған кешендік шараларды (толыққұнарлы азықтандыру, бір қалыпты зоогигиеналық жағдай жасау) жүргізу;
6) ихтиопатологиялық зерттеуді вегатациялық кезеңінің аулау уақытында, ал ұдайы түрде тоқсан сайын бір рет жүргізіп отыру.[3]
1.2 Тұқының шешек ауруы
Тұқының шешек ауруы - балықтардың жұқпалы вирустық ауруы. Ауру көбінесе екі жастағы тұқы балықтарда, сирек сеголеткалар арасында кездеседі. Шешек ауруына оңғақ, табан және мөңке балықтар бейім болады. Тоған шаруашылықтарда сирек кездеседі. Суда кальцийдің жетіспеушілігі, қышқыл реакция, авиатоминозды қоректену ауруға бейімділік факторлар болып табылады.
Қоздырушысы - домалақша келген вирус, диаметрі 400-500 ммк, қараңғы алаңда айқын көруге болады. Кейбір зерттеушелердің пікірі бойынша ауру тұқым қуалайды.[4]
Этиологиясы. Шешек ауруы ең алғаш рет 1950 жылы зерттеле басталды. Кейін электронды микроскоптың көмегімен тұқының терідегі туындылардың ішінде клетка ішілік домалақ формалы денешіктер табылған. Бұл вирус герпес-вирус тобына жатқызылады. Вириондараының пішіні домалақ, диаметрі 110 нм-ге дейін жететін, эпителиальді клетканың ядросында жинақталады. Нуклеидтің құрамында ДНК бар және ол капсид белоктан тұратын қабықпен қоршалған.[5]
Клиникалық белгілер. Балық денесінде ақшыл дақтар пайда болады. Кейіннен олар үлкейіп, тығызданып, қалындайды (эпидермистің өсуі, ұлғаюы байқалады). Эпидермис өсінділер түсі парафинге ұқсас келеді; олар терінің үстінен 2-3 мм қалыңдықта тері үстінен өсіп шығады, кейде балық денесінің аумақты бөлігін жауып жатады.
Ауру балықтың өсуі сау балықпен салыстырғанда бәсең болады, сонымен қатар сүйектері жұмсарады.
Күресу шаралары. Ауру балықтарды бір шаруашылықтан екінші шаруашылыққа тасымалдауға қатаң түрде тыйым салынады. Көктем және күзде балықтарды аулағанда ауру балықтарды іріктеп, бөледі. Тоғандағы сулардың сілтілік реакциясын жоғарылату үшін әк енгізіледі. Азыққа 10 пайызға дейін бор қосылады. Шешек ауруы шыққан шаруашылықтарда балықтарды тоғанға сирек отырғызады.[6]
1.3 Тұқылардың көктемгі виремия аурулары
Тұқының көктемгі виремия (TKB, Spring viraemia of carp SVC) - тұқыны жарақаттайтын, жоғары контагиозды вирустық ауру болып табылады. Ауруы экссудативті - геморрагикалық синдром ретінде байқалады. Ресейде осы синдромның басқа атауы да бар - қызыл ауруы. Вирустардан басқа осы ауруын Aeromonos және Pseudomonos бактериялары да туғыза алады.
Этиологиясы. Ауруды Vesiculovirus туысына жататын Rhabdovirus caprio атты радиовирусы тудырады. Бұл 105-125х70-85 нм. Мөлшердегі, оқ тәріздес пішіні болатын РНК геномды вирус. ТКВ вирусы бір синоптипімен көрсетілген. Вирустың кеңістік изолятотарында авирулентті және жоғары вирулентті айырғышы кездеседі. Вирустың репродукциясына оптимальді температурасы in vitro 20-23градус.[7]
19-22°С-тан 25°С-қа дейінгі температурада жасушалық вирус көбейеді, ал 4 °С температурада оның репродукциясы тоқтатылады. Вирус эфир мен хлороформға төзімді емес, рН 3,0 сезімтал келеді. 60°С кезінде қыздыру 30 мин ішінде вирустың толық инактивленуіне әкеледі. 4°С кезінде ол рН 7,4-7,6 кезінде бір жылға жуық ортада сақталуы мүмкін. 50%-дық фосфатты-буферлік глицерин ерітіндісімен консервіленген ауру балықтарда вирус кемінде 6 ай сақталады.[8]
Клиникалық белгілер. Аурудың жіті түрінде, тұқы балық денесін дұрыс меңгере алмай, бір орынды айнала жүзеді. Мең-зең күйге түсіп, судың таяз жеріне жиналады. Көздері бадырайып, қабықтары үрпейіп, іші кебеді. Кеудесі мен бауырындағы жүзу қанаттарының түбінде жолақты қанталау байқалады. Сонымен бірге ауру балықтың терісі қарайып, көкшілденеді, желбезегі бозарып, сұрғылт дақ түседі, көзі қаңталайды, жүзу жарғақтары талшықтана бастайды. Ауруға бейім балықтар: тұқы, ақ дөңмаңдай және ақ амур.
Куресу шаралары. Аурудың алдын алу үшін балық өсіру және ветеринариялық-санитариялық шараларды мұқият сақтау қажет. Сонымен қатар, балықты тек қана ауруы жоқ шаруашылықтан әкеледі.
Ауру шыққан шаруашылыққа карантин енгізіп, сауықтыру шаруаларының жоспарын жасайды. Осы шаруашылықтарда балықты өсіру барысында ветеринариялық-санитариялық ережелерді қатаң сақтау қажет.
Балық өлімі тоқтаған соң, сондай-ақ биосынама нәтижесі теріс болса, шаруашылықтағы карантинді тоқтатады.[9]
1.4 Описторхоз
Описторхоз (грек. opіsthen - артында, артқы және orchіs - аталық без, ен) - ішек құрт ауруы. Аурудың қоздырғышы - ұзындығы 4 - 13 мм-дей жалпақ құрт описторхис. Денесінің алдыңғы бөлігінде екі сорғышы болады.[10]
Эпизоотология және эпидемиология. Описторхоздың таралуы моллюскімен байланысты Opisthorchophorus (Bithynia-Codiella) leachi, құрғап бара жатқан таяз су айдындарында мекендейтін. Сондықтан описторхоз жазық, баяу ағатын өзендердің бассейндеріне ұштастырылған, олар Обь және Ертіс сияқты, кем дегенде Днепр, Дон, Еділ және Неман, Солтүстік.
Енисейдің аулалары мен кейбір аудандары. Шығыс Сібірдің барлық аумағы бойынша описторхоз табылған жоқ. Қоздырғыштардың дернәсілдерінің әлеуетті тасымалдаушылары аққайран, тарғақ балық, торта, қызыл балық, табан, құсбас, синец, ақкөз, қылышбалық, ақмарқа, оңғақ, мөңке, талма балық, жоғарғы, шегіркөз балық. Мысалы, Обі бассейнінде дернәсілдердің негізгі тасымалдаушылары аққайран және аз дәрежеде тарғақ балық және де торта. Балықтардың жұқтыруы жас ұлғайған сайын көбейеді. Жыныстық жетілген описторхистер паразиттері адамдарда, мысықтарда, иттерде және көптеген жабайы ет қоректілер (түлкі, ақтүлкі, бұлғын, сасықкүзен және т.б.) кездеседі. Описторхоз табиғи-ошақтық ауру болып табылады, оның ең жиі тасушылары мысықтар болып табылады. Аң өсіру фермаларында описторхоз байқалады, мұнда терісі бағалы аңдарды шикі балықпен қоректендіреді. Описторхоз адам ауруы ретінде описторхоздың мекендейтін аудандарында кездеседі, бірақ ол әсіресе шикі немесе жаңа мұздатылған балықпен тамақтану дәстүрі бар аудандарда таралады. Бауырдың өт жолдарында, өт көпіршігінде және ұйқы безінде 10-20 жыл адам бойында паразит бола отырып, гельминттер бауыр мен ұйқы безінде әртүрлі патологияларды тудырады, сондай-ақ, аллергиялық реакцияны тудыруы мүмкін және қатар жүретін ауруларды (өкпе, іш қуысы және т.б.) қиындатуы мүмкін.
Клиникалық белгілері және патогенез. Балықтарда айтарлықтай өзгеріс байқалған жоқ. Гельминттердің ашық сұр цисталары 2-4 мм тереңдікте арқа бұлшық етінің бұлшық ет аралық дәнекер тінінде орналасады.
Күресу шаралары. Күресудің негізгі шаралары - жеке профилактика, тұқы тұқымдасына жататын шикі, мұздатылған, әлсіз тұздалған балықтарды тамаққа қолданудан бас тарту болып табылады. Толық залалсыздандыру -28 °С кезінде балықты 32 сағ. мұздатуға жетеді. Енді аяқталған технологиялық процестер, балық өңдеу кәсіпорындарында қолданылатын балық өнімдерін толық залалсыздандыруды қамтамасыз етеді. Бұл зарарланған балықты қайнату, ыстықтай қақтау және мұқият қуыру кезінде қол жеткізіледі.
Балықтардың зақымдануын төмендетуге қол жеткізуге болады, моллюскалар санын азайту су айдындарында үйректерді жіберу және оларды мөңке балығымен балықтандыру жолымен.
Описторхозбен ауыратын науқастарды дегельминтизациялау әдістері дайындалады. Хлоксил ең тиімді болып келеді. Емдеу тек дәрігердің нұсқауы бойынша жүргізілуі тиіс.[11]
1.5 Лигулез
Аурудың қоздырғыштары тұқымдас Ligula және Digramma, туысы белдік құрт плероцеркоидтері болып табылады. Ligulidae отр. Pseudophyllidea. Негізінен тұщы су балықтарының көптеген түрлерінің дене қуысында паразит болады. Гельминттер су қоймалар мен көлдер арасында кең таралған. Лигулез және диграммоз - тоған шаруашылық суларында тіршілік ететін балықтардың ішінде жиі кездесетін, соның ішінде атап өтсек ала дөңмаңдай да кездеседі. Тұқы мен сазан қоздырғыштарға аз сезімтал болып келеді. Қосымша иесі шағала мен жабайы үйректер, аралық иесі шаян және тұқы тұқымдасына жататын балықтар.
Қоздырғышы. Плероцеркоиды туысы Ligula балықтардың үш түрі -- L. intestinalis, L. colymbi және L. pavlovskii, ал Digramma түрі екі d.interrupta және D. nemachili. Бұл үлкен, қатты бұлшық етті белдік құрттар ақ түсті. Олардың кейбіреулерінің ұзындығы 10-120 см және ені 0,7 -- 1,8 см жетеді.
Гельминттер денесінің алдыңғы ұшы дөңгелектелген. Сыртқы мүшесі жоқ, бірақ 296 ішкі метамерия бар. Жыныстық жиынтық дененің бойында орналасқан. Вентральды жағында жыныс ағындарына сәйкес бойлық жырашығы бар: біреуі Ligula руында және екеуі Digramma туысында. Қалған екеуі де өте ұқсас. Тұқымдастар мен саруыздар барлық қабаттың бойында орналасқан.
Белдік құрттардың дамуы күрделі және соңғы екі аралық иелердің қатысуымен өтеді. Гельминт жұмыртқалары соңғы шаруашылықтардың экскременттерімен бірге -- балық қоректі құстардың (шағала, сұқсыр үйрек, бейнеарық, суқұзғын, аққұтан және т.б.) -- су айдынына түседі. Жұмыртқадан корацидиялар алынады, олар белсенді жүзеді.
Еркін жүзіп жүрген корацидияларды алғашқы иелері жұтып алады -- төменгі шаян тәрізділер, әртүрлі түрлері диаптомустар мен циклоптардың, туыс ішінде көбінесе eudiaptomus, Acanthodiaptomus, Cyclops және тағы басқа. Олардың ішектерінде корацидиядан онкосфера шығады, ол 12-14 күннен кейін 230-260 мкм ұзындығына жетіп, инвазиялық процеркоидке айналады. Балықтар зарарланған шаяндарды жұтады -- белдік құрттың екінші аралық иелері. Балықтың ішегінен процеркоид дене қуысына еніп, плероцеркоидке айналады, оның мөлшері едәуір артады және өмірінің екінші жылында инвазиондылыққа жетеді. Плероцеркоидтар балықтарда үш және одан да көп жыл өмір сүре алады. Плероцеркоидпен ауырған балықты, балықпен қоректенетін құстар жейді, олардың ішегінде 3-5 тәулік бойы белдік құрт жыныстық жетіле бастайды және жұмыртқаны шығара бастайды.
Эпизоотология. Табиғи су айдындарында және су қоймаларында зоопланктонмен қоректенетін тұқы балықтарының көптеген түрлері ауруға шалдығады: табан, густер, торта, қаракөз және басқалар. Олардың ішінде әдетте l.intestinalis және D. interrupta паразиттері бар. Тоған шаруашылықтарында зоопланктонмен қоректенетін, тек шұбар дөңмаңдай ауырады, демек, циклоп және диаптомуспен қоректенеді (белдік құрттардың аралық иелері). 2-3 жастағы балықтарда лигулезден өлу жаппай болады. Тоған балықтарының басқа түрлерінде белдік құрт өте сирек кездеседі.
Цимлян суқоймасында және басқа да суқоймаларда табан, торта, густердің, сондай-ақ лиман суқоймасына жақын орналасқан тоған шаруашылықтарындағы ала дөңмаңдайдың жаппай қырылу жағдайлары сипатталған. Аурудың өршуі және балықтың өлімі әдетте көктемде және жазда байқалады, өйткені осы уақытта плероцеркоидтар белсенді болады. Қыс мезгілінде жұқтырған балықтың жиналуын ЖЭС және АЭС жылы су ағызатын жерлерде су қоймаларда белгілейді.
Циклоптар мен диаптомустар -- аурудың аралық тасымалдаушылары болып табылады, процеркоидпен зақымданған, сондай-ақ балыққоректі құстар - соңғы белдік құрттардың иелері.
Клиникалық белгілері. Ауру балық су бетіне шығады, оның іші әдетте кебеді. Ол тамақтануды тоқтатады, қатты арықтайды. Ауру балықтардың салмағы дені сау балықтарға қарағанда 20-50% - ға азаяды. Майдың жалпы мөлшері төмендейді. Белдік құрттардың әсері негізінен механикалық әсерге, иесінен қоректік заттардың бір бөлігін алып тастауға, көмірсу-май алмасуының бұзылуына, қан құрамындағы өзгерістерге, жыныс бездерінің дамымауына әкеледі. Дене қуысына қоныстана отырып және онда үлкен мөлшерге жетіп, плероцеркоидты балықтың ішкі мүшелерін қысып, олардың қызметін, әсіресе бауыр, жүзу көпіршігі мен жыныс бездерін бұзады. Бұл жыныстық бездердің атрофиясына әкеледі, оның салдарынан паразиттік кастрация болып табылады. Балықтың ішкі мүшелеріне механикалық әсерден басқа, гельминттер жеке органдардың қызметін, жалпы зат алмасуын бұза отырып, өз бөліністерінің өнімдерімен улануды тудырады.
Диагноз. Оны клиникалық белгілер және патологоанатомиялық зерттеу кезіндегі гельминттерді анықтау мен олардың түрлік тиістілігін анықтау негізінде қояды. Лигулидтермен зақымданған балықты, егер ол тауар өнімдерінің талаптарына сәйкес келсе, қоғамдық тамақтану желі арқылы немесе сауда желісі арқылы өткізеді.
Күресу шаралары. Тоған шаруашылықтарында лигулез бен диграммоздың алдын алу балық өсіру шаруашылығы аумағынан балық қоректі құстарды үркітуге және сезімтал зоопланктонофагтарды (ала дөңмаңдай) балықтың аз сезімтал түрлерімен (ақ амур, ақ дөңмаңдай және т.б.) ауыстыруға әкеледі. Тоғандарда міндетті түрде гельминт жұмыртқаларын жою мақсатында қолданыстағы нормативтер бойынша хлорлы немесе сөндірілмеген әкпен жүйелі түрде дезинфекциялау қажет.
Табиғи су айдындарында белдік құрттармен зақымдалған балықтарды аулауды ұйымдастыру орынды, өйткені ол тыныш шығанақтар мен бухталарда сау болып тұрады. Осы аурулар бойынша қолайсыз жерлерде орналасқан көл-тауар шаруашылықтарында өсіру үшін балықтардың түрлерін арнайы таңдау керек. Аурудың ауруына ұшыраған табанды сазанмен ауыстыру керек. Жыртқыштар, әсіресе көксерке тобын күшейту орынды.[12]
2. Зерттеу материалдары мен әдістері
Ғылыми-зерттеу жұмыстары Ақмола облысы, Целиноград ауданы, Майбалық көлінің базасында жүргізілді. Колориметриялық зерттеулер "Балық шаруашылығы" ғылыми-зерттеу орталығында "Аңшылықтану және балық шаруашылығы" кафедрасының аға оқытушысы Г.К. Баринованың жетекшілігімен жүргізілді. Зерттеу материалдарын жинау 2018 жылдың мамыр айынан бастап 2019 жылдың қазан айына дейін жүргізілді. Зерттеу материалдары Майбалық су айдынында мекендейтін балықтар, сондай-ақ су және гидробионттар болды.
Гидрохимиялық және гидробиологиялық зерттеулер жалпы қабылданған әдістемеге сәйкес жүргізілді. Патологиялық үдерістерді анықтау және балық ауруларын диагностикалау үшін біз клиникалық зерттеу, патологоанатомиялық зерттеу әдістерін қолдандық, сондай - ақ аурудың паразиттік түрлерінің түрлерін анықтау үшін микроскопия, компрессиялық әдіс-зерттеу әдістерін қолдандық.
Клиникалық зерттеулермен келесі әдістемелер бойынша жүргізілді: тірі немесе жақында туылған балықтарды сырттай тексеру және ауру белгілерін сипаттау. Клиникалық тексеруден тексерілетін су айдынында мекендейтін әрбір түрінің кемінде 100 балығы өтеді. Сонымен қатар балықтардың мінез-құлқындағы, тыныс алу сипатындағы ауытқулар, сыртқы тітіркенуге реакциялар байқалады. Сыртқы қарау кезінде дененің түріне, түсіне, шырыштың мөлшеріне, қандай да бір зақымданудың, ұрықтың, жараның, ісіктің және т.б. болуына, сондай-ақ көзге көрінетін паразиттерге назар аударады.
Клиникалық зерттеу одан әрі зертханалық зерттеулердің бағытын анықтауға көмектеседі.
Патологоанатомиялық зерттеумен ішкі ағзаларды, сондай-ақ тірі немесе жақында өліп қалған балықтарды осы ағзалардың кесіктерін және патологиялық белгілерін сипаттай отырып, ашып, сыртқы тексеру жүргізді. Осы мақсатта алынған балықтардың саны жасына байланысты және 5-10 данадан (өндірушілер мен жөндеу) 15-25 данаға дейін (кіші жас тобындағы балықтар) ауытқиды.
Балықты ашу ішкі ағзаларды зақымдамау үшін абайлап жүргізіледі. Бұл ретте қаңқа бұлшықетінің, іш қуысының және ішкі мүшелердің жай-күйін зерттейді. Іш қуысында газдардың, әртүрлі текті сұйықтықтардың, жабысулардың, ісіктердің болуына; түрлі ішкі органдардың түсі мен өлшемдерінің өзгеруіне, сондай-ақ паразиттер цисталарының немесе гельминттер дернәсілдерінің болуына назар аударады. Ішкі мүшелерді құрсақ қуысынан алады, бір-бірінен абайлап бөліп, келесі тәртіппен қарайды: бауыр, өт қабы, көкбауыр, асқазан-ішек жолы, жыныс бездері, жүзу көпіршігі, бүйрек, зәр шығару, жүрек. Сонымен қатар, миға қарау үшін көзді тартып, бас сүйек қорабын ашады. Зақымданған мүшелерді (немесе тілімдерді) фиксаторы бар банкаларға (70°-ші этил спирті немесе 4%-дық формалин), балықтың түрі мен жасы, мүшенің атауы, балық аулаудың уақыты мен орны көрсетілген заттаңбамен қоса салады.
Кейбір жағдайларда патологоанатомиялық зерттеу кезінде гистологиялық зерттеу үшін материал алады.
Описторхоз балықтарын (метацеркарияларды) анықтау мақсатында тұқы балықтарын компрессиялық әдіспен зерттейді.
Компрессиялық әдіспен балық денесінің екі жағынан іріктелген бұлшықеттердің кем дегенде 5 сынамасы зерттеледі (әрбір сынама 2 см2 -ден 2-3 мм тереңдікте). Қақталған, тұздалған, ысталған балықты зерттеу кезінде оны алдын ала 1 күн суда ұстайды. Бұлшық етті ұсақтайды және 1 - 1,5 г компрессориумда немесе көлемі 6х12 см екі шынының арасына қысады.
Осы балықтардың diplostommatidae тұқымдас көз паразитінің дигенетикалық тегіс құртының құртын (сорғыш) анықтау арнайы зерттеу жұмысына сәйкес жүргізілді.
Зерттеу арнайы жұмысты жүргізу тәртібіне сүйеніп жүргізілді. Балықты кюветке қозғалу арқылы орналастырып, оны мұқият қарап шықты. Біздің зерттеу жұмысын жүргізу барысында тамырымен көз алмасын кесіп, оны заттық шыныға орналастырды, содан кейін көзді қайшымен кесіп, шыны тәрізді денесімен қарашықты бөліп, оны микроскоптың кіші үлкейтгішінде мұқият қарап шықты. Екі заттық шыны арасында тесік орналастырып, "ақ ядро" орталығында пайда болғанға дейін қысып, микроскопта қарап шықты, сондай-ақ шыны тәрізді денені компрессиялық әдіспен қарады.
Яғни, көз паразиттерін анықтау үшін көздің ойығын кесіп, заттық шыныға салып, содан кейін ішкі жағынан өткір қайшымен тілінді. Осыдан кейін шыны тәріздес дене, көз бұршағы және алдыңғы камераның құрамында екі заттық шыны арасында сұйықтық орнатылды, микроскоптың кіші үлкейтгішінде тексеру жүргізді.
3. Өзіндік зерттеу жұмыстары
3.1 Ақмола облысы көлдерінде жұқпалы балықтардың ауруын зерттеу
Балық аурулары
Республика балықтарының паразитологиялық аурулары - 3696
Республика балықтарының инвазиялық аурулары - 105
Опистрохоз аникодоз - 105
Паразитарлық
Инвазиялық
СҚО
900
Алматы
53
Алматы
548
Қарағанды
52
Атырау
545
ШҚО
511
Қызылорда
375
БҚО
263
ОҚО
201
Талдықорған
123
Ақтөбе
80
Маңғыстау
65
Жамбыл
37
Қостанай
23
Павлодар
19
Семей
6
Кесте 1 - Балық аурулары
3.1 Майбалық көлінің тұқы балықтарының аурулары және оларды алдын алу.
Ең көп таралған тұщы су балықтарының аурулары
Бактериялық геморрагиялық септицемия (қызамық, немесе аэромоноз)
Бұл ең қауіпті, тұқы және басқа да тұқы балықтарының жаппай ауруы. Оған төтенше жағдайларда өсімдік тектес балықтар да сезімтал. Бұл ауру тері қабатының қабынуымен, қан құйылу ошақтарымен, шеменмен (водянкой), қабыршақтың қабынуымен, шығыңқы көздікпен, бұлшық ет тінінің және барлық ішкі ағзалардың гидратациясымен сипатталады.
Симптомдары. Инкубациялық кезең 2-30 тәулік, жіті, жітілеу және созылмалы өтеді. Жіті түрі, негізінен екі және үш жасар тұқы балығында, сипатталады жеке бөліктерінің геморрагиялық қабынуымен немесе барлық тері қабатының қабынуымен сипатталады. Ауру балық аз қозғалады, жағалауда су бетіне жақын жүзеді, сыртқы тітіркендіргіштерге әлсіз немесе мүлдем жауап бермейді, содан кейін оның қозғалыс үйлесімінің бұзылуы пайда болады және балық 2-4 апта ішінде өледі.
Бұл аурудың бірінші белгісі бөліп шығару жүйесі қызметінің бұзылуы болып табылады, нәтижесінде дененің әртүрлі бөліктерінде сұйықтықтың жиналуы болады: құрсақ қуысында (водянка), қабыршақты қалташаларда (қабыршақтың қабынуы және тері көпіршіктері), көз асты кеңістігінде (щығыңқы көз). Аурудың жіті түрі 2-3 апта бойы байқалады және балықтардың өлу қалпы жоғары жүреді. Жазға қарай ауру созылмалы түрге ауысады, балықтардың денесінің қызаруы байқалады. Әдетте дененің төменгі бөлігі қызарады, бірақ кейбір жағдайларда қызыл реңк (оттенок) балық денесінің барлық бетіне түседі. Қан құйылу орнында тін бұзылады және алдымен терең емес жаралар пайда болады, кейіннен бұлшықеттер көрінетін тереңдікке жетеді. Жаздың соңына қарай жаралар жазылуы мүмкін, ал олардың орнында тыртық пайда болады. Ауру балықтарда ішкі мүшелердің айтарлықтай өзгерістері байқалады. Бауыр мен өт қабы үлкейеді. Ауру балықтар тамақтанбайды, олардың өсуі баяулайды. Аурудың жіті түрі - құрсақ қуысының шемені (водянка), созылмалы түрі - дене бетіндегі жаралармен сипатталады.
Ауруға бейім келеді тұқы, сазан және олардың будандары шабақтардан өндірушілерге дейінгі жастағы. Инфекция қоздырғышының көзі - ауру балықтар, олардың өлекселері, сондай-ақ балықтар - микробтасымалдығыш. Су айдындарына инфекция қоздырғышы сумен, ауру балықпен, суда жүзетін және балық қоректі құстармен, сондай-ақ аулау құралдарымен, балық аулау құрал-саймандарымен және ыдыспен енгізіледі. Балықтар зақымданған тері мен желбезек арқылы, сондай-ақ алиментарлы жолмен; инфекция сүліктер, паразиттік шаяндар-аргулюстер арқылы жұғуы мүмкін. Эпизоотияның ең көп таралуы көктемгі жазғы кезеңде жетеді, күзге қарай ол өшеді және ауру созылмалы түрді қабылдайды. Аэромонозбен ауырған балық, салыстырмалы иммунитет алады.
Аурудың пайда болуы мен ағымына судың температурасы айтарлықтай әсер етеді. Аурудың өршуі әдетте көктемде немесе жаздың басында байқалады. Ауру жаз бойы созылып, күзде өшеді. Солтүстік аудандарда ауру оңтүстік аудандарға қарағанда сирек кездеседі және қауіпі аз. Ауру кезінде балықтың жасы да әсер етеді. Оңтүстікте тұқы бір жылдығынан бері ауырады, солтүстікте-жасы үлкен топтар, оның ішінде өндірушілер ауырады.
Ауырып жазылған тұқы балығының иммунитеті осы ауруға қалыптасып қалады. Егер қайта жұқтыру кезінде балық ауырса, онда әлсіз түрде өтеді. Аурудың таралуы балықтардың тығыз отырғызылуы байланысты. Ауруды тудыратын фактор-балықтардың жарақаттануы.
Емі. Аэромонозды емдеу және алдын алу үшін, алдын алу шаралары мен дәрі-дәрмек құралдары қолданылады. Аурудың алдын алу шаралары жұқпалы ауру су қоймасынан бастау алатынын ескертіп, алдын алу шараларын бағыттаған. Отырғызу материалдарын тек осы ауру бойынша қолайлы балық шаруашылықтарынан әкелу керек. Балықтарды тасымалдау және қайта отырғызу кезінде оларды соққылар мен жаралардан қорғау қажет. Дезинфекциялау үшін суды ағызғаннан кейін тоғанның түбін кептіру керек. Сондай-ақ, ыдысты, аулау құралдарын дезинфекциялау маңызды. Аэромонозбен аурушаңдықтың алдын алатын тоғандарды сауықтыру шараларының бірі тоғандардың құрғату болып табылады. Тоған түбінің кебуі, күн сәулесінің тікелей әсері суқойма табаның жұқпалы бастауын жояды.
Аэромоноз кезінде дәрі-дәрмектік құралдарды профилактикалық және емдік мақсаттарда қолданады. Фуразолидон және антибиотиктер ең тиімді. Олардың ішінде балықтарды қоректендіретін левомицетин кеңінен қолданылады, оларды ерітіндіде шомылдырады немесе ішіне енгізеді (1000г дене салмағына 1-20мг).
Күресу шаралары. Тұқы аэромонозы пайда болған жағдайда балық өсіру шаруашылықтарына және табиғи балық шаруашылық су айдындарына карантин қойылады. Қолайсыз тоғандарға тұрақты жұмысшылар бекітіледі және жеке құрал-саймандар мен аулау құралдарын бөледі. Өлген балықтардың өлекселерін су қоймаларынан алыста 1,5 м тереңдікте көміп, 20% хлорлы немесе сөндірілмеген әктің ерітіндісімен алдын ала зарарсыздандырады. Ауру тірі балықтарды аулайды және ветдәрігердің қорытындысы бойынша техникалық пайдаға асырады; оны қайнатылған күйінде құс, шошқа, терісі бағалы аңдарға қорек ретінде пайдалануға береді.
Санитарлық бағалау. Адам және етқоректі жануарлар үшін тұқы аэромонозының қоздырғышы қауіпті емес. Ауру балық, егер ол тауарлық түрін жоғалтпаса және тағамдық қасиеттерге ие болса, адамдарға шектеусіз тағам ретінде жіберіледі. Тауарлы емес балықты ветеринариялық дәрігер-ихтиопатологтың қарауы бойынша ауыл шаруашылық жануарлары, құс, терісі бағалы аңдарға қайнатылған күйінде немесе балық ұнына қайта өңдеу үшін жібереді.
Дөңмаңдайлардың псевдомонозы
Псевдомоноз (басқаша атауы, ақ терілі - белокожие) - Ресейдің еуропалық бөлігінің су қоймаларында интродукцияланатын Қиыр Шығыс кешенінің өсімдік тектес балықтарының жұқпалы ауруы, балықтардың тері қабатының зақымдануымен және орталық жүйке жүйесінің зақымдануымен сипатталады. Ауру тек Қытай су айдындарында тіркеледі және балықтардың жаппай өлуіне әкеледі.
Бактерияның қоздырғышы 22-260C температурада жасанды қоректік ортада жақсы өседі. Псевдомоноз негізінен жазда, мамыр айынан тамыз айына дейін, су температурасы ауру қоздырғышының дамуы үшін неғұрлым қолайлы болғанда жағдайда пайда болады.
Ауруға бейімтал келеді ақ және ала дөңмаңдай, бірақ кейде ақ амурлар да зақымданады. Ауру аталған балық түрлерінің ішінде шабақтарының арасында эпизоотия түрінде көрінеді.
Инфекция көзі - ауру балықтар, олардың бөлінуі және өлген балықтардың өлекселері, олардың ыдырауы кезінде қоздырғышы сыртқы ортаға түседі. Аурудың таралуына қолайсыз шаруашылықтардан қолайлы шаруашылықтарға бақылаусыз балық тасымалдау, сондай-ақ ауру балықпен жұмыс істеу кезінде пайдалануда болған құралдарды пайдалану.
Симптомдары. Аурудың бастапқы кезеңінде балықтарда арқа жүзбе қанаттары мен құйрық қанатының түбінде тері жамылғысының жеңіл ағаруы байқалады.
Симптомдары. Аурудың бастапқы кезеңінде балықтарда жұлын жүзгіштері мен құйрық сабағының түбінде тері жамылғысының жеңіл әктелуі байқалады. Содан кейін дененің арқа қанаты мен аналь қанатының арасы ағара бастайды. Ауру балықтарда шығыңқы көз, қабыршақтың қабынуы, ішектің ұлғайуы. Қабыршақтың қабыну жерлері сарғыш-жасыл түспен күңгірт түсті. Дененің әр түрлі бөліктерінде, әдетте желбезек қақпақтары аймағында, кеуде және құрсақ жүзгіштерінің түбінде нүктелі немесе ошақтық қан құйылу, сондай-ақ көздің ақ қабығындағы орақ тәрізді қан құйылу белгіленеді. Балықтың терісінде сұр түсті қызыл, шетінде теріс пішінді ұсақ жаралар пайда болады, олар ұлғайып, терең кратерлер пайда болады.
Бұл ретте орталық жүйке жүйесі, тепе-теңдік және үйлестіру органдары зақымданады: ауру балықтың оған тән емес жағдайын қабылдайды6 басымен төмен жүзеді. Балықтардың бұл күйі жіті түріне тән.
Балықтардың жаппай өлімі осы аурудың алғашқы белгілері байқалғаннан кейін 2-3 күннен кейін басталады.
Емі. Қытай зерттеушілері сынап препараттары бар емдік ванналарды қолдануды ұсынады. Ауру балықты сірке қышқылы сынаптың немесе сынап нитратының су ерітіндісінде осы препараттардың бірінің концентрациясы кезінде өңдейді: 2 мгл ваннадағы су температурасы 150C төмен болғанда 2-5 сағат және 150C жоғары температурада 2,5 сағат болғанда. Ауреомицинді 12,5 мгл концентрациясында пайдаланған кезде ұзақтығы 30 минуттан аспауы тиіс. Балықтарды тікелей тоғандарда емдеу үшін кейбір ғалымдар 1 мгл есебінен хлорлы әк қолданады, бұл олардың мәліметтері бойынша, емдеу басталғаннан кейін 5-ші күні балықтардың өлуін тоқтатады.
Дөңмаңдайлардың псевдомонозымен түбегейлі күресу шаралары жоқ, сондықтан ауру шыққан жағдайда инфекция ошағын(очаг) жоюға ықпал ететін іс-шаралар жүргізіледі, - су айдынына немесе тоғанға шектеу қойылады. Тоғандардан өлекселерді жинауды және жоюды ұйымдастырады - оларды жағалаудан 1,5 м тереңдікке көмеді. Қолайсыз тоғанға жеке құрал-жабдықтар мен аулау құралдары бекітіледі, олар жұмыстан кейін дезинфекцияланады. Күзде тоғандарды түсіреді және сөндірілмеген әкпен дезинфекциялайды.
Күресу шаралары. Аурудың пайда болуы мен таралуын алдын алу үшін су қоймаларына балықтарды бір шаруашылықтан екінші шаруашылыққа тасымалдау ветеринариялық бақылауда жүзеге асырылады. Барлық тоғандарда балықтардың жұқпалы ауруларға қарсы тұруын арттыруға ықпал ететін оңтайлы экологиялық және зоогигиеналық жағдайлар жасауға бағытталған балық өсіру-мелиорациялық және ветеринарлық-санитарлық шаралардың толық кешені жүргізіледі.
Желбезек қақпақшаларының аурулары және балық токсикоздары
Негізінен оңтүстік және орталық аудандарда таралған тұқы ауруларының бірі - бранхиомикоз (желбезектің шіруі). Бұл аурудың қоздырғышы-бранхиомицес сангвинис саңырауқұлағы. Ол тармақталған түрде, өте қалың жіптері бар, олардың ішінде споралары дамиды . Ол қан тамырларында балықтардың желбезектерінде мекендейді.
Бранхиомикоз - судың температурасы 200C-тан асқанда жылдың ыстық мезгілінде тарала беретін жазғы ауру, бранхиомикоздың пайда болуы мен дамуына ықпал ететін, маңызды фактор, судағы органикалық заттардың жоғары құрамы болып табылады.
Бранхиомикоз қоздырғышы табиғатта кең таралған. Алайда энзоотиялар мен бұл аурудың эпизоотиясы табиғи су қоймаларында тіркелмейді. Ауру негізінен балық өсіру шаруашылықтарының тоғандарында өсірілетін балықтарда пайда болады, онда қоздырғыштың дамуы үшін қолайлы жағдайлар болуы мүмкін. Бұл ең алдымен антисанитарлық жағдайдағы тоғандар мен су қоймалары, онда балық өсіру және ветеринарлық-санитарлық дақылдар(культура) төмен деңгейде тұр.
Бранхиомикозға тұқылар, сазандар, олардың гибридтері, мөңкелер, теңге балықтар(пескарь), оңғақтар және щуктер сезімтал келеді. Сондай-ақ, құбылмалы бахтах және жайын балықтарында ауру белгілі. Аталған балық түрлерінің барлық жас топтары ауырады. Алайда, 1-2 жастағы балықтар өте сезімтал. Оларда ауру балық табынының(стада) 70% - ын қамтумен ауыр түрде өтеді. Желбезек қан тамырларының ішінде бола отырып, саңырауқұлақтың жіптері жабындылардың әр түрлі бөлімдерінде қанмен біркелкі емес жабдықталуын туғызып, тамырлардың тесіктерін жабады. Нәтижесінде бір бөлімінде қанмен толып, басқалары қансыздандырылады. Біраз уақыттан кейін желбезегінің жансыздануы басталады. Содан кейін олар шіриді және ыдырайды. Шіріген бөлімдерінің орнында желбезектің бұзылуын жылдамдататын сапролегния саңырауқұлақтары дамиды.
Балықтардың жұқтыру жолдары мен тәсілдері зерттелмеген.
Балықтардың жұқтыру жолдары мен тәсілдері зерттелмеген.
Бранхиомикоз пайда болуы мен өршуі балықтардың азықтануына, су айдындарының аз ағуына және олардың органикалық заттармен шамадан тыс ластануыннан болады.
Симптомдары. Ауру күрделі өтеді. Эпизоотиялар жазда жиі пайда болады және қоршаған ортаның температурасына байланысты 5-тен 12 күнге дейін (жіті түрі) жалғасады.
Аурудың басында қоздырғыштың қан тамырларына енуінен кейін желбезек жапырақтарында нүктелі қан құйылу пайда болады. Содан кейін саңырауқұлақ гифтері қан тамырларының ішінде өсіп, жарықты бітейді (паразиттік эмболия) және қан айналымының бұзылуларын тудырады, нәтижесінде қанмен нашар жабдықталатын жерлерде желбезек қақпақшасы бозарады немесе тіпті ақ болады. Жеке бөлімдері өледі, және желбезек тегіс емес шеттері алынады. Басқа жерлерде желбезек қан тоқтау арқылы пайда болады, сондықтан олар көк түске ие болады. Бояу жабыны ала түсті.
Ауру балықтар азықты алмайды, сыртқы тітіркендіргіштерге жауап бермейді, су бетіне жүзеді, бірақ ауа жұтпайды (суда ерітілген оттегі жетіспеуі) және оны қолмен ұстау оңай. Қатты зақымдалған балық бүйірінде жатады және осы қалыпта өледі. Өсірілген тоғандарда бір жылдық балықтардың, ал кейде екі жылдық балықтың өлімі тоғанға отырғызылған балықтың 50-70% - на жетеді. Тірі қалған балықтарда ауру жітілеу және созылмалы өтеді. Ауырып жазылған балықтардан желбезегі желінген секілді болады. Олардың регенерациясы 1 жыл және одан да көп болуы мүмкін. Аурудың алғашқы белгілері балықтардың өлуіне бірнеше күн қалғанда ғана байқалады. Ауру балықтар азық алуды тоқтатады, су ағынынан жиналады. Қатты зақымдалған балықтар тітіркенуге жауап бермейді.
Алдын алу және емдеу шаралары. Бранхиомикоз кезінде негізінен профилактикалық іс-шаралар жүргізіледі. Ауру байқалған тоғандарда, күз мезгілінен бастап құрғату керек. Тоғандарды тиімді құрғату. Ыстық уақытта судың ағынын барынша қамтамасыз ету қажет. Судың тотығуы жоғарылаған кезде азықтандыруды және тыңайтқыштарды енгізуді тоқтатады.
Бранхиомикоздың тұтану кезеңінде судың тотығуын арттыру және оның гидрохимиялық құрамын нашарлату қаупі бар, барлық интенсификациялық іс-шараларды уақытша тоқтатады: балықтарды азықтандыруды, органикалық тыңайтқыштарды енгізуді тоқтатады, үйректерді қолайсыз тоғандардан өзен жайылмасына тоғаннан төмен аударады. Осы уақытта ортаны тұрақтандыруға және онда қоздырғыштың дамуын тежеуге бағытталған іс-шаралар жүргізіледі. Ол үшін тоғанға әк қосылады, бұл ретте сыртқы ортадағы қоздырғышқа әсер ететін сілтілік жоғарылайды. Әкті енгізу мерзімі мен оның мөлшері қолайсыз тоған суының сілтілігіне байланысты анықталады.
Ауруды емдеу үшін мыс купоросын (0,25 мгл есебінен) 24 сағат ішінде марганец қышқылды (пермапганат) калиймен (0,1 мгл) біріктіріп қолданады. Су бойынша сөндірілмеген әктің ерітіндісін 100 шаршы метрге 2 кг есебімен енгізсе жақсы әсер етеді.
Бранхиомикоз пайда болған кезде эпизоотияға қарсы іс-шаралардың барлық кешенін жүргізеді. Ең алдымен балықтарды ұстаудың зоогигиеналық жағдайларын жақсартады: тоғандардағы судың ағынын күшейтеді, су беретін каналдарда және тоғандарда аэраторларды орнату арқылы оны оттегімен байытады, ауру балықтарды, әсіресе бранхиомикоздан өлген балықтардың өлекселерін жүйелі түрде аулауды ұйымдастырады. Тауарлық түрін жоғалтпаған ауру балықтарды адамдар тамаққа өткізеді, ал қатты аршылған және жаңа өлекселерді мал мен құстың азығына термиялық өңдеуден кейін пайдаланады.
Күресу шаралары. Ауруды басқа тоғандарға таратпау үшін бір шаруашылықтан, тоғаннан тоғанға немесе басқа су айдындарына балықтарды ешқандай тасымалдау жүргізілмейді. Ауру балықпен жұмыс істеу кезінде пайдалануда болған барлық саймандар мен аулау құралдарын, басқа тоғандар мен су айдындарында пайдаланар алдында дезинфекциялайды: бір сағат ішінде формалиннің 2% ерітіндісімен өңдейді немесе бактарда 30 минут қайнатады. Ағаш және металл аспаптарды жалынға күйдіреді.
Балық токсикоздары суда фосфорорганикалық қосылыстардың (пестицидтердің), аммиактың, күкіртті сутектің және басқа да уытты қосылыстардың жоғары болуы салдарынан пайда болады. Балықтарды аммиакпен улаған кезде оны зарарсыздандыру үшін үш күн ішінде хлорлы әк (1-3гм3) енгізеді. Пестицидтермен уланған кезде премиксті 30% мөлшерде азыққа қосып тамақтандыру ұсынылады. Премикс құрамына бентонит сазы және белсендірілген көмір кіреді. Осы мақсатта цеолит қолданылады.
Дискокотилез
Дискокотилез - моногенетикалық албырт және хариус балықтарының инвазиялық ауруы; желбезек қақпақшасының зақымдануымен сипатталады.
Балықтың барлық жас аралығын зақымдайды: бахтах, ақбалық, сиг, пелядь, муксун, хариус, бірақ ең көп - жас балықтарға. Ауру елдің солтүстік аудандары мен Сібірде жиі кездеседі. Тоған шаруашылықтарында бахтахтың қырылу жағдайлары байқалды. Көктем - жаз уақыт кезеңінде ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1. Әдебиетке шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
1.1 Аэромоноз ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
1.2 Тұқының шешек ауруы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
1.3 Тұқылардың көктемгі виремия аурулары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1.4 Описторхоз ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..1 0
1.5 Лигулез ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..1 1
2. Зерттеу материалдары мен әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .14
3. Өзіндік зерттеу жумыстары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
3.1 Ақмола облысы көлдерінде жұқпалы балықтардың ауруын зерттеу ... 18
3.2 Майбалық көлінің тұқы балықтарының аурулары және олардың алдын алу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.3 Дискокотилез ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Кіріспе
Ихтиопатология - маңызды пәндердің бірі, әртүрлі этиологиядағы балық ауруларын диагностикалау, алдын алу және емдеудің негізгі мәселелері бойынша теориялық және практикалық материалдарды қарастырады. Ихтиопатология жалпы патология негіздерін, жалпы паразитология негіздерін, жалпы эпизоотология негіздерін, балықтардың алдын алу және емдеу негіздерін, балықтардың жұқпалы емес ауруларын, балықтардың жұқпалы және инвазиялық ауруларын қоздырғыштарды, жұқтырылған балықтардан берілетін адам мен жануарлар ауруларын, әртүрлі этиологиядағы балық ауруларын диагностикалау әдістерін, әртүрлі этиологиядағы балық ауруларының алдын алу және емдеу әдістерін оқытады. Осының барлығы студенттердің балық ауруларының алдын алу бойынша тиімді шешім қабылдай білуге, әртүрлі балық өсіретін шаруашылықтарда балықтарды емдеуді ұйымдастыруға, су айдындарындағы экологиялық және эпизоотиялық жағдайды бағалау мақсатында ихтиопатологиялық әдістерді қолдануға, балық және басқа гидробионттарға ветеринарлық-санитарлық сараптама жүргізуге, балық шаруашылығының қажеттілігін қамтамасыз ету үшін алынған тәжірибелік нәтижелерді және басқа да ихтиопатологиялық мәліметтерді бағалауға мүмкіндік береді. "Ихтиопатология" пәні бойынша дәрістердің қысқаша курсы пәннің жұмыс бағдарламасына сәйкес құрастырылған және 35.03.08 "су биоресурстары және акваөсіру"дайындық бағытындағы студенттерге арналған. Дәрістің қысқаша курсы әр түрлі этиологиядағы балықтардың ауруларын диагностикалау, алдын алу және емдеудің негізгі мәселелері бойынша теориялық материалды қамтиды. Студенттердің жалпы патология, паразитология, эпизоотология негіздерін, жұқпалы және инвазиялық аурулардың қоздырғыштарын зерттеу әдістерін, балықтардың ауруларын диагностикалауды, алдын алуды және емдеуді пайдалана отырып, жұмыс істеу дағдыларын қалыптастыруға бағытталған, сонымен қатар студенттердің кейіннен кәсіби қызмет саласында шешім қабылдау үшін қажетті Ихтиопатология саласында тереңдетілген дағдыларды қалыптастыруға бағытталған.[1]
Жұмыстың мақсаты. Балық аурулары
Жұмыстың міндеті.
1. Этиологиясы
2. Клиникалық белгілері.
3. Күресу шаралары.
1. Әдебиетке шолу
1.1 Аэромоноз
Аэромоноз тоған шаруашылығында, балық өсіруші суқоймаларында кең таралған инфекциялық ауру. Көп жағдайларда балық өсіретін жердегі судың таза болуынан балықтар ауруға шалдығады.
Этиологиясы. Аэромоноз ауруының қоздырушылары Vibrionaceae тұқымдасына Aeromonas туысына ауру тудыратын жеті түрі жатады: Acromonas caviae, A.media, A.schubertii,A.veronii, A.sobria, A.hydrophila, A.eucre-norhila.
Аэромоноз қоздырғыштары ұсақ (1,2-1,8х0,6 мкм.). Грамм бойынша боялмайтын, спора мен капсуланы түзбейтін, бір талшығы бар қозғалғыш таяқшала. Бір тәулік инкубациялану кезінде шеттері дұрыс болатын, дөңес, жартылай мөлдір, ақшыл түсті дөңгелек колонияларын түзейді.
Зерттеулер бойынша барлық қозғалғыш аэромонодаларды үш топқа бөлген.
Бірінші топқа облигатты (міндетті), жоғары вирулентты (уыттылықты), өзінің патогенлігін ұзақ уақыт сақтайтын (14 жылдан аса) аэромонадалар жатады.
Екінші топқа белгілі антигендік құрылымы бар аэромонадалар жатады, олардың уыттылық қасиеті қоршаған ортаның әсерінен пайда болады.
Үшінші топқа суқоймадағы микробиоценоздың құрамына кіретін, уыттылық қасиеті жоқ аэромонадалар жатады.
Эпизоотологиясы. Аэромоноз ауруы кең таралған және балықтардың барлық түрлерін зақымдайды. Біржылдықтарынан өндірушілеріне дейінгі тұқы, сазан және олардың гибридтері осы аурумен жиі ауырады. Инфекцияның қоздырғыш бастамасы - ауру балықтардың бөліп шығаратын заттарын және микробтарын тасушы балықтары болып келеді. Суқоймаға инфекция, ауырған балық, ау құралы, балық аулау құрад-саймандар, ыдыс арқылы түседі. Инфекция, әсіресе, көктем-жазғы кезеңінде жоғары болып, ал күз мезгілінде эпизоотия жасырынды түрінде өтеді. Аэромонозбен ауырған балықтың иммунитеті жоғарылайды. Аэромоноз ауруына табан және өсімдікжегіш балықтар тұрақты төзімді болып келеді.
Аурудың инкубациялық кезеңі 3-30 тәулік. Екі жылдық, үш жылдық балықтардың геморрагиялық ісіктері, қабыршағы бұдырлы болып, көздері шығыңқы, аз қозғалады. Судың жоғарғы қабатында және жағалау маңында болып, сыртқы ортаның қоздыруларына реакциясыз әлсіз болып, балықтың қозғалуы тежеліп, 2-4 аптаның ішінде балық өлімге ұшырайды.
Ауырған балықтардың ісіктерінің шеттері ақшыл түсті болып, ал егер ауру қарқынды түрінде өтсе, қызыл түсті болып келеді.
Аэромоноз ауруының дамуына және таралуына негізгі әсер етуші факторлар: судың температурасының кенеттен жоғары көтерілуі, балықтарды тығыздылық орналастыруы, судағы органикалық заттарының жоғарылауы, балықтарды сапасыз қоректермен қоректендіру, гидрохимиялық сапасы төмендеуі, балықтардың жарақаттануы.
Аэромоноз ауруларын таратушылар: ауру балықтар, олардың нәжістері, пайдаланылған құрал-саймандар, құстар, қансорғыш паразиттер (сүліктер, паразитті шаянтәрізділер), балықтарды бір шаруашылықтан екінші шаруашылыққа тасымалдау жағдайда.
Клиникалық белгілері және патогенез. Балықтарың аэромоноз ауруы үш түрінде болады: жіті (өткір); жітілеу (жеңіл); жасырынды (созылмалы).
Аурудың жіті түрі негізінен көктем мен жаз айларында өтеді, бірақ экологиялық жағдайдың өзгеруіне байланысты ауру күзде және қыстада өтуі мүмкін.
Аурудың жіті түрінде балықтың денесінде мөлшері мен пішіні әртүрлі қызыл дақтар, кейін қызыл дақтардың орнына жаралар пайда болады, көздері бадыраяды, денесінің қабыршақтары дүрдиіп кетеді, қабыршақ қалталары серозды сұйықтыққа толып кетеді, жүзу қанаттары қатты қабынып, түстері қызыл түсті болады. Құрсағының ішінде сероздық сарысу жиналып, балық құрсағы ісінеді, аналь тесігі айналып шығып кетеді.
Ауырған балық әлсіз болып келеді, өзін игере алмайтын жағдайға жетеді. Кейін балықтың қозғалысы бұзылып, балық су түбіне жатып, өледі.
Ауырып өлген балықты сою барысында торсылдағының ұлғайуын, ішектің іріңдеуін, бауыр мен бүйректің іруін байқауға болады.
Аурудың жітілеу түрі жылдың кез келген мезгілінде өтеді, бірақ балықтар көктем мен жаз айларында осы ауруға жиі шалдығады.
Аурудың алғашқы белгілері жіті түрінің белгілеріне ұқсас болып келеді, тек ауру барысында денеесінде пайда болған қызыл дақтар түйнек жараларға айналып, олардығ айналасы ісініп, түп жағындағы бұлшық еттері ыдырап, қабырғалары және құрсақ қуысы жараның айналасындағы қабыршақтары дүрбиіп кетеді. Қанаттарының үстінде жаралардың пайда болуына байланысты оның жарғақтары бұзылады.
Аурудың жасырынды түрі жылдың жаз және күз айларында өтеді. Балықтың денесінде көптеген жеміс түйіні сияқты іріңді жаралар және ішкі мүшелерінде, қабыну салдарынан, сарысу жиналады. Бауыры, көк бауыры, бүйректері, ішектің кейбір бөлімдері ісініп қызарады.
В. Шеперклаустың зерттеулері бойынша балықтарға аэромоноз ауруы екі жолмен жұғады: эндогенды, яғни асқорыту жолы арқылы және экзогенды - желбезек пен денесінің жарақатталған жерлерінен.
Диагнозы. Клиникалық патологиялық-анатомиялық, бактериялық зерттеулері нәтижесінде диагноз қойылады.
Күресу шаралары. Аэромоноз ауруы пайда болған кезінде суқоймаға карантин салынады. Ол тоғандарына арнайы жұмысшыларын бекітеді де, жеке ау құралдары беріледі. Өлген балықтарды 20% ізбесімен өңдеу жасап, 1,5м терең тоғанынан алшақ жеріне қазады. Ауырған тірі балықтарды емдеу үшін келесі препараттарды қолданады: биомиин, левомицетин, дибиомицин, бацилихин.
Тұқылардың жеміне фуразолидон атты дәріні қосып береді. Фуразолидонды жемімен қоректендіруін көктем, жаз кезінде бастайды. Суқойманың профилактикалық дезинфекциясына, өсірілетін балығының дәрілік бақылауына өндірушілерінің жем құрамына көңіл аудару қажет.[2]
Балықтардың аэромонозын алдын-алуға қажетті шаралар:
1) шаруашылыққа балықтарды, тек жұқпалы аурулардан таза су айдындарынан тасымалдап әкелу;
2) тұқымдылық балықтарды (осы жылғы, біржылдық, екі жылдық) жергілікті балықтардан арнайы жеке бөлінген тоғандарға орналастыру;
3) аулау және көшіріп отырғызу кезінде балықтардың жарақат алуына жол бермеу;
4) тоғандарда қатты өсімдіктердің көп өсуіне тосқауыл қою;
5) балық организмдерінің төзімділігін арттыруға бағытталған кешендік шараларды (толыққұнарлы азықтандыру, бір қалыпты зоогигиеналық жағдай жасау) жүргізу;
6) ихтиопатологиялық зерттеуді вегатациялық кезеңінің аулау уақытында, ал ұдайы түрде тоқсан сайын бір рет жүргізіп отыру.[3]
1.2 Тұқының шешек ауруы
Тұқының шешек ауруы - балықтардың жұқпалы вирустық ауруы. Ауру көбінесе екі жастағы тұқы балықтарда, сирек сеголеткалар арасында кездеседі. Шешек ауруына оңғақ, табан және мөңке балықтар бейім болады. Тоған шаруашылықтарда сирек кездеседі. Суда кальцийдің жетіспеушілігі, қышқыл реакция, авиатоминозды қоректену ауруға бейімділік факторлар болып табылады.
Қоздырушысы - домалақша келген вирус, диаметрі 400-500 ммк, қараңғы алаңда айқын көруге болады. Кейбір зерттеушелердің пікірі бойынша ауру тұқым қуалайды.[4]
Этиологиясы. Шешек ауруы ең алғаш рет 1950 жылы зерттеле басталды. Кейін электронды микроскоптың көмегімен тұқының терідегі туындылардың ішінде клетка ішілік домалақ формалы денешіктер табылған. Бұл вирус герпес-вирус тобына жатқызылады. Вириондараының пішіні домалақ, диаметрі 110 нм-ге дейін жететін, эпителиальді клетканың ядросында жинақталады. Нуклеидтің құрамында ДНК бар және ол капсид белоктан тұратын қабықпен қоршалған.[5]
Клиникалық белгілер. Балық денесінде ақшыл дақтар пайда болады. Кейіннен олар үлкейіп, тығызданып, қалындайды (эпидермистің өсуі, ұлғаюы байқалады). Эпидермис өсінділер түсі парафинге ұқсас келеді; олар терінің үстінен 2-3 мм қалыңдықта тері үстінен өсіп шығады, кейде балық денесінің аумақты бөлігін жауып жатады.
Ауру балықтың өсуі сау балықпен салыстырғанда бәсең болады, сонымен қатар сүйектері жұмсарады.
Күресу шаралары. Ауру балықтарды бір шаруашылықтан екінші шаруашылыққа тасымалдауға қатаң түрде тыйым салынады. Көктем және күзде балықтарды аулағанда ауру балықтарды іріктеп, бөледі. Тоғандағы сулардың сілтілік реакциясын жоғарылату үшін әк енгізіледі. Азыққа 10 пайызға дейін бор қосылады. Шешек ауруы шыққан шаруашылықтарда балықтарды тоғанға сирек отырғызады.[6]
1.3 Тұқылардың көктемгі виремия аурулары
Тұқының көктемгі виремия (TKB, Spring viraemia of carp SVC) - тұқыны жарақаттайтын, жоғары контагиозды вирустық ауру болып табылады. Ауруы экссудативті - геморрагикалық синдром ретінде байқалады. Ресейде осы синдромның басқа атауы да бар - қызыл ауруы. Вирустардан басқа осы ауруын Aeromonos және Pseudomonos бактериялары да туғыза алады.
Этиологиясы. Ауруды Vesiculovirus туысына жататын Rhabdovirus caprio атты радиовирусы тудырады. Бұл 105-125х70-85 нм. Мөлшердегі, оқ тәріздес пішіні болатын РНК геномды вирус. ТКВ вирусы бір синоптипімен көрсетілген. Вирустың кеңістік изолятотарында авирулентті және жоғары вирулентті айырғышы кездеседі. Вирустың репродукциясына оптимальді температурасы in vitro 20-23градус.[7]
19-22°С-тан 25°С-қа дейінгі температурада жасушалық вирус көбейеді, ал 4 °С температурада оның репродукциясы тоқтатылады. Вирус эфир мен хлороформға төзімді емес, рН 3,0 сезімтал келеді. 60°С кезінде қыздыру 30 мин ішінде вирустың толық инактивленуіне әкеледі. 4°С кезінде ол рН 7,4-7,6 кезінде бір жылға жуық ортада сақталуы мүмкін. 50%-дық фосфатты-буферлік глицерин ерітіндісімен консервіленген ауру балықтарда вирус кемінде 6 ай сақталады.[8]
Клиникалық белгілер. Аурудың жіті түрінде, тұқы балық денесін дұрыс меңгере алмай, бір орынды айнала жүзеді. Мең-зең күйге түсіп, судың таяз жеріне жиналады. Көздері бадырайып, қабықтары үрпейіп, іші кебеді. Кеудесі мен бауырындағы жүзу қанаттарының түбінде жолақты қанталау байқалады. Сонымен бірге ауру балықтың терісі қарайып, көкшілденеді, желбезегі бозарып, сұрғылт дақ түседі, көзі қаңталайды, жүзу жарғақтары талшықтана бастайды. Ауруға бейім балықтар: тұқы, ақ дөңмаңдай және ақ амур.
Куресу шаралары. Аурудың алдын алу үшін балық өсіру және ветеринариялық-санитариялық шараларды мұқият сақтау қажет. Сонымен қатар, балықты тек қана ауруы жоқ шаруашылықтан әкеледі.
Ауру шыққан шаруашылыққа карантин енгізіп, сауықтыру шаруаларының жоспарын жасайды. Осы шаруашылықтарда балықты өсіру барысында ветеринариялық-санитариялық ережелерді қатаң сақтау қажет.
Балық өлімі тоқтаған соң, сондай-ақ биосынама нәтижесі теріс болса, шаруашылықтағы карантинді тоқтатады.[9]
1.4 Описторхоз
Описторхоз (грек. opіsthen - артында, артқы және orchіs - аталық без, ен) - ішек құрт ауруы. Аурудың қоздырғышы - ұзындығы 4 - 13 мм-дей жалпақ құрт описторхис. Денесінің алдыңғы бөлігінде екі сорғышы болады.[10]
Эпизоотология және эпидемиология. Описторхоздың таралуы моллюскімен байланысты Opisthorchophorus (Bithynia-Codiella) leachi, құрғап бара жатқан таяз су айдындарында мекендейтін. Сондықтан описторхоз жазық, баяу ағатын өзендердің бассейндеріне ұштастырылған, олар Обь және Ертіс сияқты, кем дегенде Днепр, Дон, Еділ және Неман, Солтүстік.
Енисейдің аулалары мен кейбір аудандары. Шығыс Сібірдің барлық аумағы бойынша описторхоз табылған жоқ. Қоздырғыштардың дернәсілдерінің әлеуетті тасымалдаушылары аққайран, тарғақ балық, торта, қызыл балық, табан, құсбас, синец, ақкөз, қылышбалық, ақмарқа, оңғақ, мөңке, талма балық, жоғарғы, шегіркөз балық. Мысалы, Обі бассейнінде дернәсілдердің негізгі тасымалдаушылары аққайран және аз дәрежеде тарғақ балық және де торта. Балықтардың жұқтыруы жас ұлғайған сайын көбейеді. Жыныстық жетілген описторхистер паразиттері адамдарда, мысықтарда, иттерде және көптеген жабайы ет қоректілер (түлкі, ақтүлкі, бұлғын, сасықкүзен және т.б.) кездеседі. Описторхоз табиғи-ошақтық ауру болып табылады, оның ең жиі тасушылары мысықтар болып табылады. Аң өсіру фермаларында описторхоз байқалады, мұнда терісі бағалы аңдарды шикі балықпен қоректендіреді. Описторхоз адам ауруы ретінде описторхоздың мекендейтін аудандарында кездеседі, бірақ ол әсіресе шикі немесе жаңа мұздатылған балықпен тамақтану дәстүрі бар аудандарда таралады. Бауырдың өт жолдарында, өт көпіршігінде және ұйқы безінде 10-20 жыл адам бойында паразит бола отырып, гельминттер бауыр мен ұйқы безінде әртүрлі патологияларды тудырады, сондай-ақ, аллергиялық реакцияны тудыруы мүмкін және қатар жүретін ауруларды (өкпе, іш қуысы және т.б.) қиындатуы мүмкін.
Клиникалық белгілері және патогенез. Балықтарда айтарлықтай өзгеріс байқалған жоқ. Гельминттердің ашық сұр цисталары 2-4 мм тереңдікте арқа бұлшық етінің бұлшық ет аралық дәнекер тінінде орналасады.
Күресу шаралары. Күресудің негізгі шаралары - жеке профилактика, тұқы тұқымдасына жататын шикі, мұздатылған, әлсіз тұздалған балықтарды тамаққа қолданудан бас тарту болып табылады. Толық залалсыздандыру -28 °С кезінде балықты 32 сағ. мұздатуға жетеді. Енді аяқталған технологиялық процестер, балық өңдеу кәсіпорындарында қолданылатын балық өнімдерін толық залалсыздандыруды қамтамасыз етеді. Бұл зарарланған балықты қайнату, ыстықтай қақтау және мұқият қуыру кезінде қол жеткізіледі.
Балықтардың зақымдануын төмендетуге қол жеткізуге болады, моллюскалар санын азайту су айдындарында үйректерді жіберу және оларды мөңке балығымен балықтандыру жолымен.
Описторхозбен ауыратын науқастарды дегельминтизациялау әдістері дайындалады. Хлоксил ең тиімді болып келеді. Емдеу тек дәрігердің нұсқауы бойынша жүргізілуі тиіс.[11]
1.5 Лигулез
Аурудың қоздырғыштары тұқымдас Ligula және Digramma, туысы белдік құрт плероцеркоидтері болып табылады. Ligulidae отр. Pseudophyllidea. Негізінен тұщы су балықтарының көптеген түрлерінің дене қуысында паразит болады. Гельминттер су қоймалар мен көлдер арасында кең таралған. Лигулез және диграммоз - тоған шаруашылық суларында тіршілік ететін балықтардың ішінде жиі кездесетін, соның ішінде атап өтсек ала дөңмаңдай да кездеседі. Тұқы мен сазан қоздырғыштарға аз сезімтал болып келеді. Қосымша иесі шағала мен жабайы үйректер, аралық иесі шаян және тұқы тұқымдасына жататын балықтар.
Қоздырғышы. Плероцеркоиды туысы Ligula балықтардың үш түрі -- L. intestinalis, L. colymbi және L. pavlovskii, ал Digramma түрі екі d.interrupta және D. nemachili. Бұл үлкен, қатты бұлшық етті белдік құрттар ақ түсті. Олардың кейбіреулерінің ұзындығы 10-120 см және ені 0,7 -- 1,8 см жетеді.
Гельминттер денесінің алдыңғы ұшы дөңгелектелген. Сыртқы мүшесі жоқ, бірақ 296 ішкі метамерия бар. Жыныстық жиынтық дененің бойында орналасқан. Вентральды жағында жыныс ағындарына сәйкес бойлық жырашығы бар: біреуі Ligula руында және екеуі Digramma туысында. Қалған екеуі де өте ұқсас. Тұқымдастар мен саруыздар барлық қабаттың бойында орналасқан.
Белдік құрттардың дамуы күрделі және соңғы екі аралық иелердің қатысуымен өтеді. Гельминт жұмыртқалары соңғы шаруашылықтардың экскременттерімен бірге -- балық қоректі құстардың (шағала, сұқсыр үйрек, бейнеарық, суқұзғын, аққұтан және т.б.) -- су айдынына түседі. Жұмыртқадан корацидиялар алынады, олар белсенді жүзеді.
Еркін жүзіп жүрген корацидияларды алғашқы иелері жұтып алады -- төменгі шаян тәрізділер, әртүрлі түрлері диаптомустар мен циклоптардың, туыс ішінде көбінесе eudiaptomus, Acanthodiaptomus, Cyclops және тағы басқа. Олардың ішектерінде корацидиядан онкосфера шығады, ол 12-14 күннен кейін 230-260 мкм ұзындығына жетіп, инвазиялық процеркоидке айналады. Балықтар зарарланған шаяндарды жұтады -- белдік құрттың екінші аралық иелері. Балықтың ішегінен процеркоид дене қуысына еніп, плероцеркоидке айналады, оның мөлшері едәуір артады және өмірінің екінші жылында инвазиондылыққа жетеді. Плероцеркоидтар балықтарда үш және одан да көп жыл өмір сүре алады. Плероцеркоидпен ауырған балықты, балықпен қоректенетін құстар жейді, олардың ішегінде 3-5 тәулік бойы белдік құрт жыныстық жетіле бастайды және жұмыртқаны шығара бастайды.
Эпизоотология. Табиғи су айдындарында және су қоймаларында зоопланктонмен қоректенетін тұқы балықтарының көптеген түрлері ауруға шалдығады: табан, густер, торта, қаракөз және басқалар. Олардың ішінде әдетте l.intestinalis және D. interrupta паразиттері бар. Тоған шаруашылықтарында зоопланктонмен қоректенетін, тек шұбар дөңмаңдай ауырады, демек, циклоп және диаптомуспен қоректенеді (белдік құрттардың аралық иелері). 2-3 жастағы балықтарда лигулезден өлу жаппай болады. Тоған балықтарының басқа түрлерінде белдік құрт өте сирек кездеседі.
Цимлян суқоймасында және басқа да суқоймаларда табан, торта, густердің, сондай-ақ лиман суқоймасына жақын орналасқан тоған шаруашылықтарындағы ала дөңмаңдайдың жаппай қырылу жағдайлары сипатталған. Аурудың өршуі және балықтың өлімі әдетте көктемде және жазда байқалады, өйткені осы уақытта плероцеркоидтар белсенді болады. Қыс мезгілінде жұқтырған балықтың жиналуын ЖЭС және АЭС жылы су ағызатын жерлерде су қоймаларда белгілейді.
Циклоптар мен диаптомустар -- аурудың аралық тасымалдаушылары болып табылады, процеркоидпен зақымданған, сондай-ақ балыққоректі құстар - соңғы белдік құрттардың иелері.
Клиникалық белгілері. Ауру балық су бетіне шығады, оның іші әдетте кебеді. Ол тамақтануды тоқтатады, қатты арықтайды. Ауру балықтардың салмағы дені сау балықтарға қарағанда 20-50% - ға азаяды. Майдың жалпы мөлшері төмендейді. Белдік құрттардың әсері негізінен механикалық әсерге, иесінен қоректік заттардың бір бөлігін алып тастауға, көмірсу-май алмасуының бұзылуына, қан құрамындағы өзгерістерге, жыныс бездерінің дамымауына әкеледі. Дене қуысына қоныстана отырып және онда үлкен мөлшерге жетіп, плероцеркоидты балықтың ішкі мүшелерін қысып, олардың қызметін, әсіресе бауыр, жүзу көпіршігі мен жыныс бездерін бұзады. Бұл жыныстық бездердің атрофиясына әкеледі, оның салдарынан паразиттік кастрация болып табылады. Балықтың ішкі мүшелеріне механикалық әсерден басқа, гельминттер жеке органдардың қызметін, жалпы зат алмасуын бұза отырып, өз бөліністерінің өнімдерімен улануды тудырады.
Диагноз. Оны клиникалық белгілер және патологоанатомиялық зерттеу кезіндегі гельминттерді анықтау мен олардың түрлік тиістілігін анықтау негізінде қояды. Лигулидтермен зақымданған балықты, егер ол тауар өнімдерінің талаптарына сәйкес келсе, қоғамдық тамақтану желі арқылы немесе сауда желісі арқылы өткізеді.
Күресу шаралары. Тоған шаруашылықтарында лигулез бен диграммоздың алдын алу балық өсіру шаруашылығы аумағынан балық қоректі құстарды үркітуге және сезімтал зоопланктонофагтарды (ала дөңмаңдай) балықтың аз сезімтал түрлерімен (ақ амур, ақ дөңмаңдай және т.б.) ауыстыруға әкеледі. Тоғандарда міндетті түрде гельминт жұмыртқаларын жою мақсатында қолданыстағы нормативтер бойынша хлорлы немесе сөндірілмеген әкпен жүйелі түрде дезинфекциялау қажет.
Табиғи су айдындарында белдік құрттармен зақымдалған балықтарды аулауды ұйымдастыру орынды, өйткені ол тыныш шығанақтар мен бухталарда сау болып тұрады. Осы аурулар бойынша қолайсыз жерлерде орналасқан көл-тауар шаруашылықтарында өсіру үшін балықтардың түрлерін арнайы таңдау керек. Аурудың ауруына ұшыраған табанды сазанмен ауыстыру керек. Жыртқыштар, әсіресе көксерке тобын күшейту орынды.[12]
2. Зерттеу материалдары мен әдістері
Ғылыми-зерттеу жұмыстары Ақмола облысы, Целиноград ауданы, Майбалық көлінің базасында жүргізілді. Колориметриялық зерттеулер "Балық шаруашылығы" ғылыми-зерттеу орталығында "Аңшылықтану және балық шаруашылығы" кафедрасының аға оқытушысы Г.К. Баринованың жетекшілігімен жүргізілді. Зерттеу материалдарын жинау 2018 жылдың мамыр айынан бастап 2019 жылдың қазан айына дейін жүргізілді. Зерттеу материалдары Майбалық су айдынында мекендейтін балықтар, сондай-ақ су және гидробионттар болды.
Гидрохимиялық және гидробиологиялық зерттеулер жалпы қабылданған әдістемеге сәйкес жүргізілді. Патологиялық үдерістерді анықтау және балық ауруларын диагностикалау үшін біз клиникалық зерттеу, патологоанатомиялық зерттеу әдістерін қолдандық, сондай - ақ аурудың паразиттік түрлерінің түрлерін анықтау үшін микроскопия, компрессиялық әдіс-зерттеу әдістерін қолдандық.
Клиникалық зерттеулермен келесі әдістемелер бойынша жүргізілді: тірі немесе жақында туылған балықтарды сырттай тексеру және ауру белгілерін сипаттау. Клиникалық тексеруден тексерілетін су айдынында мекендейтін әрбір түрінің кемінде 100 балығы өтеді. Сонымен қатар балықтардың мінез-құлқындағы, тыныс алу сипатындағы ауытқулар, сыртқы тітіркенуге реакциялар байқалады. Сыртқы қарау кезінде дененің түріне, түсіне, шырыштың мөлшеріне, қандай да бір зақымданудың, ұрықтың, жараның, ісіктің және т.б. болуына, сондай-ақ көзге көрінетін паразиттерге назар аударады.
Клиникалық зерттеу одан әрі зертханалық зерттеулердің бағытын анықтауға көмектеседі.
Патологоанатомиялық зерттеумен ішкі ағзаларды, сондай-ақ тірі немесе жақында өліп қалған балықтарды осы ағзалардың кесіктерін және патологиялық белгілерін сипаттай отырып, ашып, сыртқы тексеру жүргізді. Осы мақсатта алынған балықтардың саны жасына байланысты және 5-10 данадан (өндірушілер мен жөндеу) 15-25 данаға дейін (кіші жас тобындағы балықтар) ауытқиды.
Балықты ашу ішкі ағзаларды зақымдамау үшін абайлап жүргізіледі. Бұл ретте қаңқа бұлшықетінің, іш қуысының және ішкі мүшелердің жай-күйін зерттейді. Іш қуысында газдардың, әртүрлі текті сұйықтықтардың, жабысулардың, ісіктердің болуына; түрлі ішкі органдардың түсі мен өлшемдерінің өзгеруіне, сондай-ақ паразиттер цисталарының немесе гельминттер дернәсілдерінің болуына назар аударады. Ішкі мүшелерді құрсақ қуысынан алады, бір-бірінен абайлап бөліп, келесі тәртіппен қарайды: бауыр, өт қабы, көкбауыр, асқазан-ішек жолы, жыныс бездері, жүзу көпіршігі, бүйрек, зәр шығару, жүрек. Сонымен қатар, миға қарау үшін көзді тартып, бас сүйек қорабын ашады. Зақымданған мүшелерді (немесе тілімдерді) фиксаторы бар банкаларға (70°-ші этил спирті немесе 4%-дық формалин), балықтың түрі мен жасы, мүшенің атауы, балық аулаудың уақыты мен орны көрсетілген заттаңбамен қоса салады.
Кейбір жағдайларда патологоанатомиялық зерттеу кезінде гистологиялық зерттеу үшін материал алады.
Описторхоз балықтарын (метацеркарияларды) анықтау мақсатында тұқы балықтарын компрессиялық әдіспен зерттейді.
Компрессиялық әдіспен балық денесінің екі жағынан іріктелген бұлшықеттердің кем дегенде 5 сынамасы зерттеледі (әрбір сынама 2 см2 -ден 2-3 мм тереңдікте). Қақталған, тұздалған, ысталған балықты зерттеу кезінде оны алдын ала 1 күн суда ұстайды. Бұлшық етті ұсақтайды және 1 - 1,5 г компрессориумда немесе көлемі 6х12 см екі шынының арасына қысады.
Осы балықтардың diplostommatidae тұқымдас көз паразитінің дигенетикалық тегіс құртының құртын (сорғыш) анықтау арнайы зерттеу жұмысына сәйкес жүргізілді.
Зерттеу арнайы жұмысты жүргізу тәртібіне сүйеніп жүргізілді. Балықты кюветке қозғалу арқылы орналастырып, оны мұқият қарап шықты. Біздің зерттеу жұмысын жүргізу барысында тамырымен көз алмасын кесіп, оны заттық шыныға орналастырды, содан кейін көзді қайшымен кесіп, шыны тәрізді денесімен қарашықты бөліп, оны микроскоптың кіші үлкейтгішінде мұқият қарап шықты. Екі заттық шыны арасында тесік орналастырып, "ақ ядро" орталығында пайда болғанға дейін қысып, микроскопта қарап шықты, сондай-ақ шыны тәрізді денені компрессиялық әдіспен қарады.
Яғни, көз паразиттерін анықтау үшін көздің ойығын кесіп, заттық шыныға салып, содан кейін ішкі жағынан өткір қайшымен тілінді. Осыдан кейін шыны тәріздес дене, көз бұршағы және алдыңғы камераның құрамында екі заттық шыны арасында сұйықтық орнатылды, микроскоптың кіші үлкейтгішінде тексеру жүргізді.
3. Өзіндік зерттеу жұмыстары
3.1 Ақмола облысы көлдерінде жұқпалы балықтардың ауруын зерттеу
Балық аурулары
Республика балықтарының паразитологиялық аурулары - 3696
Республика балықтарының инвазиялық аурулары - 105
Опистрохоз аникодоз - 105
Паразитарлық
Инвазиялық
СҚО
900
Алматы
53
Алматы
548
Қарағанды
52
Атырау
545
ШҚО
511
Қызылорда
375
БҚО
263
ОҚО
201
Талдықорған
123
Ақтөбе
80
Маңғыстау
65
Жамбыл
37
Қостанай
23
Павлодар
19
Семей
6
Кесте 1 - Балық аурулары
3.1 Майбалық көлінің тұқы балықтарының аурулары және оларды алдын алу.
Ең көп таралған тұщы су балықтарының аурулары
Бактериялық геморрагиялық септицемия (қызамық, немесе аэромоноз)
Бұл ең қауіпті, тұқы және басқа да тұқы балықтарының жаппай ауруы. Оған төтенше жағдайларда өсімдік тектес балықтар да сезімтал. Бұл ауру тері қабатының қабынуымен, қан құйылу ошақтарымен, шеменмен (водянкой), қабыршақтың қабынуымен, шығыңқы көздікпен, бұлшық ет тінінің және барлық ішкі ағзалардың гидратациясымен сипатталады.
Симптомдары. Инкубациялық кезең 2-30 тәулік, жіті, жітілеу және созылмалы өтеді. Жіті түрі, негізінен екі және үш жасар тұқы балығында, сипатталады жеке бөліктерінің геморрагиялық қабынуымен немесе барлық тері қабатының қабынуымен сипатталады. Ауру балық аз қозғалады, жағалауда су бетіне жақын жүзеді, сыртқы тітіркендіргіштерге әлсіз немесе мүлдем жауап бермейді, содан кейін оның қозғалыс үйлесімінің бұзылуы пайда болады және балық 2-4 апта ішінде өледі.
Бұл аурудың бірінші белгісі бөліп шығару жүйесі қызметінің бұзылуы болып табылады, нәтижесінде дененің әртүрлі бөліктерінде сұйықтықтың жиналуы болады: құрсақ қуысында (водянка), қабыршақты қалташаларда (қабыршақтың қабынуы және тері көпіршіктері), көз асты кеңістігінде (щығыңқы көз). Аурудың жіті түрі 2-3 апта бойы байқалады және балықтардың өлу қалпы жоғары жүреді. Жазға қарай ауру созылмалы түрге ауысады, балықтардың денесінің қызаруы байқалады. Әдетте дененің төменгі бөлігі қызарады, бірақ кейбір жағдайларда қызыл реңк (оттенок) балық денесінің барлық бетіне түседі. Қан құйылу орнында тін бұзылады және алдымен терең емес жаралар пайда болады, кейіннен бұлшықеттер көрінетін тереңдікке жетеді. Жаздың соңына қарай жаралар жазылуы мүмкін, ал олардың орнында тыртық пайда болады. Ауру балықтарда ішкі мүшелердің айтарлықтай өзгерістері байқалады. Бауыр мен өт қабы үлкейеді. Ауру балықтар тамақтанбайды, олардың өсуі баяулайды. Аурудың жіті түрі - құрсақ қуысының шемені (водянка), созылмалы түрі - дене бетіндегі жаралармен сипатталады.
Ауруға бейім келеді тұқы, сазан және олардың будандары шабақтардан өндірушілерге дейінгі жастағы. Инфекция қоздырғышының көзі - ауру балықтар, олардың өлекселері, сондай-ақ балықтар - микробтасымалдығыш. Су айдындарына инфекция қоздырғышы сумен, ауру балықпен, суда жүзетін және балық қоректі құстармен, сондай-ақ аулау құралдарымен, балық аулау құрал-саймандарымен және ыдыспен енгізіледі. Балықтар зақымданған тері мен желбезек арқылы, сондай-ақ алиментарлы жолмен; инфекция сүліктер, паразиттік шаяндар-аргулюстер арқылы жұғуы мүмкін. Эпизоотияның ең көп таралуы көктемгі жазғы кезеңде жетеді, күзге қарай ол өшеді және ауру созылмалы түрді қабылдайды. Аэромонозбен ауырған балық, салыстырмалы иммунитет алады.
Аурудың пайда болуы мен ағымына судың температурасы айтарлықтай әсер етеді. Аурудың өршуі әдетте көктемде немесе жаздың басында байқалады. Ауру жаз бойы созылып, күзде өшеді. Солтүстік аудандарда ауру оңтүстік аудандарға қарағанда сирек кездеседі және қауіпі аз. Ауру кезінде балықтың жасы да әсер етеді. Оңтүстікте тұқы бір жылдығынан бері ауырады, солтүстікте-жасы үлкен топтар, оның ішінде өндірушілер ауырады.
Ауырып жазылған тұқы балығының иммунитеті осы ауруға қалыптасып қалады. Егер қайта жұқтыру кезінде балық ауырса, онда әлсіз түрде өтеді. Аурудың таралуы балықтардың тығыз отырғызылуы байланысты. Ауруды тудыратын фактор-балықтардың жарақаттануы.
Емі. Аэромонозды емдеу және алдын алу үшін, алдын алу шаралары мен дәрі-дәрмек құралдары қолданылады. Аурудың алдын алу шаралары жұқпалы ауру су қоймасынан бастау алатынын ескертіп, алдын алу шараларын бағыттаған. Отырғызу материалдарын тек осы ауру бойынша қолайлы балық шаруашылықтарынан әкелу керек. Балықтарды тасымалдау және қайта отырғызу кезінде оларды соққылар мен жаралардан қорғау қажет. Дезинфекциялау үшін суды ағызғаннан кейін тоғанның түбін кептіру керек. Сондай-ақ, ыдысты, аулау құралдарын дезинфекциялау маңызды. Аэромонозбен аурушаңдықтың алдын алатын тоғандарды сауықтыру шараларының бірі тоғандардың құрғату болып табылады. Тоған түбінің кебуі, күн сәулесінің тікелей әсері суқойма табаның жұқпалы бастауын жояды.
Аэромоноз кезінде дәрі-дәрмектік құралдарды профилактикалық және емдік мақсаттарда қолданады. Фуразолидон және антибиотиктер ең тиімді. Олардың ішінде балықтарды қоректендіретін левомицетин кеңінен қолданылады, оларды ерітіндіде шомылдырады немесе ішіне енгізеді (1000г дене салмағына 1-20мг).
Күресу шаралары. Тұқы аэромонозы пайда болған жағдайда балық өсіру шаруашылықтарына және табиғи балық шаруашылық су айдындарына карантин қойылады. Қолайсыз тоғандарға тұрақты жұмысшылар бекітіледі және жеке құрал-саймандар мен аулау құралдарын бөледі. Өлген балықтардың өлекселерін су қоймаларынан алыста 1,5 м тереңдікте көміп, 20% хлорлы немесе сөндірілмеген әктің ерітіндісімен алдын ала зарарсыздандырады. Ауру тірі балықтарды аулайды және ветдәрігердің қорытындысы бойынша техникалық пайдаға асырады; оны қайнатылған күйінде құс, шошқа, терісі бағалы аңдарға қорек ретінде пайдалануға береді.
Санитарлық бағалау. Адам және етқоректі жануарлар үшін тұқы аэромонозының қоздырғышы қауіпті емес. Ауру балық, егер ол тауарлық түрін жоғалтпаса және тағамдық қасиеттерге ие болса, адамдарға шектеусіз тағам ретінде жіберіледі. Тауарлы емес балықты ветеринариялық дәрігер-ихтиопатологтың қарауы бойынша ауыл шаруашылық жануарлары, құс, терісі бағалы аңдарға қайнатылған күйінде немесе балық ұнына қайта өңдеу үшін жібереді.
Дөңмаңдайлардың псевдомонозы
Псевдомоноз (басқаша атауы, ақ терілі - белокожие) - Ресейдің еуропалық бөлігінің су қоймаларында интродукцияланатын Қиыр Шығыс кешенінің өсімдік тектес балықтарының жұқпалы ауруы, балықтардың тері қабатының зақымдануымен және орталық жүйке жүйесінің зақымдануымен сипатталады. Ауру тек Қытай су айдындарында тіркеледі және балықтардың жаппай өлуіне әкеледі.
Бактерияның қоздырғышы 22-260C температурада жасанды қоректік ортада жақсы өседі. Псевдомоноз негізінен жазда, мамыр айынан тамыз айына дейін, су температурасы ауру қоздырғышының дамуы үшін неғұрлым қолайлы болғанда жағдайда пайда болады.
Ауруға бейімтал келеді ақ және ала дөңмаңдай, бірақ кейде ақ амурлар да зақымданады. Ауру аталған балық түрлерінің ішінде шабақтарының арасында эпизоотия түрінде көрінеді.
Инфекция көзі - ауру балықтар, олардың бөлінуі және өлген балықтардың өлекселері, олардың ыдырауы кезінде қоздырғышы сыртқы ортаға түседі. Аурудың таралуына қолайсыз шаруашылықтардан қолайлы шаруашылықтарға бақылаусыз балық тасымалдау, сондай-ақ ауру балықпен жұмыс істеу кезінде пайдалануда болған құралдарды пайдалану.
Симптомдары. Аурудың бастапқы кезеңінде балықтарда арқа жүзбе қанаттары мен құйрық қанатының түбінде тері жамылғысының жеңіл ағаруы байқалады.
Симптомдары. Аурудың бастапқы кезеңінде балықтарда жұлын жүзгіштері мен құйрық сабағының түбінде тері жамылғысының жеңіл әктелуі байқалады. Содан кейін дененің арқа қанаты мен аналь қанатының арасы ағара бастайды. Ауру балықтарда шығыңқы көз, қабыршақтың қабынуы, ішектің ұлғайуы. Қабыршақтың қабыну жерлері сарғыш-жасыл түспен күңгірт түсті. Дененің әр түрлі бөліктерінде, әдетте желбезек қақпақтары аймағында, кеуде және құрсақ жүзгіштерінің түбінде нүктелі немесе ошақтық қан құйылу, сондай-ақ көздің ақ қабығындағы орақ тәрізді қан құйылу белгіленеді. Балықтың терісінде сұр түсті қызыл, шетінде теріс пішінді ұсақ жаралар пайда болады, олар ұлғайып, терең кратерлер пайда болады.
Бұл ретте орталық жүйке жүйесі, тепе-теңдік және үйлестіру органдары зақымданады: ауру балықтың оған тән емес жағдайын қабылдайды6 басымен төмен жүзеді. Балықтардың бұл күйі жіті түріне тән.
Балықтардың жаппай өлімі осы аурудың алғашқы белгілері байқалғаннан кейін 2-3 күннен кейін басталады.
Емі. Қытай зерттеушілері сынап препараттары бар емдік ванналарды қолдануды ұсынады. Ауру балықты сірке қышқылы сынаптың немесе сынап нитратының су ерітіндісінде осы препараттардың бірінің концентрациясы кезінде өңдейді: 2 мгл ваннадағы су температурасы 150C төмен болғанда 2-5 сағат және 150C жоғары температурада 2,5 сағат болғанда. Ауреомицинді 12,5 мгл концентрациясында пайдаланған кезде ұзақтығы 30 минуттан аспауы тиіс. Балықтарды тікелей тоғандарда емдеу үшін кейбір ғалымдар 1 мгл есебінен хлорлы әк қолданады, бұл олардың мәліметтері бойынша, емдеу басталғаннан кейін 5-ші күні балықтардың өлуін тоқтатады.
Дөңмаңдайлардың псевдомонозымен түбегейлі күресу шаралары жоқ, сондықтан ауру шыққан жағдайда инфекция ошағын(очаг) жоюға ықпал ететін іс-шаралар жүргізіледі, - су айдынына немесе тоғанға шектеу қойылады. Тоғандардан өлекселерді жинауды және жоюды ұйымдастырады - оларды жағалаудан 1,5 м тереңдікке көмеді. Қолайсыз тоғанға жеке құрал-жабдықтар мен аулау құралдары бекітіледі, олар жұмыстан кейін дезинфекцияланады. Күзде тоғандарды түсіреді және сөндірілмеген әкпен дезинфекциялайды.
Күресу шаралары. Аурудың пайда болуы мен таралуын алдын алу үшін су қоймаларына балықтарды бір шаруашылықтан екінші шаруашылыққа тасымалдау ветеринариялық бақылауда жүзеге асырылады. Барлық тоғандарда балықтардың жұқпалы ауруларға қарсы тұруын арттыруға ықпал ететін оңтайлы экологиялық және зоогигиеналық жағдайлар жасауға бағытталған балық өсіру-мелиорациялық және ветеринарлық-санитарлық шаралардың толық кешені жүргізіледі.
Желбезек қақпақшаларының аурулары және балық токсикоздары
Негізінен оңтүстік және орталық аудандарда таралған тұқы ауруларының бірі - бранхиомикоз (желбезектің шіруі). Бұл аурудың қоздырғышы-бранхиомицес сангвинис саңырауқұлағы. Ол тармақталған түрде, өте қалың жіптері бар, олардың ішінде споралары дамиды . Ол қан тамырларында балықтардың желбезектерінде мекендейді.
Бранхиомикоз - судың температурасы 200C-тан асқанда жылдың ыстық мезгілінде тарала беретін жазғы ауру, бранхиомикоздың пайда болуы мен дамуына ықпал ететін, маңызды фактор, судағы органикалық заттардың жоғары құрамы болып табылады.
Бранхиомикоз қоздырғышы табиғатта кең таралған. Алайда энзоотиялар мен бұл аурудың эпизоотиясы табиғи су қоймаларында тіркелмейді. Ауру негізінен балық өсіру шаруашылықтарының тоғандарында өсірілетін балықтарда пайда болады, онда қоздырғыштың дамуы үшін қолайлы жағдайлар болуы мүмкін. Бұл ең алдымен антисанитарлық жағдайдағы тоғандар мен су қоймалары, онда балық өсіру және ветеринарлық-санитарлық дақылдар(культура) төмен деңгейде тұр.
Бранхиомикозға тұқылар, сазандар, олардың гибридтері, мөңкелер, теңге балықтар(пескарь), оңғақтар және щуктер сезімтал келеді. Сондай-ақ, құбылмалы бахтах және жайын балықтарында ауру белгілі. Аталған балық түрлерінің барлық жас топтары ауырады. Алайда, 1-2 жастағы балықтар өте сезімтал. Оларда ауру балық табынының(стада) 70% - ын қамтумен ауыр түрде өтеді. Желбезек қан тамырларының ішінде бола отырып, саңырауқұлақтың жіптері жабындылардың әр түрлі бөлімдерінде қанмен біркелкі емес жабдықталуын туғызып, тамырлардың тесіктерін жабады. Нәтижесінде бір бөлімінде қанмен толып, басқалары қансыздандырылады. Біраз уақыттан кейін желбезегінің жансыздануы басталады. Содан кейін олар шіриді және ыдырайды. Шіріген бөлімдерінің орнында желбезектің бұзылуын жылдамдататын сапролегния саңырауқұлақтары дамиды.
Балықтардың жұқтыру жолдары мен тәсілдері зерттелмеген.
Балықтардың жұқтыру жолдары мен тәсілдері зерттелмеген.
Бранхиомикоз пайда болуы мен өршуі балықтардың азықтануына, су айдындарының аз ағуына және олардың органикалық заттармен шамадан тыс ластануыннан болады.
Симптомдары. Ауру күрделі өтеді. Эпизоотиялар жазда жиі пайда болады және қоршаған ортаның температурасына байланысты 5-тен 12 күнге дейін (жіті түрі) жалғасады.
Аурудың басында қоздырғыштың қан тамырларына енуінен кейін желбезек жапырақтарында нүктелі қан құйылу пайда болады. Содан кейін саңырауқұлақ гифтері қан тамырларының ішінде өсіп, жарықты бітейді (паразиттік эмболия) және қан айналымының бұзылуларын тудырады, нәтижесінде қанмен нашар жабдықталатын жерлерде желбезек қақпақшасы бозарады немесе тіпті ақ болады. Жеке бөлімдері өледі, және желбезек тегіс емес шеттері алынады. Басқа жерлерде желбезек қан тоқтау арқылы пайда болады, сондықтан олар көк түске ие болады. Бояу жабыны ала түсті.
Ауру балықтар азықты алмайды, сыртқы тітіркендіргіштерге жауап бермейді, су бетіне жүзеді, бірақ ауа жұтпайды (суда ерітілген оттегі жетіспеуі) және оны қолмен ұстау оңай. Қатты зақымдалған балық бүйірінде жатады және осы қалыпта өледі. Өсірілген тоғандарда бір жылдық балықтардың, ал кейде екі жылдық балықтың өлімі тоғанға отырғызылған балықтың 50-70% - на жетеді. Тірі қалған балықтарда ауру жітілеу және созылмалы өтеді. Ауырып жазылған балықтардан желбезегі желінген секілді болады. Олардың регенерациясы 1 жыл және одан да көп болуы мүмкін. Аурудың алғашқы белгілері балықтардың өлуіне бірнеше күн қалғанда ғана байқалады. Ауру балықтар азық алуды тоқтатады, су ағынынан жиналады. Қатты зақымдалған балықтар тітіркенуге жауап бермейді.
Алдын алу және емдеу шаралары. Бранхиомикоз кезінде негізінен профилактикалық іс-шаралар жүргізіледі. Ауру байқалған тоғандарда, күз мезгілінен бастап құрғату керек. Тоғандарды тиімді құрғату. Ыстық уақытта судың ағынын барынша қамтамасыз ету қажет. Судың тотығуы жоғарылаған кезде азықтандыруды және тыңайтқыштарды енгізуді тоқтатады.
Бранхиомикоздың тұтану кезеңінде судың тотығуын арттыру және оның гидрохимиялық құрамын нашарлату қаупі бар, барлық интенсификациялық іс-шараларды уақытша тоқтатады: балықтарды азықтандыруды, органикалық тыңайтқыштарды енгізуді тоқтатады, үйректерді қолайсыз тоғандардан өзен жайылмасына тоғаннан төмен аударады. Осы уақытта ортаны тұрақтандыруға және онда қоздырғыштың дамуын тежеуге бағытталған іс-шаралар жүргізіледі. Ол үшін тоғанға әк қосылады, бұл ретте сыртқы ортадағы қоздырғышқа әсер ететін сілтілік жоғарылайды. Әкті енгізу мерзімі мен оның мөлшері қолайсыз тоған суының сілтілігіне байланысты анықталады.
Ауруды емдеу үшін мыс купоросын (0,25 мгл есебінен) 24 сағат ішінде марганец қышқылды (пермапганат) калиймен (0,1 мгл) біріктіріп қолданады. Су бойынша сөндірілмеген әктің ерітіндісін 100 шаршы метрге 2 кг есебімен енгізсе жақсы әсер етеді.
Бранхиомикоз пайда болған кезде эпизоотияға қарсы іс-шаралардың барлық кешенін жүргізеді. Ең алдымен балықтарды ұстаудың зоогигиеналық жағдайларын жақсартады: тоғандардағы судың ағынын күшейтеді, су беретін каналдарда және тоғандарда аэраторларды орнату арқылы оны оттегімен байытады, ауру балықтарды, әсіресе бранхиомикоздан өлген балықтардың өлекселерін жүйелі түрде аулауды ұйымдастырады. Тауарлық түрін жоғалтпаған ауру балықтарды адамдар тамаққа өткізеді, ал қатты аршылған және жаңа өлекселерді мал мен құстың азығына термиялық өңдеуден кейін пайдаланады.
Күресу шаралары. Ауруды басқа тоғандарға таратпау үшін бір шаруашылықтан, тоғаннан тоғанға немесе басқа су айдындарына балықтарды ешқандай тасымалдау жүргізілмейді. Ауру балықпен жұмыс істеу кезінде пайдалануда болған барлық саймандар мен аулау құралдарын, басқа тоғандар мен су айдындарында пайдаланар алдында дезинфекциялайды: бір сағат ішінде формалиннің 2% ерітіндісімен өңдейді немесе бактарда 30 минут қайнатады. Ағаш және металл аспаптарды жалынға күйдіреді.
Балық токсикоздары суда фосфорорганикалық қосылыстардың (пестицидтердің), аммиактың, күкіртті сутектің және басқа да уытты қосылыстардың жоғары болуы салдарынан пайда болады. Балықтарды аммиакпен улаған кезде оны зарарсыздандыру үшін үш күн ішінде хлорлы әк (1-3гм3) енгізеді. Пестицидтермен уланған кезде премиксті 30% мөлшерде азыққа қосып тамақтандыру ұсынылады. Премикс құрамына бентонит сазы және белсендірілген көмір кіреді. Осы мақсатта цеолит қолданылады.
Дискокотилез
Дискокотилез - моногенетикалық албырт және хариус балықтарының инвазиялық ауруы; желбезек қақпақшасының зақымдануымен сипатталады.
Балықтың барлық жас аралығын зақымдайды: бахтах, ақбалық, сиг, пелядь, муксун, хариус, бірақ ең көп - жас балықтарға. Ауру елдің солтүстік аудандары мен Сібірде жиі кездеседі. Тоған шаруашылықтарында бахтахтың қырылу жағдайлары байқалды. Көктем - жаз уақыт кезеңінде ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz