Шалқар өңірі ақындарының туындыларындағы ерекшеліктер

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 42 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

Баишев Университеті

Дипломдық жоба

Тақырыбы: Шалқар өңірінің ХІХ-ХХ ғасырдағы ақындары

Мамандық

Орындаған

Ғылыми жетекші

Ақтөбе, 2020 жыл

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ

Шалқар өңірінің ХІХ ғасыр мен ХХ ғасыр басында өмір сүрген ақындардың шығармашылығыМөңке ТілеуұлыАқпан ӘйітбекұлыСары БатақұлыТаразы ҚаленқызыПұсырман ІдірісұлыСарышолақ Боранбайұлы
Шалқар өңірі ақындарының туындыларындағы ерекшеліктерШалқар өңірінен шыққан ақындар шығармаларының тақырыптық, мазмұндық, жанрлық, көркемдік ерекшеліктеріне талдау жасауДәстүр сабақтастығын анықтау

ҚОРЫТЫНДЫ

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

КІРІСПЕ

Еліміздің Тəуелсіздікке жету жолы оңай болған жоқ. Тамыры терең тарихымыздың өзі бұған куəгер. Араға сан ғасырлар салып қазіргі қазақ елі бабаларымыздың аманатын іске асырып, ғасырлардың тоғысында көк байрағын көкке желбіретіп, азаттығын жариялады. Алтай мен Атыраудың, Арқа мен Алатаудың арасындағы кең далаға иелік жасаған қазақ егемен ел ретінде жаңа азаттық дəуірдің төрінен көрінуі үшін қаншама қиындыққа ұшырады?! Алаштың Ұлы даласында көз сүзген империяшылдардың жаман пиғылы мен қантөгісі көп саясатының кесірінен еліміз талай қиындық көрді. Тарихшы ғалымдарымыздың келтірген деректеріне сүйенсек, өткен ғасырдың бастапқы кезеңдерінің өзінде қазақтың даласында «қызыл террорлар» деген атқа ие болған қуғын-сүргін мен ұжымдастыру саясаты салдарынан қазақтар миллиондап қырылып, мал-мүлкілерінен айырылды. Қазағымыздың Тəуелсіздікке қол жеткізгеніне биыл 29 жыл болды. Осы жылдардың аралығында тарихымыздың ақтаңдақ беттері ашылып, ұлттық құндылықтарымыз қайта жандана бастады. Ғасырлар бойы бұл жолда қисапсыз тері мен қанын төгіп, қол бастаған ерлеріміз бен батырларымыздың ерен ерлігі тарихымызда алтын əріптермен жазылды. Тарихымыздың тамырына бойласақ, тəуелсіздікке жету жолында халқымыздың бірнеше жүздеген көтерілістері болған.

Ақтөбе жерінің сөз өнері «Ойыл көздің жасы еді . . . » деп тебіреніп толқыған Асан Қайғы бабамыздан бастау алады. Желмаясына мініп Жерұйықты іздеген қарттың өмірінің біршама бөлігі осы жерде өткен деген болжамдар бар. Қарға бойлы Қазтуған жырауда ел Еділден түп көтерілгенінде осы маңайда жырларын шашқан. Еңсегей бойлы ер Есім тұсында сөзін ұстаған әйгілі әскербасы, даңқты жырау Жиембетте бір уақыттарда қазіргі Ойыл ауданының аумағында ордасын тіккен деген деректер бар. Әбілқайыр мен Нұралы хандардың қабырғалы биі, мың жылдығын болжаған данышпан Мөңке бидің де кіндігі осы Ақтөбе жерінде кесілген.

Сөз өнерінің, көркем сөздің тігісінің, образдарының, көркем ойлардың, сөздің шешендігі мен шеберліңігінің тілдік бейнесін ақындардың өлеңдерінен байқаймыз. Ақындардың өлең жолдарында көркемдік бейнелеуді, көріктеу тілі өзің алдына, түлеп ұшқан тың өткір, ұтқыр тіркестері аса мол болады. Ақындардың қайсысы болса да, халықтың тіл байлығын молынан қолдана отырып, түрлі әдемі теңеулерді, сөз образдарын жасайды, айтайын деген ойын ашық, әрі терең мағыналы ойлармен жеткізеді. Қазіргі кезде кемеліне жеткен әдеби тіліміздің алға басып, өркендеуіне ақындық теңіз сияқты айтыстың орны ерекше. Айтыстың көркемдік әлемі - оның бүткіл болмысын танытады. Көркем сөз өнеріне елеулі үлес қосқан ақындардың шығармашылығын тілдік тұрғыдан талдап көрсете отырып, көркем тілдің әдеби нормаларын, оған сәйкес эстетикалық принциптерін қалыптастырудағы орнын айқындау зерттеудің өзектілігі деп білемін. Ақынның тіліндегі троптардың түріне кеңінен тоқталып, өзге де ақындар тілінің ерекшеліктері мен салыстарып зерттеу маңызды болмақ.

Зерттеудің негізгі мақсаты - Ақтөбе қаласы Шалқар өңірінен шыққан ХІХ ғ. -ХХ ғ. ақындары тілінің лексикалық ерекшеліктерін, яғни стильдік-семантикалык, құрылымдылығы жағынан, көркемдік амал-тәсілдердің экспрессивтік, эмоциялық бояуын, фразеологизмдердің сөз саптауында әр түрлі семантикалық, адамдық, өзгеріске ұшырап жаңарылуын, сонымен қатар морфологиялық, кейбір синтаксистік ерекшеліктер мен өлеңдердің құрылыстарын анықтай отырып, ақындардың өлеңдеріндегі троптарды зерттеп, маңызын анықтау.

Зерттеудің негізгі әдіс-тәсілдері - стильдік-семантикалық талдау және баяндау, салыстыру, ғылыми тұрғыда талдау. Сондай-ақ, жалпы тіл білімінде пайдаланылатын лингво-стилистикалық әдіс басшылыққа алынады.

Шалқар өңірінің ХІХ ғасыр мен ХХ ғасыр басында өмір сүрген ақындардың шығармашылығы

Шалқар өңірі - патшалық кезеңнен бастап бүгінге дейін мал өсіріп, еңбегімен күн көргіп жүрген қазақ ауылы. Ресей патшалығы бұл өңір Еуропа мен Азияның аралығындағы сауда-саттық пен әлеуметтік-экономикалық тұрғыда қолайлы жер санады. Екі ортаға қатынас орнату үшін теміржол салу жоспарын осы жерден бастау керектігін ұйғарды. Мамандардың айтуы бойынша 1870 жылдардан бастап зерттеулер жұмыстары жүргізіп, түрлі жағдайларды ескере отырып бір келісімге келген. Солайша, 1902 жылы екі тараптан бір мезгілде Орынбор-Ташкент бағытындағы теміржол салу жұмысы бастады. Шалқар бекеті 1905 жылы толығымен пайдалануға беріліп, паровоздар іске қосылды. Теміржол салынуына сол жердің халықы қарсы щығып, сол уақытта болыс болған Мырзағұл Шманұлы оларға тоқтау айтқан. «Темір жол орыстікі болғанмен жер қазақтікі, қызығын келешек ұрпақ көреді» деп ақылын берді. Біртіндеп темір жолдың бойында елді мекендер бой көтере бастады. Теміржолдың құрылысына жер аударылған саяси тұтқындармен қатар шалқарлық азаматтар да қатысты. Саяси тұтқындар осы ауыл тұрғындарының көздерін ашты, оқытты. Кейінірек, осы қазақтар Уақытша үкімет құруға белсене қатысып, Шалқар өңірі жергілікті революция орталығына айналды. Партия ұйымы 1917 жылы құрылды. Уақытша үкімет ыдырағаннан кейін қалада «Қызыл гвардия» жасақтары және жұмысшылар мен солдаттар Кеңесі құрылып, осы ұйымды А. Мюльгаузин басқарған. 1917 жылы Ақтөбенің станциясында өткен бірінші съезді жұмысына революционер И. Доценко мен Ж. Мекебаевтар белсене ат салысқан. Осыларға құрмет ретінде Шалқар өңірінде көше атаулары берілген. Бұрынғы бауырластардың зиратының орнына Данқ Мемориалы ашылған.
Шалқар өңірінің қалыптасуына, өркендеуіне үлкен үлесін қосқан бұл азаматтар тарихта өздерінің іздерін қалдырды. «Локомотив жөндеу» депосы қазірге дейін жұмысын жалғастырып жатыр. Депоға Ташкенттің теміржол институтын бітірген қазақ жастары шақыртылды. Алғашқы рет депоны басқарған қазақ Әбдірахим Асанов пен Бақтыбай Есқарин, машинистер С. Мұсаев, Ә. Таңатов, С. Төлемісов, Х. Есбосынов, К. Оспанов, Т. Жаниязов сияқты жігіттермен қатар А. Ниязмағанбетова, А. Дәрібаева және т. б. қыздар жұмыс жасаған. Осылайша қазақы жұмысшыларының қатары қалыптасты. Қазіргі уақытта Шалқардың «Локомотив жөндеу депосы» америкалық «Дженераль-Электрик» компаниясының 2ТЭ/ОМК сериялы тепловозына күрделі жөндеу жүргізуден бастап барлық қызмет түрлерін көрсетеді. Оның қуаты бір уақытта 8 бірлік тепловозды жөндеуге жетеді. «Бұл депо - Шалқар өңіріндегі бірден бір өндірістің орны. Бұл жерде 400-ге жақын жұмысшы бар. Тепловоздарға қажетті 56 түрлі бөлшектер жасалынады.

Еуропа мен Азияны жалғастырып тұрған теміржол торабы бойындағы Шалқар жерінен 24 жолаушылар пойызы өтеді. Шалқар - Бейнеу темір жолы беріректе салынды. Бұрын бұл екі ортаға қатынау үшін 16 сағат жүретін болса, қазір 8-9 сағат қажет. Бұл да халықымыздың әл-ауқатының жақсарғанының белгісі. Шалқардың өткен тарихы осындай.

Әдебиет әрдайым қоғамның моральдық, рухани және әлеуметтік жағдайын бейнелейтін және ол жер бетінде болып жатқан барлық оқиғаларға қатысады. Көркем әдебиеттің мәні әлемнің ерекше бейнелі көрінісінде жатыр, сәйкесінше ол қоршаған шындықты тек өзіне тән құралдар арқылы қайта жасайды. Сөз өнері, бұл дарындылықтың көрінісі болғандықтан, алдын-ала сипаттай алады. Барлық жағдайда шынайы көркемдік, эстетика, ой тереңдігі басты өлшем болып қала береді, онсыз өнер жоқ.
Бұрынғы барлық ұлттық әдебиеттер (әр түрлі дәрежеде, әлемдік әдебиет) онда жалпы адамзаттық құндылықтар басым болғандығымен ерекшеленді. Адамның ғалам жүйесіндегі орнын білуге, өмірдің мәнін түсінуге және ойлауына, өлең мен поэзияның мақсатын, тарих пен мемлекетке деген көзқарасы, жеке және азаматтық мәселелердің кең шеңбері-мұның бәрі бүкіл халықтың біртұтастығында пайда болды.
Халық шығармашылығымен және ішінара Шығыс поэзиясымен байытылған қазақ әдебиетінде ХІХ ғасырдың екінші жартысында, әсіресе ХХ ғасырдың басында, әлеуметтік қақтығыстар сөзсіз түрде өрбіді, қорланған және ренжіген адамдардың өмір суреттері көп жағдайда оның үнін өзгертті. Әлеуметтік өзгеріс кезеңі үлкен көлемділік пен көп өлшемділік есебінен азаматтық азаматтық шиеленісті жұмыстарды қажет етеді. Сөз өнерінің одан әрі дамуы Абай данышпандығының күн санап өсіп келе жатқан ықпалымен және орыс әдебиетімен, сол арқылы әлем әдебиетімен тығыз байланыста жүреді. ХХ ғасырдың басында Қазақстанда күрделі қоғамдық-саяси жағдай қалыптасты. Жаңа экономикалық қатынастар пісіп, ауыл шаруашылығы, қолөнер, сауда дамуында (мысалы, қазіргі Қарағанды облысының аумағында әйгілі Қоянды жәрмеңкесі) өз әсерін тигізді. Патша әкімшілігі тарапынан да, жергілікті билік тарапынан да заңсыздық күшейе түсті. Азамат соғысы кезеңі қазақ даласының тұрғындарына қатты әсер етті.

Арнайы жарылыс траншея жұмыстарына жұмылдыруды тудырады. Бұл оқиға 1916 жылғы ұлт-азаттық көтерілістің себебі болады. 1905-1907 жылдардағы орыс революциясы, Бірінші дүниежүзілік соғыс және, ақырында, ақпан және қазан төңкерістері адамдардың әлеуметтік психологиясын өзгертуде маңызды рөл атқарды. Әдеттегідей, көтерілістер мен төңкерістер дәуірінде қалың бұқараның саяси белсенділігі артып, адамдар болашаққа жеңіл жолдарды іздейді. Екі жүзден астам кітап Қазан мен Уфа, Орынбор мен Семейде, Троицк пен Верныйда шығарылды, оның ішінде Абайдың алғашқы басылымдары, Алтынсариннің репрессиялары, А. Байтұрсынов, С. Торайғыров, С. Көбеев және басқалары бар. 1913 жылы 146 көпшілік кітапхана болды. Дегенмен, ұлттық құндылықтарымен, энциклопедиялық және өзіндік ерекшелігімен ауызша поэзия қазірге дейін жетті.

Қоғамдық өмір мен қоғамдық сананың жедел дамуы, бір жағынан, күшті дәстүрлі негіздердің болуы, екінші жағынан, әдебиетте қиын жағдай туғызды, бұл халық үшін өзінің рухани күйін білдірудің негізгі формасы болып табылады. Идеологиялық күрестің шиеленісуі жағдайында шығармашылық зиялылардың арасындағы демаркация, нәтижесінде әлеуметтік күштердің ұмтылысын көрсетеді. Дәстүрлі ақындар барлық жақсыны және жақсылықты тек табиғатпен қоршалған қиын өмірде ғана көрді, ал Демократиялық жазушылар өмірдің жаңа, «еуропалық формаларын» белсенді түрде насихаттады, сұлулық пен махаббат құрметіне арналған миниатюралар пайда болды.

Абайдың махаббат лирикасының жалғасы болған М. Жұмабаев, М. Дулатов және басқалар сияқты керемет шеберлердің өлеңдері адам баласының басынан өткен нәзік нюанстарды бейнелеу шеберлігімен және кемелділігімен ерекшеленеді. Демократиялық бағыттың көрнекті өкілдері Ахмет Байтұрсынов, Мұхамеджан Сералин, Сұлтанмахмұт Торайғыров, Сәбит Дөнентаев, Спандияр Көбеев, Әсет Найманбаев, Акрам Галимов, Бекет Өтетілеуов, Әріп Тәңірбергеновтің еңбектерімен толықты. Абайдың азаматтық дәстүрін жалғастыру көптеген мәселелерді көтерді, патриархалды-тайпалық қатынастардың әшкереленген қалдықтары, патшалық пен қанаудың отарлау саясатына қарсы тұруды, ағартушылыққа, тұрақтылыққа және ауыл шаруашылығына шақыру туралы мәселені көтерді.

ХХ ғасырдың басында, бұрынғыдай емес, Қазақстанның мәдени байланыстары күшейе түсті.

Егер шығыс поэзиясы ұзақ уақыттан бері танымал болса, сол кездегі ақындар мен жазушылар орыс және батыс еуропалық классиктер - А. Пушкин («Евгений Онегин», «Капитан қызы», «Дубровский» және басқалары), М. Лермонтовтың туындыларын және Л. Толстой мен И. Крылов және басқаларының туындыларын аударған. Әдебиет жанрлық тұрғыдан бай және әр түрлі болады: алғашқы ұлттық романдар, драмалар, қысқа әңгімелер, сыни мақалалар, эсселер пайда болды, сатира дамиды.

ХІХ ғасырдың екінші жартысындағы қоршаған шындықтың шынайы бейнесін растайтын дәстүрлер жалғасын тапты. Абайдың жан-жақты реалистік шығармасы оның әрі қарай дамуын анықтайтын жалпыұлттық әдеби процестің орталығына айналады.

Өздерінің ұлы мұрагерлерінің (Абай, Алтынсарин т. б. ) дәстүрлерін жалғастыра отырып, демократиялық бағыттағы ақындар азаматтық лирикаға көп көңіл бөледі. Сонымен, қарапайым адамдардың ой-пікірлерінің өкілі С. Торайғыров Абай сияқты зорлық-зомбылық пен қысымшылықты қабылдамайды.

Көркем образдар жазушының әлеуметтік-моральдық және көркем-эстетикалық көзқарастарын шоғырландырады. Революцияға дейінгі эпикалық прозаның негізгі тақырыбы «қараңғы патшалықтың» «ұсақ күші» масқара болған қарапайым адамдардың қайғылы тағдыры болды. Көбінесе бұл махаббат тақырыбымен байланысты. (Бальзак махаббатқа деген көзқарас адамгершіліктің өлшемі деп сендірді. ) Қыз Жібек пен Төлегеннің бейнелері тазалыққа толы болғандықтан, қазіргі кездегі жас ғашықтардың бейнелері, кейде олардың қайғылы тағдырлары оқырмандардың терең ықыласын тудырды.

Қоғамдық тәртіпсіздік құрбандары Қожаш пен Ғайша (Қалым, 1913), Жамал (М. Дулатов, Бақытсыз Жамал), Қамар мен Ахмет («Қамар Сұлу», 1914), Абдрахман мен Шұға («Шұғаға ескерткіш», 1915), өздерін құрбан етіп наразылықтарын білдірді. Олар әділетсіз дүниежүзілік тәртіпке қарсы бүлік шығарды, жеке басының бақытына, адамдық қадір-қасиетіне деген белсенді құқығын қорғады.

Қазақ халқы да өзге халықтар секілді поэзияға бай, өзінің өнерін ерекше қадірлей білген, көркем сөздердің құдіретін қастерлеп, оған үлкен міндеттерді жүктей білген ел. Адам баласының шырылдап дүниеге келгенінен бастап, ең соңғы демінің шыққанына дейінгі өмір жолы, тіршілік қадамдары түгелдей дерлік поэзиямен байланысты. Адам өмірі мен тіршілігіндегі поэзияның рөлі оның қазіргі қоғамдағы маңыздылында белгілейді.

Белгілі тарихи әлеуметтің, қоғамдық ортаның алдыңғы қатарлы санасынан туындаған поэзия - адамгершілікті асыл поэзия болып табылады. Заманалар қолынан шыққан көркем сөз кестесін, асқақ арманы, ұшқыр қиялының жемістері - қазақ халқының өнерпааздарының жасаған өлмейтін, өшпейтін мәңгілік мұрасы. Әрбір халық өзінің рухани мәдениетінің дәрежесін көркем өнер туындыларының әсерлі қорлары, сән - сәулетімен, салмағымен өлшейді, әрі бағалайды. Атадан берілген, үрім - бұтағына мұра етіп жеткен, шебердің бізіндей, шешеннің тіліндей өнерлерінің құдіретін рухани жан азығына балайды. Адам баласының өзінің өсіп-өнуі жолындағы өмір сүруіне тікелей қажетті нәрселерді алып қоймай, оған рухани азық болатындай өнер мұраларымен дп сусындатып отырады. Айтылғандардың қай - қайсысын да тұлға өз қолымен жасап, керегіне асырады. Барлық материалдық, әрі рухани байлықтардың нағыз иесі - еңбекщі халықтар деген Лениндік қағиданың кемеңгерлік мазмұны осындай заңдылықтарын тани білгендіктен болса керекті.

Ақындар өнерінің ХІХ ғасырдағы қазақ қоғамында кейбір өзгерістердің нышандары байқалса да, оның экономикалық - саяси өркендеуі феодалдық ұсақ рулық дәрежелерден аса алмады. Қазақ елін түгелдей шарпыған бір тұтас хандық мемлекеттің құрылуына мүмкіншілік болмады. ХІХ ғасырда «жырау» деген атаулар өте сирек пайдаланылды. Бұрынғы ауыр сазды, көкейтесті мұңды-зарлы қобызды қосып жырлайтын жыраулардың орнына енді әзіл аралас жеңіл терме, аспандата шырқап айтатын ән - өлеңдер, жүректі тебірентер назды лиракаларды, кезектесе тіл қағысып, өнерді оздыратын айтыстар оздыратын айтыстар, үңгірлеген домбыраның қоңыр сарынына жарыса үн қосқан атақты ақындар пайда болды.

Байырғы қазақ ұғымдарындағы ақын сөзі, осыншама көп мағынаны білдіретін сөз екендігі мәлім. Сондықтан, нағыз суырып салма ақындардың атқаратын қоғамдық мәні зор міндетті кез -келген тұлға атқара алмайды. Көкірегінде суырып салма ақындық бұлақтың көзі бар нағыз дарын иесі ғана атқара алады.

Басқыншылардың қазақтардың ауылын тонап, малдарын айдап, елді мекендерін отқа оратып, егісті жерлерін таптап, бейбіт елдің берекетін алып, құлдыққа ұшыратты. Жоңғарлардың шабуылы қазақ халқының басына түскен ең ауыр кезеңдердің бірі. Халық күйзелісі мен елдің қасіретінің бұл кезеңі күшейгеніі соншалықты, халықты түгел босап кету кауіпіне ұшырады.

Ақын сөзінің мәні барлығымызға мәлім. Бұл туралы зерттеген зерттеушілерде көптің қасы. Бұл сөздің шығу тегін профессор Е. Смайылов өзініің «Ақындар» атты туындысында егжей-тегжейлі мәлімдеген. Сондай - ақ, оның жырауларға, жыршыларға, сал - серілерге, өлеңші деген де атаулар жайлы берген мәлімдемелері де талас тудырмайды. Бұлар - қазақ халқының байырғы түсініктерінің балама төл атауларының бірі. Сөйте тұра, осы тұста кейбір ұғымдарды мысалға келтіре кетудің артықшылығы жоқ. Араб тілінен: шәғири - ақын, шайыр: шеғыр - тақпақ, терме; шиғіри - поэзия деген үғымдарды беретін сөздердің қазақы жырау, термеші, шайыр деген сөздерінің қалыптасуына ықпал жасады ма екен деген сұраудың ойландыратынын ескеруіміз қажет. Бұл - әрине, зерттеулерді қажет ететін дүние. Үстемшіл қоғамның менмен, тәкаппар, ақылсыз топтары ақындық өнердің қадірін қорлауға тырысып, қадірін түсіруге тырысып, өктемділік көрсетіп, ақындардың өнерін бақсылардың кәсібі деп ұғындырмақ болған. Өздерінің бойында жоқ ақындық өнерге барынша қасы болып, оны келеке етіп асыл сөздің құнын төмендетіп жіберуді көздеген. Кейде, тіптен ақындар деген қадірлі атақты аяқтарына басып, күлкіге айналдырып қорлауға шейін жеткен. Осындай төмендетушіліктің салдарынан өткен ғасырдағы озбыр ортада өмір сүрген кейбір ақындар өзінің ақындық өнерін жасырған немесе басқа бір тұлғалардың атынан өзің жырларын жариялап отырған. Кезінде кемеңгер тұлға Абай Құнанбаевтың осылай жасауына тура келген. Сөйте тура ақындық өнердің ХІХ ғасырда дами түскеніне дәлел ретінде поэзияда өзіндік ізін қалдырған Көтеш, Мөңке би, Шал, Тәттіқара, Үмбетейлер және де қазақтың би - шешендері де болды.

Мөңке Тілеуұлының өмірбаяны

(1675-1756)

Мөңке Тілеуұлы - 1675 жылы қазіргі Шалқар ауданындағы Қопасор деген жерде дүниеге келген. Белгілі би, көреген ойшыл, Әбілқайыр ханның кеңесшілерінің бірі, жырау. Әбілқайыр дүниеден өткен соң Нұралы ханның билігін таныту туралы Елизавета Петровнаға жазған хатта Орта жүздің әйгілі адамдары Жәнібек Тархан мен Керей Наурыз би бастаған топпен, сонымен қатар Кіші жүздің 30 биі, батырларымен бірге қол қойған. Даланың тарихын ғана емес, далалық дін мен танымның, философияның, эстетиканың, поэзияның Асан Қайғыдан кейінгі дәстүрлі жолын жалғастырған Мөңке бидің Дала поэзиясы мен ұлттық философия да алатын орны ерекше.

Әйгілі жазушысы Шерхан Мұртаза Парламенттік мәжілісінде сөйлеген сөзінде: "Нострадамустың бір айтқаны келсе, бір айтқаны келмейді. Ал баяғы Мөңке бидің айтқанының бәрі келіп тұр. Ала-шұбар тілден арыла алмадық. Дүдәмалдау дін деген қаптап кетті" - деп Ақтөбе облысында өмір сүрген билік, шешендік, сөздермен қатар, Асанқайғы, Шалгиіз, Қазтуған секілді жыраулардың дәстүрінің ізімен ақырзаман толғаулары мен де тарихта өзідік орыны бар тұлға.

Мөңке Тілеуұлы - би, жырау, ойшыл-философ, қоғам қайраткері ғана емес, сонымен бірге француздардың Нострадамусы, поляктардың Вангасы секілді болжампаздығымен, көріпкелділігімен де есімі әйгілі.

Тарих ғылымының кандидаты, заң ғылымдарының докторы, профессор Мұхтар Құл-Мұхамед өзінің «Мөңке би» атты еңбегінде: «Мөңке би ХVІІ-ХVІІІ ғасырлардағы қазақтың ең танымал тұлғасы десе болар еді, алайда қазақ баласында одан асқан жұмбақ жан болмаған. »- деп баяндаған. Мөңке Тілеуұлының өмірі жайлы басқа да ғалымдар өздерінің зерттеулерін жүргізген. Мөңке бидің ұрпақтары қазірге дейін бар.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.