Педагогикалық инновацияларды лақап новаторлардан қорғау
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНСТРЛІГІ
ҚОЖА АХМЕТ ЯСАУИ АТЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАЗАҚ-ТҮРІК УНИВЕРСИТЕТІ
Гуманитарлық ғылымдар факультеті
Білім технологиялары кафедрасы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: 2-сынып оқушыларының ағылшын тілінде сөйлеу дағдысын СТО технологиясы арқылы қалыптастыру
Ғылыми жетекші:
PhD, доцент
м.а. Г.Т.Абдуллина
Орындаған:
ППМ-611Ғ тобының студенті
Кәрімова Ұлжан
Түркістан-2020
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ҚОЖА АХМЕТ ЯСАУИ АТЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАЗАҚ-ТҮРІК УНИВЕРСИТЕТІ
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қорғауға жіберілді
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Білім технологиялары
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
кафедрасының меңгерушісі
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
п.ғ.к., доцент м.а ___________ Б.Ортаев
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Тақырыбы: 2-сынып оқушыларының ағылшын тілінде сөйлеу
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
дағдысын СТО технологиясы арқылы қалыптастыру
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
5В010200 - Бастауышта оқыту педагогикасы мен әдістемесі мамандығы
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Орындаған:
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ППМ-611Ғ тобының сдуденті: Ұ. Кәрімова
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ғылыми жетекшісі PhD, доцент м.а: Г.Т.Абдуллина
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Түркістан-2020
Нормативтік сілтемелер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Анықтамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Белгілеулер мен қысқартулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Мазмұны
1 2-сынып оқушыларының ағылшын тілінде сөйлеу дағдысын қалыптастырудың теориялық негіздері.
0.1 Инновациялық технологиялар арқылы ағылшын тілінде сөйлеу дағдысын қалыптастырудың педагогикалық негіздері.
1.2 Бастауыш сынып оқушыларын ағылшын тілінде оқытудың психологиялық - педогогикалық негіздері.
1.3 СТО технологиясы арқылы ағылшын тілінде сөйлеу дағдысын қалыптастырудың мүмкіндіктері.
2 2-сынып оқушыларының ағылшын тілінде сөйлеу дағдысын қалыптастыруда СТО технологиясының тиімді әдіс-тәсілдері.
2.1. 2-сынып оқушыларында СТО технологиясы арқылы сөйлеу дағдысын қалыптастырудың мазмұны.
2.2 СТО технологиясы арқылы ағылшын тілінде сөйлеу дағдысын қалыптастырудың әдістері.
2.3 Тәжірибелік - эксперименттік жұмысының нәтижесі.
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Қосымша
Кіріспе
Зерттеудің көкейкестілігі. Егеменді еліміздің болашағы - оқушылар білімінің тереңдігімен бағаланады. Білімді, жан-жақты қабілетті ұрпақ - ұлтымыздың баға жетпес байлығы. ҚР Тұңгыш Президенті-Елбасы Н.Ә.Назарбаев "Елім менің..." атты елбасының ел тағдыры туралы толғамдарында "Қандай байлық болмасын, оның түбі бір сарқылатыны хақ. Сарқылмайтын, терең бойлаған сайын, керісінше, еселеп арта беретін бір байлық бар, ол - білім. Ал білім негізі - мектепте" деп атап көрсетілген [1]. Олай болса, қазіргі білім беру мекемелерінен тәуелсіз еліміздің өркениетке жету жолында тұғыр бола аларлықтай қабілетті ұрпақ оқыту, тәрбиелеу ісін жаңа деңгейге көтеруді талап етіп отыр. Қазіргі қоғам алдындағы негізгі міндеттеріміздің бірі - заман талабына сай оқу-ағарту, тәрбие мәселелерін сараптап, мектепте оқушыларға берілетін білім мен тәрбие сапасын көтеру, оқушылардың танымдық қабілетін қалыптастыру, бүгінгі уақыттың кезек күттірмес мәселесінің бірі болып отыр.
Қазақстан мектебінің алдына қойып отырған мақсаты -- инновациялық оқыту технологиясы арқылы оқу мен тәрбие жұмысын дамыту, еліміздің әлеуметтік-экономикалық жағдайын жақсарту бағытында оқушыларға жүйелі, нақты білім беру.
Әлемнің жетекші елдерінің көпшілігі білім беру жүйесін, білім берудің мақсатын, мазмұны мен технологияларын оның нәтижесіне қарап бағалайтын болды. Білім берудің қазіргі негізгі мақсаты білім алып, білік пен дағды, іскерлікке қол жеткізу ғана емес, солардың негізінде дербес, әлеуметтік және кәсіби біліктілікке -- ақпаратты өзі іздеп табу, талдау және ұтымды пайдалану, жылдам қарқынмен өзгеріп жатқан бүгінгі дүниеде лайықты өмір сүру және жұмыс істеу болып табылады. Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев Болашақта еңбек етіп, өмір сүретіндер -- бүгінгі мектеп оқушылары, мұғалім оларды қалай тәрбиелесе Қазақстан сол деңгейде болады. Сондықтан ұстазға жүктелетін міндеттер ауыр деген болатын. Қазіргі заман мұғалімінен тек өз пәнінің терең білгірі болу емес, тарихи танымдық, педагогикалық -- психологиялық сауаттылық, саяси экономикалық білімділік және ақпараттық сауаттылық талап етілуде. Бұл заман талабына сай білім беруде жаңалыққа жаны құмар, шығармашылықпен жұмыс істеп, оқытудың озық технологиялары мен инновациялық әдістерді сабақ үрдісінде тиімді пайдалана алатын білігі мен білімі жоғары ұлағатты ұстаз болу керек деген сөз.
Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасында: Жоғарғы білімді дамытудың негізгі үрдісі мамандар даярлаудың сапасын арттыру, қарқынды ғылыми-зерттеу қызметімен ықпалдастырылған инновациялық білімді дамыту,... білім беру мен ақпараттық технологияларды жетілдіру болып табылады. -- деп атап көрсетілген. Сондықтан қазіргі кезеңде оқытудың инновациялық технологияларын мектеп практикасына белсенді түрде ендіру -- қоғам талабы.
Қазіргі инновациялық технологиялар педагогика ғылымы мен практикасының жетістіктерін, дәстүрлі тәжірибедегі құнды дүниені, әлеуметтік прогрестің жетістіктерін, қоғамдағы гуманизация мен демократия жемісін жинақтаушы қызметін атқарады[2].
Қай заманда болмасын адамзат алдында тұратын ұлы мақсат - саналы ұрпақ тәрбиелеу. Болашақ ұрпақ қоғам иесі. Сол келешек қоғам иелерін жан - жақты жетілген, ақыл парасаты мол мәдени - ғылыми өресі озық азамат етіп тәрбиелеу біздің де қоғам алдындағы борышымыз.
Білім беру үрдісінде ұстаз да, шәкірт те жеке тұлға болып қарастырылатын болды. Жеке тұлғаға жету үшін әр оқушының қабілетін танып, біліп, дамытып, шыңдап, жөн сілтеп, адам дәрежесіне келтіру керек. Демек, оқытудың жаңа технологияларын пайдалана отырып, білім сапасын арттыру, мазмұнын байыту, оқу үрдісін жетілдіру, жан-жақты дамыған, рухани дүниесі бай жас ұрпақты тәрбиелеу - кезек күттірмейтін мәселелердің бірі. Бұның өзі оқушылардың өз бетімен жұмыс жасау, даму, тәрбиелеу, әр баланың қабілетін, дарынын ашу мұғалімдер қауымына зор міндеттер жүктейді.
Балалардың ойын ауызша, жазбаша білдіруге үйретудің маңыздылығына ағарту ісінің көптеген қайраткерлері ( Ф.И. Буслаев, К.Д. Ушинский, Н.А. Корф, В.И. Водовозов және т.б. ) аса мән берген.
Қазіргі кезде өмір сүру күрделенді, біздің елімізде демократиялық құрылымдар пайда бола бастады. Бүгінгі мектеп оқушылары ертең өз жолында кездескен қиыншылықтарды жеңуге, өз мәселелерін өздері шешуге, саналы шешім қабылдауға дайын болуды үйрететін жаңа технологиялардың бірі - "Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту".
СТО-ды дамыту бағдарламасы әлемнің түкпір-түкпірінен жиналған білім берушілердің бірлескен еңбегі. СТО дегеніміз - не нәрсенің анығына барып, оның себеп салдарына барып анықтау, бағалау одан шығатын салдарына көз жеткізе білу, қорытынды жасау. Джон Дьюидің айтуы бойынша мәселелерге ерекше көңіл аудару оқушының табиғи әуесқойлығын оятып, СТО-уға итермелейді.
Сыни тұрғыдан ойлау - сынау емес, шыңдалған ойлау. Бұл деңгейдегі ойлау тек ересек адамдарға, жоғарғы сынып оқушыларына ғана тəн деп ойлау аса дұрыс емес. Бастауыш сынып оқушыларының да бұл жұмысты дұрыс ұйымдастырған жағдайда өз даму деңгейіне сəйкес ойы шыңдалып, белгілі бір жетістіктерге жетері сөзсіз[3].
Сыни ойлау - өзіндік ойлау. Сыни ойлау - сұрақ қоюдан жəне шешімін талап ететін проблемаларды айқындаудан басталады. Оқушы өзі сұрақ қойып, шешімін өзі айқындайды.
Бүгінгі мектеп алдындағы басты міндет - ағылшын тілі сабағында сын тұрғысынан ойлау жобасын басшылыққа ала отыра, оқушылардың сөйлеу дағдысын қалыптастыруға жағдай жасау.
Ағылшын тілін үйрену адам үшін және қоғам үшін көзқарастық, мәдени, әлеуметтік және білім беру артықшылықтарын ұсынады. Ағылшын тілін үйрену оқушыларға басқа мәдениеттерге деген оң көзқарасты қалыптастыруға, сонымен қатар өз мәдениеті туралы хабардар болуға көмектеседі.
Қазіргі заманғы, коммуникативті әдістер арқылы ағылшын тілін үйрену студенттерге интерактивті дағдыларды дамытуға және басқалармен өзара әрекеттесу арқылы үйренуге мүмкіндік береді, осылайша жақсы коммуникатор болады. Ағылшын тілін жетік меңгерген және жақсы қарым-қатынас жасай алатын студенттер қазақстандық қоғамға оң ықпал етеді.
Ағылшын тілінде сөйлесу мүмкіндігі жаппай жаһандық коммуникацияның қазіргі әлемінде өте маңызды. Жастар ағылшын тілінде оқи, жаза және сөйлесе алады, сонымен қатар өз мұғалімдері мен құрдастарын жоғары деңгейде түсінеді. Ағылшын тілі - коммуникация, ғылым, бизнес, ойын-сауық, саяхат және спортта жиі қолданылатын тіл. Ағылшын тілін жақсы білу жастарға осы салаларға қол жеткізуге мүмкіндік береді және олардың білім беру, экономикалық, әлеуметтік және мәдени дамуын жалғастыруға мүмкіндік береді.
Бастауыш мектепте ағылшын тілін үйрену балалардың әлемге деген қызығушылығын оятады. Балалар тілді әртүрлі тәсілдермен қолдана алады: белсенді ойындар, әндер, өлеңдер, жобалық туындылар және басқалар. Бастауыш деңгейдегі ағылшын тілі мұғалімдері балаларға алғашқы кездерінде тіл туралы білімдерін дамытып, тіл үйренуге деген ләззат алуға көмектеседі. Бұл балалардың сенімін арттырады және кейінгі жылдары одан әрі дамуға негіз болады[4].
Сол себептен, зерттеу жұмысымыздың тақырыбын: 2-сынып оқушыларын ағылшын тілінде сөйлеу дағдысын СТО технологиясы арқылы қалыптастыру деп таңдауымызға себеп болды.
Зерттеудің мақсаты: оқушының сөйлеу дағдысын қалыптастырудағы сын тұрғысынан ойлау жобасының қолданудың тиімділігін анықтау.
Зерттеу обьектісі: 2-ші сыныптағы оқыту үрдісі.
Зерттеу пәні: Бастауыш сыныпта ағылшын тілін оқыту әдістемесі
Зерттеу міндеттері:
сын тұрғысынан ойлау технологиясының ғылыми теориялық негізін ашу;
сын тұрғысынан ойлау технологиясын оқушылардың жан-жақты танып білуін қамтамасыз ететін шығармашылық жүйе жасау, әдістерін ұсыну;
сын тұрғысынан ойлау технологиясының стратегияларын қолдану арқылы оқушылардың өз бетінше ізденудің және сөйлеу дағдысын қалыптастырудың тиімді жолдарын анықтау.
Зерттеу нысаны: мектеп бағдарламасы бойынша сын тұрғысынан ойлау жобасын ағылшын тілі сабақтарында қолдану процесі.
Зерттеу болжамы:
Егер бастауыш сыныпта ағылшын тілі сабақтарында сын тұрғысынан ойлау жобасымен оқытудың тиімді жолдарын қарастыру оқушының санасына, ақыл-ойына қозғау салып, шығармашылық ойлау қабілеттерін дамытуға, тілге деген сүйіспеншілік сезімін оятуға игі ықпалын тигізер еді. Сын тұрғысынан ойлау жобасын оқу-тәрбие үрдісіне енгізетін болсақ, онда:
# оқыту үрдісін ұйымдастырудың жаңа әдіс, тәсілдері мен формаларын тиімді пайдалануға;
# оқушыларды өз бетімен ізденуге, олардың ойлау қабілеттерін арттыруға;
# берілген оқу материалын толық меңгеруге, өз бетімен білім алуға, сөйтіп білім сапасын арттыруға, сөйлеу дағдысын қалыптастыруға және ой-өрісін дамытуға қол жеткізуге болар еді.
Зерттеудің көздері: Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңы, 2050 , Қазақстан Республикасында Білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы, озат мұғалімдердің тәжірибелері.
Зерттеу әдістері: философиялық, әлеуметтік, психологиялық, педагогикалық және әдістемелік әдебиеттерді зерттеу мәселесі тұрғысынан талдау, жинақтау, қорыту, оқу бағдарламалары, әдістемелік құралдарын талдау және жүйелеу; білім беруді ақпараттандыруға байланысты құжаттармен танысу.
Диплом жұмысының құрылымы: Диплом жұмысы кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, әдебиеттер тізімінен және қосымшадан тұрады.
1. 2-СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ АҒЫЛШЫН ТІЛІНДЕ СӨЙЛЕУ ДАҒДЫСЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ.
0.1 Инновациялық технологиялар арқылы ағылшын тілінде сөйлеу дағдысын қалыптастырудың педагогикалық негіздері.
Білім беру үдерісі дамуынан ғылымның дамуы, одан техника мен технология және өндірістің дамуының жүзеге асырылатыны белгілі. Дамудың негізі философиялық заңдылықтардың жүзеге асырылуымен байланысты қарастырылады. Қоғам дамуының кез келген деңгейінде білім беру жүйесі дамуы айқындалады. Өндірістің және өндірістік қатынастар дамуының нәтижесінде білім берудің, білім беру мекемелеріндегі білім алушылардың дамуы жүзеге асырылады. Осыған байланысты білім беру жүйесіндегі даму оның барлық құраушыларымен жүзеге асырылатындығын көруге болады[5].
Қазақстан Республикасы Білім туралы заңында мектептің міндеті оқушыларға тек білімнің жиынтығын беру ғана емес, оқушылардың өз бетінше білім алуына, өзіндік білім алудың тәсілдеріне үйрету де болып табылатындығы жайлы айтылған. Сондықтан білім беру, оқу үдерісін ұйымдастыруға деген көзқарасты қайта қарап, білім, білік және дағдыны меңгертуде мұғалім құзыреттілігін дамытуға, оқушыға оқу ақпаратын беруде оқушылардың күтілетін нәтижелерге қол жеткізуіне мүмкіндік беретін оқу үдерісін жобалауға, оқушының әр пәнді меңгеру икемділігін қалыптастыруға қарай өзгерту қажеттілігі туып отыр [6, б. 3].
Қазіргі заман талабы тұрғысынан алып қарастырсақ, бүгінгі мектеп оқушыларының жаңалық атаулыға жаны құмар, интеллектуалдық деңгейі әлдеқайда жоғары екеніне көз жеткізуге болады. Инновациялық оқыту технологиясы негізінде пәндік білім беру идеясы жүзеге асырылады. Бұл өз кезегінде инновациялық оқыту технологияларының теориялық негізіне терең зер салуды талап етеді.
Инновация ұғымы педагогиканың сөздік қорына ежелден енген деген пікір бар. Кейбір ғалымдардың еңбектеріне жаңа, жаңалық енгізу деп көрсетілген.
Инновация ұғымы ең бірінші ХІХ ғасырда мәдениеттанушылардың зерттеулерінен пайда болды, яғни бір мәдениет түрлерін, екінші ел мәдениетіне енгізу дегенді білдіреді және бұл ұғым этнографияда әлі күнге дейін сақталған.
Кейбіреулері оны өзгеріс деген терминмен анықтайды. Мәселен, И.П.Подласый Педагогика атты еңбегінде ХХғ. 80-жылдары кәсіби түрде, алдымен журналистер, содан кейінгі кездерде педагогтар инновация сөзін пайдалана бастағанын жазады [7]. Сондай-ақ инновацияны (ағылшынның іnnovatіon - нововведение, новация) ескі жүйенің өзгерісі деп қарастырады. Бұл түсініктер кең мағынадағы терминдермен білім беру жүйесіндегі кез келген өзгерісті сипаттайды.
Инновация термині қазірде білім берудің теориясы мен практикасында кеңінен қолданылуда. Бірақ, ғылымда бұл терминнің нақтылы анықтамасы белгілі бір категория ретінде көпке дейін берілмей келді. Берілетін анықтамалардың көпшілгі бұл ұғымды кеңінен терең таныта алмады. Сондықтан да Инновацияны білім беру жүйесінде жаңалық енгізу деп айтсақ, Введение принципиального в образовательную систему ұғымының мағынасын тарылтқан болар еді - деп, жазады ізденуші Қ.Нағымжанова [8].
Инновация (латын сөзі іn-в, no-vіs-жаңа) жаңа, жаңалық, жаңарту дегенді білдіреді. С.И.Ожегов сөздігі бойынша: инновация бірінші рет шыққан, жасалған, жуық арада пайда болған, бұрынғының орнын басатын, алғаш ашылған, бұрыннан таныс емес, енгізілген жаңалық ретінде қарастырылады [9]. Үлкен энциклопедиялық сөздікте инновация ұғымы жаңаша білім беру деп түсіндіріледі [10].
Инновация ұғымын әр елде әр түрлі түсінген. Кейбір мемлекеттерде (АҚШ, Нидерланды) бұл термин кең тараған, ал Арабия, Жапония сияқты елдерде "инновация" ұғымын сөздіктерде кезіктіру мүмкін емес. Сондықтан әр елде бұл құбылысқа қандай көзқарас қалыптасқанын анықтау мақсатымен ғылыми-педагогикалық, техникалық, саяси әдебиеттерді, баспа беттерін зерттеді. Ресейде, шет елдерде, республикамызда инновация ұғымына берілген анықтамаларды жинақтаумен қазірде көптеген ғалымдар айналысуда.
Инновация ұғымы педагогика ғылымымен бірге жасасып келеді деуге болады. Олай дейтініміз, бұл ұғым ежелгі педагогикалық еңбектерде ұшырасып отырады. Ең алдымен инновация ұғымы (латынның in - в, novus - жаңа) жаңарту, жаңалық, өзгерту деген мағынаны білдіреді [11].
Ресейде ғалымдардың көбі бұл ұғымды әр түрлі түсіндіреді. Орыс ғалымдары В.И.Днепрова, В.С.Лазереваның еңбектерінде инновация ұғымы пайда бола бастады. Олар инновацияны білім беру жүйесінде жаңалықтарды жасау, енгізу, қолдану және тарату деп сипаттайды. М.М.Поташник, А.С.Доренсов жаңалық дегенді құрал ретінде, ал инновацияны осы тәсілдерді меңгеру үдерісі деп санайды.
Республикамызда инновация ұғымын пайдалану соңғы жиырма жылдықтың еншісіне тиеді. Ең алғаш болып инновация ұғымын қазақ тілінде анықтаған ғалым, профессор Немеребай Нұрахметов. Ол былай дейді: Инновация, инновациялық үдеріс деп отырғанымыз білім беру мекемелерінің жаңалықтарды жасау, меңгеру, қолдану және таратуға байланысты бір бөлек қызметі [8, с. 9; 72].
Инновацияның негізін құраушы ұғымдардың - инновация, нововведение, новшество, новое, т.б. қазақша аудармаларын жасаған К.Құдайқұлова болып табылады. Өз еңбектерінде инновацияны нақты қойылған мақсатқа сай салынған жаңа нәтиже деп есептеп, төмендегідей аудармалар жасаған:
Инновация дегеніміз білім беру, тәрбиелеу жұмысына жаңалықты енгізу, яғни жаңа әдіс-тәсілдерді, амалдарды, құралдарды, жаңа тұжырымдарды жасап, оларды қолдану деп анықталған.
Инновация ұғымын анықтайтын нақтылы анықтама әлі де жасалмаған. Көптеген зерттеу жұмыстарында педагогтар Ш.Таубаева мен К.Құдайбергенованың берген анықтамаларын басшылыққа алады, яғни инновация - нақты қойылған мақсатқа сай алынған жаңа нәтиже. Ш.Таубаева және С.Н.Лактионова инновацияны жаңа түзілім ретінде анықтайды [11, с. 30-36].
Педагогикалық энциклопедияларда төмендегідей анықтамалар берілген: инновация сөзі латын тілінен енген обновление - жаңарту, новинка - жаңалық, изменение - өзгеріс.
Инновация дегеніміз - білім беру, тәрбиелеу жұмысына жаңалықты енгізу, яғни жаңа әдіс-тәсілдерді, амалдарды, құралдарды жасап, оларды қолдану деп анықтаған [12].
К.Ж.Бұзаубақова инновация ұғымын зерделей келе, ғалымдардың еңбектеріне сәйкес оны білім беру жүйесінде жаңалық енгізу деп айтсақ, бұл ұғымның ауқымын тарылтқандай боламыз деген ойын білдіреді [13,15].
Жоғарыдағы мағлұматтарды бір жүйеге келтіріп педагогтар төмендегідей қорытынды шығарады: инновация - жаңалық, жаңаны енгізу, жаңарту үдерісі, өзгеріс, құрал, әдіс.
Біздің пікірімізше, инновация дегеніміз - білім беру жүйесін жаңартуға серпін беру, білім беруді неғұрлым тиімді ете түсудің құралы мен әдісі.
Инновация термині қазіргі таңда кеңінен қолданылуда. Терминдік сөздікте нақты анықтамасы педагогикалық тұрғыда берілмеген. Көптеген ғылыми педагогикалық еңбектерде инновацияны ұғымын білім беру жүйесінде жаңалықтарды жасап шығару, игеру, қолдану және тарату іс-әрекеті деп сипаттайды. Атап айтатын болсақ Н.Р.Юсуфбекова О педагогической инноватике деген еңбегінде инновация - білім беру жүйесіндегі жаңартудың үдерісі деп көрсетеді. Инновациялық үдеріс дегеніміз - жаңалықтарды жасау, оқу-тәрбие үдерісінде қолдану [14].
Педагогикалық қызметте енгізілген жаңалықтың қандай жағымды жақтары бар, ол қандай табысқа жеткізуі мүмкін, кемшіліктері жоқ па, оның салдары қандай болуы мүмкін деген сияқты сұрақтар туындайды. Білім беру үдерісінде педагогикалық инновация басқаша түрде қарастырылады. Олар:
1. Дәстүрлі алты күндік жұмыс аптасы сақталатындай жүйе енгізу.
2. Сабақ берудің әдісі мен әдістемелері өзара сабақтаса отырып, сабақ пен сабақтан тыс жұмыстардың мазмұнын байыта түсу.
3. Білім берудің халықаралық стандарттарына сай ізденісін арттыру [15].
Білім беру үдерісіндегі инновациялық әрекетті төмендегідей етіп көрсетуге болады:
1. Жаңалықтар.
2. Сыртқы факторлар.
3. Ішкі факторлар.
4. Жаңалықтар нәтижесі.
Ғылыми инновациялар, алға ұмтылған үдерістер адам білімінің барлық салаларын қамтиды. Әлеуметтік-экономикалық, ұйымдастыру-басқарушылық, техника-технологиялық инновациялар болып ажыратылады. Әлеуметтік инновация түрлерінің бірі педагогикалық инновациялар болып табылады.
Педагогикалық инновациялар - бұл педагогика саласында жаңа енгізілімдер, оның жеке компоненттерін, сондай-ақ жалпы білім беру жүйесінің, білім беру ортасына қалыпты элементтер (жаңашылдықтар) енгізетін, сипаттамаларын жақсартатын мақсатты бағытталған прогрессивті өзгерістер.
Педагогикалық инновациялар білім беру жүйесінің жеке қоры есебінен (дамудың интенсивті жолы), сондай-ақ қосымша күштердің (инвестициялық) - жаңа құралдардың, жабдықтардың, технологиялардың, капитал тартылудың және т.б. (дамудың экстенсивті жолы) есебінен жүзеге асырылуы мүмкін.
Педагогикалық жүйелердің интенсивті және экстенсивті жолдарының қосылуы интеграциялық инновацияларды жүзеге асыруға мүмкіндік береді, олар әртүрлі жоспарлы, әртүрлі деңгейлі педагогикалық жүйелер мен олардың компоненттерінің тоғысуынан құралады. Интеграциялық инновациялар ойластырылған, сыртқы іс-шаралар ретінде емес, терең қажеттіліктер мен жүйені білуден туындайтын мойындалған қайта құрушылар ретінде көрінеді. Жетілдірілмеген жерлерін жаңа технологиялармен нығайту арқылы педагогикалық жүйенің жалпы тиімділігін арттыруға болады.
Педагогикада инновациялық қайта түзілімдердің негізгі бағыттары мен объектілері мыналар болып табылады:
білім берудің және білім беру мекемелері тұжырымдамаларын (концепцияларын) және даму стратегияларын дайындау;
білім мазмұнын жаңарту;
білім беру және тәрбие беруде өзгерістер мен жаңа технологиялар дайындау;
білім беру мекемелерін және жалпы білім беру жүйесін басқаруды жетілдіру;
педагог кадрларды дайындауды жақсарту және оның біліктілігін арттыру;
білім беру үдерісінің жаңа модельдерін жобалау;
оқушылардың психологиялық, экологиялық қауіпсіздігін қамтамасыз ету, білім берудің денсаулық сақтау технологияларын дайындау;
білім беру мен тәрбие берудің жемісті болуын, білім беру үдерісінің және оқушылар дамуының мониторингін қамтамасыз ету;
жаңа буын оқулықтарын және оқу құралдарын және т.б. дайындау.
Инновациялар әртүрлі деңгейлерде жүзеге асырылуы мүмкін. Жоғары деңгейлі инновацияларға барлық педагогикалық жүйені қамтитын инновациялар жатады.
Прогрессивті жаңатүзілімдер ғылыми негізде пайда болады және тәжірибенің алға жылжуына әрекет етеді. Педагогика ғылымында принципті жаңа және маңызды бағыт пайда болды, ол - новациялар мен инновациялық үдерістердің теориясы. Білім берудегі реформалар түбегейлі қайта құру қызметін жақсартуды, білім беру мекемелерін және оларды басқару жүйелерін дамыту мен өзіндік дамуға бағытталған жаңатүзілімдер жүйесін білдіреді.
Педагогикалық инновациялар анықталған алгоритм бойынша жүзеге асырылады. П.И.Пидкасистый педагогикалық жаңатүзілімдерді дайындау мен жүзеге асырудың 10 кезеңін атап өтті [16]:
1. Шартты аппаратты және реформаланатын педагогикалық жүйенің жағдайының өлшеуіштерін дайындау. Бұл кезеңде жаңатүзілімге деген қажеттілікті анықтау қажет.
Арнайы құралдар арқылы реформалауға деген қажеттілікті анықтау үшін педагогикалық жүйені жан-жақты тексеру және сапасын бағалау.
3. Педагогикалық жүйенің барлық компоненттері сараптамадан өтуге тиіс. Нәтижесінде ескірген, тиімсіз, рационалды емес деп танылып, нақты реформалануы тиіс деп бекітілуі қажет.
4. Алдын ала озық сипаттамаларға ие педагогикалық шешімдердің үлгісін іздеуде жаңатүзілімдерді модельдеу үшін қолдануға болады. Алдыңғы қатарлы педагогикалық технологиялық қорлардың сараптамасы негізінде жаңа технологиялық құрастырылымдар құруға болатын материалдар табу қажет.
5. Өзекті педагогикалық мәселелердің шығармашылық шешімдерінен тұратын ғылыми жобаларды жан-жақты талдау (интернеттен алған ақпараттар өз пайдасын тигізуі мүмкін).
6. Жалпы педагогикалық жүйенің немесе оның жеке бөліктерінің инновациялық модельдерін жобалау. Дәстүрлі нұсқаларынан айырмашылығы бар нақты қойылған қасиеттері бар жаңатүзілімдер жобасы құрастырылады.
7. Реформаның орындаушы интеграциясы. Бұл кезеңде тапсырмаларды жеке даралау, жауаптыларды және мәселелерді шешу құралдарын анықтау, бақылау формаларын бекіту қажет.
8. Еңбектің белгілі үзіліс заңының практикада жүзеге асуын дайындау. Жаңатүзілімді енгізу алдында оның практикалық маңызын және тиімділігін нақты есептеу қажет.
9. Жаңашылдықты тәжірибеге енгізу алгоритмін жасау. Педагогикада ұқсас талдап қорытындыланған алгоритмдер дайындалған. Оларда жаңартылуға немесе ауыстырылуға тиіс телімдерді іздеуге арналған тәжірибе сараптамасы, ғылым мәліметтеріне және тәжірибе сараптамасы негізінде жаңа енгізулерді модельдеу, эксперимент бағдарламасын дайындау, оның нәтижелерінің мониторингін, қажетті түзетулерді енгізу, қорытынды бақылау секілді әрекеттер бар.
10. Жаңа түсініктерді кәсіби лексикасына немесе бұрынғы кәсіби сөздікті қайта мәндендіруді енгізу. Терминологияларды қайта дайындау барысында оны практикаға енгізу үшін диалектикалық логика қағидаларына, жобалау теориясына және т.б. сүйенеді.
Педагогикалық инновацияларды лақап новаторлардан қорғау. Мұнда жаңа кіріспенің өзін-өзі ақтау және маңыздылық қағидаларына сүйену қажет. Кейде көптеген күш-жігер, материалдық құралдар, әлеуметтік және интелектуалды күш қажеті жоқ, тіпті зиянды қайта құрушылыққа энергия жұмсалатыны белгілі. Мұндай істерден орны толмайтын шығындар пайда болады, сондықтан осындай жалған педагогикалық новаторлыққа жол бермеу керек. Инновациялық әрекеттерге ұқсас жалған новациялар ретінде мыналарды мысалға келтіруге болады: білім беру мекемелерінің маңдайша тақталарын формальды түрде ауыстыру; жаңартылған ескіні принципиалды жаңа ретінде ұсыну; абсолютті ұқсату және қандай да бір педагог-новатордың шығармашылық әдісін шығармашылық қайта өңдеусіз көшірмесін ұсыну және т.б.
Алайда, инновациялық үдерістерді жүзеге асырудың нақты кедергілері бар. В.И.Андреев мынадай кедергілерді анықтады [17]:
- педагогтардың белгілі бөлігінің консерватизмі (әсіресе білім беру мекемелерінің және білім беру органдарының әкімшілігінің консерватизмі қауіпті);
- Бізде онсыз да барлығы жақсы секілді дәстүрлердің ізіне түсу;
- педагогикалық инновацияларды қолдау және ынталандыру үшін, әсіресе педагог-экспериментаторлар үшін қажетті педагог кадрлардың қаржылай қаражаттардың болмауы;
- нақты білім беру мекемесінің қолайсыз әлеуметтік-психологиялық шарттары және т.б.
Инновациялық әрекеттерді ұйымдастыру барысында мыналарды ескерген жөн:
- К.Д.Ушинскийдің ойы бойынша педагогикада тәжірибе емес (технология емес), тәжірибеден тұжырымдалған ой беріледі;
- бөгде тәжірибені педагог өзінің тұла бойынан өткізуге тиіс (өзінің психикасынан, қалыптасқан көзқарастарынан, іс-әрекет әдістерінен және т.б.) және жоғары дәрежеде өзінің жеке және кәсіби даму деңгейіне сәйкес өзінің әдісін дайындауға тиіс;
- инновациялық идеялар адамның және қоғамның нақты білім алу қажеттіліктеріне лайықты, сенімді және ақыл-ойға сыйымды болуы тиіс. Олар нақты мақсаттарға, мәселелерге және технологияларға трансформацияланған болуы тиіс;
- инновация педагогикалық ұжымның барлық мүшелерінің (немесе көпшілігінің) ақыл-ойлары мен құралдарын баулап алуға тиіс;
- инновациялық қызмет моральдық және материалдық тұрғыда ынталандырылуы тиіс. Инновациялық қызметті құқықтық тұрғыда қамтамасыз ету қажет;
- педагогикалық қызметте тек қана нәтиже емес, сондай-ақ амалдар, әдістер, құралдар және олардың жетістіктері маңызды.
Педагогикада инновацияның қажеттілігіне қарамастан оларды білім беру үдерісіне енгізуге кедергі келтіретін бірқатар себептер бар, ал ол кезегінде педагогиканың дамуын белгілі деңгейде тежейді.
И.П.Подласыйдың пікірінше, егерде оқу-тәрбие беру үдерісі табиғатты қорғау қағидасына негізделсе, педагогикалық жүйе гуманитарлық бағытта жаңартылса, оқу-тәрбие үдерісінің ұйымдастырылуы оқушылар мен педагогтарға жүктеу жүргізбесе, оқу-тәрбие үдерісінің жақсартылған нәтижелеріне жүйенің бұрын соңды ашылмаған және іске қосылмаған мүмкіндіктерінің есебінен қол жеткізген болса, оқу-тәрбие үдерісінің өнімділігі тікелей қымбат құралдар мен медиажүйелерді енгізу салдары болып табылмаса, білім беру мекемесі инновациялы болып табылады [17, с. 440-441].
Бұл критерийлер кез-келген білім беру мекемесін оның атауына қарамастан инновациялық деңгейін нақты анықтауға мүмкіндік береді. Білім беру мекемесінің инновациялық ерекшеліктерін дәстүрлі мекемелермен салыстыру арқылы анықтауға болады (1-кесте).
Бұл толық емес салыстыру инновациялы білім беру мекемесі іс-әрекетінің негізін қалаушы қағидалары гуманитарландыру, демократияландыру, жеке даралау және саралау болып табылатынын көрсетеді.
Білім беру реформа шарттарында кәсіби білім берудің ерекше мәні әртүрлі педагогикалық жаңалықтар енгізуге бағытталған инновациялық қызметке ие болды. Олар дидактикалық үдерістің барлық жақтарын, оның ұйымдастыру формаларын, білім беру мазмұны мен технологияларын, оқу-танымдық қызметін қамтыды.
С.Әбенбаев және тағы басқа ғалымдар Инновация өзінің дамуы барысында белгілі бір өмірлік сатыдан тұрады: жаңа идеяның пайда болуы; мақсат қоюшылық: тарату және жойылу - деп айта келе, инновациялық технологияға:
компьютерлік технология, оған: дистанциялық оқу (ДО КТС), оқыту бағдарламасы (обучающие программы) (СD-RОМ);
Кесте -1. Дәстүрлі және инновациялы білім беру мекемелерін салыстыру сипаттамалары
Педагогикалық үдерісті салыстыру параметрлері
Білім беру мекемелері
Дәстүрлі
Инновациялық
Мақсат
Білім алу, жасай білу, тәрбие алу және әлеуметтік тәжірибені игеру
Тұлғаның өзін-өзі жетілдіруге және өзін-өзі бейімдеуге көмек көрсету
Бағыты
Қоғам және өндіріс қажеттілігіне
Тұлғаның қажеттіліктері мен мүмкіндіктеріне
Қағидалар
Идеологиялық тұрғыда трансформацияланған
Ғылыми, объективті
Білім беру мазмұны
Әлсіз сипатталған пән аралық байланыстары бар бөлек пәндер
Гуманизацияланған және тұлғаға бағдарланған мәдени құндылықтар
Жетекші әдістер мен формалар
Ақпаратты- репродуктивті
Шығармашылық, белсенді, жеке-сараланған
Оқытушы және оқушы қарым-қатынастары
Субъект-объектті
Субъект-субъектті
Оқытушы рөлі
Білім бұлағы және бақылау
Кеңесші-көмекші
Негізгі нәтижелер
Оқыту мен әлеуметтендіру деңгейі
Жеке тұлғалық және кәсіби даму, өзін-өзі белсенді ету мен жүзеге асыру деңгейі
ойын технологиясы: еліктеушілік-үлгілеу ойындары Имитатио - латын тілінде - еліктеу, бояма немесе жасанды (подделка) деген түсінік береді, жағдаятты-рөлдік ойындар (ситуативно-ролевые игры) және "дөңгелек стол" формасындағы әңгіме, пікірсайыс, пресс-конференция, т.б.;
- жоба әдісі (ізденушілік жобасы, ақпарат жобасы, пәнаралық жоба, рөлдік-ойын жобасы, шығармашылық жобасы, халықаралық жоба) - деп топтастырып көрсетеді [18].
Осы топтастырудан анықтауды керек ететіні - басқа оқытудың технологиялары инновациялық оқыту технологиясына жатпайды ма? деген сұрақтың туындауы. Айтылған ойдан инновациялық технологиялар қандай мерзімнен кейін дәстүрлі оқыту технологиясы болып табылады.
Біздің ойымызша білім берудің инновациялық технологияларына:
- білім берудің интерактивті технологиялары;
- жобалы оқыту технологиясы;
- компьютерлік технологиясы жатады.
Педагогикалық технология кәсіптік қызметтің ерекше түрі болып табылады. ЮНЕСКО-ның анықтамасы бойынша, педагогикалық технология - бүкіл оқыту үдерісі мен білімді, техникалық адам ресурсын, олардың бір-біріне өзара әсерін, білім берудегі формасын оңтайландыру міндеттерін ескере отырып меңгеруді жүзеге асырудың жүйелі әдісі.
М.В.Кларин (1989) Педагогикалық технология - бұл педагогикалық мақсатқа қол жеткізу жолдарындағы қолданылатын барлық қисынды ілім амалдары мен әдіснамалық құралдардың жүйелі жиынтығы және жұмыс істеу реті, - деп анықтайды [19].
Көптеген педагог ғалымдардың еңбектерінде оқу үдерісін технологияландыру, бағдарламалап оқыту, тәрбиеде іске асатын білім технологиясы, дамытып оқыту контексіндегі педагогикалық технология, жаңа ақпараттық технологияның мәні, мазмұны, оларды оқу үдерісіне енгізу т.с.с. мәселелері ашып қарастырылған (Б.С.Гершунский, В.М.Монахов, Н.Ф.Талызина, В.В.Давыдов, Т.И.Ильина, Г.И.Щукина, Ж.А.Қараев, Е.И.Машбиц т.б.) [20-82].
Педагогикалық технология дегеніміз - мақсаттар қою, оқу жоспары мен оқу бағдараламасын үнемі жақсартып отырудың, педагогикалық жүйелердің тиімділігі.
Оқыту технологиясы мектепте оқу үдерісіне қажетті әдіс-тәсілдер, амалдар, дидактикалық талап секілді психологиялық-педагогикалық іс-әрекеттердің жүйелі кешені ретінде пайдаланылады. Ол оқушылардың тәртібіне, оқуға, ынтасына, оқу іс-әрекетіне, мұғалімдердің интеллектуалдық, шығармашылық қызметі болып табылатын педагогикалық іс-тәжірибесінің нәтижелілігіне, жинақтылығына ұтымды әсер ететіндей оқу-тәрбие үдерісінің басты күре тамырының рөлін атқарады.
Педагогикалық технология оқу үдерісімен, мұғалім мен оқушының іс-әрекетімен тығыз байланысты. Қазіргі кезде әдебиеттерден заманауи білім берудің даму бағыты мен тенденцияларын қамтитын 50-ден астам педагогикалық технология қолданып жүргені мәлім. Атап айтқанда: иллюстрациялы түсініктемелі оқыту технологиясы, білім беруді ізгілендіру, проблемалы оқыту технологиясы, тірек сигналдар арқылы оқыту технологиясы, түсіндіре басқарып озат оқыту технологиясы, модульдік оқыту технологиясы, деңгейлеп-саралап оқыту технологиясы, компьютерлік және ақпараттық технологиясы, жобалап оқыту технологиясы және т.б. [20,с. 82-83].
Педагогикалық технологиялардың мынадай міндеттері бар:
1. Педагогикалық іс-әрекетінің өзекті мәселелерін білу.
2. Оқу бағдарламасының түрлендірілген нұсқауларын құрастыру.
3. Оқу модулін құрастыру.
4. Оқушыларға арналған тапсырмалар құрастыру.
5. Оқушылардың жаңа материалдарды меңгеруі бойынша деңгейленген жаттығулар жүйесін жасау.
Осы педагогикалық міндеттерді орындау үшін төмендегідей әдістер қолданылады:
проблемалық-іскерлік ойын;
рефлексивті-рөлдік ойын;
педагогикалық шеберханалар;
лекция;
семинар;
практикалық сабақтар;
педагогикалық идеялар;
- сынақ мерзімін өткізу [15, с. 43-45].
Оқу-тәрбие үдерісінде пән сабақтарында инновациялық оқыту технологияларын қолдануда оқушылардың бойында төмендегідей қабілеттер қалыптасады:
ізденушілік;
зерттеушілік;
шығармашылық;
қызығушылық;
біліктілік арттыру.
Болашақ мамандықтың мәнін бейнелейтін оқытудың инновациялық технологиялары маманның кәсіби сапасын түзеді, оқушы ақиқатқа жанасатын кәсіби тәжірибе мен шарттарды жасай алатын өзіндік аймақ болып табылады.
Педагогикалық еңбектерді (С.Н.Лысенкова, Ш.Т.Таубаева, У.Инге, Ж.Қараев, т.б.) және интернет жүйесін зерделеу педагогикалық технологияларды болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің зерделейтінін көрсетті.
Батыс философтары мен әлеуметтанушыларының (К.Кларк, Ф.Махлуп, И.Масуда жене т.б.) кеңестік және ресейлік (Б.М.Боголюбов, И.И.Маркел жене т.б.), қазақстандық (Ж.М.Жусубалиева жене т.б.) ғалымдар жұмыстарын зерттей келе тиімді оқыту технологиясының бірі ретінде, үлкен (ауқымды) гуманистік мүмкіншілігі бар жаңа ақпараттық, оның ішінде оқытудың компьютерлік технологиясын атауға болады.
Сонымен, біздер Инновациялық педагогикалық технологиялар - білімді меңгерту мен практикалық іс-әрекет іскерліктерін қалыптастыруға бағытталған, мұғалім мен оқушының бірлескен іс-әрекетін қамтитын оқытудың жобалары деп білеміз. Ол өз кезегінде оқытуды нәтижелі етудің негізін қалайды деп ұғамыз.
Инновациялық өзгерістердің жүруі мен оны жүзеге асыруға педагогтардың, оның ішінде болашақ мұғалімдердің де даярлығын жетілдіру қамтамасыз етілуі тиіс. Оны соңғы жиырма жылдың көлеміндегі ғылыми зерттеулерден көруге болады. Олардың өзі министрліктен шығатын нормативті құжаттармен бекітілген. Соның ішінде мұғалімнің құзыреттілігі мен технологиялық мәдениеті мәселелері де бар.
Мамандардың құзыреттілігі туралы пікірлер кәсіби маман даярлау мәселелерімен айналысып жүрген ғалымдар, педагогтар, психологтар еңбектерінде көрініс табуда. Маманның кәсіби құзыреттілігі ұғымы Платонның, Аристотельдің заманынан бері түрлі ұғымда, түрлі терминдермен аталып, маман дайындау түрлі жолдармен жүзеге асырылып келгенмен, барлық кезде де маманның біліктілігі, құзыреттілігі өте көкейтесті болғаны мәлім. Психологиялық-педагогикалық әдебиеттердегі ғалымдардың зерттеулеріне қарағанда кәсіби шеберліктің қалыптасуы мен даму үдерісінде екі ұғым: құзыреттілік (компетенттілік) және құзырет (компетенция) ұғымдары пайдаланылып келеді. Біріншісі, С. Ожегов сөздігі бойынша, белгілі бір кәсіби қызметке байланысты, қандай да болсын мәселеден хабардарлық, беделділік, ал екіншісі, қандай да бір істі жүргізетін жеке адамның, мекеменің мәселелерді шешуге, іс - әрекет етуге, бір нәрсені істеуге құқықтылық шеңбері.
Құзырет (Компетенция) - нақты әрекет пен үдерістерге байланысты тиімді, өнімді әрекеттер жасай алатындай дара тұлға сапаларының өзара байланысқан бірлестігі (білім, білік, дағдылар, қызмет түрлері) [21].
Қазіргі уақытта технология ұғымы барлық саланы қамтушы феноменге айналды. Ол адамзаттың өмірлік іс-әрекетінің барлық сферасын (саяси технология, дизайн-технология, педагогикалық технология, қоржинақтаушы технология, денсаулық сақтау технологиясы, шығармашылық технологиясы, технология философиясы, биотехнология, нанотехнология және т.б.) қамтиды.
Технология термині гректің teсһne - өнер, шеберлік, іскерлік және logos - ілім, ғылым сөздерінен шыққан. Энциклопедиялық сөздікке сәйкес технология бұл өндірістік өнім үдерісінде жүзеге асырылатын, шикізаттың, материалдық немесе жартылай фабрикаттың жағдайын, қасиетін, формасын өзгерту, дайындау, өңдеу әдістерінің жиынтығы [22]. Сонымен, Технология деген термин гректің түп тамыры techne - өнер, шеберлік, кәсіп және logos - ғылым, білім деген сөздерінен шыққандығын білдіріп отыр. Екі сөздің құрамы шеберлік туралы ғылым немесе ілім деген мағынаны білдіреді. Ол - өндірістік үдерістерді жүргізудің тәсілдері мен құралдары туралы білімдер жиынтығы.
Технология ұғымының түсінігі оны таза өндірістік сферадан алып шығып, технологияны материалдық және рухани әлемге және оның түрленуіне әрекет ететін әдістер мен құралдардың барлық жиынтығын қарастыруға мүмкіндік береді. Осылай технологияның кеңейтілген түсінігі қазіргі уақытта кең тараған (сайлау технологиясы, білімдік технологиясы және т.б.). Технология сөзі алгоритм сөзімен тәсіл, әдіс сөздерінің синонимі болуда.
Білім беру үдерісінің нәтижелі болуы көптеген факторларға, атап айтқанда, педагогикалық жүйе құраушыларына байланысты.Оның ішінде педагогикалық үдерістің толық мәнді жобалануы мен жүзеге асырылуындағы педагогикалық технологияларға байланысты. Осы себепті де, педагогикалық технологияға, оның мәні мен мазмұнына зерттеушілер тарапынан сипаттамалар жасалады. Педагогикалық технология сөз тіркестерімен қатар оқыту технологиясы ұғымы да зерттеулерде кеңінен қолданылады [23].
Педагогикалық іс-әрекет саласына технология деген ұғымды енгізу "индустриялдық" технология (Ф.Б.Гильбрейт, Ф.У.Тейлор және т.б.) деген идеяға негізделген және ол оқытуда техникалық жабдықтарды қолданумен байланысты. Білім беру саласындағы педагогикалық технологияның басқа бағыттары оқу материалын талдау техникасын, мұғалім мен оқушылардың оқу іс-әрекетін (Т.А.Ильина) ұйымдастыруды қарастырады. Сонымен қатар, педагогикалық технология ұстаздар мен оқушылардың аз ғана күш жұмсап ең жақсы нәтижелерге жетудің тиімді принциптері мен әдістерін анықтауға бағытталады.
Материалдық өндіріс саласында еңбек затын бірте-бірте терең меңгеру негізінде еңбек өнімінің өсуіне әкелетін жаңа технологиялар жасалса, ал білім беру саласында технологиялар ұстаз іс-әрекетінің жеке жақтарына сай жасанды, қолдан жасалған конструкциялар ретінде қарастырылады.
И.П.Подласый және басқа да ғалымдар мұғалімге қойылатын бірінші талап оның қабілеті болуы дейді [24].
Педагогтік қабілет - оқушылармен жұмыс жасауға бейімділігін білдіретін тұлғалық қасиеті, балаларға деген сүйіспеншілік, олармен жұмыс істеуден ләззат алу. Педагогтік қабілет кейде әдемі сөйлеу, ән айту, сурет салу, ұйымдастыра білу сияқты нақты әрекеттерден көрініс табатыны белгілі (2-кесте)
Кесте -2. Қабілет түрлері
Түрлері
Сипаттамалары
Ұйымдастырушылық
Жұмысты жоспарлау, оқушыларды біріктіру, оларға міндеттер бөлу, тапсырмалар беру, жасалған жұмысты қорытындылау, т.б. кезінде көрінеді
Дидактикалық
Оқу материалын, көрнекілікті, сабаққа қажетті құралдарды іріктеу және дайындау, оқу материалын түсінікті, жүйелі, нанымды етіп жеткізе білу, оқушылардың танымдық қызығушылықтарын оята және дамыта білу, оқу - танымдық белсенділіктерін арттыру арқылы анықталады
Перцептивтік
Балалардың жан - дүниесін түсіне білу, олардың эмоциялық жағдайын бағалай алу, психикалық ерекшеліктерін ажырата білу кезінде байқалады
Коммуникативтік
Оқушылармен, олардың ата - аналарымен, әріптестерімен, оқу орнының басшыларымен қарым - қатынас орнықтыра білуімен айқындалады
Суггестивтік
Оқушыларға эмоциялық - жігерлі әсер ете білуінен тұрады
Зерттеушілік
Педагогикалық ситуациялар мен үдерістерді көру және нақты бағалай білуді іске асыруымен бағаланады
Ғылыми - танымдық
Мұғалімнің педагогика, психология, әдістеме саласында жаңа ғылыми білімді меңгеруі
Сондай-ақ, педагогикалық еңбектерге сәйкес мұғалімдерден талап етілетін іскерліктер мен дағдыларды атап көрсетуге болады (3-кесте).
Кесте - 3. Мұғалімнің іскерліктері мен дағдылары
Түрлері
Сипаттамалары
Конструктивтік
Тәрбиеленушінің жеке тұлғасын қалыптастыру және жобалау қабілеті, әртүрлі жүйелерде баланың іс - әрекетін болжай білу, жұмыс нәтижесін алдын ала болжай білу, оқушының жас және психофизиологиялық ерекшеліктерін ескере отырып жеке тәсілді іске асыру
Экспрессивтік (функционалдық)
Өз ойын, білімін, сенімін сырттай ым - ишара және сөз арқылы бейнелей білу
Академиялық
Танымдық іс - әрекетке қабілеті, балаларға ықпал ету құралдары, формалары мен әдістері туралы білімдерін жүйелей білуі, өзіндік білім алу, ғылыми-зерттеу жұмыстары бойынша өз тәжірибесін зерделеу және тұжырымдай білу
Техникалық-технологиялық
Қызмет көрсету, техникалық еңбек бойынша жұмыс жасай білу
Педагогтардың кәсіби сапасын арттыру, олардың педагогикалық білігін қалыптастыру О. А. Абдуллина, С. И. Архангельский, Н. В. Кузьмина, В. А. Сластенин, Г. А. Уманов, Н. Д. Хмель зерттеулерінде; мұғалімнің инновациялық және психологиялық-педагогикалық даярлығын жетілдіру М. И. Дьяченко, Г.Қ.Нұрғалиева, К.Бұзаубақова еңбектерінде, мұғалімдердің ғылыми-әдістемелік дайындығын жетілдіру А. Е.Әбілқасымова, Б. Б. Баймұханов, Е. Ы. Бидайбеков, К. К. Закирьянов, М.Ә.Құдайқұлов, Қ.Қ.Қабдықайыров, Е.Ө.Медеуов, Д.Рахымбек, С. Е. Шәкілікова, Б.А.Әлмұханбетов еңбектерінде зерттелген. Сонымен педагогикалық технологиялардан төмендегілерін бөле жарып көрсетуге болады:
Білім беруді ізгілендіру технологиясы -- оқушыны азамат етіп тәрбиелеу, олардың танымдық күшін қалыптастыру және дамыту баланың жаны мен жүрегіне жылылық ұялату (Ш.Амонашвили).
Ойын арқылы оқыту технологиясы -- дидактикалық, тәрбиелік, дамытушылық, әлеуметтендірушілік мақсатқа жету. Ойындық іс -- әрекеттің педагогикалық механизмі жеке бастық, өзіндік талап -- талғамдарына сүйенеді. Баланың бойындағы білімділік, танымдық, шығармашылық қасиеттерін аша түсуді көздейді (Л. С. Рубинштейн, Д. Б. Эльконин, З.Фрейд).
Проблемалық оқыту технологиясы -- оқушының өз бетімен ізденуге үйрету, олардың танымдық және шығармашылық икемділіктерін дамыту.
Тірек белгілері арқылы оқыту технологиясы -- (В. Ф. Шаталов) мынаны көздейді -- білім, білік, дағдыны қалыптастыру, барлық баланы оқыту, оқытуды жеделдету.
Түсініктерді қабылдау арқылы оқыту технологиясы -- (С. Н. Лысенкова) барлық баланы табысты оқыту. Оқу материалының бірізділігі, жүйелілігі, саралау, әр оқушыға берілетін тапсырманың қолайлығы, бағдарламаның кейбір тақырыптатырының қиыншылықтарын жеңу, қиын тақырыптады біртіндеп оңайлату әдісін қолдану.
Деңгейлеп саралап оқыту -- міндетті нәтижелерге негізделген. Білім, білік, дағдыны меңгерту, мемлекеттік стандарт көлемінде білім беру. Әр оқушыны оның қабілетімен мүмкіндік деңгейіне орай оқыту, оқытуды оқушылардың әртүрлі топтарының ерекшелігіне сәйкес бейімдеу, ыңғайлау.
Бағдарламалап оқыту -- (Б.Скиннер, Н.Краудер, В. Г. Беспалько) ғылыми негізде түзілген бағдарлама негізінде оқытудың тиімділігін арттыру, баланың жеке қасиеттерін ескере отырып оқыту.
Оқытудың компьютерлік технологиясы -- ақпаратпен жұмыс істей білуді қалыптастыру және қатынас қабілетін дамыту, жеке басты ақпараттық қоғамға даярлау. Мұнда оқыту оқушының тікелей компьютермен қатынасы арқылы орындалады.
Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту технологиясы -- (Л.Джинна Стил, С.Куртик). Аталмыш бағдарламаның ішкі құрылымында ерекшелік бар. Бұл құрылым 3 деңгейден тұратын оқыту мен үйретудің моделі. Білімнің болашақта пайдаға асуы, қажетке жарауын қалыптастырады.
Өз-өздігінен даму технологиясы -- (М.Монтессори) баланы жан -- жақты дамыту, дербестікке тәрбиелеу, бала санасында нәрселер әлемімен ойлау әрекетінің бірігуі. Оқыту баланың дамуына сәйкес табиғи болуы керек, сонда бала өзін -- өзі дамытады.
Дамыта оқыту технологиясы -- (Л. С. Выготский, Л. В. Занков, Д. Б. Эльконин, В. Б. Давыдов) баланы оқыта ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ҚОЖА АХМЕТ ЯСАУИ АТЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАЗАҚ-ТҮРІК УНИВЕРСИТЕТІ
Гуманитарлық ғылымдар факультеті
Білім технологиялары кафедрасы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: 2-сынып оқушыларының ағылшын тілінде сөйлеу дағдысын СТО технологиясы арқылы қалыптастыру
Ғылыми жетекші:
PhD, доцент
м.а. Г.Т.Абдуллина
Орындаған:
ППМ-611Ғ тобының студенті
Кәрімова Ұлжан
Түркістан-2020
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ҚОЖА АХМЕТ ЯСАУИ АТЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАЗАҚ-ТҮРІК УНИВЕРСИТЕТІ
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қорғауға жіберілді
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Білім технологиялары
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
кафедрасының меңгерушісі
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
п.ғ.к., доцент м.а ___________ Б.Ортаев
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Тақырыбы: 2-сынып оқушыларының ағылшын тілінде сөйлеу
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
дағдысын СТО технологиясы арқылы қалыптастыру
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
5В010200 - Бастауышта оқыту педагогикасы мен әдістемесі мамандығы
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Орындаған:
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ППМ-611Ғ тобының сдуденті: Ұ. Кәрімова
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ғылыми жетекшісі PhD, доцент м.а: Г.Т.Абдуллина
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Түркістан-2020
Нормативтік сілтемелер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Анықтамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Белгілеулер мен қысқартулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Мазмұны
1 2-сынып оқушыларының ағылшын тілінде сөйлеу дағдысын қалыптастырудың теориялық негіздері.
0.1 Инновациялық технологиялар арқылы ағылшын тілінде сөйлеу дағдысын қалыптастырудың педагогикалық негіздері.
1.2 Бастауыш сынып оқушыларын ағылшын тілінде оқытудың психологиялық - педогогикалық негіздері.
1.3 СТО технологиясы арқылы ағылшын тілінде сөйлеу дағдысын қалыптастырудың мүмкіндіктері.
2 2-сынып оқушыларының ағылшын тілінде сөйлеу дағдысын қалыптастыруда СТО технологиясының тиімді әдіс-тәсілдері.
2.1. 2-сынып оқушыларында СТО технологиясы арқылы сөйлеу дағдысын қалыптастырудың мазмұны.
2.2 СТО технологиясы арқылы ағылшын тілінде сөйлеу дағдысын қалыптастырудың әдістері.
2.3 Тәжірибелік - эксперименттік жұмысының нәтижесі.
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Қосымша
Кіріспе
Зерттеудің көкейкестілігі. Егеменді еліміздің болашағы - оқушылар білімінің тереңдігімен бағаланады. Білімді, жан-жақты қабілетті ұрпақ - ұлтымыздың баға жетпес байлығы. ҚР Тұңгыш Президенті-Елбасы Н.Ә.Назарбаев "Елім менің..." атты елбасының ел тағдыры туралы толғамдарында "Қандай байлық болмасын, оның түбі бір сарқылатыны хақ. Сарқылмайтын, терең бойлаған сайын, керісінше, еселеп арта беретін бір байлық бар, ол - білім. Ал білім негізі - мектепте" деп атап көрсетілген [1]. Олай болса, қазіргі білім беру мекемелерінен тәуелсіз еліміздің өркениетке жету жолында тұғыр бола аларлықтай қабілетті ұрпақ оқыту, тәрбиелеу ісін жаңа деңгейге көтеруді талап етіп отыр. Қазіргі қоғам алдындағы негізгі міндеттеріміздің бірі - заман талабына сай оқу-ағарту, тәрбие мәселелерін сараптап, мектепте оқушыларға берілетін білім мен тәрбие сапасын көтеру, оқушылардың танымдық қабілетін қалыптастыру, бүгінгі уақыттың кезек күттірмес мәселесінің бірі болып отыр.
Қазақстан мектебінің алдына қойып отырған мақсаты -- инновациялық оқыту технологиясы арқылы оқу мен тәрбие жұмысын дамыту, еліміздің әлеуметтік-экономикалық жағдайын жақсарту бағытында оқушыларға жүйелі, нақты білім беру.
Әлемнің жетекші елдерінің көпшілігі білім беру жүйесін, білім берудің мақсатын, мазмұны мен технологияларын оның нәтижесіне қарап бағалайтын болды. Білім берудің қазіргі негізгі мақсаты білім алып, білік пен дағды, іскерлікке қол жеткізу ғана емес, солардың негізінде дербес, әлеуметтік және кәсіби біліктілікке -- ақпаратты өзі іздеп табу, талдау және ұтымды пайдалану, жылдам қарқынмен өзгеріп жатқан бүгінгі дүниеде лайықты өмір сүру және жұмыс істеу болып табылады. Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев Болашақта еңбек етіп, өмір сүретіндер -- бүгінгі мектеп оқушылары, мұғалім оларды қалай тәрбиелесе Қазақстан сол деңгейде болады. Сондықтан ұстазға жүктелетін міндеттер ауыр деген болатын. Қазіргі заман мұғалімінен тек өз пәнінің терең білгірі болу емес, тарихи танымдық, педагогикалық -- психологиялық сауаттылық, саяси экономикалық білімділік және ақпараттық сауаттылық талап етілуде. Бұл заман талабына сай білім беруде жаңалыққа жаны құмар, шығармашылықпен жұмыс істеп, оқытудың озық технологиялары мен инновациялық әдістерді сабақ үрдісінде тиімді пайдалана алатын білігі мен білімі жоғары ұлағатты ұстаз болу керек деген сөз.
Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасында: Жоғарғы білімді дамытудың негізгі үрдісі мамандар даярлаудың сапасын арттыру, қарқынды ғылыми-зерттеу қызметімен ықпалдастырылған инновациялық білімді дамыту,... білім беру мен ақпараттық технологияларды жетілдіру болып табылады. -- деп атап көрсетілген. Сондықтан қазіргі кезеңде оқытудың инновациялық технологияларын мектеп практикасына белсенді түрде ендіру -- қоғам талабы.
Қазіргі инновациялық технологиялар педагогика ғылымы мен практикасының жетістіктерін, дәстүрлі тәжірибедегі құнды дүниені, әлеуметтік прогрестің жетістіктерін, қоғамдағы гуманизация мен демократия жемісін жинақтаушы қызметін атқарады[2].
Қай заманда болмасын адамзат алдында тұратын ұлы мақсат - саналы ұрпақ тәрбиелеу. Болашақ ұрпақ қоғам иесі. Сол келешек қоғам иелерін жан - жақты жетілген, ақыл парасаты мол мәдени - ғылыми өресі озық азамат етіп тәрбиелеу біздің де қоғам алдындағы борышымыз.
Білім беру үрдісінде ұстаз да, шәкірт те жеке тұлға болып қарастырылатын болды. Жеке тұлғаға жету үшін әр оқушының қабілетін танып, біліп, дамытып, шыңдап, жөн сілтеп, адам дәрежесіне келтіру керек. Демек, оқытудың жаңа технологияларын пайдалана отырып, білім сапасын арттыру, мазмұнын байыту, оқу үрдісін жетілдіру, жан-жақты дамыған, рухани дүниесі бай жас ұрпақты тәрбиелеу - кезек күттірмейтін мәселелердің бірі. Бұның өзі оқушылардың өз бетімен жұмыс жасау, даму, тәрбиелеу, әр баланың қабілетін, дарынын ашу мұғалімдер қауымына зор міндеттер жүктейді.
Балалардың ойын ауызша, жазбаша білдіруге үйретудің маңыздылығына ағарту ісінің көптеген қайраткерлері ( Ф.И. Буслаев, К.Д. Ушинский, Н.А. Корф, В.И. Водовозов және т.б. ) аса мән берген.
Қазіргі кезде өмір сүру күрделенді, біздің елімізде демократиялық құрылымдар пайда бола бастады. Бүгінгі мектеп оқушылары ертең өз жолында кездескен қиыншылықтарды жеңуге, өз мәселелерін өздері шешуге, саналы шешім қабылдауға дайын болуды үйрететін жаңа технологиялардың бірі - "Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту".
СТО-ды дамыту бағдарламасы әлемнің түкпір-түкпірінен жиналған білім берушілердің бірлескен еңбегі. СТО дегеніміз - не нәрсенің анығына барып, оның себеп салдарына барып анықтау, бағалау одан шығатын салдарына көз жеткізе білу, қорытынды жасау. Джон Дьюидің айтуы бойынша мәселелерге ерекше көңіл аудару оқушының табиғи әуесқойлығын оятып, СТО-уға итермелейді.
Сыни тұрғыдан ойлау - сынау емес, шыңдалған ойлау. Бұл деңгейдегі ойлау тек ересек адамдарға, жоғарғы сынып оқушыларына ғана тəн деп ойлау аса дұрыс емес. Бастауыш сынып оқушыларының да бұл жұмысты дұрыс ұйымдастырған жағдайда өз даму деңгейіне сəйкес ойы шыңдалып, белгілі бір жетістіктерге жетері сөзсіз[3].
Сыни ойлау - өзіндік ойлау. Сыни ойлау - сұрақ қоюдан жəне шешімін талап ететін проблемаларды айқындаудан басталады. Оқушы өзі сұрақ қойып, шешімін өзі айқындайды.
Бүгінгі мектеп алдындағы басты міндет - ағылшын тілі сабағында сын тұрғысынан ойлау жобасын басшылыққа ала отыра, оқушылардың сөйлеу дағдысын қалыптастыруға жағдай жасау.
Ағылшын тілін үйрену адам үшін және қоғам үшін көзқарастық, мәдени, әлеуметтік және білім беру артықшылықтарын ұсынады. Ағылшын тілін үйрену оқушыларға басқа мәдениеттерге деген оң көзқарасты қалыптастыруға, сонымен қатар өз мәдениеті туралы хабардар болуға көмектеседі.
Қазіргі заманғы, коммуникативті әдістер арқылы ағылшын тілін үйрену студенттерге интерактивті дағдыларды дамытуға және басқалармен өзара әрекеттесу арқылы үйренуге мүмкіндік береді, осылайша жақсы коммуникатор болады. Ағылшын тілін жетік меңгерген және жақсы қарым-қатынас жасай алатын студенттер қазақстандық қоғамға оң ықпал етеді.
Ағылшын тілінде сөйлесу мүмкіндігі жаппай жаһандық коммуникацияның қазіргі әлемінде өте маңызды. Жастар ағылшын тілінде оқи, жаза және сөйлесе алады, сонымен қатар өз мұғалімдері мен құрдастарын жоғары деңгейде түсінеді. Ағылшын тілі - коммуникация, ғылым, бизнес, ойын-сауық, саяхат және спортта жиі қолданылатын тіл. Ағылшын тілін жақсы білу жастарға осы салаларға қол жеткізуге мүмкіндік береді және олардың білім беру, экономикалық, әлеуметтік және мәдени дамуын жалғастыруға мүмкіндік береді.
Бастауыш мектепте ағылшын тілін үйрену балалардың әлемге деген қызығушылығын оятады. Балалар тілді әртүрлі тәсілдермен қолдана алады: белсенді ойындар, әндер, өлеңдер, жобалық туындылар және басқалар. Бастауыш деңгейдегі ағылшын тілі мұғалімдері балаларға алғашқы кездерінде тіл туралы білімдерін дамытып, тіл үйренуге деген ләззат алуға көмектеседі. Бұл балалардың сенімін арттырады және кейінгі жылдары одан әрі дамуға негіз болады[4].
Сол себептен, зерттеу жұмысымыздың тақырыбын: 2-сынып оқушыларын ағылшын тілінде сөйлеу дағдысын СТО технологиясы арқылы қалыптастыру деп таңдауымызға себеп болды.
Зерттеудің мақсаты: оқушының сөйлеу дағдысын қалыптастырудағы сын тұрғысынан ойлау жобасының қолданудың тиімділігін анықтау.
Зерттеу обьектісі: 2-ші сыныптағы оқыту үрдісі.
Зерттеу пәні: Бастауыш сыныпта ағылшын тілін оқыту әдістемесі
Зерттеу міндеттері:
сын тұрғысынан ойлау технологиясының ғылыми теориялық негізін ашу;
сын тұрғысынан ойлау технологиясын оқушылардың жан-жақты танып білуін қамтамасыз ететін шығармашылық жүйе жасау, әдістерін ұсыну;
сын тұрғысынан ойлау технологиясының стратегияларын қолдану арқылы оқушылардың өз бетінше ізденудің және сөйлеу дағдысын қалыптастырудың тиімді жолдарын анықтау.
Зерттеу нысаны: мектеп бағдарламасы бойынша сын тұрғысынан ойлау жобасын ағылшын тілі сабақтарында қолдану процесі.
Зерттеу болжамы:
Егер бастауыш сыныпта ағылшын тілі сабақтарында сын тұрғысынан ойлау жобасымен оқытудың тиімді жолдарын қарастыру оқушының санасына, ақыл-ойына қозғау салып, шығармашылық ойлау қабілеттерін дамытуға, тілге деген сүйіспеншілік сезімін оятуға игі ықпалын тигізер еді. Сын тұрғысынан ойлау жобасын оқу-тәрбие үрдісіне енгізетін болсақ, онда:
# оқыту үрдісін ұйымдастырудың жаңа әдіс, тәсілдері мен формаларын тиімді пайдалануға;
# оқушыларды өз бетімен ізденуге, олардың ойлау қабілеттерін арттыруға;
# берілген оқу материалын толық меңгеруге, өз бетімен білім алуға, сөйтіп білім сапасын арттыруға, сөйлеу дағдысын қалыптастыруға және ой-өрісін дамытуға қол жеткізуге болар еді.
Зерттеудің көздері: Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңы, 2050 , Қазақстан Республикасында Білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы, озат мұғалімдердің тәжірибелері.
Зерттеу әдістері: философиялық, әлеуметтік, психологиялық, педагогикалық және әдістемелік әдебиеттерді зерттеу мәселесі тұрғысынан талдау, жинақтау, қорыту, оқу бағдарламалары, әдістемелік құралдарын талдау және жүйелеу; білім беруді ақпараттандыруға байланысты құжаттармен танысу.
Диплом жұмысының құрылымы: Диплом жұмысы кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, әдебиеттер тізімінен және қосымшадан тұрады.
1. 2-СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ АҒЫЛШЫН ТІЛІНДЕ СӨЙЛЕУ ДАҒДЫСЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ.
0.1 Инновациялық технологиялар арқылы ағылшын тілінде сөйлеу дағдысын қалыптастырудың педагогикалық негіздері.
Білім беру үдерісі дамуынан ғылымның дамуы, одан техника мен технология және өндірістің дамуының жүзеге асырылатыны белгілі. Дамудың негізі философиялық заңдылықтардың жүзеге асырылуымен байланысты қарастырылады. Қоғам дамуының кез келген деңгейінде білім беру жүйесі дамуы айқындалады. Өндірістің және өндірістік қатынастар дамуының нәтижесінде білім берудің, білім беру мекемелеріндегі білім алушылардың дамуы жүзеге асырылады. Осыған байланысты білім беру жүйесіндегі даму оның барлық құраушыларымен жүзеге асырылатындығын көруге болады[5].
Қазақстан Республикасы Білім туралы заңында мектептің міндеті оқушыларға тек білімнің жиынтығын беру ғана емес, оқушылардың өз бетінше білім алуына, өзіндік білім алудың тәсілдеріне үйрету де болып табылатындығы жайлы айтылған. Сондықтан білім беру, оқу үдерісін ұйымдастыруға деген көзқарасты қайта қарап, білім, білік және дағдыны меңгертуде мұғалім құзыреттілігін дамытуға, оқушыға оқу ақпаратын беруде оқушылардың күтілетін нәтижелерге қол жеткізуіне мүмкіндік беретін оқу үдерісін жобалауға, оқушының әр пәнді меңгеру икемділігін қалыптастыруға қарай өзгерту қажеттілігі туып отыр [6, б. 3].
Қазіргі заман талабы тұрғысынан алып қарастырсақ, бүгінгі мектеп оқушыларының жаңалық атаулыға жаны құмар, интеллектуалдық деңгейі әлдеқайда жоғары екеніне көз жеткізуге болады. Инновациялық оқыту технологиясы негізінде пәндік білім беру идеясы жүзеге асырылады. Бұл өз кезегінде инновациялық оқыту технологияларының теориялық негізіне терең зер салуды талап етеді.
Инновация ұғымы педагогиканың сөздік қорына ежелден енген деген пікір бар. Кейбір ғалымдардың еңбектеріне жаңа, жаңалық енгізу деп көрсетілген.
Инновация ұғымы ең бірінші ХІХ ғасырда мәдениеттанушылардың зерттеулерінен пайда болды, яғни бір мәдениет түрлерін, екінші ел мәдениетіне енгізу дегенді білдіреді және бұл ұғым этнографияда әлі күнге дейін сақталған.
Кейбіреулері оны өзгеріс деген терминмен анықтайды. Мәселен, И.П.Подласый Педагогика атты еңбегінде ХХғ. 80-жылдары кәсіби түрде, алдымен журналистер, содан кейінгі кездерде педагогтар инновация сөзін пайдалана бастағанын жазады [7]. Сондай-ақ инновацияны (ағылшынның іnnovatіon - нововведение, новация) ескі жүйенің өзгерісі деп қарастырады. Бұл түсініктер кең мағынадағы терминдермен білім беру жүйесіндегі кез келген өзгерісті сипаттайды.
Инновация термині қазірде білім берудің теориясы мен практикасында кеңінен қолданылуда. Бірақ, ғылымда бұл терминнің нақтылы анықтамасы белгілі бір категория ретінде көпке дейін берілмей келді. Берілетін анықтамалардың көпшілгі бұл ұғымды кеңінен терең таныта алмады. Сондықтан да Инновацияны білім беру жүйесінде жаңалық енгізу деп айтсақ, Введение принципиального в образовательную систему ұғымының мағынасын тарылтқан болар еді - деп, жазады ізденуші Қ.Нағымжанова [8].
Инновация (латын сөзі іn-в, no-vіs-жаңа) жаңа, жаңалық, жаңарту дегенді білдіреді. С.И.Ожегов сөздігі бойынша: инновация бірінші рет шыққан, жасалған, жуық арада пайда болған, бұрынғының орнын басатын, алғаш ашылған, бұрыннан таныс емес, енгізілген жаңалық ретінде қарастырылады [9]. Үлкен энциклопедиялық сөздікте инновация ұғымы жаңаша білім беру деп түсіндіріледі [10].
Инновация ұғымын әр елде әр түрлі түсінген. Кейбір мемлекеттерде (АҚШ, Нидерланды) бұл термин кең тараған, ал Арабия, Жапония сияқты елдерде "инновация" ұғымын сөздіктерде кезіктіру мүмкін емес. Сондықтан әр елде бұл құбылысқа қандай көзқарас қалыптасқанын анықтау мақсатымен ғылыми-педагогикалық, техникалық, саяси әдебиеттерді, баспа беттерін зерттеді. Ресейде, шет елдерде, республикамызда инновация ұғымына берілген анықтамаларды жинақтаумен қазірде көптеген ғалымдар айналысуда.
Инновация ұғымы педагогика ғылымымен бірге жасасып келеді деуге болады. Олай дейтініміз, бұл ұғым ежелгі педагогикалық еңбектерде ұшырасып отырады. Ең алдымен инновация ұғымы (латынның in - в, novus - жаңа) жаңарту, жаңалық, өзгерту деген мағынаны білдіреді [11].
Ресейде ғалымдардың көбі бұл ұғымды әр түрлі түсіндіреді. Орыс ғалымдары В.И.Днепрова, В.С.Лазереваның еңбектерінде инновация ұғымы пайда бола бастады. Олар инновацияны білім беру жүйесінде жаңалықтарды жасау, енгізу, қолдану және тарату деп сипаттайды. М.М.Поташник, А.С.Доренсов жаңалық дегенді құрал ретінде, ал инновацияны осы тәсілдерді меңгеру үдерісі деп санайды.
Республикамызда инновация ұғымын пайдалану соңғы жиырма жылдықтың еншісіне тиеді. Ең алғаш болып инновация ұғымын қазақ тілінде анықтаған ғалым, профессор Немеребай Нұрахметов. Ол былай дейді: Инновация, инновациялық үдеріс деп отырғанымыз білім беру мекемелерінің жаңалықтарды жасау, меңгеру, қолдану және таратуға байланысты бір бөлек қызметі [8, с. 9; 72].
Инновацияның негізін құраушы ұғымдардың - инновация, нововведение, новшество, новое, т.б. қазақша аудармаларын жасаған К.Құдайқұлова болып табылады. Өз еңбектерінде инновацияны нақты қойылған мақсатқа сай салынған жаңа нәтиже деп есептеп, төмендегідей аудармалар жасаған:
Инновация дегеніміз білім беру, тәрбиелеу жұмысына жаңалықты енгізу, яғни жаңа әдіс-тәсілдерді, амалдарды, құралдарды, жаңа тұжырымдарды жасап, оларды қолдану деп анықталған.
Инновация ұғымын анықтайтын нақтылы анықтама әлі де жасалмаған. Көптеген зерттеу жұмыстарында педагогтар Ш.Таубаева мен К.Құдайбергенованың берген анықтамаларын басшылыққа алады, яғни инновация - нақты қойылған мақсатқа сай алынған жаңа нәтиже. Ш.Таубаева және С.Н.Лактионова инновацияны жаңа түзілім ретінде анықтайды [11, с. 30-36].
Педагогикалық энциклопедияларда төмендегідей анықтамалар берілген: инновация сөзі латын тілінен енген обновление - жаңарту, новинка - жаңалық, изменение - өзгеріс.
Инновация дегеніміз - білім беру, тәрбиелеу жұмысына жаңалықты енгізу, яғни жаңа әдіс-тәсілдерді, амалдарды, құралдарды жасап, оларды қолдану деп анықтаған [12].
К.Ж.Бұзаубақова инновация ұғымын зерделей келе, ғалымдардың еңбектеріне сәйкес оны білім беру жүйесінде жаңалық енгізу деп айтсақ, бұл ұғымның ауқымын тарылтқандай боламыз деген ойын білдіреді [13,15].
Жоғарыдағы мағлұматтарды бір жүйеге келтіріп педагогтар төмендегідей қорытынды шығарады: инновация - жаңалық, жаңаны енгізу, жаңарту үдерісі, өзгеріс, құрал, әдіс.
Біздің пікірімізше, инновация дегеніміз - білім беру жүйесін жаңартуға серпін беру, білім беруді неғұрлым тиімді ете түсудің құралы мен әдісі.
Инновация термині қазіргі таңда кеңінен қолданылуда. Терминдік сөздікте нақты анықтамасы педагогикалық тұрғыда берілмеген. Көптеген ғылыми педагогикалық еңбектерде инновацияны ұғымын білім беру жүйесінде жаңалықтарды жасап шығару, игеру, қолдану және тарату іс-әрекеті деп сипаттайды. Атап айтатын болсақ Н.Р.Юсуфбекова О педагогической инноватике деген еңбегінде инновация - білім беру жүйесіндегі жаңартудың үдерісі деп көрсетеді. Инновациялық үдеріс дегеніміз - жаңалықтарды жасау, оқу-тәрбие үдерісінде қолдану [14].
Педагогикалық қызметте енгізілген жаңалықтың қандай жағымды жақтары бар, ол қандай табысқа жеткізуі мүмкін, кемшіліктері жоқ па, оның салдары қандай болуы мүмкін деген сияқты сұрақтар туындайды. Білім беру үдерісінде педагогикалық инновация басқаша түрде қарастырылады. Олар:
1. Дәстүрлі алты күндік жұмыс аптасы сақталатындай жүйе енгізу.
2. Сабақ берудің әдісі мен әдістемелері өзара сабақтаса отырып, сабақ пен сабақтан тыс жұмыстардың мазмұнын байыта түсу.
3. Білім берудің халықаралық стандарттарына сай ізденісін арттыру [15].
Білім беру үдерісіндегі инновациялық әрекетті төмендегідей етіп көрсетуге болады:
1. Жаңалықтар.
2. Сыртқы факторлар.
3. Ішкі факторлар.
4. Жаңалықтар нәтижесі.
Ғылыми инновациялар, алға ұмтылған үдерістер адам білімінің барлық салаларын қамтиды. Әлеуметтік-экономикалық, ұйымдастыру-басқарушылық, техника-технологиялық инновациялар болып ажыратылады. Әлеуметтік инновация түрлерінің бірі педагогикалық инновациялар болып табылады.
Педагогикалық инновациялар - бұл педагогика саласында жаңа енгізілімдер, оның жеке компоненттерін, сондай-ақ жалпы білім беру жүйесінің, білім беру ортасына қалыпты элементтер (жаңашылдықтар) енгізетін, сипаттамаларын жақсартатын мақсатты бағытталған прогрессивті өзгерістер.
Педагогикалық инновациялар білім беру жүйесінің жеке қоры есебінен (дамудың интенсивті жолы), сондай-ақ қосымша күштердің (инвестициялық) - жаңа құралдардың, жабдықтардың, технологиялардың, капитал тартылудың және т.б. (дамудың экстенсивті жолы) есебінен жүзеге асырылуы мүмкін.
Педагогикалық жүйелердің интенсивті және экстенсивті жолдарының қосылуы интеграциялық инновацияларды жүзеге асыруға мүмкіндік береді, олар әртүрлі жоспарлы, әртүрлі деңгейлі педагогикалық жүйелер мен олардың компоненттерінің тоғысуынан құралады. Интеграциялық инновациялар ойластырылған, сыртқы іс-шаралар ретінде емес, терең қажеттіліктер мен жүйені білуден туындайтын мойындалған қайта құрушылар ретінде көрінеді. Жетілдірілмеген жерлерін жаңа технологиялармен нығайту арқылы педагогикалық жүйенің жалпы тиімділігін арттыруға болады.
Педагогикада инновациялық қайта түзілімдердің негізгі бағыттары мен объектілері мыналар болып табылады:
білім берудің және білім беру мекемелері тұжырымдамаларын (концепцияларын) және даму стратегияларын дайындау;
білім мазмұнын жаңарту;
білім беру және тәрбие беруде өзгерістер мен жаңа технологиялар дайындау;
білім беру мекемелерін және жалпы білім беру жүйесін басқаруды жетілдіру;
педагог кадрларды дайындауды жақсарту және оның біліктілігін арттыру;
білім беру үдерісінің жаңа модельдерін жобалау;
оқушылардың психологиялық, экологиялық қауіпсіздігін қамтамасыз ету, білім берудің денсаулық сақтау технологияларын дайындау;
білім беру мен тәрбие берудің жемісті болуын, білім беру үдерісінің және оқушылар дамуының мониторингін қамтамасыз ету;
жаңа буын оқулықтарын және оқу құралдарын және т.б. дайындау.
Инновациялар әртүрлі деңгейлерде жүзеге асырылуы мүмкін. Жоғары деңгейлі инновацияларға барлық педагогикалық жүйені қамтитын инновациялар жатады.
Прогрессивті жаңатүзілімдер ғылыми негізде пайда болады және тәжірибенің алға жылжуына әрекет етеді. Педагогика ғылымында принципті жаңа және маңызды бағыт пайда болды, ол - новациялар мен инновациялық үдерістердің теориясы. Білім берудегі реформалар түбегейлі қайта құру қызметін жақсартуды, білім беру мекемелерін және оларды басқару жүйелерін дамыту мен өзіндік дамуға бағытталған жаңатүзілімдер жүйесін білдіреді.
Педагогикалық инновациялар анықталған алгоритм бойынша жүзеге асырылады. П.И.Пидкасистый педагогикалық жаңатүзілімдерді дайындау мен жүзеге асырудың 10 кезеңін атап өтті [16]:
1. Шартты аппаратты және реформаланатын педагогикалық жүйенің жағдайының өлшеуіштерін дайындау. Бұл кезеңде жаңатүзілімге деген қажеттілікті анықтау қажет.
Арнайы құралдар арқылы реформалауға деген қажеттілікті анықтау үшін педагогикалық жүйені жан-жақты тексеру және сапасын бағалау.
3. Педагогикалық жүйенің барлық компоненттері сараптамадан өтуге тиіс. Нәтижесінде ескірген, тиімсіз, рационалды емес деп танылып, нақты реформалануы тиіс деп бекітілуі қажет.
4. Алдын ала озық сипаттамаларға ие педагогикалық шешімдердің үлгісін іздеуде жаңатүзілімдерді модельдеу үшін қолдануға болады. Алдыңғы қатарлы педагогикалық технологиялық қорлардың сараптамасы негізінде жаңа технологиялық құрастырылымдар құруға болатын материалдар табу қажет.
5. Өзекті педагогикалық мәселелердің шығармашылық шешімдерінен тұратын ғылыми жобаларды жан-жақты талдау (интернеттен алған ақпараттар өз пайдасын тигізуі мүмкін).
6. Жалпы педагогикалық жүйенің немесе оның жеке бөліктерінің инновациялық модельдерін жобалау. Дәстүрлі нұсқаларынан айырмашылығы бар нақты қойылған қасиеттері бар жаңатүзілімдер жобасы құрастырылады.
7. Реформаның орындаушы интеграциясы. Бұл кезеңде тапсырмаларды жеке даралау, жауаптыларды және мәселелерді шешу құралдарын анықтау, бақылау формаларын бекіту қажет.
8. Еңбектің белгілі үзіліс заңының практикада жүзеге асуын дайындау. Жаңатүзілімді енгізу алдында оның практикалық маңызын және тиімділігін нақты есептеу қажет.
9. Жаңашылдықты тәжірибеге енгізу алгоритмін жасау. Педагогикада ұқсас талдап қорытындыланған алгоритмдер дайындалған. Оларда жаңартылуға немесе ауыстырылуға тиіс телімдерді іздеуге арналған тәжірибе сараптамасы, ғылым мәліметтеріне және тәжірибе сараптамасы негізінде жаңа енгізулерді модельдеу, эксперимент бағдарламасын дайындау, оның нәтижелерінің мониторингін, қажетті түзетулерді енгізу, қорытынды бақылау секілді әрекеттер бар.
10. Жаңа түсініктерді кәсіби лексикасына немесе бұрынғы кәсіби сөздікті қайта мәндендіруді енгізу. Терминологияларды қайта дайындау барысында оны практикаға енгізу үшін диалектикалық логика қағидаларына, жобалау теориясына және т.б. сүйенеді.
Педагогикалық инновацияларды лақап новаторлардан қорғау. Мұнда жаңа кіріспенің өзін-өзі ақтау және маңыздылық қағидаларына сүйену қажет. Кейде көптеген күш-жігер, материалдық құралдар, әлеуметтік және интелектуалды күш қажеті жоқ, тіпті зиянды қайта құрушылыққа энергия жұмсалатыны белгілі. Мұндай істерден орны толмайтын шығындар пайда болады, сондықтан осындай жалған педагогикалық новаторлыққа жол бермеу керек. Инновациялық әрекеттерге ұқсас жалған новациялар ретінде мыналарды мысалға келтіруге болады: білім беру мекемелерінің маңдайша тақталарын формальды түрде ауыстыру; жаңартылған ескіні принципиалды жаңа ретінде ұсыну; абсолютті ұқсату және қандай да бір педагог-новатордың шығармашылық әдісін шығармашылық қайта өңдеусіз көшірмесін ұсыну және т.б.
Алайда, инновациялық үдерістерді жүзеге асырудың нақты кедергілері бар. В.И.Андреев мынадай кедергілерді анықтады [17]:
- педагогтардың белгілі бөлігінің консерватизмі (әсіресе білім беру мекемелерінің және білім беру органдарының әкімшілігінің консерватизмі қауіпті);
- Бізде онсыз да барлығы жақсы секілді дәстүрлердің ізіне түсу;
- педагогикалық инновацияларды қолдау және ынталандыру үшін, әсіресе педагог-экспериментаторлар үшін қажетті педагог кадрлардың қаржылай қаражаттардың болмауы;
- нақты білім беру мекемесінің қолайсыз әлеуметтік-психологиялық шарттары және т.б.
Инновациялық әрекеттерді ұйымдастыру барысында мыналарды ескерген жөн:
- К.Д.Ушинскийдің ойы бойынша педагогикада тәжірибе емес (технология емес), тәжірибеден тұжырымдалған ой беріледі;
- бөгде тәжірибені педагог өзінің тұла бойынан өткізуге тиіс (өзінің психикасынан, қалыптасқан көзқарастарынан, іс-әрекет әдістерінен және т.б.) және жоғары дәрежеде өзінің жеке және кәсіби даму деңгейіне сәйкес өзінің әдісін дайындауға тиіс;
- инновациялық идеялар адамның және қоғамның нақты білім алу қажеттіліктеріне лайықты, сенімді және ақыл-ойға сыйымды болуы тиіс. Олар нақты мақсаттарға, мәселелерге және технологияларға трансформацияланған болуы тиіс;
- инновация педагогикалық ұжымның барлық мүшелерінің (немесе көпшілігінің) ақыл-ойлары мен құралдарын баулап алуға тиіс;
- инновациялық қызмет моральдық және материалдық тұрғыда ынталандырылуы тиіс. Инновациялық қызметті құқықтық тұрғыда қамтамасыз ету қажет;
- педагогикалық қызметте тек қана нәтиже емес, сондай-ақ амалдар, әдістер, құралдар және олардың жетістіктері маңызды.
Педагогикада инновацияның қажеттілігіне қарамастан оларды білім беру үдерісіне енгізуге кедергі келтіретін бірқатар себептер бар, ал ол кезегінде педагогиканың дамуын белгілі деңгейде тежейді.
И.П.Подласыйдың пікірінше, егерде оқу-тәрбие беру үдерісі табиғатты қорғау қағидасына негізделсе, педагогикалық жүйе гуманитарлық бағытта жаңартылса, оқу-тәрбие үдерісінің ұйымдастырылуы оқушылар мен педагогтарға жүктеу жүргізбесе, оқу-тәрбие үдерісінің жақсартылған нәтижелеріне жүйенің бұрын соңды ашылмаған және іске қосылмаған мүмкіндіктерінің есебінен қол жеткізген болса, оқу-тәрбие үдерісінің өнімділігі тікелей қымбат құралдар мен медиажүйелерді енгізу салдары болып табылмаса, білім беру мекемесі инновациялы болып табылады [17, с. 440-441].
Бұл критерийлер кез-келген білім беру мекемесін оның атауына қарамастан инновациялық деңгейін нақты анықтауға мүмкіндік береді. Білім беру мекемесінің инновациялық ерекшеліктерін дәстүрлі мекемелермен салыстыру арқылы анықтауға болады (1-кесте).
Бұл толық емес салыстыру инновациялы білім беру мекемесі іс-әрекетінің негізін қалаушы қағидалары гуманитарландыру, демократияландыру, жеке даралау және саралау болып табылатынын көрсетеді.
Білім беру реформа шарттарында кәсіби білім берудің ерекше мәні әртүрлі педагогикалық жаңалықтар енгізуге бағытталған инновациялық қызметке ие болды. Олар дидактикалық үдерістің барлық жақтарын, оның ұйымдастыру формаларын, білім беру мазмұны мен технологияларын, оқу-танымдық қызметін қамтыды.
С.Әбенбаев және тағы басқа ғалымдар Инновация өзінің дамуы барысында белгілі бір өмірлік сатыдан тұрады: жаңа идеяның пайда болуы; мақсат қоюшылық: тарату және жойылу - деп айта келе, инновациялық технологияға:
компьютерлік технология, оған: дистанциялық оқу (ДО КТС), оқыту бағдарламасы (обучающие программы) (СD-RОМ);
Кесте -1. Дәстүрлі және инновациялы білім беру мекемелерін салыстыру сипаттамалары
Педагогикалық үдерісті салыстыру параметрлері
Білім беру мекемелері
Дәстүрлі
Инновациялық
Мақсат
Білім алу, жасай білу, тәрбие алу және әлеуметтік тәжірибені игеру
Тұлғаның өзін-өзі жетілдіруге және өзін-өзі бейімдеуге көмек көрсету
Бағыты
Қоғам және өндіріс қажеттілігіне
Тұлғаның қажеттіліктері мен мүмкіндіктеріне
Қағидалар
Идеологиялық тұрғыда трансформацияланған
Ғылыми, объективті
Білім беру мазмұны
Әлсіз сипатталған пән аралық байланыстары бар бөлек пәндер
Гуманизацияланған және тұлғаға бағдарланған мәдени құндылықтар
Жетекші әдістер мен формалар
Ақпаратты- репродуктивті
Шығармашылық, белсенді, жеке-сараланған
Оқытушы және оқушы қарым-қатынастары
Субъект-объектті
Субъект-субъектті
Оқытушы рөлі
Білім бұлағы және бақылау
Кеңесші-көмекші
Негізгі нәтижелер
Оқыту мен әлеуметтендіру деңгейі
Жеке тұлғалық және кәсіби даму, өзін-өзі белсенді ету мен жүзеге асыру деңгейі
ойын технологиясы: еліктеушілік-үлгілеу ойындары Имитатио - латын тілінде - еліктеу, бояма немесе жасанды (подделка) деген түсінік береді, жағдаятты-рөлдік ойындар (ситуативно-ролевые игры) және "дөңгелек стол" формасындағы әңгіме, пікірсайыс, пресс-конференция, т.б.;
- жоба әдісі (ізденушілік жобасы, ақпарат жобасы, пәнаралық жоба, рөлдік-ойын жобасы, шығармашылық жобасы, халықаралық жоба) - деп топтастырып көрсетеді [18].
Осы топтастырудан анықтауды керек ететіні - басқа оқытудың технологиялары инновациялық оқыту технологиясына жатпайды ма? деген сұрақтың туындауы. Айтылған ойдан инновациялық технологиялар қандай мерзімнен кейін дәстүрлі оқыту технологиясы болып табылады.
Біздің ойымызша білім берудің инновациялық технологияларына:
- білім берудің интерактивті технологиялары;
- жобалы оқыту технологиясы;
- компьютерлік технологиясы жатады.
Педагогикалық технология кәсіптік қызметтің ерекше түрі болып табылады. ЮНЕСКО-ның анықтамасы бойынша, педагогикалық технология - бүкіл оқыту үдерісі мен білімді, техникалық адам ресурсын, олардың бір-біріне өзара әсерін, білім берудегі формасын оңтайландыру міндеттерін ескере отырып меңгеруді жүзеге асырудың жүйелі әдісі.
М.В.Кларин (1989) Педагогикалық технология - бұл педагогикалық мақсатқа қол жеткізу жолдарындағы қолданылатын барлық қисынды ілім амалдары мен әдіснамалық құралдардың жүйелі жиынтығы және жұмыс істеу реті, - деп анықтайды [19].
Көптеген педагог ғалымдардың еңбектерінде оқу үдерісін технологияландыру, бағдарламалап оқыту, тәрбиеде іске асатын білім технологиясы, дамытып оқыту контексіндегі педагогикалық технология, жаңа ақпараттық технологияның мәні, мазмұны, оларды оқу үдерісіне енгізу т.с.с. мәселелері ашып қарастырылған (Б.С.Гершунский, В.М.Монахов, Н.Ф.Талызина, В.В.Давыдов, Т.И.Ильина, Г.И.Щукина, Ж.А.Қараев, Е.И.Машбиц т.б.) [20-82].
Педагогикалық технология дегеніміз - мақсаттар қою, оқу жоспары мен оқу бағдараламасын үнемі жақсартып отырудың, педагогикалық жүйелердің тиімділігі.
Оқыту технологиясы мектепте оқу үдерісіне қажетті әдіс-тәсілдер, амалдар, дидактикалық талап секілді психологиялық-педагогикалық іс-әрекеттердің жүйелі кешені ретінде пайдаланылады. Ол оқушылардың тәртібіне, оқуға, ынтасына, оқу іс-әрекетіне, мұғалімдердің интеллектуалдық, шығармашылық қызметі болып табылатын педагогикалық іс-тәжірибесінің нәтижелілігіне, жинақтылығына ұтымды әсер ететіндей оқу-тәрбие үдерісінің басты күре тамырының рөлін атқарады.
Педагогикалық технология оқу үдерісімен, мұғалім мен оқушының іс-әрекетімен тығыз байланысты. Қазіргі кезде әдебиеттерден заманауи білім берудің даму бағыты мен тенденцияларын қамтитын 50-ден астам педагогикалық технология қолданып жүргені мәлім. Атап айтқанда: иллюстрациялы түсініктемелі оқыту технологиясы, білім беруді ізгілендіру, проблемалы оқыту технологиясы, тірек сигналдар арқылы оқыту технологиясы, түсіндіре басқарып озат оқыту технологиясы, модульдік оқыту технологиясы, деңгейлеп-саралап оқыту технологиясы, компьютерлік және ақпараттық технологиясы, жобалап оқыту технологиясы және т.б. [20,с. 82-83].
Педагогикалық технологиялардың мынадай міндеттері бар:
1. Педагогикалық іс-әрекетінің өзекті мәселелерін білу.
2. Оқу бағдарламасының түрлендірілген нұсқауларын құрастыру.
3. Оқу модулін құрастыру.
4. Оқушыларға арналған тапсырмалар құрастыру.
5. Оқушылардың жаңа материалдарды меңгеруі бойынша деңгейленген жаттығулар жүйесін жасау.
Осы педагогикалық міндеттерді орындау үшін төмендегідей әдістер қолданылады:
проблемалық-іскерлік ойын;
рефлексивті-рөлдік ойын;
педагогикалық шеберханалар;
лекция;
семинар;
практикалық сабақтар;
педагогикалық идеялар;
- сынақ мерзімін өткізу [15, с. 43-45].
Оқу-тәрбие үдерісінде пән сабақтарында инновациялық оқыту технологияларын қолдануда оқушылардың бойында төмендегідей қабілеттер қалыптасады:
ізденушілік;
зерттеушілік;
шығармашылық;
қызығушылық;
біліктілік арттыру.
Болашақ мамандықтың мәнін бейнелейтін оқытудың инновациялық технологиялары маманның кәсіби сапасын түзеді, оқушы ақиқатқа жанасатын кәсіби тәжірибе мен шарттарды жасай алатын өзіндік аймақ болып табылады.
Педагогикалық еңбектерді (С.Н.Лысенкова, Ш.Т.Таубаева, У.Инге, Ж.Қараев, т.б.) және интернет жүйесін зерделеу педагогикалық технологияларды болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің зерделейтінін көрсетті.
Батыс философтары мен әлеуметтанушыларының (К.Кларк, Ф.Махлуп, И.Масуда жене т.б.) кеңестік және ресейлік (Б.М.Боголюбов, И.И.Маркел жене т.б.), қазақстандық (Ж.М.Жусубалиева жене т.б.) ғалымдар жұмыстарын зерттей келе тиімді оқыту технологиясының бірі ретінде, үлкен (ауқымды) гуманистік мүмкіншілігі бар жаңа ақпараттық, оның ішінде оқытудың компьютерлік технологиясын атауға болады.
Сонымен, біздер Инновациялық педагогикалық технологиялар - білімді меңгерту мен практикалық іс-әрекет іскерліктерін қалыптастыруға бағытталған, мұғалім мен оқушының бірлескен іс-әрекетін қамтитын оқытудың жобалары деп білеміз. Ол өз кезегінде оқытуды нәтижелі етудің негізін қалайды деп ұғамыз.
Инновациялық өзгерістердің жүруі мен оны жүзеге асыруға педагогтардың, оның ішінде болашақ мұғалімдердің де даярлығын жетілдіру қамтамасыз етілуі тиіс. Оны соңғы жиырма жылдың көлеміндегі ғылыми зерттеулерден көруге болады. Олардың өзі министрліктен шығатын нормативті құжаттармен бекітілген. Соның ішінде мұғалімнің құзыреттілігі мен технологиялық мәдениеті мәселелері де бар.
Мамандардың құзыреттілігі туралы пікірлер кәсіби маман даярлау мәселелерімен айналысып жүрген ғалымдар, педагогтар, психологтар еңбектерінде көрініс табуда. Маманның кәсіби құзыреттілігі ұғымы Платонның, Аристотельдің заманынан бері түрлі ұғымда, түрлі терминдермен аталып, маман дайындау түрлі жолдармен жүзеге асырылып келгенмен, барлық кезде де маманның біліктілігі, құзыреттілігі өте көкейтесті болғаны мәлім. Психологиялық-педагогикалық әдебиеттердегі ғалымдардың зерттеулеріне қарағанда кәсіби шеберліктің қалыптасуы мен даму үдерісінде екі ұғым: құзыреттілік (компетенттілік) және құзырет (компетенция) ұғымдары пайдаланылып келеді. Біріншісі, С. Ожегов сөздігі бойынша, белгілі бір кәсіби қызметке байланысты, қандай да болсын мәселеден хабардарлық, беделділік, ал екіншісі, қандай да бір істі жүргізетін жеке адамның, мекеменің мәселелерді шешуге, іс - әрекет етуге, бір нәрсені істеуге құқықтылық шеңбері.
Құзырет (Компетенция) - нақты әрекет пен үдерістерге байланысты тиімді, өнімді әрекеттер жасай алатындай дара тұлға сапаларының өзара байланысқан бірлестігі (білім, білік, дағдылар, қызмет түрлері) [21].
Қазіргі уақытта технология ұғымы барлық саланы қамтушы феноменге айналды. Ол адамзаттың өмірлік іс-әрекетінің барлық сферасын (саяси технология, дизайн-технология, педагогикалық технология, қоржинақтаушы технология, денсаулық сақтау технологиясы, шығармашылық технологиясы, технология философиясы, биотехнология, нанотехнология және т.б.) қамтиды.
Технология термині гректің teсһne - өнер, шеберлік, іскерлік және logos - ілім, ғылым сөздерінен шыққан. Энциклопедиялық сөздікке сәйкес технология бұл өндірістік өнім үдерісінде жүзеге асырылатын, шикізаттың, материалдық немесе жартылай фабрикаттың жағдайын, қасиетін, формасын өзгерту, дайындау, өңдеу әдістерінің жиынтығы [22]. Сонымен, Технология деген термин гректің түп тамыры techne - өнер, шеберлік, кәсіп және logos - ғылым, білім деген сөздерінен шыққандығын білдіріп отыр. Екі сөздің құрамы шеберлік туралы ғылым немесе ілім деген мағынаны білдіреді. Ол - өндірістік үдерістерді жүргізудің тәсілдері мен құралдары туралы білімдер жиынтығы.
Технология ұғымының түсінігі оны таза өндірістік сферадан алып шығып, технологияны материалдық және рухани әлемге және оның түрленуіне әрекет ететін әдістер мен құралдардың барлық жиынтығын қарастыруға мүмкіндік береді. Осылай технологияның кеңейтілген түсінігі қазіргі уақытта кең тараған (сайлау технологиясы, білімдік технологиясы және т.б.). Технология сөзі алгоритм сөзімен тәсіл, әдіс сөздерінің синонимі болуда.
Білім беру үдерісінің нәтижелі болуы көптеген факторларға, атап айтқанда, педагогикалық жүйе құраушыларына байланысты.Оның ішінде педагогикалық үдерістің толық мәнді жобалануы мен жүзеге асырылуындағы педагогикалық технологияларға байланысты. Осы себепті де, педагогикалық технологияға, оның мәні мен мазмұнына зерттеушілер тарапынан сипаттамалар жасалады. Педагогикалық технология сөз тіркестерімен қатар оқыту технологиясы ұғымы да зерттеулерде кеңінен қолданылады [23].
Педагогикалық іс-әрекет саласына технология деген ұғымды енгізу "индустриялдық" технология (Ф.Б.Гильбрейт, Ф.У.Тейлор және т.б.) деген идеяға негізделген және ол оқытуда техникалық жабдықтарды қолданумен байланысты. Білім беру саласындағы педагогикалық технологияның басқа бағыттары оқу материалын талдау техникасын, мұғалім мен оқушылардың оқу іс-әрекетін (Т.А.Ильина) ұйымдастыруды қарастырады. Сонымен қатар, педагогикалық технология ұстаздар мен оқушылардың аз ғана күш жұмсап ең жақсы нәтижелерге жетудің тиімді принциптері мен әдістерін анықтауға бағытталады.
Материалдық өндіріс саласында еңбек затын бірте-бірте терең меңгеру негізінде еңбек өнімінің өсуіне әкелетін жаңа технологиялар жасалса, ал білім беру саласында технологиялар ұстаз іс-әрекетінің жеке жақтарына сай жасанды, қолдан жасалған конструкциялар ретінде қарастырылады.
И.П.Подласый және басқа да ғалымдар мұғалімге қойылатын бірінші талап оның қабілеті болуы дейді [24].
Педагогтік қабілет - оқушылармен жұмыс жасауға бейімділігін білдіретін тұлғалық қасиеті, балаларға деген сүйіспеншілік, олармен жұмыс істеуден ләззат алу. Педагогтік қабілет кейде әдемі сөйлеу, ән айту, сурет салу, ұйымдастыра білу сияқты нақты әрекеттерден көрініс табатыны белгілі (2-кесте)
Кесте -2. Қабілет түрлері
Түрлері
Сипаттамалары
Ұйымдастырушылық
Жұмысты жоспарлау, оқушыларды біріктіру, оларға міндеттер бөлу, тапсырмалар беру, жасалған жұмысты қорытындылау, т.б. кезінде көрінеді
Дидактикалық
Оқу материалын, көрнекілікті, сабаққа қажетті құралдарды іріктеу және дайындау, оқу материалын түсінікті, жүйелі, нанымды етіп жеткізе білу, оқушылардың танымдық қызығушылықтарын оята және дамыта білу, оқу - танымдық белсенділіктерін арттыру арқылы анықталады
Перцептивтік
Балалардың жан - дүниесін түсіне білу, олардың эмоциялық жағдайын бағалай алу, психикалық ерекшеліктерін ажырата білу кезінде байқалады
Коммуникативтік
Оқушылармен, олардың ата - аналарымен, әріптестерімен, оқу орнының басшыларымен қарым - қатынас орнықтыра білуімен айқындалады
Суггестивтік
Оқушыларға эмоциялық - жігерлі әсер ете білуінен тұрады
Зерттеушілік
Педагогикалық ситуациялар мен үдерістерді көру және нақты бағалай білуді іске асыруымен бағаланады
Ғылыми - танымдық
Мұғалімнің педагогика, психология, әдістеме саласында жаңа ғылыми білімді меңгеруі
Сондай-ақ, педагогикалық еңбектерге сәйкес мұғалімдерден талап етілетін іскерліктер мен дағдыларды атап көрсетуге болады (3-кесте).
Кесте - 3. Мұғалімнің іскерліктері мен дағдылары
Түрлері
Сипаттамалары
Конструктивтік
Тәрбиеленушінің жеке тұлғасын қалыптастыру және жобалау қабілеті, әртүрлі жүйелерде баланың іс - әрекетін болжай білу, жұмыс нәтижесін алдын ала болжай білу, оқушының жас және психофизиологиялық ерекшеліктерін ескере отырып жеке тәсілді іске асыру
Экспрессивтік (функционалдық)
Өз ойын, білімін, сенімін сырттай ым - ишара және сөз арқылы бейнелей білу
Академиялық
Танымдық іс - әрекетке қабілеті, балаларға ықпал ету құралдары, формалары мен әдістері туралы білімдерін жүйелей білуі, өзіндік білім алу, ғылыми-зерттеу жұмыстары бойынша өз тәжірибесін зерделеу және тұжырымдай білу
Техникалық-технологиялық
Қызмет көрсету, техникалық еңбек бойынша жұмыс жасай білу
Педагогтардың кәсіби сапасын арттыру, олардың педагогикалық білігін қалыптастыру О. А. Абдуллина, С. И. Архангельский, Н. В. Кузьмина, В. А. Сластенин, Г. А. Уманов, Н. Д. Хмель зерттеулерінде; мұғалімнің инновациялық және психологиялық-педагогикалық даярлығын жетілдіру М. И. Дьяченко, Г.Қ.Нұрғалиева, К.Бұзаубақова еңбектерінде, мұғалімдердің ғылыми-әдістемелік дайындығын жетілдіру А. Е.Әбілқасымова, Б. Б. Баймұханов, Е. Ы. Бидайбеков, К. К. Закирьянов, М.Ә.Құдайқұлов, Қ.Қ.Қабдықайыров, Е.Ө.Медеуов, Д.Рахымбек, С. Е. Шәкілікова, Б.А.Әлмұханбетов еңбектерінде зерттелген. Сонымен педагогикалық технологиялардан төмендегілерін бөле жарып көрсетуге болады:
Білім беруді ізгілендіру технологиясы -- оқушыны азамат етіп тәрбиелеу, олардың танымдық күшін қалыптастыру және дамыту баланың жаны мен жүрегіне жылылық ұялату (Ш.Амонашвили).
Ойын арқылы оқыту технологиясы -- дидактикалық, тәрбиелік, дамытушылық, әлеуметтендірушілік мақсатқа жету. Ойындық іс -- әрекеттің педагогикалық механизмі жеке бастық, өзіндік талап -- талғамдарына сүйенеді. Баланың бойындағы білімділік, танымдық, шығармашылық қасиеттерін аша түсуді көздейді (Л. С. Рубинштейн, Д. Б. Эльконин, З.Фрейд).
Проблемалық оқыту технологиясы -- оқушының өз бетімен ізденуге үйрету, олардың танымдық және шығармашылық икемділіктерін дамыту.
Тірек белгілері арқылы оқыту технологиясы -- (В. Ф. Шаталов) мынаны көздейді -- білім, білік, дағдыны қалыптастыру, барлық баланы оқыту, оқытуды жеделдету.
Түсініктерді қабылдау арқылы оқыту технологиясы -- (С. Н. Лысенкова) барлық баланы табысты оқыту. Оқу материалының бірізділігі, жүйелілігі, саралау, әр оқушыға берілетін тапсырманың қолайлығы, бағдарламаның кейбір тақырыптатырының қиыншылықтарын жеңу, қиын тақырыптады біртіндеп оңайлату әдісін қолдану.
Деңгейлеп саралап оқыту -- міндетті нәтижелерге негізделген. Білім, білік, дағдыны меңгерту, мемлекеттік стандарт көлемінде білім беру. Әр оқушыны оның қабілетімен мүмкіндік деңгейіне орай оқыту, оқытуды оқушылардың әртүрлі топтарының ерекшелігіне сәйкес бейімдеу, ыңғайлау.
Бағдарламалап оқыту -- (Б.Скиннер, Н.Краудер, В. Г. Беспалько) ғылыми негізде түзілген бағдарлама негізінде оқытудың тиімділігін арттыру, баланың жеке қасиеттерін ескере отырып оқыту.
Оқытудың компьютерлік технологиясы -- ақпаратпен жұмыс істей білуді қалыптастыру және қатынас қабілетін дамыту, жеке басты ақпараттық қоғамға даярлау. Мұнда оқыту оқушының тікелей компьютермен қатынасы арқылы орындалады.
Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту технологиясы -- (Л.Джинна Стил, С.Куртик). Аталмыш бағдарламаның ішкі құрылымында ерекшелік бар. Бұл құрылым 3 деңгейден тұратын оқыту мен үйретудің моделі. Білімнің болашақта пайдаға асуы, қажетке жарауын қалыптастырады.
Өз-өздігінен даму технологиясы -- (М.Монтессори) баланы жан -- жақты дамыту, дербестікке тәрбиелеу, бала санасында нәрселер әлемімен ойлау әрекетінің бірігуі. Оқыту баланың дамуына сәйкес табиғи болуы керек, сонда бала өзін -- өзі дамытады.
Дамыта оқыту технологиясы -- (Л. С. Выготский, Л. В. Занков, Д. Б. Эльконин, В. Б. Давыдов) баланы оқыта ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz