Банктің несие саясаты
Мазмұны
Кіріспе
2
І
Банктің несие портфелі, оны басқарудың теориялық негіздері
5
1.1
Банктің несие портфелі және оны басқарудың мәні
5
1.2
Банктің несие саясаты
13
1.3
Банктік несиелеуді қамтамасыз етуді басқарудың ерекшеліктері
18
ІІ
Коммерциялық банктегі несиелік портфельдің басқарылуын талдау (Банк ЦентрКредитАҚ мысалында)
30
2.1
Банктің несиелік портфелін басқару әдістері
30
2.2
Банк ЦентрКредитАҚ-ның несиелік портфеліне талдау
37
2.3
Банк ЦентрКредитАҚ-ның несие беру, оның қайтарылуын қамтамасыз ету саясатына талдау жасау
41
III
Коммерциялық банктердің несиелік портфелін дамыту және басқару
49
3.1
Банктердің несиелік портфелін басқару мәселелері, оларды шешу жолдары
49
3.2
Несиелік тәуекелді басқаруды жетілдіру жолдары
53
3.3
Шетелдегі банктердің несиелік портфелін басқару тәжірибесі
58
Қорытынды
61
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
63
Қосымшалар
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Соңғы жылдары Қазақстанда жаңа экономикалық қатынастарға көшу басталды, бұл банк секторын түбегейлі қайта құрылымдау қажеттігіне себепші болды. Оның мәні банк қызметінің нарықтық қатынастармен бірдей болуын қамтамасыз ету бойынша шаралар кешенін қабылдау, яғни жаңа банктік, оның ішінде несиелік саясатты жүзеге асыру және кредиттік портфельді тиісінше басқару болып табылады.
Коммерциялық банкті банк нарығындағы кредит портфелін зерттеу мәні және оны басқару тәсілдері ретінде таңдау себебім: елдегі банк қызметінің осы саласын дамыту әзірше жеткіліксіз, ал нарықтық экономика жағдайында банк қызметін ұйымдастырудың жаңа тәсілдері қажет. Нарыққа өту кезеңінде банк ісін дамыту және халыққа банктік қызметтерді жетілдіру проблемасы ерекше маңызға ие болады.
Несиелік портфель-бұл банктің несиелік қызметінің нәтижесі. Шын мәнінде, ұйымдастырылған несиелік процесс несиелік тәуекелді азайтуға әкеледі.
Несиелік тәуекел несиелік портфельдің сапасына тікелей байланысты. Несиелік процестің мониторингі банктің несиелік портфелінің мерзімді шолуымен толықтырылады. Банктің несиелік портфелі несиелік операцияларды жүргізу кезінде кіріс көзі және тәуекел көзі болып табылады. Несиелеу -актиивтік операциялардың ең маңызды бағыты және несиелік портфель банк активтерінің үштен біріне немесе жартысына дейінгі мөлшерде қалыптастырылады.
Банктер экономиканың нақты жұмысы бойынша, ірі секторлы кәсіпорындарды несиелендіруді белсенді жүргізіп отыр.
Осыған байланысты экономикалық өсуді қаржыландырудың өзекті мәселелерінің бірі банктік несиелендіруді дамыту болып табылатынын атап өткен жөн. Экономиканың түрлі салаларының барлық кәсіпорындарында өз қызметін жандандыру, айналым қаражатын толықтыру үшін базалық және банктік несие алады.
Қазіргі уақытта елде әлемдік өлшемдер бойынша өндірісті несиелеу көлемін ұлғайту үшін өте жақсы жағдайлар бар, бірақ олар шектеулі көлемде ғана пайдаланылады. Бұл экономикадағы құрылымдық өзгерістерді тежеумен ғана емес, сонымен қатар банк секторын несиелік және валюталық тәуекелдерге тарту мүмкіндігін арттыратын банк жүйесі мен несие берудің дамуына бірқатар жағымсыз факторлардың ықпалымен де байланысты. Соңғы жылдары Қазақстанда банктік несиелеудің күрт өсуіне қарамастан, оның ЖІӨ-ге қатынасы төмен болып қалып отыр.
Сондықтан біз экономикалық тұрақтылыққа қол жеткізуге, несие беруге байланысты шектеулерді жоюға, елдің шаруашылық жүргізуші субъектілерінің қаржылық жағдайын жақсарту тұрғысынан, сондай-ақ бірінші кезекте экспансия проблемасы шешілуіне шақырамыз. Осыған байланысты өзекті мәселелердің бірі банктік несиелендіруді жетілдіру портфелін қайта қарау болып табылады. Басқаша айтқанда, несиені кеңейте отырып және оның дамуы үшін жақсы жағдай жасай отырып, біз кәсіпорындар мен жеке тұлғалардың қаржылық қажеттіліктерін қанағаттандырамыз.
Жалпы, несие беру кезінде өз шешімін күтіп отырған бірқатар қиындықтар бар. Атап айтқанда, ең алдымен, қажетті құжаттарды қарауда кемшіліктер бар. Екіншіден, несие қабілеттілігінің есептері жетіспейді. Үшіншіден, экономика салаларының жекелеген түрлерін ғана несиелейді және олардың ұзақ мерзімді қажеттіліктеріне байланысты ең танымал салалардың кейбірін несиелемейді. Бізге бұл кемшіліктерді түзету және несие беру процесін жақсарту қажет.
Қазіргі кезде Қазақстанда қарыз алушылардың қаржылық жағдайын талдаудың жалпы қабылданған әдістері жоқ, сондықтан әрбір банк клиенттердің несие қабілеттілігін бағалаудың өзінің жеке әдістемесін пайдаланады. Банктердің өтімділігі мен пайдалылығы олардың клиенттерінің қаржылық жағдайына байланысты.Сондықтан банктер несие операцияларының табыстылығын қамтамасыз ету үшін қарыз алушылардың несие қабілеттілігіне егжей-тегжейлі бағалау жүргізуі тиіс. Қарыз алушылардың несие қабілеттілігін бағалау кезінде Қазақстан банктері бірқатар факторларды ескермейтін қаржылық коэффициенттер әдісін пайдаланады. Ал шетелдік тәжірибеде несиелік тәуекелді болдырмау үшін несиеге қабілеттілікті бағалаудың неғұрлым тиімді әдістері пайдаланылады, соның нәтижесінде несие бойынша пайыз төмендейді және жеке және заңды тұлғалардың несиелерге деген қажеттіліктері қанағаттандырылады.Сондықтан қазақстандық банктер үшін қарыз алушылардың несие қабілеттілігін шетелдік тәжірибені ескере отырып бағалау әдістерін жетілдіру өте маңызды.
Диплом жұмысының мақсаты-банктердің несие портфелін басқару нысанын және оларды басқарудың экономикалық маңыздылығын талдау, жақсартылуы тиіс шарттарды анықтау болып табылады. Бұл ретте ұсынымдар беру.
Осы мақсаттарға қол жеткізу үшін мен келесі міндеттерді қарастыруды шештім:
- банктің несиелік саясаты, несиенің жіктелімін зерттеу;
- банктің несие портфелі және оны басқарудың теориялық маңыздылығы;
- банктік несиелер бойынша қамтамасыз етуді басқару ерекшеліктерін зерделеу;
- Банк ЦентрКредитАҚ-ның қаржылық жағдайын талдау;
- Банк ЦентрКредитАҚ-ның несие портфелін талдау ;
- несие саясатын талдау және оны қайтаруды қамтамасыз ету;
- шетелдік тәжірибедегі банктердің несиелік портфелін басқару ерекшеліктерін анықтау;
- коммерциялық банктердің несиелік портфелін басқару мәселелері, оларды шешу жолдарын анықтау және ұсыныстар әзірлеу.
Зерттеу объектісі Банк ЦентрКредитАҚ-ның қызметі болып табылады.
Теориялық және әдістемелік негізі. Жұмысты жазу кезінде Ұлттық Банк Басқармасының тамыздағы қаулысымен бекітілген коммерциялық банктердің несиелеу жөніндегі құжаттаманы жүргізу ережелеріне сүйендім. Сонымен қатар Ұлттық Банктің статистикалық бюллетені мен Ұлттық Банктің жылдық есебінің деректерін, Банк ЦентрКредит және банктің 2017-2019 жылдардағы жылдық есебінің материалдарын пайдаландым.
Дипломдық жұмыс кіріспеден, 3 бөлімнен және қорытындыдан, сондай-ақ қосымшалардан тұрады. Бірінші тарауда банктің несие портфелі және оны басқарудың мәні қарастырылады, банктің несие саясаты, сондай-ақ несиелеуді қамтамасыз етуді басқарудың ерекшеліктері беріледі.
Екінші тарауда Банк ЦентрКредит АҚ-ның экономикалық сипаттамалары анықталады, несиелік портфель талданады, несие беру және оның кірістілігін қамтамасыз ету саясаты талданады.
Үшінші тарауда шетелдік тәжірибеде бар банктердің несиелік портфелін басқару ерекшеліктері айқындалады, коммерциялық банктердің несиелік портфелін басқару проблемалары, оларды шешу жолдары анықталады, ұсынымдар беріледі.
І Банктің несие портфелі, оны басқарудың теориялық негіздері
1.1 Банктің несие портфелі және оны басқарудың мәні
Портфель сөзі француз тілінде portefeuille,porte-ұстап қалу және feuille-тізім дегенді білдіреді.
Қазіргі экономикалық сөздіктерде портфель термині-экономикалық және қаржылық қызметтің нысандары мен түрлеріне сәйкес келетін құжаттардың, ақша құралдары мен объектілердің жиынтығын білдіретін жиынтық ұғым.
Басқа әдебиетте портфель - белгілі бір мақсаттар үшін қолданылатын қаржы құралдарының жиынтығы.
Портфельдің жоғарыда келтірілген анықтамаларын талдау-бұл белгілі бір мақсатта және белгілі бір сипаттамалар бойынша құрылған реттелген қаржы құралдарының жиынтығы. Бұл жиынтық өзара байланысты міндеттер мен талаптарды коммерциялық банктің белгілі бір тәуекелдер деңгейі, табыстар және икемділік жиынтығы болып табылады (сызба-1).
Өз кезегінде банктік портфель бірнеше жүйелерден тұрады: несиелік портфель, инвестициялық портфель, депозиттік портфель, баланстан тыс міндеттемелер портфелі, бағалы қағаздар портфелі және т.б.
Несиелік портфель-банктердің клиенттерге берілген жиынтық кредиттер сомасын өтеуге байланысты және күтпеген шығындардан сақтандыруға әкеп соғатын берілген кредиттер тәуекелдерін азайтуға байланысты іс-әрекеттері.
Несиелік потфель-белгілі бір күнге екінші деңгейдегі банктің балансындағы дебиторлық берешектің қалдығын көрсетеді. Банктің несиелік портфелі банкаралық несиелерден және жеке және заңды тұлғаларға берілген қарыздардан, сондай-ақ клиенттердің несиелік ағындарынан тұрады.
Несилік портфель мәні қолданбалы және категориялық деңгейлерде қаралуы мүмкін. Белгілі бір факторларға байланысты топтық тәуекелдің факторлары мен түрлерін қоса алғанда, банк активтерінің (қысқа мерзімді, ұзақ мерзімді және мерзімі өткен несиелері бар вексельдер) және пассивті (кредиттік ұйымдардан алынған кредиттер) шотындағы қаражаттың жалпы қалдығын қолданбалы деңгейде айқындауға болады. criteria.At категориялық деңгейде кредиттік портфель ұғымы банк пен оның контрагенттері арасындағы кредиттік талаптар мен міндеттемелердің жиынтығына негізделген экономикалық қатынастарды білдіреді. Несиелік талаптар мен міндеттемелер алты негізгі операция түрлерін қамтиды:
- активті меншікті несиелік операциялар;
- пассивті меншікті ніксиелоперациялар;
- факторингтік операциялар;
- лизингтік қызмет;
- РЕПО және кері РЕПО операциялары;
- кепілдік операциялары.
Несиелік портфель банк берген несиелер негізінде қалыптастырылуына байланысты несиелік портфельге үнемі талдау жүргізу қажет. Өйткені тек талдау арқылы несие инвестицияларын әртараптандыруға болады. Оны талдау мынадай кезеңдерден тұрады: несиелердің сапасын бағалау критерийлерін талдау және осындай бағалау әдістерін анықтау.
Несиелік портфель-бұл банктің несиелік қызметінің нәтижесі. Шын мәнінде, ұйымдастырылған несиелік процесс несиелік тәуекелді азайтуға әкеледі. Несиелік тәуекел кредиттік портфельдің сапасына тікелей байланысты.
Несие портфелін басқару- жоғарғы жетекшілер қызметі, ол банк қабылдауға дайын тәуекелдердің барлық түрлерін анықтауды және олардың барынша рұқсат етілген деңгейін анықтауды талап етеді[5.б.18].
Банк портфелі-бұл белгілі бір тәуекел, кірістілік және икемділік деңгейі бар коммерциялық банкирдің өзара байланысты міндеттері мен талаптарының жиынтығы
Бұл белгілі бір мақсатта және белгілі бір сипаттамалар бойынша жасалған реттелген қаржы құралдарының жиынтығы.
Портфель
Бұл экономикалық және қаржылық қызметтің нысандары мен түрлеріне сәйкес келетін құжаттардың, ақша құралдары мен объектілердің жиынтығын білдіретін жиынтық ұғым
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің байлығын құрайтын жиынтық активтер
Бұл бір немесе бірнеше мақсаттарға жету үшін таңдалған қаржы құралдарының жиынтығы
Сызба-1. Банк портфелінің ұғымы
Несиелік портфельді басқару жүйесін енгізудің жалпы алғышарттарына:
- жеке қарыз алушылар мен халық топтары үшін ішкі банктік несие беру лимиттерін белгілеу;
- несиелік рейтингке байланысты жеке қарыз алушылардың тәуекел дәрежесін көрсететін несиелік тәуекелді талдау нысанын әзірлеу;
- өнеркәсіптің түрлі салаларында несие беруді әртараптандыру;
- тәуекел деңгейі төмен ең маңызды бағыттарды анықтау;
- тәуекел деңгейі жоғары салаларға қатысты несиелік саясатты қатаңдату;
- несие бойынша баға саясатын әзірлеу.
Несиелік портфельді басқару құны:
- несиелік портфельдің номиналды кіріс деңгейін қамтамасыз ету;
- несиелік портфельдің өтімділігін бұрынғы деңгейде ұстау;
- несиелік портфель тәуекелін басқару жолымен несиелік портфельден шығындарды болдырмау.
Несиелік портфельді басқару жүйесі мынадай негізгі элементтерді қамтиды:
- несие сапасын бағалау әдістері;
- несие сапасын және несие қоржынының сапасын анықтау критерийлері;;
- банк активтерінің портфелін немесе несиелік портфелін жіктеу;
- несие қоржынының сапасын анықтау үшін қажетті ақпаратты жинау;
- қаржылық коэффициенттердің көмегімен несие қоржынының сапасын анықтау.
Несиелік процестің мониторингі банктің кредиттік портфелінің мерзімді шолуымен толықтырылады. Банктің несиелік портфелі оның кірістерінің көзі және кредиттік операцияларды жүргізу кезіндегі тәуекел көзі болып табылатындықтан.
Несие беру-активті операциялардың ең маңызды бағыты. Несиелік портфель банк активтерінің үштен біріне немесе жартысына дейінгі мөлшерде қалыптастырылады.
Несие портфелі несие беру және өтеу әдістері мен тәсілдерін, сондай-ақ несие беру процесін, сондай-ақ несие қозғалысын бақылауды қамтитын несие тетігінің ажырамас бөлігі болып табылады. Басқаша айтқанда, несие портфелі-бұл несие пайдалану портфелі. Бұл механизм іс жүзінде жұмыс істейді және өзінің субъективті сипаты бар. Несиелік портфель мәні бойынша несиелік процестің технологиясын көрсетеді.
Несие шартына сәйкес несие құрылымы қиындықтар туындаған жағдайда теріс салдарды жою үшін айқындалуға тиіс. Басқаша айтқанда, мониторингте қолданылатын құралдардың арасында негізгі құрал-несиелік шарт болып табылады. Америкалық банктердегі несиелік мониторингтің маңызды элементі сенімді ақпаратты жинау және талдау болып табылады. Келесі суретте несиелік мониторинг процесінің алгоритмі көрсетілген (сызба-2).
Мәліметтерді жинау
Несие қабілеттілігі элементтерін талдау
Несиелік рейтингті тексеру
Түзету шараларын өткізу
Өзгеріссіз
Сызба-2. Заңды тұлғаларды несиелеудегі несиелік портфельдің мониторинг процесі
Негізінде, банктегі жоғарғы буын басшыларының бірін несиелік мониторинг үшін жауапты еткен жөн. Бұл функция, әсіресе шағын банктерде, банк қызметінің басқа бағыттары бойынша мониторингтік қызметпен біріктірілуі мүмкін.
Қазіргі кредиттік портфель келесі компоненттерден тұрады::
несие беру әдістері және несие шоттарының түрлері;
несие транзакциясын қалай құжаттауға болады;
несие сомасын орнату;
кредит беру тәртібі;
кредитті өтеу тәртібі;
controls несие процесінде жасалған бақылау;
кепіл заттарын бағалау және сату.
Несие беру әдістері-бұл несие беру мен өтеу ерекшеліктеріне байланысты кәсіпорындардың ақша айналымына банктік несиенің қатысу тәсілдері [5. б.31].
Контркорренттік шоттар-банк тәжірибесінде бұл бірінші сыныпты банктер активті және пассивті (есеп айырысу және несие) шоттар комбинациясымен несие беру кезінде несиелік және тиімділігі төмен қарыз алушылардың пайдаланатынын білдіреді.
Бұл шот банк сенімінің жоғары түрін сипаттайды. Оның дебеттік тарапы клиенттің өндірістік қызметіне және пайданы бөлуге байланысты барлық төлемдерді, сондай-ақ клиенттің есебінен несиелік түсімдер мен басқа да түсімдерді ескереді. Бұл шоттың несиелік балансы клиенттің бір мезгілде айналыстағы өз қаражатын, ал дебеттік баланс-айналыстағы банктің несиесін, яғни ол бойынша проценттерді төлейтін фактіні көрсетеді.
Қарыз алушыларды несиелеумен байланысты операцияларды жүзеге асыру үшін коммерциялық банктер олар үшін жай және арнайы несиелік шоттар ашады.
Арнайы ссудалық шоттар несиелерге тұрақты мұқтаж қарыз алушылар үшін, сондай-ақ несие арқылы төлем айналымының көп бөлігін жүзеге асыратын шаруашылық жүргізуші ұйымдар жағдайында ашылады. Қазіргі уақытта арнайы несиелік шоттар тауарлық-материалдық қорлардың айналымымен байланысты бөлшек және көтерме ұйымдарға, сондай-ақ тауарларды өткізетін ұйымдарға кредит беру үшін пайдаланылады.Кәсіпорын үшін ашылуы мүмкін тек бір арнайы несиелік шот. Бірақ банк кәсіпорынды жеке тауарлармен және қызметтермен несие беру, содан кейін оған қарапайым несие шоттарын ашуға рұқсат беру қажет деп санайды. Қарапайым несиелік шоттар банк тәжірибесінде тек бір жолғы несиелер беру үшін пайдаланылады. Осындай шоттар бойынша несиені өтеу келісілген мерзім ішінде қарыз алушының шұғыл міндеттемелер-тапсырмалары негізінде жүзеге асырылады.
Несие қоржынының екінші құраушысы-бұл несие мәмілесін құжаттау. Бастапқыда банк пен клиент арасында ауызша келісім жасалады, оның аяқталуы несие мақсатын көрсете отырып, жазбаша нысанда несиелік ресурсты алуға банкке өтініш беру мен аяқталады. Банктің клиентінің қаржылық жағдайын анықтау және оның несие қабілеттілігін бағалау үшін материалдары болуы тиіс.
Банк пен Қарыз алушы арасында несиелік мәміленің құқықтары мен міндеттерін белгілейтін маңызды құжат - несиелік шарт жасалады. Онда тараптардың экономикалық және құқықтық жауапкершілігі ескертіледі. Біздің елде арнайы несие шартының қатаң белгіленген нысаны жоқ. Мұндай нысандар Германия мен Австрия сияқты елдердің тәжірибесінде кездеседі. Несие шартына қосымша кепіл шарты жасалады. Шын мәнінде, егер кепіл несиелік мәмілеге қатысатын болса, онда міндетті түрде кепіл туралы келісім-шарт жасалуға тиіс.Кейде оны нотариалды куәландыруға болады.Несие беру барысында клиент банкке басқа құжаттарды (кепілдік хат, үшінші тұлғалардың кепілгерлігі, әр түрлі орындардағы сертификаттар) береді.Несие банктің тиісті қызметкері жазбаша шешім шығарған кезде беріледі. Бұл банк басқарушысы, оның орынбасары, несие бөлімінің бастығы, несие бөлімінің бастығы және банктің несие қызметкерлерінің бірі болуы мүмкін. Несие беру туралы шешім клиенттердің шоттары бойынша есеп айырысулар мен кредиттік операцияларды жүргізуге жауапты бөлімге жіберіледі. Онда клиенттің толық аты, несие сомасы және несиенің шот-фактурасы көрсетіледі.
Несиені беру бағытына байланысты оны үш түрге бөлуге болады:
oo ссуда клиенттің есеп-айырысу шотына аударылады;
oo ссуда есеп-айырысу шотына түспей, тауарлы және тауарлы емес операциялары бойынша әр түрлі төлем құжаттарын төлеуге беріледі;
oo ссуда бұрын берілген несиелерді қайтаруға беріледі.
Жалпы, клиентке берілген несие мөлшері көптеген жағдайларға байланысты. Несие сомасы несиелік шарт негізінде беріледі. Осы келісімде көрсетілген сома клиент алуы тиіс ең жоғары сома болып табылады. Бұл сома негізінен несие лимиті болып табылады. Несие мөлшері мыналарға: қарыз алушының төлем айналымындағы алшақтыққа,несиенің қамтамасыз етуіне түскен тауарлы-материалды бағалылықтардың нақты жинағына және олардың өтімділік дәрежесіне,маржа деңгейіне,тәуекел дәрежесі мен банктің клиентке сенім дәрежесіне, банктегі бар ресурс көлеміне байланысты.
Әрбір жеке жағдайда бұл сома кепілдің құнына және банктің клиентке деген сенімділігіне байланысты анықталады.
Несиелік портфельдің ажырамас бөлігі ретінде несиені өтеу. Оның бірегей әзірленген үлгісі жоқ. Оның көптеген нұсқалары бар:
тікелей міндеттеме негізінде эпизодтық қайтару;
меншікті қаражаттың жиналуына және несиеге ағымдағы шот ашу қажеттілігіне қарай айырманы төлеу азаяды;
алдын ала белгіленген сома негізінде қаражатты тұрақты қайтару;
несие бойынша берешекті дереу есептен шығару үшін түсімді есептеу;
несиені өтеу мерзімін ұзарту;
мерзімі өткен қарызды мерзімі өткен несиелер шотына аудару;
банк резервінен мерзімі өткен несиелерді есептеу.
Несие арнайы құжаттардың немесе қағазсыз байланыс арналарының көмегімен өтеледі. Несиені өтеуді негіздейтін құжаттарға мыналар жатады: клиенттің жазбаша нұсқасы, банктің меншікті нұсқасы және сот бұйрықтары.
Кепілмен қамтамасыз етуді бағалау әдістері несиелік портфельдің бір бөлігі болып табылады. Кепілдік қамтамасыз етуді пайдалану кепіл портфелін пайдалануды талап етеді.
Кепіл портфелі-бұл кепіл шартын дайындау, жасау және орындау процесі. Кепіл портфелін іске асырудың негізгі кезеңдері: кепіл заты мен түрін таңдау, кепілді бағалау, кепіл шартын жасасу және орындау, сондай-ақ кепілді пайдалану болып табылады.
Несиелік портфелінің құрамдас элементі - несиені беру процесінің өзін- дік кезеңдері болады. Жалпы, несиелік процесті келесі (сызба-3) көрсетуге болады.
Несиелік комитетке ұсыныс дайындау
Несиелік қабілетін талдау
Несиелік комитет
Несиелік процесс
1-ші өтініш
Жоқ
Ия
2-ші өтініш
Төлемдер.
Мониторинг.
Мерзімі өткен төлем.
Несиені қайтару
Сызба-3 . Банктегі несиелік процесс
Несие беру процесінің бірінші кезеңінде банк алған несиелік өтінімді қарайды. Бұл құжаттар қарыз алушы мен сұратылған несие туралы негізгі ақпаратты қамтиды яғни, мүліктің мақсаты, мөлшері, түрі, мерзімі және ықтимал қамтамасыз етілуі.
Ұсынылған құжаттарды зерделеу кезінде банк қарыз алушының несиені өтеу қабілетін бағалау туралы шешім қабылдау үшін маңызды мәнге ие. Бағалау техникалық-экономикалық есеп негізінде жүргізіледі.
Екінщі кезеңде қарыз алушының несие қабілеттілігін бағалау кезінде қарыз алушының несиені толық көлемде және мерзімде өтеу қабілеті талданады.
Қарыз алушының несие қабілеттілігін талдау кезінде мынадай факторлар ескеріледі:
- қарызға беру мүмкіндігі. Қарыз алушыға несие беретін оның атынан әрекет ететін тұлғаның заңды күшін анықтайтын жарғымен және нұсқаулықтармен танысу қажет;
- қарыз алушының іскерлік беделі. Бұл қарыз алушының несиені өтеуге дайын екенін ғана емес, сонымен қатар шартқа байланысты барлық міндеттемелердің орындалғанын білдіреді;
- табыс алу мүмкіндігі. Оны анықтау кезінде сату көлеміне әсер ететін факторлар, баға шығындары мен шығындар ескеріледі. Мұндай факторларға кәсіпорынның орналасқан жері, тауарлар мен қызметтердің сапасы, шикізаттың құны, қызметкерлердің біліктілігі жатады.
Несие беру процесінің үшінші кезеңінде несиелк шарт жасалады. Қазіргі заманғы несиелеудің негізгі ерекшелігіне сәйкес, қарыз алушының несие қабілеттілігін тексергеннен кейін банк несие шартын жасау үшін несие беру субъектісімен қарым-қатынас жасайды. Барлық мәселелерде банк пен Қарыз алушы шарт негізінде шешім қабылдайды. Оның мазмұнын тараптардың өздері анықтайды. Мұнда отандық банктер өздерінің типтік нысандарын пайдаланады. Несиелік шартта несие берудің мақсаты, объектісі, оның мөлшері, несие мерзімі және өтеу мерзімдері, қамтамасыз ету нысаны, несие бойынша пайыздық мөлшерлеме көрсетіледі, қарыз алушы ұсынатын құжаттар тізбесі, оларды ұсыну шарттары және несие беру процесінде банктің бақылау қызметі.
Төртінші кезеңде нақты несие беру кезеңі жүзеге асырылады. Бұл кезең несиелік шот нысанын, несие беруді құжаттандыру тәртібін, сондай-ақ несие беру тәсілін айқындайтын несиет беруді ұйымдастыруды және техникалық талаптарын қамтиды.
Соңғы бсінші кезеңде несиені өтеуге және сыйақы төлеуге бақылау жүзеге асырылады. Несиені өтеу тәсілі несиелік шоттардың нысанына, банк қаражатын пайдалану ұзақтығына және олардың төлем айналымын қалыптастырудағы рөліне байланысты. Банкке әдеттегі шоттар бойынша берешекті өз қаражатынан арнайы несиелік шот бойынша банкке төлеуге жататын ағымдағы шотқа жарналар есебінен қайтарған жағдайда осы шотқа тікелей түсетін түсімдер есебінен қаржыландырылады.
Ссуданың өтелуін бақылау үшін банкте жедел несиелік міндеттемелердің картотекасын жүргізеді.
Банк тәжірибесінде несие бойынша қарапайым және күрделі пайыздарды есептеу үшін формулалар қолданылады. Қарапайым сыйақыны есептеу формуласы мынадай түрде берілген:
J=(i*p*n)360*100% (1)
мұндағы: і - сыйақы мөлшері;
р - қарыз қалдығы;
n - сыйақы есептелетін кезеңдегі күндер саны.
Күрделі сыйақыны есептеу формуласы төмендегідей:
J=p * ((1+(i1200))^n - 1) (2)
мұндағы: і - сыйақы мөлшері;
р - несиенің бастапқы сомасы;
j - несиенің барлық мерзіміне есептелетін сыйақы сомасы;
n - аймен берілген несиенің ұзақтығы.
Егер несиелеу мерзімі кезеңінде қарыз қалдығының бір бөлігі мерзімі өткен ссудалар шотына жатқызылса, онда мерзімі өткен ссудалық қарызға сыйақыны есептеу келесідей формулаға байланысты жүргізіледі:
Jg=Q*[(1+ig1200)^t1-(1+ig1200)^t2 ] (3)
мұндағы: Jg - мерзімі өткен қарыз бойынша есептелген сыйақы сомасы;
Q - мерзімі өткен қарыз сомасы;
Ig - мерзімі өткен қарыз бойынша сыйақы мөлшерлемесі (айыппұл);
t1 - несие бергеннен бастап мерзімі өткен қарызға байланыст
сыйақы есептелген күнге дейінгі уақыт мерзімі;
t2 - несие бергеннен бастап мерзімі өткен қарыз пайда болғанға
дейінгі уақыт мерзімі [4.б.58].
Пайыздарды есептеу кезінде айдағы күндердің саны 30, ал жылы 360 күнге тең болып қабылданады.
Несиелік шарт бойынша өз міндеттемелерін орындамаған қарыз алушыларға қатысты банк қарыз алушыға одан әрі несие беруді тоқтату туралы ескертуге, несиелік шартта көзделген несиелер беруді тоқтатуға құқылы.
1.2 Банктің несие саясаты
Сапалы несиелік қоржынды қалыптастыру банк саясаты шеңберінде несиелік саясатта белгілі бір рөл атқарады.Несиелік саясат банктің несиелік қызметінің мақсаттарын, оларды іске асырудың құралдары мен әдістерін, сондай-ақ несиелік процесті ұйымдастырудың принциптері мен тәртібін анықтайды. Несие саясаты несие тетігі арқылы іске асырылады. Ол банктің несие жұмысын ұйымдастыру үшін негіз және несие беру процесін жүзеге асыру үшін қажетті құжаттар жүйесін құру үшін шарттар болып табылады.
Кең мағынада несие саясаты банк-кредитор және қарыз алушылар тұрғысынан қаралуы мүмкін.
Тар контекстінде несиелік саясат несиелік процесті ұйымдастыруда банктің стратегиясы мен тактикасын сипаттайды.
Несие саясаты-бұл банктің несие қызметін ұйымдастыру жағдайы, оның жалпы стратегияларына сәйкес ұйым қызметінің негізі, сондай-ақ несиелікк процесті қалыптастыру үшін қажетті құжаттар жүйесі болып табылады.
Жалпы несие саясаты келесі сипатта болуы тиіс:
бұл нұсқаулық емес, яғни ол директиваларды қамтиды;
несие беру мақсатын нақты және нақты анықтауға мүмкіндік береді;
нақты мақсаттарын жүзеге асырудың бірнеше ережелері;
стандарттардың орындалуын қамтамасыз етеді және ол бар құжаттардан тұрады.
Несиелік саясат банктің стратегиясы мен тәуекелдерді басқару саясаты ескеріле отырып әзірленеді. Несиелік саясат несиелік қызметтің келесі негізгі бағыттарын анықтауға мүмкіндік береді, яғни несие беруге және несиелік портфельді басқаруға жауапты банк қызметкерлері басшылыққа алатын объективті стандарттар мен өлшемдер; несие беру саласында стратегиялық шешімдер қабылдайтын тұлғалардың негізгі іс-әрекеттері; банктегі жұмыс сапасы және несиелік қызметтердің сыртқы аудиті; ішкі бақылау ережелері.
Несиелік саясат банк кызметін диверсификациялаудағы іс-әрекеттердің тізбектелуін қамтамасыз ету үшін және несиелік кызметкерлердің лауазымды міндеттерін анықтау үшін қажет. Несиелік саясатты іске асырудың белгілі бір тәртібі болмайынша несиелеудің біртұтас ережелерін тәжірибеге енгізу мүмкін емес. Сондықтан да, жазбаша түрде жазылған несиелік саясат пен оны іске асырудың соған сәйкес ережелері несиелік процесті жүргізудің негізін қүрайды. Несиелік саясат банк қызметкерлерінің бүгінгі күні несиеге берілуі мүмкін экономика секторын, сондай-ақ несие беру мүмкіндігі туралы шешім қабылдау кезінде банк үшін бірінші дәрежелі маңызы бар басқа да факторларға және қарыз алушының несие қабілеттілігіне байланысты "өз клиентін" таңдау кезінде қарыз алушының біліктілігіне барабар таңдау мүмкіндігіне негізделеді. Сонымен қатар, несие саясаты бүгін банкке тиесілі немесе ертең дұрыс есептелген несие өнімдерімен анықталады. Мысалы, кәсіпорындарға қолайлы несиелер (айналым қаражатын толықтыруға) және ұзақ мерзімді инвестициялық кредиттер (өндірісті кеңейтуге, жаңғыртуға, техникалық қайта жарақтандыруға, ғылыми-техникалық инновацияларды енгізуге)[6. б. 102].
Банкте бақылауды ұйымдастыру, әлеуетті қарыз алушыға несие беру туралы шешім қабылдау кезінде несиелік стандарттардың дұрыс пайдаланылуын бақылау; жекелеген несиелік қызметкерлер талаптарының сақталуын бақылау; банктің несиелік портфелінің, оның ішінде проблемалық несиелердің жай-күйін жалпы бақылау несие саясатының маңызды элементі болып табылады.
Ішкі несие саясатын әзірлеу банк басшыларынан несие саясатын қалыптастыруды және осы мақсаттар банктің жалпы мақсаттары мен стратегиялық міндеттеріне қаншалықты сәйкес келетінін айқындауды талап етеді. Несие беру мақсаттары анықталғаннан кейін банктің несиелік саясаты әзірленетін болады, оның негізінде банк қызметкерлері қажетті несие операцияларын, сондай-ақ несиелік стандарттар мен несиелік нұсқаулықтарды жүзеге асыра алады. Несиелік стандарттар мен нұсқауларды әзірлеудің бастапқы кезеңінің аяқталуына байланысты осы құжаттардың бірінші нұсқасы тәжірибелі қызметкерлерге сараптамаға ұсынылуы тиіс. Талдау және сарапшылардың ұсынымдарын жүргізгеннен кейін несиелік саясат жөніндегі комитет саясатты және тиісті ұсынымдарды бекітеді.
Несие саясаты лимиттерді, несие беру рәсімдерін, ал кейде несие беру үшін жеке резервтерді қамтиды. Несие саясаты несие комитеті туралы ережені да қамтиды. Несие комитеті несие беру кезінде қорытынды жасайды және несие беруге байланысты мәселелерді қамтиды.
Несиелік комитет отандық банктердің тәжірибесінде қарастыратын - мәселелер:
-несие алуға клиенттің өтінішін және несие беру туралы кредиттік инспектордың қорытындысын қарайды;
- кредит беру немесе беруден бас тарту туралы шешім қабылдайды;
-кредиттік тәуекелдерге байланысты кредит беру нысандарын анықтайды;
- несие шарттары мен сомасын, пайыздық мөлшерлемелерді және т. б. анықтаңыз.;
- несиені қайтаруды қамтамасыз ету тәсілдеріне қойылатын талаптарды белгілейді;
- кредит беру шарттарын бекітеді (кредиттік лимит, кредиттік желі);
- берілген кредиттерге бақылауды жүзеге асыру тәртібін бекітеді;
- банктің кредиттік стратегиясын әзірлейді;
- несие бөлімдерінің жұмысы талданады;
- кредиттік комитет отырыстарының хаттамаларына қол қояды және хаттамалардың сынақ кітапшасын жүргізеді.
Несиелік саясатта қарыз алушылардың негізгі қызметіне байланысты жоғары тәуекелді операцияларды немесе жобаларды қаржыландыру үшін бөлінетін несиелер көрсетілуі тиіс. Банк қызметкерлерін несиелік саясатпен таныстыру, оларды тиісті ережелер мен нұсқаулықтарға оқыту банкте несиелік саясатты іске асырудың негізгі элементі болып табылады. Несиелік саясат несие қызметтің негізгі бағыттарын анықтайды. Олар несиелік саясаттың қабылданған бағыттарын іске асыру жүйесі ретінде тұжырымдалуы мүмкін.
Несиелік саясат несиелік қызметтің басты бағыттарын анықтайды. Олар несиелік саясаттың қабылданған бағыттарын іске асыру жүйесі ретінде тұжырымдалуы мүмкін. Несиелік саясатта келесі элементтер көрсетілуі тиіс:
- несиелік қызметті ұйымдастыру;
- несиелік портфельді басқару;
- несиелеуге бақылау жасау;
- несиелеуді таңдаудың жалпы критерийлері;
- несиелеудің жекелеген багыттары бойынша шектеулер;
- несиелермен жасалатын ағымдық жумыстардың қагидаттары;
- несиелер бойынша зиян шегу жагдайларына резерв жасау.
Шын мәнінде, несие саясатын жүзеге асырудың жолдары мен әдістерін белгілі бір нысанда, яғни үш апталық құжат түрінде қарастыруға болады.
1) несиелеу саясаты;
2) несиелеу стандарты;
3) несиелеу нусқаулықтары.
Бұл үш құжат бір арнайы құжатқа біріктірілді - Несиелік саясат бойынша жетекшілік ету - біріктіріледі.
Несие саясаты несие беретін бөлімше қызметкерлерінің қызметін анықтайтын несие беру нұсқаулары мен стандарттарын, сондай-ақ несие берудің жалпы бағыттарын анықтайды.
Несие беру стандарты - бұл банкте несие қызметін жүзеге асыратын барлық қызметкерлерге басшылықтың талабы.
Несиелеу стандартында келесі мәселелер қарастырылады:
- қарыз алушының қаржылық ақпаратын жинау және талдау тәртібі;
- несиені кепілдік хаттармен және кепілгерліктермен қамтамасыз етуге қойылатын талаптар;
- әкімшілік стандарттар және несиелік процесті ұйымдастыру ережелері;
- қарыз алушының несиелік қабілеттілігін талдау тәртібі;
- несиенің ерекше түрлерін (мысалы, ипотекалық немесе тұтынушылық) беру ережелері.
Барлық банктер үшін құжат айналымын стандарттау мақсатында несиелеу стандарттарына құжаттардың әртүрлі түрлері енгізіледі. Мұндай құжаттарға: қарыз шарты, кепіл шарты, кепіл шарты және т.б. жатады
Несиелік нұсқаулық - несие беру рәсімдерін іске асырудың жалпы алгоритмін бекітетін басым ережелердің сипаттамасы беріледі. Атап айтқанда, несиелік қызметтің нақты салалары туралы болып отыр.Жалпы алғанда, несие саясаты қарыз алушы туралы қажетті ақпаратты жинаудан және несие портфелін талдаудан бастап несие процесінің барлық кезеңдерін анықтайды [6.б.97].
Банктің несие саясатын іске асыру процесінде проблемалық несиелермен жұмыс істеуге қосымша бақылануы тиіс.
Жалпы несиелік саясаттың атқаратын қызметтері бар (сызба-4)
Несиелік саясат мынадай қызметтерді атқарады:
Несиелеуді жүзеге асыратын бөлімдердің қызметкерлері үшін анықтама материал және нұсқаулық ретінде болу.
Банктегі несиелеу процесін ұйымдастыруға бақылау жасауға негіз ретінде болу.
Несиелік талдау және аудит бөлімі жұмыскерлерініңтексеруді жүзеге асыруына негіз болатын талаптарды анықтау.
Несиелік бөлімдердің жетекшілері үшін несиелік нұскаулық-тардың талаптарының орындалуына бақылау жасау. құралы
Сызба-4. Несиелік саясаттың атқаратын қызметтері
Қазіргі заманғы несиелік жүйеде мемлекет тарапынан шаруашылық жүргізуші субъектілердің меншікті және қарыз қаражатының барынша арақатынасын белгілеуге арналған шығындар жоқ.. Мұнда несие ретінде тек банктік несие ғана емес, сонымен қатар шаруашылықаралық несие да ақшалай және тауарлық нысанда қарастырылады. Кәсіпкерлерге өз қаражаты мен несиелердің мөлшерін дербес айқындау құқығы беріледі, ал оларды пайдалану шартта айқындалады.Шаруашылықтардағы меншікті қаражат көлемі бүгінгі күні берілетін несиенің көлеміне, сондай-ақ несие қабілеттілігін анықтау кезінде клиенттің дәрежесін сипаттайтын көрсеткіштерге әсер етеді.
Қазіргі заманғы несиелік саясат банк ресурстарына негізделеді,ал несиелік механизм коммерциялық сипатқа ие. Осыған байланысты жинақтардың сауда мотивтері мен мотивтері ерекше маңызға ие. Бұл жағдайда қосымша қаражатқа деген қажеттілігін қанағаттандыру ғана емес, сонымен қатар несиелік ұйымның табыстылығын арттыру үшін несие беру де маңызды. Дәл осы жерде арзан сатып алу, ал қымбат сату коммерция принципі жұмыс істейді. Бұл, әрине, тұтынушылық несиелер мен депозиттерге, сондай-ақ банкаралық несиелерге қатысты.Қолданыстағы несиелік саясаттың негізгі ерекшелігі оның меншікті және банктер тартқан ресурстарға тәуелділігі ғана емес, сондай-ақ клиенттерге несие беретін коммерциялық банктер үшін Орталық банк бекіткен нормалар мен пруденциялық нормативтерге де тәуелділігі болып табылады. Мысалы, Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі орталық резервтерге міндетті төлемдерді аудару нормасын белгілейді. Басқа да нормативтер бар, оның ішінде ірі кредиттер көлеміне шектеу және банк балансының өтімділік параметрлері сияқты өтімді қаражат резервімен банктің міндеттемелерін салыстыру жолымен белгіленетін нысандарда коммерциялық банкте құрылатын ең төменгі ақша резервтері түрінде де бар.
Қазіргі заманғы несиелік саясаттың маңызды критерийлерінің бірі оның шарттық негіздемесі болып табылады. Несие берудің бұрынғы жүйесінде қарыз алу барысында клиент пен банк арасында жасалған шарт, тіпті, ол ең төменгі экономикалық мәнге ие болса да, формалды сипатқа ие болды деп айтуға болады. Кейіннен, коммерциялық ынталандыру пайда болғаннан кейін Банк пен Қарыз алушы арасындағы несиелік шартты қабылдау кредитордың да, қарыз алушының де жауапкершілігін күшейтті.Несие саясаттың келесі маңызды ерекшелігі несие берудің объектіден субъектіге ауысуы болып табылады. Біз бұрынғы несие беру жүйесі тек объектіге несие беруге негізделгенін білеміз. Материалдық құндылықтар мен өндірістік шығындарды түгендеу несиені өтеу барысын терең талдау емес, несие алуға құқық берді, клиент үшін жоспар автоматты түрде несиені өтеуге кепілдік берді.
Жаңа несиелік саясат мерзімділік пен қауіпсіздік қағидаттарын қоса алғанда, дәстүрлі және ерекше қағидаттарға, сондай-ақ кредиттің ақылы сипатына негізделген. Алайда олардың кейбірінің мазмұны түбегейлі өзгерді. Бірнеше жыл бұрын кәсіпорындардың жақсы және жаман санаттары болған және несие берудің сараланған режимі қолданылған. Қызметті бағалау жоспарлы көрсеткіштерді орындау дәрежесіне негізделеді. Қолданыстағы жүйе несиені уақтылы өтемеу тәуекелін азайтады және клиенттің несие қабілеттілігін ескереді. Банк сондай-ақ қарыз алушыны төлем жасауға қабілетсіз деп жариялай отырып, оны қайта ұйымдастыру және тарату туралы өтінішпен жүгінуге құқылы. Несиелік жүйенің келесі ерекшелігі банк несиелерін кепілдендірудің жоғары тиімді нысандарына көшу болып табылады. Тұрғысынан несиені қайтаруды қамтамасыз ету және әлемдік тәжірибеде, ең сенімді нысандары болып табылады. Сенімгерлікпен басқару құқығы, кепілдік және кепілдік хаты, сондай-ақ сақтандыру жүйесі.Мұндай нысандарды қамтитын несие желісі банкке өзінің тәуелсіздігін нығайтуға және несие тәуекелін төмендетуге мүмкіндік береді.
Жалпы, несиелендірудің өзгерген жүйесі оларды нарықтық қатынастарға жауап беретін мысал ретінде бағалауға мүмкіндік береді.
1.3 Банктік несиелеуді қамтамасыз етуді басқарудың ерекшеліктері
Тұрақты кәсіби қызмет ретінде банктік несие беруді іске асыру міндеттемелерді тиісінше орындауды қамтамасыз ету тетігінің болуын талап етеді. Тәжірибеден несиенің қайтарылмауы Қазақстан Республикасында күнделікті құбылысқа айналатыны белгілі. Бұл міндеттемелердің орындалуын қамтамасыз ету жолдарын іздеу қажеттігін куәландырады. Осы жағдайларды ескере отырып, банк несиесінің қай жағдайларда және қандай себеппен қайтарылуы мүмкін екендігін, несиені толық өтемеген жағдайда банк пен оның салымшыларының мүдделері қалай қамтамасыз етілетінін алдын ала талдау және айқындау қажет. Банктер олардың мүдделерін қанағаттандыру жөніндегі міндеттемелерді көздейтін азаматтық заңнамада көзделген кез келген әдісті немесе заңмен тыйым салынбаған өзге де тәсілдерді пайдалана алады.
Банк мүдделерін қорғау үшін таңдап алынған әдістер мен тәсілдер әртүрлі жоспарлы құқық табиғатына ие. Осыған байланысты құқықтық институттарды үш топқа бөлуге болады:
1. міндеттемелердің орындалуын қамтамасыз етудің дәстүрлі тәсілдері: тұрақсыздық айыбы, кепіл, борышкердің мүлкіне тыйым салу, аманат, кепіл, кепілпұл және заңда немесе шартта көзделген басқа да түрлері жатады.
2. банк пен оның салымшыларының мүдделерін қанағаттандырудың заңды кепілдігі бар сақтандыру шарты.
3. банктің және оның салымшыларының мүдделерін қамтамасыз етудің стандартты емес тәсілдері (несиені кейінге қалдыру, қарыздарды кешіру, инновациялар).
Бұл ретте үшінші тұлғалардың міндеттемелерді орындауын қамтамасыз ету үшін пайдаланылатын кез келген мүлік пен ақша қаражатын пайдаланудың құқықтық мүмкіндігін ескеру қажет. Өйткені барлық заңды тұлғалар әмбебап құқықтық қабілеті жоқ. Сондықтан үшінші тұлғалардың несие шартын орындауды қамтамасыз ету үшін өз мүлкін пайдалану мүмкіндігі жоқ.
Банктік несие беруде айыппұл санкцияларын қолдану кезіндегі маңызды сәттердің бірі оның кепіл беру міндеті және шығындарға сәйкес оның сипаты болып табылады. Несие беруде кепілді қамтамасыз етуді пайдалану қарыз алушының да, банктің де несиелік шарт жасасу кезінде есепке алуы үшін міндетті болып саналатын бірқатар ерекшеліктерге ие болады. Банктердің кепілге берілген мүлікті, әсіресе ірі мүлікті сақтауға және оның пайдаланылуын бақылауға мүмкіндігі жоқ. Сондықтан банктік несие беруде тез сатылатын және сақтауға және қызмет көрсетуге жұмсалмайтын мүліктің түрі қолданылады. Қазіргі уақытта кепілге пәтер, тұрғын үйлер, кейде-жер учаскелері, бағалы қағаздар, шаруашылық серіктестіктердің жарғылық қорларындағы акциялар мен үлестер, шетел валютасы, асыл тастар мен металдар, көлік құралдары болуы мүмкін. Кепілдің осы түрлерінің әрқайсысының өз ерекшеліктері бар: мысалы, акцияларды, пайларды және жарғылық қордағы үлестерді кепілдендіру мүмкіндігі туралы мәселені алайық. Шаруашылық серіктестіктердің құрылтайшылары құрылатын серіктестік мүлкіндегі үлеске меншік құқығы емес, міндеттемеге құқылы[1.б.49].
Борышкер кепіл барысында кепілмен қамтамасыз етілген міндеттемені орындамаған жағдайда кепіл ұстаушы кепілге салынған мүліктің құнын қанағаттандыруға құқылы. Яғни кепіл ұстаушының құқығы мүлікке емес, оның құнына жатады. Алайда, бұл ереже кейбір ерекшеліктері бар. Атап айтқанда, Қазақстан Республикасы Президентінің Жылжымайтын мүлік ипотекасы туралы заң күші бар Жарлығына сәйкес аукцион өткізілмеді деп жарияланған жағдайда кепіл ұстаушы кепілге салынған мүлікті оның ағымдағы бағалау құны бойынша иеленуге құқылы.
Кепілзат шарты. Мүлік (жылжымалы және жылжымайтын), егер кепілмен қамтамасыз етілген міндеттеме орындалмаса, оны ұстаушы-кредитор осы мүлікті сатуға құқылы екенін білдіреді. Бұл жағдайда кредитордың кепіл шарты бойынша басқа кредиторлармен салыстырғанда кепілге салынған мүлік құнынан ақша қаражатын өндіріп алуға басым құқығы бар. кепілдік қамтамасыз ету несиені өтеу үшін ғана емес, сондай-ақ шартта көзделген талаптар орындалмаған жағдайда тиісті проценттерді төлеу және тұрақсыздық айыбын төлеу үшін де қамтамасыз етілуі тиіс. Одан басқа, кепілге қойылған мүліктің нарықтық құны төмендетілуі мүмкін екенін ескеру қажет. Осыған байланысты кепіл құны барлық жағдайларда сұралатын ссуда сомасынан жоғары болуы тиіс. Кепілзат заңды және жеке тұлғаның міндеттемесімен қамтамасыз етілуі мүмкін. Кепіл шартпен немесе заңмен құрылады. Кепілмен қамтамасыз ету келісім-шартқа байланысты кең таралған. Бұл жағдайда борышкер кредитормен шарт жасасады және мүлікті ерікті түрде кепілге береді. Кепілмен тек нақты талап қана қамтамасыз етілуі мүмкін. Бұл кепіл шарты тәуелсіз болып табылады, яғни ол оны басқа шарттармен байланыстырмай мақұлдануы мүмкін емес. Өйткені олардың орындалуы өзін-өзі қамтамасыз етеді.Кепіл беруші кепіл оған меншік құқығымен тиесілі немесе толық шаруашылық жүргізуге беріледі. Мүлікті толық шаруашылық жүргізу құқығы шаруашылық жүргізуші субъектіге, егер заңда немесе құрылтай құжаттарында өзгеше көзделмесе, меншік иесі сияқты шамада мүлікті иеленуге, пайдалануға және оған билік етуге мүмкіндік береді.
Кепілзатттың екі түрі бар:
1) кепілге салынған мүлік кепіл берушіде қалуы мүмкін;
2) кепілге салынған мүлік кепіл ұстаушының меншігіне және иеленуіне көшеді.
Олардың арасында кепілді қамтамасыз етудің бірінші түрі кең таралған.
Меншік иесіне (кепіл берушіге) ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
2
І
Банктің несие портфелі, оны басқарудың теориялық негіздері
5
1.1
Банктің несие портфелі және оны басқарудың мәні
5
1.2
Банктің несие саясаты
13
1.3
Банктік несиелеуді қамтамасыз етуді басқарудың ерекшеліктері
18
ІІ
Коммерциялық банктегі несиелік портфельдің басқарылуын талдау (Банк ЦентрКредитАҚ мысалында)
30
2.1
Банктің несиелік портфелін басқару әдістері
30
2.2
Банк ЦентрКредитАҚ-ның несиелік портфеліне талдау
37
2.3
Банк ЦентрКредитАҚ-ның несие беру, оның қайтарылуын қамтамасыз ету саясатына талдау жасау
41
III
Коммерциялық банктердің несиелік портфелін дамыту және басқару
49
3.1
Банктердің несиелік портфелін басқару мәселелері, оларды шешу жолдары
49
3.2
Несиелік тәуекелді басқаруды жетілдіру жолдары
53
3.3
Шетелдегі банктердің несиелік портфелін басқару тәжірибесі
58
Қорытынды
61
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
63
Қосымшалар
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Соңғы жылдары Қазақстанда жаңа экономикалық қатынастарға көшу басталды, бұл банк секторын түбегейлі қайта құрылымдау қажеттігіне себепші болды. Оның мәні банк қызметінің нарықтық қатынастармен бірдей болуын қамтамасыз ету бойынша шаралар кешенін қабылдау, яғни жаңа банктік, оның ішінде несиелік саясатты жүзеге асыру және кредиттік портфельді тиісінше басқару болып табылады.
Коммерциялық банкті банк нарығындағы кредит портфелін зерттеу мәні және оны басқару тәсілдері ретінде таңдау себебім: елдегі банк қызметінің осы саласын дамыту әзірше жеткіліксіз, ал нарықтық экономика жағдайында банк қызметін ұйымдастырудың жаңа тәсілдері қажет. Нарыққа өту кезеңінде банк ісін дамыту және халыққа банктік қызметтерді жетілдіру проблемасы ерекше маңызға ие болады.
Несиелік портфель-бұл банктің несиелік қызметінің нәтижесі. Шын мәнінде, ұйымдастырылған несиелік процесс несиелік тәуекелді азайтуға әкеледі.
Несиелік тәуекел несиелік портфельдің сапасына тікелей байланысты. Несиелік процестің мониторингі банктің несиелік портфелінің мерзімді шолуымен толықтырылады. Банктің несиелік портфелі несиелік операцияларды жүргізу кезінде кіріс көзі және тәуекел көзі болып табылады. Несиелеу -актиивтік операциялардың ең маңызды бағыты және несиелік портфель банк активтерінің үштен біріне немесе жартысына дейінгі мөлшерде қалыптастырылады.
Банктер экономиканың нақты жұмысы бойынша, ірі секторлы кәсіпорындарды несиелендіруді белсенді жүргізіп отыр.
Осыған байланысты экономикалық өсуді қаржыландырудың өзекті мәселелерінің бірі банктік несиелендіруді дамыту болып табылатынын атап өткен жөн. Экономиканың түрлі салаларының барлық кәсіпорындарында өз қызметін жандандыру, айналым қаражатын толықтыру үшін базалық және банктік несие алады.
Қазіргі уақытта елде әлемдік өлшемдер бойынша өндірісті несиелеу көлемін ұлғайту үшін өте жақсы жағдайлар бар, бірақ олар шектеулі көлемде ғана пайдаланылады. Бұл экономикадағы құрылымдық өзгерістерді тежеумен ғана емес, сонымен қатар банк секторын несиелік және валюталық тәуекелдерге тарту мүмкіндігін арттыратын банк жүйесі мен несие берудің дамуына бірқатар жағымсыз факторлардың ықпалымен де байланысты. Соңғы жылдары Қазақстанда банктік несиелеудің күрт өсуіне қарамастан, оның ЖІӨ-ге қатынасы төмен болып қалып отыр.
Сондықтан біз экономикалық тұрақтылыққа қол жеткізуге, несие беруге байланысты шектеулерді жоюға, елдің шаруашылық жүргізуші субъектілерінің қаржылық жағдайын жақсарту тұрғысынан, сондай-ақ бірінші кезекте экспансия проблемасы шешілуіне шақырамыз. Осыған байланысты өзекті мәселелердің бірі банктік несиелендіруді жетілдіру портфелін қайта қарау болып табылады. Басқаша айтқанда, несиені кеңейте отырып және оның дамуы үшін жақсы жағдай жасай отырып, біз кәсіпорындар мен жеке тұлғалардың қаржылық қажеттіліктерін қанағаттандырамыз.
Жалпы, несие беру кезінде өз шешімін күтіп отырған бірқатар қиындықтар бар. Атап айтқанда, ең алдымен, қажетті құжаттарды қарауда кемшіліктер бар. Екіншіден, несие қабілеттілігінің есептері жетіспейді. Үшіншіден, экономика салаларының жекелеген түрлерін ғана несиелейді және олардың ұзақ мерзімді қажеттіліктеріне байланысты ең танымал салалардың кейбірін несиелемейді. Бізге бұл кемшіліктерді түзету және несие беру процесін жақсарту қажет.
Қазіргі кезде Қазақстанда қарыз алушылардың қаржылық жағдайын талдаудың жалпы қабылданған әдістері жоқ, сондықтан әрбір банк клиенттердің несие қабілеттілігін бағалаудың өзінің жеке әдістемесін пайдаланады. Банктердің өтімділігі мен пайдалылығы олардың клиенттерінің қаржылық жағдайына байланысты.Сондықтан банктер несие операцияларының табыстылығын қамтамасыз ету үшін қарыз алушылардың несие қабілеттілігіне егжей-тегжейлі бағалау жүргізуі тиіс. Қарыз алушылардың несие қабілеттілігін бағалау кезінде Қазақстан банктері бірқатар факторларды ескермейтін қаржылық коэффициенттер әдісін пайдаланады. Ал шетелдік тәжірибеде несиелік тәуекелді болдырмау үшін несиеге қабілеттілікті бағалаудың неғұрлым тиімді әдістері пайдаланылады, соның нәтижесінде несие бойынша пайыз төмендейді және жеке және заңды тұлғалардың несиелерге деген қажеттіліктері қанағаттандырылады.Сондықтан қазақстандық банктер үшін қарыз алушылардың несие қабілеттілігін шетелдік тәжірибені ескере отырып бағалау әдістерін жетілдіру өте маңызды.
Диплом жұмысының мақсаты-банктердің несие портфелін басқару нысанын және оларды басқарудың экономикалық маңыздылығын талдау, жақсартылуы тиіс шарттарды анықтау болып табылады. Бұл ретте ұсынымдар беру.
Осы мақсаттарға қол жеткізу үшін мен келесі міндеттерді қарастыруды шештім:
- банктің несиелік саясаты, несиенің жіктелімін зерттеу;
- банктің несие портфелі және оны басқарудың теориялық маңыздылығы;
- банктік несиелер бойынша қамтамасыз етуді басқару ерекшеліктерін зерделеу;
- Банк ЦентрКредитАҚ-ның қаржылық жағдайын талдау;
- Банк ЦентрКредитАҚ-ның несие портфелін талдау ;
- несие саясатын талдау және оны қайтаруды қамтамасыз ету;
- шетелдік тәжірибедегі банктердің несиелік портфелін басқару ерекшеліктерін анықтау;
- коммерциялық банктердің несиелік портфелін басқару мәселелері, оларды шешу жолдарын анықтау және ұсыныстар әзірлеу.
Зерттеу объектісі Банк ЦентрКредитАҚ-ның қызметі болып табылады.
Теориялық және әдістемелік негізі. Жұмысты жазу кезінде Ұлттық Банк Басқармасының тамыздағы қаулысымен бекітілген коммерциялық банктердің несиелеу жөніндегі құжаттаманы жүргізу ережелеріне сүйендім. Сонымен қатар Ұлттық Банктің статистикалық бюллетені мен Ұлттық Банктің жылдық есебінің деректерін, Банк ЦентрКредит және банктің 2017-2019 жылдардағы жылдық есебінің материалдарын пайдаландым.
Дипломдық жұмыс кіріспеден, 3 бөлімнен және қорытындыдан, сондай-ақ қосымшалардан тұрады. Бірінші тарауда банктің несие портфелі және оны басқарудың мәні қарастырылады, банктің несие саясаты, сондай-ақ несиелеуді қамтамасыз етуді басқарудың ерекшеліктері беріледі.
Екінші тарауда Банк ЦентрКредит АҚ-ның экономикалық сипаттамалары анықталады, несиелік портфель талданады, несие беру және оның кірістілігін қамтамасыз ету саясаты талданады.
Үшінші тарауда шетелдік тәжірибеде бар банктердің несиелік портфелін басқару ерекшеліктері айқындалады, коммерциялық банктердің несиелік портфелін басқару проблемалары, оларды шешу жолдары анықталады, ұсынымдар беріледі.
І Банктің несие портфелі, оны басқарудың теориялық негіздері
1.1 Банктің несие портфелі және оны басқарудың мәні
Портфель сөзі француз тілінде portefeuille,porte-ұстап қалу және feuille-тізім дегенді білдіреді.
Қазіргі экономикалық сөздіктерде портфель термині-экономикалық және қаржылық қызметтің нысандары мен түрлеріне сәйкес келетін құжаттардың, ақша құралдары мен объектілердің жиынтығын білдіретін жиынтық ұғым.
Басқа әдебиетте портфель - белгілі бір мақсаттар үшін қолданылатын қаржы құралдарының жиынтығы.
Портфельдің жоғарыда келтірілген анықтамаларын талдау-бұл белгілі бір мақсатта және белгілі бір сипаттамалар бойынша құрылған реттелген қаржы құралдарының жиынтығы. Бұл жиынтық өзара байланысты міндеттер мен талаптарды коммерциялық банктің белгілі бір тәуекелдер деңгейі, табыстар және икемділік жиынтығы болып табылады (сызба-1).
Өз кезегінде банктік портфель бірнеше жүйелерден тұрады: несиелік портфель, инвестициялық портфель, депозиттік портфель, баланстан тыс міндеттемелер портфелі, бағалы қағаздар портфелі және т.б.
Несиелік портфель-банктердің клиенттерге берілген жиынтық кредиттер сомасын өтеуге байланысты және күтпеген шығындардан сақтандыруға әкеп соғатын берілген кредиттер тәуекелдерін азайтуға байланысты іс-әрекеттері.
Несиелік потфель-белгілі бір күнге екінші деңгейдегі банктің балансындағы дебиторлық берешектің қалдығын көрсетеді. Банктің несиелік портфелі банкаралық несиелерден және жеке және заңды тұлғаларға берілген қарыздардан, сондай-ақ клиенттердің несиелік ағындарынан тұрады.
Несилік портфель мәні қолданбалы және категориялық деңгейлерде қаралуы мүмкін. Белгілі бір факторларға байланысты топтық тәуекелдің факторлары мен түрлерін қоса алғанда, банк активтерінің (қысқа мерзімді, ұзақ мерзімді және мерзімі өткен несиелері бар вексельдер) және пассивті (кредиттік ұйымдардан алынған кредиттер) шотындағы қаражаттың жалпы қалдығын қолданбалы деңгейде айқындауға болады. criteria.At категориялық деңгейде кредиттік портфель ұғымы банк пен оның контрагенттері арасындағы кредиттік талаптар мен міндеттемелердің жиынтығына негізделген экономикалық қатынастарды білдіреді. Несиелік талаптар мен міндеттемелер алты негізгі операция түрлерін қамтиды:
- активті меншікті несиелік операциялар;
- пассивті меншікті ніксиелоперациялар;
- факторингтік операциялар;
- лизингтік қызмет;
- РЕПО және кері РЕПО операциялары;
- кепілдік операциялары.
Несиелік портфель банк берген несиелер негізінде қалыптастырылуына байланысты несиелік портфельге үнемі талдау жүргізу қажет. Өйткені тек талдау арқылы несие инвестицияларын әртараптандыруға болады. Оны талдау мынадай кезеңдерден тұрады: несиелердің сапасын бағалау критерийлерін талдау және осындай бағалау әдістерін анықтау.
Несиелік портфель-бұл банктің несиелік қызметінің нәтижесі. Шын мәнінде, ұйымдастырылған несиелік процесс несиелік тәуекелді азайтуға әкеледі. Несиелік тәуекел кредиттік портфельдің сапасына тікелей байланысты.
Несие портфелін басқару- жоғарғы жетекшілер қызметі, ол банк қабылдауға дайын тәуекелдердің барлық түрлерін анықтауды және олардың барынша рұқсат етілген деңгейін анықтауды талап етеді[5.б.18].
Банк портфелі-бұл белгілі бір тәуекел, кірістілік және икемділік деңгейі бар коммерциялық банкирдің өзара байланысты міндеттері мен талаптарының жиынтығы
Бұл белгілі бір мақсатта және белгілі бір сипаттамалар бойынша жасалған реттелген қаржы құралдарының жиынтығы.
Портфель
Бұл экономикалық және қаржылық қызметтің нысандары мен түрлеріне сәйкес келетін құжаттардың, ақша құралдары мен объектілердің жиынтығын білдіретін жиынтық ұғым
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің байлығын құрайтын жиынтық активтер
Бұл бір немесе бірнеше мақсаттарға жету үшін таңдалған қаржы құралдарының жиынтығы
Сызба-1. Банк портфелінің ұғымы
Несиелік портфельді басқару жүйесін енгізудің жалпы алғышарттарына:
- жеке қарыз алушылар мен халық топтары үшін ішкі банктік несие беру лимиттерін белгілеу;
- несиелік рейтингке байланысты жеке қарыз алушылардың тәуекел дәрежесін көрсететін несиелік тәуекелді талдау нысанын әзірлеу;
- өнеркәсіптің түрлі салаларында несие беруді әртараптандыру;
- тәуекел деңгейі төмен ең маңызды бағыттарды анықтау;
- тәуекел деңгейі жоғары салаларға қатысты несиелік саясатты қатаңдату;
- несие бойынша баға саясатын әзірлеу.
Несиелік портфельді басқару құны:
- несиелік портфельдің номиналды кіріс деңгейін қамтамасыз ету;
- несиелік портфельдің өтімділігін бұрынғы деңгейде ұстау;
- несиелік портфель тәуекелін басқару жолымен несиелік портфельден шығындарды болдырмау.
Несиелік портфельді басқару жүйесі мынадай негізгі элементтерді қамтиды:
- несие сапасын бағалау әдістері;
- несие сапасын және несие қоржынының сапасын анықтау критерийлері;;
- банк активтерінің портфелін немесе несиелік портфелін жіктеу;
- несие қоржынының сапасын анықтау үшін қажетті ақпаратты жинау;
- қаржылық коэффициенттердің көмегімен несие қоржынының сапасын анықтау.
Несиелік процестің мониторингі банктің кредиттік портфелінің мерзімді шолуымен толықтырылады. Банктің несиелік портфелі оның кірістерінің көзі және кредиттік операцияларды жүргізу кезіндегі тәуекел көзі болып табылатындықтан.
Несие беру-активті операциялардың ең маңызды бағыты. Несиелік портфель банк активтерінің үштен біріне немесе жартысына дейінгі мөлшерде қалыптастырылады.
Несие портфелі несие беру және өтеу әдістері мен тәсілдерін, сондай-ақ несие беру процесін, сондай-ақ несие қозғалысын бақылауды қамтитын несие тетігінің ажырамас бөлігі болып табылады. Басқаша айтқанда, несие портфелі-бұл несие пайдалану портфелі. Бұл механизм іс жүзінде жұмыс істейді және өзінің субъективті сипаты бар. Несиелік портфель мәні бойынша несиелік процестің технологиясын көрсетеді.
Несие шартына сәйкес несие құрылымы қиындықтар туындаған жағдайда теріс салдарды жою үшін айқындалуға тиіс. Басқаша айтқанда, мониторингте қолданылатын құралдардың арасында негізгі құрал-несиелік шарт болып табылады. Америкалық банктердегі несиелік мониторингтің маңызды элементі сенімді ақпаратты жинау және талдау болып табылады. Келесі суретте несиелік мониторинг процесінің алгоритмі көрсетілген (сызба-2).
Мәліметтерді жинау
Несие қабілеттілігі элементтерін талдау
Несиелік рейтингті тексеру
Түзету шараларын өткізу
Өзгеріссіз
Сызба-2. Заңды тұлғаларды несиелеудегі несиелік портфельдің мониторинг процесі
Негізінде, банктегі жоғарғы буын басшыларының бірін несиелік мониторинг үшін жауапты еткен жөн. Бұл функция, әсіресе шағын банктерде, банк қызметінің басқа бағыттары бойынша мониторингтік қызметпен біріктірілуі мүмкін.
Қазіргі кредиттік портфель келесі компоненттерден тұрады::
несие беру әдістері және несие шоттарының түрлері;
несие транзакциясын қалай құжаттауға болады;
несие сомасын орнату;
кредит беру тәртібі;
кредитті өтеу тәртібі;
controls несие процесінде жасалған бақылау;
кепіл заттарын бағалау және сату.
Несие беру әдістері-бұл несие беру мен өтеу ерекшеліктеріне байланысты кәсіпорындардың ақша айналымына банктік несиенің қатысу тәсілдері [5. б.31].
Контркорренттік шоттар-банк тәжірибесінде бұл бірінші сыныпты банктер активті және пассивті (есеп айырысу және несие) шоттар комбинациясымен несие беру кезінде несиелік және тиімділігі төмен қарыз алушылардың пайдаланатынын білдіреді.
Бұл шот банк сенімінің жоғары түрін сипаттайды. Оның дебеттік тарапы клиенттің өндірістік қызметіне және пайданы бөлуге байланысты барлық төлемдерді, сондай-ақ клиенттің есебінен несиелік түсімдер мен басқа да түсімдерді ескереді. Бұл шоттың несиелік балансы клиенттің бір мезгілде айналыстағы өз қаражатын, ал дебеттік баланс-айналыстағы банктің несиесін, яғни ол бойынша проценттерді төлейтін фактіні көрсетеді.
Қарыз алушыларды несиелеумен байланысты операцияларды жүзеге асыру үшін коммерциялық банктер олар үшін жай және арнайы несиелік шоттар ашады.
Арнайы ссудалық шоттар несиелерге тұрақты мұқтаж қарыз алушылар үшін, сондай-ақ несие арқылы төлем айналымының көп бөлігін жүзеге асыратын шаруашылық жүргізуші ұйымдар жағдайында ашылады. Қазіргі уақытта арнайы несиелік шоттар тауарлық-материалдық қорлардың айналымымен байланысты бөлшек және көтерме ұйымдарға, сондай-ақ тауарларды өткізетін ұйымдарға кредит беру үшін пайдаланылады.Кәсіпорын үшін ашылуы мүмкін тек бір арнайы несиелік шот. Бірақ банк кәсіпорынды жеке тауарлармен және қызметтермен несие беру, содан кейін оған қарапайым несие шоттарын ашуға рұқсат беру қажет деп санайды. Қарапайым несиелік шоттар банк тәжірибесінде тек бір жолғы несиелер беру үшін пайдаланылады. Осындай шоттар бойынша несиені өтеу келісілген мерзім ішінде қарыз алушының шұғыл міндеттемелер-тапсырмалары негізінде жүзеге асырылады.
Несие қоржынының екінші құраушысы-бұл несие мәмілесін құжаттау. Бастапқыда банк пен клиент арасында ауызша келісім жасалады, оның аяқталуы несие мақсатын көрсете отырып, жазбаша нысанда несиелік ресурсты алуға банкке өтініш беру мен аяқталады. Банктің клиентінің қаржылық жағдайын анықтау және оның несие қабілеттілігін бағалау үшін материалдары болуы тиіс.
Банк пен Қарыз алушы арасында несиелік мәміленің құқықтары мен міндеттерін белгілейтін маңызды құжат - несиелік шарт жасалады. Онда тараптардың экономикалық және құқықтық жауапкершілігі ескертіледі. Біздің елде арнайы несие шартының қатаң белгіленген нысаны жоқ. Мұндай нысандар Германия мен Австрия сияқты елдердің тәжірибесінде кездеседі. Несие шартына қосымша кепіл шарты жасалады. Шын мәнінде, егер кепіл несиелік мәмілеге қатысатын болса, онда міндетті түрде кепіл туралы келісім-шарт жасалуға тиіс.Кейде оны нотариалды куәландыруға болады.Несие беру барысында клиент банкке басқа құжаттарды (кепілдік хат, үшінші тұлғалардың кепілгерлігі, әр түрлі орындардағы сертификаттар) береді.Несие банктің тиісті қызметкері жазбаша шешім шығарған кезде беріледі. Бұл банк басқарушысы, оның орынбасары, несие бөлімінің бастығы, несие бөлімінің бастығы және банктің несие қызметкерлерінің бірі болуы мүмкін. Несие беру туралы шешім клиенттердің шоттары бойынша есеп айырысулар мен кредиттік операцияларды жүргізуге жауапты бөлімге жіберіледі. Онда клиенттің толық аты, несие сомасы және несиенің шот-фактурасы көрсетіледі.
Несиені беру бағытына байланысты оны үш түрге бөлуге болады:
oo ссуда клиенттің есеп-айырысу шотына аударылады;
oo ссуда есеп-айырысу шотына түспей, тауарлы және тауарлы емес операциялары бойынша әр түрлі төлем құжаттарын төлеуге беріледі;
oo ссуда бұрын берілген несиелерді қайтаруға беріледі.
Жалпы, клиентке берілген несие мөлшері көптеген жағдайларға байланысты. Несие сомасы несиелік шарт негізінде беріледі. Осы келісімде көрсетілген сома клиент алуы тиіс ең жоғары сома болып табылады. Бұл сома негізінен несие лимиті болып табылады. Несие мөлшері мыналарға: қарыз алушының төлем айналымындағы алшақтыққа,несиенің қамтамасыз етуіне түскен тауарлы-материалды бағалылықтардың нақты жинағына және олардың өтімділік дәрежесіне,маржа деңгейіне,тәуекел дәрежесі мен банктің клиентке сенім дәрежесіне, банктегі бар ресурс көлеміне байланысты.
Әрбір жеке жағдайда бұл сома кепілдің құнына және банктің клиентке деген сенімділігіне байланысты анықталады.
Несиелік портфельдің ажырамас бөлігі ретінде несиені өтеу. Оның бірегей әзірленген үлгісі жоқ. Оның көптеген нұсқалары бар:
тікелей міндеттеме негізінде эпизодтық қайтару;
меншікті қаражаттың жиналуына және несиеге ағымдағы шот ашу қажеттілігіне қарай айырманы төлеу азаяды;
алдын ала белгіленген сома негізінде қаражатты тұрақты қайтару;
несие бойынша берешекті дереу есептен шығару үшін түсімді есептеу;
несиені өтеу мерзімін ұзарту;
мерзімі өткен қарызды мерзімі өткен несиелер шотына аудару;
банк резервінен мерзімі өткен несиелерді есептеу.
Несие арнайы құжаттардың немесе қағазсыз байланыс арналарының көмегімен өтеледі. Несиені өтеуді негіздейтін құжаттарға мыналар жатады: клиенттің жазбаша нұсқасы, банктің меншікті нұсқасы және сот бұйрықтары.
Кепілмен қамтамасыз етуді бағалау әдістері несиелік портфельдің бір бөлігі болып табылады. Кепілдік қамтамасыз етуді пайдалану кепіл портфелін пайдалануды талап етеді.
Кепіл портфелі-бұл кепіл шартын дайындау, жасау және орындау процесі. Кепіл портфелін іске асырудың негізгі кезеңдері: кепіл заты мен түрін таңдау, кепілді бағалау, кепіл шартын жасасу және орындау, сондай-ақ кепілді пайдалану болып табылады.
Несиелік портфелінің құрамдас элементі - несиені беру процесінің өзін- дік кезеңдері болады. Жалпы, несиелік процесті келесі (сызба-3) көрсетуге болады.
Несиелік комитетке ұсыныс дайындау
Несиелік қабілетін талдау
Несиелік комитет
Несиелік процесс
1-ші өтініш
Жоқ
Ия
2-ші өтініш
Төлемдер.
Мониторинг.
Мерзімі өткен төлем.
Несиені қайтару
Сызба-3 . Банктегі несиелік процесс
Несие беру процесінің бірінші кезеңінде банк алған несиелік өтінімді қарайды. Бұл құжаттар қарыз алушы мен сұратылған несие туралы негізгі ақпаратты қамтиды яғни, мүліктің мақсаты, мөлшері, түрі, мерзімі және ықтимал қамтамасыз етілуі.
Ұсынылған құжаттарды зерделеу кезінде банк қарыз алушының несиені өтеу қабілетін бағалау туралы шешім қабылдау үшін маңызды мәнге ие. Бағалау техникалық-экономикалық есеп негізінде жүргізіледі.
Екінщі кезеңде қарыз алушының несие қабілеттілігін бағалау кезінде қарыз алушының несиені толық көлемде және мерзімде өтеу қабілеті талданады.
Қарыз алушының несие қабілеттілігін талдау кезінде мынадай факторлар ескеріледі:
- қарызға беру мүмкіндігі. Қарыз алушыға несие беретін оның атынан әрекет ететін тұлғаның заңды күшін анықтайтын жарғымен және нұсқаулықтармен танысу қажет;
- қарыз алушының іскерлік беделі. Бұл қарыз алушының несиені өтеуге дайын екенін ғана емес, сонымен қатар шартқа байланысты барлық міндеттемелердің орындалғанын білдіреді;
- табыс алу мүмкіндігі. Оны анықтау кезінде сату көлеміне әсер ететін факторлар, баға шығындары мен шығындар ескеріледі. Мұндай факторларға кәсіпорынның орналасқан жері, тауарлар мен қызметтердің сапасы, шикізаттың құны, қызметкерлердің біліктілігі жатады.
Несие беру процесінің үшінші кезеңінде несиелк шарт жасалады. Қазіргі заманғы несиелеудің негізгі ерекшелігіне сәйкес, қарыз алушының несие қабілеттілігін тексергеннен кейін банк несие шартын жасау үшін несие беру субъектісімен қарым-қатынас жасайды. Барлық мәселелерде банк пен Қарыз алушы шарт негізінде шешім қабылдайды. Оның мазмұнын тараптардың өздері анықтайды. Мұнда отандық банктер өздерінің типтік нысандарын пайдаланады. Несиелік шартта несие берудің мақсаты, объектісі, оның мөлшері, несие мерзімі және өтеу мерзімдері, қамтамасыз ету нысаны, несие бойынша пайыздық мөлшерлеме көрсетіледі, қарыз алушы ұсынатын құжаттар тізбесі, оларды ұсыну шарттары және несие беру процесінде банктің бақылау қызметі.
Төртінші кезеңде нақты несие беру кезеңі жүзеге асырылады. Бұл кезең несиелік шот нысанын, несие беруді құжаттандыру тәртібін, сондай-ақ несие беру тәсілін айқындайтын несиет беруді ұйымдастыруды және техникалық талаптарын қамтиды.
Соңғы бсінші кезеңде несиені өтеуге және сыйақы төлеуге бақылау жүзеге асырылады. Несиені өтеу тәсілі несиелік шоттардың нысанына, банк қаражатын пайдалану ұзақтығына және олардың төлем айналымын қалыптастырудағы рөліне байланысты. Банкке әдеттегі шоттар бойынша берешекті өз қаражатынан арнайы несиелік шот бойынша банкке төлеуге жататын ағымдағы шотқа жарналар есебінен қайтарған жағдайда осы шотқа тікелей түсетін түсімдер есебінен қаржыландырылады.
Ссуданың өтелуін бақылау үшін банкте жедел несиелік міндеттемелердің картотекасын жүргізеді.
Банк тәжірибесінде несие бойынша қарапайым және күрделі пайыздарды есептеу үшін формулалар қолданылады. Қарапайым сыйақыны есептеу формуласы мынадай түрде берілген:
J=(i*p*n)360*100% (1)
мұндағы: і - сыйақы мөлшері;
р - қарыз қалдығы;
n - сыйақы есептелетін кезеңдегі күндер саны.
Күрделі сыйақыны есептеу формуласы төмендегідей:
J=p * ((1+(i1200))^n - 1) (2)
мұндағы: і - сыйақы мөлшері;
р - несиенің бастапқы сомасы;
j - несиенің барлық мерзіміне есептелетін сыйақы сомасы;
n - аймен берілген несиенің ұзақтығы.
Егер несиелеу мерзімі кезеңінде қарыз қалдығының бір бөлігі мерзімі өткен ссудалар шотына жатқызылса, онда мерзімі өткен ссудалық қарызға сыйақыны есептеу келесідей формулаға байланысты жүргізіледі:
Jg=Q*[(1+ig1200)^t1-(1+ig1200)^t2 ] (3)
мұндағы: Jg - мерзімі өткен қарыз бойынша есептелген сыйақы сомасы;
Q - мерзімі өткен қарыз сомасы;
Ig - мерзімі өткен қарыз бойынша сыйақы мөлшерлемесі (айыппұл);
t1 - несие бергеннен бастап мерзімі өткен қарызға байланыст
сыйақы есептелген күнге дейінгі уақыт мерзімі;
t2 - несие бергеннен бастап мерзімі өткен қарыз пайда болғанға
дейінгі уақыт мерзімі [4.б.58].
Пайыздарды есептеу кезінде айдағы күндердің саны 30, ал жылы 360 күнге тең болып қабылданады.
Несиелік шарт бойынша өз міндеттемелерін орындамаған қарыз алушыларға қатысты банк қарыз алушыға одан әрі несие беруді тоқтату туралы ескертуге, несиелік шартта көзделген несиелер беруді тоқтатуға құқылы.
1.2 Банктің несие саясаты
Сапалы несиелік қоржынды қалыптастыру банк саясаты шеңберінде несиелік саясатта белгілі бір рөл атқарады.Несиелік саясат банктің несиелік қызметінің мақсаттарын, оларды іске асырудың құралдары мен әдістерін, сондай-ақ несиелік процесті ұйымдастырудың принциптері мен тәртібін анықтайды. Несие саясаты несие тетігі арқылы іске асырылады. Ол банктің несие жұмысын ұйымдастыру үшін негіз және несие беру процесін жүзеге асыру үшін қажетті құжаттар жүйесін құру үшін шарттар болып табылады.
Кең мағынада несие саясаты банк-кредитор және қарыз алушылар тұрғысынан қаралуы мүмкін.
Тар контекстінде несиелік саясат несиелік процесті ұйымдастыруда банктің стратегиясы мен тактикасын сипаттайды.
Несие саясаты-бұл банктің несие қызметін ұйымдастыру жағдайы, оның жалпы стратегияларына сәйкес ұйым қызметінің негізі, сондай-ақ несиелікк процесті қалыптастыру үшін қажетті құжаттар жүйесі болып табылады.
Жалпы несие саясаты келесі сипатта болуы тиіс:
бұл нұсқаулық емес, яғни ол директиваларды қамтиды;
несие беру мақсатын нақты және нақты анықтауға мүмкіндік береді;
нақты мақсаттарын жүзеге асырудың бірнеше ережелері;
стандарттардың орындалуын қамтамасыз етеді және ол бар құжаттардан тұрады.
Несиелік саясат банктің стратегиясы мен тәуекелдерді басқару саясаты ескеріле отырып әзірленеді. Несиелік саясат несиелік қызметтің келесі негізгі бағыттарын анықтауға мүмкіндік береді, яғни несие беруге және несиелік портфельді басқаруға жауапты банк қызметкерлері басшылыққа алатын объективті стандарттар мен өлшемдер; несие беру саласында стратегиялық шешімдер қабылдайтын тұлғалардың негізгі іс-әрекеттері; банктегі жұмыс сапасы және несиелік қызметтердің сыртқы аудиті; ішкі бақылау ережелері.
Несиелік саясат банк кызметін диверсификациялаудағы іс-әрекеттердің тізбектелуін қамтамасыз ету үшін және несиелік кызметкерлердің лауазымды міндеттерін анықтау үшін қажет. Несиелік саясатты іске асырудың белгілі бір тәртібі болмайынша несиелеудің біртұтас ережелерін тәжірибеге енгізу мүмкін емес. Сондықтан да, жазбаша түрде жазылған несиелік саясат пен оны іске асырудың соған сәйкес ережелері несиелік процесті жүргізудің негізін қүрайды. Несиелік саясат банк қызметкерлерінің бүгінгі күні несиеге берілуі мүмкін экономика секторын, сондай-ақ несие беру мүмкіндігі туралы шешім қабылдау кезінде банк үшін бірінші дәрежелі маңызы бар басқа да факторларға және қарыз алушының несие қабілеттілігіне байланысты "өз клиентін" таңдау кезінде қарыз алушының біліктілігіне барабар таңдау мүмкіндігіне негізделеді. Сонымен қатар, несие саясаты бүгін банкке тиесілі немесе ертең дұрыс есептелген несие өнімдерімен анықталады. Мысалы, кәсіпорындарға қолайлы несиелер (айналым қаражатын толықтыруға) және ұзақ мерзімді инвестициялық кредиттер (өндірісті кеңейтуге, жаңғыртуға, техникалық қайта жарақтандыруға, ғылыми-техникалық инновацияларды енгізуге)[6. б. 102].
Банкте бақылауды ұйымдастыру, әлеуетті қарыз алушыға несие беру туралы шешім қабылдау кезінде несиелік стандарттардың дұрыс пайдаланылуын бақылау; жекелеген несиелік қызметкерлер талаптарының сақталуын бақылау; банктің несиелік портфелінің, оның ішінде проблемалық несиелердің жай-күйін жалпы бақылау несие саясатының маңызды элементі болып табылады.
Ішкі несие саясатын әзірлеу банк басшыларынан несие саясатын қалыптастыруды және осы мақсаттар банктің жалпы мақсаттары мен стратегиялық міндеттеріне қаншалықты сәйкес келетінін айқындауды талап етеді. Несие беру мақсаттары анықталғаннан кейін банктің несиелік саясаты әзірленетін болады, оның негізінде банк қызметкерлері қажетті несие операцияларын, сондай-ақ несиелік стандарттар мен несиелік нұсқаулықтарды жүзеге асыра алады. Несиелік стандарттар мен нұсқауларды әзірлеудің бастапқы кезеңінің аяқталуына байланысты осы құжаттардың бірінші нұсқасы тәжірибелі қызметкерлерге сараптамаға ұсынылуы тиіс. Талдау және сарапшылардың ұсынымдарын жүргізгеннен кейін несиелік саясат жөніндегі комитет саясатты және тиісті ұсынымдарды бекітеді.
Несие саясаты лимиттерді, несие беру рәсімдерін, ал кейде несие беру үшін жеке резервтерді қамтиды. Несие саясаты несие комитеті туралы ережені да қамтиды. Несие комитеті несие беру кезінде қорытынды жасайды және несие беруге байланысты мәселелерді қамтиды.
Несиелік комитет отандық банктердің тәжірибесінде қарастыратын - мәселелер:
-несие алуға клиенттің өтінішін және несие беру туралы кредиттік инспектордың қорытындысын қарайды;
- кредит беру немесе беруден бас тарту туралы шешім қабылдайды;
-кредиттік тәуекелдерге байланысты кредит беру нысандарын анықтайды;
- несие шарттары мен сомасын, пайыздық мөлшерлемелерді және т. б. анықтаңыз.;
- несиені қайтаруды қамтамасыз ету тәсілдеріне қойылатын талаптарды белгілейді;
- кредит беру шарттарын бекітеді (кредиттік лимит, кредиттік желі);
- берілген кредиттерге бақылауды жүзеге асыру тәртібін бекітеді;
- банктің кредиттік стратегиясын әзірлейді;
- несие бөлімдерінің жұмысы талданады;
- кредиттік комитет отырыстарының хаттамаларына қол қояды және хаттамалардың сынақ кітапшасын жүргізеді.
Несиелік саясатта қарыз алушылардың негізгі қызметіне байланысты жоғары тәуекелді операцияларды немесе жобаларды қаржыландыру үшін бөлінетін несиелер көрсетілуі тиіс. Банк қызметкерлерін несиелік саясатпен таныстыру, оларды тиісті ережелер мен нұсқаулықтарға оқыту банкте несиелік саясатты іске асырудың негізгі элементі болып табылады. Несиелік саясат несие қызметтің негізгі бағыттарын анықтайды. Олар несиелік саясаттың қабылданған бағыттарын іске асыру жүйесі ретінде тұжырымдалуы мүмкін.
Несиелік саясат несиелік қызметтің басты бағыттарын анықтайды. Олар несиелік саясаттың қабылданған бағыттарын іске асыру жүйесі ретінде тұжырымдалуы мүмкін. Несиелік саясатта келесі элементтер көрсетілуі тиіс:
- несиелік қызметті ұйымдастыру;
- несиелік портфельді басқару;
- несиелеуге бақылау жасау;
- несиелеуді таңдаудың жалпы критерийлері;
- несиелеудің жекелеген багыттары бойынша шектеулер;
- несиелермен жасалатын ағымдық жумыстардың қагидаттары;
- несиелер бойынша зиян шегу жагдайларына резерв жасау.
Шын мәнінде, несие саясатын жүзеге асырудың жолдары мен әдістерін белгілі бір нысанда, яғни үш апталық құжат түрінде қарастыруға болады.
1) несиелеу саясаты;
2) несиелеу стандарты;
3) несиелеу нусқаулықтары.
Бұл үш құжат бір арнайы құжатқа біріктірілді - Несиелік саясат бойынша жетекшілік ету - біріктіріледі.
Несие саясаты несие беретін бөлімше қызметкерлерінің қызметін анықтайтын несие беру нұсқаулары мен стандарттарын, сондай-ақ несие берудің жалпы бағыттарын анықтайды.
Несие беру стандарты - бұл банкте несие қызметін жүзеге асыратын барлық қызметкерлерге басшылықтың талабы.
Несиелеу стандартында келесі мәселелер қарастырылады:
- қарыз алушының қаржылық ақпаратын жинау және талдау тәртібі;
- несиені кепілдік хаттармен және кепілгерліктермен қамтамасыз етуге қойылатын талаптар;
- әкімшілік стандарттар және несиелік процесті ұйымдастыру ережелері;
- қарыз алушының несиелік қабілеттілігін талдау тәртібі;
- несиенің ерекше түрлерін (мысалы, ипотекалық немесе тұтынушылық) беру ережелері.
Барлық банктер үшін құжат айналымын стандарттау мақсатында несиелеу стандарттарына құжаттардың әртүрлі түрлері енгізіледі. Мұндай құжаттарға: қарыз шарты, кепіл шарты, кепіл шарты және т.б. жатады
Несиелік нұсқаулық - несие беру рәсімдерін іске асырудың жалпы алгоритмін бекітетін басым ережелердің сипаттамасы беріледі. Атап айтқанда, несиелік қызметтің нақты салалары туралы болып отыр.Жалпы алғанда, несие саясаты қарыз алушы туралы қажетті ақпаратты жинаудан және несие портфелін талдаудан бастап несие процесінің барлық кезеңдерін анықтайды [6.б.97].
Банктің несие саясатын іске асыру процесінде проблемалық несиелермен жұмыс істеуге қосымша бақылануы тиіс.
Жалпы несиелік саясаттың атқаратын қызметтері бар (сызба-4)
Несиелік саясат мынадай қызметтерді атқарады:
Несиелеуді жүзеге асыратын бөлімдердің қызметкерлері үшін анықтама материал және нұсқаулық ретінде болу.
Банктегі несиелеу процесін ұйымдастыруға бақылау жасауға негіз ретінде болу.
Несиелік талдау және аудит бөлімі жұмыскерлерініңтексеруді жүзеге асыруына негіз болатын талаптарды анықтау.
Несиелік бөлімдердің жетекшілері үшін несиелік нұскаулық-тардың талаптарының орындалуына бақылау жасау. құралы
Сызба-4. Несиелік саясаттың атқаратын қызметтері
Қазіргі заманғы несиелік жүйеде мемлекет тарапынан шаруашылық жүргізуші субъектілердің меншікті және қарыз қаражатының барынша арақатынасын белгілеуге арналған шығындар жоқ.. Мұнда несие ретінде тек банктік несие ғана емес, сонымен қатар шаруашылықаралық несие да ақшалай және тауарлық нысанда қарастырылады. Кәсіпкерлерге өз қаражаты мен несиелердің мөлшерін дербес айқындау құқығы беріледі, ал оларды пайдалану шартта айқындалады.Шаруашылықтардағы меншікті қаражат көлемі бүгінгі күні берілетін несиенің көлеміне, сондай-ақ несие қабілеттілігін анықтау кезінде клиенттің дәрежесін сипаттайтын көрсеткіштерге әсер етеді.
Қазіргі заманғы несиелік саясат банк ресурстарына негізделеді,ал несиелік механизм коммерциялық сипатқа ие. Осыған байланысты жинақтардың сауда мотивтері мен мотивтері ерекше маңызға ие. Бұл жағдайда қосымша қаражатқа деген қажеттілігін қанағаттандыру ғана емес, сонымен қатар несиелік ұйымның табыстылығын арттыру үшін несие беру де маңызды. Дәл осы жерде арзан сатып алу, ал қымбат сату коммерция принципі жұмыс істейді. Бұл, әрине, тұтынушылық несиелер мен депозиттерге, сондай-ақ банкаралық несиелерге қатысты.Қолданыстағы несиелік саясаттың негізгі ерекшелігі оның меншікті және банктер тартқан ресурстарға тәуелділігі ғана емес, сондай-ақ клиенттерге несие беретін коммерциялық банктер үшін Орталық банк бекіткен нормалар мен пруденциялық нормативтерге де тәуелділігі болып табылады. Мысалы, Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі орталық резервтерге міндетті төлемдерді аудару нормасын белгілейді. Басқа да нормативтер бар, оның ішінде ірі кредиттер көлеміне шектеу және банк балансының өтімділік параметрлері сияқты өтімді қаражат резервімен банктің міндеттемелерін салыстыру жолымен белгіленетін нысандарда коммерциялық банкте құрылатын ең төменгі ақша резервтері түрінде де бар.
Қазіргі заманғы несиелік саясаттың маңызды критерийлерінің бірі оның шарттық негіздемесі болып табылады. Несие берудің бұрынғы жүйесінде қарыз алу барысында клиент пен банк арасында жасалған шарт, тіпті, ол ең төменгі экономикалық мәнге ие болса да, формалды сипатқа ие болды деп айтуға болады. Кейіннен, коммерциялық ынталандыру пайда болғаннан кейін Банк пен Қарыз алушы арасындағы несиелік шартты қабылдау кредитордың да, қарыз алушының де жауапкершілігін күшейтті.Несие саясаттың келесі маңызды ерекшелігі несие берудің объектіден субъектіге ауысуы болып табылады. Біз бұрынғы несие беру жүйесі тек объектіге несие беруге негізделгенін білеміз. Материалдық құндылықтар мен өндірістік шығындарды түгендеу несиені өтеу барысын терең талдау емес, несие алуға құқық берді, клиент үшін жоспар автоматты түрде несиені өтеуге кепілдік берді.
Жаңа несиелік саясат мерзімділік пен қауіпсіздік қағидаттарын қоса алғанда, дәстүрлі және ерекше қағидаттарға, сондай-ақ кредиттің ақылы сипатына негізделген. Алайда олардың кейбірінің мазмұны түбегейлі өзгерді. Бірнеше жыл бұрын кәсіпорындардың жақсы және жаман санаттары болған және несие берудің сараланған режимі қолданылған. Қызметті бағалау жоспарлы көрсеткіштерді орындау дәрежесіне негізделеді. Қолданыстағы жүйе несиені уақтылы өтемеу тәуекелін азайтады және клиенттің несие қабілеттілігін ескереді. Банк сондай-ақ қарыз алушыны төлем жасауға қабілетсіз деп жариялай отырып, оны қайта ұйымдастыру және тарату туралы өтінішпен жүгінуге құқылы. Несиелік жүйенің келесі ерекшелігі банк несиелерін кепілдендірудің жоғары тиімді нысандарына көшу болып табылады. Тұрғысынан несиені қайтаруды қамтамасыз ету және әлемдік тәжірибеде, ең сенімді нысандары болып табылады. Сенімгерлікпен басқару құқығы, кепілдік және кепілдік хаты, сондай-ақ сақтандыру жүйесі.Мұндай нысандарды қамтитын несие желісі банкке өзінің тәуелсіздігін нығайтуға және несие тәуекелін төмендетуге мүмкіндік береді.
Жалпы, несиелендірудің өзгерген жүйесі оларды нарықтық қатынастарға жауап беретін мысал ретінде бағалауға мүмкіндік береді.
1.3 Банктік несиелеуді қамтамасыз етуді басқарудың ерекшеліктері
Тұрақты кәсіби қызмет ретінде банктік несие беруді іске асыру міндеттемелерді тиісінше орындауды қамтамасыз ету тетігінің болуын талап етеді. Тәжірибеден несиенің қайтарылмауы Қазақстан Республикасында күнделікті құбылысқа айналатыны белгілі. Бұл міндеттемелердің орындалуын қамтамасыз ету жолдарын іздеу қажеттігін куәландырады. Осы жағдайларды ескере отырып, банк несиесінің қай жағдайларда және қандай себеппен қайтарылуы мүмкін екендігін, несиені толық өтемеген жағдайда банк пен оның салымшыларының мүдделері қалай қамтамасыз етілетінін алдын ала талдау және айқындау қажет. Банктер олардың мүдделерін қанағаттандыру жөніндегі міндеттемелерді көздейтін азаматтық заңнамада көзделген кез келген әдісті немесе заңмен тыйым салынбаған өзге де тәсілдерді пайдалана алады.
Банк мүдделерін қорғау үшін таңдап алынған әдістер мен тәсілдер әртүрлі жоспарлы құқық табиғатына ие. Осыған байланысты құқықтық институттарды үш топқа бөлуге болады:
1. міндеттемелердің орындалуын қамтамасыз етудің дәстүрлі тәсілдері: тұрақсыздық айыбы, кепіл, борышкердің мүлкіне тыйым салу, аманат, кепіл, кепілпұл және заңда немесе шартта көзделген басқа да түрлері жатады.
2. банк пен оның салымшыларының мүдделерін қанағаттандырудың заңды кепілдігі бар сақтандыру шарты.
3. банктің және оның салымшыларының мүдделерін қамтамасыз етудің стандартты емес тәсілдері (несиені кейінге қалдыру, қарыздарды кешіру, инновациялар).
Бұл ретте үшінші тұлғалардың міндеттемелерді орындауын қамтамасыз ету үшін пайдаланылатын кез келген мүлік пен ақша қаражатын пайдаланудың құқықтық мүмкіндігін ескеру қажет. Өйткені барлық заңды тұлғалар әмбебап құқықтық қабілеті жоқ. Сондықтан үшінші тұлғалардың несие шартын орындауды қамтамасыз ету үшін өз мүлкін пайдалану мүмкіндігі жоқ.
Банктік несие беруде айыппұл санкцияларын қолдану кезіндегі маңызды сәттердің бірі оның кепіл беру міндеті және шығындарға сәйкес оның сипаты болып табылады. Несие беруде кепілді қамтамасыз етуді пайдалану қарыз алушының да, банктің де несиелік шарт жасасу кезінде есепке алуы үшін міндетті болып саналатын бірқатар ерекшеліктерге ие болады. Банктердің кепілге берілген мүлікті, әсіресе ірі мүлікті сақтауға және оның пайдаланылуын бақылауға мүмкіндігі жоқ. Сондықтан банктік несие беруде тез сатылатын және сақтауға және қызмет көрсетуге жұмсалмайтын мүліктің түрі қолданылады. Қазіргі уақытта кепілге пәтер, тұрғын үйлер, кейде-жер учаскелері, бағалы қағаздар, шаруашылық серіктестіктердің жарғылық қорларындағы акциялар мен үлестер, шетел валютасы, асыл тастар мен металдар, көлік құралдары болуы мүмкін. Кепілдің осы түрлерінің әрқайсысының өз ерекшеліктері бар: мысалы, акцияларды, пайларды және жарғылық қордағы үлестерді кепілдендіру мүмкіндігі туралы мәселені алайық. Шаруашылық серіктестіктердің құрылтайшылары құрылатын серіктестік мүлкіндегі үлеске меншік құқығы емес, міндеттемеге құқылы[1.б.49].
Борышкер кепіл барысында кепілмен қамтамасыз етілген міндеттемені орындамаған жағдайда кепіл ұстаушы кепілге салынған мүліктің құнын қанағаттандыруға құқылы. Яғни кепіл ұстаушының құқығы мүлікке емес, оның құнына жатады. Алайда, бұл ереже кейбір ерекшеліктері бар. Атап айтқанда, Қазақстан Республикасы Президентінің Жылжымайтын мүлік ипотекасы туралы заң күші бар Жарлығына сәйкес аукцион өткізілмеді деп жарияланған жағдайда кепіл ұстаушы кепілге салынған мүлікті оның ағымдағы бағалау құны бойынша иеленуге құқылы.
Кепілзат шарты. Мүлік (жылжымалы және жылжымайтын), егер кепілмен қамтамасыз етілген міндеттеме орындалмаса, оны ұстаушы-кредитор осы мүлікті сатуға құқылы екенін білдіреді. Бұл жағдайда кредитордың кепіл шарты бойынша басқа кредиторлармен салыстырғанда кепілге салынған мүлік құнынан ақша қаражатын өндіріп алуға басым құқығы бар. кепілдік қамтамасыз ету несиені өтеу үшін ғана емес, сондай-ақ шартта көзделген талаптар орындалмаған жағдайда тиісті проценттерді төлеу және тұрақсыздық айыбын төлеу үшін де қамтамасыз етілуі тиіс. Одан басқа, кепілге қойылған мүліктің нарықтық құны төмендетілуі мүмкін екенін ескеру қажет. Осыған байланысты кепіл құны барлық жағдайларда сұралатын ссуда сомасынан жоғары болуы тиіс. Кепілзат заңды және жеке тұлғаның міндеттемесімен қамтамасыз етілуі мүмкін. Кепіл шартпен немесе заңмен құрылады. Кепілмен қамтамасыз ету келісім-шартқа байланысты кең таралған. Бұл жағдайда борышкер кредитормен шарт жасасады және мүлікті ерікті түрде кепілге береді. Кепілмен тек нақты талап қана қамтамасыз етілуі мүмкін. Бұл кепіл шарты тәуелсіз болып табылады, яғни ол оны басқа шарттармен байланыстырмай мақұлдануы мүмкін емес. Өйткені олардың орындалуы өзін-өзі қамтамасыз етеді.Кепіл беруші кепіл оған меншік құқығымен тиесілі немесе толық шаруашылық жүргізуге беріледі. Мүлікті толық шаруашылық жүргізу құқығы шаруашылық жүргізуші субъектіге, егер заңда немесе құрылтай құжаттарында өзгеше көзделмесе, меншік иесі сияқты шамада мүлікті иеленуге, пайдалануға және оған билік етуге мүмкіндік береді.
Кепілзатттың екі түрі бар:
1) кепілге салынған мүлік кепіл берушіде қалуы мүмкін;
2) кепілге салынған мүлік кепіл ұстаушының меншігіне және иеленуіне көшеді.
Олардың арасында кепілді қамтамасыз етудің бірінші түрі кең таралған.
Меншік иесіне (кепіл берушіге) ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz