Қазіргі кезең ақпараттық оқыту технологиялары мен құралдарының оқушылардың ақпараттық құзыреттілігін дамытудағы рөлі
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Бүгінгі ақпарат заманында ғылым мен техниканың соңғы жетістіктерін қолданатын қызмет көрсету саласы рөлінің арта түсуіне байланысты еліміздің бәсекеге қабілеттілігі, адам капиталы туралы мәселесі күн тәртібіне қойылуда. Қазіргі таңда білім беру әлеуметтік құрылымның маңызды элементтерінің біріне айналды. Адамның болашағы оның алған біліміне, ғылыми таным қабілеті мен белсенділігіне байланысты. Қоғамдағы жоғары қарқынды өзгерістер, қайта құрулар, экономиканы дамытудағы жаңа стратегиялық бағдар, Республикамыздың қуатты елдер қатарына қосылуға деген ұмтылысы ғылым мен білім саласын әлемдік деңгейге көтеруде қойылатын талаптарды түбегейлі өзгертті. Сондықтан бүгінгі күні білімнің әр саласында біліктілігі жоғары, өзін, елін танытатын азаматты қалыптастыру, құзіретті тұлға, белсенді маман даярлау мәселесі өзекті, әрі күрделі болып отыр.
ХХ ғасырдың ортасында ақпаратты өңдеуді автоматтандыру ісінің қажеттілігі электрондық техника мен технологияның қарқынды дамуына себепші болды. Ақпараттық қоғамға көшу перспективалары әлеуметтік, құқықтық және техникалық сипаттағы көптеген мәселелерге қозғау салуда. Мысалы, өндірістік роботты пайдалану адамның қатысуна бағдарланған бүгінгі технологияны толық өзгертуге әкеледі. Мұндай технологияны жасау ісі басталып та кетті. Жаңа қоғам мүшесін өз бетінше өмір сүруге дайындау да күрт өзгерді. Оқытудың жаңа түрлерін жасаудағы ізденіс жұмыстары да басталып келеді.
XXI ғасырда ақпараттанған қоғам қажеттілігін қанағаттандыру үшін білім беру саласында төмендегідей міндеттерді шешу көзделіп отыр: компьютерлік техниканы, интернет, компьютерлік желі, электрондық және телекоммуникациялық құралдарды, интерактивті құралдарды, электрондық оқулықтарды оқу үрдісіне тиімді пайдалану арқылы білім сапасын көтеру. Еліміздегі саяси, әлеуметтік-экономикалық өзгерістерге сай білім беруді ақпараттандыру бағытында жүргізіліп жатқан жұмыстар ақпараттандырудың мемлекеттік бағдарламасына сәйкес жүзеге асырылуда. Білім беру жүйесін ақпараттандыру білім беру үшін үлкен перспективалар ашады. Соңғы жылдары компьютерлік, телекоммуникациялық техника мен технологиялардың қоғам өміріндегі ролі мен орнында түбегейлі өзгерістер болды. Ақпараттық және телекоммуникациялық технологияларды игеру қазіргі заманда әрбір жеке тұлға оқу және жазу қабілеті сияқты сапалармен бірге қатарға және әрбір адам үшін қажетті шартқа айналды. Ақпараттық технологиялардың қолданылуы Қазақстан экономикасы үшін маңызды орынға ие болып келе жатыр. Бүгінгі білім саласында алға қойылып отырған басты мақсаттардың бірі - білімді ақпараттандыру, яғни оқу ақпаратын қолдану үшін тиімді құралдар мен қажетті мүмкіншіліктер жасауды қамтамасыз ету. Ол мүмкіншіліктер қатарында ақпараттанған қоғамның білім жүйесін ашық жүйе ретінде құрап, оңтайландырып, орталықтан алшақтандырылған өркениетті құралдар негізінде жасау міндеті де бар.
Жұмыстың мақсаты оқушыларға тігін бұйымдарын оқытуда ақпараттық құзыреттіліктерін ақпараттық технологиялар құралдарын қолдану арқылы дамытуды теориялық тұрғыдан негіздеу, ғылыми-әдістемелік қамтамасыз ету және оны практикалық негізінде тексеру.
Қойылған мақсатқа байланысты келесі міндеттер шешілді қазіргі кезде арнайы мектептер, гимназиялар, жоғары оқу орындары жеке пәндерді тереңдетіп оқытумен қатар оқу үдерісін жаңаша оқытуға негізделе бастаған.
Зерттеу болжамы технологияға оқыту үдерісі.
Жетекші идея. Дәстүрлі оқу теориясы мен іс-тәжірибесінің қазіргі кездегі білім саласы ақпараттық технологияларды пайдалану қажеттілігін тудырады. Білім алушылырдың қабілетін дамыта алатын оқу үдерісін, әсіресе өз бетінше орындалатын жұмысты ұйымдастыру, ақыл-ой іс-әрекетінің қалыптасуына ықпал етуі керек.
Зерттеу әдістері болып, жаңаша (ақпараттық) оқыту теориялары, құзырлылық, құзыреттілік, білім беру мазмұны, ақпараттық технология ұғымдарының мәнін ашып көрсететін және олардың білім беру мазмұнын дамытуға ықпалының педагогикалық-психологиялық тұжырымдары мен ұстанымдары саналады.
Зерттеу пәні көркем еңбек және сызу.
Зерттеу жаңалығы:
1.Оқушылардың ақпараттық құзыреттілігін дамытуда жаңаша (ақпараттық) технология негізінде білім беру жүйесінде қолданудың негізгі мәселелері айқындалды.
2.Жоғары сынып оқушыларының ақпараттық құзыреттілігін дамытуда ақпараттық технология құралдарын қолданудың әдістемелік жолдары анықталды.
3.Оқушыларды тігін бұйымдарын конструкциялау мен модельдеуге ақпараттық технология құралдары негізінде дамытудың мазмұны әдістемелік тұрғыдан негізделді.
4.Оқушыларды тігін бұйымдарын конструкциялау мен модельдеуге оқытуда ақпараттық технология құралдарын қолдануға негізделген әдістемелі ұсыныстар берілді.
Зерттеудің теориялық және әдістемелік маңызы:
1. Оқытудың ақпараттық технологияларын білім беру жүйесінде қолданудың негізгі мәселелерін айқындау.
2.Жоғары сынып оқушыларын конструкциялау мен модельдеуге оқытуда ақпараттық технология құралдарын қолданудың әдістемелік жолдарын анықтау.
3.Оқушыларды конструкциялау мен модельдеуге ақпараттық технология құралдары негізінде оқытудың мазмұнын әдістемелік тұрғыдан негіздеу.
4. Оқушыларды конструкциялау мен модельдеуге оқытуда ақпараттық технология құралдарын қолданудың тиімділігін тәжірибелік негізде тексерістен өткізу.
Жұмыстың құрылымы және көлемі: Диплом жұмысы кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, әдебиеттер тізімінен және қосымшадан тұрады.
1 Көркем еңбек пәнін оқытуда оқушылардың ақпараттық
құзыреттілігін жаңаша оқыту технологияларын қолдану арқылы
дамытудың теориялық негіздері
1.1 Құзыреттілік ұғымына сипаттама және ақпараттық құралдарды
пайдалану
Еліміздің саяси, экономикалық, мәдени, қоғамдық өміріндегі өзгерістерге сай жоғары оқу орындарының үлкен жауапкершілікті сезініп, кәсіби білікті, өз ісінің шебері, бәсекеге қабілетті, кең ауқымды, жан-жақты дамыған маман дайындауға ұмтылуы, өзінің әлеуметтік-экономикалық және рухани дамуының мазмұны мен сипаттарының өзгеруіне және еңбек сапасына талаптың жоғарылауына байланысты өз ісін жетік білетін, кәсіби білігі мол мамандарды қажет етеді.
Құзіреттілік бірінші орынға білімгердің ақпаратты сауаттылығын емес, оның мәселені дұрыс шеше білу қасиетін алға қояды. Мұғалім қоғам талабына сай өзін-өзі үздіксіз тәрбиелеп отыратын, қоршаған ортамен, адамдармен, балалармен, қарым-қатынасқа тез түсе алатын, ұйымдастырушылық қабілеті жоғары, тәжірибесі мол, т.б. қасиеттерді жинақтағанда ғана оның бойынан кәсіби құзыреттілігі анық байқалып тұрады [1, 59 б.].
Құзыреттілік - күрделі де көпқырлы категория. Бұл философияда, педагогикада, психологияда, әлеуметтануда, кәсіби білім берудің теориясы мен
әдістемесінде акмеологияда, андрогогикада, еңбек психологиясында т.б. гуманитарлық ғылымдарда әр қырынан қарастырылып зерттелуде.
Құзыреттіліктің сипаты қандай? Деген сұраққа жауап іздейтін болсақ, кейбір сөздіктерді қүзыреттілікке белгілі бір зат, құбылыс жөнінде пайымдауға, салмақты да беделді пікір айтуға мүмкіндік беретін білімді игеру ретінде түсіндірілген. Ал, қазір құзыреттілік дербес және жауаптылықпен әрекет етуге белгілі бір жұмысты орындауға қабілеттілік пен икемділікті меңгеруге жол ашатын психологиялық ахуал, психикалық сапалардың қосылымы ретінде белгіленіп жүр.
Құзыреттіліктің бар-жоғын адам еңбегінің нәтижесіне қарап
пайымдау қажет. Құзыреттілікті қалыптастыру жеке шығармашылық қабілетті дамытуды, педагогикалық инновацияларды дұрыс қабылдауы, күнделікті өзгеріп жататын педагогикалық ортаға тез бейімделуді қажет етеді.
Кейінгі кезде құзыреттіліктің тағы бір түрі туралы орынды айтылып жүр. Ол - адамның кенет болған қиын жағдайда жұмыс істеуге дайындығын білдіретін экстремалды кәсіби құзыреттілік. Осыны меңгерген және психологиялық сапасы осыған жуық адамдар, басқаларға қарағанда, кәсібін ауыстыруға, қайта үйренуге дайын болады, ондайларға жұмыссыздық қаупі көп төнбейді.
Құзыреттілік, біздің түсінігімізде, жеке тұлғаның теориялық білімі мен практикалық тәжірибесіне сай белгілі бір міндеттерді орындауға дайындығы және қабілеті.
Құзыреттілік теориясының негізін қалаушы ғалымдардың бірі Н.С.Розов құзыреттіліктің екі жақты қырын ұсынған. Бірінші жағына танымдық және практикалық жаңалық енгізуді (инновация) ассимиляциялау мүмкіндігімен, екінші жағын - білім беру жүйелерінің әр түрі, тип, профилі сатыларына қойылатын білім талаптарын анықтау мүмкіндігімен байланыстырады.
Автордың пікірінше, құзыреттіліктің мынадай қырлары бар:
мәндік аспект, неғұрлым жалпы мәдени контекстегі ахуалды
жете түсінудің деңгейін көрсетеді: бұл контекстің аясына осы
сияқты ахуалды бағалау, оны ұғыну мен оған деген қарым-қатынас
кіреді;
проблемалық-практикалық аспект, бұл - осы бір жағдайда
ахуалды айқындай білудің мақсат, міндет, нормаларын алға қою
мен орындау тиімділігінің қажеттілігін сипаттайды;
коммуникативтік (қатысымдық) аспект, бұл - осы тәріздес
ахуалдағы қатысымның және адамның осындай жағдайға қатысын
және өзара ыкпал жасауға тиісті мәдени үлгі деңгейін қамтамасыз етеді.
Белгілі ғалым Б.С. Гершунский кәсібиқұзыреттілікті жеке тұлғаның онтогенетикалық дамуы контексінде қарастырады. Олар әр адам өзінің жаңа білім деңгейіне біртіндеп көтерілу барысы мен нәтижесінде жеке тұлға ретінде қалыптасу жолына жетеді деген дәлелдер келтіреді.
Ғалым тұлғаның білім деңгейлерінің келесідей басқыштарын ұсынады:
қарапайым және функционалдық сауаттылық;
жалпы білім;
кәсіби құзыреттілік;
кең түрде мәдениетті игеру;
дара тілін қалыптастыру.
Б.С.Гершунский мен А.Г.Асмоловтың ұғындыруынша, мұның үшінші басқышы қоғам мен жеке тұлға үшін кәсіби маңызды сапалардың қалыптасуымен байланысты. Бұл сапалар еңбектің нақты бір түрінде адамға өз жолын адаспай табуға мүмкіндік береді, еңбектің қоғамдық қажетті бөлінісіне және белгілі бір біліктілік пен профиль қызметкерінің неғұрлым өнімді және бәсекеге қабілетті түрде қызмет етуін ынталандырудың нарықтық механизміне сәйкес келеді деген қорытынды жасаған [2, 147 б.].
Педагогтың коммуникативтік құзыреттілігі - кәсіби интегративтік қасиет, оның негізгі бөліктеріне эмоционалдық тұрақтылық (икемділікпен байланысты); экстраверсия (тағайындалған деңгейі мен эффективті жетекшілікті көрсетеді); тікелей және қайтарымды байланысты ұштастыру мүмкіншілігі; тілдік білімі; тыңдай білу қабілеті; марапаттай білуі; сыпайылылық; жалпы қабілеті жатады.
Коммуникативтік құзыреттілік - біріншіден, жеке тұлғаның дамуы мен өзіндік дамуы үдерісіндегі мұғалімнің жеке тұлғалық қасиеті; екіншіден, ұстаздың педагогикалық қарым-қатынастық мақсаты, түйіні, құрылымы, құралы, ерекшелігі туралы хабардарлығының көрсеткіші; қажетті технологиялық деңгейін меңгеруі; маманның жеке психологиялық сапасы; коммуникативтік іс-әрекетін әрдайым жетілдіріп тұруға тырысуы; негізгі құндылық ретінде жеке адамның тұлғасына бейімделе білу, "бағдар ету", сонымен қатар педагогикалық қарым-қатынас кезінде туындайтын міндеттерге шығармашылық тұрғыда еш қиындықсыз шешім таба білу қабілеті.
Ақпараттық құзыреттілік өзі туралы оқушылар мен олардың ата-аналарының, басқа ұстаздардың жұмыс тәжірибесі жөнінде ақпаратты білу мөлшерін қамтиды.
Регулятивтік құзыреттілік оқытушының өз іс-әрекетін басқара білу мүмкіншілігін білдіреді. Оған мақсаттылық, жоспарлау, тұрақты белсенділік пен өзін көрсете білуі, рефлексия, іс-әрекетінің бағасы енеді. Іс-әрекеттің негізгі факторы - ізгілік, құндылық болып табылады.
Интеллектуалды құзыреттілік талдау, синтез, салыстыру, қорытындылау, нақтылау сияқты қарастыра білудің кешені, аналогия, қиял, ойлау қабілетінің икемділігі мен сындылығы ретіндегі зерденің қасиеті түрінде қарастыруға болады.
Қоғамдық-саяси даярлық болашақ мұғалімдерді қоршаған дүниені, табиғатты, қоғамдық өмірдің құбылыстарын тану әдіснамасына, әлеуметтік-экономикалық даму мәселелерін пайымдау, талдау, маңыздысын ажырата білуге, адамдармен қарым-қатынастағы жоғары мәдениеттілікке үйренуге мүмкіндік береді.
Нәтижеге бағытталған білім моделі мен басқарудың жаңа парадигмасы аясында жекелеген ұғымдар мен нормаларды және тиімді педагогикалық технологияларды меңгеру үшін педагогтардың кәсіби мәдениетін дамытуға бағытталады.
Қазіргі білім беру парадигмасы білікті адамға бағытталған білімнен мәдениет адамына бағытталған білімге көшуді көздейді. Бұл білім беру жаңаша ұйымдастыру - оның философиялық, психологиялық, педагогикалық негіздерін, теориясы мен тәжірибесін тереңірек қайта қарауды қажет етеді.
Бүгінгі күні зерттеуімізде қарастырылып отырған мәселенің теориялық-әдіснамалық негізін дәлелдеу мақсатында ғылыми еңбектерге талдау жасап, құзыреттілік, ақпараттық құзыреттілік ұғымдарының өзара байланысына, анықтамаларына, құрастырылған жүйелеріне мазмұндық сипаттама беру қажеттілігі туындайды.
Құзырлық сөзі құзыр сөзінен алынған туынды сөз екендігіне баса назар аударамыз. Бұл туралы қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігінде: құзыр (компетенция) - жалпы алғанда қайсыбір тапсырманы орындауға қабілеттілік немесе бір нәрсені жасау деп берілген [15]. Ал Қазақстан Ұлттық энциклопедиясында құзырет (компетенция) - нақты органның не лауазымды тұлғаның заң жүзінде белгіленген өкілеттіліктерінің, құқықтары мен міндеттерінің жиынтығы деп көрсетілген [16]. Латын тілінен аударғанда (competentia - әділ, дұрыс қорытынды; competere - дегеніне жету, сәйкес келу, жақын келу) құзырлық - өз ісін жетік білу, танымы мол, тәжірибелі деген мағынаны білдіреді. Белгілі бір саладағы құзырлықты меңгерген тұлға өз саласына сәйкес білім мен біліктілікпен қаруланған қандай да бір негізі бар ой-тұжырым жасайтын және тиімді әрекет ете алатын адамды есептеуге болады. Енді осы ұғымдардың мәнін тереңірек талдайтын болсақ, онда құзыр - тұлғаның белгілі бір пәндер шеңберіне қатысты білімі, біліктілігі, дағдысы мен іс-әрекеттері тәсілінің өзара байланысқан сапаларының жиынтығы, ал құзырлық - адамның іс-әрекеті саласына сай құзырлықтарды меңгеруі. Бұл екі ұғымды керек болған жағдайда бөліп қарастырады. Мысалы, құзырлық оқушылар дайындығына алдын-ала қойылатын талаптарды, ал құзыреттілік олардың қалыптасқан тұлғалық сапасын және белгілі бір саладағы іс-әрекетке қатысты жинақталған тәжірибесін айтады.
Қазақ тілі сөздігінде құзыр (компетенция) ұғымының мән-мағынасын анықтауға бағытталған мәселелер ғылыми-әдістемелік басылымдарда, білім саясатын анықтайтын құжаттарда және әлеуметтік, философиялық, психологиялық, педагогикалық әдебиеттерде жиі қолданылатынына көз жеткіздік [17-20]. Бұл осы ұғымның жалпы білім берудегі жүйелілік-практикалық қызметімен байланысты. Дәстүрлі оқыту әдістемесінде құзырлық жаңа ұғым емес. Мәселен, лингвистикалық құзырлықты орыс тілін оқыту әдістемесінің мамандары пайдаланса, ал филология мен информатика сабақтарында коммуникативтік құзырлық ұғымы жиі қолданылады.
Егер отандық әдебиеттерде құзырлық ұғымы жоғарыдағыдай тұжырымдалса, Ресейдің мектептегі білімді модернизациялау стратегиясында білім мазмұны - құрылымы бойынша адамның мәдениетіне теңестірілген, изоморфты, педагогикалық тұрғыдан бейімделген, тұлғаның кәсіби тәжірибесі ретінде қарастырылады. Ол негізгі төрт элементтен тұрады: танымдық қызмет тәжірибесі, қызметтің белгілі амалдарын жүзеге асыру тәжірибесі, шығармашылық қызмет тәжірибесі, эмоциялық-құндылық қатынастар жасау тәжірибесі. Осы төрт тұрпатты тәжірибені меңгеру оқушыларда әрекет етудің күрделі мәдениеттілікке сиымды қабілеттерін қалыптастырады. Бұл қабілеттер құзыреттілік деп аталады [3, 245 б.].
Соңғы жылдары білім берудің жаңа бағытына қатысты Еуропа Кеңесінің ұсыныстарына сәйкес құзыр ұғымына көп мән беріліп жүр. Соған сәйкес ғылыми әдебиеттерде құзырлық түсінігіне әртүрлі бағытта анықтамалар берілген. Шетел тілінің сөздігінде құзыр, құзырет (XVIII ғас. соңында) - қандай да бір мекеме, мемлекет органының немесе лауазымды тұлғаның құзырындағы іс-әрекеттері. Сот құзырлығы. Шығындарды бақылау менің құзырыма жатады. Бұл шешім әкімшіліктің құзырында деп түсінік берген. Ал XIX ғасыр ортасында құзырет - адамның жақсы ақпараттандырылған, кәсіби талғамы бар, істің мәнісін білетін сұрақтардан тұрады. Біреудің құзырында болу. Бұл оның құзырында. Шешімді жылдам қабылдауда оның бұл мәселедегі құзыреттілігі қатты әсер етті.
Мысалы, философиялық энциклопедиялық сөздігінде құзырлық компетенция - сөзінің француз (competence - құзыретті, хабардар), латын (competentia - әділ, дұрыс қорытынды; competere - дегеніне жету, сәйкес келу, жақын келу) тілінен келгендігін, әмбебаптық тұрғыда қолданылатын термин екендігі көрсетілген. Өз саласына сәйкес білім мен біліктілікпен қаруланған, негізді ой-тұжырым жасайтын және тиімді әрекет ете алатын адамды белгілі бір саладағы құзыреттіліктерді меңгерген деп есептеуге болады [4, 78 б.].
Құзыреттілік (компетентный) (XIX ғасыр ортасында) - құзырлығы қалыптасқан - біреуге қатысты немесе қандай да бір істерге байланысты белгіленген өкілеттіліктерінің құқықтары мен міндеттерін жетік біледі. Құзырлы органдар. Құзырлы органдарды хабардар ету. Біз мұражайдың құзырлы сарапшыларын шақыруға тырыстық.
Құзырлық және құзыр ұғымдары абстрактілік пен нақтылық диалектикалық категорияларының арақатынасы, яғни құзыр - бұл жүзеге асырылған құзырлық, іс-әрекеттегі құзырлығы. Осылайша түсіндірілетін құзырлықтар негізгі немесе тұғырлық және қосымша немесе кәсіби болып бөлінуі мүмкін. Білім беруде тұлғаның негізгі құзырлықтарын қалыптастыруға және дамытуға бағытталуы оны ұйымдастырудағы құзырлық бағытын айқындады және ол қазіргі білім жүйесінің әдіснамасында нақты білімділік технологияларының негізі ретінде танылып отыр. Бұл айтылған Ресейлік тұжырымдамаға В.В. Краевский мен И.Я. Лернер және басқа зерттеушілер қорытып шығарған тұжырымдар негіз болғанын көреміз.
Құзырлықты ғылыми-теориялық негізде зерттеу жұмыстары Л.А.Петровскаядан, ал жалпы білім беру саласын құзырлық тұрғыдан зерттеу И.А. Зимняя еңбектерінен басталғаны белгілі.
Білімдік парадигманы өзгертудің немесе одан шығудың жаңа моделдерін. В.С. Леднев пен М.С. Каган ұсынады. Олардың пікірінше білім мазмұнының негізі ғылыми пәндік сала емес, адам қызметі болуы тиіс. Оның түрлеріне тәжірибелік қайта құрушылық, танымдық, коммуникативтік, құндылық бағдарлық және көркемдік-эстетикалық құзырлықтарды жатқызуға болады.
Құзырлық тұрғыда қарастыру дегенде, бірінші орынға оқушылардың алған ғылыми хабардарлығы емес, мәселені шешудегі біліктілігі тұруы тиіс. Мұндай жағдайлар: біріншіден, қоршаған ортадағы құбылыстарды танып білу мен түсіндіруде; екіншіден, қазіргі заманғы техника мен технологияларды меңгеруде; үшіншіден, адамдармен қарым-қатынаста, этикалық нормаларда, өзінің іс-әрекетін бағалауда; төртіншіден, отбасы мүшесі, сатып алушы, көрермен, қала тұрғыны сияқты күнделікті өмірде кездесетін әлеуметтік рөлдерін орындауда; бесіншіден, құқықтық және әкімшілік құрылымдарда, талап-тілегін білдіруде және эстетикалық тұрғыда баға беруде; алтыншыдан, мамандық таңдауда, өзінің кәсіптік оқу орнына түсуге дайындығын анықтауда, еңбек рыногын бағдарлауда, өзінің өмірдегі орнын, өмір сүру мұраты мен стилін, келіспеушілікті шешу амалдарын табу сияқты көптеген тікелей өзіне байланысты мәселелерді шешуде пайда болады. Осы тұрғыдан қарағанда құзырлық ұғымын кезеңдік сол заманғы оқу парадигмасы мен әлеуметтік тапсырысына сәйкес қолданғанын көреміз.
Қазақстандық ғалымдар құзырлық ұғымына ұқсас ұғымдарға өздерінің түсінігін береді. С.М. Құдайқұлов қабілеттілік - белгілі бір қарекетті нәтижелі орындайтындай тұлғаның жеке дара ерекшелігі [5, 74 б.]. Ол қарекетті жылдам, тұрақты, сапалы орындаудың әдіс-тәсілдерімен сипатталады. Оның жоғары деңгейі-творчествалық, таланттық, дарындылық, данышпандықпен және бәсекелестікпен ерекшеленеді десе, М.М. Жадрина біліктілік - білім жүйесінің соңғы нәтижесі оқушының жеке пәндер бойынша алған білім, білік дағдылары емес, оларды пайдалану арқылы қалыптасып, дамитын өмірлік дағдылар, құзырлықтар деп, ал Л.Т. Қожамкұлова әлеуметтік икемділік - әлеуметтік мәртебелер жүйесінде адамның жағдайының өзгеруіне байланысты әлеуметтік стратификациялар механизмі деп икемділікті құзырлық ұғымына жақын тұлғаның іс-әрекеті ретінде
Жоғарыдағы айтылған теориялық идеяларға сүйене отырып, құзыреттілік ұғымына келесідей анықтама берілді: құзыреттілік - алған білімін пайдалана білу қабілеті; кәсіби мамандығына қатысты қабілеттер мен шеберліктерін меңгере білу; әлеуметтік даму деңгейіне сәйкес келетін және қоршаған ортаның әсер ету факторларына төтеп бере алатын тұлғаның интегративті қасиеттер жиынтығы.
Энциклопедиялық сөздіктерге жасалған талдау көрсеткендей, құзыреттілік феноменінің мәндік ерекшелігін түсінуде индивидтің, субъектінің біліктілігі, қайсыбір тапсырманы орындауға деген қабілеттілік деп түсіндіріледі. Сонымен қатар құзыреттілік ұғымдары психологиялық, педагогикалық сөздіктерде түрліше түсіндіріледі. Онда өзіне деген сенімділік, дәрменсіздік сезімінің жоқтығы, алға қойған мақсаттарға жету жолындағы қиындықтарға назар аударуы, өздігімен оқуға дайындығы және қабілеттілігі, табандылығы, шешім қабылдай алу қабілеті, қиын мәселелерді шешуге дайындығы, жеке жауапкершілігі сияқты ұғымдар қамтылған. Жоғарыдағы сөздіктердегі түсініктемелерді негізге ала отырып, мынадай тұжырымға келеміз: құзыреттілік:
1) белгілі бір деңгейдегі күрделі тапсырмалар мен мәселелердің шешімін табуда тұлғаның білім, білік және тәжірибесінің сәйкес келуі;
2) нақты міндеттерді орындауда өздігімен және жауапкершілікпен әрекет етуге мүмкіндік беретін қабілеттілік пен біліктілігі;
3) жинақталған білім, біліктерін өзекті ете білу қабілеті мен оны өзінің өмірлік жағдайында қолдана білуі. Сонда құзыреттілік - оқушының әрекет тәсілдерін жан-жақты игеруінен көрінетін білім нәтижесі. Құзыреттіліктің мәні зерттеу мәселесінде қолданылатын тұғырларға байланысты да өзгеріп отырады. Аксиологиялық тұғыр бойынша бірінші орында құзыреттілікті тұлғалық сапа, қабілеттілік т.б. деп түсіндіреді. Іс-әрекеттік тұғыр бойынша белгілі бір әрекет түрлерін жүзеге асыруда тұлғаның өздігімен орындай алу мүмкіндіктерін қамтамасыз етуде құзыреттіліктің біліктілік жиынтығы секілді қырларын бірінші орынға шығаруға мүмкіндік береді. Жүйелілік тұғыр бойынша кешенді меңгерілген білім, білік, дағдыларға негізделген білік және қабілеттіліктерді талдау, белгілі міндеттерді шешуге сәйкес келетін құзыреттіліктің лайықты жүйелі қырларын білдіреді.
Құзыреттілік ұғымы психология ғылымында қандай да бір салада топтың, тұлғаның жетістігі ментабыстылығыретінде қарастырылады.
Л.Хьелл, Д.Зиглердің анықтамасы бойынша, құзыреттілік - бұл психологиялық сапа ретінде тұлғаның адамға қоршаған ортамен өзара әрекеттестікке түсуде өзінің қабілетін мойындайтын, өзінің сезімінен бастап өзіндік табыстылығын және пайдалылығын, сенімділігі мен күш-жігерін білдіреді [6, 98 б.]. Бұл ұғымның жалпы мағынасын істің мән-жайын түсініп әрекет етуі деп түсінуге болады. М. Кэрст бұдан да нақтырақ анықтама беріп, оның бес түрлі тәсілін бөліп көрсете келе, тұлғаның мәселені шешуге сәйкестігі, тұлғалық қасиеттердің және қабілетінің жиынтығы деп тұжырымдаған.
Психология ғылымында құзыреттілік ұғымына қатысты нақты қалыптасқан іс-әрекетті жүзеге асыруда білім, білік, дағдының жиынтығын қамтиды (А.Н.Журавлев, Н.Ф.Талызина, Р.К.Шакурова және т.б.) деп түсіндіріледі. Олай болса, психология ғылымында құзыреттілік танымдық, пәндік-практикалық және жеке өзіндік тәжірибелер жиынтығы ретінде анықталған. Жас ерекшелігіне қарай балалардың құзыреттілігі өткен кезеңдегі психикалық деңгейіне, мәдени-тарихи, этникалық және әлеуметтік-экономикалық формалардың әсер ету дәрежесіне тікелей байланысты болады. Осылайша, бастауыш сынып оқушыларының психологиялық ерекшелігі коммуникативтік құзыреттілікті қалыптастыру мүмкіндігімен анықталады. Білім беруді жаңарту негіздерінің бірі ретінде құзыреттілік тұрғыдан келуді жақтаушылар күтілетін нәтижелер тұжырымдамасын ұсынуда. Бұл тұрғыдағы көзқарасты Б.Д. Эльконин құзыреттілік ұғымы тек танымдық (когнитивтік) және технологиялық құраушы ғана емес әрі мотивациялық, әлеуметтік және мінез-құлықтың, яғни оқыту нәтижелерін (білім, білік, дағды), құндылық бағдар жүйелерін қамтиды деген. Психологиялық көзқарастарды қорыта келе, әлеуметтік-мәдени ортада қалыптасқан құзыреттілік білім және мінез-құлық нормасы, оларға қатынасы, білімін тәжірибеде жүзеге асыра алу біліктілігі деп түйіндейміз.
1.2 Қазіргі кезең ақпараттық оқыту технологиялары мен
құралдарының оқушылардың ақпараттық құзыреттілігін
дамытудағы рөлі
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында: Білім беру жүйесінің басты міндеті - ұлттық және азаматтық құндылықтар мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау, оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желіге шығу - делінген [7, 15-17 бб.].
Осыған орай бүгінгі ұстаздардың алдында оқушыға білім, білік, дағдыларын игертіп қана қоймай, қабылдауын, ойлауын, қиялын, сезімдерін, яғни жан-жақты, азат, шығармашыл, өз бетімен жұмыс жасай білетін, бәсекеге қабілетті жеке тұлғаны дамыту міндеттері тұр.
Жалпы білім берудің мақсаты - терең білімнің, кәсіби дағдылардың негізінде еркін бағдарлай білуге, өзін-өзі дамытудағы адамгершілік тұрғысынан жауапты шешімдерді қабылдауға қабілетті жеке тұлғаны қалыптастыру, ақпаратты технологияны терең меңгерген, жылдам өзгеріп жататын бүгінгі заманға лайықты, жаңашыл тұлғаны қалыптастыру.
Ақпараттандыру - бұл ақпараттық ресурстарды қалыптастыру және тиімді пайдалану негізінде мемлекеттік басқару органдары мен азаматтардың ақпараттық қажеттіліктерін қанағаттандыруға қолайлы жағдай құру. Ақпаратық технологиялардың даму қарқындылығы соншалықты жылдам, тіпті кез-келген жаңа нәрсе мен жаңалық пайда болып үлгермей, әрбір үйге жетіп жатады. Білім беру мекемелерін компьютерлік техникалармен жабдықтау мәселесі соңына дейін толық шешілген жоқ, күн тәртібінде қазіргі уақытта басқа мәселе тұр - ол компьютерлік техниканы қалай дұрыс пайдалану керек деген мәселе. Бүгінгі таңда біздің мемлекетіміздің негізгі тұжырымдамасы өркениет дамуының жаңа тарихи фазасынан құрылған ақпараттық қоғам құру курсы қолға алынды. Оның негізі - ақпарат және білім.
Оқытуды компьютерлендірудің негізін әлеуметтік үдеріс ретіндегі екі бағыт құрайды: білім беру ісін компьютерлендіру және оқыту ісін компьютерлендіру. Оқыту ісін компьютерлендіру компьютерді қолданудың тікелей оқыту ісімен байланысты саласын ғана қамтиды. Бұл жағдайда компьютерді пайдалану кеңістігі аса көлемді оқыту сабақтары, оқушыларды тестілеу, біліміне бақылау жасау, ойын сабақтарын және т.б. қамтиды.
Қазіргі кезде оқытуды компьютерлендіруде атқарылатын міндеттері, компьютерге берілетін іс-әрекеттер тұрғысынан қарастыру сипаты нақты көрініс таба бастады. Оқу үдерісінде компьютер зерттеп, танып-білу нысаны да, оқыту нысаны да бола алады, яғни оқытуды компьютерлендірудің екі бағыты болуы мүмкін. Бірінші жағдайда, білімді, шеберлікті және дағдыны меңгеру компьютердің мүмкіндіктерін танып-білуге, сонымен бірге оны әртүрлі мәселелерді шешуге пайдалануға, басқа сөзбен айтқанда, компьютерлік сауаттылыққа қол жеткізуге мүмкіндік береді. Ал екінші жағдайда, компьютер оқытудың пәрменділігін арттырудың күшті құралы болып табылады.
Оқу қызметін басқару міндетін атқаруда - компьютерді пайдалану оқыту құралы ретінде өзіндік мәнге ие болып саналады. Компьютерді меңгертудің екі түрін ерекше атап көрсетуге болады. Біріншіден, оқушылардың компьютермен тікелей қарым-қатынас жасауы аса маңызды. Бұл жағдайда компьютер білім алушының оған жүктейтін тапсырмаларын мүлтіксіз орындайды, оның дұрыс жүзеге асырылуын бағалайды және қажет болған кезде, тиісті көмек көрсете алады. Мұнда меңгеру ісі мұғалімнің көмегінсіз жүреді, компьютерді меңгерту бағдарламаларының жетілдірілмеуі салдарынан берілген тапсырмаларды дұрыс орындауға мүмкіндігі болмай қалған жағдайда ғана оқушы ұстаздың көмегіне жүгінеді [8, 76 б.].
Ал екінші жағдайда меңгерту ісі компьютермен оқушының емес, педагогтің қарым-қатынас жасауы арқылы жүзеге асырылады. Компьютер оқушыға оқу үдерісін басқаруға көмектеседі, мысалы, оқушы орындаған тапсырмаларда жіберілген қателерді және оған жұмсалған уақытты ескере отырып, бақылау тапсырмаларының орындалу нәтижелерін шығарып береді. Мұндай мәліметтер барынша жинақталып, бірдей тапсырмаларды әртүрлі оқушылардың қалай орындағанын немесе бір оқушының белгілі бір уақыт аралығындағы нәтижелерін салыстыра отырып, анықтап бере алады.Көптеген мамандар компьютерді оқыту технологиясына елеулі түрде өзгерістер енгізуге мүмкіндік беретін оқытудың аса қуатты құралы деп қарастырады, атап айтқанда:
- ол оқу ақпараттарын ұсыну мүмкіндіктерін анағұрлым кеңейтеді. Қызметтің нақты жағдайы мультимедиа құралдарын: түр мен түсті, сызба-графиканы, видеобейнені, анимацияны, дыбысты пайдалану нәтижесінде қайта жасалуы мүмкін;
- ол білімді меңгеруге түрткі болатын себептерін күшейтуге мүмкіндік береді. Оқыту себептеріне компьютермен жұмыс істеудің жаңашылдығы, оқытудың әсерлілігі, оқу тапсырмаларын олардың күрделілігі бойынша реттеп отыруға мүмкіндік беру, тапсырмаларды шешу үдерісіне көмек беру пайдалы түрде әсер етеді;
- ол оқушыларды оқу үдерісіне белсене қатысуға тарта түседі. Қалыптасқан дәстүрлі оқыту үдерісінде көп жағдайда барлық оқушылардың оқу үдерісне белсенді түрде қатыстырылуы қамтамасыз етілмейді;
- қолданылатын оқу жаттығуларының жинағы анағұрлым кеңейе түседі; көп жағдайда тапсырмаларды орындау, жаттығуларды шешу үдерісін басқаруға қолдау көрсету жақсара түседі;
- компьютер оқушылардың іс-әрекеттеріне жасалатын бақылаудың сапасын түбірімен өзгертуге мүмкіндік береді, бұл орайда, оқыту үдерісін басқаруды икемді жүргізуді қамтамасыз етеді;
- ол оқушылардың бойында өз іс-әрекеттеріне бақылау жасап отыру дағдысын қалыптастыруға мүмкіндік береді, компьютер оқушылардың өз жұмысының нәтижелерін нақты көрнектіліктер түрінде көруіне жағдай жасайды.
Бұл жөнінде А.П. Ершов өз еңбегінде дербес компьютердің мынадай педагогикалық мүмкіндіктерін атап көрсетті:
- компьютер оқу үдерісін нәтижелі жүргізуге мүмкіндік беретін барынша дәл техникалық құрал-жабдық болып табылады;
- компьютер өзі көрсететін көмек пен оған тапсырма беру шарттарын белсенді түрде ұштастыра білген сенімді әріптес бола отырып, оқушының белсенділігін арттырып, оны барынша ынталандыра түседі;
- компьютер - оқу үдерісінің жаттығу кезеңін бақылау үшін керемет құрал болып табылады;
- компьютер жұмысының ішкі орнықтылығы ойын ережелерін сақтаудағы тұрақтылығы, осы қасиеттерінің аталған ережелерді танып-білудегі қағидамен ұштасып жатуы оқу үдерісінің танымдық сипатын арттыра түседі, оның интеллектуалдық және логикалық дәрежесін күшейтуге септігін тигізеді;
- компьютердің визуалдық және басқа да күрделі бейнелерді құруға мүмкіндігінің көп болуы оқу үдерісінің ақпараттық арналарының өткізгіштік қасиетін елеулі түрде жақсарта түседі;
- компьютер оқу үдерісіне елеулі түрдегі жаңа танымдық құралдарды енгізуге мүмкіндік береді, атап айтқанда, сараптама жүйелерінің көмегімен есептеу эксперименттерін жүргізуге, есептерді шешуге, алгоритмдерді құрастыруға және білім-таным қорларын толықтыруға жол ашады;
- ғылыми-техникалық төңкерістің жетекші және жалпы бұқаралық құралына айнала отырып, компьютер оқу үдерісіне енуінің өзімен-ақ білім беру саласының нақты, шынайы өмірмен тығыз жақындастыра түседі;
- ақыр аяғында, әмбебаптылығы мен бағдарламалана алатын қасиеттері, оның көптеген мақсаттарда пайдалануға болатындығы көп жағдайларда оқытудың техникалық құрал-жабдықтарының құнын қысқартуға көмектеседі, яғни заттарды пайдалану арқылы сынақтар жасау, зертханалық жұмыстар жүргізу сияқты іс-шараларға шығын жұмсауды болдырмайды және компьютерді бір рет қана емес, бірнеше рет қолдана отырып, арзан бағдарламалық қондырғылар жасауды қамтамасыз етеді [9, 256 б.]. Кез-келген құрал-жабдықтар сияқты, компьютердің көмегімен оқыту ісінің артықшылықтарымен бірге кемшіліктері де бар. Бұл орайда, белгілі бір компьютерлік оқыту жүйелерін жасаушылардың тәжірибесіздігінен туындайтын кемшіліктерді нақты ажырата алуға тиіспіз. Мұндай кемшіліктерге компьютерлік оқыту бағдарламаларының дидактикалық қағидаларды ескермей жасалуы, компьютердің күш-қуаттық мүмкіндіктерінің толығымен пайдаланылмауы, сондай-ақ, компьютердің техникалық жүйе ретіндегі өзіндік табиғатынан туындайтын олқылықтарды жатқызуға болады.
Сол себепті компьютерді меңгерту үдерісінде пайдалану ісіне қарсылық білдіріліп, белгілі бір оқыту бағдарламаларының пайдасы немесе пәрменділігі аз екені туралы сөз болған жағдайда, мәселе компьютердің техникалық құрал ретіндегі өзіндік қызметінде емес, сол арқылы қолданылатын оқыту бағдарламаларының талапқа сай еместігіне байланысты болып жатады. Қолда бар көптеген оқыту бағдарламаларының тиімсіз болып шығуын оларды жасап, құрастырудың алғашқы ойлағандағыға қарағанда, анағұрлым күрделі жұмыс болып шыққандығымен түсіндіруге болады. Бұл үдеріс көптеген психологиялық-педагогикалық өзекті мәселелерді шешу ісімен тығыз байланысты. Ал компьютерлік оқыту бағдарламаларын жасаушы мамандардың көпшілігі оқыту бағдарламасын құрастыру барысында аса қажет болып табылатын психологиялық-педагогикалық дайындықтан өтпеген болып шығады, олардың басым көпшілігі оқыту бағдарламалары қалай сынақтан өткізілетінінен, олардың пайдалылығы мен пәрменділігі қалай бағаланатынынан бейхабар болады.
Дегенмен, анағұрлым пәрменді оқыту бағдарламалы қолданылған жағдайда да компьютердің мүмкіндіктері үнемі және жан-жақты, толық пайдаланыла бермейді. Әсіресе, оқушының берген жауабына нақты, дәл талдау жасай білуге, оның жіберген қателеріне сараптама жасап беруге шамасы келмейтін бағдарламалар орнатылған компьютер мен оқушының өзара қарым-қатынастық байланыс жасауға мүмкіндігі болмауына орай көптеген кемшіліктерге жол беріліп, оқушылар мен мұғалімдер тарапынан сын-ескертулер айтылып жатады. Мұндай компьютерлерді пайдалануда жіберілетін осыған ұқсас олқылықтар оқыту бағдарламасын жасаушылар тарапынан компьютер мен оқушылардың өзара қарым-қатынасына байланысты педагогикалық және психологиялық қағидаларды көп жағдайда ескере бермеуінен туындайды.
Компьютерді оқыту үдерісінде пайдалану идеясы оқыту бағдарламалау тұжырымдамасы аясында пайда болды. Б.Ф. Скиннер жасап шығарған оқытуды бағдарламалау тұжырымдамасының ең басты тұжырымы - дидактикалық машинаның немесе бағдарламаланған оқулықтың көмегімен берілетін тапсырмалардың жүйелі бірізділіктегі бағдарламасы болып табылаты. Оқытудың сипатына және берілуге тиісті жауаптардың мазмұнына қарай бағдарламалар тікелей, тармақталған, аралас бағдарламалар болып ерекшеленеді [10, 173 б.].
Қазіргі заманғы мектептердің алдында тұрған оқушылардың қабілеттерін дамытуға бағытталған негізгі міндеттермен бірге балама бағдарламалардың, дидактикалық құралдардың, әртүрлі сипаттағы білім беру мекемелерінің болуы жобалау ісі педагогикалық қызметтің қажетті компоненті болуы қажеттігін талап етеді.
ХХ ғасырдың 80-жылдарының бас кезіне қарай оқыту технологиясы және педагогикалық технология ұғымдары оқу-тәрбие үдерісін ұйымдастыру және басқару құралдары мен әдістерінің жүйесі немесе қолданылып жүрген әдістерді бағалау арқылы әдістер қолдану мен материалдарды құрастыру жолымен білім беру ісінің пәрменділігін арттыру факторларын талдау жолымен білім беру үдерісін оңтайландыру әдістерін жасау ретінде түсіндіріліп, қабылдана бастады (Н.Г.Суртаева). Қазіргі заманғы педагогикалық үдерістердің мәнін одан әрі сарапқа салу күні бүгінге дейін жалғасын тауып келе жатыр, бұл ұғымның ауқымы мен мазмұны әлі де нақтылана түсуде, тіпті ол әртүрлі талас-тартыс та тудыруда. Ғылыми еңбектерге жасалған талдау автордың көпшілігі компьютердің оқыту үдерісіндегі педагогикалық мүмкіндіктерінің жоғары екендігін көрсетеді. Әйтседе компьютерді пайдалану педагогикалық бағдарламалық құралдарды құрастыру барысында компьютердің оқушымен өзара әрекеттегі дидактикалық және психологиялық қағидаларын ескергенде ғана тиімді болады. Білім беру ісін технологияландыру теориялық негіздері әдебиеттерде енді ғана айқындала бастаған педагогикалық жобалаумен үзіліссіз байланысты.
Компьютерлік технология бағдарламалық оқыту идеяларын дамытады, қазіргі заманғы компьютерлер мен телекоммуникациялардың ерекше мүмкіндіктерімен байланысты, әлі зерттеле қоймаған, жаңа оқытудың технологиялық үлгілерін ашып береді.
Қазіргі жағдайда компьютерлік технология адамзат тіршілігінің барлық бағытына енген, олар біздің зерттеуімізге аса қызығушылық туындатады.
Компьютерлік технология - деп қазіргі есептеу техникасы мен бағдарламалық қамтамасыз ететін құралдарды пайдалана отырып, адамзат қызметінің барлық түріндегі ақпаратты өңдеу үшін жасалған және жобаланған үдерістің жүйелі, бірізділікте қолданылуын айтады.
Компьютерлік технологияның даму деңгейі, ең алдымен, жедел өңделіп, жетілдіріліп отыруға қабілетті сипаттағы аппараттық және бағдарламалық құралдармен анықталады. Аппараттық-бағдарламалық сипаттамалар, әсіресе, білім беру жүйесіндегі дидактикалық үдерістерді дамытуда аса маңызды.
Компьютерлік технологияның құрамдас үш негізі бар:
1) техниканың өзі (бұл ақпараттық жүйені техникалық жағынан қамтамасыз етуін көздейді);
2)осы техникада ақпаратты өңдеу бағдарламалары (бұл жүйенің бағдарламалық тұрғыда қамтамасыз етілуін қарастырады);
3) ақпарат нәтижесі (бұл осы бағдарламалар бойынша техникада өңделеді). Барлық өндірістік міндеттер, өз кезегінде, шағын жүйелердің міндеттеріне біріктірілген. Міндеттемелік шағын жүйелер басқару міндеттеріне және қызмет түрлеріне қарай ажыратылады. Шағын жүйелердің немесе міндеттердің өндірістік, маркетингтік, қаржылық, бухгалтерлік, кадрлық, жедел және басқа да түрлері болуы мүмкін. Атқарушылық міндеттерді шешу барысында үш шағын жүйе жұмыс істейді:
1) бағдарламалық қамтамасыз ету;
2) ақпараттық қамтамасыз ету;
3) техникалық қамтамасыз ету.
Бағдарламалық қамтамасыз ету - өзіндік қызметтік міндеттерін атқару барысындағы техникалық құрал-жабдықтардың жұмысын қамтамасыз етіп отыратын бағдарламалардың жиынтығы. Компьютердегі ақпараттық жұмыстарды атқарудың қызметтік міндеттерін шешу үшін мынадай бағдарламалары қолданылады:
- қолданбалы бағдарламалар;
- пайдаланушының (адамның) ЭЕМ-мен (операциялық жүйелер мен кеңістіктер) арасындағы достық диалогты ұйымдастыру үшін қажетті бағдарламалық құрал-жабдықтар;
- есептеу техникаларына (қызмет көрсету бағдарламаларына) қызмет етуге арналған бағдарламалар;
- жаңа бағдарламалар жасау үшін қажетті құрал-жабдықтық құралдар (бағдарламалаудың тілдері);
- мәліметтер қорларын және тағы басқаларды жасауға арналған бағдарламалық құрал-жабдықтар және тағы басқалар.
Ақпараттық қамтамасыз ету - деректерді сипаттаудың біртекті, анағұрлым жүйеленген қызметтік міндеттері мен тілдік құрал-жабдықтарын шешуге арналған, сонымен бірге оған сәйкес келетін нұсқаушылық және әдістемелік атериалдардың деректемелік қорларының бірыңғай жиынтығы болып табылады.
Техникалық қамтамасыз ету - есептеу және байланыс техникаларының кешендік жиынтығы, оның көмегімен тиісті мәліметтерді өңдейтін тиісті бағдарламалар бойынша барлық ақпараттық үдерістер жүзеге асырылады.
Ақпараттық технология құралдарын (АТҚ) пайдалану оқытудың мақсаты мен мазмұнын өзгертеді, оқытудың жаңа әдістері мен ұйымдастыру формалары пайда болады. АТҚ оқу-тәрбие міндеттерін шешу үшін қолдану кез-келген оқушыны оқытудағы міндетті компоненттің бірі болып табылады. Сол себепті мектептің алдында оқушыны әртүрлі сипаттағы компьютерлік технологияны пайдалана білуге үйрету міндеті тұр.
АТҚ жоғары сынып оқушыларының оқу-тәрбие үдерісінде пайдаланудың тиімділігі білім алушылардың оқу-танымдық әрекетін ұйымдастыруда пайдаланылатын педагогикалық құралдардың тұжырымдамалық тұрғыда жасалуына; оқушыларды даярлаудағы оқу-ақпараттық ортаның мектеп өміріне бейімделу дәрежесіне; білім алушылардың ақпараттық технологияларды пайдалану арқылы белгілі бір мақсатқа бағытталған тапсырмаларды шешудегі даярлық деңгейіне байланысты [11, 49 б.].
Мектептегі оқу-әдістемелік үдерістің қызметін ұйымдастыруда компьютерлік технологияларды пайдаланудың мынадай түрлерін қамтамасыз ету қажет:
- таным үдерісін оңтайландыруды және іс-әрекет қызметінің жеке-дара стилін қалыптастыруды қамтамасыз ететін оқыту құралдары;
- зерттеу пәні ретінде мектептегі білім беру ортасындағы ақпараттық үдерістерді ұйымдастырудың ерекшеліктерін ескере отырып, ақпараттарды өңдеудің қазіргі заманғы әдістерін қамтамасыз ету;
- қазіргі заманғы ақпараттық ортада шешім қабылдай білу дағдысын қалыптастыруды қамтамасыз етуге бағытталған құралдар ретінде қолданылуы, атап айтқанда, қажетті ақпараттарды анықтау, ұйымдастыру және іздеу; алға қойылған міндеттерге сәйкес келетін құралдарды таңдай білу және ұйымдастыра білу; ақпараттарды өңдеу технологияларын пайдалана білу; алынған нәтижелерді оқу-тәрбиелік міндеттерді шешу үдерісін оңтайландыру мақсатында пайдалана білу.
Жоғары сынып оқушыларының АТҚ меңгеруді тиімді болуы мыналарға байланысты:
- білім алушылардың оқу-танымдық қызметін ұйымдастыруда пайдаланылатын педагогикалық құрал-жабдықтарының тұжырымды түрде жасалу қажеттігі;
- мектеп оқушыларының оқу-ақпараттық ортаға бейімделу дәрежесі;
- білім алушылардың ақпараттық технологияларды пайдалану арқылы белгілі бір мақсатқа бағытталған міндеттерді шешуге дайындығы.
Жоғары сынып оқушылары компьютерлік технологиялаға қажетті білім негізін меңгерту әрі оны практикада пайдалану тәжірибелерін жинақтауы қажет, оларды практикалық іс-әрекеттерде пайдалануға байланысты даярлықты меңгеруі тиіс [12, 75 б.].
Компьютерлік технологияларды меңгерудің мынадай өзіндік ерекшеліктері бар:
- компьютерлік технологияларды қай мақсатқа арналғанын, қолданылу салаларын және негізгі жұмыс қағидаларын білу;
- нақты технологиялардың берілген негізгі міндеттік мүмкіндіктерін білу;
- технологиялар арқылы жүзеге асырылатын бағдарламалық құралдармен жұмыс істеудің әдістері мен тәсілдерін білу және оларды іс жүзіндегі тәжірибелік іс-әрекет қызметінде пайдалана білу дағдысын меңгеру.
АТҚ жоғары сынып оқушыларының әлеуметтік-мәдени дамуы барысын техникалық жағынан қамтамасыз етуде шешуші қызмет атқарады.
Оқытуды компьютерлендіру оқыту технологиясын жетілдірудің белгілі бағыттарының бірі болып табылады, оның әсіресе жоғары сынып оқушыларына білім берудегі маңызы орасан зор. Әртүрлі жоғары оқу орындарына түскелі отырған және қоғамдық өндірістің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Тақырыптың өзектілігі. Бүгінгі ақпарат заманында ғылым мен техниканың соңғы жетістіктерін қолданатын қызмет көрсету саласы рөлінің арта түсуіне байланысты еліміздің бәсекеге қабілеттілігі, адам капиталы туралы мәселесі күн тәртібіне қойылуда. Қазіргі таңда білім беру әлеуметтік құрылымның маңызды элементтерінің біріне айналды. Адамның болашағы оның алған біліміне, ғылыми таным қабілеті мен белсенділігіне байланысты. Қоғамдағы жоғары қарқынды өзгерістер, қайта құрулар, экономиканы дамытудағы жаңа стратегиялық бағдар, Республикамыздың қуатты елдер қатарына қосылуға деген ұмтылысы ғылым мен білім саласын әлемдік деңгейге көтеруде қойылатын талаптарды түбегейлі өзгертті. Сондықтан бүгінгі күні білімнің әр саласында біліктілігі жоғары, өзін, елін танытатын азаматты қалыптастыру, құзіретті тұлға, белсенді маман даярлау мәселесі өзекті, әрі күрделі болып отыр.
ХХ ғасырдың ортасында ақпаратты өңдеуді автоматтандыру ісінің қажеттілігі электрондық техника мен технологияның қарқынды дамуына себепші болды. Ақпараттық қоғамға көшу перспективалары әлеуметтік, құқықтық және техникалық сипаттағы көптеген мәселелерге қозғау салуда. Мысалы, өндірістік роботты пайдалану адамның қатысуна бағдарланған бүгінгі технологияны толық өзгертуге әкеледі. Мұндай технологияны жасау ісі басталып та кетті. Жаңа қоғам мүшесін өз бетінше өмір сүруге дайындау да күрт өзгерді. Оқытудың жаңа түрлерін жасаудағы ізденіс жұмыстары да басталып келеді.
XXI ғасырда ақпараттанған қоғам қажеттілігін қанағаттандыру үшін білім беру саласында төмендегідей міндеттерді шешу көзделіп отыр: компьютерлік техниканы, интернет, компьютерлік желі, электрондық және телекоммуникациялық құралдарды, интерактивті құралдарды, электрондық оқулықтарды оқу үрдісіне тиімді пайдалану арқылы білім сапасын көтеру. Еліміздегі саяси, әлеуметтік-экономикалық өзгерістерге сай білім беруді ақпараттандыру бағытында жүргізіліп жатқан жұмыстар ақпараттандырудың мемлекеттік бағдарламасына сәйкес жүзеге асырылуда. Білім беру жүйесін ақпараттандыру білім беру үшін үлкен перспективалар ашады. Соңғы жылдары компьютерлік, телекоммуникациялық техника мен технологиялардың қоғам өміріндегі ролі мен орнында түбегейлі өзгерістер болды. Ақпараттық және телекоммуникациялық технологияларды игеру қазіргі заманда әрбір жеке тұлға оқу және жазу қабілеті сияқты сапалармен бірге қатарға және әрбір адам үшін қажетті шартқа айналды. Ақпараттық технологиялардың қолданылуы Қазақстан экономикасы үшін маңызды орынға ие болып келе жатыр. Бүгінгі білім саласында алға қойылып отырған басты мақсаттардың бірі - білімді ақпараттандыру, яғни оқу ақпаратын қолдану үшін тиімді құралдар мен қажетті мүмкіншіліктер жасауды қамтамасыз ету. Ол мүмкіншіліктер қатарында ақпараттанған қоғамның білім жүйесін ашық жүйе ретінде құрап, оңтайландырып, орталықтан алшақтандырылған өркениетті құралдар негізінде жасау міндеті де бар.
Жұмыстың мақсаты оқушыларға тігін бұйымдарын оқытуда ақпараттық құзыреттіліктерін ақпараттық технологиялар құралдарын қолдану арқылы дамытуды теориялық тұрғыдан негіздеу, ғылыми-әдістемелік қамтамасыз ету және оны практикалық негізінде тексеру.
Қойылған мақсатқа байланысты келесі міндеттер шешілді қазіргі кезде арнайы мектептер, гимназиялар, жоғары оқу орындары жеке пәндерді тереңдетіп оқытумен қатар оқу үдерісін жаңаша оқытуға негізделе бастаған.
Зерттеу болжамы технологияға оқыту үдерісі.
Жетекші идея. Дәстүрлі оқу теориясы мен іс-тәжірибесінің қазіргі кездегі білім саласы ақпараттық технологияларды пайдалану қажеттілігін тудырады. Білім алушылырдың қабілетін дамыта алатын оқу үдерісін, әсіресе өз бетінше орындалатын жұмысты ұйымдастыру, ақыл-ой іс-әрекетінің қалыптасуына ықпал етуі керек.
Зерттеу әдістері болып, жаңаша (ақпараттық) оқыту теориялары, құзырлылық, құзыреттілік, білім беру мазмұны, ақпараттық технология ұғымдарының мәнін ашып көрсететін және олардың білім беру мазмұнын дамытуға ықпалының педагогикалық-психологиялық тұжырымдары мен ұстанымдары саналады.
Зерттеу пәні көркем еңбек және сызу.
Зерттеу жаңалығы:
1.Оқушылардың ақпараттық құзыреттілігін дамытуда жаңаша (ақпараттық) технология негізінде білім беру жүйесінде қолданудың негізгі мәселелері айқындалды.
2.Жоғары сынып оқушыларының ақпараттық құзыреттілігін дамытуда ақпараттық технология құралдарын қолданудың әдістемелік жолдары анықталды.
3.Оқушыларды тігін бұйымдарын конструкциялау мен модельдеуге ақпараттық технология құралдары негізінде дамытудың мазмұны әдістемелік тұрғыдан негізделді.
4.Оқушыларды тігін бұйымдарын конструкциялау мен модельдеуге оқытуда ақпараттық технология құралдарын қолдануға негізделген әдістемелі ұсыныстар берілді.
Зерттеудің теориялық және әдістемелік маңызы:
1. Оқытудың ақпараттық технологияларын білім беру жүйесінде қолданудың негізгі мәселелерін айқындау.
2.Жоғары сынып оқушыларын конструкциялау мен модельдеуге оқытуда ақпараттық технология құралдарын қолданудың әдістемелік жолдарын анықтау.
3.Оқушыларды конструкциялау мен модельдеуге ақпараттық технология құралдары негізінде оқытудың мазмұнын әдістемелік тұрғыдан негіздеу.
4. Оқушыларды конструкциялау мен модельдеуге оқытуда ақпараттық технология құралдарын қолданудың тиімділігін тәжірибелік негізде тексерістен өткізу.
Жұмыстың құрылымы және көлемі: Диплом жұмысы кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, әдебиеттер тізімінен және қосымшадан тұрады.
1 Көркем еңбек пәнін оқытуда оқушылардың ақпараттық
құзыреттілігін жаңаша оқыту технологияларын қолдану арқылы
дамытудың теориялық негіздері
1.1 Құзыреттілік ұғымына сипаттама және ақпараттық құралдарды
пайдалану
Еліміздің саяси, экономикалық, мәдени, қоғамдық өміріндегі өзгерістерге сай жоғары оқу орындарының үлкен жауапкершілікті сезініп, кәсіби білікті, өз ісінің шебері, бәсекеге қабілетті, кең ауқымды, жан-жақты дамыған маман дайындауға ұмтылуы, өзінің әлеуметтік-экономикалық және рухани дамуының мазмұны мен сипаттарының өзгеруіне және еңбек сапасына талаптың жоғарылауына байланысты өз ісін жетік білетін, кәсіби білігі мол мамандарды қажет етеді.
Құзіреттілік бірінші орынға білімгердің ақпаратты сауаттылығын емес, оның мәселені дұрыс шеше білу қасиетін алға қояды. Мұғалім қоғам талабына сай өзін-өзі үздіксіз тәрбиелеп отыратын, қоршаған ортамен, адамдармен, балалармен, қарым-қатынасқа тез түсе алатын, ұйымдастырушылық қабілеті жоғары, тәжірибесі мол, т.б. қасиеттерді жинақтағанда ғана оның бойынан кәсіби құзыреттілігі анық байқалып тұрады [1, 59 б.].
Құзыреттілік - күрделі де көпқырлы категория. Бұл философияда, педагогикада, психологияда, әлеуметтануда, кәсіби білім берудің теориясы мен
әдістемесінде акмеологияда, андрогогикада, еңбек психологиясында т.б. гуманитарлық ғылымдарда әр қырынан қарастырылып зерттелуде.
Құзыреттіліктің сипаты қандай? Деген сұраққа жауап іздейтін болсақ, кейбір сөздіктерді қүзыреттілікке белгілі бір зат, құбылыс жөнінде пайымдауға, салмақты да беделді пікір айтуға мүмкіндік беретін білімді игеру ретінде түсіндірілген. Ал, қазір құзыреттілік дербес және жауаптылықпен әрекет етуге белгілі бір жұмысты орындауға қабілеттілік пен икемділікті меңгеруге жол ашатын психологиялық ахуал, психикалық сапалардың қосылымы ретінде белгіленіп жүр.
Құзыреттіліктің бар-жоғын адам еңбегінің нәтижесіне қарап
пайымдау қажет. Құзыреттілікті қалыптастыру жеке шығармашылық қабілетті дамытуды, педагогикалық инновацияларды дұрыс қабылдауы, күнделікті өзгеріп жататын педагогикалық ортаға тез бейімделуді қажет етеді.
Кейінгі кезде құзыреттіліктің тағы бір түрі туралы орынды айтылып жүр. Ол - адамның кенет болған қиын жағдайда жұмыс істеуге дайындығын білдіретін экстремалды кәсіби құзыреттілік. Осыны меңгерген және психологиялық сапасы осыған жуық адамдар, басқаларға қарағанда, кәсібін ауыстыруға, қайта үйренуге дайын болады, ондайларға жұмыссыздық қаупі көп төнбейді.
Құзыреттілік, біздің түсінігімізде, жеке тұлғаның теориялық білімі мен практикалық тәжірибесіне сай белгілі бір міндеттерді орындауға дайындығы және қабілеті.
Құзыреттілік теориясының негізін қалаушы ғалымдардың бірі Н.С.Розов құзыреттіліктің екі жақты қырын ұсынған. Бірінші жағына танымдық және практикалық жаңалық енгізуді (инновация) ассимиляциялау мүмкіндігімен, екінші жағын - білім беру жүйелерінің әр түрі, тип, профилі сатыларына қойылатын білім талаптарын анықтау мүмкіндігімен байланыстырады.
Автордың пікірінше, құзыреттіліктің мынадай қырлары бар:
мәндік аспект, неғұрлым жалпы мәдени контекстегі ахуалды
жете түсінудің деңгейін көрсетеді: бұл контекстің аясына осы
сияқты ахуалды бағалау, оны ұғыну мен оған деген қарым-қатынас
кіреді;
проблемалық-практикалық аспект, бұл - осы бір жағдайда
ахуалды айқындай білудің мақсат, міндет, нормаларын алға қою
мен орындау тиімділігінің қажеттілігін сипаттайды;
коммуникативтік (қатысымдық) аспект, бұл - осы тәріздес
ахуалдағы қатысымның және адамның осындай жағдайға қатысын
және өзара ыкпал жасауға тиісті мәдени үлгі деңгейін қамтамасыз етеді.
Белгілі ғалым Б.С. Гершунский кәсібиқұзыреттілікті жеке тұлғаның онтогенетикалық дамуы контексінде қарастырады. Олар әр адам өзінің жаңа білім деңгейіне біртіндеп көтерілу барысы мен нәтижесінде жеке тұлға ретінде қалыптасу жолына жетеді деген дәлелдер келтіреді.
Ғалым тұлғаның білім деңгейлерінің келесідей басқыштарын ұсынады:
қарапайым және функционалдық сауаттылық;
жалпы білім;
кәсіби құзыреттілік;
кең түрде мәдениетті игеру;
дара тілін қалыптастыру.
Б.С.Гершунский мен А.Г.Асмоловтың ұғындыруынша, мұның үшінші басқышы қоғам мен жеке тұлға үшін кәсіби маңызды сапалардың қалыптасуымен байланысты. Бұл сапалар еңбектің нақты бір түрінде адамға өз жолын адаспай табуға мүмкіндік береді, еңбектің қоғамдық қажетті бөлінісіне және белгілі бір біліктілік пен профиль қызметкерінің неғұрлым өнімді және бәсекеге қабілетті түрде қызмет етуін ынталандырудың нарықтық механизміне сәйкес келеді деген қорытынды жасаған [2, 147 б.].
Педагогтың коммуникативтік құзыреттілігі - кәсіби интегративтік қасиет, оның негізгі бөліктеріне эмоционалдық тұрақтылық (икемділікпен байланысты); экстраверсия (тағайындалған деңгейі мен эффективті жетекшілікті көрсетеді); тікелей және қайтарымды байланысты ұштастыру мүмкіншілігі; тілдік білімі; тыңдай білу қабілеті; марапаттай білуі; сыпайылылық; жалпы қабілеті жатады.
Коммуникативтік құзыреттілік - біріншіден, жеке тұлғаның дамуы мен өзіндік дамуы үдерісіндегі мұғалімнің жеке тұлғалық қасиеті; екіншіден, ұстаздың педагогикалық қарым-қатынастық мақсаты, түйіні, құрылымы, құралы, ерекшелігі туралы хабардарлығының көрсеткіші; қажетті технологиялық деңгейін меңгеруі; маманның жеке психологиялық сапасы; коммуникативтік іс-әрекетін әрдайым жетілдіріп тұруға тырысуы; негізгі құндылық ретінде жеке адамның тұлғасына бейімделе білу, "бағдар ету", сонымен қатар педагогикалық қарым-қатынас кезінде туындайтын міндеттерге шығармашылық тұрғыда еш қиындықсыз шешім таба білу қабілеті.
Ақпараттық құзыреттілік өзі туралы оқушылар мен олардың ата-аналарының, басқа ұстаздардың жұмыс тәжірибесі жөнінде ақпаратты білу мөлшерін қамтиды.
Регулятивтік құзыреттілік оқытушының өз іс-әрекетін басқара білу мүмкіншілігін білдіреді. Оған мақсаттылық, жоспарлау, тұрақты белсенділік пен өзін көрсете білуі, рефлексия, іс-әрекетінің бағасы енеді. Іс-әрекеттің негізгі факторы - ізгілік, құндылық болып табылады.
Интеллектуалды құзыреттілік талдау, синтез, салыстыру, қорытындылау, нақтылау сияқты қарастыра білудің кешені, аналогия, қиял, ойлау қабілетінің икемділігі мен сындылығы ретіндегі зерденің қасиеті түрінде қарастыруға болады.
Қоғамдық-саяси даярлық болашақ мұғалімдерді қоршаған дүниені, табиғатты, қоғамдық өмірдің құбылыстарын тану әдіснамасына, әлеуметтік-экономикалық даму мәселелерін пайымдау, талдау, маңыздысын ажырата білуге, адамдармен қарым-қатынастағы жоғары мәдениеттілікке үйренуге мүмкіндік береді.
Нәтижеге бағытталған білім моделі мен басқарудың жаңа парадигмасы аясында жекелеген ұғымдар мен нормаларды және тиімді педагогикалық технологияларды меңгеру үшін педагогтардың кәсіби мәдениетін дамытуға бағытталады.
Қазіргі білім беру парадигмасы білікті адамға бағытталған білімнен мәдениет адамына бағытталған білімге көшуді көздейді. Бұл білім беру жаңаша ұйымдастыру - оның философиялық, психологиялық, педагогикалық негіздерін, теориясы мен тәжірибесін тереңірек қайта қарауды қажет етеді.
Бүгінгі күні зерттеуімізде қарастырылып отырған мәселенің теориялық-әдіснамалық негізін дәлелдеу мақсатында ғылыми еңбектерге талдау жасап, құзыреттілік, ақпараттық құзыреттілік ұғымдарының өзара байланысына, анықтамаларына, құрастырылған жүйелеріне мазмұндық сипаттама беру қажеттілігі туындайды.
Құзырлық сөзі құзыр сөзінен алынған туынды сөз екендігіне баса назар аударамыз. Бұл туралы қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігінде: құзыр (компетенция) - жалпы алғанда қайсыбір тапсырманы орындауға қабілеттілік немесе бір нәрсені жасау деп берілген [15]. Ал Қазақстан Ұлттық энциклопедиясында құзырет (компетенция) - нақты органның не лауазымды тұлғаның заң жүзінде белгіленген өкілеттіліктерінің, құқықтары мен міндеттерінің жиынтығы деп көрсетілген [16]. Латын тілінен аударғанда (competentia - әділ, дұрыс қорытынды; competere - дегеніне жету, сәйкес келу, жақын келу) құзырлық - өз ісін жетік білу, танымы мол, тәжірибелі деген мағынаны білдіреді. Белгілі бір саладағы құзырлықты меңгерген тұлға өз саласына сәйкес білім мен біліктілікпен қаруланған қандай да бір негізі бар ой-тұжырым жасайтын және тиімді әрекет ете алатын адамды есептеуге болады. Енді осы ұғымдардың мәнін тереңірек талдайтын болсақ, онда құзыр - тұлғаның белгілі бір пәндер шеңберіне қатысты білімі, біліктілігі, дағдысы мен іс-әрекеттері тәсілінің өзара байланысқан сапаларының жиынтығы, ал құзырлық - адамның іс-әрекеті саласына сай құзырлықтарды меңгеруі. Бұл екі ұғымды керек болған жағдайда бөліп қарастырады. Мысалы, құзырлық оқушылар дайындығына алдын-ала қойылатын талаптарды, ал құзыреттілік олардың қалыптасқан тұлғалық сапасын және белгілі бір саладағы іс-әрекетке қатысты жинақталған тәжірибесін айтады.
Қазақ тілі сөздігінде құзыр (компетенция) ұғымының мән-мағынасын анықтауға бағытталған мәселелер ғылыми-әдістемелік басылымдарда, білім саясатын анықтайтын құжаттарда және әлеуметтік, философиялық, психологиялық, педагогикалық әдебиеттерде жиі қолданылатынына көз жеткіздік [17-20]. Бұл осы ұғымның жалпы білім берудегі жүйелілік-практикалық қызметімен байланысты. Дәстүрлі оқыту әдістемесінде құзырлық жаңа ұғым емес. Мәселен, лингвистикалық құзырлықты орыс тілін оқыту әдістемесінің мамандары пайдаланса, ал филология мен информатика сабақтарында коммуникативтік құзырлық ұғымы жиі қолданылады.
Егер отандық әдебиеттерде құзырлық ұғымы жоғарыдағыдай тұжырымдалса, Ресейдің мектептегі білімді модернизациялау стратегиясында білім мазмұны - құрылымы бойынша адамның мәдениетіне теңестірілген, изоморфты, педагогикалық тұрғыдан бейімделген, тұлғаның кәсіби тәжірибесі ретінде қарастырылады. Ол негізгі төрт элементтен тұрады: танымдық қызмет тәжірибесі, қызметтің белгілі амалдарын жүзеге асыру тәжірибесі, шығармашылық қызмет тәжірибесі, эмоциялық-құндылық қатынастар жасау тәжірибесі. Осы төрт тұрпатты тәжірибені меңгеру оқушыларда әрекет етудің күрделі мәдениеттілікке сиымды қабілеттерін қалыптастырады. Бұл қабілеттер құзыреттілік деп аталады [3, 245 б.].
Соңғы жылдары білім берудің жаңа бағытына қатысты Еуропа Кеңесінің ұсыныстарына сәйкес құзыр ұғымына көп мән беріліп жүр. Соған сәйкес ғылыми әдебиеттерде құзырлық түсінігіне әртүрлі бағытта анықтамалар берілген. Шетел тілінің сөздігінде құзыр, құзырет (XVIII ғас. соңында) - қандай да бір мекеме, мемлекет органының немесе лауазымды тұлғаның құзырындағы іс-әрекеттері. Сот құзырлығы. Шығындарды бақылау менің құзырыма жатады. Бұл шешім әкімшіліктің құзырында деп түсінік берген. Ал XIX ғасыр ортасында құзырет - адамның жақсы ақпараттандырылған, кәсіби талғамы бар, істің мәнісін білетін сұрақтардан тұрады. Біреудің құзырында болу. Бұл оның құзырында. Шешімді жылдам қабылдауда оның бұл мәселедегі құзыреттілігі қатты әсер етті.
Мысалы, философиялық энциклопедиялық сөздігінде құзырлық компетенция - сөзінің француз (competence - құзыретті, хабардар), латын (competentia - әділ, дұрыс қорытынды; competere - дегеніне жету, сәйкес келу, жақын келу) тілінен келгендігін, әмбебаптық тұрғыда қолданылатын термин екендігі көрсетілген. Өз саласына сәйкес білім мен біліктілікпен қаруланған, негізді ой-тұжырым жасайтын және тиімді әрекет ете алатын адамды белгілі бір саладағы құзыреттіліктерді меңгерген деп есептеуге болады [4, 78 б.].
Құзыреттілік (компетентный) (XIX ғасыр ортасында) - құзырлығы қалыптасқан - біреуге қатысты немесе қандай да бір істерге байланысты белгіленген өкілеттіліктерінің құқықтары мен міндеттерін жетік біледі. Құзырлы органдар. Құзырлы органдарды хабардар ету. Біз мұражайдың құзырлы сарапшыларын шақыруға тырыстық.
Құзырлық және құзыр ұғымдары абстрактілік пен нақтылық диалектикалық категорияларының арақатынасы, яғни құзыр - бұл жүзеге асырылған құзырлық, іс-әрекеттегі құзырлығы. Осылайша түсіндірілетін құзырлықтар негізгі немесе тұғырлық және қосымша немесе кәсіби болып бөлінуі мүмкін. Білім беруде тұлғаның негізгі құзырлықтарын қалыптастыруға және дамытуға бағытталуы оны ұйымдастырудағы құзырлық бағытын айқындады және ол қазіргі білім жүйесінің әдіснамасында нақты білімділік технологияларының негізі ретінде танылып отыр. Бұл айтылған Ресейлік тұжырымдамаға В.В. Краевский мен И.Я. Лернер және басқа зерттеушілер қорытып шығарған тұжырымдар негіз болғанын көреміз.
Құзырлықты ғылыми-теориялық негізде зерттеу жұмыстары Л.А.Петровскаядан, ал жалпы білім беру саласын құзырлық тұрғыдан зерттеу И.А. Зимняя еңбектерінен басталғаны белгілі.
Білімдік парадигманы өзгертудің немесе одан шығудың жаңа моделдерін. В.С. Леднев пен М.С. Каган ұсынады. Олардың пікірінше білім мазмұнының негізі ғылыми пәндік сала емес, адам қызметі болуы тиіс. Оның түрлеріне тәжірибелік қайта құрушылық, танымдық, коммуникативтік, құндылық бағдарлық және көркемдік-эстетикалық құзырлықтарды жатқызуға болады.
Құзырлық тұрғыда қарастыру дегенде, бірінші орынға оқушылардың алған ғылыми хабардарлығы емес, мәселені шешудегі біліктілігі тұруы тиіс. Мұндай жағдайлар: біріншіден, қоршаған ортадағы құбылыстарды танып білу мен түсіндіруде; екіншіден, қазіргі заманғы техника мен технологияларды меңгеруде; үшіншіден, адамдармен қарым-қатынаста, этикалық нормаларда, өзінің іс-әрекетін бағалауда; төртіншіден, отбасы мүшесі, сатып алушы, көрермен, қала тұрғыны сияқты күнделікті өмірде кездесетін әлеуметтік рөлдерін орындауда; бесіншіден, құқықтық және әкімшілік құрылымдарда, талап-тілегін білдіруде және эстетикалық тұрғыда баға беруде; алтыншыдан, мамандық таңдауда, өзінің кәсіптік оқу орнына түсуге дайындығын анықтауда, еңбек рыногын бағдарлауда, өзінің өмірдегі орнын, өмір сүру мұраты мен стилін, келіспеушілікті шешу амалдарын табу сияқты көптеген тікелей өзіне байланысты мәселелерді шешуде пайда болады. Осы тұрғыдан қарағанда құзырлық ұғымын кезеңдік сол заманғы оқу парадигмасы мен әлеуметтік тапсырысына сәйкес қолданғанын көреміз.
Қазақстандық ғалымдар құзырлық ұғымына ұқсас ұғымдарға өздерінің түсінігін береді. С.М. Құдайқұлов қабілеттілік - белгілі бір қарекетті нәтижелі орындайтындай тұлғаның жеке дара ерекшелігі [5, 74 б.]. Ол қарекетті жылдам, тұрақты, сапалы орындаудың әдіс-тәсілдерімен сипатталады. Оның жоғары деңгейі-творчествалық, таланттық, дарындылық, данышпандықпен және бәсекелестікпен ерекшеленеді десе, М.М. Жадрина біліктілік - білім жүйесінің соңғы нәтижесі оқушының жеке пәндер бойынша алған білім, білік дағдылары емес, оларды пайдалану арқылы қалыптасып, дамитын өмірлік дағдылар, құзырлықтар деп, ал Л.Т. Қожамкұлова әлеуметтік икемділік - әлеуметтік мәртебелер жүйесінде адамның жағдайының өзгеруіне байланысты әлеуметтік стратификациялар механизмі деп икемділікті құзырлық ұғымына жақын тұлғаның іс-әрекеті ретінде
Жоғарыдағы айтылған теориялық идеяларға сүйене отырып, құзыреттілік ұғымына келесідей анықтама берілді: құзыреттілік - алған білімін пайдалана білу қабілеті; кәсіби мамандығына қатысты қабілеттер мен шеберліктерін меңгере білу; әлеуметтік даму деңгейіне сәйкес келетін және қоршаған ортаның әсер ету факторларына төтеп бере алатын тұлғаның интегративті қасиеттер жиынтығы.
Энциклопедиялық сөздіктерге жасалған талдау көрсеткендей, құзыреттілік феноменінің мәндік ерекшелігін түсінуде индивидтің, субъектінің біліктілігі, қайсыбір тапсырманы орындауға деген қабілеттілік деп түсіндіріледі. Сонымен қатар құзыреттілік ұғымдары психологиялық, педагогикалық сөздіктерде түрліше түсіндіріледі. Онда өзіне деген сенімділік, дәрменсіздік сезімінің жоқтығы, алға қойған мақсаттарға жету жолындағы қиындықтарға назар аударуы, өздігімен оқуға дайындығы және қабілеттілігі, табандылығы, шешім қабылдай алу қабілеті, қиын мәселелерді шешуге дайындығы, жеке жауапкершілігі сияқты ұғымдар қамтылған. Жоғарыдағы сөздіктердегі түсініктемелерді негізге ала отырып, мынадай тұжырымға келеміз: құзыреттілік:
1) белгілі бір деңгейдегі күрделі тапсырмалар мен мәселелердің шешімін табуда тұлғаның білім, білік және тәжірибесінің сәйкес келуі;
2) нақты міндеттерді орындауда өздігімен және жауапкершілікпен әрекет етуге мүмкіндік беретін қабілеттілік пен біліктілігі;
3) жинақталған білім, біліктерін өзекті ете білу қабілеті мен оны өзінің өмірлік жағдайында қолдана білуі. Сонда құзыреттілік - оқушының әрекет тәсілдерін жан-жақты игеруінен көрінетін білім нәтижесі. Құзыреттіліктің мәні зерттеу мәселесінде қолданылатын тұғырларға байланысты да өзгеріп отырады. Аксиологиялық тұғыр бойынша бірінші орында құзыреттілікті тұлғалық сапа, қабілеттілік т.б. деп түсіндіреді. Іс-әрекеттік тұғыр бойынша белгілі бір әрекет түрлерін жүзеге асыруда тұлғаның өздігімен орындай алу мүмкіндіктерін қамтамасыз етуде құзыреттіліктің біліктілік жиынтығы секілді қырларын бірінші орынға шығаруға мүмкіндік береді. Жүйелілік тұғыр бойынша кешенді меңгерілген білім, білік, дағдыларға негізделген білік және қабілеттіліктерді талдау, белгілі міндеттерді шешуге сәйкес келетін құзыреттіліктің лайықты жүйелі қырларын білдіреді.
Құзыреттілік ұғымы психология ғылымында қандай да бір салада топтың, тұлғаның жетістігі ментабыстылығыретінде қарастырылады.
Л.Хьелл, Д.Зиглердің анықтамасы бойынша, құзыреттілік - бұл психологиялық сапа ретінде тұлғаның адамға қоршаған ортамен өзара әрекеттестікке түсуде өзінің қабілетін мойындайтын, өзінің сезімінен бастап өзіндік табыстылығын және пайдалылығын, сенімділігі мен күш-жігерін білдіреді [6, 98 б.]. Бұл ұғымның жалпы мағынасын істің мән-жайын түсініп әрекет етуі деп түсінуге болады. М. Кэрст бұдан да нақтырақ анықтама беріп, оның бес түрлі тәсілін бөліп көрсете келе, тұлғаның мәселені шешуге сәйкестігі, тұлғалық қасиеттердің және қабілетінің жиынтығы деп тұжырымдаған.
Психология ғылымында құзыреттілік ұғымына қатысты нақты қалыптасқан іс-әрекетті жүзеге асыруда білім, білік, дағдының жиынтығын қамтиды (А.Н.Журавлев, Н.Ф.Талызина, Р.К.Шакурова және т.б.) деп түсіндіріледі. Олай болса, психология ғылымында құзыреттілік танымдық, пәндік-практикалық және жеке өзіндік тәжірибелер жиынтығы ретінде анықталған. Жас ерекшелігіне қарай балалардың құзыреттілігі өткен кезеңдегі психикалық деңгейіне, мәдени-тарихи, этникалық және әлеуметтік-экономикалық формалардың әсер ету дәрежесіне тікелей байланысты болады. Осылайша, бастауыш сынып оқушыларының психологиялық ерекшелігі коммуникативтік құзыреттілікті қалыптастыру мүмкіндігімен анықталады. Білім беруді жаңарту негіздерінің бірі ретінде құзыреттілік тұрғыдан келуді жақтаушылар күтілетін нәтижелер тұжырымдамасын ұсынуда. Бұл тұрғыдағы көзқарасты Б.Д. Эльконин құзыреттілік ұғымы тек танымдық (когнитивтік) және технологиялық құраушы ғана емес әрі мотивациялық, әлеуметтік және мінез-құлықтың, яғни оқыту нәтижелерін (білім, білік, дағды), құндылық бағдар жүйелерін қамтиды деген. Психологиялық көзқарастарды қорыта келе, әлеуметтік-мәдени ортада қалыптасқан құзыреттілік білім және мінез-құлық нормасы, оларға қатынасы, білімін тәжірибеде жүзеге асыра алу біліктілігі деп түйіндейміз.
1.2 Қазіргі кезең ақпараттық оқыту технологиялары мен
құралдарының оқушылардың ақпараттық құзыреттілігін
дамытудағы рөлі
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында: Білім беру жүйесінің басты міндеті - ұлттық және азаматтық құндылықтар мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау, оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желіге шығу - делінген [7, 15-17 бб.].
Осыған орай бүгінгі ұстаздардың алдында оқушыға білім, білік, дағдыларын игертіп қана қоймай, қабылдауын, ойлауын, қиялын, сезімдерін, яғни жан-жақты, азат, шығармашыл, өз бетімен жұмыс жасай білетін, бәсекеге қабілетті жеке тұлғаны дамыту міндеттері тұр.
Жалпы білім берудің мақсаты - терең білімнің, кәсіби дағдылардың негізінде еркін бағдарлай білуге, өзін-өзі дамытудағы адамгершілік тұрғысынан жауапты шешімдерді қабылдауға қабілетті жеке тұлғаны қалыптастыру, ақпаратты технологияны терең меңгерген, жылдам өзгеріп жататын бүгінгі заманға лайықты, жаңашыл тұлғаны қалыптастыру.
Ақпараттандыру - бұл ақпараттық ресурстарды қалыптастыру және тиімді пайдалану негізінде мемлекеттік басқару органдары мен азаматтардың ақпараттық қажеттіліктерін қанағаттандыруға қолайлы жағдай құру. Ақпаратық технологиялардың даму қарқындылығы соншалықты жылдам, тіпті кез-келген жаңа нәрсе мен жаңалық пайда болып үлгермей, әрбір үйге жетіп жатады. Білім беру мекемелерін компьютерлік техникалармен жабдықтау мәселесі соңына дейін толық шешілген жоқ, күн тәртібінде қазіргі уақытта басқа мәселе тұр - ол компьютерлік техниканы қалай дұрыс пайдалану керек деген мәселе. Бүгінгі таңда біздің мемлекетіміздің негізгі тұжырымдамасы өркениет дамуының жаңа тарихи фазасынан құрылған ақпараттық қоғам құру курсы қолға алынды. Оның негізі - ақпарат және білім.
Оқытуды компьютерлендірудің негізін әлеуметтік үдеріс ретіндегі екі бағыт құрайды: білім беру ісін компьютерлендіру және оқыту ісін компьютерлендіру. Оқыту ісін компьютерлендіру компьютерді қолданудың тікелей оқыту ісімен байланысты саласын ғана қамтиды. Бұл жағдайда компьютерді пайдалану кеңістігі аса көлемді оқыту сабақтары, оқушыларды тестілеу, біліміне бақылау жасау, ойын сабақтарын және т.б. қамтиды.
Қазіргі кезде оқытуды компьютерлендіруде атқарылатын міндеттері, компьютерге берілетін іс-әрекеттер тұрғысынан қарастыру сипаты нақты көрініс таба бастады. Оқу үдерісінде компьютер зерттеп, танып-білу нысаны да, оқыту нысаны да бола алады, яғни оқытуды компьютерлендірудің екі бағыты болуы мүмкін. Бірінші жағдайда, білімді, шеберлікті және дағдыны меңгеру компьютердің мүмкіндіктерін танып-білуге, сонымен бірге оны әртүрлі мәселелерді шешуге пайдалануға, басқа сөзбен айтқанда, компьютерлік сауаттылыққа қол жеткізуге мүмкіндік береді. Ал екінші жағдайда, компьютер оқытудың пәрменділігін арттырудың күшті құралы болып табылады.
Оқу қызметін басқару міндетін атқаруда - компьютерді пайдалану оқыту құралы ретінде өзіндік мәнге ие болып саналады. Компьютерді меңгертудің екі түрін ерекше атап көрсетуге болады. Біріншіден, оқушылардың компьютермен тікелей қарым-қатынас жасауы аса маңызды. Бұл жағдайда компьютер білім алушының оған жүктейтін тапсырмаларын мүлтіксіз орындайды, оның дұрыс жүзеге асырылуын бағалайды және қажет болған кезде, тиісті көмек көрсете алады. Мұнда меңгеру ісі мұғалімнің көмегінсіз жүреді, компьютерді меңгерту бағдарламаларының жетілдірілмеуі салдарынан берілген тапсырмаларды дұрыс орындауға мүмкіндігі болмай қалған жағдайда ғана оқушы ұстаздың көмегіне жүгінеді [8, 76 б.].
Ал екінші жағдайда меңгерту ісі компьютермен оқушының емес, педагогтің қарым-қатынас жасауы арқылы жүзеге асырылады. Компьютер оқушыға оқу үдерісін басқаруға көмектеседі, мысалы, оқушы орындаған тапсырмаларда жіберілген қателерді және оған жұмсалған уақытты ескере отырып, бақылау тапсырмаларының орындалу нәтижелерін шығарып береді. Мұндай мәліметтер барынша жинақталып, бірдей тапсырмаларды әртүрлі оқушылардың қалай орындағанын немесе бір оқушының белгілі бір уақыт аралығындағы нәтижелерін салыстыра отырып, анықтап бере алады.Көптеген мамандар компьютерді оқыту технологиясына елеулі түрде өзгерістер енгізуге мүмкіндік беретін оқытудың аса қуатты құралы деп қарастырады, атап айтқанда:
- ол оқу ақпараттарын ұсыну мүмкіндіктерін анағұрлым кеңейтеді. Қызметтің нақты жағдайы мультимедиа құралдарын: түр мен түсті, сызба-графиканы, видеобейнені, анимацияны, дыбысты пайдалану нәтижесінде қайта жасалуы мүмкін;
- ол білімді меңгеруге түрткі болатын себептерін күшейтуге мүмкіндік береді. Оқыту себептеріне компьютермен жұмыс істеудің жаңашылдығы, оқытудың әсерлілігі, оқу тапсырмаларын олардың күрделілігі бойынша реттеп отыруға мүмкіндік беру, тапсырмаларды шешу үдерісіне көмек беру пайдалы түрде әсер етеді;
- ол оқушыларды оқу үдерісіне белсене қатысуға тарта түседі. Қалыптасқан дәстүрлі оқыту үдерісінде көп жағдайда барлық оқушылардың оқу үдерісне белсенді түрде қатыстырылуы қамтамасыз етілмейді;
- қолданылатын оқу жаттығуларының жинағы анағұрлым кеңейе түседі; көп жағдайда тапсырмаларды орындау, жаттығуларды шешу үдерісін басқаруға қолдау көрсету жақсара түседі;
- компьютер оқушылардың іс-әрекеттеріне жасалатын бақылаудың сапасын түбірімен өзгертуге мүмкіндік береді, бұл орайда, оқыту үдерісін басқаруды икемді жүргізуді қамтамасыз етеді;
- ол оқушылардың бойында өз іс-әрекеттеріне бақылау жасап отыру дағдысын қалыптастыруға мүмкіндік береді, компьютер оқушылардың өз жұмысының нәтижелерін нақты көрнектіліктер түрінде көруіне жағдай жасайды.
Бұл жөнінде А.П. Ершов өз еңбегінде дербес компьютердің мынадай педагогикалық мүмкіндіктерін атап көрсетті:
- компьютер оқу үдерісін нәтижелі жүргізуге мүмкіндік беретін барынша дәл техникалық құрал-жабдық болып табылады;
- компьютер өзі көрсететін көмек пен оған тапсырма беру шарттарын белсенді түрде ұштастыра білген сенімді әріптес бола отырып, оқушының белсенділігін арттырып, оны барынша ынталандыра түседі;
- компьютер - оқу үдерісінің жаттығу кезеңін бақылау үшін керемет құрал болып табылады;
- компьютер жұмысының ішкі орнықтылығы ойын ережелерін сақтаудағы тұрақтылығы, осы қасиеттерінің аталған ережелерді танып-білудегі қағидамен ұштасып жатуы оқу үдерісінің танымдық сипатын арттыра түседі, оның интеллектуалдық және логикалық дәрежесін күшейтуге септігін тигізеді;
- компьютердің визуалдық және басқа да күрделі бейнелерді құруға мүмкіндігінің көп болуы оқу үдерісінің ақпараттық арналарының өткізгіштік қасиетін елеулі түрде жақсарта түседі;
- компьютер оқу үдерісіне елеулі түрдегі жаңа танымдық құралдарды енгізуге мүмкіндік береді, атап айтқанда, сараптама жүйелерінің көмегімен есептеу эксперименттерін жүргізуге, есептерді шешуге, алгоритмдерді құрастыруға және білім-таным қорларын толықтыруға жол ашады;
- ғылыми-техникалық төңкерістің жетекші және жалпы бұқаралық құралына айнала отырып, компьютер оқу үдерісіне енуінің өзімен-ақ білім беру саласының нақты, шынайы өмірмен тығыз жақындастыра түседі;
- ақыр аяғында, әмбебаптылығы мен бағдарламалана алатын қасиеттері, оның көптеген мақсаттарда пайдалануға болатындығы көп жағдайларда оқытудың техникалық құрал-жабдықтарының құнын қысқартуға көмектеседі, яғни заттарды пайдалану арқылы сынақтар жасау, зертханалық жұмыстар жүргізу сияқты іс-шараларға шығын жұмсауды болдырмайды және компьютерді бір рет қана емес, бірнеше рет қолдана отырып, арзан бағдарламалық қондырғылар жасауды қамтамасыз етеді [9, 256 б.]. Кез-келген құрал-жабдықтар сияқты, компьютердің көмегімен оқыту ісінің артықшылықтарымен бірге кемшіліктері де бар. Бұл орайда, белгілі бір компьютерлік оқыту жүйелерін жасаушылардың тәжірибесіздігінен туындайтын кемшіліктерді нақты ажырата алуға тиіспіз. Мұндай кемшіліктерге компьютерлік оқыту бағдарламаларының дидактикалық қағидаларды ескермей жасалуы, компьютердің күш-қуаттық мүмкіндіктерінің толығымен пайдаланылмауы, сондай-ақ, компьютердің техникалық жүйе ретіндегі өзіндік табиғатынан туындайтын олқылықтарды жатқызуға болады.
Сол себепті компьютерді меңгерту үдерісінде пайдалану ісіне қарсылық білдіріліп, белгілі бір оқыту бағдарламаларының пайдасы немесе пәрменділігі аз екені туралы сөз болған жағдайда, мәселе компьютердің техникалық құрал ретіндегі өзіндік қызметінде емес, сол арқылы қолданылатын оқыту бағдарламаларының талапқа сай еместігіне байланысты болып жатады. Қолда бар көптеген оқыту бағдарламаларының тиімсіз болып шығуын оларды жасап, құрастырудың алғашқы ойлағандағыға қарағанда, анағұрлым күрделі жұмыс болып шыққандығымен түсіндіруге болады. Бұл үдеріс көптеген психологиялық-педагогикалық өзекті мәселелерді шешу ісімен тығыз байланысты. Ал компьютерлік оқыту бағдарламаларын жасаушы мамандардың көпшілігі оқыту бағдарламасын құрастыру барысында аса қажет болып табылатын психологиялық-педагогикалық дайындықтан өтпеген болып шығады, олардың басым көпшілігі оқыту бағдарламалары қалай сынақтан өткізілетінінен, олардың пайдалылығы мен пәрменділігі қалай бағаланатынынан бейхабар болады.
Дегенмен, анағұрлым пәрменді оқыту бағдарламалы қолданылған жағдайда да компьютердің мүмкіндіктері үнемі және жан-жақты, толық пайдаланыла бермейді. Әсіресе, оқушының берген жауабына нақты, дәл талдау жасай білуге, оның жіберген қателеріне сараптама жасап беруге шамасы келмейтін бағдарламалар орнатылған компьютер мен оқушының өзара қарым-қатынастық байланыс жасауға мүмкіндігі болмауына орай көптеген кемшіліктерге жол беріліп, оқушылар мен мұғалімдер тарапынан сын-ескертулер айтылып жатады. Мұндай компьютерлерді пайдалануда жіберілетін осыған ұқсас олқылықтар оқыту бағдарламасын жасаушылар тарапынан компьютер мен оқушылардың өзара қарым-қатынасына байланысты педагогикалық және психологиялық қағидаларды көп жағдайда ескере бермеуінен туындайды.
Компьютерді оқыту үдерісінде пайдалану идеясы оқыту бағдарламалау тұжырымдамасы аясында пайда болды. Б.Ф. Скиннер жасап шығарған оқытуды бағдарламалау тұжырымдамасының ең басты тұжырымы - дидактикалық машинаның немесе бағдарламаланған оқулықтың көмегімен берілетін тапсырмалардың жүйелі бірізділіктегі бағдарламасы болып табылаты. Оқытудың сипатына және берілуге тиісті жауаптардың мазмұнына қарай бағдарламалар тікелей, тармақталған, аралас бағдарламалар болып ерекшеленеді [10, 173 б.].
Қазіргі заманғы мектептердің алдында тұрған оқушылардың қабілеттерін дамытуға бағытталған негізгі міндеттермен бірге балама бағдарламалардың, дидактикалық құралдардың, әртүрлі сипаттағы білім беру мекемелерінің болуы жобалау ісі педагогикалық қызметтің қажетті компоненті болуы қажеттігін талап етеді.
ХХ ғасырдың 80-жылдарының бас кезіне қарай оқыту технологиясы және педагогикалық технология ұғымдары оқу-тәрбие үдерісін ұйымдастыру және басқару құралдары мен әдістерінің жүйесі немесе қолданылып жүрген әдістерді бағалау арқылы әдістер қолдану мен материалдарды құрастыру жолымен білім беру ісінің пәрменділігін арттыру факторларын талдау жолымен білім беру үдерісін оңтайландыру әдістерін жасау ретінде түсіндіріліп, қабылдана бастады (Н.Г.Суртаева). Қазіргі заманғы педагогикалық үдерістердің мәнін одан әрі сарапқа салу күні бүгінге дейін жалғасын тауып келе жатыр, бұл ұғымның ауқымы мен мазмұны әлі де нақтылана түсуде, тіпті ол әртүрлі талас-тартыс та тудыруда. Ғылыми еңбектерге жасалған талдау автордың көпшілігі компьютердің оқыту үдерісіндегі педагогикалық мүмкіндіктерінің жоғары екендігін көрсетеді. Әйтседе компьютерді пайдалану педагогикалық бағдарламалық құралдарды құрастыру барысында компьютердің оқушымен өзара әрекеттегі дидактикалық және психологиялық қағидаларын ескергенде ғана тиімді болады. Білім беру ісін технологияландыру теориялық негіздері әдебиеттерде енді ғана айқындала бастаған педагогикалық жобалаумен үзіліссіз байланысты.
Компьютерлік технология бағдарламалық оқыту идеяларын дамытады, қазіргі заманғы компьютерлер мен телекоммуникациялардың ерекше мүмкіндіктерімен байланысты, әлі зерттеле қоймаған, жаңа оқытудың технологиялық үлгілерін ашып береді.
Қазіргі жағдайда компьютерлік технология адамзат тіршілігінің барлық бағытына енген, олар біздің зерттеуімізге аса қызығушылық туындатады.
Компьютерлік технология - деп қазіргі есептеу техникасы мен бағдарламалық қамтамасыз ететін құралдарды пайдалана отырып, адамзат қызметінің барлық түріндегі ақпаратты өңдеу үшін жасалған және жобаланған үдерістің жүйелі, бірізділікте қолданылуын айтады.
Компьютерлік технологияның даму деңгейі, ең алдымен, жедел өңделіп, жетілдіріліп отыруға қабілетті сипаттағы аппараттық және бағдарламалық құралдармен анықталады. Аппараттық-бағдарламалық сипаттамалар, әсіресе, білім беру жүйесіндегі дидактикалық үдерістерді дамытуда аса маңызды.
Компьютерлік технологияның құрамдас үш негізі бар:
1) техниканың өзі (бұл ақпараттық жүйені техникалық жағынан қамтамасыз етуін көздейді);
2)осы техникада ақпаратты өңдеу бағдарламалары (бұл жүйенің бағдарламалық тұрғыда қамтамасыз етілуін қарастырады);
3) ақпарат нәтижесі (бұл осы бағдарламалар бойынша техникада өңделеді). Барлық өндірістік міндеттер, өз кезегінде, шағын жүйелердің міндеттеріне біріктірілген. Міндеттемелік шағын жүйелер басқару міндеттеріне және қызмет түрлеріне қарай ажыратылады. Шағын жүйелердің немесе міндеттердің өндірістік, маркетингтік, қаржылық, бухгалтерлік, кадрлық, жедел және басқа да түрлері болуы мүмкін. Атқарушылық міндеттерді шешу барысында үш шағын жүйе жұмыс істейді:
1) бағдарламалық қамтамасыз ету;
2) ақпараттық қамтамасыз ету;
3) техникалық қамтамасыз ету.
Бағдарламалық қамтамасыз ету - өзіндік қызметтік міндеттерін атқару барысындағы техникалық құрал-жабдықтардың жұмысын қамтамасыз етіп отыратын бағдарламалардың жиынтығы. Компьютердегі ақпараттық жұмыстарды атқарудың қызметтік міндеттерін шешу үшін мынадай бағдарламалары қолданылады:
- қолданбалы бағдарламалар;
- пайдаланушының (адамның) ЭЕМ-мен (операциялық жүйелер мен кеңістіктер) арасындағы достық диалогты ұйымдастыру үшін қажетті бағдарламалық құрал-жабдықтар;
- есептеу техникаларына (қызмет көрсету бағдарламаларына) қызмет етуге арналған бағдарламалар;
- жаңа бағдарламалар жасау үшін қажетті құрал-жабдықтық құралдар (бағдарламалаудың тілдері);
- мәліметтер қорларын және тағы басқаларды жасауға арналған бағдарламалық құрал-жабдықтар және тағы басқалар.
Ақпараттық қамтамасыз ету - деректерді сипаттаудың біртекті, анағұрлым жүйеленген қызметтік міндеттері мен тілдік құрал-жабдықтарын шешуге арналған, сонымен бірге оған сәйкес келетін нұсқаушылық және әдістемелік атериалдардың деректемелік қорларының бірыңғай жиынтығы болып табылады.
Техникалық қамтамасыз ету - есептеу және байланыс техникаларының кешендік жиынтығы, оның көмегімен тиісті мәліметтерді өңдейтін тиісті бағдарламалар бойынша барлық ақпараттық үдерістер жүзеге асырылады.
Ақпараттық технология құралдарын (АТҚ) пайдалану оқытудың мақсаты мен мазмұнын өзгертеді, оқытудың жаңа әдістері мен ұйымдастыру формалары пайда болады. АТҚ оқу-тәрбие міндеттерін шешу үшін қолдану кез-келген оқушыны оқытудағы міндетті компоненттің бірі болып табылады. Сол себепті мектептің алдында оқушыны әртүрлі сипаттағы компьютерлік технологияны пайдалана білуге үйрету міндеті тұр.
АТҚ жоғары сынып оқушыларының оқу-тәрбие үдерісінде пайдаланудың тиімділігі білім алушылардың оқу-танымдық әрекетін ұйымдастыруда пайдаланылатын педагогикалық құралдардың тұжырымдамалық тұрғыда жасалуына; оқушыларды даярлаудағы оқу-ақпараттық ортаның мектеп өміріне бейімделу дәрежесіне; білім алушылардың ақпараттық технологияларды пайдалану арқылы белгілі бір мақсатқа бағытталған тапсырмаларды шешудегі даярлық деңгейіне байланысты [11, 49 б.].
Мектептегі оқу-әдістемелік үдерістің қызметін ұйымдастыруда компьютерлік технологияларды пайдаланудың мынадай түрлерін қамтамасыз ету қажет:
- таным үдерісін оңтайландыруды және іс-әрекет қызметінің жеке-дара стилін қалыптастыруды қамтамасыз ететін оқыту құралдары;
- зерттеу пәні ретінде мектептегі білім беру ортасындағы ақпараттық үдерістерді ұйымдастырудың ерекшеліктерін ескере отырып, ақпараттарды өңдеудің қазіргі заманғы әдістерін қамтамасыз ету;
- қазіргі заманғы ақпараттық ортада шешім қабылдай білу дағдысын қалыптастыруды қамтамасыз етуге бағытталған құралдар ретінде қолданылуы, атап айтқанда, қажетті ақпараттарды анықтау, ұйымдастыру және іздеу; алға қойылған міндеттерге сәйкес келетін құралдарды таңдай білу және ұйымдастыра білу; ақпараттарды өңдеу технологияларын пайдалана білу; алынған нәтижелерді оқу-тәрбиелік міндеттерді шешу үдерісін оңтайландыру мақсатында пайдалана білу.
Жоғары сынып оқушыларының АТҚ меңгеруді тиімді болуы мыналарға байланысты:
- білім алушылардың оқу-танымдық қызметін ұйымдастыруда пайдаланылатын педагогикалық құрал-жабдықтарының тұжырымды түрде жасалу қажеттігі;
- мектеп оқушыларының оқу-ақпараттық ортаға бейімделу дәрежесі;
- білім алушылардың ақпараттық технологияларды пайдалану арқылы белгілі бір мақсатқа бағытталған міндеттерді шешуге дайындығы.
Жоғары сынып оқушылары компьютерлік технологиялаға қажетті білім негізін меңгерту әрі оны практикада пайдалану тәжірибелерін жинақтауы қажет, оларды практикалық іс-әрекеттерде пайдалануға байланысты даярлықты меңгеруі тиіс [12, 75 б.].
Компьютерлік технологияларды меңгерудің мынадай өзіндік ерекшеліктері бар:
- компьютерлік технологияларды қай мақсатқа арналғанын, қолданылу салаларын және негізгі жұмыс қағидаларын білу;
- нақты технологиялардың берілген негізгі міндеттік мүмкіндіктерін білу;
- технологиялар арқылы жүзеге асырылатын бағдарламалық құралдармен жұмыс істеудің әдістері мен тәсілдерін білу және оларды іс жүзіндегі тәжірибелік іс-әрекет қызметінде пайдалана білу дағдысын меңгеру.
АТҚ жоғары сынып оқушыларының әлеуметтік-мәдени дамуы барысын техникалық жағынан қамтамасыз етуде шешуші қызмет атқарады.
Оқытуды компьютерлендіру оқыту технологиясын жетілдірудің белгілі бағыттарының бірі болып табылады, оның әсіресе жоғары сынып оқушыларына білім берудегі маңызы орасан зор. Әртүрлі жоғары оқу орындарына түскелі отырған және қоғамдық өндірістің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz