Қазақ сөзінің этнонимі

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 21 бет
Таңдаулыға:

Ө.Сұлтанғазин атындағы Қостанай мемлекеттік педагогикалық университеті
Әлеуметтік-гуманитарлық факультеті
Қазақстан тарихы кафедрасы

Курстық жұмыс
Тақырыбы: Қазақ халқының қалыптасуы және этногенезі

Ғылыми жетекші: Исенов Ө.И.
Әмірбек Салтанат
II Курс студенті
Тарих 18-11.

Мазмұны:
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1.Қазақ халқының қалыптасуы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
1.1. Қазақ сөзінің этнонимі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.2. Қазақтардың этногенетикалық байланысы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ..6
2.Қазақ халқында жүздердің пайда болуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... .7
2.1. жүздердің генезисі және рулық-тайпалық құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
2.2. тарих ғылымында қазақ жүздерінің пайда болу мәселелерін зерттеу ... ...9
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..10
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
Сілтеме ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12

Кіріспе
Қазақ халқының қалыптасу процесі қазақ мемлекегінің орнығуымен қатар жүрді. Қазақ жүздері ұлыс құрылғаннан кейін де бұрынғы рулар және рулық бірлестіктердің құрамын коп жағдайла рда сақтап қалды. Қазақтардың рулық-тайиалық құрылымындағы мұндай генетикалық байланые олардың шаруашылық және мәдени үрдістерінің, өмірі мен тұрмыс ахуалыиың біреғейліғімен, тепкен. Аймағының тұтастығымен сипатталады. Бұл байланыс Қазақстан ауқымындағы ерте феодалдық мемлекеттердегі тайпалар мен тайпалык, топтардың басым көпшілігінде тілдің бірегейлігімен анықтап өрнектеледі.
Шаруашылықтың біртіндеп болсада бір беткей дамуы, қоғамдық қарым- қатынастардағы, өзгерістер, феодалдық бастаулардың орнығумен тіл жағынан туыстас, шаруашылық -тұрмыс жағдайында тайпалар мен тайпалық, топтардың бірігуінде, сөйтіп феодалдық дәуірдің жаңа этникалық құрылымының- ұлыстың қалыптасуына және мемлекетігінің тууына әсерін тигізеді. Әрі бұл тұстағы этникалық ахуалдың қалыптасуы бірегей тайпалық, топтардың саяси жағдайға байланысты әр түрлі мемлекеттік құрлымдарға кіруі мен олардың әрқилы аймақтарға орналасуы, сырттан келген қысымға немесе көшіп қонудың нәтижесімен байланысты болды.
Қазақ хандығының құрылуы мен Қазақ мемлекетінің қалыптаса бастауы маңызы жағынан Қазақстан тарихындағы іргелі проблемалар қатарына жатады. Бірақ қазақ хандығын замана сахнасына келтірген себеп-салдарды түсіну үшін осы құрылғалы отырған кезеңде Қазақстан және оған іргелес мемлекеттерде орын алған ғамалиялармен танысу қажет-ақ. Сонымен, ХІУ-ХУ ғасырларда Дешті Қышпақтың ұлан - ғайыр кеңістігінде не болып еді?
ХІУ ғасырда қазіргі Қазақстан аймағының бір бөлігі Өзбек ұлысы, ал екіншісі Моғолстан дегеп атпен белгілі болатын.
Өзектілігі
Тарихнама
Деректер
Құрылымы
Хронологиялық шеңбері

1.Қазақ халқының қалыптасуы.
XV ғасырда тарих сахнасына шығысымен-ақ қазақтар алыс-жақын елдерге танымал бола бастады. Батыстық тарихнамаға қазақтар австриялық дипломат Сигизмунд Герберштейннің күнделігі (XVI ғасырда), ағылшын көпесі Антоний Дженкинсонның қолжазбалары (XVI ғасырда) арқылы танылды. XVIII ғасырдың орта кезінен бастап көптеген орыс тарихшылары мен шенеуніктері, әскерилері қазақ халқы жайлы өз көздерімен көрген мағлұматарды жазып қалдырды. XVIII-XIX ғасырлардағы И. П. Фальк, П. С. Паллас, И. Г. Георги, И. Г. Андреев, Х. Барданес, Г. Спасский, Е. К. Мейендорф, Я. Гавердовский, А. И. Левшин секілді озық ойлы мамандардың еңбектері жарық көріп, қазақ халқының шығу тегі, бұл үрдістердің заңдылықтары күн тәртібіне қойылды. Содан бері екі жүз жылдай уақыт өтсе де, қазақ этнонимі, халықтың бірігу уақыты мен оны құраған негізгі тайпалар немесе этногенездік үрдістердегі ортағасырлық мемлекеттер рөлі жайлы пікірталас әлі тоқтай қойған жоқ. Бұл мәселелер жөнінде сан алуан пайымдаулар жасалғанымен, осы кезге дейін тарихнамалық еңбектердің жетіспеушілігі салдарынан көп проблемалар шешімін таппай, ғалымдар тұжырымдамалары жүйеленбей жатыр. Сондықтан да мақалада қазақ халқының қалыптасуының негізгі кезеңдеріне тоқталған ғалымдар ой-пікірлерін бір ізге салуды жөн санадық. Біріншіден, ең алдымен мұндай тарихшылар екі мәселені ажыратпайтын сияқты - халықтың шығу тегі мен оның рулық ұлыстық сатыдан өтіп, халық болып құралу мәселелерін шатастырады. Шынында халықтардың шығуы бар да, халықтардың халық болып қалыптасуы бар. Бұл екеуін бір-бірімен шатастыруға болмайды. Ал бұл екі процестің аралығы кем дегенде мың жылдарға созылады.
Жер жүзіндегі ұлттардың көпшілігі-ақ ең алдымен қоғамдық дамудың алғашқы сатысын бастарынан өткізді. Бұл кез адамдар тегінің ру бірлестігі кезінде дәл келген. Ержетіп дами келе адам баласы рулық сатыдан ұлыс одағына жеткен. Ұлыстық одаққа бірігу халық болып құралу феодалдық фармацияға дәл келеді. Жер жүзіндегі жұрттардың көпшілігі феодалдық фармация тұсында өз алдында дербес халықтар болып қалыптасты. Солардың ішінде қазақ халқының халық болып ұйымдасуы феодалдық қарым-қатынасқа түсуімен тығыз байланысты.
Сөйтіп қазақтың халық болып қалыптасуының басы IX - X ғасырларда болғандығын дәлелдейтін деректер болса бұл бір, бұдан басқа да фактілер бар. Оның бірі: IX - X ғасырларда қазақ ішінен, қазақ құрамынан еріксіз басқа халықтардың құрамына барып кіргендердің соңғы кезге дейін өзінің ру-ұлыс есімдерін ұмытпауы да, тіпті елінің есімі қазақты ұмытпауы - ол қазақ деген есімнің IX - X ғасырларда бар екенін дәлелдейді.Келесі сәтте назар аудару қажет. Қазақтың ата-бабалары этникалық-көші-қон үдерістері жағдайында басқа этностық топтардың өкілдерімен араласады, көбінесе оларды өз этносына ассимиляциялайды. Сондықтан қазақтардың ата-бабалары тайпадан шыққан, олар үшін Қазақстан аумағы-өз, туған жері. Осылайша, XIV-XV ғғ.қазақ халқын түрлі түркі тілдес және моңғолтілді этникалық топтардан қосу процесі аяқталды [14, 94б]. Түркі тілдері арасында қазақ тілі қыпшақ тілдері тобына жатады, ал оның ішінде қыпшақ-ноғай бұтағына кіреді, оған Ноғай және қарақалпақ тілдері жатады. Қазақ тілі қыпшақ конфедерациясы дәуірінде қалыптасты. Халықтың этникалық, аймақтық және саяси жағынан біртұтас болуы үшін ол ең алдымен өзінің тәуелсіз мемлекеттілігіне ие болуы тиіс. Моңғолдардың шапқыншылығынан кейін қазақ жерінде алғашында моңғол ұлыстарының, кейін Ақ Орданың, Моғолстанның, Әбілхайырдың, Ноғай ордасының пайда болуы қазақ мемлекеттілігінің қалыптасуының, жеке этникалық кеңістіктің қалыптасуының негізі болды. Алайда, аталған мемлекеттердегі қазақ руларын ұсақтау этникалық топтардың одан әрі бірігуін баяулатты. Қазақ рулары түрлі мемлекеттерге кеткенімен, олар бір тілде айтқан. XIV-XV ғғ. қазақ тілі өзінің ерекше ерекшеліктерімен қалыптасты[7,89б]. Қазақ халқының қалыптасуы XV ғасырдың екінші жартысы мен XVI ғасырдың басы арасында аяқталды. Осылайша, халықтықты қалыптастырудың тағы бір шарты - өз мемлекетін құру болды.

1.1.Қазақ сөзінің этнонимі.
Қазақ хандығында рулық-тайпалық сананы бірте-бірте әлсіретіп, қазақтардың жалпы этникалық санасын күшейте түсті. "Қазақ жері"," Қазақ мемлекеті"," Қазақ Елі "ұғымдары осылай пайда болды. Этникалық бірлестіктерді қалыптастырудың негізгі үш түрі бар: 1) руы-тайпа; 2) Халық; 3) ұлт. Осы бірлестіктердің әрқайсысында өзінің этникалық сана-сезімі бар. Этникалық сана-адамның өзін белгілі бір этникалық бірлестіктің мүшесі ретінде сезінуі. Алғашқы "қазақ" этнонимі - "мың Алаша". Әрине, Қадырғали Жалайыридің "мың Алаша" анықтамасы қазақ рулары мен тайпаларымен, әсіресе ұлт өкілдерімен салыстырғанда әлдеқайда аз. Егер "мың Алаша" сөзі этникалық мәнге ие бола бастаған әскери одақты еске түсірсе, онда "қазақ" сөзі - бір-бірімен байланысты екі тарихи кезеңді білдіретін этникалық ұғым. Наймандардың, алтындардың, дулаттардың және басқа да бір кездері татарлар, башқұрттар, ноғайлар және басқа да түркі тілдес халықтардың арасында шашыраған біртұтас рулар мен тайпалардың шағын топтары бірте-бірте өз тамырларына орала бастады. Дәл осындай процесс қазақ жерінде де болды. Әрине, "мың Алаша" атауының "қазақ" этнониміне өзгеруі бір де бір жыл болды. XV ғасырдың ортасында пайда болған атауы-Дешті-Қыпшақ XVI-XVI ғасырларда. басқа мемлекеттер мойындай бастайды. Этнонимнің эволюциясы мынадай түрде өтті: мың Алаша-Алаш-Қазақ. Кейбір уақыттарда қазақ халқы өзін көрші мемлекеттер берген атаумен емес, өзінің бастапқы атымен белгілейді. Ал "мың Алаша" атауы кейіннен "Алаш"деп өзгертілді. Кейін бастапқы атау қасиетті, діни мәнге ие болды және тіпті халықтың ұранына айналды. XVI-XVII ғасырларда " Алаш "және" қазақ "деген екі атау да қазақтардың арасында параллель қолданылған [9, 78]. Термині "қазақ". "Қазақ"атауының (этнонимінің) пайда болуы туралы көптеген пікірлер бар. Олар XVIII ғ. бастап дебатқа түседі, бірақ зерттеушілер әлі күнге дейін ортақ пікірге келмеді. Бүгінгі таңда "қазақ"деген сөз этимологиясының жиырмадан астам түсіндірмесі бар. Мысалы, ол екі сөзден - "каз" және "ак"деген пікір бар. Бұл сөздер "қаз" және "ақ" дегенді білдіргендіктен, бір күні көшпенге аттанған қазақтардың ұшып бара жатқан қазы еріп жүрді. Басқа адамдар екі сөзден пайда болды: "кас" (хас) - "нағыз" және "сақ" - ежелгі тайпаның атауы, яғни "нағыз сақ". Кейбір ғалымдар "кас" және "сақ" деген сөздерді біріктіреді, бірақ оларға басқа мән береді. Каспий теңізінің жағалауында тұратын "қамыс" тайпаларының және "сақ" тайпаларының ("кассақ" сөзі Каспий маңы мекендеген сақ деп аталады) осы қосылыстары сияқты. Кейде этноним оғыздардың ортағасырлық тайпасымен (гуз-сақ), садақ жебесімен (қаз-ок; "ок"- "стрела") байланыстырады. Кейбір зерттеушілер оны қазақтардың әскери шеберлігінің ерекшеліктерімен (ұрыс, тіпті шегіну) байланыстырады және ол "қашаннан"- "қашқыннан"шыққан деп санайды. Бұл түсіндірмелердің барлығы маңызды ғылыми негізі жоқ және әртүрлі растаушы бөлшектерге қарамастан, ғылыми факт болып саналмайды. Тіпті ғылымда жазбаша әдебиетте "қазақ"деген атау пайда болған кезде нақты тұжырым жоқ. Енисейден табылған VII ғ.түркі ескерткішінде "казгакуглым" - "қазақ ұлдары"деген сөз тіркесі бар. IX-X ғғ.Жетісу мен Оңтүстік Қазақстан жерінде өмір сүрген үш қарлұқ тайпасының жалпы атауы - "хасаки"болды. Қарлұқтардың қазақ этногенезіне тікелей қатысы болғаны белгілі. Х ғ. ортасында Қазақстан жерінде батыстан шығысқа қарай Қытайға дейін өткен араб саяхатшысы Абу Дулаф өзінің түрік тайпаларының өміріне арналған "Рисала" еңбегінде "Хазлақ"елін атайды. Алайда кейбір ғалымдар араб тілінен аударудың дәлдігіне күмән келтіреді. Х ғ.өмір сүрген Фирдоусидің "Шахнаме" поэмасында ирандық шахты қорқытатын Афрасиб патшасы: "мен көк теңіздің солтүстігінде тұратын қазақтардың өз халқын жіберемін" [11, 93]. X-XI ғғ. жататын Араб құжаттарында, сондай-ақ орыс жылнамаларында: Куба жерінің солтүстігіндегі "Аль-кассакия" этникалық қауымдастығы туралы; Қара теңіздің солтүстік-шығысындағы Касаг қаласы туралы, Касаг елі туралы жазбалар бар. Біздің ойымызша, бұл жерде қазақтардың үлкен қонысы бар, олар бірікті және ХІ ғасырда Дон мен Днепр жағалауларында қалды. Сол кезде Қыпшақ пен қазақтар бір мағынаға ие болды. Х ғасырдың ортасында билеген Византия императоры Константин Багрянородоный Кавказдың солтүстік-батысында "Қазақ елі"бар екенін хабарлады. Әзірбайжанның батысында қазіргі күнге дейін үлкен аудан - Қазақ ауданы бар. 1245 жылы Мамлүк Египетін басқарған қыпшақтар араб-қыпшақ сөздігін құруға бел буды. "Қазақ" сөзі "еркін"," скиталец "деп аударылады. Бұл терминге әлеуметтік мән берілді: та өз тектерінен, тайпаларынан бөлініп, өз заңдары бойынша өмір сүре бастаған топтарды атады. "Қазақ" термині өзбек ханы Әбілхайырдан 50г. XV ғ.көшкен тайпалардың тобына бекітіледі. Өзбекстанда "мың Алаша" одағы дербес этникалық бөлігі болған; хандықта тайпаларды оқшауланған этносаяси құрылымдарға біріктіру процесі белсенді жүрді

1.2. Қазақтардың этногенетикалық байланысы
Халықтың қалыптасуы-күрделі және жан-жақты мәселе. Қазақ этносының нәсілдік-генетикалық дамуы қола ғасырда бастау алады. Бұл қазақ ұлттық және ежелгі андрон мәдениетінің белгілі бір ұқсастығымен расталады. Бұл байланыс мал шаруашылық-көшпенді өмір салтында, тұрғын үй құрылысында, киім бөлшектерінде, сондай-ақ қоғамдық қарым-қатынаста, дүниетанымда, т. б. дүниетанымында көрінеді. Дегенмен, қазақ халқының қалыптасуы түркі этногенезінің басына жатады, ол ғұндар империясының ыдырауымен және Орталық Азия аумағында бұрын белгісіз тайпалық топтардың оқшаулауымен байланысты. Ғұндардың ортасында жаңа дәуірдің алғашқы ғасырларында прототюралық этносаяси түзілімдер белгіленді. Түркі тайпалары Орта Азия мен Еділдің көптеген түркі халықтарының ата-бабаларына, сондай-ақ Колымы өзенінен Балқан түбегіне дейін қоныстанған түріктерге қатысты болды. Түркі дәуірінің шаруашылық-мәдени өмір сүру үлгілері кейіннен көптеген қалыптасқан түркі халықтары (қазақтар, қырғыздар, түркмендер, қарақалпақтар, башқұрттар, ноғайшылар, алтайдықтар, тувиндер, хакастар) үшін ортақ болды. Мысалы, киіз үйді Тұрғын үй ретінде пайдалану, киімдегі, әшекейдегі бірдей мәліметтер, бір-біріне жақын әдет-ғұрыптар мен дәстүрлер ,бірақ белгілі бір ұқсастығы болған жағдайда да әр халықтың мәдениеті өзіндік құнды және қайталанбас [3,78]. Халықтарды қалыптастыру үшін мынадай жағдайлар қажет:) мәдениеттің дамуының белгілі бір деңгейі; нақты белгіленген шекаралары бар өз аумағы; ) қалыптасқан қоғамдық-этникалық сана; ) қалыптасқан тіл) этникалық өкілдердің көпшілігіне тән сипатты сыртқы көрініс;) этностың басты этносаяси немесе тарихи-географиялық белгілерін көрсететін мемлекеттің атауы. Қазақстан аумағында этникалық құрылымдардың көп ғасырлық тарихы үшін осы жағдайлар бірте-бірте құрылды. Түркі тілдес топтардың шығыстан батысқа жылжуына байланысты бірте-бірте этникалық көші-қонның салдарынан Қазақстан аумағы экспансия аймағы болып табылғанын, яғни басқыншылық шабуылдарға ұшырағанын ескеру қажет. Осыған қарамастан, қазақ этносының нәсілдік - генетикалық қалыптасу процесі үздіксіз өтті. Қарқынды этникалық араласу, әсіресе ғұндар, түркілер дәуірінде және, әрине, моңғол шапқыншылығы қазақтың сыртқы түріне өзінің ізін салды.

2.Қазақ халқында жүздердің пайда болуы
Рулар мен тайпаларға бөлу дәстүрі барлық уақытта сақталған. Қазақтар сияқты этностарда, тіпті олардың халыққа қалай қалыптасқаны, этникалық сананың барлық түрлері көрініс тапты. Әсіресе, қазақтардың халық ретінде қалыптасуының басында, халықтың этникалық санасымен салыстырғанда, рулық-тайпалық сана басым болды. Мысалы, үлкендердің сұрағына " сен қай тектен?"жауап беруші алдымен өз руы туралы, кейін тайпалар туралы, кейін жүз туралы айту керек. Әдетте, олар елден тыс жерлерге шыққан кезде қазақтар деп аталды, өз руы мен тайпасының атауы өзі халықтың анықтамасын білдіреді деп саналды. Дәстүрлі қазақ қоғамы үш жүзден тұрады: үлкен жүз, Орта жүз, Кіші жүз. Жүздердің пайда болу уақыты, олардың пайда болу себептері туралы, ғалымдардың жалпы пікірінің ішкі құрылымы туралы жоқ. Қазақ жүздерінде мынадай ерекшеліктер болды:) ішкі өңірлік бірлік;) этникалық Бірлік;) мәдени-шаруашылық қауымдастық;) саяси басшылықтың ортақтығы. Біз осы ерекшеліктерді кеңірек ашамыз. Әр қазақ жүздің бәрінің өз тарихи қалыптасқан кеңістік аумағы. Үлкен жүзде-Жетісу мен Оңтүстік Қазақстан, Орта жүзде-Орталық, Шығыс және Солтүстік Қазақстан, Кіші жүзде-Батыс Қазақстан. Тайпалары қазақтардың кірген бір жүз, родственны бір-бірімен, тіпті саналған ұрпақтары одного предка. Жүз халқы белгілі бір географиялық аймақта тұрғандықтан, бір жүзге кіретін тайпалар басқа жүздерге қарағанда, өзара мықты шаруашылық-экономикалық байланыстармен байланысты болды. Осыған байланысты өз дәстүрлерімен, әдет-ғұрыптарымен, әдет-ғұрыптарымен ерекше ішкі этностық қауымдастық қалыптасты. Жүздер ішкі ұйымшылдықпен және билікті басқарумен ерекшеленді. Әрбір жүз өзінің биін алды. Қазақ хандығы кезінде әрбір жүздің өз ханы болғаны белгілі. Қазақ жүздері қазақ халқының шаруашылық-мәдени және саяси бөліктері болды. Бейбіт уақытта көптеген ішкі мәселелер, қатынастар жүздердің ішінде шешілді. Алайда бұл қазақ халқының арасында саяси, шаруашылық-мәдени, этникалық байланыстар болмаған дегенді білдірмейді. Көшпелі мал шаруашылығымен айналысатын рулар мен тайпалардың арасында тығыз шаруашылық қарым-қатынас орнатылды, сауда байланыстары байланысып, некелер жасалды. Жалпы этномәдениет, тілдік, тұрмыстық және шаруашылық бірлік берік байланыстырушы рөл атқарды. Егер жалпы Отанның үстінде бұлттар қойылса, оны қорғау туралы сұрақ қойса, онда барлық қазақ жүздері бір күшті күшке біріктірілді. Қандай да бір аумақ қай жүзге жататыны жөнінде ешқандай келіспеушіліктер пайда болған жоқ: қазақ жері қауіп төндірді. Ішкі жақындығы, патриотизм қазақ жеріне Жоңғар шапқыншылығы кезінде көрініс тапты. Ішкі және сыртқы саясаттың барлық басты мәселелері Жалпы қазақ съездері-құрылтайларда шешілді [1, 113]. 1731 ж.Кіші жүзге Ресей бодандығы туралы мәселе бойынша келген XVIII ғ. бірінші жартысындағы әдебиетте қазақ халқының нақты құжаттары кездеседі. А. Тевкелев: "Қырғыз-қайсақ ордасы үш бөліктен тұрады, дәлірек айтқанда: Ұлы жүз, Орта жүз және Кіші жүзден тұрады"деп хабарлайды. Үш бөлікке бөлу-ежелгі тайпалардан келе жатқан дәстүр. Сонымен, саки Тиграхауд, хаомаварг және парадарайяға бөлінді. Үйсіндердің де, ежелгі түрік-моңғол көшпенділерінің де осындай дәстүрі болды. Қазақ жерінің шексіз кеңістігіндегі үлкен одақтарға бөлу өмірлік қажеттілік болып табылады және көшпенді өмірдің ерекшелігімен және мемлекетті басқарудың қиындықтарымен байланысты болды. Толық бөлу қыпшақ конфедерациясы кезінде болуы мүмкін. Ал жүзге бөлу процесінің аяқталуы қазақ мемлекеттілігінің қалыптасу кезеңіне сәйкес келеді. Старшегожуз Тайпалары. Қазақ шежіресі бойынша үлкен жүз тайпалары жалайыр, дулатов, қанлы, ошақты, сары-үйсінов, шапырашты, шанышқылы, сиргелі, ысты, Албан, Суаннан тұрады. Бұл тайпалар таралған негізгі аймақтар-Жетісу, Шу, Талас, Қаратау өзендерінің ауданы, Сырдарияның орта ағысы. ХІХ ғ. соңында ескі жүз қазақтарының жалпы саны 700 мыңға жуық Дулат - үлкен жүз құрамындағы ең көп топ болды. Дулаттар Іле жағасында, Шу мен Талас және Сырдарияның орта ағысына дейін тұрды. Олар төрт ірі түрге бөлінді: ботпай, шымыр, Сиқым, жаныс. Олардың ұраны "Бақтияр". Каналдар Іле Алатауы етегінен Іле сол жағалауына дейін созылып жатқан аумақты алып жатты. Олардың бір бөлігі Оңтүстік Қазақстан облысы Жетісуға қоныстанды. Олар - "Айырылмас". Албаналар Жетісу Алатауының солтүстігіндегі Алтынемел жотасының оңтүстік-шығыс жағында, Іле Алатауының жоғарғы ағысында, Текес, Шарын таулы өзендерінің жағалауларында тұрды. Олар - "Райымбек". Алтынемел тау бөктерінде, Жетісуда, Жоңғар Алатауының оңтүстік-ағыс жағында, Көктелек өзенінің жағасында, Қорғас жерінің жанында суаныжылды. Олардың ұраны - "Райымбек, Байсуан". Сары-үйсіндер негізінен Іле өзенінің сол жағында, Іле Алатауының бөктерінде, Таластың оң жағалауында, Қарғаты өзенінің жағасында оның Шу-мен бірігуіне дейін от жағады. Шапырашты Іле жағасында, негізінен оң жағада, Шу жағасында, Іле Алатауының тау бөктерінде тұрды. Олардың ұран - "Қарасай". Сиргельдер орта есеппен Шу ағысында, Талас төменгі ағысында, Алатау бөктерінде тұрды. Олардың ұран - "Тоғанас". Ошақты Талас төменгі ағысында, Қаратау Оңтүстік-Шығыс сілемдерінде от қойған. XIX ғ. соңында олардың саны 20 мың адамға жетті. Ыстықтар Балқаш көлінің солтүстік бөлігінде және Жамбыл облысының аумағында тұрды. Олардың ұран - "Жауатар". Шанышқылы Өзбекстанмен шекаралас Оңтүстік Қазақстан облысында тұрды. Олар - "Айырылмас". Орта жүз тайпалары. Орта жүзге алты тайпалар кірді (оларды тағы "алтыарыс"деп атаған). Бұл арғындар, наймандар. қыпшақ, қоңырат, керей, уақ. ХІХ ғасырдың соңы мен XX ғасырдың басында Орта жүз қазақтарының саны шамамен 1 млн. 350 мың адамды құрады. Егер осы санға Қытай мен Моңғолияда тұрған Керей, Үйсін және наймандар қоссақ, олардың саны ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.