Ақтау портының маңыздылығы
ҚАЗАҚ АБЫЛАЙ ХАН АТЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАР ЖӘНЕ ӘЛЕМ ТІЛДЕРІНІҢ УНИВЕРСИТЕТІ
ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАР ФАКУЛЬТЕТІ
ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАР ЖӘНЕАЙМАҚТАНУ КАФЕДРАСЫ
Ақтау қаласының Қазақстанның сыртқы қарым-қатынасының дамуына қосатын үлесі
Тақырыбына жазылған
ДИПЛОМ ЖОБАСЫ
Орындаушы:
4 курс студенті
Қырбақбай Мадиана
Ғылыми жетекші: PhD докторы,
қауымдастырылған профессор
Абжапарова Л.
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі
әлеуметтік.ғ.қ,қауымдастырылған профессор
А.А.Қалиева
_________________
________________
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3
I ТАРАУ. АҚТАУ ҚАЛАСЫНЫҢ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ СЫРТҚЫ САЯСАТЫНА ЫҚПАЛЫ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... .
9
1.1 Ақтау қаласының саяси маңыздылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
9
1.2 Каспий теңізінің халықаралық қатыныстарға ықпалы ... ... ... ... ... ... ...
15
II ТАРАУ. КАСПИЙ ТЕҢІЗІНІҢ НЕГІЗІНДЕГІ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ СЫРТҚЫ САЯСАТЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
20
2.1 Каспий маңы елдерінің бесінші саммитінің үрдісі мен құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
20
2.2 Қазақстан Республикасы мен Каспий маңы елдерінің қарым-қатынасы ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
28
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
48
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
51
КІРІСПЕ
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Ақтау қаласының Қазақстанның сыртқы саясатына қосатын үлесін анықтайды. Ақтау - Қазақстан Республикасының оңтүстік-батысында орналасқан жас қала. Бұл Маңғыстау облысының облыстық орталығы. Өткен ғасырдың алпысыншы жылдары осы жерде уран кен орындары табылды. Осы стратегиялық олжамен қаланың құрылысы басталды. Мұнда қаланың пайда болуының екінші себебі теңіз портының құрылысы болды. Дипломдық жобамнын тақырыбы Ақтау қаласының Қазақстанның сыртқы саясатына қосатын үлесімен тікелей байланысты болғандықтан, маңызды тақырыптарды белгілеп алдым. Ақтау қаласы мұнаймен Қазақстанның экономикасын көтереді. Сондай- ақ, Ақтау қаласындағы халықаралық жүк тасымалдау порты сыртқы саясатқа үлесін қосуда. Ақтау - Қазақстан Республикасының оңтүстік-батысында орналасқан жас қала. Бұл Маңғыстау облысының облыстық орталығы. Өткен ғасырдың алпысыншы жылдары осы қатал жерде уран кен орындары табылды. Осы стратегиялық олжамен қаланың құрылысы басталды. Мұнда қаланың пайда болуының екінші себебі теңіз портының құрылысы болды.
Ақтау қаласының тиімді орналасуы Қазақстанның экономикасын жоғарылатуға, сонымен бірге шет мемлекеттермен қарым- қатынас құруға пайдасы зор. Ақтау қаласы - Қазақстан Республикасының оңтүстік-батысында, яғни Каспий теңізінің жағалауында орналасады. Каспий теңізі Қазақстан Республикасына өзінің су ресурстарымен тиімді және сырқы саясатты дамытуға үлесін қосады. Ақтау қаласының басты ерекшілігі- мұнай-газ саласы, яғни Ақтау қаласында 20-дан астам мұнай-газ компаниялары бар. Компаниялар өз жұмыстарын жоғары денгейдеуде орындауы Қазақстан Республикасында стратегилық маңыздылықты жоғарылатады.
Ақтау қаласы тек мұнай өңдеумен ғана айналысып қоймай, сондай ақ шикізат өнімдері және ауыр жүктерді тасымалдаумен сыртқы саясатқа үлес қосуда. Ақтау теңіз порты Каспий теңізінің шығыс жағалауында бірнеше халықаралық көлік дәліздерінің қиылысында орналасқан, бұл құрғақ тауарларды, шикі мұнай мен мұнай өнімдерін Иран, Түркия, Ресей, Әзірбайжан және Түркіменстанға тасымалдауға мүмкіндік береді. Жаңа перифериялық өнеркәсіп орталықтарын құру, ұлттық қала маңындағы аймақтардың экономикасы мен мәдениетін көтеру, сондай-ақ бұрынғы Кеңес Одағы елдерінің қорғаныс қабілетін нығайту мүдделері тиісті көліктік қолдауды, атап айтқанда теңіз байланысын қажет етті.
Ақтау қаласы Қазақстан үшін маңызды қала болып келеді, себебі еліміздегі жалғыз теңіз жағалауында орналасқан. Каспий теңізіндегі су ресурстарын өңдеу Ақтау қаласында жақсы дамыған. Сыртқы саясатқа тағы тиімді мәселе ол Ақтау қаласындағы жүк тасымалдвуы. Біздің білуімізше, сыртқы саясатты дамыту үшін достық қарым қатынасты ұстап тұру, ал Ақтау қаласы Каспий маңы мемлееттерімен шектесіп қана қоймай,Ақтау қаласы арқылы соларға шығатын тікелей жол бағытталған. Сонымен, мен тақырыптың маңыздылығын ашуға қажетті фактілерге ғана тоқталамын. Негізгі қорытындылар: мұнайға жаһандық сұраныс; Ақтау портының маңыздылығы; Каспий теңізімен шекаралас мемлекетің сыртқы саясатқа қосатын үлесі.
Диплом жұмысының мақсаты. Ақтау қаласының Қазақстанның сыртқы саясатына қосатын үлесін анықтау
Диплом жұмысының міндеттері:
Ақтау қаласының жалпы сипаттамасын анықтау
Қазақстан Республикасының сыртқы саясатын анықтап білу
Ақтау қаласының Қазақстанның сыртқы саясатына қосатын салаларды айқындау
Ақтау қаласындағы мұнай саласын тиімділігін анықтау
Қазақстан Республикасының жүк тасымалдайтын Ақтау порты жайлы толығырақ білу, талдау
Ақтау қаласында өткен бесінші саммит қорытындыларын зерделеу
Каспий маңы мемлекеттерімен Қазақстан Республикасының қарым қатынасын талдау
Ғылыми зерттелу деңгейі.
Ақтау қаласының Қазақстанның сыртқы саясатына қосатын үлесі туралы жазу үшін алдымен маңызды деген тақырыпшаларды қарау керекпін. Яғни зерттеу жұмыстарды мен Қазақстанның сыртқы саясатынан бастадым. Сыртқы саясат туралы еңбектерді толықтай зерттеп, өз жұмысымның негізіне алдым. Зерттелмеген мәселе ол - Ақтау қаласының халықаралық ынтымақтыстығы туралы ақпараттар. Ақтау қаласын зерттеудегі ақпарттарды төмендегідей топтарға бөле аламыз.
Бірінші топқа Қазақстан Президентерінің архивтері, қолжазбалары, осы материалдарға сүйеніп жазылған еңбектер құрайды. Оларға: Қазақстанның сыртқы саясатының өзекті мәселелері. К.Тоқаев редакциялаған мақалалар жинағы, Қазақстан Республикасы Президенті дайындаған мақаланы жатқызуға болады. Сондай ақ, Президент Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігі кеңейтілген алқа мәжілісінде сөйлеген сөзі. 14 қыркүйек 1998 жыл Жарыс дипломатиясы. Арнайы шығарылым. 1998ж - қазан; Едрисов Е. Сауда үйі емес (Қазақстан дипломатиясының жаңа сапасы туралы) Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрі Е.Ыдырысовтың мақаласы. Республика, 26 сәуір 2001 жыл жазылған мақалаларды негізге ала отырып жобамда Қазақстандағы сыртқы саясаттың негізгі сипаттамасын, құрылымын, тарихы туралы керекті мәліметтер жиналған.
Ақтау қаласының қосатын үлесін білү үшін маңызды зерттеу жүргізетін ақпараттарды келесі еңбектер мен мақалалардан жинадым, олар: Бейбітшілік үшін серіктестік, НАТО Бас хатшысы Дж. Робертсонның мақаласы (Казахстанская правда, 4 шілде 2000 ж.); Назарбаев Н.Ә. ХХІ ғасырдың табалдырығында. Алматы, Онер, 1996.; Назарбаев Н.Ә. Тәуелсіздіктің бес жылы. - Алматы: Қазақстан, 1996.; Нұрсұлтан Назарбаев: Менің мақсатым - қалыпты демократиялық қоғам құру Казахстанская правда. - 2002. - 7 ақпан.
Ақтаудың Қазақстан үшін сыртқы саясатқа үлесі мемлекетіміздің экономикасымен, соңғы жаңалықтар арқылы танылады. Ақтаудың қосатын үлесі Халықаралық ынтымақтастық арқылы өлшенеді ол туралы ақпаратты толығырақ келесі авторлар өз еңбектерінде жазғандықтан, жобамда кеңінен шолу жасап шыққан болатынмын. Келесі еңбектерде, яғни 2003 жылға арналған ішкі және сыртқы саясаттың негізгі бағыттары туралы. Президенттің Қазақстан халқына жолдауы Астана, 2002 жыл, сәуір Казахстанская правда. - 2002. - 2 мамыр; Тоқаев К. Сыртқы саясат: ойлануға уақыт, әрекет ету уақыты. Қазақстан және әлемдік қоғамдастық. - 1995; Тоқаев Қ.Қ. Тәуелсіздік туы астында. Сыртқы саясат туралы очерктер. - Алматы: Б1л1м, 1997 ; Тоқаев К. К. Жаһандану жағдайындағы Қазақстанның сыртқы саясаты. - Алматы, 2000 сыртқы саясат маңыздылығына терең тоқталады.
Екінші топқа Каспийдің құрылымы мен жалпы зерттеуде керекті еңбектер мен мақалаларды негізге алдым. Еңбектердің, мақалардың өзіндік ерекшелігі негізінде Каспий туралы керекті ақпаратарға шолу жасадым. Олар: Мәуленов Қ.С. Каспий теңізінің қазақстандық секторындағы мұнай бизнесін құқықтық реттеудің ерекшеліктері Каспий теңізі: құқықтық мәртебесі мен режимі, аймақтық қауіпсіздік және қоршаған ортаны қорғау Каспий теңізі: құқықтық мәртебесі мен режимі, аймақтық қауіпсіздік және қоршаған ортаны қорғау: Сәт халықаралық материалдар ғылыми-практикалық конф., 23-25 қыркүйек. 2005 Алматы, 2006; Зиманов С.З. Мұнай-газ саласындағы шарттық қатынастардағы мемлекет. Каспий теңізі: құқықтық мәртебе және режим, аймақтық қауіпсіздік және қоршаған ортаны қорғау Каспий теңізі: құқықтық мәртебе және режим, аймақтық қауіпсіздік және қоршаған ортаны қорғау: Сәт халықаралық материалдар ғылыми-практикалық конф., 2325 қыркүйек. 2005 Алматы, 2006 еңбектеріне сүйене отырып Каспий маңы мемлекеттерімен Қазақстанның қарым қатынасын толықтай ашатын керекті ақпараттарды негізге алдым.
Каспийдің мұнай газ қорларың, теңіз құқықтық мәртебесі туралы Қ.Тоқаев. Жаһандану жағдайындағы Қазақстанның сыртқы саясаты. - Алматы; Сабитова А.А. Каспий маңы елдерінің терроризммен күрестегі ынтымақтастығының халықаралық-құқықтық аспектілері. Каспий теңізі: құқықтық мәртебе және режим, аймақтық қауіпсіздік және қоршаған ортаны қорғау: Сәт халықаралық материалдар ғылыми-практикалық конф., 23-25 қыркүйек. 2005 Алматы, 2006 еңбектерінде терең ашып, толық мағынада қолданылған.
Ал Бақаев А.Қ. Каспий қауіпсіздігі мәселелері Каспий теңізі: құқықтық мәртебе және режим, аймақтық қауіпсіздік және қоршаған ортаны қорғау sb. Ана. Инт. ғылыми-практикалық конф., 23-25 қыркүйек. 2005 Алматы, 2006 атты еңбегінде Каспийдің Қазақстан Республикасының сыртқы саясатына қосатын үлесі туралы мәліметтер туралы жазған. Жобамның кең ауқымды болғаны теориялық және тәжірибелік мәселелерді зерттеу негізінде еркін экономикалық аймақты басқарудың ұтымды бағыттарын дәлелдеу, Ақтау теңіз портының еркін экономикалық аймақ статусы арқылы жүк тасымалдаудың перспективалық жолдарын табу туралы ақпаратты Қазақстан Республикасында еркін экономикалық аймақты басқаруды жетілдіру; Қарғабаева, Сәуле Төлеуқызы еңбегінен ақпарат жинадым.
Сонымен қатар Ақтауда өткен саммит бойынша Базар, Ж. Кемел келешектің көкжиегін ашқан Каспий конвенциясы [Мәтін] Ж. Базар Егемен Қазақстан. - 2018. - № 153. 14 тамыз. - 1,3 б. ISSN 1999-9720. мақала Ақтай саммитінің еншісіне бұйырған тарихи шешім - Каспийдің құқық мәртебесі туралы конвенцияның қабылдануы жайында болатын.
Зерттеу жұмысының нысаны Ақтау қаласының Қазақстанның сыртқы саясатына қосатын үлесін мемлекетіміздің шет мемлекеттермен қарым қатынасы арқылы, мұнай мен газ, порт қызметтері болып табылады.
Зерттеу жұмысының пәні Ақтау қаласы негізінде Қазақстан Республикасының сырқы саясатын зерттеу.
Жұмыстың теориялық және методологиялық негіздері ретінде Қазақстан Республикасының басшыларының Қазақстанның сыртқы саясаты туралы жолдауларын,еңбектерін, жобаларын негізге аламыз. Зерттеу жұмысының методологиялық әдістері тарих, халықаралық қатынастар және саясаттану ғылымдарының қазіргі замандағы теориялық- методологиялық принциптеріне негізделеді. Президентіміз Қасым Жомарт Тоқаевтың 2001, 2003 жылғы "Дипломатия РК", "Преодоление. Дипломатические очерки" атты еңбектеріне сүйенеміз. Қазақстан Республикасы сыртқы саясатының 2020 - 2030 жылдарға арналған тұжырымдамасын негізге аламыз.
Сондай-ақ, Назарбаев Н. А. Қазақстан - 2030. Барша қазақстандықтардың гүлденуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатын жақсарту: Елбасының Қазақстан халқына жолдауына сүйене аламыз.
1. Ақтау қаласының Қазақстан Республикасының сыртқы саясатына ықпалын анықтап, Каспий теңізінің Қазақстанның сыртқы саясатына қосатын үлесін айқындау .
2.Дипломдық жұмыстың басты әдістемелік бағыты бұл салыстырмалы әдіс болып табылады.Ақтау қалысының портының Қазақстанның басқа елдермен сауда қарым-қатынасын зерделеу,Ақтау қаласының Қазақстан Республикасының экономикалық жағдайына тигізетін ықпалын анықтау.
3.Мемлекет тарапынан Ақтау қаласына, Каспий теңізінің экономикалық, әлеуметтік жағдайын жетілдіру барысында қосатын үлесі.
4.Қазақстан мен шетелдің Ақтау порты, Каспий негізіндегі қарым-қатынасына талдау жүргізу. Ақтау қаласының сыртқы саясатқа қосатын үлесін оның ішінде, сауда қарым-қатынасы. Каспий маңы елдерімен қарым-қатынас орнату барысындағы Ақтау қаласының маңызын айқындау.
Қорғауға ұсынылатын тұжырымдамалар:
1.Ақтау қаласының Қазақстанның сыртқы саясатына, шетелдермен қарым-қатынасына қосатын үлесі мен ықпалына назар аудару, талдау жүргізу.
2.Ақтау қаласының, Каспий теңізінің XXI ғасырдағы басты рөлі,саясаттағы алатын орнын айқындау. Қазақстанның сыртқы саясатын жетілдірудегі кедергілер және оларды шешу жолдарын қарастыру.
3.Мемлекет басшысының Ақтау қаласына деген көзқарасы мен стратегиялық жетілдіру жолдарын қарастыру.
4.Сыртқы саясаттағы Ақтау портының, Каспий теңізінің алатын орын айқындау. Каспий теңізінің стратегиялық маңызын талдау және оның Қазақстанның болашағына ықпалын талдау.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы:
Ғалымдардың, саясаттанушылардың еңбегіне сүйене отырып Ақтау қаласының Қазақстан Республикасына ықпалын айқындап, сыртқы саясатты жетілдіру жолдарын айқындау мәселелері қарастылырды.
Ақтау қаласының сыртқы саясатты нығайту жолындағы бағыттардың маңызы мен қайшылықтарын талдап, Қазақстан Республикасының сыртқы саясатын шетелдердің сыртқы саясатының тәжірибесі негізінде жетілдіру жолдары қарасытырылды. Сонымен қатар Каспий теңізінің ресурстарын тиімді қолданып, Қазақстанның басқа елдермен сауда арақатынасындағы алатын орын анықтау қарастырылды. Каспий құқығы. Мәселенің мәртебесін айқындаудағы әртүрлі ұстанымдар, жағдайды және осыған ұқсас проблемаларды шешудегі заманауи халықаралық тәжірибе жиынтығы.
Зерттеудің ғылыми теориялық және тәжірибелік маңызы Ақтау қаласының еліміздің сыртқы саясатына қосатын үлесін айқындап, оны одан әрі нығайтудың тиімді жолдарын айқындау.
Дипломдық жұмыста Каспий теңізінің алатын орны, Ақтау портының сыртқы саясатқа ықпалы, ресурстарды тиімді пайдалану жолдары баяндалады.
Мемлекетіміздің сыртқы саясатын нығайту бағытында Ақтау қаласының маңыздылығы; Каспий теңізінің алатын орны, Ақтау портының ықпалы айқындалып олардың саяси бағыттатиімді пайдалану Қазақстанның сыртқы саясатында қолданатын стратегиялық бағытына негіз бола алады.
Диплом жұмысының құрылымы кіріспеден, екі негезгі бөлім, алты тараудан және қорытынды мен қолданылған әдебиеттерден тұрады. Жалпы көлемі 50 бет.
I ТАРАУ. АҚТАУ ҚАЛАСЫНЫҢ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ СЫРТҚЫ САЯСАТЫНА ЫҚПАЛЫ
1.1Ақтау қаласының саяси маңыздылығы
Маңғыстау облысы және Ақтау қаласы - Қазақстанның мұнай-газ саласындағы орталықтарының бірі. Қазіргі уақытта мұнай өнімдері халықаралық экономикалық қатынастардағы әлемдік энергияның негізі болып табылады. Стратегиялық одақтар мен саяси одақтар шеңберіндегі мұнай саласындағы көптеген дау-дамайлар мен қақтығыстар мемлекеттің саяси және экономикалық бағытына айтарлықтай әсер етеді. Шынында да, соңғы онжылдықтар тарихы халықаралық экономикалық қатынастардың маңызды қатысушылары, ірі державалар әлемдік мұнай ағынын бақылау және басқару үшін саяси және экономикалық күрестермен айналысатындығын көрсетті. Қазіргі жағдайда мемлекеттің экономикалық дамуы, әлемдік экономиканың дамуы энергетика, мұнай, табиғи газ және көмірсіз мүмкін емес.
Маңғыстау облысының 2020 жылға дейінгі аумақтық даму стратегиясына сәйкес Ақтау қаласы аймақтың негізгі экономикалық факторларын, ресурстарын шоғырландыратын, сондай-ақ аймақтық әкімшілік, кәсіпкерлік және қаржы орталығы, Қазақстан Республикасының Каспий аймағы мәдени, экономикалық және саяси ықпал ету орталығы және облыстың тірек қаласы болып табылады.
Қала инвестициясының құрылымында экономиканың негізгі секторының басым болуы байқалады. 2020 жылы Ақтау теңіз порты еркін экономикалық аймағының және индустриялық бағдарламаның іске қосылуымен байланысты инвестициялық белсенділіктің өсуімен, инновациялық даму, оның ішінде Ақтау теңіз портының транзиттік, экспорттық әлеуетін дамытуы, аймақтың инвестициялық тартымдылығымен және аймақтық экономиканың басқа салаларына, негізінен көлік, құрылыс пен өндіріске инвестициялардың ұлғаюымен сипатталатын оң үрдістер байқалады.
Қала өнеркәсібі мұнай-газ саласының өсуімен, сондай-ақ жұмыс істеп тұрған өндірістердің кеңеюімен және жаңа кәсіпорындардың құрылуымен дамудың оң тенденциясымен сипатталады. Қазіргі уақытта облыста 200-ден астам өнеркәсіптік кәсіпорындар жұмыс істейді, олардың 23 бөлігі Ақтау қаласында орналасқан. Жалпы өңірлік көлемде Ақтау қаласының өнеркәсіптік кәсіпорындарының өнім өндірісі 63% құрайды.
Аймақ экономикасының шикізаттық бағыты тау-кен өндірісінің басымдылығын анықтады (жалпы өнеркәсіптік өнімнің 90,4%), оның даму жағдайынан экономиканың барлық басқа салалары тікелей тәуелді. Ақтау қаласы Қаланың көліктік-коммуникациялық жүйесі барлық заманауи көлік және байланыс жүйелерімен ұсынылған. Ақтау қаласы - ТРАСЕКА және Солтүстік-Оңтүстік халықаралық көлік дәліздері жүйесіндегі, Шығыс Еуропаны Орталық Азиямен және Солтүстік Еуропамен Парсы шығанағы елдерімен байланыстыратын стратегиялық көлік торабы және экспортқа көмірсутегі жеткізушілерінің бірі болып табылады.
Осы жылдар ішінде қала көлігінің өнімділігі артты. Жүк айналымы өсуде, бұл Ақтау теңіз порты МЭК-нің дамуымен және Ақтау теңіз порты арқылы теңіз тасымалының өсуімен, экспорттық-импорттық жүк тасымалдаудың дамуымен және мұнай кен орындарын одан әрі дамытуға байланысты.
Маңғыстау облысының көлік кешенінің негізі болып табылатын Ақтау халықаралық теңіз сауда порты Қазақстанның көлік инфрақұрылымында ерекше орын алады.
Маңғыстау облысындағы инвестициялық құрылымды талдау көрсеткендей, Ақтау қаласы облыстың басқа аудандары мен қалалары арасында инвестициялардың 70% -дан астамын облыстың қаржылық емес активтеріне тартады.
Каспий маңы аймағының мұнай нарығындағы маңызы осы аймаққа шекаралас мемлекеттердің геосаяси және экономикалық бағытын анықтайтын маңызды фактор болып табылады. Орта Азияның батыс бөлігі Түрікменстанмен бірге Каспий аймағы, Кавказ аймағы, Ресей Федерациясының кейбір бөліктері және Иранның солтүстік бөлігі. Мыңдаған басылымдар Каспий теңізінің маңыздылығы мен құқықтық мәртебесіне арналған. Бұл мәселелер кең таралған және жеткілікті түрде шешілген. Алдыңғы зерттеулердің нәтижесінде Каспий аймағының маңыздылығы асыра бағаланып, соңғы мәліметтер әлемдік мұнай нарығының тек 3-4 пайызын ғана Каспий теңізі иеленетіндігін көрсетеді. Яғни, Каспийді мұнай нарығының көзі ретінде қарау өте маңызды, бірақ жанама.
Қазіргі уақытта Ақтау халықаралық сауда теңіз порты - бұл шығыстан батысқа, солтүстіктен оңтүстікке жыл сайын 12 ай және тәулік бойы тасымалдауға мүмкіндік беретін заманауи көп мақсатты терминал. Оның бірнеше көлік бағытының қиылысында орналасуы мемлекеттің дамуы үшін стратегиялық маңызы бар. Порттың қуаттылығын арттыру жақын арада Қазақстанға жаһандық стратегиялық бағдарламалар шеңберіндегі халықаралық жүк ағындарына қызмет көрсетудің белсенді қатысушысы болуға мүмкіндік береді. Қазіргі уақытта Ақтау порты - бұл порттың болашақтағы дамуын қамтамасыз ететін технологиялық ресурстарға ие заманауи көп мақсатты терминал.
Кез-келген тауарлар мен материалдарды, соның ішінде ауыр салмақты жүктерді қауіпсіз сақтауға мүмкіндік беретін және қазіргі порттың негізгі буыны болып табылатын контейнерлер паркін тиімді басқаруды қамтамасыз ететін кең аумақтардың (50000 м2 астам ашық алаңдар және транзиттік қойма - 6000 м2) тасымалдануы.
Қайта құру портты үш және көп мөлшерлі жүктерді өңдеуге арналған үш алаңды, астық экспорты мен ауыр жүктерді өңдеуге арналған бір айлақ пен ПО-ПО типті кемелерге қызмет көрсетуді қамтамасыз етті, жаңа айлақтардың жалпы ұзындығы - 550 м және төрт кеме бір уақытта өңдеуге мүмкіндігі бар.
Арнайы мақсаттағы паромдарға арналған кез-келген вагондарды өңдеуге мүмкіндік беретін паромдық кешен бар.
4 мың танкерді ауыстырып тиеуге 12 000 тонна өңдеуге мүмкіндік беретін төрт мұнай құю терминалы бар.
Осы жылдар ішінде қала көлігінің өнімділігі артты. Жүк айналымы өсуде, бұл Ақтау теңіз порты МЭК-нің дамуымен және Ақтау теңіз порты арқылы теңіз тасымалының өсуімен, экспорттық-импорттық жүк тасымалдаудың дамуымен және мұнай кен орындарын одан әрі дамымен байланысты.
Маңғыстау облысының көлік кешенінің негізі болып табылатын Ақтау халықаралық теңіз сауда порты Қазақстанның көлік инфрақұрылымында ерекше орын алады.
Әуе көлігін Ақтау халықаралық әуежайы АҚ ұсынады. Ақтау халықаралық әуежайы әуе кемелерінің барлық түрлерін қабылдауға және шығаруға арналған, Батыс Еуропа елдерін Орталық және Оңтүстік-Шығыс Азия елдерімен байланыстыратын бағыттардың қиылысында орналасқан және Қазақстан Республикасына және және алыс шетелде ТМД-ға ұшу кезінде авиакомпанияларға жер үсті қызметтерін ұсынады. Әуе тасымалы жыл сайын артып келеді.
Ақтау қаласы - бұл өңірдегі көтерме және бөлшек сауданың негізгі орталығы. Сауданың қарқынды дамуы, ең алдымен, экономикадағы инвестициялық белсенділіктің жалпы өсуімен және халықтың кірістерінің өсуімен байланысты. Осы жылдар ішінде жан басына шаққандағы бөлшек сауданың өсу қарқыны орта есеппен 19% -ға, көтерме сауда 2,1 есе өсті.
Қаладағы сауда мен қызмет көрсетудің одан әрі дамуы болашақта көлік индустриясының дамуына және көтерме сауда көлемінің ұлғаюына, сондай-ақ үй шаруашылықтарының кірістерінің жалпы өсуіне және туризмнің дамуына байланысты болады.
Жер-теңіз-аспан жобасы келесі күрделі жобаларды біріктіреді. Олар: Ақтау теңіз порты АЭА аумағын кеңейту, теңіз порты мен жұмыс істейтін Құрық кентін салу, Ақтау халықаралық әуежайын қайта құру және аймақта автомобиль мен теміржол салу, көлік инфрақұрылымын дамыту Энергетика секторы, Ақтау қаласында атом электр станциясын салу, азаматтық және тұрғын үй құрылысын дамыту жобалары, Ақтау мемлекетінің базасында Каспий технологиялық университетін құру сияқты жобаларды басқарады.
Каспий аймағы Қазақстан Республикасы үшін ерекше маңызға ие. Мұнай мен газдың айтарлықтай қоры, халықаралық көліктік байланыстарды дамытуға мүмкіндік беретін қолайлы геосаяси жағдай. Сондай-ақ бірегей биологиялық ресурстар мен рекреациялық аймақтардың болуына байланысты, Каспий маңы республикаларының сәтті дамуының маңызды құрамдас бөлігі болып табылады. Сонымен қатар, Қазақстанның ұзақ мерзімді экономикалық өсуіне оң динамиканы қамтамасыз ететін негізгі энергетикалық база болып табылады.
Қазақстан Республикасындағы мұнай-газ кен орындарының ашылуымен мұнай өңдеу зауыттары кең көлемде құрыла бастады. Мұнай мен газ қорларының көп бөлігі елдің батыс бөлігінде шоғырланған. Қазақстанның мұнайлы аудандарында мұнай мен газ өндірісі еліміздің экономикалық дамуына айтарлықтай әсер етеді. Жалпы, Қазақстан Республикасында 172 мұнай және 42 конденсат кен орны бар. Мұнай-газ аудандары Қазақстанның жалпы ауданының 62% құрайды. Мұнай қорының 90%-ы 15 ірі кен орындарында шоғырланған. Мұнай және газ кен орындары Қазақстан Республикасының 14 аймағының 6-ында орналасқан. Бұл Атырау, Маңғыстау, Ақтөбе, Қарағанды, Батыс Қазақстан, Қызылорда облыстары. Көмірсутек қорының шамамен 70%-ы Батыс Қазақстанда орналасқан. Алайда, мұнай өндіретін экономиканың дамуымен қатар, мұнай-газ саласы осы аймақтардың экологиясына, тұтастай алғанда бүкіл ел үшін және табиғи түрде ел тұрғындары үшін айтарлықтай әсер етеді. Каспий теңізіне тасталатын қалдықтар, көп жағдайда мұнай мен көмірсутегі металдары оны бірден ластайды. Мұнай Каспий теңізінің негізгі ластаушысы бола отырып, теңіздегі сирек кездесетін балықтарды, құстар мен жануарларды жояды. Бекіре тұқымдас балықтардың едәуір саны қысқаруда. Бұл жағдай мұнай-газ аймақтарының тұрғындарына, сондай-ақ тұтастай алғанда елге үлкен қауіп төндіреді. Ақтау қаласы Қазақстанның сыртқы саясатының дамуына мұнай-газ арқылы үлесін қосатын және ресурстарды Ақтау арқылы экспорттап тасымалдайды. Келесі, Ақтау қаласындағы бір мұнай газ кәсіпорыны туралы айта кеткім келеді.
Маңғыстаумұнайгаз. Көмірсутекті шикізаттарға Қазақстан Республикасы әлемдегі ең бай мемлекеттердің бірі деп санаймыз. Шикізаттың байлығы мұнай болғандықтан, оның болашағы, еліміздің тәуелсіз дамуы мен халықтың жағдайы артуы, экономикалардың өсуі, осы мұнайдың өнімділігіне байланысты.
Мұнай өндіруші кенорындарының Қазақстанның, яғни біздің батыс жағында орналасқан. Географиялық орналасуына байланысты болғандықтан, негізі мұнай өндіретін 5 облыс бар. Олар; Маңғыстау, Қызылорда, Батыс Қазақстан, Ақтөбе және Атырау облысында өндіріледі.
"МАҢҒЫСТАУМҰНАЙГАЗ" Бүкілодақтық халық шаруашылығы Кеңесінің 1963 жылғы 7 қыркүйектегі №53-12 және №280 қаулыларымен 1963 жылғы қараша айының 27 жаңасында Қазақ КСР Министрлер Кеңесінің мемлекеттік кәсіпорынын ндірістік жағынан бірлестіріп жұмыс жүру ретінде құрылған. Осы күнге дейін бірнеше жылдарда түбектің мұнай, газ, кенорындарын игере бастап және зерттеп көптеген жұмыстарды жүргізіліп бастаған.
"МАҢҒЫСТАУМҰНАЙГАЗ" ашық акционерлік қоғамы, оның ішінде жеке адаммен жұмыс жасау басқармасынан бөлімді зерттей отырып, осы басқарманың негізгі жұмыс бағытымен танысу арқылы, сондай-ақ құжаттарымен және ағымындағы жұмыстарымен де танысып, бұл жұмысты атқаратын қызметтеріне және біздің шикізат өнімдерінің басқада сыртқы елдерге қосатын әсері және біздің елге деген қосатын пайдасы бар екенін көреміз.
"МАҢҒЫСТАУМҰНАЙГАЗДЫҢ" күшімен Ақтау, Жаңаөзен қалаларын дүниеге алып келген болатын.
"МАҢҒЫСТАУМҰНАЙГАЗ" аймақтағы мұнайдың 34 пайызын және республика бойынша шамамен пайыздың 9-ын қамтамасыз етумен, Қазақстан Республикасындағы мұнай өндіру компанияларының бірі болып саналады.
Ақтау қаласында орналасқан мұнайдың химия өнімдерін шығаратын ірі кәсіпорыны бар. Қазақстандағы өндіретін түрлі полистирол, стирол пластиктер жасайтын ірі кәсіпорын. Полистиролдан дыбыс және жылу өткізбейтін материалдар, көліктерге қажетті құралдарды жасай алады. Құрылыста энергияны үнемдеу үшін кәсіпорында өндіретін полистролдың кейбір түрлерін қолданады. Әлемдегі рыноктарға сапалы тауарлар берді. Ақтау өнеркәсіптен 1993 жылы Мадритке "Еуропа аркасы" сыйлығына ие болып, ал 1994 жылы Копендагенде халықаралық кәсіпкерлер одағынан "Әлемдегі алтын глобусты" сыйлығына тағайындалды. Оның шығарылған өнімдерінен Украина, , Иран, Түркия, Қытай, Германия, Италия, Ресей, Әзірбайжан т.б. көптеген елдергеде шығарылды. Жыл сайын 3-4 процентке өсіп жатқан себебі өндірілетін полистирол, стирол өнімдері Ақтау қаласында сұраныстары көп болды.
Ақтаудың өнеркәсіп бірлестігі мұнай өңдеу жұмысымен де айналысады. Көлемі миллон тоннадан асып жатқан жылдық көрсеткіші бар. Бензиндер, дизельдік отындар және де жағармайда өндіріледі, ішкі рыноктардың өздеріне қажетті керекті газ және жеңіл фракциялы газ конденсатын шығарып тұрады.
ҚазМұнайГаз - Қазақстан экономикасына үлкен әрі өзінің жетістіктерімен әсерін тигізетін ең ірі мұнай газ компаниясы болып есептеледі. Мұнайды өндіру, оның көлемін жағынан ұлғайту, құрлықтағы және теңідегі өндірістің пайдасы жағынан оны арттыру бағытта жұмыстар жүріп жатыр.Каспий теңізінде 120-ға жуық құрылымдар анықталған, біздің мамандарымыздың болжамы бойынша теңіздің көмірсутек ресурстары 12-17 миллион тонна болады, шикізаттың үлкен қоры бар болуы мүмкін. Осыған орай біздің Солтүстік Каспий жобасының алғашқы барлау және бұрғылау жұмыстарының нәтижелері бойынша -Каспийдің қазақстанның болашағы өте зор деген қорытынды жасалып отыр.
Қазақстан мұнайын экспорттау арқылы болшағына ең үлкен үлес зор бағыттарының бірі- Қытай бағыты болып саналады. Алғаш Кеңқияқ- Атырау құбыры 2003 жылы салынған болатын, ал екіншісі Атасу-Алашонькоу- Қазақстан - Қытай алып жатыр. Ал үшінші бағыт бойынша Кеңқияқ кен орынынан бастап, Құмкөл кешеніне дейін жетіп жатыр. Соның арқасында біздің ел яғни біз Каспий маңындағы мұнайды ерекше белсенді дамып жатқанына қарай Қытай нарығымен жалғай аламыз. Атасу-Алашанькоу мұнай өңдеу құбыры бастапқысында 10 миллион тоннасын құрайды. Негізі жоспар бойынша өткізу қуаты жылына алып келетін 20 миллион тоннайдай болатын Кеңқияқ - Құмкөл - Атасу құбыры салынып, айтып кеткен Атасу-Алашанькоу құбырынан өткізгіштік қабілеті арқылы 20 миллион тоннаға дейін арттыруы болмақ.
2010-шы жылға қарай Каспий аймағындағы елдер күніне 3 тен 4,7 миллион баррель мұнай өндіре алады. Каспий шельфінде, алты мұнай-газ блоктарынан тұратын 374 геологиялық құрылымдар және 36 кен орында табылған. Көмірсутектер қорларына қарайтын болсақ Ресей елімен мұнайдан 2,2 ден 5 млрд тоннаға дейін, Иран елімен шамамен 2 млрд тоннаға, ал Әзірбайжан елімен 5 млрд тоннадан 12 млрд тоннаға дейін құрайды.
Каспий аймақтарында мұнайды өңдеу көлемі аз болғанымен, бұрынғы совет одағы кезінен бұл аймақтық жер, мұнай-газ қойнауларын жергілікті зерттеген. Каспий теңізде мұнайды өңдеп шығару мәселесі 1925 жылы Әзірбайжанда басталған болатын. Ихзбебарш атты теңізде 1930 жылдардың басында мұнай кен орындары басталды. Кейіннен мұнайды өңдеу өндірісін Дағыстандағы Инхче- теңізінде де басталды. Каспий теңізінің қазіргі кездегі түркімендік аймақта 1970 жылдардың аяғында мұнай мен газ өңдеп шығарылуы арқылы жұмыс жүргізді.
Қазіргі кезде Каспийдің мұнай өндірудің негізігі көлемімен - қазақстандық Теңгіз және Гюнешли мен әзірбайжандық Чираг кең орындары келеді.Осы кен орындарды 2004 жылы мұнай өңдірілетін күнделікті саны 410 мың баррель, ал 2010 жылға қарай күніне 1,7 млн баррель мұнай көруде.
Каспий теңізінде өңдеудің көлемі ретінде әзірбайжандық бөлігінің жылдық көрсеткіші 80 млн. тонна мұнай. Қазақстанда Каспий теңізінің анықталған мұнай қоры 2,2 млрд тоннасы өндірістік перспективасы жоғары деңгейде деп айтамыз.
1.2 Каспий теңізінің халықаралық қатыныстарға ықпалы
Каспий теңізіндегі Қазақстан Республикасының құқықтық мәртебесіне қатысты БҰҰ-ның Каспий теңізі туралы заңына қатысты теңіздің әр түрлі бөліктерінің жұмыс істеуі және елдің өз ережелерін қолдануы туралы 1982 жылғы Конвенцияға қол қойды.
Қазақстан Каспий теңізінің жағалауындағы мемлекеттердің тиімді саяси және экономикалық мүдделерінде БҰҰ конвенциясының ережелерін қолдана отырып, Каспий теңізінде балық аулау алаңы мен ортақ су айдынын құруды ұсынды.Теңіздің сыртқы жағы барлық жағалаудағы мемлекеттермен, олардың толық заңдық құқығына толықтай сәйкес мемлекеттік шекара болып қалуы керек. Бұл Каспий маңы мемлекеттері үшін қауіпсіздікті қамтамасыз етеді.
Теңіздің орналасқан жеріне келетін болсақ, ол солтүстіктен оңтүстікке қарай 1,2 мың шақырымға созылады. Жағалау сызығы шамамен 7 мың шақырым. Барлық жермен шекаралас жатқан теңіз бес елдің мемлекеттік шекараларын жуады. Каспий теңізінің жағалауындағы 29 пайызы Қазақстанға тиесілі.
Каспийдің құқықтық мәртебесін анықтау мәселесі туындағаннан бері жиырма жылдан астам уақыт өтті. Кеңес дәуірінде теңізге тек екі мемлекет - КСРО және Иран Ислам Республикасы ие болды, бірақ бүгінде олардың саны бес елге дейін өсті - Қазақстан, Әзірбайжан, Ресей, Иран және Түркіменстанға. Халықаралық стандарттарға сәйкес Каспий теңізінің құқықтық мәртебесі осы бес мемлекеттің өзара келісімі бойынша анықталуы керек. Осы кезеңде көптеген екіжақты және көпжақты келіссөздер жүргізіліп, тиісті құжаттарға қол қойылды. Уақыт көрсеткендей, барлық бес мемлекетке ортақ Каспий теңізінің құқықтық мәртебесін анықтау мәселесі өте өткір және өзекті болып табылады.
Қазіргі уақытта Каспий Құбыр Консорциумы - бұл толығымен аяқталған Қазақстанның жалғыз жобасы және оның әлемдік нарыққа шығатын жалғыз басты бағыты. Баку-Тбилиси-Джейхан - Қазақстан мұнайын тасымалдаудың маңызды бағыттарының бірі.
Қытайға баратын құбырдың құрылысы аяқталды. Бұл жоба Қазақстан, Ресей және Қытайдың құбыр жүйелерін байланыстыра алады және еуразиялық кеңістіктегі осы елдердің өзара тиімді серіктестігінің берік негізіне айналады. Бұл жоба таяуда Қытайды Каспий бассейнімен байланыстыратын Қазақстанның батыс аймағын қамтиды. Бұл жоба айтарлықтай экономикалық тиімділіктерден басқа, Қазақстанға сыртқы ықпалға қарамастан икемді экспорттық саясат жүргізуге және аймақтағы әртүрлі мүдделерді теңгеруге мүмкіндік береді. Басқа экспорттық бағыттар қарастырылуда, оның ішінде оңтүстік бағыт (Қазақстан-Түркіменстан-Иран).
Каспий теңізінің халықаралық қатыныстарға ықпалын біз Ақтаудағы теңіз сауда порты арқылы тигізетінің білеміз. Тек теңіздің ресурстарын игеріп экспорттау емес, сондай ақ өзіміздің елге алып келетін пайдасын қарастыру қажет. Ақтау порт терминалдары арқылы Каспий ресурстарын көршілес мемлекеттерге экспорттап және тек көршілес емес, сонымен қатар Еуропа мен Қытайға шығатын бағыттар қарастырылуда.
Ақтау халықаралық теңіз сауда порты. Оның арқасында түнгі қаланың жарығы ғана емес, сонымен қатар Ақтау теңіз айлағына кіру үшін кезегін күткен ондаған кемелердің шамдары Ақтаудың көрікті жерлерінің бірі болды. Бүгінгі таңда Ақтау халықаралық теңіз сауда порты - бұл шығыстан батысқа, солтүстіктен оңтүстікке және кері қарай жылына 12 ай және тәулігіне 24 сағат жүк тасымалдауды қамтамасыз ететін заманауи терминал болып табылады. Оның бірнеше көлік дәліздерінің қиылысында орналасуы мемлекеттің дамуында стратегиялық маңызы бар. Порттың өткізу қабілеттілігін арттыру жақында Қазақстанға жаһандық стратегиялық бағдарламалар аясында халықаралық жүк ағындарына қызмет көрсету процесінің белсенді қатысушысы болуға мүмкіндік береді.
Алайда, мақтаудың артында Қазақстанның теңіз қақпаларының инфрақұрылымын дамыту бойынша нақты жұмыс тұр. Мұның дәлелі - Ақтау халықаралық теңіз сауда портын солтүстікке қарай кеңейту жобасының жүзеге асырылуы, оның мақсаты 22 га аумақта қосымша порт сыйымдылығын құру болып табылады.
Нарықтың негізгі субъектілері - ірі компаниялар және жүк құрайтын кешендер (кәсіпорындар, комбайндар). Порттың қызметі осы ұйымдардың жұмысына жан-жақты талдау жүргізуге және экспорттық-импорттық және транзиттік жүктерге мониторинг жүргізуге бағытталған.
Саяси және геосаяси факторлар. Ақтау портының қызметінде келесі стратегиялық бағыттарды дамыту көлік дәліздері жүйесінде маңызды рөл атқарады:
- Сарапшылардың болжамдық бағалаулары Еуропа - Азия - Еуропа бағыты бойынша контейнер ағынының транскоинтикалық бағытта шоғырланатынын көрсетеді. Ірі жүк жөнелтушілер теңіз арқылы тасымалдауға назар аударады. Өз кезегінде, Ақтау портындағы контейнерлік терминалдың дамуы Еуропадан жаңа жүк ағындарын Әзірбайжан мен Грузия арқылы транзитпен, БАӘ-ден Иран арқылы транзитпен, сондай-ақ Қытайдан және Оңтүстік-Шығыс Азиядан транзитпен Қазақстан арқылы Еуропаға тасымалданатын жүктерді тартудың үлкен перспективаларын ашады.
- Қазақстан - жоғары сапалы астық өндіретін және экспорттаушы ел, оның басым бөлігі елдің солтүстігінде өсіріледі. Жыл сайынғы астық экспорты 3-тен 5 млн тоннаға дейін. Порт аумағында жұмыс істейтін Ақ Бидай-Терминал ЖШС астық терминалының қуаттылығы жылына 600 мың тоннаны құрайды.
-Паром кешенін толығымен қалпына келтіру Ақтау - Баку - Ноушехр паром желісімен қамтамасыз етілген жолаушылар тасымалымен және жүк тасымалымен бірге жүктердің жалпы көлемін ұлғайтуға және шығарылатын жүктердің түрлерін кеңейтуге мүмкіндік берді. Маңғыстау мен Астрахан облыстық әкімшіліктерінің келіссөздері барысында қол жеткізілген келісімдерді іске асыру мақсатында Ақтау портында Астрахань - Ақтау учаскесінде паром желісін ашу жобасы жасалуда. 2002 жылғы 29 мамырда Ақтау - Оля - Ақтау паром желісі жұмыс істей бастады.
Пайдалы географиялық орналасуына байланысты Қазақстан Ұлы Жібек жолы кезіндегідей солтүстіктен оңтүстікке және батыстан шығысқа көлік дәліздерін ұсынуды жалғастыруда, осылайша сауда қатынастарын дамыту үшін перспективалы аймақтарды байланыстырады. Ақтау порты - Каспий және Қара теңіздер, Еділ, Волго-Дон және Беломоро-Балтық каналы арқылы өтетін Иран-Еуропа көлік дәліздерінің негізгі бөлігі. Ақтау - Баку (Әзірбайжан) - Поти (Грузия) порттары арқылы өтетін ТРАСЕКА жобасының бағыты қатысады.
Қазіргі уақытта ұзындығы екі шақырымға жуық қорғаныс құрылыстары іске қосылды. 2013 жылдың жазында портты кіргізу және шығару кезінде кемелерді қауіпсіз алып жүру үшін қажет тереңдету жұмыстары басталды.
Бұл инвестициялық жобаның түпкі мақсаты - жылына 2,5 млн тонна жалпы жүк өткізу қабілеті бар үш құрғақ жүк айлақтарының құрылысы. Жобаның құны 123 миллион доллардан асады.
Кем дегенде, 2014 жылдың 10 айында Ақтау халықаралық теңіз сауда портында 8,5 млн. Тонна құрғақ және мұнай жүктері өңделгені біздің қаламыздың теңіз айлағының өткізу қабілеттілігінің қанша пайызға өсетіндігін көрсетеді. Портқа түрлі тонналық 1400 кеме кірді.
Каспий теңізіндегі Ақтау порты мемлекеттік кәсіпорын ретінде халықаралық жүк тасымалдау порты болып табылады. Азия мен Еуропаның көптеген елдері су мен құрлықтың, темір жолдар мен әуе жолдарының тоғысында орналасқан. Біздің Ақтаудағы кемелеріміз Каспий теңізінен Астраханьға, Еділ-Дон Қара теңізіне, Жерорта теңізі мен мұхиттарға да жете алады. Ақтаудан Каспий теңізінің кемелері Иранның солтүстігіне қарай жүзіп, Бакуге жүк жеткізеді. Ақтау Сібірге, Шығыс елдеріне теміржол және автомобиль жолдарымен келді. Біздің елімізге және республикамызға түрлі жабдықтар мен тауарлар шетелден, ал Қазақстан шикізат пен мұнай өнімдерін шетелге импорттайды.
Ақтауда 1996 жылы шамамен 275 мың тонна құрғақ жүк және 100 мың тоннаға жуық шикі мұнай жөнелтілді. Ағымдағы жылмен салыстырғанда жүк сыйымдылығы шамамен 300 мың тонна құрғақ жүк және шамамен 1,2 тонна шикі мұнай. Сонымен бірге оның жалпы сыйымдылығы шамамен 700 мың тонна құрғақ жүк, ал шикі мұнай - шамамен 6 мың тонна. Жүктерді өңдеудің озық технологиясымен айлақты қамтамасыз етудің, кемелердің теңізде қалаған бағытта қозғалуына жағдай жасау, автомобильдер мен темір жолдарды жағаға шығарып, оларды бағытта жылжытудың ең оңай жолы.
Қазақстанда және ТМД елдерінде мұнай өндірісі және дамуы; Иран мен Қытайдан Ресейге, Батыс Еуропаға және басқа елдерге жақсы жүк тасымалдау қамтамасыз етілген.
Потенциалдың жағдайы 2007 жылы Ақтау портының жалпы тасымалы 10 млн. тонна, бұл 2001 жылғы көрсеткіштен 1,9 есеге артық. Жүктердің басқа түрлерімен салыстырғанда мұнай тасымалдау көлемі жақсы дамыған. 2007 жылы порт 9 миллион доллар тартты. 292,0 мың тоннаға жуық мұнай тасымалданды, бұл 2001 жылмен салыстырғанда 2,1 есе көп.
2001-2007 жылдар аралығында Ақтау порты арқылы мұнайды тасымалдау көлемі 76% -дан 84,7% -ға өсті, бұл басқа жүк түрлеріне қарағанда әлдеқайда жоғары. Металлмен тасымалдау кезінде 2001 жылдан 2005 жылға дейін өсу 17,3% -дан 19% -ға дейін, ал 2005-2007 жылдар аралығында 19% -дан 12,64% -ға дейін төмендегені анықталды.
Маңғышлақ бағыты бойынша металл бұйымдарының транзиті үшін 0,8 коэффициенті төмендетілді, бірақ ресейлік тасымалдаушылар бұл коэффициенттің мәнін осы мәнге дейін 0,7 төмендетуді ұсынды, бұл Қазақстан темір жолы ҰК АҚ ұсынысына зиян келтіруі мүмкін. n коэффициентін азайту мәселесін түсіну. Осы мақсатта металл өнімдерінің Қазақстан арқылы Ресей арқылы транзитін кешіктіру, бұл табиғи түрде Ақтау теңіз порты арқылы тасымалданатын металл үлесінің төмендеуіне әкелді.
2002 жылы астықты тасымалдау басқа жылдарға қарағанда жоғары немесе 6,1% -ға көп болды. 2007 жылға дейін астықтың жалпы көлеміндегі тиелген астық үлесі 1,43% дейін төмендеді. Сондықтан бұл Қазақстандағы ең ірі астық таситын Иран. Алайда Иранға жеке тамақтану бағдарламасын қабылдаған адамдардың санының азаюы немесе азаюы әсер етті.
Металл. Ақтау портында өңделетін алғашқы жүктерді Миттал Стил Теміртау АҚ металл өнімі құрайды. Қазіргі уақытта Миттал Стил Теміртау АҚ металл өнімдерін тасымалдау бағытында Жаңа-Ауыл-Ақтау-Иран порттарына айына шамамен 80 мың тонна тасымалдайды. Металл тасымалының негізгі бөлігі Иран болып табылады, ол тасымалданған металдардың жалпы көлемінің 97,6% құрайды, 1161 мың тонна немесе 1133 мың тонна.
Астық Қазақстан астығының жалпы тасымалының 2,1% Ақтау теңіз порты арқылы тасымалданды. Бұл Иранға жіберілген 187,9 мың тоннаның (186,2 мың тонна) 99,1% және Әзірбайжанға Ақтау теңіз порты арқылы 0,9% (1,6 мың тонна).
Астық жылжымалы құрамының айналымын жеделдету үшін Украина порттарындағы тасымалдау жұмыстарын күшейту; ауыр кемелердің Азов теңізінен өту мүмкіндігі шектеулі; Ресей қыста мұзды су тасқыны салдарынан Ақтау теңіз портында астықтың көп тасымалданатындығын дәлелдеді.
Сонымен қатар, Ақтау теңіз портының АЭА-ы кеңейтілді. Оның басты мақсаты - экспортқа бағытталған операцияларды тиімді пайдалану және жоғары технологиялық өндіріске инвесторларды тарту.
Маңғыстау облысының әкімдігі индустриялық-инновациялық әлеуетті арттыру мақсатында АЭА-да әр түрлі ірі жобаларды, соның ішінде келесі құрылыс жобаларын жүзеге асыру жолдарын қарастыруда:
- Елімізде және аймақта қосымша үлестермен қамтамасыз ету үшін мұнай-химия өндірісі паркін құру жобасы аймақтағы көмірсутек шикізатының мол қорларын пайдалануға және құн тізбегін кеңейтуге негізделген.
Ақтау портындағы АЭА-ны кеңейту оның аумағында экспортқа бағытталған жоғары технологиялық өндірістерді дамытуға мүмкіндік береді. Яғни, Қазақстанның бәсекеге қабілеттілігін арттыратын инновациялық технологиялар трансферті элементтері қолданылады. Сондай-ақ, оның ғаламдық экожүйеге кірігуін күшейтеді. Жаңадан қосылған аймақ шамамен $ 3,600 алады. Бұл аймақтың экологиялық және әлеуметтік жағдайын жақсартады және Қазақстанның ЖІӨ-ге қосымша инвестициялар салады.
Сонымен қатар, Ақтау теңіз портының еркін экономикалық аймағы кеңейтілді. Оның басты мақсаты - экспортқа бағытталған операцияларды тиімді пайдалану және жоғары технологиялық өндіріске инвесторларды тарту.
Маңғыстау облысының әкімдігі индустриалды-инновациялық әлеуетті арттыру мақсатында АЭА-да әртүрлі ауқымды жобаларды жүзеге асыру жолдарын қарастыруда:
- Елімізде және аймақта қосымша акциялар пакетін ұсынатын мұнай-химия зауытын құру жобасы аймақтағы ірі көмірсутек қорларын пайдалануға және құн тізбегін кеңейтуге негізделген.
Ақтау портындағы АЭА-ны кеңейту оның аумағында экспортқа бағытталған жоғары технологиялық өндірістерді дамытуға мүмкіндік береді. Яғни, Қазақстанның бәсекеге қабілеттілігін арттыратын инновациялық технологиялар трансферті элементтері қолданылады. Сондай-ақ, оның ғаламдық экожүйеге кірігуін күшейтеді. Жаңа ауданның құны шамамен 3 600 долларды құрайды. Бұл аймақтың экологиялық және әлеуметтік жағдайын жақсартады және Қазақстанның ЖІӨ-ге қосымша инвестициялар салады.
Ақтау және Құрық порттарына кіру Америка Құрама Штаттарына Ресейден айналып өтіп, Ауғанстанға балама жол ашуға мүмкіндік береді.
Жақсы дамыған ақпараттық желі, Ақтау портына заманауи компьютерлік технологиялар мен бағдарламалық қамтамасыз етуді енгізу тиеу-түсіру, тауарларды іздеу және автоматтандырылған кешендер арқылы тапсырыс қалыптастыру процестерін бақылау үшін қажетті жағдайларды жасайды. Жүктерді және ілеспе құжаттарды дайындау процесі толығымен автоматтандырылған, бұл порттағы кемелерді құжаттық өңдеу уақытын қысқартады. Теңіз инфрақұрылымын дамыту мен аймақтағы жүк айналымын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАР ФАКУЛЬТЕТІ
ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАР ЖӘНЕАЙМАҚТАНУ КАФЕДРАСЫ
Ақтау қаласының Қазақстанның сыртқы қарым-қатынасының дамуына қосатын үлесі
Тақырыбына жазылған
ДИПЛОМ ЖОБАСЫ
Орындаушы:
4 курс студенті
Қырбақбай Мадиана
Ғылыми жетекші: PhD докторы,
қауымдастырылған профессор
Абжапарова Л.
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі
әлеуметтік.ғ.қ,қауымдастырылған профессор
А.А.Қалиева
_________________
________________
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3
I ТАРАУ. АҚТАУ ҚАЛАСЫНЫҢ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ СЫРТҚЫ САЯСАТЫНА ЫҚПАЛЫ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... .
9
1.1 Ақтау қаласының саяси маңыздылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
9
1.2 Каспий теңізінің халықаралық қатыныстарға ықпалы ... ... ... ... ... ... ...
15
II ТАРАУ. КАСПИЙ ТЕҢІЗІНІҢ НЕГІЗІНДЕГІ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ СЫРТҚЫ САЯСАТЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
20
2.1 Каспий маңы елдерінің бесінші саммитінің үрдісі мен құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
20
2.2 Қазақстан Республикасы мен Каспий маңы елдерінің қарым-қатынасы ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
28
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
48
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
51
КІРІСПЕ
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Ақтау қаласының Қазақстанның сыртқы саясатына қосатын үлесін анықтайды. Ақтау - Қазақстан Республикасының оңтүстік-батысында орналасқан жас қала. Бұл Маңғыстау облысының облыстық орталығы. Өткен ғасырдың алпысыншы жылдары осы жерде уран кен орындары табылды. Осы стратегиялық олжамен қаланың құрылысы басталды. Мұнда қаланың пайда болуының екінші себебі теңіз портының құрылысы болды. Дипломдық жобамнын тақырыбы Ақтау қаласының Қазақстанның сыртқы саясатына қосатын үлесімен тікелей байланысты болғандықтан, маңызды тақырыптарды белгілеп алдым. Ақтау қаласы мұнаймен Қазақстанның экономикасын көтереді. Сондай- ақ, Ақтау қаласындағы халықаралық жүк тасымалдау порты сыртқы саясатқа үлесін қосуда. Ақтау - Қазақстан Республикасының оңтүстік-батысында орналасқан жас қала. Бұл Маңғыстау облысының облыстық орталығы. Өткен ғасырдың алпысыншы жылдары осы қатал жерде уран кен орындары табылды. Осы стратегиялық олжамен қаланың құрылысы басталды. Мұнда қаланың пайда болуының екінші себебі теңіз портының құрылысы болды.
Ақтау қаласының тиімді орналасуы Қазақстанның экономикасын жоғарылатуға, сонымен бірге шет мемлекеттермен қарым- қатынас құруға пайдасы зор. Ақтау қаласы - Қазақстан Республикасының оңтүстік-батысында, яғни Каспий теңізінің жағалауында орналасады. Каспий теңізі Қазақстан Республикасына өзінің су ресурстарымен тиімді және сырқы саясатты дамытуға үлесін қосады. Ақтау қаласының басты ерекшілігі- мұнай-газ саласы, яғни Ақтау қаласында 20-дан астам мұнай-газ компаниялары бар. Компаниялар өз жұмыстарын жоғары денгейдеуде орындауы Қазақстан Республикасында стратегилық маңыздылықты жоғарылатады.
Ақтау қаласы тек мұнай өңдеумен ғана айналысып қоймай, сондай ақ шикізат өнімдері және ауыр жүктерді тасымалдаумен сыртқы саясатқа үлес қосуда. Ақтау теңіз порты Каспий теңізінің шығыс жағалауында бірнеше халықаралық көлік дәліздерінің қиылысында орналасқан, бұл құрғақ тауарларды, шикі мұнай мен мұнай өнімдерін Иран, Түркия, Ресей, Әзірбайжан және Түркіменстанға тасымалдауға мүмкіндік береді. Жаңа перифериялық өнеркәсіп орталықтарын құру, ұлттық қала маңындағы аймақтардың экономикасы мен мәдениетін көтеру, сондай-ақ бұрынғы Кеңес Одағы елдерінің қорғаныс қабілетін нығайту мүдделері тиісті көліктік қолдауды, атап айтқанда теңіз байланысын қажет етті.
Ақтау қаласы Қазақстан үшін маңызды қала болып келеді, себебі еліміздегі жалғыз теңіз жағалауында орналасқан. Каспий теңізіндегі су ресурстарын өңдеу Ақтау қаласында жақсы дамыған. Сыртқы саясатқа тағы тиімді мәселе ол Ақтау қаласындағы жүк тасымалдвуы. Біздің білуімізше, сыртқы саясатты дамыту үшін достық қарым қатынасты ұстап тұру, ал Ақтау қаласы Каспий маңы мемлееттерімен шектесіп қана қоймай,Ақтау қаласы арқылы соларға шығатын тікелей жол бағытталған. Сонымен, мен тақырыптың маңыздылығын ашуға қажетті фактілерге ғана тоқталамын. Негізгі қорытындылар: мұнайға жаһандық сұраныс; Ақтау портының маңыздылығы; Каспий теңізімен шекаралас мемлекетің сыртқы саясатқа қосатын үлесі.
Диплом жұмысының мақсаты. Ақтау қаласының Қазақстанның сыртқы саясатына қосатын үлесін анықтау
Диплом жұмысының міндеттері:
Ақтау қаласының жалпы сипаттамасын анықтау
Қазақстан Республикасының сыртқы саясатын анықтап білу
Ақтау қаласының Қазақстанның сыртқы саясатына қосатын салаларды айқындау
Ақтау қаласындағы мұнай саласын тиімділігін анықтау
Қазақстан Республикасының жүк тасымалдайтын Ақтау порты жайлы толығырақ білу, талдау
Ақтау қаласында өткен бесінші саммит қорытындыларын зерделеу
Каспий маңы мемлекеттерімен Қазақстан Республикасының қарым қатынасын талдау
Ғылыми зерттелу деңгейі.
Ақтау қаласының Қазақстанның сыртқы саясатына қосатын үлесі туралы жазу үшін алдымен маңызды деген тақырыпшаларды қарау керекпін. Яғни зерттеу жұмыстарды мен Қазақстанның сыртқы саясатынан бастадым. Сыртқы саясат туралы еңбектерді толықтай зерттеп, өз жұмысымның негізіне алдым. Зерттелмеген мәселе ол - Ақтау қаласының халықаралық ынтымақтыстығы туралы ақпараттар. Ақтау қаласын зерттеудегі ақпарттарды төмендегідей топтарға бөле аламыз.
Бірінші топқа Қазақстан Президентерінің архивтері, қолжазбалары, осы материалдарға сүйеніп жазылған еңбектер құрайды. Оларға: Қазақстанның сыртқы саясатының өзекті мәселелері. К.Тоқаев редакциялаған мақалалар жинағы, Қазақстан Республикасы Президенті дайындаған мақаланы жатқызуға болады. Сондай ақ, Президент Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігі кеңейтілген алқа мәжілісінде сөйлеген сөзі. 14 қыркүйек 1998 жыл Жарыс дипломатиясы. Арнайы шығарылым. 1998ж - қазан; Едрисов Е. Сауда үйі емес (Қазақстан дипломатиясының жаңа сапасы туралы) Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрі Е.Ыдырысовтың мақаласы. Республика, 26 сәуір 2001 жыл жазылған мақалаларды негізге ала отырып жобамда Қазақстандағы сыртқы саясаттың негізгі сипаттамасын, құрылымын, тарихы туралы керекті мәліметтер жиналған.
Ақтау қаласының қосатын үлесін білү үшін маңызды зерттеу жүргізетін ақпараттарды келесі еңбектер мен мақалалардан жинадым, олар: Бейбітшілік үшін серіктестік, НАТО Бас хатшысы Дж. Робертсонның мақаласы (Казахстанская правда, 4 шілде 2000 ж.); Назарбаев Н.Ә. ХХІ ғасырдың табалдырығында. Алматы, Онер, 1996.; Назарбаев Н.Ә. Тәуелсіздіктің бес жылы. - Алматы: Қазақстан, 1996.; Нұрсұлтан Назарбаев: Менің мақсатым - қалыпты демократиялық қоғам құру Казахстанская правда. - 2002. - 7 ақпан.
Ақтаудың Қазақстан үшін сыртқы саясатқа үлесі мемлекетіміздің экономикасымен, соңғы жаңалықтар арқылы танылады. Ақтаудың қосатын үлесі Халықаралық ынтымақтастық арқылы өлшенеді ол туралы ақпаратты толығырақ келесі авторлар өз еңбектерінде жазғандықтан, жобамда кеңінен шолу жасап шыққан болатынмын. Келесі еңбектерде, яғни 2003 жылға арналған ішкі және сыртқы саясаттың негізгі бағыттары туралы. Президенттің Қазақстан халқына жолдауы Астана, 2002 жыл, сәуір Казахстанская правда. - 2002. - 2 мамыр; Тоқаев К. Сыртқы саясат: ойлануға уақыт, әрекет ету уақыты. Қазақстан және әлемдік қоғамдастық. - 1995; Тоқаев Қ.Қ. Тәуелсіздік туы астында. Сыртқы саясат туралы очерктер. - Алматы: Б1л1м, 1997 ; Тоқаев К. К. Жаһандану жағдайындағы Қазақстанның сыртқы саясаты. - Алматы, 2000 сыртқы саясат маңыздылығына терең тоқталады.
Екінші топқа Каспийдің құрылымы мен жалпы зерттеуде керекті еңбектер мен мақалаларды негізге алдым. Еңбектердің, мақалардың өзіндік ерекшелігі негізінде Каспий туралы керекті ақпаратарға шолу жасадым. Олар: Мәуленов Қ.С. Каспий теңізінің қазақстандық секторындағы мұнай бизнесін құқықтық реттеудің ерекшеліктері Каспий теңізі: құқықтық мәртебесі мен режимі, аймақтық қауіпсіздік және қоршаған ортаны қорғау Каспий теңізі: құқықтық мәртебесі мен режимі, аймақтық қауіпсіздік және қоршаған ортаны қорғау: Сәт халықаралық материалдар ғылыми-практикалық конф., 23-25 қыркүйек. 2005 Алматы, 2006; Зиманов С.З. Мұнай-газ саласындағы шарттық қатынастардағы мемлекет. Каспий теңізі: құқықтық мәртебе және режим, аймақтық қауіпсіздік және қоршаған ортаны қорғау Каспий теңізі: құқықтық мәртебе және режим, аймақтық қауіпсіздік және қоршаған ортаны қорғау: Сәт халықаралық материалдар ғылыми-практикалық конф., 2325 қыркүйек. 2005 Алматы, 2006 еңбектеріне сүйене отырып Каспий маңы мемлекеттерімен Қазақстанның қарым қатынасын толықтай ашатын керекті ақпараттарды негізге алдым.
Каспийдің мұнай газ қорларың, теңіз құқықтық мәртебесі туралы Қ.Тоқаев. Жаһандану жағдайындағы Қазақстанның сыртқы саясаты. - Алматы; Сабитова А.А. Каспий маңы елдерінің терроризммен күрестегі ынтымақтастығының халықаралық-құқықтық аспектілері. Каспий теңізі: құқықтық мәртебе және режим, аймақтық қауіпсіздік және қоршаған ортаны қорғау: Сәт халықаралық материалдар ғылыми-практикалық конф., 23-25 қыркүйек. 2005 Алматы, 2006 еңбектерінде терең ашып, толық мағынада қолданылған.
Ал Бақаев А.Қ. Каспий қауіпсіздігі мәселелері Каспий теңізі: құқықтық мәртебе және режим, аймақтық қауіпсіздік және қоршаған ортаны қорғау sb. Ана. Инт. ғылыми-практикалық конф., 23-25 қыркүйек. 2005 Алматы, 2006 атты еңбегінде Каспийдің Қазақстан Республикасының сыртқы саясатына қосатын үлесі туралы мәліметтер туралы жазған. Жобамның кең ауқымды болғаны теориялық және тәжірибелік мәселелерді зерттеу негізінде еркін экономикалық аймақты басқарудың ұтымды бағыттарын дәлелдеу, Ақтау теңіз портының еркін экономикалық аймақ статусы арқылы жүк тасымалдаудың перспективалық жолдарын табу туралы ақпаратты Қазақстан Республикасында еркін экономикалық аймақты басқаруды жетілдіру; Қарғабаева, Сәуле Төлеуқызы еңбегінен ақпарат жинадым.
Сонымен қатар Ақтауда өткен саммит бойынша Базар, Ж. Кемел келешектің көкжиегін ашқан Каспий конвенциясы [Мәтін] Ж. Базар Егемен Қазақстан. - 2018. - № 153. 14 тамыз. - 1,3 б. ISSN 1999-9720. мақала Ақтай саммитінің еншісіне бұйырған тарихи шешім - Каспийдің құқық мәртебесі туралы конвенцияның қабылдануы жайында болатын.
Зерттеу жұмысының нысаны Ақтау қаласының Қазақстанның сыртқы саясатына қосатын үлесін мемлекетіміздің шет мемлекеттермен қарым қатынасы арқылы, мұнай мен газ, порт қызметтері болып табылады.
Зерттеу жұмысының пәні Ақтау қаласы негізінде Қазақстан Республикасының сырқы саясатын зерттеу.
Жұмыстың теориялық және методологиялық негіздері ретінде Қазақстан Республикасының басшыларының Қазақстанның сыртқы саясаты туралы жолдауларын,еңбектерін, жобаларын негізге аламыз. Зерттеу жұмысының методологиялық әдістері тарих, халықаралық қатынастар және саясаттану ғылымдарының қазіргі замандағы теориялық- методологиялық принциптеріне негізделеді. Президентіміз Қасым Жомарт Тоқаевтың 2001, 2003 жылғы "Дипломатия РК", "Преодоление. Дипломатические очерки" атты еңбектеріне сүйенеміз. Қазақстан Республикасы сыртқы саясатының 2020 - 2030 жылдарға арналған тұжырымдамасын негізге аламыз.
Сондай-ақ, Назарбаев Н. А. Қазақстан - 2030. Барша қазақстандықтардың гүлденуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатын жақсарту: Елбасының Қазақстан халқына жолдауына сүйене аламыз.
1. Ақтау қаласының Қазақстан Республикасының сыртқы саясатына ықпалын анықтап, Каспий теңізінің Қазақстанның сыртқы саясатына қосатын үлесін айқындау .
2.Дипломдық жұмыстың басты әдістемелік бағыты бұл салыстырмалы әдіс болып табылады.Ақтау қалысының портының Қазақстанның басқа елдермен сауда қарым-қатынасын зерделеу,Ақтау қаласының Қазақстан Республикасының экономикалық жағдайына тигізетін ықпалын анықтау.
3.Мемлекет тарапынан Ақтау қаласына, Каспий теңізінің экономикалық, әлеуметтік жағдайын жетілдіру барысында қосатын үлесі.
4.Қазақстан мен шетелдің Ақтау порты, Каспий негізіндегі қарым-қатынасына талдау жүргізу. Ақтау қаласының сыртқы саясатқа қосатын үлесін оның ішінде, сауда қарым-қатынасы. Каспий маңы елдерімен қарым-қатынас орнату барысындағы Ақтау қаласының маңызын айқындау.
Қорғауға ұсынылатын тұжырымдамалар:
1.Ақтау қаласының Қазақстанның сыртқы саясатына, шетелдермен қарым-қатынасына қосатын үлесі мен ықпалына назар аудару, талдау жүргізу.
2.Ақтау қаласының, Каспий теңізінің XXI ғасырдағы басты рөлі,саясаттағы алатын орнын айқындау. Қазақстанның сыртқы саясатын жетілдірудегі кедергілер және оларды шешу жолдарын қарастыру.
3.Мемлекет басшысының Ақтау қаласына деген көзқарасы мен стратегиялық жетілдіру жолдарын қарастыру.
4.Сыртқы саясаттағы Ақтау портының, Каспий теңізінің алатын орын айқындау. Каспий теңізінің стратегиялық маңызын талдау және оның Қазақстанның болашағына ықпалын талдау.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы:
Ғалымдардың, саясаттанушылардың еңбегіне сүйене отырып Ақтау қаласының Қазақстан Республикасына ықпалын айқындап, сыртқы саясатты жетілдіру жолдарын айқындау мәселелері қарастылырды.
Ақтау қаласының сыртқы саясатты нығайту жолындағы бағыттардың маңызы мен қайшылықтарын талдап, Қазақстан Республикасының сыртқы саясатын шетелдердің сыртқы саясатының тәжірибесі негізінде жетілдіру жолдары қарасытырылды. Сонымен қатар Каспий теңізінің ресурстарын тиімді қолданып, Қазақстанның басқа елдермен сауда арақатынасындағы алатын орын анықтау қарастырылды. Каспий құқығы. Мәселенің мәртебесін айқындаудағы әртүрлі ұстанымдар, жағдайды және осыған ұқсас проблемаларды шешудегі заманауи халықаралық тәжірибе жиынтығы.
Зерттеудің ғылыми теориялық және тәжірибелік маңызы Ақтау қаласының еліміздің сыртқы саясатына қосатын үлесін айқындап, оны одан әрі нығайтудың тиімді жолдарын айқындау.
Дипломдық жұмыста Каспий теңізінің алатын орны, Ақтау портының сыртқы саясатқа ықпалы, ресурстарды тиімді пайдалану жолдары баяндалады.
Мемлекетіміздің сыртқы саясатын нығайту бағытында Ақтау қаласының маңыздылығы; Каспий теңізінің алатын орны, Ақтау портының ықпалы айқындалып олардың саяси бағыттатиімді пайдалану Қазақстанның сыртқы саясатында қолданатын стратегиялық бағытына негіз бола алады.
Диплом жұмысының құрылымы кіріспеден, екі негезгі бөлім, алты тараудан және қорытынды мен қолданылған әдебиеттерден тұрады. Жалпы көлемі 50 бет.
I ТАРАУ. АҚТАУ ҚАЛАСЫНЫҢ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ СЫРТҚЫ САЯСАТЫНА ЫҚПАЛЫ
1.1Ақтау қаласының саяси маңыздылығы
Маңғыстау облысы және Ақтау қаласы - Қазақстанның мұнай-газ саласындағы орталықтарының бірі. Қазіргі уақытта мұнай өнімдері халықаралық экономикалық қатынастардағы әлемдік энергияның негізі болып табылады. Стратегиялық одақтар мен саяси одақтар шеңберіндегі мұнай саласындағы көптеген дау-дамайлар мен қақтығыстар мемлекеттің саяси және экономикалық бағытына айтарлықтай әсер етеді. Шынында да, соңғы онжылдықтар тарихы халықаралық экономикалық қатынастардың маңызды қатысушылары, ірі державалар әлемдік мұнай ағынын бақылау және басқару үшін саяси және экономикалық күрестермен айналысатындығын көрсетті. Қазіргі жағдайда мемлекеттің экономикалық дамуы, әлемдік экономиканың дамуы энергетика, мұнай, табиғи газ және көмірсіз мүмкін емес.
Маңғыстау облысының 2020 жылға дейінгі аумақтық даму стратегиясына сәйкес Ақтау қаласы аймақтың негізгі экономикалық факторларын, ресурстарын шоғырландыратын, сондай-ақ аймақтық әкімшілік, кәсіпкерлік және қаржы орталығы, Қазақстан Республикасының Каспий аймағы мәдени, экономикалық және саяси ықпал ету орталығы және облыстың тірек қаласы болып табылады.
Қала инвестициясының құрылымында экономиканың негізгі секторының басым болуы байқалады. 2020 жылы Ақтау теңіз порты еркін экономикалық аймағының және индустриялық бағдарламаның іске қосылуымен байланысты инвестициялық белсенділіктің өсуімен, инновациялық даму, оның ішінде Ақтау теңіз портының транзиттік, экспорттық әлеуетін дамытуы, аймақтың инвестициялық тартымдылығымен және аймақтық экономиканың басқа салаларына, негізінен көлік, құрылыс пен өндіріске инвестициялардың ұлғаюымен сипатталатын оң үрдістер байқалады.
Қала өнеркәсібі мұнай-газ саласының өсуімен, сондай-ақ жұмыс істеп тұрған өндірістердің кеңеюімен және жаңа кәсіпорындардың құрылуымен дамудың оң тенденциясымен сипатталады. Қазіргі уақытта облыста 200-ден астам өнеркәсіптік кәсіпорындар жұмыс істейді, олардың 23 бөлігі Ақтау қаласында орналасқан. Жалпы өңірлік көлемде Ақтау қаласының өнеркәсіптік кәсіпорындарының өнім өндірісі 63% құрайды.
Аймақ экономикасының шикізаттық бағыты тау-кен өндірісінің басымдылығын анықтады (жалпы өнеркәсіптік өнімнің 90,4%), оның даму жағдайынан экономиканың барлық басқа салалары тікелей тәуелді. Ақтау қаласы Қаланың көліктік-коммуникациялық жүйесі барлық заманауи көлік және байланыс жүйелерімен ұсынылған. Ақтау қаласы - ТРАСЕКА және Солтүстік-Оңтүстік халықаралық көлік дәліздері жүйесіндегі, Шығыс Еуропаны Орталық Азиямен және Солтүстік Еуропамен Парсы шығанағы елдерімен байланыстыратын стратегиялық көлік торабы және экспортқа көмірсутегі жеткізушілерінің бірі болып табылады.
Осы жылдар ішінде қала көлігінің өнімділігі артты. Жүк айналымы өсуде, бұл Ақтау теңіз порты МЭК-нің дамуымен және Ақтау теңіз порты арқылы теңіз тасымалының өсуімен, экспорттық-импорттық жүк тасымалдаудың дамуымен және мұнай кен орындарын одан әрі дамытуға байланысты.
Маңғыстау облысының көлік кешенінің негізі болып табылатын Ақтау халықаралық теңіз сауда порты Қазақстанның көлік инфрақұрылымында ерекше орын алады.
Маңғыстау облысындағы инвестициялық құрылымды талдау көрсеткендей, Ақтау қаласы облыстың басқа аудандары мен қалалары арасында инвестициялардың 70% -дан астамын облыстың қаржылық емес активтеріне тартады.
Каспий маңы аймағының мұнай нарығындағы маңызы осы аймаққа шекаралас мемлекеттердің геосаяси және экономикалық бағытын анықтайтын маңызды фактор болып табылады. Орта Азияның батыс бөлігі Түрікменстанмен бірге Каспий аймағы, Кавказ аймағы, Ресей Федерациясының кейбір бөліктері және Иранның солтүстік бөлігі. Мыңдаған басылымдар Каспий теңізінің маңыздылығы мен құқықтық мәртебесіне арналған. Бұл мәселелер кең таралған және жеткілікті түрде шешілген. Алдыңғы зерттеулердің нәтижесінде Каспий аймағының маңыздылығы асыра бағаланып, соңғы мәліметтер әлемдік мұнай нарығының тек 3-4 пайызын ғана Каспий теңізі иеленетіндігін көрсетеді. Яғни, Каспийді мұнай нарығының көзі ретінде қарау өте маңызды, бірақ жанама.
Қазіргі уақытта Ақтау халықаралық сауда теңіз порты - бұл шығыстан батысқа, солтүстіктен оңтүстікке жыл сайын 12 ай және тәулік бойы тасымалдауға мүмкіндік беретін заманауи көп мақсатты терминал. Оның бірнеше көлік бағытының қиылысында орналасуы мемлекеттің дамуы үшін стратегиялық маңызы бар. Порттың қуаттылығын арттыру жақын арада Қазақстанға жаһандық стратегиялық бағдарламалар шеңберіндегі халықаралық жүк ағындарына қызмет көрсетудің белсенді қатысушысы болуға мүмкіндік береді. Қазіргі уақытта Ақтау порты - бұл порттың болашақтағы дамуын қамтамасыз ететін технологиялық ресурстарға ие заманауи көп мақсатты терминал.
Кез-келген тауарлар мен материалдарды, соның ішінде ауыр салмақты жүктерді қауіпсіз сақтауға мүмкіндік беретін және қазіргі порттың негізгі буыны болып табылатын контейнерлер паркін тиімді басқаруды қамтамасыз ететін кең аумақтардың (50000 м2 астам ашық алаңдар және транзиттік қойма - 6000 м2) тасымалдануы.
Қайта құру портты үш және көп мөлшерлі жүктерді өңдеуге арналған үш алаңды, астық экспорты мен ауыр жүктерді өңдеуге арналған бір айлақ пен ПО-ПО типті кемелерге қызмет көрсетуді қамтамасыз етті, жаңа айлақтардың жалпы ұзындығы - 550 м және төрт кеме бір уақытта өңдеуге мүмкіндігі бар.
Арнайы мақсаттағы паромдарға арналған кез-келген вагондарды өңдеуге мүмкіндік беретін паромдық кешен бар.
4 мың танкерді ауыстырып тиеуге 12 000 тонна өңдеуге мүмкіндік беретін төрт мұнай құю терминалы бар.
Осы жылдар ішінде қала көлігінің өнімділігі артты. Жүк айналымы өсуде, бұл Ақтау теңіз порты МЭК-нің дамуымен және Ақтау теңіз порты арқылы теңіз тасымалының өсуімен, экспорттық-импорттық жүк тасымалдаудың дамуымен және мұнай кен орындарын одан әрі дамымен байланысты.
Маңғыстау облысының көлік кешенінің негізі болып табылатын Ақтау халықаралық теңіз сауда порты Қазақстанның көлік инфрақұрылымында ерекше орын алады.
Әуе көлігін Ақтау халықаралық әуежайы АҚ ұсынады. Ақтау халықаралық әуежайы әуе кемелерінің барлық түрлерін қабылдауға және шығаруға арналған, Батыс Еуропа елдерін Орталық және Оңтүстік-Шығыс Азия елдерімен байланыстыратын бағыттардың қиылысында орналасқан және Қазақстан Республикасына және және алыс шетелде ТМД-ға ұшу кезінде авиакомпанияларға жер үсті қызметтерін ұсынады. Әуе тасымалы жыл сайын артып келеді.
Ақтау қаласы - бұл өңірдегі көтерме және бөлшек сауданың негізгі орталығы. Сауданың қарқынды дамуы, ең алдымен, экономикадағы инвестициялық белсенділіктің жалпы өсуімен және халықтың кірістерінің өсуімен байланысты. Осы жылдар ішінде жан басына шаққандағы бөлшек сауданың өсу қарқыны орта есеппен 19% -ға, көтерме сауда 2,1 есе өсті.
Қаладағы сауда мен қызмет көрсетудің одан әрі дамуы болашақта көлік индустриясының дамуына және көтерме сауда көлемінің ұлғаюына, сондай-ақ үй шаруашылықтарының кірістерінің жалпы өсуіне және туризмнің дамуына байланысты болады.
Жер-теңіз-аспан жобасы келесі күрделі жобаларды біріктіреді. Олар: Ақтау теңіз порты АЭА аумағын кеңейту, теңіз порты мен жұмыс істейтін Құрық кентін салу, Ақтау халықаралық әуежайын қайта құру және аймақта автомобиль мен теміржол салу, көлік инфрақұрылымын дамыту Энергетика секторы, Ақтау қаласында атом электр станциясын салу, азаматтық және тұрғын үй құрылысын дамыту жобалары, Ақтау мемлекетінің базасында Каспий технологиялық университетін құру сияқты жобаларды басқарады.
Каспий аймағы Қазақстан Республикасы үшін ерекше маңызға ие. Мұнай мен газдың айтарлықтай қоры, халықаралық көліктік байланыстарды дамытуға мүмкіндік беретін қолайлы геосаяси жағдай. Сондай-ақ бірегей биологиялық ресурстар мен рекреациялық аймақтардың болуына байланысты, Каспий маңы республикаларының сәтті дамуының маңызды құрамдас бөлігі болып табылады. Сонымен қатар, Қазақстанның ұзақ мерзімді экономикалық өсуіне оң динамиканы қамтамасыз ететін негізгі энергетикалық база болып табылады.
Қазақстан Республикасындағы мұнай-газ кен орындарының ашылуымен мұнай өңдеу зауыттары кең көлемде құрыла бастады. Мұнай мен газ қорларының көп бөлігі елдің батыс бөлігінде шоғырланған. Қазақстанның мұнайлы аудандарында мұнай мен газ өндірісі еліміздің экономикалық дамуына айтарлықтай әсер етеді. Жалпы, Қазақстан Республикасында 172 мұнай және 42 конденсат кен орны бар. Мұнай-газ аудандары Қазақстанның жалпы ауданының 62% құрайды. Мұнай қорының 90%-ы 15 ірі кен орындарында шоғырланған. Мұнай және газ кен орындары Қазақстан Республикасының 14 аймағының 6-ында орналасқан. Бұл Атырау, Маңғыстау, Ақтөбе, Қарағанды, Батыс Қазақстан, Қызылорда облыстары. Көмірсутек қорының шамамен 70%-ы Батыс Қазақстанда орналасқан. Алайда, мұнай өндіретін экономиканың дамуымен қатар, мұнай-газ саласы осы аймақтардың экологиясына, тұтастай алғанда бүкіл ел үшін және табиғи түрде ел тұрғындары үшін айтарлықтай әсер етеді. Каспий теңізіне тасталатын қалдықтар, көп жағдайда мұнай мен көмірсутегі металдары оны бірден ластайды. Мұнай Каспий теңізінің негізгі ластаушысы бола отырып, теңіздегі сирек кездесетін балықтарды, құстар мен жануарларды жояды. Бекіре тұқымдас балықтардың едәуір саны қысқаруда. Бұл жағдай мұнай-газ аймақтарының тұрғындарына, сондай-ақ тұтастай алғанда елге үлкен қауіп төндіреді. Ақтау қаласы Қазақстанның сыртқы саясатының дамуына мұнай-газ арқылы үлесін қосатын және ресурстарды Ақтау арқылы экспорттап тасымалдайды. Келесі, Ақтау қаласындағы бір мұнай газ кәсіпорыны туралы айта кеткім келеді.
Маңғыстаумұнайгаз. Көмірсутекті шикізаттарға Қазақстан Республикасы әлемдегі ең бай мемлекеттердің бірі деп санаймыз. Шикізаттың байлығы мұнай болғандықтан, оның болашағы, еліміздің тәуелсіз дамуы мен халықтың жағдайы артуы, экономикалардың өсуі, осы мұнайдың өнімділігіне байланысты.
Мұнай өндіруші кенорындарының Қазақстанның, яғни біздің батыс жағында орналасқан. Географиялық орналасуына байланысты болғандықтан, негізі мұнай өндіретін 5 облыс бар. Олар; Маңғыстау, Қызылорда, Батыс Қазақстан, Ақтөбе және Атырау облысында өндіріледі.
"МАҢҒЫСТАУМҰНАЙГАЗ" Бүкілодақтық халық шаруашылығы Кеңесінің 1963 жылғы 7 қыркүйектегі №53-12 және №280 қаулыларымен 1963 жылғы қараша айының 27 жаңасында Қазақ КСР Министрлер Кеңесінің мемлекеттік кәсіпорынын ндірістік жағынан бірлестіріп жұмыс жүру ретінде құрылған. Осы күнге дейін бірнеше жылдарда түбектің мұнай, газ, кенорындарын игере бастап және зерттеп көптеген жұмыстарды жүргізіліп бастаған.
"МАҢҒЫСТАУМҰНАЙГАЗ" ашық акционерлік қоғамы, оның ішінде жеке адаммен жұмыс жасау басқармасынан бөлімді зерттей отырып, осы басқарманың негізгі жұмыс бағытымен танысу арқылы, сондай-ақ құжаттарымен және ағымындағы жұмыстарымен де танысып, бұл жұмысты атқаратын қызметтеріне және біздің шикізат өнімдерінің басқада сыртқы елдерге қосатын әсері және біздің елге деген қосатын пайдасы бар екенін көреміз.
"МАҢҒЫСТАУМҰНАЙГАЗДЫҢ" күшімен Ақтау, Жаңаөзен қалаларын дүниеге алып келген болатын.
"МАҢҒЫСТАУМҰНАЙГАЗ" аймақтағы мұнайдың 34 пайызын және республика бойынша шамамен пайыздың 9-ын қамтамасыз етумен, Қазақстан Республикасындағы мұнай өндіру компанияларының бірі болып саналады.
Ақтау қаласында орналасқан мұнайдың химия өнімдерін шығаратын ірі кәсіпорыны бар. Қазақстандағы өндіретін түрлі полистирол, стирол пластиктер жасайтын ірі кәсіпорын. Полистиролдан дыбыс және жылу өткізбейтін материалдар, көліктерге қажетті құралдарды жасай алады. Құрылыста энергияны үнемдеу үшін кәсіпорында өндіретін полистролдың кейбір түрлерін қолданады. Әлемдегі рыноктарға сапалы тауарлар берді. Ақтау өнеркәсіптен 1993 жылы Мадритке "Еуропа аркасы" сыйлығына ие болып, ал 1994 жылы Копендагенде халықаралық кәсіпкерлер одағынан "Әлемдегі алтын глобусты" сыйлығына тағайындалды. Оның шығарылған өнімдерінен Украина, , Иран, Түркия, Қытай, Германия, Италия, Ресей, Әзірбайжан т.б. көптеген елдергеде шығарылды. Жыл сайын 3-4 процентке өсіп жатқан себебі өндірілетін полистирол, стирол өнімдері Ақтау қаласында сұраныстары көп болды.
Ақтаудың өнеркәсіп бірлестігі мұнай өңдеу жұмысымен де айналысады. Көлемі миллон тоннадан асып жатқан жылдық көрсеткіші бар. Бензиндер, дизельдік отындар және де жағармайда өндіріледі, ішкі рыноктардың өздеріне қажетті керекті газ және жеңіл фракциялы газ конденсатын шығарып тұрады.
ҚазМұнайГаз - Қазақстан экономикасына үлкен әрі өзінің жетістіктерімен әсерін тигізетін ең ірі мұнай газ компаниясы болып есептеледі. Мұнайды өндіру, оның көлемін жағынан ұлғайту, құрлықтағы және теңідегі өндірістің пайдасы жағынан оны арттыру бағытта жұмыстар жүріп жатыр.Каспий теңізінде 120-ға жуық құрылымдар анықталған, біздің мамандарымыздың болжамы бойынша теңіздің көмірсутек ресурстары 12-17 миллион тонна болады, шикізаттың үлкен қоры бар болуы мүмкін. Осыған орай біздің Солтүстік Каспий жобасының алғашқы барлау және бұрғылау жұмыстарының нәтижелері бойынша -Каспийдің қазақстанның болашағы өте зор деген қорытынды жасалып отыр.
Қазақстан мұнайын экспорттау арқылы болшағына ең үлкен үлес зор бағыттарының бірі- Қытай бағыты болып саналады. Алғаш Кеңқияқ- Атырау құбыры 2003 жылы салынған болатын, ал екіншісі Атасу-Алашонькоу- Қазақстан - Қытай алып жатыр. Ал үшінші бағыт бойынша Кеңқияқ кен орынынан бастап, Құмкөл кешеніне дейін жетіп жатыр. Соның арқасында біздің ел яғни біз Каспий маңындағы мұнайды ерекше белсенді дамып жатқанына қарай Қытай нарығымен жалғай аламыз. Атасу-Алашанькоу мұнай өңдеу құбыры бастапқысында 10 миллион тоннасын құрайды. Негізі жоспар бойынша өткізу қуаты жылына алып келетін 20 миллион тоннайдай болатын Кеңқияқ - Құмкөл - Атасу құбыры салынып, айтып кеткен Атасу-Алашанькоу құбырынан өткізгіштік қабілеті арқылы 20 миллион тоннаға дейін арттыруы болмақ.
2010-шы жылға қарай Каспий аймағындағы елдер күніне 3 тен 4,7 миллион баррель мұнай өндіре алады. Каспий шельфінде, алты мұнай-газ блоктарынан тұратын 374 геологиялық құрылымдар және 36 кен орында табылған. Көмірсутектер қорларына қарайтын болсақ Ресей елімен мұнайдан 2,2 ден 5 млрд тоннаға дейін, Иран елімен шамамен 2 млрд тоннаға, ал Әзірбайжан елімен 5 млрд тоннадан 12 млрд тоннаға дейін құрайды.
Каспий аймақтарында мұнайды өңдеу көлемі аз болғанымен, бұрынғы совет одағы кезінен бұл аймақтық жер, мұнай-газ қойнауларын жергілікті зерттеген. Каспий теңізде мұнайды өңдеп шығару мәселесі 1925 жылы Әзірбайжанда басталған болатын. Ихзбебарш атты теңізде 1930 жылдардың басында мұнай кен орындары басталды. Кейіннен мұнайды өңдеу өндірісін Дағыстандағы Инхче- теңізінде де басталды. Каспий теңізінің қазіргі кездегі түркімендік аймақта 1970 жылдардың аяғында мұнай мен газ өңдеп шығарылуы арқылы жұмыс жүргізді.
Қазіргі кезде Каспийдің мұнай өндірудің негізігі көлемімен - қазақстандық Теңгіз және Гюнешли мен әзірбайжандық Чираг кең орындары келеді.Осы кен орындарды 2004 жылы мұнай өңдірілетін күнделікті саны 410 мың баррель, ал 2010 жылға қарай күніне 1,7 млн баррель мұнай көруде.
Каспий теңізінде өңдеудің көлемі ретінде әзірбайжандық бөлігінің жылдық көрсеткіші 80 млн. тонна мұнай. Қазақстанда Каспий теңізінің анықталған мұнай қоры 2,2 млрд тоннасы өндірістік перспективасы жоғары деңгейде деп айтамыз.
1.2 Каспий теңізінің халықаралық қатыныстарға ықпалы
Каспий теңізіндегі Қазақстан Республикасының құқықтық мәртебесіне қатысты БҰҰ-ның Каспий теңізі туралы заңына қатысты теңіздің әр түрлі бөліктерінің жұмыс істеуі және елдің өз ережелерін қолдануы туралы 1982 жылғы Конвенцияға қол қойды.
Қазақстан Каспий теңізінің жағалауындағы мемлекеттердің тиімді саяси және экономикалық мүдделерінде БҰҰ конвенциясының ережелерін қолдана отырып, Каспий теңізінде балық аулау алаңы мен ортақ су айдынын құруды ұсынды.Теңіздің сыртқы жағы барлық жағалаудағы мемлекеттермен, олардың толық заңдық құқығына толықтай сәйкес мемлекеттік шекара болып қалуы керек. Бұл Каспий маңы мемлекеттері үшін қауіпсіздікті қамтамасыз етеді.
Теңіздің орналасқан жеріне келетін болсақ, ол солтүстіктен оңтүстікке қарай 1,2 мың шақырымға созылады. Жағалау сызығы шамамен 7 мың шақырым. Барлық жермен шекаралас жатқан теңіз бес елдің мемлекеттік шекараларын жуады. Каспий теңізінің жағалауындағы 29 пайызы Қазақстанға тиесілі.
Каспийдің құқықтық мәртебесін анықтау мәселесі туындағаннан бері жиырма жылдан астам уақыт өтті. Кеңес дәуірінде теңізге тек екі мемлекет - КСРО және Иран Ислам Республикасы ие болды, бірақ бүгінде олардың саны бес елге дейін өсті - Қазақстан, Әзірбайжан, Ресей, Иран және Түркіменстанға. Халықаралық стандарттарға сәйкес Каспий теңізінің құқықтық мәртебесі осы бес мемлекеттің өзара келісімі бойынша анықталуы керек. Осы кезеңде көптеген екіжақты және көпжақты келіссөздер жүргізіліп, тиісті құжаттарға қол қойылды. Уақыт көрсеткендей, барлық бес мемлекетке ортақ Каспий теңізінің құқықтық мәртебесін анықтау мәселесі өте өткір және өзекті болып табылады.
Қазіргі уақытта Каспий Құбыр Консорциумы - бұл толығымен аяқталған Қазақстанның жалғыз жобасы және оның әлемдік нарыққа шығатын жалғыз басты бағыты. Баку-Тбилиси-Джейхан - Қазақстан мұнайын тасымалдаудың маңызды бағыттарының бірі.
Қытайға баратын құбырдың құрылысы аяқталды. Бұл жоба Қазақстан, Ресей және Қытайдың құбыр жүйелерін байланыстыра алады және еуразиялық кеңістіктегі осы елдердің өзара тиімді серіктестігінің берік негізіне айналады. Бұл жоба таяуда Қытайды Каспий бассейнімен байланыстыратын Қазақстанның батыс аймағын қамтиды. Бұл жоба айтарлықтай экономикалық тиімділіктерден басқа, Қазақстанға сыртқы ықпалға қарамастан икемді экспорттық саясат жүргізуге және аймақтағы әртүрлі мүдделерді теңгеруге мүмкіндік береді. Басқа экспорттық бағыттар қарастырылуда, оның ішінде оңтүстік бағыт (Қазақстан-Түркіменстан-Иран).
Каспий теңізінің халықаралық қатыныстарға ықпалын біз Ақтаудағы теңіз сауда порты арқылы тигізетінің білеміз. Тек теңіздің ресурстарын игеріп экспорттау емес, сондай ақ өзіміздің елге алып келетін пайдасын қарастыру қажет. Ақтау порт терминалдары арқылы Каспий ресурстарын көршілес мемлекеттерге экспорттап және тек көршілес емес, сонымен қатар Еуропа мен Қытайға шығатын бағыттар қарастырылуда.
Ақтау халықаралық теңіз сауда порты. Оның арқасында түнгі қаланың жарығы ғана емес, сонымен қатар Ақтау теңіз айлағына кіру үшін кезегін күткен ондаған кемелердің шамдары Ақтаудың көрікті жерлерінің бірі болды. Бүгінгі таңда Ақтау халықаралық теңіз сауда порты - бұл шығыстан батысқа, солтүстіктен оңтүстікке және кері қарай жылына 12 ай және тәулігіне 24 сағат жүк тасымалдауды қамтамасыз ететін заманауи терминал болып табылады. Оның бірнеше көлік дәліздерінің қиылысында орналасуы мемлекеттің дамуында стратегиялық маңызы бар. Порттың өткізу қабілеттілігін арттыру жақында Қазақстанға жаһандық стратегиялық бағдарламалар аясында халықаралық жүк ағындарына қызмет көрсету процесінің белсенді қатысушысы болуға мүмкіндік береді.
Алайда, мақтаудың артында Қазақстанның теңіз қақпаларының инфрақұрылымын дамыту бойынша нақты жұмыс тұр. Мұның дәлелі - Ақтау халықаралық теңіз сауда портын солтүстікке қарай кеңейту жобасының жүзеге асырылуы, оның мақсаты 22 га аумақта қосымша порт сыйымдылығын құру болып табылады.
Нарықтың негізгі субъектілері - ірі компаниялар және жүк құрайтын кешендер (кәсіпорындар, комбайндар). Порттың қызметі осы ұйымдардың жұмысына жан-жақты талдау жүргізуге және экспорттық-импорттық және транзиттік жүктерге мониторинг жүргізуге бағытталған.
Саяси және геосаяси факторлар. Ақтау портының қызметінде келесі стратегиялық бағыттарды дамыту көлік дәліздері жүйесінде маңызды рөл атқарады:
- Сарапшылардың болжамдық бағалаулары Еуропа - Азия - Еуропа бағыты бойынша контейнер ағынының транскоинтикалық бағытта шоғырланатынын көрсетеді. Ірі жүк жөнелтушілер теңіз арқылы тасымалдауға назар аударады. Өз кезегінде, Ақтау портындағы контейнерлік терминалдың дамуы Еуропадан жаңа жүк ағындарын Әзірбайжан мен Грузия арқылы транзитпен, БАӘ-ден Иран арқылы транзитпен, сондай-ақ Қытайдан және Оңтүстік-Шығыс Азиядан транзитпен Қазақстан арқылы Еуропаға тасымалданатын жүктерді тартудың үлкен перспективаларын ашады.
- Қазақстан - жоғары сапалы астық өндіретін және экспорттаушы ел, оның басым бөлігі елдің солтүстігінде өсіріледі. Жыл сайынғы астық экспорты 3-тен 5 млн тоннаға дейін. Порт аумағында жұмыс істейтін Ақ Бидай-Терминал ЖШС астық терминалының қуаттылығы жылына 600 мың тоннаны құрайды.
-Паром кешенін толығымен қалпына келтіру Ақтау - Баку - Ноушехр паром желісімен қамтамасыз етілген жолаушылар тасымалымен және жүк тасымалымен бірге жүктердің жалпы көлемін ұлғайтуға және шығарылатын жүктердің түрлерін кеңейтуге мүмкіндік берді. Маңғыстау мен Астрахан облыстық әкімшіліктерінің келіссөздері барысында қол жеткізілген келісімдерді іске асыру мақсатында Ақтау портында Астрахань - Ақтау учаскесінде паром желісін ашу жобасы жасалуда. 2002 жылғы 29 мамырда Ақтау - Оля - Ақтау паром желісі жұмыс істей бастады.
Пайдалы географиялық орналасуына байланысты Қазақстан Ұлы Жібек жолы кезіндегідей солтүстіктен оңтүстікке және батыстан шығысқа көлік дәліздерін ұсынуды жалғастыруда, осылайша сауда қатынастарын дамыту үшін перспективалы аймақтарды байланыстырады. Ақтау порты - Каспий және Қара теңіздер, Еділ, Волго-Дон және Беломоро-Балтық каналы арқылы өтетін Иран-Еуропа көлік дәліздерінің негізгі бөлігі. Ақтау - Баку (Әзірбайжан) - Поти (Грузия) порттары арқылы өтетін ТРАСЕКА жобасының бағыты қатысады.
Қазіргі уақытта ұзындығы екі шақырымға жуық қорғаныс құрылыстары іске қосылды. 2013 жылдың жазында портты кіргізу және шығару кезінде кемелерді қауіпсіз алып жүру үшін қажет тереңдету жұмыстары басталды.
Бұл инвестициялық жобаның түпкі мақсаты - жылына 2,5 млн тонна жалпы жүк өткізу қабілеті бар үш құрғақ жүк айлақтарының құрылысы. Жобаның құны 123 миллион доллардан асады.
Кем дегенде, 2014 жылдың 10 айында Ақтау халықаралық теңіз сауда портында 8,5 млн. Тонна құрғақ және мұнай жүктері өңделгені біздің қаламыздың теңіз айлағының өткізу қабілеттілігінің қанша пайызға өсетіндігін көрсетеді. Портқа түрлі тонналық 1400 кеме кірді.
Каспий теңізіндегі Ақтау порты мемлекеттік кәсіпорын ретінде халықаралық жүк тасымалдау порты болып табылады. Азия мен Еуропаның көптеген елдері су мен құрлықтың, темір жолдар мен әуе жолдарының тоғысында орналасқан. Біздің Ақтаудағы кемелеріміз Каспий теңізінен Астраханьға, Еділ-Дон Қара теңізіне, Жерорта теңізі мен мұхиттарға да жете алады. Ақтаудан Каспий теңізінің кемелері Иранның солтүстігіне қарай жүзіп, Бакуге жүк жеткізеді. Ақтау Сібірге, Шығыс елдеріне теміржол және автомобиль жолдарымен келді. Біздің елімізге және республикамызға түрлі жабдықтар мен тауарлар шетелден, ал Қазақстан шикізат пен мұнай өнімдерін шетелге импорттайды.
Ақтауда 1996 жылы шамамен 275 мың тонна құрғақ жүк және 100 мың тоннаға жуық шикі мұнай жөнелтілді. Ағымдағы жылмен салыстырғанда жүк сыйымдылығы шамамен 300 мың тонна құрғақ жүк және шамамен 1,2 тонна шикі мұнай. Сонымен бірге оның жалпы сыйымдылығы шамамен 700 мың тонна құрғақ жүк, ал шикі мұнай - шамамен 6 мың тонна. Жүктерді өңдеудің озық технологиясымен айлақты қамтамасыз етудің, кемелердің теңізде қалаған бағытта қозғалуына жағдай жасау, автомобильдер мен темір жолдарды жағаға шығарып, оларды бағытта жылжытудың ең оңай жолы.
Қазақстанда және ТМД елдерінде мұнай өндірісі және дамуы; Иран мен Қытайдан Ресейге, Батыс Еуропаға және басқа елдерге жақсы жүк тасымалдау қамтамасыз етілген.
Потенциалдың жағдайы 2007 жылы Ақтау портының жалпы тасымалы 10 млн. тонна, бұл 2001 жылғы көрсеткіштен 1,9 есеге артық. Жүктердің басқа түрлерімен салыстырғанда мұнай тасымалдау көлемі жақсы дамыған. 2007 жылы порт 9 миллион доллар тартты. 292,0 мың тоннаға жуық мұнай тасымалданды, бұл 2001 жылмен салыстырғанда 2,1 есе көп.
2001-2007 жылдар аралығында Ақтау порты арқылы мұнайды тасымалдау көлемі 76% -дан 84,7% -ға өсті, бұл басқа жүк түрлеріне қарағанда әлдеқайда жоғары. Металлмен тасымалдау кезінде 2001 жылдан 2005 жылға дейін өсу 17,3% -дан 19% -ға дейін, ал 2005-2007 жылдар аралығында 19% -дан 12,64% -ға дейін төмендегені анықталды.
Маңғышлақ бағыты бойынша металл бұйымдарының транзиті үшін 0,8 коэффициенті төмендетілді, бірақ ресейлік тасымалдаушылар бұл коэффициенттің мәнін осы мәнге дейін 0,7 төмендетуді ұсынды, бұл Қазақстан темір жолы ҰК АҚ ұсынысына зиян келтіруі мүмкін. n коэффициентін азайту мәселесін түсіну. Осы мақсатта металл өнімдерінің Қазақстан арқылы Ресей арқылы транзитін кешіктіру, бұл табиғи түрде Ақтау теңіз порты арқылы тасымалданатын металл үлесінің төмендеуіне әкелді.
2002 жылы астықты тасымалдау басқа жылдарға қарағанда жоғары немесе 6,1% -ға көп болды. 2007 жылға дейін астықтың жалпы көлеміндегі тиелген астық үлесі 1,43% дейін төмендеді. Сондықтан бұл Қазақстандағы ең ірі астық таситын Иран. Алайда Иранға жеке тамақтану бағдарламасын қабылдаған адамдардың санының азаюы немесе азаюы әсер етті.
Металл. Ақтау портында өңделетін алғашқы жүктерді Миттал Стил Теміртау АҚ металл өнімі құрайды. Қазіргі уақытта Миттал Стил Теміртау АҚ металл өнімдерін тасымалдау бағытында Жаңа-Ауыл-Ақтау-Иран порттарына айына шамамен 80 мың тонна тасымалдайды. Металл тасымалының негізгі бөлігі Иран болып табылады, ол тасымалданған металдардың жалпы көлемінің 97,6% құрайды, 1161 мың тонна немесе 1133 мың тонна.
Астық Қазақстан астығының жалпы тасымалының 2,1% Ақтау теңіз порты арқылы тасымалданды. Бұл Иранға жіберілген 187,9 мың тоннаның (186,2 мың тонна) 99,1% және Әзірбайжанға Ақтау теңіз порты арқылы 0,9% (1,6 мың тонна).
Астық жылжымалы құрамының айналымын жеделдету үшін Украина порттарындағы тасымалдау жұмыстарын күшейту; ауыр кемелердің Азов теңізінен өту мүмкіндігі шектеулі; Ресей қыста мұзды су тасқыны салдарынан Ақтау теңіз портында астықтың көп тасымалданатындығын дәлелдеді.
Сонымен қатар, Ақтау теңіз портының АЭА-ы кеңейтілді. Оның басты мақсаты - экспортқа бағытталған операцияларды тиімді пайдалану және жоғары технологиялық өндіріске инвесторларды тарту.
Маңғыстау облысының әкімдігі индустриялық-инновациялық әлеуетті арттыру мақсатында АЭА-да әр түрлі ірі жобаларды, соның ішінде келесі құрылыс жобаларын жүзеге асыру жолдарын қарастыруда:
- Елімізде және аймақта қосымша үлестермен қамтамасыз ету үшін мұнай-химия өндірісі паркін құру жобасы аймақтағы көмірсутек шикізатының мол қорларын пайдалануға және құн тізбегін кеңейтуге негізделген.
Ақтау портындағы АЭА-ны кеңейту оның аумағында экспортқа бағытталған жоғары технологиялық өндірістерді дамытуға мүмкіндік береді. Яғни, Қазақстанның бәсекеге қабілеттілігін арттыратын инновациялық технологиялар трансферті элементтері қолданылады. Сондай-ақ, оның ғаламдық экожүйеге кірігуін күшейтеді. Жаңадан қосылған аймақ шамамен $ 3,600 алады. Бұл аймақтың экологиялық және әлеуметтік жағдайын жақсартады және Қазақстанның ЖІӨ-ге қосымша инвестициялар салады.
Сонымен қатар, Ақтау теңіз портының еркін экономикалық аймағы кеңейтілді. Оның басты мақсаты - экспортқа бағытталған операцияларды тиімді пайдалану және жоғары технологиялық өндіріске инвесторларды тарту.
Маңғыстау облысының әкімдігі индустриалды-инновациялық әлеуетті арттыру мақсатында АЭА-да әртүрлі ауқымды жобаларды жүзеге асыру жолдарын қарастыруда:
- Елімізде және аймақта қосымша акциялар пакетін ұсынатын мұнай-химия зауытын құру жобасы аймақтағы ірі көмірсутек қорларын пайдалануға және құн тізбегін кеңейтуге негізделген.
Ақтау портындағы АЭА-ны кеңейту оның аумағында экспортқа бағытталған жоғары технологиялық өндірістерді дамытуға мүмкіндік береді. Яғни, Қазақстанның бәсекеге қабілеттілігін арттыратын инновациялық технологиялар трансферті элементтері қолданылады. Сондай-ақ, оның ғаламдық экожүйеге кірігуін күшейтеді. Жаңа ауданның құны шамамен 3 600 долларды құрайды. Бұл аймақтың экологиялық және әлеуметтік жағдайын жақсартады және Қазақстанның ЖІӨ-ге қосымша инвестициялар салады.
Ақтау және Құрық порттарына кіру Америка Құрама Штаттарына Ресейден айналып өтіп, Ауғанстанға балама жол ашуға мүмкіндік береді.
Жақсы дамыған ақпараттық желі, Ақтау портына заманауи компьютерлік технологиялар мен бағдарламалық қамтамасыз етуді енгізу тиеу-түсіру, тауарларды іздеу және автоматтандырылған кешендер арқылы тапсырыс қалыптастыру процестерін бақылау үшін қажетті жағдайларды жасайды. Жүктерді және ілеспе құжаттарды дайындау процесі толығымен автоматтандырылған, бұл порттағы кемелерді құжаттық өңдеу уақытын қысқартады. Теңіз инфрақұрылымын дамыту мен аймақтағы жүк айналымын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz