Шығармашылық қабілет ұғымы

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 30 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт министрлігі

Құрманғазы атындағы Қазақ ұлттық консерваториясы

Домбыра кафедрасы

Қорғауға рұқсат
__________декан Н.Әшіров
_______________2020ж.

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: Жасөспірімдердің шығармашылық қабілетін аспапта орындау арқылы дамыту

Мамандық: 5В040400 Дәстүрлі музыкалық өнер

Орындаған: Ногайбекова Ж.

Ғылыми жетекшісі: Жақыпбек Н.

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
I ТАРАУ. ЖАСӨСПІРІМДЕРДІҢ САНА-СЕЗІМІН ДАМЫТУ ЕРЕКШЕЛІКТ ЕРІ
0.1 Шығармашылық қабілет ұғымы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... .
0.2 Музыкалық талғамның қалыптасу кезеңдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..

ІІ ТАРАУ. ҰЛТТЫҚ МУЗЫКАМЕН ЖАСӨСПІРІМДЕРДІҢ РУХАНИ БОЛМЫСЫН ШЫҢДАУ
2.1.Жасөспірімдердің қабілет деңгейін музыкалық аспаптар арқылы арттыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... .
2.2. Жасөспірімдердің шығармашылық бағытын дамыту ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ...
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОСЫМША ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... -

І ТАРАУ. ЖАСӨСПІРІМДЕРДІҢ САНА-СЕЗІМІН ДАМЫТУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
0.1 Шығармашылық қабілет ұғымы.
Сана-сезім - бұл адамның қазіргі және өткен шаққа нақты есеп беруімен қатар, шешім қабылдауға және жағдайға сәйкес мінез-құлқын басқаруға қабілеттілігімен көрінетін шындықты бейнелеудің жоғары деңгейі. Сана эволюция процесінде пайда болған және адамның сана-сезімі өзін-өзі тануға жеткендіктен жануардан бір саты жоғары деп білеміз. Бұл қоғамдық өмірдің және сөйлеудің арқасында мүмкін болды. Сана әрқашан бір нәрсені білу, сөйлеу, тілмен және белсенділікпен тығыз байланысты. Адам айналасындағы әлеммен қатар, өзі туралы да білуге қабілетті. Мұны өзін-өзі тану, адамның өз денесін сезіну, ойлары, іс-әрекеттері, сезімдері, қоғамдық өндіріс жүйесіндегі өзіндік позициясы деп атайды. Өзіндік таным - сана дамуының ең жоғарғы деңгейі, оның пайымдаулары мен іс-әрекеттері адамның ақыл-ой белсенділігі мен тәуелсіздігін қалыптастырудың негізі болып табылады. Өзін-өзі танудың ең жоғары формаларының бірі - бұл өмірдің мәнін табуға деген талпыныс, өз іс-әрекетінің мағынасын іздеу әрекеті. Өзін-өзі танудың пайда болу сәтінде адамның санасында әлемді құруға, зерттеуге және бағындыруға оған қандай күштер береді, оның санасы қандай, оның рухани өмірі қандай заңдарға бағынады деген сұрақ туындады. Адам сана арқылы ойлау қабілетін зерттей бастайды. Адамның өзіндік санасының дамуы өзін-өзі тану үрдісімен, мәдениетпен және тұтас қоғаммен тығыз байланысты; нақты байланыс аясында және оның арқасында субъектінің өмірі мен оның қызметі аясында жүретін процесс. Өзін-өзі тану - ең қиын және субъективті маңызды міндеттердің бірі. Оның күрделілігі көптеген себептерге байланысты:
1) Адам өзінің танымдық қабілетін дамытып, тиісті қаражат жинақтап, содан кейін оларды қолдануы керек;
2) Білім алу үшін материал жинау керек;
3) Өзі туралы кез-келген білім, оны алу фактісі бойынша өзгереді.
Өзін-өзі тану сананың шыңы бола отырып, адамға іс-әрекеттерін, ойларын, нәтижелерін бағалауға, өмірден өз орнын табуға мүмкіндік береді. Бұл процесс, оның нәтижесі - тұлғаның дамуы мен қалыптасуы.
Тұлға - бұл белгілі бір сана тасымалдаушы адам болып саналады. Олар жеке тұлға ретінде туылмайды, белгілі бір уақыт ағымымен, қоршаған орта ықпалымен, күнделікті қарым-қатынас процессі арқылы тұлға болып қалыптасады. Тұлғаның қалыптасуының алғашқы кезеңінде субъективті-тұлғалық қатынастардың деңгейі негізінен ересектермен белгіленеді, ал жасөспірімдерде олар әлеуметтік міндеттерді кеңейту, оқыту және жеке өзін-өзі танудың өсуімен анықталады. Осы кезеңде жасөспірімнің әлеуметтік құрамы айтарлықтай өзгереді. Жасөспірім кезең - бұл балалық шақ пен ересек адам арасындағы даму кезеңі. Осы кезеңде өзін-өзі тануға, адамның өмірдегі орнын және өзін басқалармен қарым-қатынас субъектісі ретінде сезінуге деген ұмтылысы күшейетіні белгілі. Өзін-өзі тану осыған байланысты болып келеді. Жасөспірім шақтың негізгі жаңашылдықтары: өзінің іс-әрекеттерін саналы түрде реттеу, басқа адамдардың сезімдерін, мүдделерін ескеру және өзінің мінез-құлқын сол ортаға бейімдеу болып табылады. Жаңа көзқарас өздігінен пайда болмайды, ол баланың әлеуметтік іс-әрекеттің әртүрлі формаларына белсенді қосылуы нәтижесінде алынған тәжірибесі жүзінде қалыптасады. Ақыл-ойдың жоғары даму деңгейі болмаса, бұл кезеңдегі жастар дерексіз философиялық, діни, саяси және басқа проблемаларға қызығушылық танытпас еді. Жасөспірімдер осы кезеңде көбіне болашақ туралы айтады, кейде өздерінің теорияларын жасайды, әлемге қатысты жаңа, терең және жалпылама көзқарасқа ие болады.Осы кезеңде басталатын дүниетаным негіздерінің қалыптасуы интеллектуалды дамумен тығыз байланысты. Қарқынды интеллектуалды дамудың арқасында интроспекцияға бейімділік пайда болады, өздігінен білім алу мүмкін болады. Қабілеттің дамуы жалпы интеллектуалды дамумен байланысты. Қабілеттің теориялық ойлаумен жақындауы шығармашылыққа итермелейді. Жасөспірімдер өлеңдер мен пьесалар жаза бастайды, ән айту,музыкалық аспаптарда орындау, бейнелеу өнерімен және т.б. айналыса бастайды. Өз қиялында жасөспірім өзінің қозғаушы күші мен эмоциясын жақсы біледі, алғаш рет өзінің болашақ өмір жолын елестете бастайды. Дәл осы жаста алғашқы қиял ой-өрісі дами бастайды. Ол жасөспірімді эмоционалды өмірге, қажеттіліктерге, көңіл-күйге, сезімдеріне қызмет етуге жол береді. Ал бұл жасөспірімнің, балалар ойынын еске түсіретін жеке ойын қанағаттандырады. Жасөспірім барлық сынып мәселелерін шешуде дерексіз ережелерді қолданудың жолын табады. Бұл тәжірибе алмасу қабілетін дамытудың жоғары потенциалын көрсетеді. Балалық шақ пен жасөспірім арасындағы өтпелі кезеңді қоса алғанда, жасөспірім - бұл психикалық дамудың өте күрделі кезеңі. Бір жағынан, ақыл-ой дамуының деңгейі мен сипаттамалары тұрғысынан жасөспірім балалық шақтың әдеттегі дәуірі болса, екінші жағынан, бізде жасөспірім ересектер табалдырығында тұрады, оның күрделі қызметінде әлеуметтік қатынастардың жаңа формаларына баса назар аударатын өсіп келе жатқан тұлға бар. Жасөспірім тұлға ретінде қалыптасудың жалпы процесінде маңызды кезең алады, баланың іс-әрекетінің жаңа сипаты, құрылымы мен құрамын құру процесінде саналы мінез-құлық негіздері қаланған кезде, адамгершілік идеялар мен әлеуметтік көзқарастарды қалыптастыруда жалпы бағдар пайда болады. Шынында да, жасөспірім кезеңде зияткерлік даму барлық өзгерістерді анықтайды; жасөспірімнің психологиясында, тұлғасы мен дүниетанымында логикалық ойлау қалыптасады. Ойлау қабілетін дұрыс қалыптастыру жасөспірімнің жалпы санасының объективті әлемін ашады, ол өзін және өзінің ішкі әлемін жақсы түсіне бастайды. Жасөспірім шақта қиялдың дамуында елеулі өзгерістер орын алады. Дерексіз ойлаудың әсерінен ми қиял әлеміне енеді. Жасөспірімнің қиялы, визуалды бейнеден тұжырымдама арқылы іс-әрекетке айналады. Дәл осы іс-әрекет жасөспірімнің болашағына деген жоспарына әсер етеді және ол алғаш рет өз шығармашылығының қалыптасуына, оның іске асырылуына жақындайды.
Неміс философы және психологы, жасөспірім кезеңінің көрнекті зерттеушісі Э.Шпрангер өзінің Жасөспірім психологиясы атты еңбегінде жасөспірімдердің жасын мәдениетке өсудің сапалы бастамасы ретінде сипаттаған. Бала объективті және нормативті дәуір рухында психологиялық тұрғыдан өсіп, дами бастайды.
Адамзаттың бүкіл тарихында қалыптасқан мәдени, рухани және материалдық құндылықтарды, балалар өздерінің балалық шақтарында немесе жасөспірімдік кезеңдерінде салыстырмалы түрде қысқа мерзімде игереді. Адамзат мәдениетін игеру - бұл шындықты және әлемге деген көзқарасты адамзаттың өзі жеке қайта қарауы. Осылайша, халық әндерін, күйлері мен жоралғыларын зерттей отырып, адам өз халқының мәдениетін біріктіреді.
Дүниеге сәйкес келу дегеніміз - жеке тұлға құрылымына оның барлық маңызды көріністерін қосу, өмірлік оқиғалардың барысы тұрғысында өзін көру, адамның болмысы мен басқалардың байланысын түсіну, өмір құбылыстарының сипаты үшін жауапкершілік алу дегенді білдіреді.
Мәдениет контекстінде өсу, адамзаттың мәдени жетістіктерін жеке-дара еркін түрде ұсыну процесінде ғана мүмкін болады, немесе басқаша айтқанда балалардың жеке шығармашылығы процесінде болуы мүмкін, яғни мәдениет берілмейді, аға ұрпақтан тиесілі болып ары қарай иелік етілмейді. Мәдениет әр кезеңде қайта жанданып, жаңғырып отырса мәңгі өлмейді. Фольклорлық дәстүрді меңгеру, өз халқымыздың жетістіктерін оның өмірі мен дәстүрлері туралы білуге мүмкіндік береді. Осылайша, жасөспірімдік шақ шығармашылық қабілеттерді дамыту үшін маңызды болы табылады, себебі жасөспірімдер мәдени мұраны белсенді түрде қабылдайды, ал зияткерлік дамудың артуы қабілеттің дамуына әкеледі.
Қабілет - деректердің барлығын түгелдей қамтитын күрделі, біркелкі форма, онсыз адам қандай да бір нақты іс-әрекетке бейім бола алмайды, және ұйымдасқан әрекеттің белгілі бір тәсілімен дамитын қасиет. Қабілеттің бейімділік түрінде дамуы үшін органникалық, тұқым қуалаушылық түрлері бар. Қабілеттердің дамуы сананың интегралды даму заңдылықтарына бағынады деп саналады және осы тұтастық аясында талданады. Қабілеттердің жоғары деңгейлері талант және данышпан ұғымдарынан көрінеді. Талант - бұл адамға сәтті, шығармашылықпен, бастапқыда сол немесе басқа әрекетті жүзеге асыруға мүмкіндік беретін қабілеттер жиынтығы. Қабілеттің дамуы баланың мәдени жетістіктерін игеруімен сипатталады. Қабілеттерді дамыту процесі - бұл мәдениетте қалыптасқан адамның таным әдістерінің интегративті қалыптасуы. Адам әрдайым саналы түрде немесе бейсана түрде бір дүниені өздігінен жасауға ұмтылады. Біздің әрқайсымыздың үлкен шығармашылық потенциалымыз бар және оны жүзеге асырудың шексіз мүмкіндіктері де жоқ емес. Айналамыздағы әлемді өзгерте отырып, жаңа бір нәрсе жасай отырып, адам үнемі өсіп, өзін өзгертеді. Сондықтан жаңа идеялар мен түпнұсқалық шешімдерді іздеу - өзін-өзі тану мен тұлғалық өсудің үздіксіз көріністерінің бірі. Егер шығармашылық қызметтің нәтижесінде жаңа тың идеялар пайда болса, онда бұл объектілер мен идеялар объективті жаңалыққа сәйкес келеді.
Шығармашылық дегеніміз - бұл табиғи және әлеуметтік әлемді өзгертетін адамның іс-әрекеті, шығармашылық субъект өзін-өзі көрсетуге деген ұмтылыспен сипатталады, негізгі күштерді өзін-өзі тануға ұмтылысымен сипатталады, бұл жеке тұлғаның дамуына ықпал етеді.
Шығармашылық қабілет ұғымы әлеуметтану, психология, педагогика және басқа да адам және қоғам туралы ғылымның зерттеу нысаны болып табылады. Бұл ұғымды түсіну мазмұнының санқырлылығы соншалық, бір ғана анықтамамен жеткізу мүмкін емес болғандықтан, арнайы сөздіктерде, ғылымның көпқырлы салаларында осы мәселе кездеседі. Осы саладағы көптеген зерттеулерге қарамастан, шығармашылық қабілет туралы нақты пікір әлі қаслыптаспады. Шығармашылық қабілет феномені, бір жағынан, көптеген басқа құбылыстар сияқты, адамзат қоғамында туындайтын өте күрделі болғаны соншалық, ғылыми тұрғыдан қарапайым тілде түсіндіру мүмкін емес.
Бүкіл ғылым дамуының тарихи кезеңінде шығармашылық қабілеттер туралы да көзқарастар өзгерді. Ежелгі дәуірден бастап (б.з.д. VI - б.з.д. IV ғ.) шығармашылық процесс, шығармашылық қабілет сол заманның едәуір философтарының назарын аударды. Шығармашылық қабілет туралы ұғым сол кездің өзінде ғалымдар арасында қызу пікірталас тудырған. Ежелгі ойшылдардың шығармашылық мәселесіне деген қызығушылығы жүйелі философиялық білімнің қалыптасуымен бір уақытта дерлік пайда болды деп айтуға болады. Дәл осы ежелгі философия аясында (Анаксимандер, Эфес Гераклиті, Эмпедоклдар, Агригента, Демокрит, Самос Пифагорасы, Сократ, Платон, Аристотель т.б.) шығармашылық және шығармашылық қабілеттер туралы алғашқы ғылыми идеялар пайда бола бастады. Аристотель қабілеттерін туа біткен және қалыптасқан деп екіге бөлді, қабілеттілік пен қабілетсіздіктің өзара байланысын атап өтті.
Шығармашылық туралы тағы бір түсінік христиан философиясында орта ғасырларда туындайды. Христиан философиясында шығармашылық қабілеттердің мәселелері осы тарихи кезеңдегі Әулие Августин және Томас Аквиналар сияқты көрнекті өкілдердің еңбектерінде көрініс тапты. Олардың жазбаларында шығармашылық қабілеттілік құдайдың таңдауы есебінде жария етілген. Шығармашылық қабілетті дамытушылар құдайдың шығармашылық жобасын бағыттаушылар ретінде қабылданды.
Шығармашылық қабілеттің табиғатын түсінудегі келесі маңызды қадам
қайта өрлеу кезеңі болып табылады (Ф. Петрарка, Дж. Бокаччо, Б. Телезио, М. Монтень). Бұл кезеңнің ең маңызды ерекшеліктерінің бірі, негізгі күш құдайдан адамға қарай ауысқанындығында, яғни шығармашылық қабілет тек қана құдайдың таңдауы ретінде қарастырылмады. Антропоцентризмге қарай жылжу, шығармашылықты адамның басты қадір-қасиеті ретінде түсінуді білдірді. Шығармашылық қабілеттер мәселесін терең ғылыми тұрғыдан түсінудегі алғашқы талпыныстардың бірі қайта өрлеу дәуірінде өмір сүрген испан дәрігері - Х. Уарттың зерттеулерінде кездесті. Ол қабілеттің негізі ретінде есте сақтау,қиял және ақылды бөліп қарастырды. Ал, қазіргі жаңа дәуірде шығармашылықты және шығармашылық қабілетті философиялық зерттеу мәселесінде адамның бостандығы негізгі құндылықтардың бірі болып саналады. Қазіргі заманның ғылыми тұжырымдамаларында кез-келген мемлекет тарапынан болатын қысым түрлері, діни, сонымен қатар әлеуметтік шектеулер көрсетіле бермейді. Қазіргі заман философияның негізгі бағыттары - эмпиризм (Ф.Бэкон, Т. Хоббс, Дж. Локк Дж. Беркли, Д. Хум) және рационализм (Р.Декарт, Б. Спиноза, Г.Лейбниц және т.б.). Осы идеялар аясында шығармашылық қабілет және оларды зерттеудің әртүрлі аспектілері жайлы көзқарастар өзгерді. Жалпы, ғалымдардың зерттеулерін және шығармашылық қабілеттің негізгі тәсілдерін талдаудан түсінгеніміз, осы мәселелерге қатысты көзқарас заманға қарай өзгеріп отырған.
Шығармашылық қабілет - адамның дәстүрлі немесе белгілі бір қабылданған ойлау үлгілерінен ауытқи отырып, жаңа тың идеяларды жасауға дайын екендігін білдіреді. Көптеген ғалымдар қабілеттердің мәнін анықтауда жұмыс жасады және әртүрлі тұжырымдамаларды ұсынған. Алайда, олардың бәрі шығармашылық қабілеттер туа біткен емес және оларды дамыту қажет екендігіне тоқталады. Шығармашылық дамуға мүмкіндік береді деп білеміз. Оның қалыптасуына әсері, әсіресе жасөспірім және мектеп жасына дейінгі сезімтал кезеңдерде тиімді. Шығармашылық қабілеттің даму деңгейіне көптеген факторлар әсер етеді. Оның ішіндегі ең негізгілері: тіршілік ету ортасы, темперамент және отбасылық қатынастар. Кейбіреулер шығармашылық бұл сурет салу, өлең немесе музыка жазу қабілеттілігімен шектеледі деп ойлайды. Бұл оймен аздап келіспеуге болады, себебі біздің әлемді қабылдауымыз және оған деген көзқарасымыз көбінесе шығармашылық қабілеттердің даму деңгейіне байланысты. Адамдар тек осы қабілеттермен шектелетін болса, ол өзі саналы түрде алға қойылған мақсаттарына жету үшін кедергілер жасайды, кеңірек ойлауға және батыл идеяларды жүзеге асыруға қорқады. Көптеген психологтардың пікірінше, адамның шығармашылық потенциалын ашудағы басты кедергілердің бірі - стресс екен. Егер адамның жүйке жүйесі үнемі қысымда болса, онда оның шығармашылық импульстары басындағы уайым, қайғы-қасіретіне төтеп бере алмаса керек. Шығармашылыққа көңіл бөлу белгілі бір қашықтықты қажет етеді (мәселелерден алшақтау). Бұл туралы ағылшын психологі Г.Уоллес 1926жылы жазып қалдырған. Ол шығармашылық ойлаудың төрт кезеңін анықтады:
1. Дайындық - тапсырманы тұжырымдау; оны шешуге талпыну.
2. Инкубация - бұл тапсырмадан уақытша алшақтату.
3. Жарықтандыру - интуитивті шешімнің пайда болуы.
4. Тексеру - тестілеу және немесе шешімді енгізу.
Шығармашылық қабілетті туа біткен, өзгермейтін және өзгеруге қабілетті деп қарастыратын түрлі тәсілдер бар. Алайда, шығармашылықтың дамуына әсер ететін факторлар әлі де жақсы түсінілмегені анық. Орыс психологі, ғылым зерттеушісі В.Н. Дружининнің пікірінше, шығармашылық - бұл қоршаған орта мүмкіндік берген кезде ғана жаңаратын қасиет [17, 43б.]. Шығармашылықты қалыптастыру үшін келесі шарттар қажет:
1.Қадағаланатын мінез-құлық үлгісінің болмауы;
2.Шығармашылық мінез-құлықтың оң үлгісінің болуы;
3.Шығармашылық мінез-құлықты үлгі қылу үшін шарт қою;
4.Шығармашылық мінез-құлықты әлеуметтік нығайту [19, с. 90]
Жоғарыда аталған жағдайларды ескере отырып, бірқатар зерттеулерден кейін ғалымдар мынадай қорытынды жасады:
-Шығармашылықты шыңдау жасөспірімдедің кейбір нейротизациясымен жүреді, бұл шығармашылықты құру процесі сияқты механизмдерге негізделеді: қоршаған ортаны қабылдау проблемасын қою, әр түрлі мүмкіндіктерді іздеу таңдау және шешім қабылдау процесін қиындатады; сонымен бірге психологиялық қорғаныс жүйелерінің әсері кедергі келтіреді.
-Шығармашылықты белгілі бір дәрежеде арттыру жеке адамның өмір жүйесіндегі тепе-теңдікті бұзады.
-Эксперимент барысында шығармашылықтың жалпы динамикасы (шығармашылық өскеннен кейін аздап төмендейді) психика шығармашылық қасиеттер мен көзқарастардың қалыптасуымен бұзылған тепе-теңдікті қалпына келтіруге тырысатындығымен түсіндіріледі.
-Шығармашылық деңгейдің жоғарылауымен байланысты тепе-теңдікке жеке жауап берудің екі негізгі түрі бар: шығармашылықты төмендетпестен ескі жүйені қалпына келтіру немесе жаңа тұрақтылыққа қол жеткізу.
-Шығармашылық қабілетті арттыру барлық адамдар үшін бірдей емес: бірінші типтегі реакцияларға қатысты субъективті ауыр эмоционалдық қолайсыздықтар пайда болады, ал екінші типтегі субъектілер жағымды эмоцияларды бастан кешіреді [23, 36 б.].
Осылайша, зерттеушілердің көпшілігінің пікірінше, шығармашылық адамның дамуына мүмкіндік береді. Әсіресе мектепке дейінгі және жасөспірімдік секілді сезімтал кезеңдер шығармашылық қабілеттің пайда болуына әсер етеді. Адамның шығармашылық потенциалы - бұл тар мағынада ең алдымен, қиял мен шығармашылық ойлау қабілеті, кең мағынада, сонымен қатар іске асыруға ықпал ететін жеке қасиеттер: мотивтер, кейбір эмоционалды және ерікті қасиеттер, деңгей құзіреттіліктері. Сондықтан жасөспірімді шығармашылық белсенділікпен, оның дамуымен таныстырудың және қарапайым нәрседен шабыт ала білу арқылы жетістікке жетудің маңызды құралы ерікті қиялдарға баулу болып табылады.
Жасөспірімдердің шығармышылық қалыптасуын зерттеудің күрделілігі шығармашылық қабілеттердің табиғаты мен көрінісін анықтайтын көптеген әртүрлі факторларға байланысты. Осы мәселені зерттеушілер осы факторларды біріктіретін үш негізгі топты анықтайды. Бірінші топқа шығармашылық бейімділіктің қалыптасуын анықтайтын табиғи бейімділіктер мен жеке ерекшеліктер жатады. Екіншісі әлеуметтік ортаның шығармашылық қабілеттердің дамуына және көрінуіне әсер етудің барлық түрлерін біріктіреді. Үшінші топ - бұл шығармашылық қабілеттердің дамуының іс-әрекеттің сипаты мен құрылымына тәуелділігі. Жасөспірімдік шақта шығармашылық қабілеттерді дамыту мәселесі өте өткір, өйткені шығармашылықтың өзі өзін-өзі өзгерту, өзін-өзі көрсету, жарқын эмоционалды ұтқырлықты қамтиды. Жасөспірімнің жеке басына көптеген күрделі, кейде қайшылықты өмірлік жағдайларға тап болу, ерте жасөспірімдік шақтың шығармашылық қабілеттерінің көрінісін ынталандырады және белсенді етеді. Бұл жастың басты ерекшелігі - өзінің тұлға ретінде қалыптасып, ешкімге ұқсамайтын, қайталанбас болмысын түсіне білу. Стресс пен қауіп-қатер жағдайларына да мәнберу маңызды. Егер жас екпіннің маңызды бөлігі танымдық белсенділікке деген қызығушылықтың болмауымен сипатталса, онда шығармашылық пен оқуға деген шынайы қызығушылығын көрсететін тағы бір бөлігі бар. Қазіргі шығармашылық қабілеттердің қалыптасуы мен дамуын зерттеуде жасөспірімнің орналасқан әлеуметтік ортасы үлкен рөл атқарады. Қоршаған орта рөл атқармайды, бар мәселе адамның дарындылығында дегеннің өзінде, шығармашылықтың әр түрлі вариациясының қалыптасуына қоршаған орта әсерінің 95% -ы және тұқым қуалайтын фактордың тек 5% -ы тиесілі екен. Әлеуметтік ортаның талаптары, тікелей қоршаған орта, оқудағы дәстүрлер мен көзқарастар жасөспірімнің шығармашылық қабілеттерін ынталандыруы мүмкін немесе керісінше басуы мүмкін. Шығармашылық - көптеген қасиеттердің қоспасы. Адамның шығармашылық потенциалының құрамдас бөліктері туралы мәселе әлі де ашық, қазіргі уақытта бұл проблемаға қатысты бірнеше болжам бар. Көптеген психологтар шығармашылық белсенділік қабілетін, ең алдымен ойлау ерекшеліктерімен байланыстырады. Шығармашылық мәселесін әйгілі орыс зерттеушісі А.Н.Лук көрнекті ғалымдардың, өнертапқыштардың, суретшілер мен музыканттардың өмірбаяндарына сүйене отырып, келесі шығармашылық қабілеттерді анықтайды:
-Мәселені басқалар көрмеген жерде көру қабілеттілігі;
-Ақыл-ой операцияларын мейлінше азайту, бірнеше ұғымдарды біреуіне ауыстыру және ақпараттың жоғарылау қабілеті бар символдарды қолдану қабілеттілігі;
-Бір мәселені шешуде алған білімдерін, келесі бір мәселені шешуге қолдана білу қабілеттілігі;
-Бөлшектерге бөлмей, шындықты толығымен қабылдау қабілеттілігі;
-Қашықтағы ұғымдарды оңай байланыстыру қабілеттілігі;
-Жадтың қажетті ақпаратты дәл уақытында жеткізе алу қабілеттілігі;
-Мәселені тексермес бұрын оны шешудің балама нұсқаларының бірін таңдау қабілеттілігі;
-Жаңадан алынған ақпаратты қолданыстағы білім жүйелеріне қосу қабілеттілігі;
-Заттарды сол қалпында көре білу, байқалатын нәрсені түсіндіру арқылы түсіну қабілеттілігі;
-Бастапқы дизайнды жақсарту үшін бөлшектерді тазарту қабілеттілігі;
Адамның жеке қабілеттері күрделі әрекеттерді сәтті аяқтауға кепілдік бермейді. Кез-келген әрекетті сәтті игеру үшін бірлікті, сапалы біртұтастықты, қабілеттер синтезін құрайтын жеке, нақты қабілеттердің белгілі бір үйлесуі қажет. Бұл синтезде жеке қабілеттер белгілі бір, негізгі тұлғалық қалыптасу, орталық қабілеттің бір түрі айналасында біріктіріледі. Қабілет әр түрлі деңгейде ажыратылады - оқу және шығармашылық. Оқу қабілеті іс-әрекетті жүзеге асырудың белгілі әдістерін игерумен, білім, білік дағдыларымен байланысты. Күнделікті санадағы шығармашылық көбінесе әр түрлі көркемдік іс-әрекетке, әдемі сурет салуға, өлең жазуға, музыка жазуға және т.б. қабілетімен анықталады. Қарастырылып отырған тұжырымдама шығармашылық, шығармашылық белсенділік ұғымдарымен тығыз байланысты екені анық. Шығармашылық міндеттердің ауқымы күрделілігі жағынан өте кең - жұмбақты шешуден бастап ғылыми ашылуға дейін, бірақ олардың мәні бірдей: олар шешілгенде жаңа жол табылады немесе жаңа нәрсе пайда болады, яғни шығармашылық әрекет пайда болады. Дәл осы жерде ақылдың ерекше қасиеттері қажет, мысалы байқау, салыстыру және талдау, біріктіру, байланыстар мен тәуелділіктер, заңдылықтар және т.б. - бәрі бірге шығармашылық қабілеттерді құрайды. Шығармашыл адамдар дивергентті ойлауға бейім. Олар адамдардың көбісі белгілі бір жолмен қолданатын элементтердің жаңа тіркесімдерін немесе екі көзқарастың арасында бір-біріне мүлде ұқсамайтын байланыстарды қалыптастыруға бейім. Шығармашылық қабілеттерін дамыту міндеті - белгілі адамға белгілі кодтардың санын көбейту ғана емес. Барлығына өзін табуға көмектесу керек, яғни ол қандай символдарды, қандай ақпараттық код қол жетімді және ол үшін қолайлы екенін түсіну. Сонда ойлау мүмкіндігі барынша нәтижелі болады және оған ең жоғары қанағат әкеледі.

1.2. Музыкалық талғамның қалыптасу кезеңдері
Талғам түсінігінің философиялық түсіндірілуіне жүгінсек, эстетикалық талғам - адамның шындық пен өнер туындыларындағы әдемі мен жағымсызды ажырата, түсініп, бағалай білуі. Талғам әсемділікті, әдемілікті сезіну, түсіну, өнер, музыка, декорация және т.б. қатысты эстетикалық пайымдау қабілеті. Эстетикалық мағынада талғам (gusto) термині алғаш рет испандық ойшыл Бальтасар Грасианның еңбегінде кездеседі. Осылайша ол әдемі өнер туындыларын түсінуге бағытталған адам танымының бір қабілетіне түсінік берді. [Бальтасар Грасиан, Карманный Оракул, Басылым: Наука, Литера Нова, 2009 ж., 368 б.]
Содан кейін бұл терминді Францияның, Италияның, Германияның, Англияның ірі ойшылдары мен философтары зерттей бастайды. ХVІІІ ғасырда эстетиканың маңызды мәселелері қарастырылған талғам жайлы көптеген трактаттар пайда болды. Осылайша, талғам эстетикалық ойдың негізгі категорияларының біріне айналады. Бұл кезеңде сұлулық пен өнердің беделі бұрын-соңды болмаған деңгейге жетеді, ал эстетикалық тәрбие - адам үйлесімділігінің және әлеуметтік қатынастарды өзгертудің негізгі құралы болып табылады. талғам сезімі барлық адамдарға тән, бірақ ол әр адамда әр түрлі жолдармен жасалады, бұл адамның жеке ерекшеліктеріне (оның сезімталдығы) және өмір сүретін ортасына байланысты.
Талғам өнер туындыларын жасауға және оларды дұрыс бағалауға көмектеседі. Талғам - табиғаттағы және өнердегі жағымды және жағымсызды ажырата білу. Оны түсінудің күрделілігі ең алдымен оған бағытталған объектіде жатыр. Талғам адамның өмірінің ұлттық, тарихи, климаттық, жеке және басқа ерекшеліктеріне айтарлықтай әсер етеді. Сондықтан адамдардың талғамы әртүрлі, кейде қарама қайшы болады.
Әр адамның ақыл-ойы әдемілікті әрқалай қабылдауы мүмкін. Бір адам ол дүниенің кереметтілігін байқаса, екіншісі керісінше мүлдем жағымсыз қабылдайды. Эстетикалық талғамның дамуы өмір мен өнердің эстетикалық құндылықтарын терең және жан-жақты ұғынумен сипатталады.
Біз эстетикалық талғамның қалыптасуын бір сәтте емес, оны ұзақ мерзімде қалыптасады деп санаймыз. Зерттеу мәселесі бойынша арнайы әдебиеттерді талдау, ғылымда негізінен эстетиканың, эстетикалық сананың категориялық жағы және эстетикалық мәдениеттің қалыптасу процесі қарастырылатындығын көрсетті. Алайда эстетикалық талғамның қалыптасу процесі аз зерттелген және жасөспірімдердің эстетикалық талғамдарын қалыптастыру процесі көп зерттелмеген деуге болады. Әлеуметтік педагог ика тұрғысынан алғанда, эстетикалық талғам қазіргі заманғы мәдениеттерде автоматты түрде танылатын жаппай немесе элиталық, өрескел немесе тазартылған болып бөлінеді. Талғамның бұқаралық және элиталық болып бөлінуі - бұрыннан қалыптасқан дәстүрлі өнердің жоғары және бұқаралық, элиталық және танымал болып бөлінуі. Талғам - тұлғаның қалыптасуының маңызды ерекшелігі, ол адамның жеке басының өзін-өзі анықтау деңгейін көрсетеді. Сондықтан талғам эстетикалық бағалаудың қарапайым қабілетіне жатпайды, себебі ол бағалаудың өзінде тоқтап қалмайды, мәдени, эстетикалық құндылықты иемденуден немесе жоққа шығарумен аяқталады. Эстетикалық талғамды адамның эстетикалық құндылықтарды жеке таңдау қабілеттілігі және сол арқылы өзін-өзі дамыту мүмкіндігі ретінде анықтаған дұрыс секілді. Шынында да, жоғары талғамы бар адам белгілі бір толыққандылығымен, тұтастығымен ерекшеленеді, яғни бұл тек адам емес, жеке тұлға деп айтуға болады. Бұл жердегі өзіндік ерекшелік - жас, бой, шаш және көздің түсі, психика түрі сияқты жеке ерекшеліктерден басқа адамның әлеуметтік құндылықтар мен артықшылықтармен анықталатын жеке ішкі рухани әлемі де бар деуге болады. Ұсынылған ғылыми дереккөздерді талдаудың арқасында талғамды адамның әр түрлі эстетикалық қасиеттерін эмоционалды тұрғыдан бағалау қабілеті, ең алдымен әдеміні жаманнан ажырата білу қабілеті ретінде әрекет ететін категория деп толық айта аламыз. Эстетикалық талғам көркем шығарманы қабылдаудың тұтастығына, осы категорияның субъективті екендігіне және осы негізде талғамның объективті өлшемінен бас тартуға әкеледі. Құндылық, көзқарас, құндылық жасай білу, эстетикалық таңдау, оларды түсіндіру, іс-әрекет және мінез-құлық қағидасы. Сонымен бірге, эстетикалық талғам қалыптасатын құбылыс. Адам талғамның дамуын тоқтата алмайды, сондықтан біз эстетикалық талғамның жасөспірімдік шақтағы, содан кейін ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.