Мал - мүліктерін ысырап еткендерге ешнәрсе бермеңдер

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 60 бет
Таңдаулыға:

Исламдағы ысраф түсінігі және қазіргі қоғамдағы ысрафшылық

ЖОСПАР

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3

І. ИСЛАМДАҒЫ ЫСРАФ ҰҒЫМЫ ЖӘНЕ ШАРИҒАТ ҮКІМІ ... ...
6
1.1 Құран мен сүннет негізінде айтылған ысрапшылдық және олардың түсіндірмесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .

6
1.2 Ислам ғұламаларының ысрапшылдық жайында айтылған құнды өсиеттері мен мағлұматтары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .

14

ІІ. КҮНІМІЗДЕГІ ЫСРАФШЫЛДЫҚ ЖӘНЕ ОНЫҢ КӨРІНІСІ ... .
23
2.1 Қазіргі кездегі мұсылман қоғамындағы ысрафшылдықтың
көріністерірі ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

22
2.2 Ысрапшылдықтың алдын алу жолындағы ислами қағидаттар ... ... ... .
43

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
57
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...
59

КІРІСПЕ
Ислам діні мұсылман баласына ішіп жеуде, киім киюде, дүние жинауда және оны пайдаланып, жұмсауда орта жолды ұстауды бұйырған. Ішкен-жегеніміздің, киген киіміміздің, тапқан табысымыздың адалдығын қадағалаумен қатар, күнделікті тіршілігіміздегі несібемізді пайдалану жолында ысырап болмауына да көңіл бөлуіміз басты керек. Ауыздан-ауызға тарап кеткен қазақтың көркем сөздерінде Судың да сұрауы бар және де Абай атамыздың Адам болам десеңіз Оған қайғы жесеңіз. Өсек, өтірік, мақтаншақ, еріншек, бекер мал шашпақ дегені ысрапшылдықты тыюға шақырғаны.
Тақырыптың өзектілгі: Жаһандық статистика бойынша, жер бетінде өндірілген тағам түрлерінің күн сайын миллиондаған тоннасы далаға тасталады. БҰҰ-ның Азық-түлік және ауыл шаруашылығы жөніндегі Ұйымының баяндамасында АҚШ-та тағам өнімдерінің 40%-ға жуығы қоқысқа тасталатыны, Еуропада жыл сайын 100 млн тонна азық-түлік өнімдері лақтырылатыны келтірілген. Егер, бүкіл дүниежүзіндегі далаға тасталған тағамдардың көлемін есептесе, ол Мексиканың территориясына баршылық екен [1,19 б.]. Құранда: ... Ішіңдер, жеңдер бірақ ысырап етпеңдер, шындығында Алла тағала ысырап етушілерді сүймейді - деп, берілген нығметті қалауымызша тұтынуымызды, бірақ ысырап жасамауымызды ескертсе, Пайғамбарымыз (с.ғ.с.):Жеңдер, ішіңдер, садақа беріңдер және киініңдер, бірақ ысырапшылдық пен даңдайсуға жол бермеңдер - дейді. Далаға тасталған тамақ біздің нығметіміз. Ендеше, Алланың берген нығметінен ішіп-жеп, сонымен бірге дәулет артылып жатса жағдайы жоқтарға, кедей-кепшіктерге, жетім-жесірлерге, медресе, мешіт, балабақша, аурухана сияқты орындарға жұмсаудың зор сауапты іс екендігін ұқтыруда [2,6-7 бб.].
Сондай-ақ, тәкаппарлыққа ұрындыратындай сырт көзге көрсету, мақтану ниетімен қымбат киіну де ысыраптың бір түрі.
Қаражатымызды жалпыға пайдасы тиетін жерге жұмсап, зияны тиетін істен аулақ болуымызды нұсқайды. Себебі, Алла тағала дүние-мүлікті пенделерге жақсылық жасауы үшін үлкен мүмкіндік ретінде берді.
Жоғарыда айтылған мәселеге тағы да назар аударсақ. Себебі неде, оны қалай тоқтатамыз немесе алдын-алу шаралары қандай болмақ?
Азық-түлік ысырабына тиісті сақтау орындарының, арнайы қоймалардың, тоңазытқыштардың болмауы, яғни, маркетингтік тәжірибенің төмендігі, егіс даласы мен нарық арасындағы тепе-теңдікті ескермеу, адамдардың нем-құрайлылығы едәуір әсер етеді. Тағы бір үрдіс, қазір бүкіл әлем елдерінде ірі дүкендер желісі кең таралған (мысалы, еліміздегі Магнум, Метро, Рамстор және т.с.с.). Мұндай дүкендер көкөніс, жеміс-жидек өнімдерін өткізушілерден өнім қабылдаған кезде олардың белгілі бір көлемде, әдемі әрі біркелкі болғанын талап етеді. Бұл көкөністердің, жеміс-жидектердің косметикалық идеалды стандарттарын талап етуден шықты: мұндай әдеміліктен ада немесе стандартқа сай еместері қабылданбайды, тіпті елдеріндегі супермаркеттер қалыпқа (стандартқа) сай емес өнімдерді тастамаудың жолын іздей бастапты [3]. Көптеген дүкендерде тасталған тауарлар деген арнайы көрсеткішті төмендету үшін оларды арзандатып сату, арнайы биозауыттарға өткізу, қайырымдылыққа беру іспетті үрдістер байқалады, АҚШ-тың Нью-Йорк штатында тағам қалдықтарын қоқысқа тастауға тыйым салатын заң да шықты. Және де мұндай көріністер көбейіп келеді. Батыс елдері кекірігі азған қоғамның алысқа бара алмасын дер кезінде аңдаған тәрізді [4, 139 б.] .
Ал, біздің халықта бұл үрдіс қалай қалыптасқандығына назар аударсақ. Қазақстанның бір байлығы - астығы. Бірақ, диқанның маңдай терімен, Жер-ананың мейірімен келетін осы өнімді дер кезінде жинап алмай, шірітіп, қар астында қалдырып жүргеніміз жасырын емес. Жыл сайын жыр болатын бұл мәселені отандық баспасөз айтудай-ақ айтып, жазып келеді. Алайда, нәтиже жоқ. Бір ғана Қостанай облысында 2014 жылы 32 мың гектардың астығы дер кезінде орылмай қалған. Биыл да солтүстік облыстарда бидай қар астында қалды. Жауапты адамдар астықтың ысырап болуын арнайы қоймалардың жетіспеушілігіне, тасымалдау кедергілеріне, элеваторлардың аздығына сілтейді. Бірақ, бұл себептердің ешқайсысы да ас атасы нанның аяқ асты болуын, еш болған диқан еңбегінің өтеуі кімнен екенін түсіндіріп бере алмасы анық. Ысырапшылдықты дәстүрлі қазақ ұғымында құпталмайтындығын, Ислам дінінің әуел бастан ысырапшылдыққа қарсы екендігін ескерсек, әрбір адам білуі керек дүние - үнемшілдік. Ысырапқа бармау үшін үнемшіл болу қажет. Үнемшілдік - шектен тыс кетпеу, керегінен аз немесе көп жұмсамау, яғни орта жолды ұстай білу керек деген ұғымды білдіреді. Алла тағала: Ысырап етпе, сөзсіз ысырап етушілер шайтанға бауыр болмақ. Ал, шайтан болса, Раббысына тым күпірлік етуші, - деп, оның қаншалықты күнә екенін білдіреді.
Аятта дүниені оңды-солды шашуға болмайтындығы ескертілуде. Оңды-солды шашудағы мақсат, дүниені аз немесе көп жұмсауында емес, оны не мақсатқа пайдаланғаны маңызды. Ислам ғалымдарының көзқарасы бойынша Алла үшін жұмсалған дәулет ысырапқа жатпайды. Ал, жеке мүдде үшін қаражатты орынсыз шашу ысырап. Ол отбасының берекесін қашыратын жағымсыз әрекет. Құранда: Ысырап етпеңдер, күдіксіз Алла ысырап етушілерді жақсы көрмейді, - деп ысырапқа үзілді-кесілді жол бермеу керектігі айтылған.
Қазіргі кезде өмірімізде кездесетін ысыраптың түрлері: заттай ысырап (суды, электр энергиясын шектен тыс пайдалану) тыйым салынған нәрселерге шашылу, оның ішінде ішімдік, құмар ойындары, киімге, мүлікке қалай болса солай қарау, тез тоздыру; қонақ шақырғанда тым артық тағам дайындау, ол астың рәсуа болуы; бір тауарды, затты сатып алғанда артық, өз бағасынан асыра ақша төлеу; рухани ысырап немесе жан ысырабы [3].
Соңғы бірнеше онжылдықта халқымыздың тұрмыс-тіршілігі едәуір өзгеріс-терді бастан кешті. Атап айтсақ, материалдық өркениет, экономикалық құрылымдар адамдардан белгілі бір мінез-құлықты, ғұрыптарды қабылдауын, айнала қоршаған ортаға бейімделуін талап етеді, бұл біртіндеп әдетке айналады. Еліміз бойынша 2000-жылдардан бастап әлеуметтік-экономикалық ахуал жақсара бастады, елдің тұрмысы да көтерілді. Нарықтық қатынастар өмірімізге еркін еніп, сауда-саттық ұлғайды, азық-түлік түрлері көбейді, дастархан молайды. Сонымен бірге, барды бағаламау, обал-сауапты ұмыту іспетті теріс құбылыстардың пайда болғаны да осы кез. Өйткені, кейбір кезде молшылық, қонақжайлылық пен ысыраптың қай жерден басталатынын білмей, олардың шекарасын аңғара алмай қалатынымыз бар. Барды бар деу, әрине, керек. Бірақ, сараң екен деп айтпасын деп қана шектен тыс қонақжайлылық таныту мақтанудың бір түрі әрі бұл ысырапқа жол беру екені рас. Ас та төк дастарханнан артылып, қоқысқа тасталған астың обалы кімге?!
Жұмыстың мақсаты-міндеттері: Бұл дипломдық жұмысты жазудағы мақсатым - Исламдағы ысраф түсінігін ашып көрсету, қазіргі қоғамдағы ысрафшылық мәселелерін айқындау. Оны Исламдағы мысалдармен көрсетіп, оларды тыю мен қауіпті тұстарын ашып беру. Қазіргі кездегі мұсылман қоғамындағы ысрафшылдықтың көріністерін қарастырып, ысрафшылдықты азайтатын діни амалдарды ұсыну менің мақсатым болды. Міндетім - Исламдағы қағидаттарды қарастыра отырып, халыққа дұрыс бағыт көрсету.
Зерттеудің нысаны. Әлемдегі ысырыпшылдық.
Зерттеудің пәні. Ысырапшылдықтың қоғамымыздағы зардабы.
Жұмыстың теориялық-әдіснамалық негіздері:
Тақырып бойынша дереккөздер мазмұны және сипаты жағынан әр түрлі.
Дипломдық жұмыс келесі топтағы негізгі дереккөздерді меңгеру барысында жазылған:
Ысраф жайлы жазылған еңбектер қазақ тілінде мәліметтер аз болғандықтан түрік әдебиеттері және орыс тілінде жазылған мақалала еңбектері қарастырылды. Сонымен бірге Ресей және Батыс Европа тұтыну әлеуметтану еңбектері, Түркия мемлекетінің тұтынуға байланысты сайттардаң мәліметтер қарастырылды.
Құран мен хадистер жинақ еңбектер;
Қазақтың мейрамдарына және Араб мемлекеттерің ысрап ететің шығындары жайлы интернет порталда жазылған жаңалықтарда қарастырылды.
Зерттеу жұмысының құрылымы. Ғылыми жұмыстың құрылымы зерттеліп отырған тақырыптың мазмұнына сай кіріспе, екі тараудан, қорытындыдан, сілтеме және пайдаланылған әдебиет тізімінен тұрады. Зерттеу жұмыстың жалпы көлемі 64 бет. Дипломның бірінші бөлімінде исламдағы ысраф ұғымы және шариғи үкімдері қарастырылса. Екінші бөлімінде күніміздегі ысрафшылдық жайлы қарастырылды.

І ИСЛАМДАҒЫ ЫСРАФ ҰҒЫМЫ ЖӘНЕ ШАРИҒАТ ҮКІМІ

Құран мен сүннет негізінде айтылған ысрапшылдық
және олардың түсіндірмесі
Зая кеткен әрбір сәт, бостан босқа жанып тұрған жарықтар, бет алды төгілген тамақтар, тасталған нандар ысырап пен тұтынудың шегі мен дәрежесінің көрінісі болса керек.
Ысырап сөзі араб тілінен енген, текке шашу, ысырап ету, мөлшерсіз жұмсау, шегінен шығу деген секілді мағыналарды білдіреді. Яғни, ысырап - астамшылыққа жол бермеу мен орта жолды ұстану деген үнемдеу сөзінің антонимы.
Алла тағаланың тарту еткен несібесін бет алды шашу, түбінде адамға өкініш алып келетін күнә. Құран Кәрімде: Жақындарыңа, кедейлерге, жолда қалғандарға қарайласыңдар. Бірақ оңды-солды шашушы болма. Себебі ысырап етушілер шайтандарға бауыр болмақ. Ал шайтан Раббысына тым күпір етуші [5, 17:26-27] деп, ысырап етуші мен дүниені оңды-солды шашушыларды шайтанға теңеген.
Пайғамбарымыз Мұхаммед (с.ғ.с.) адамзатқа берілген әрбір нығметтің сұрауы бар деп, Алланың берген нығметін оңды-солды шашпауға, әсте тәкаппарлық пен ысырапқа жол бермеуге бұйырған. Тіпті, құлшылық мақсатында дәрет не ғұсыл құйыну кезінде де қолданылатын суды ысырап етпеуге шақырған. Астамшылық жасағандарға ескерту жасаған. Бірде сахаба Сағд ибн Әби Уаққасқа Ей, Сағд! Дәретті өзен суынан алсаң да, ысырапқа жол берме деп, пайғамбарымыз ескерткен.
Әрине, ысырап етуді тек ішіп-жеумен, мал-мүлік немесе материалдық мүмкіндіктермен ғана шекеуге болмайды. Себебі оның қолдану аясы өте кең.
Алла тағаланың адам баласына тарту еткен материалдық һәм рухани нығметіне лайық бола білу өте маңызды. Десе де, пенде ғапылдыққа салынып бұл нығметтердің қадірін сезінбей орынсыз ысырапқа жол беруде.
Артық сөз, артық тамақ, артық ұйқы - ысырапқа жатады. Тіпті, уақыт пен денсаулықтың қадірін білмеу де ысырап.
Жеке тұлғаның немесе көпшіліктің қандай жағдай болмасын пайдасынан зияны көп әрі орынсыз шығындалар болса - ол ысырапқа жатады. Имам Ағзам Әбу Ханифа бір сөзінде Өз орнымен жұмсалған шығын ысырапқа жатпайды, ал ысыраптың өзі еш уақытта жақсы нәтиже бермейді деген болатын [6,13б.].
Ысырапшылдық - Алла Тағала сүймейтін іс. Өйткені, ысырапшылдық жеке тұлғаға, отбасына, қоғамға қауіп төндіретін, тірнектеп тапқан дүниенің түбіне жететін, бұл дүниенің өзінде де кесірін тарттыратын қатерлі дерт. Алла Тағала құлдарын кең мейірім, рақымымен сан-алуан нығметке бөлеген. Ішіп-жеу, киім-кешек, дүние-мүлік тәріздес нығметтердің барлығы Алла Тағаланың құлына сыйлаған ерекше сыйы. Ал адамзатқа жүктелген міндет - сол берілген сансыз нығметтерді жөнімен қолданып, астамшылық көрсетпей, ысырапшылдыққа жол бермеу. Себебі, берілген дүние-мүлік пәни дүниедегі тіршіліктің сәні ғана. Бұл туралы қасиетті Құранда былай делінген: Байлық пен балалар - дүние тіршілігінің сәні. Ал бақи қалатын жақсылықтар болса, Раббыңның қасында, табыс бойынша да жақсы әрі үміт тұрғысынан да жақсы[5, 18-46].
Иә, бала-шаға, мал-мүлкіміздің барлығы осы жалған дүниенің сәні. Бірақ осы дүниеде істелген игі амалдарымыздың жемісін мәңгілік ақыретте жейтініміз сөзсіз. Ибн Аббастың айтуынша, жақсы амалдарға күнделікті бес уақыт намаз және әрбір Алла разылығы үшін жасаған іс-әрекеттеріміз, сөйлеген сөздеріміз жатады.
Сондай-ақ дүние-мүлік те - адам баласының игілігіне берілген нығметтің бірі. Ал пенде әр нәрсенің адал, арамын ажыратып білуі тиіс. Алла Тағала былай бұйырады: Яғни, адамзаттың ағзасына, ақылына зиян келмейтін әрі кері әсер етпейтін Алланың берген сансыз халал рызығынан жеңдер деуде. Өйткені ішіп-жейтін барлық қоректеріміздің қайсысы халал, қайсысы харам екені ашық та айқын көрсетілген. Пайғамбарымыз былай дейді: Расында, халал мен харам анық. Ал халал мен харамның арасында адамдардың көбi хабарсыз болған күмәндi нәрселер бар. Күмәндiден сақтанғандар - өзiнiң дiнi мен ары үшiн тазарған болады[7].
Олай болса, Жаратушы иеміздің сансыз нығметтерін, оңды-солды шашпай, харам мен халалды ажыратып пайдалану пенденің басты міндеттерінің бірі болмақ. Құранда: ... Ішіңдер, жеңдер бірақ ысырап қылмаңдар, шындығында Алла Тағала ысырап қылушыларды сүймейді[5, 7-31] - деп, берілген нығметті қалауымызша тұтынуымызды, бірақ ысырап жасамауымызды ескерткен.
Демек, Алланың берген нығметінен ішіңдер, жеңдер сонымен бірге дәулет артылып жатса жағдайы жоқтарға, кедей-кепшіктерге, жетім-жесірлерге, медресе, мешіт, балабақша, аурухана сияқты орындарға жұмсау зор сауапты іс. Сондай-ақ тәкаппарлыққа ұрындыратындай сырт көзге көрсету, мақтану ниетімен қымбат киіну де ысыраптың бір түріне жатады.
Сондықтан қаражатымызды жалпыға пайдасы тиетін жерге жұмсап, зияны тиетін істен аулақ болуымыз абзал. Себебі, Алла Тағала дүние-мүлікті пенделерге жақсылық жасауда үлкен мүмкіндік етті.
Ал енді ысырап сөзі қандай мағына береді, жалпы ислам тұрғысынан ысырапты қалай түсінуіміз керек деген сауалдарға жауап қарастырып көрейік.
Ысырап сөзінің тілдік мағынасы, дүние-мүлкіңді, керек-жарағыңды орынсыз шашу, артық шығынға жол беру, мөлшерден артық ішіп-жеу, уақытыңды дұрыс қолданбау, Алла Тағаланың сыйлаған әрбір нығметін өз орнымен қолданбау дегенді білдіреді.
Ысырапқор адам берілген нығметке қанағатсыздық танытып, тек іше берсем, жей берсем, үсті үстіне бола берсе деген тоғышарлық мінез танытады.
Олай болса, ысырапқа бармау үшін үнемшіл болу қажет. Үнемшілдік - шектен тыс кетпеу, керегінен аз немесе көп жұмсаудан алыс болу, яғни орта деңгейді ұстай білу.
Үнемшілдік - шүкіршіліктің белгісі. Үнемшіл адам Алланың берген нығметтерінің қадірін біледі. Сондай-ақ құрметпен қарап, ондағы Алланың мейірімі барын сезініп, өзіне берілген сый-сыяпаттың қадірін түсініп, оны босқа жұмсаудан тартынады. Белгілі бір өлшемде ғана қажетіне жұмсайды. Осылайша Жаратушының бергенін қанағат қылады. Оларды тиімді жұмсау біреудің қолына телміруден құтқарады. Және де өз ар-намысын сақтаумен қатар сарқылмас берекеге кенелтері сөзсіз.
Сондай-ақ ол үнемшілдік арқылы Алла Тағаланың разылығына бөленуге болады. Ал ысырап қылушы шайтанның достарынан болып табылады.
Алла Тағала: Ысырап етпе, сөзсіз ысырап етушілер шайтанға бауыр болмақ. Ал шайтан болса, Раббысына тым күпірлік етуші, - деп, ысырап етудің күнә екендігін, тіпті, кісіні шайтанға бауыр ететін Жаратушыға жағымсыз іс екенін білдіреді.
Аятта дүниені оңды-солды шашуға болмайтындығы ескертілуде. Оңды-солды шашудағы мақсат, дүниені аз немесе көп жұмсауында емес, оны қай жерге пайдаланғаны маңызды. Ислам ғалымдарының көзқарасы бойынша, Алла үшін жұмсалған дәулет ысырапқа жатпайды. Ал жеке мүдде үшін қаражатты орынсыз шашу ысырапқа жатады.
Сондай-ақ ысырап үлкен күнә, әр отбасының берекесін қашыратын жағымсыз пиғыл. Құранда: Ысырап етпеңдер, күдіксіз Алла ысырап етушілерді жақсы көрмейді,- деп ысырапқа үзілді-кесілді жол бермеу керектігі айтылған [8, 124-125 бб.].
Мәселен, үлкен күнәлар қатарына жататын арақ, құмар ойнау, зинақорлыққа жұмсалған қаражаттың түбі неге апаратыны айдан анық. Өйткені, ішімдікке қаражат жұмсап, сонысына тояттаған адам өз отбасының шырқын бұзады. Оның ақыры жанұяның ажырасуына, шиеттей сәбилердің жетім қалуына әкеп соғады. Сол сияқты құмар ойынға ақша жұмсағандар, соған әуестеніп, санасын улағандар түрлі қиындықтарға душар болып, сан соғып қалып жатады. Сондай-ақ пара беріп өз ойын іске асырғандардың да, болмашы дүниеге алданып арын сатқан барлық зинақордың да күні осылай болмақ. Ондай жолдың соңы жақсылыққа апармайтыны белгілі. Міне, осы кесірлердің бір себебі мақтанышпен дүние шашушылық, - яғни ысырапшылдық. Тіпті кейде бұның ысырап екенін білмей, өз істеріне сүйсіне жасайтындарда ұшырасады. Құран Кәрімде былай делінген: Солайша шектен шығушыларға (ысырап қылушыларға) істеген істері көркем көрсетіледі.
Яғни бұл аятта адам баласына қандай да бір қиыншылық төнсе, ауырса, кедейленсе, Жаратушы иемізден әр кейіпте: тұрып та, отырып та, жатып та жәрдем сұрайтынын айта келе, әлгі дерттен айықтырған сәтте барлығын ұмытып, баяғы әніне қайта басатындығы айтылған. Бұған қоса өз білгенін дұрыс көріп, ысырапшылдығын тыймайды.
Негізінен жұртқа көрсетіп, байлығымен масаттану үшін жасалған мұндай істердің сыбайласы шайтан. Өйткені, олар жетім-жесірлерді жебеп, кембағал-кәрілерге көмек жасамайды. Ал Құранда: Туысы жақындарға, міскіндерге, жолда қалғандарға міндетті түрде қарайласыңдар. Және мүлде ысырап қылмаңдар[5, 17-26], - деп ескертіледі.
Туған-туысымызға, міскін-кедейлерге, сапарға шығып жолда қалғандарға қанша қайырымдылық көрсетсек те ысырапқа жатпайды. Керісінше олардың жағдайын жасау міндетіміз. Және де мүмин орта жолды ұстанғаны дұрыс. Алла Тағала: Олар мал сарп қылғанда, ысырап жасамай, сараңдық қылмай, ортасында болады[5, 25-67], - дейді.
Яғни, өздерінің сарп қылған дүниелерінде ешбір ысырапқа жол бермей әділдікті ұстанып, ортаны игі тұтқандар. Шынайы құлдар Жаратушымыздың көрсеткен шариғатынан асып кетпей, сонымен қатар парыз қылған әмірін кем қылмай орындайды. Сондай-ақ дүние-мүлікті жинап, пайдалы жерге жұмсамай сараңдық танытып, қол қусырып отырғанның да дұрыс еместігін Алла Тағала ескертуде.
Тағы бір аятта: Қолыңды мүлде мойныңа байлаулы қылма да бүтіндей ашпа (өте сараң да, тым дарақы да болма)[5,17-29], - дейді.
Ысырап қылу мен бірге тым сараңдық таныту да Исламға жат қылық. Себебі, пендені күтпеген жерінен рызықтандырушы, мал-мүлік беруші - Алла. Бірақ таршылық көрсек, сабырлық танытқанымыз абзал. Адамзатқа ненің керек, ненің керек емес екенін жақсы білетін Алла Тағала әрбір істі хикметпен жаратыны сөзсіз. Олай болса, дүниені сарп ету мен оған сараңдық таныту тек бір Аллаға тән сипат. Өйткені, Ол - мүліктердің Иесі
Жалпы, шектен шығу туралы Құранда Таха сүресі, 81 аятында нақ айтылған:
Бірақ шектен аспаңдар, әйтпесе сендерге қаһар да төгемін. Ал менің қаһарым кімге келсе, ол сөз жоқ, күйрейді деген қағиданы тағы бір рет ескерейік дегіміз келеді. Әділдіктің төресі Алла тағала еңбектің еш болғанын қаламайды.
Ислам діні мұсылман баласына ішіп жеуде, киім киюде, дүние жинауда және оны пайдаланып, жұмсауда орта жолды ұстауды бұйырған. Ішкен-жегеніміздің, киген киіміміздің, тапқан табысымыздың адалдығын қадағалаумен қатар, күнделікті тіршілігіміздегі несібемізді пайдалану жолында ысырап болмауына да көңіл бөлуіміз басты мәселе.
Адам баласы бұл дүниеге бостан босқа жаратылмаған. Ақыл-есі бар адамзат әрбір ісі мен сөзі үшін, өзін жаратқан Жаратушы Алланың алдында жауапты. Алла Тағала әрбір ақыл иесіне: Біз сендерді бостан-босқа жараттық, әрі сендер Бізге кері қайтарылмаймыз деп ойлайсыңдар ма? [5, 23-115] деп сауал қояды.
Сыры мен сынағы көп мына дүниеге келген адамдардың әрқайсысының жаратылысы әрқилы болып келетіні сияқты, материалдық жағдайымыздың да әрқилы болуы Алланың тағдыры әрі сынағы.
Байлық мұрат емес, кедейлік ұят емес демекші, байлық нәсіп етсе шүкір етумен, кедейлік келсе, сабыр етумен де сауапқа кенелуге болады.
Алла Тағала адамды артық мал дәулетпен сынаққа алса, оның қадірін біліп, қажетті мөлшерде пайдаланып, оны берген Алланың жолында үлес бөлуді де естен шығармау шүкірлік нышаны. Ал, байлықтың буына мастанып, менменсу, өзгелерден озып тұру мақсатымен шектен шығу, әдептен тыс ішіп-жеу, киіну, мақтан мен атақ үшін асыра қаражат жұмсау - шүкірлікті, қанағат етуді қаперінен шығаратын жаман қасиет.
Өз ортасында оқ бойы озып, жоғарыдан көріну үшін асыра сілтеп, қарызданып, материалдық жағдайы көтермесе де қымбат ас ішіп, бағалы да жағалы киімдерге, қымбат көліктерге әуестену - тәкаппарлыққа және ысырапшылдыққа жол ашады. Ал бұл өз кезегінде шайтанның азғырушы амалдары. Жоғарыда айтылып өткен айттарға қысқаша түсіндірме бере кетсек.
...Жеңдер, ішіңдер және ысырап етпеңдер, Алла ысырап етушілерді жақсы көрмейді[5,7-31] деп ескертеді.
Қысқаша түсіндірме:
...жеңдер, ішіңдер... Алла Тағала мұсылмандарға адал әрі таза, өз денсаулығына, басқаның өміріне зияны тимейтін нәрселердің әрбір түрін пайдалануға рұқсат етеді.
...және ысырап етпеңдер... алайда Алланың нәсіп еткен нығметтерін пайдалану жолында ысырап жасамаңдар, шектен шықпаңдар.
..анығында Алла ысырап етушілерді жақсы көрмейді.
Мұсылманның бұл жалғандағы басты мақсаты - Алланың разылығын табу. Сондықтан әрбір іс-әрекетімізде Алланың разылығын мақсат етіп, оған қарама-қайшы келетін амалдардан сақтануымыз керек. Ішіп жеуде және басқа да дүние мүлік жұмсауда, пайдалануда ысырап еткендер Алланың жек көретін амалы және мұндай күнә істерден сақ болуымыз керек.
Бұрынғы өткен салиқалы ғалымдарымыз, адал болып саналатын ас пен сусынның өзін мөлшермен ғана, қатты тоймай, құлшылығы мен жұмысына қажетті дәрежеде ішіп жеуді құп көрген, олар артық тойып ішіп-жеуді зиян әрі ысырап деп есептеген.
Қолыңды (сараңдық жасап) мойныңа байлап алма және қолыңды бүкілдей (тым ысырапқа барып) ашып та жіберме. Онда сөгіске ұшырап, таршылықта қаласың.
Қысқаша түсіндірме:
Қолыңды (сараңдық жасап) мойныңа байлап алма... бұл метафорикалық, яғни ауыспалы мағынада ысырапшылықтың белгісі. Сараңдық адамның қолын желкесіне байлап, ештеңе бергізбейді. ...және қолыңды бүкілдей (тым ысырапқа барып) ашып та жіберме бұл аят адамды жомарт болуға және мұқтаждарға көмек етуге шақыра отырып, өзінің отбасының материалдық жағдайына қарап іс қылу қажеттігін ескерткен. Сондықтан барлық дүниесін жұмсап, отбасына зиян келтірмеуі тиіс. Аяттың соңында Раббымыз бекер мақтан, мал шашпақпен жақсылыққа жете алмайтынымызды, керісінше сөзге қалып, берекеміз кетіп, таршылыққа ұшырайтынымызды ескертеді.
Олар мал сарып қылғанда, ысырап та қылмайды, сараңдық та істемейді, ортасын ұстанады.
Қысқаша түсініктеме:
Жақсы амалдарға (садақа, жақындарға көмек және т.б.) жұмсауда екі түрлі шегі бар, олар: ысырап және сараңдық. Адам қаражатын оңды солды шамысынан асыра шығындану ысырапқа жатса, қолындағы артық болған, барын аяп қалу сараңдықтың белгісі. Нағыз мұсылмандық орта жолды ұстана білуі керек.
Төртінші аят: Туысы жақындарға, міскіндерге, жолда қалғандарға міндетті түрде қарайласыңдар. Әрі мүлде ысырап қылмаңдар. Шынында ысырапқорлар шайтанның туысы. Ал шайтан, Раббысына өте қарсы.
Қысқаша түсіндірме:
Аятта айтылғандай, ысырап жасауды тек ішіп жеуде, киім киюде, дүние мүлік жұмсауда деп түсінбеу керек, Алла жолында жұмсаған сауап амалымызда да орта жолды ұстана отырып, даналықпен қайырымдылық ете білуіміз қажет. Жасаған қайырымдылықтың артынан тәкәппарлық, мақтан, ысырап бірге еріп жүрсе, амалымызды құрт жегендей, еңбегіміз бекер болмақ. Аяттағы табзир сөзі де ысырапты білдіреді. Ибн Абидин: Табзир - ысырап сөзінің мағынасы ретінде мәлім. Дегенмен ысырап сөзі мен тәбзир сөзінің айырмашылығы бар. Ысырап - рұқсат етілген жағдайда қажеттен тыс, керегінен артық пайдалануды білдірсе, табзир - рұқсат етілмеген жағдайда қолдануды білдіреді, - деген. Мәселен, тамақтану рұқсат, ал сол рұқсатты қажетінен артық пайдалану - ысырап. Құмар ойыны және арақ-шарап ішу - харам. Тыйым салынған істе қаражат жұмсау - тәбзир. Сондай ақ, қаражатын әртүрлі харам нәрселерге жұмсап, мұқтаждарға қайырымы жоқ, Алла жолында сарп етуді ойламайтын пенделерге де аятта ескерту берілген [9, 245 - 248 бб].
Дінімізде әбес, қажетсіз нәрселерді істеу жаиз емес. Мәселен бостан-бос қағазды шимайлап отыру ысырап және әбестік. Мұнда бірнеше ысырап бар. Уақыт, еңбек, қуат, қағаз, қалам, сия. Бәрінен маңыздысы пайдалы нәрсемен шұғылданбау [10].
Егер дүниедегі барлық адамдардың босқа өткізген уақыты, қуаты және еңбегі есептелетін болса, дүниеде аштық және жоқшылық ішінде қиналып жатқан миллиондаған адамның мұқтаждығын кетіретін қажетті өнімдер өндіруге болар еді.
Ысыраптың көлемі қанша болса да зияны үлкен. Кіші деп саналған нәрселерді біріктірген кезде үлкен сандар шығады. Көп түкірсе көл болады деген мақалды білетін шығармыз. Минутына он тамшы су жіберетін краннан айына 170 литр су далаға кетеді екен [11, 5 б.].
Сәмәуи діндердің барлығында Аллаһу тағала жаман мінездерден болған ысырапқа тыйым салған. Дініміздің бос, әбес, харам нәрселерге, ысырапқа тыйым салуының түбінде адамдардың бақыты, молшылығы, әділеті яғни барлығы бар.
Дінімізде сараңдықтың ысыраптан көбірек жамандалуы ысыраптың сараңдықтай жаман еместігін көрсетпейді. Сараңдықтың көбірек жамандалуы адамдардың мал-мүлік жинауға әуес болуынан. Ысыраптың жамандығын білдіру үшін Аллаһу тағала былай бұйырған: Ысырап етпе! Ысырап еткендер шайтанның бауырлары., Ысырапшыларды опат қылдық.
Мал-мүліктерін ысырап еткендерге ешнәрсе бермеңдер! әмірімен ысырапшыларды жаман түрде сипаттап Мал-мүліктеріңді сәфихтерге (зауқы, нәпсі үшін ақша шашатындарға) бермеңдер деп бұйырылған. Ысырап та етпеу керек, қысаңшылық та етпеу керек. Бұлардың ортасында болу керек. Бұған үнемділік делінеді. Жомарттық дегеніміз де мал-мүлкін үнемдеп қолдану деген сөз. Аллаһу тағала: Сараң болма, ысырап та етпе! деп бұйырған.
Ысырап дегеніміз мал-мүлікті жою, зая кетіру, пайдасыз халге түсіру, дінге және дүниеге пайдалы болмайтын түрде жұмсау деген сөз. Мүлікті теңізге, құдыққа, отқа және қолдан кетуіне себеп болатын жерлерге тастау, оны жою деген сөз. Қолданылмайтын халге түсіру, сындыру, кесу, жемістерді, егінді жинамай шіріту, малдарды суықтан, ұрыдан қорғалатындай жерде ұстамау және суықтан, ыстықтан және аштықтан өлмейтіндей жем-суын бермеу, қарамау да жоюға жатады, бәрі де ысырап болады. Күнә істеу үшін және күнә істелуі үшін берілген мал-мүлік, ақшалар да ысырапқа жатады.
Егін және жемістерді жинағаннан кейін бұларды дұрыс сақтамай өздігінен бұзылуына, нәмденіп шіруіне немесе құрт-күйе секілді жәндіктердің жеуіне жол беру де ысырап болып табылады. Нан, ет, ірімшік секілді азықтардың, қарбыз, пияз секілді егін өнімдерінің, миіз, өрік, алма қақтары секілді кептірілген жемістердің, бидай, арпа секілді дақылдардың және киім-кешек, мата, кітап секілді заттардың осылай ысырап етіліп жатқаны көп көрілуде [12, 3 б.].
Дастархан және стол үстіне түскен нан және нан ұсақтарын жинамай тастау да ысырап. Бұл ұсақтарды жинап ит-мысыққа, тауыққа, малға, құстарға және құмырсқа секілді жәндіктерге беру ысырап болмайды. Тамақ пісірерде бұршақ, күріш, нохат секілді дақылдарды жуғанда төгу және төгілгендерді жинап алмай тастап жіберу де ысырап. Киім-кешек, аяқкиім секілді бұйымдарды дұрыс қолданбай, оларды ескірту, тез тоздыру, оларды жырту, жуған кезде кір жуғыш ұнтақты көп қолдану, электрді, газды босқа жағып қою да ысырап болып табылады.
Мал-мүлікті құнынан төмен сатып немесе жалға беріп және құнынан жоғары бағаға сатып алып алдану да ысырап болады. Мұндай сауда-саттыққа зәру (мәжбүр) болса немесе көмек беру, садақа секілді ниетпен бұлай істесе ысырап болмайды.
Қарны ашпай тұрып немесе тойғаннан кейін де артығымен жеу ысырапқа жатады. Бірақ қонақ ұялмасын деп үй иесінің тойғаннан кейін де жеуі және оразаны қиналмай тұту үшін сәре уақтында артығымен жеуі ысырап болмайды. Дәмді тағамдар жеу, бағалы, жаңа киімдер кию, үлкен ғимараттар салу және т.б. харам болмаған осы секілді нәрселер халалдан табылып, тәкаппарлық ету және мақтану үшін болмаса ысырап емес. Ахырет ниғметтерін мақсат еткен адамдарға, керектілерге қанағат етіп, артығын жақсылыққа жұмсауы жарасады.
Садақа беруде де ысырап бар. Хазреті Сабит бин Қайс бір мезетте 500 ағаштағы құрмалардың барлығын садақаға беріп үйі үшін ешнәрсе қалдырмағанында Барлығын бермеңдер деген аят түсті.
Қарызынан көп мал-мүлкі болмаған, бала-шағасы қиыншылыққа сабыр ете алмағанымен бұлардың қажеттілігін қамтамасыз ететін мал-мүлкінен артығы болмаған немесе қиыншылыққа төзе алмай тұрып, өзі мұқтаж адамның садақа беруі ысырап болады [13].
1. Сәфахат (босқа мал шашу, ақша жұмсауды білмеу): Көп адамдарды ысырапқа әдеттендіретін ауру. Сәфих-тық ақылдың аздығы және жеңілтектігі. Мұның терісіне Рүшд делінеді. Бұл ақылдың қуаттылығын білдіреді.
Аллаһу тағала Мал-мүліктеріңді сәфихтерге бермеңдер! дегеннен кейін Олардың халінде рүшд көрсеңдер, мал-мүліктеріңді беріңдер! деген. (Ниса 5, 6).
Кейбіреулер сәфих болады. Еңбексіз келетін ақшаға дәніккен жаман достар тарапынан алданады. Сондықтан да жаман достардан аулақ жүруіміз әмір етілген. Кейбір байдың балалары осылайша ысырапқа әдеттеніп, сәфих болуда. Сәфахатқа, шашыла беруге дағдыландыратын тағы бір себеп айналасынан құрмет-іззет көру және мақтау алу.
2. Ысырапты және оның түрлерінің бірнешеуін білмеушілік: Ысырап екендігін білмей, тіпті жомарттық деп ойлап қажетсіз, зиянды жерлерге мал-мүліктің жұмсалуы.
3.Рия, көрсету, мақтану.
4.Селқостық, жалқаулық.
5.Ұялшақтық, жабырқаулық.
6.Діннің үкімдерін ұстанбау.(
Ислам діні азық-түлік, киім, байлық және басқа да материалдық қажеттіліктерге жұмсауға қатысты мәселелерде байсалды болуға, орта деңгейге ұмтылуға шақырады; ысырапшылдыққа, әдемілік пен талғампаздыққа, сән-салтанатқа деген ұмтылысқа байланысты барлық ысырапқа тыйым салынды [14, 157, б.].
Ислам мұнда өмірдің барлық салаларында сияқты бізге жолды, орта жолды көрсетті. Шынында Ислам - алтын орта жолды ұстанатын дін. Ислам бізге берген игіліктерді бағалап, олар үшін Құдайға шүкіршілік ету керектігін көрсетті. Сондықтан, діндарлар бір жағынан, ысырапшылықтан алыс, екінші жағынан ашкөздіктен алыс болуы керек; ысырапшылдықтан аулақ болып; Алла Тағаланың ризашылығына қол жеткізу үшін берген барлық нығметтерді қолдану керек.

1.2. Ислам ғұламаларының ысрапшылдық жайында айтылған құнды өсиеттері мен мағлұматтары
Ысырапшылдық дәстүрлі қазақ ұғымында құпталмайды. Ал, ислам діні әуел бастан ысырапшылдыққа қарсы. Исламдағы исраф ұғымы басы артық дүние-мүлікті, ақшаны игілікті іске жұмсаудың орнына, қалай болса солай шашып-төгуді білдіреді. Исраф жасау мұсылман үшін - күнә. Мұсылмандық түсінік бойынша исраф тек заттай, ақшалай дүниені шашу ғана емес, сонымен бірге оның рухани жағы да бар. Яғни, түрлі күнә жасау, өзіңе берілген уақытты бос өткізу деген тәрізді. Исраф жасаған адам мусриф атанады. Құран аяттарының бірінде ысырапшылдарды ібілістің достары деп атаған. Осы тектес зиянды әдеттерден сақтану үшін ислам діні әр адамның өзіне өзі есеп беріп отыруын қалайды. Сондай-ақ, өзің қиын жағдайда бола тұрып, садақа беруден де сақтандырады. Мұсылманшылық бойынша ысырапқа үлкен мән берілетініне мысалдар көп. Қасиетті хадистерде Мұхаммед (с.а.с.) серіктерінің бірі суды шашып-төгіп дәрет алып жатқанын байқаған пайғамбардың оған ескерту жасағаны туралы өсиет сөздер бар. Сонда пайғамбар: Теңіздің жағасында тұрып дәрет алсаң да суды ысырап етпеңдер, - депті [15, 8 б.].
Ардақты Елші (с.ғ.с.) Ысырапқа және паңданып, тәкаппарлануға жол берместен ішіп-жеңдер, киініңдер әрі садақа беріңдер! деп, адамдарды ішіп-жеумен қатар садақа беруге де шақырған. Әрі осы сәтте материалдық һәм рухани қауіпке, яғни ысырап пен тәкаппарлыққа бой алдыруға тыйым салған. Ибн Аббас та (р.а.) Екі нәрсе, яғни ысыраппен тәкаппарлық күнәлары араласпағанша адал болған астан қалағаныңды же, қалағаныңды ки! деп, осы сынды насихат айтқан еді. Сондықтан, қандай затты пайдалансақ та тәкаппарлануға жол жоқ. Судың да сұрауы бар дейді атам қазақ. Осы сөзден-ақ судың қаншалықты маңызды екенін түсінуге болады. Себебі, су - бүкіл тіршіліктің көзі, өмірдің нәрі[16].
Пайғамбарымыз (с.ғ.с.): Қараңыздар! Ішетін судың өзі дүние мен ақыретте (адам баласына берілген) ең үлкен нығмет деген. Пайғамбарымыздың мұндай сүйіншісін ескермей күнделікті өмірде қаншама ысырапқа жол беріліп жатады.
Мысалы, үйіміздегі су шүмегінен су тамшылап тұратын кездер болады. Егер де осы тамшыны математикалық есепке салар болсақ, минутына бір тамшы су тамшылайтын болса, айына 170 литр су босқа ақты деген сөз. БҰҰ сарапшыларының мәлімдеуінше, 2011 жылдың қараша айында Жер тұрғындарының саны 7 миллиардқа жеткен. Әрбір адам қол-басын жуғанда, тісін тазалағанда, дәрет алғанда т.б., артығымен 1 литр суды босқа ағызатын болса, әлемде 7 миллиард литр су немесе 7 миллион тонна су ысырап болды деген сөз. Ал дүниенің басқа аймақтарында 1,4 миллиард адамның ауыз суға зар болып, салдарынан холера (тырысқақ), диарея (іш өту), тифопаратифоздық сынды ауруларға шалдығуда. Күніне 24 000-нан астам адам аштықтан, жылына 8 миллион адам лас судан қайтыс болуда. Бұлардың басым көпшілігі жас нәрестелер мен қарттар. Ал ендігі жерде әлемдегі тіршілік иесінің бір бөлігі ішерге ас таппай жатса, екінші бір бөлігі тоқтықтан секіріп қаншама жарамды азық-түлікті қоқысқа лақтыруда.
Аталмыш сандық көрсеткіштердің өзі адамға қажетті өнімдердің барлығын барынша үнемдеп, ысырапқа жол бермеу керектігін түсіндірсе керек. Сондықтан да тұтынушы тіршілік иесі азық-түлік, су, жылу, энергия т.б. өнімдерін үнемдеп ұқыпты пайдалануды, өмір салтының ажырамас белгі деп қарастыруы қажет [17,49 б.].
Әрине, жан мен тәннен жаралған адам баласы өмір сүруіне қажет ішіп-жеуді де ысырап етпей, үнемдеуі өте маңызды. Себебі ысырап етушілерді Алла сүймейді дейді. Яғни, аз жеп әлсіз болуымызды қаламағаны сияқты, артығымен жеп ысырапқа жол бермеуіміз керектігін айтқан. Сондықтан адамзат өзіне жететін мөлшерде ғана қоректенуі қажет. Себебі пайғамбарымыз Мұхаммед (с.ғ.с.) Адам баласы еш уақытта асқазанынан өткен жаман ыдыс толтырған емес. Негізінде, адам баласына белін түзеп, әлденуі үшін аз ғана дәм-тұз (азық) жеткілікті. Егер міндетті түрде ішіп-жеуі керек болса, (асқазанының) үште бірін тамаққа, үште бірін суға және үште бірін ауаға арнасын деген. Тіпті, қазіргі дамыған медицина ғылымы да, қажеттіліктен тыс тағам жеудің адам денсаулығына зиян екендігін айтқан. Ысырапкершілікке барудың түрлі себептері бар. Білімсіздіктің салдарынан қолындағы бар нығметтің қадірін білмеу, арқаны кеңге салып, шалқыма өмірге үйрену, дүниесінің көптігіне мастанып, тәкаппарланып әртүрлі жолдармен жарнамалай мақтану сияқты себептер алғашқы кезекте орын алады.
Хадистердегі мағыналарына үңілсек, ысырап нығмет ретінде танылған кез келген мүмкіндік түрі сарп етілетін жалпылама сипатқа ие. Ең әуелі Ұлы Жаратушының адамға тарту еткен сан түрлі нығметінің есебі сұралатындығы айтылады (Мүслім, Әшрибә, 140), мұнымен қоса, Алланың берген нығметтерін құлының пайдаланып жатқанын көргісі келетіндігі ескертілген (Ибн Ханбал, Мүснәд, II182), дүние-мүліктің орынсыз жерде бекер жұмсалмауы (Бұхари, И'тисам, 3), үйде керегінен артық дүниенің болмауы (Әду Дәуіт, Либас, 42), ішіп-жемде, киімде өр кеуделік пен ысырапқа жол бермеу керектігі (Бұхари, Либас, 1) айтылады. Сондай-ақ, Расулалла (с.а.у.) адамдардың қадірін бағалау мәселесінде ең көп алданып, ысырапқа ұшырайтын екі маңызды нығметті былайша ескерткен: Екі нығмет бар, адамдардың көбі осы мәселеде алданады. Бұлар - денсаулық пен уақыт. Мұның жанында Алла Расулы (с.а.у.) құлшылық үшін болса да, дәрет және ғұсыл алғанда суды ысырап қылмаудан, орынсыз жерде су төгуден сақтандырған және бұған теріс әрекет еткендерді ескерткен. Расында сахаба Саад бин Әби Уаққасқа (Әй, Саад! Өзен жағасында дәрет алып жатсаң да, ысырап етпе! деп ескерткен. Пайғамбарамыз (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) хадис-шәрифте былай деген: Үнемдеген адам қиыншылық көрмейді. Құтқаратын үш нәрсенің бірі - бар кезде де, жоқ кезде де, байлықта да, кедейлікте де үнемдеушілік.
Сондықтан, адам баласы бүкіл дүние-мүлкін Алла жолында жұмсап бітірсе де, төгіп-шашқан саналмайды, алайда, қажетсіз, орынсыз бір іске бар болғаны бірнеше тиын жұмсаса да, төгіп-шашқан, рәсуа еткен болады.
Қияметте барлық адамдар мына төрт сұраққа жауап бермейінше есептен құтыла алмайды:
1) Өмірін қалай өткізді?
2) Ілімімен қалай амал етті?
3) Мал-мүлкін қайдан қалай тапты және қайда жұмсады?
4) Денесін қайда шаршатты, қайдан тоздырды? [20, 96 б.].
Ысыраптың түрі, көлемі ысырап ұғымын тек ішіп-жеу, дүние-мүлік және материалдық мүмкіндіктермен ғана шектеулі ойлау бұл сөздің мағыналық өрісін тарылту болып табылады.
Ысыраптың шеңберін бұдан гөрі кеңірек алып, материалдық-рухани кез келген нығметтің жаратылыс мақсатына қайшы қолданылуы, керексіз жерге жұмсалуы, төгіп-шашу деп түсінген жөн. Сол себепті де, тұлға ретінде киім-кешекте, тұратын үйде, үйдің жабдықталуында көрінеді, уақыт пен денсаулық тәрізді нығметтердің қадірін білмеуде ысырап болып есептеледі. Керексіз жерде шүмектен аққан су, орынсыз жағылған электр қуаты қандай ысырап болса, уақытты босқа өткізіп, денсаулыққа зиян іс-әрекет ету де сондай бір ысырап түрі. Адам жарты литр сумен дәрет алуға мүмкін болып тұрғанда, қол жуғышта суды сарылдатып ағызып екі литр су жұмсау қандай ысырап болса, алты сағаттық ұйқымен тынығуға бола тұра, сегіз сағат ұйықтау да тап сондай ысырап.
Ислам түсінігі бойынша, ысыраптың шеңберін анықтау үшін бір нәрсені жұмсау, шығын шығару мәселесінде көрсетілген өлшемді назарға алған дұрыс.
Жеке тұлғалар мен қоғамдық ұйымдар қандай себеппен болса да пайдасыз, зиянды, заңсыз, орынсыз жерге, бір нәрсеге қаржы шығын қылса, бұл кім үшін болмасын ысырап. Сондықтан да, қағидадан асып кеуде кермеген жөн. Қажеттілік үшін немесе әдемілік үшін болсын жасалған әрбір қадамда айналадағы жұрттың жай-күйі назарда ұсталып әрекет еткен жөн.
Ысырап бүгінгі күні жер бетіндегі халықтарды үлкен қиыншылыққа ұрындырар апатты жағдайға айналды. Соның ішінде, адамдардың өзара қарым-қатынастарына да елеулі тұрғыда әсер ететін мәселе болып отыр. Мұсылман ретінде: Көршісі аш кезде тоқ жатқан бізден емес деген Пайғамбардың (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) қағидасын біле тұра, түк білмейтін жандай ысырап қылып, тұтынушылыққа ес кете берілу өте-мөте қауіпті, қиын жағдай. Шын мәнінде, адамның ешқашан таусылмайтын тұтынушылық және қаржылық қажеттілігін пендеге бұйырған ешбір байлықтың өтей алмайтындығы анық [21, 25 б.].
Хадис шәрифте былай делінеді:
Пайғамбарымыз Мұхаммедтің (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) Әнәс ибн Маликтен келген хадисте айтылған:
Шынында Алла Тағала бір үзім нан жеп шүкіршілік еткен және бір жұтым су ішіп шүкіршілік еткен пендеден разы болады.
Ішіп-жеңдер, киініңдер және садақа беріңдер. Бірақ ысырап және тәкаппарлықтан сақтаныңдар!.
Ысыраптың зияндары - ысырап еткендердің шайтанға, перғауынға, хазреті Луттың жаман қауымына ұқсатылуы және Аллаһу тағаланың бұларды жақсы көрмеуі және бұларға сәфих деуі және ахыретте азап шегулері, дүниеде төмен, мұқтаж жағдайға түсулері және өкінулері.
Ысыраптың жаман болуының бірінші себебі мал-мүліктің қадірлі болуында. Мал-мүлік Аллаһу тағаланың берген ниғметі. Ахырет үшін көп сауап жинау, ғибадат ету мал-мүлік арқылы жүзеге асады. Дүниемен ахырет мал-мүлікпен көркейеді, оңай болады. Қажылық, жиһад сауаптары мал-мүлік арқылы алынады. Деннің саулығы, қуатты болуы ақшаға, мал-мүлікке сүйенеді. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.