Сәкен Сейфуллин поэмаларындағы табиғат көрінісінің сұлу кестеленуі

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 59 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым Министрлігі

Ш. Уәлиханов атындағы Көкшетау мемлекеттік университеті

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

СӘКЕН СЕЙФУЛЛИН ПОЭЗИЯСЫНДАҒЫ ТУҒАН ЖЕР ТАБИҒАТЫНЫҢ ТІЛДІК БЕЙНЕСІ

Иса Дана Сансызбайқызы

Мамандығы: 5В011700 - Қазақ тілі мен қазақ әдебиеті

Ғылыми жетекшісі: ф. ғ. д., профессор Бердібай Шалабай

Көкшетау 2020

МАЗМҰНЫ

Кіріспе

1. Сәкен Сейфуллин өлеңдеріндегі табиғат көрінісінің жырлануы және көркемдегіш ерекшеліктері

1. 1 Сәкен Сейфуллин өмірі, шығармашылығы және зерттеушілер пікірі

1. 2 Сәкен Сейфуллин өлеңдеріндегі табиғат көрінісінің бейнеленуі

2. Сәкен Сейфуллин поэмаларындағы табиғат көрінісінің сұлу кестеленуі

2. 1 «Көкшетау» поэмасының табиғатты жырлаудағы көркемдегіш ерекшелігі

2. 2 «Аққудың айырылуы» поэмасындағы табиғат көріністері

Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

КІРІСПЕ

Зерттеу жұмысының сипаттамасы.

Зерттеу жұмысың өзектілігі.

Зерттеу нысаны. Сәкен Сейфуллиннің поэзиясы мен поэмасын көркемдік ерекшеліктері тұрғысынан талдау зерттеу нысаны болып табылады.

Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері.

Сәкен Сейфуллиннің Көкшетау поэмасындағы табиғат суреттерінің өмірімен байланыстылығы, бейнелі сөз сұлулығы зерттеу нысаны болып табылады.

Осы мақсаттарды орындау барысында төмендегідей міндеттерді шешу көзделді:

Сәкен Сейфуллин поэзиясының табиғатын таныту және ғылыми тұжырымдарға сүйене отырып, жеке автор қолданысындағы сөздердің ұлттық танымдық, көркемдік ерекшелігін сипаттау;
Шығармаларындағы көркемдегіш құралдар: теңеу мен эпитеттердің, троп пен фигура түрлерінің көркем бейне, образ жасауда қолданылуынан нақты мысалдар келтіре отырып, ана тіліміздің сөздік қорының мол байлығын, бейнелілік, нақыштылық сипатын көрсету.

Зерттеудің ғылыми жаңалығы -

Зерттеу дереккөздері. Сәкен Сейфуллиннің шығармалары алынды.

Зерттеудің әдіснамалық материалдары. Жұмыстың ғылыми негіздері ретінде С. Мұқановтың, С. Қирабаевтың, М. Қаратаевтың, З. Қабдоловтың т. б. зерттеушілердің еңбектері басшылыққа алынды.

Зерттеудің теориялық және практикалық мәні.

Зерттеу жұмысының құрылымы. Зерттеу жұмысы кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттен тұрады.

1. Сәкен Сейфуллин өлеңдеріндегі табиғат көрінісінің жырлануы және көркемдегіш ерекшеліктері

1. 1 Сәкен Сейфуллин өмірі, шығармашылығы және зерттеушілер пікірі

Қазақтың ақын-жазушылары туған тіліміздің ғажаптығын, сөз құдіретінің қандай болатынын қарға тамырлы қазаққа дәлелдеп кетті. Жиырмасыншы ғасырда қазақ әдебиеті әлемдік деңгеймен салыстырғанда кенже қалмай, керісінше жаңа қырларымен дамыды. Дүние есігін халықтың еркесі, қамқоршысы болып ашатын, халықтың жүгін көтеретін дара, дана жандар аз-ақ. Соның бірі, қазақтың маңдайына біткен жарық жұлдызы, әдебиетіміздің алып тұлғасы, майталманы, суреткер, сыршыл да сезімтал қаламгер-ақын - С. Сейфуллин.

Сәкен (Садуақас) Сейфуллин 1894 жылы он бесінші қазанда (жиырма үшінші мамырда) Жезқазған облысы, Ақадыр ауданы, Қарашілік қыстағында (бұрыңғы Ақмола уезі, Нілді болысы, бірінші ауылда) дүниеге келген. Ақын өзі туған май (мамыр) айы туралы былай дейді:

«Май айында керемет,

Бұлттанды аспан күркіреп.

Рахман жаңбыр құйып тұр,

Басыла қалды сіркіреп.

Жерге түсіп қызыл күн,

Жайнады дүние рух кіріп.

Май айында тамаша

Тау, тас, орман жаңғырды.

Қаһарлы қыста рух кеткен

Жер жүзіне жан кірді.

Жапырақ гүлге оранып,

Ағашқа көрік - сән кірді.

Сансыз құс жырлап ерте-кеш,

Орманға шаттық ән кірді.

Жапырақ, балау қызғалдақ

Құлпырды жұтып жаңбырды» [1. 78] - деп, өзінің өлеңге, өмірге деген сүйіспеншілігі мен махаббатын осындай тамаша өлең жолдарымен жеткізеді. Ақын жан мен рухты осылай суреттеп, мәңгілік адамның рухы мен жанының бірігуін аңсаған.

Қазыналы өлке Сарыарқаның мөлдір суы, сағымды даласы, толқыған Есіл-Нұра өзендерінің бойы, Ор, Аба тауларының баурайы - Сәкен ақынның бақытты балалық шағы өткен, таңғажайып сұлу жаздың жайлау рахатын көріп, алтыбақан теуіп, ақсүйек ойнаған, қыстың боранды ұзақ түндерінде қиял-ғажайып, ерлік оқиғаларға толы батырлар жыры мен ертегілерін естіп, адам жанын тебірентіп, еліктірер ән мен күй тыңдаған, айтыс пен көкпарды қызықтап, айт пен тойдың қызығын көрген алтын бесігі мен ыстық ұясы.

Әкесі Сейфолла мен анасы Жамал табиғатынан дана, дарынды жаратылған мөлдір қара көз, толқынды шашты, қырмұрын, қайратты, қажырлы ұлдарын азан айтып қойған Садуақас деген есімнің орнына, еркелетіп Сәкен деп атап кеткен. Сәкен шығармаларының зерттеушісі, академик С. Қирабаев: «Сәкеннің әкесі Сейфолла домбырашы, әңгімеші, саятшы, ақжарқын, мейірімді адам болған. Анасы Жамал да ел әдебиетін жақсы біліп, Сәкеннің халық өнеріне деген сезімінің оянуына көмектескен» [2. 170], - деген. Ақын әке мінезін, өнерін бойға жұқтырып, ана әңгімелерін жалықпай тыңдап, зердесіне түйіп өседі.

Сәкен Сейфуллиннің балдырған-балалық шағы киелі ауылында өтеді. Ж. Аймауытұлы, А. Байтұрсынұлы, М. Жұмабаевтар сияқты Сәкен де ауылдағы Ағаш аяқ дейтін молдадан діни білім алып, сауатын ашқан [3. 6] .

Ақын өзінің осы балалық шағын есіне түсіргенде : «Нілді зауытында үш жыл оқып, білім алдым. Алғаш өлең жазуды да осы жерден бастадым. Сол үш жылда, бір сабақ - орысша әліпби кітапшасын оқып, алған білімім болса, екінші сабақ - ұсталардың аласұрып жұлқынған машина әрекетінен жер астында жұмыс істеп шығатын кең жұмыскерлерінің тіршілік-тұрмыс күйінен алған сабақ көңілге орнаған тоқу болды . . . » [4. 21] , - деп жазады. Еңбек адамдарының ортасында жүріп, ұлтты қанаумен, отаршылдық езгімен ерте танысқан болашақ ақынның өлең жазбауы мүмкін емес еді. «Тергеген болсаң айтайын» атты өлең жолдарында ақын былай деген:

«Кейде толып көкірекке, кектер толып кернеген.

Жігер қайнап зұлматқа, дүниеден шындық көрмеген.

Көз жасын көріп сорлының, екпінді қызу өлеңді,

Көкірегім жылап еңіреген, айтпауға ерік бермеген» [3. 96] .

Сәкен Сейфуллин 1902-1912 жылдары Ақмола қаласында әуелі Приходская школада, одан кейін екі класты училищеде оқиды. Білімі жетіле түскен ақын орыс тіліндегі әдебиет кітаптарын көп оқып, алыс-жақын ауылдардан оқу-білім іздеп келген бірталай қазақ балаларына орысша сабақ береді [5. 10] .

Суреткер ақын өмір жолының өзі - тұнып тұрған тарих. Ол өз шығармаларымен үлкен бір дәуірдің дауылпазына айналды. Оны ақын шығармашылығымен тереңірек танысқан сайын көз жеткізесің.

М. Қаратаев: «Халқы сүйген, халқын сүйген Сәкен аға. Ол өзгеше жан еді. Бір көрген адам оны ұмыту мүмкін емес. Атақты сыршыл да сұңқар ақын өзінің даңқымен де, ажар-көркімен де, әділ, адал, адамгершілік қасиеттерімен де ерітіп, еліктіріп әкететін. Әу бастан суретін «Тар жол, тайғақ кешу» кітабының бетінен көргенде, есімде, жазық маңдай, қыр мұрынды, сылау мұрт, ашаң жүзді сұлу, сұрша жігіттің бейнесі қалып қойған-ды» [6. 55], - деген.

Ал Ғ. Мұстафин: Есіме түскен сайын орта бойлы, толқынды қара шашты, өткір ойлы көзді, сымбатты, көрікті, түсі ақ пен қараның аралығындағы қоңырқай кісі көз алдыма келеді. Қадала қарағанда сыртыңды түгіл, ішіңді көріп тұрғандай. Ал, оған қадалған көздер, әсіресе, әйел көздері оңай айырыла алмайтын. Сырты өте сұлу, кербез, тәкаппар, іші өте қарапайым, кішіпейіл еді» - деген.

Ал Е. Ысмайылов 1959 жылы жазылған мақаласында былай деген: «Сәкен өзінен оқып, білім алған жастарды қазақ әдебиетінің тарихын, көркем поэзияны терең зерттеу, сүю, білу рухында тәрбиеледі. Егер көптеген ақын-жазушыларымыз Сәкеннің шығармашылық ықпалымен әдебиет майданына араласқан болса, бірталай жас таланттар Сәкеннің оқушы шәкірті есебінде араласып, шығармашылық қабілетін дамытуға мүмкіндік алды. Сәкен Сейфуллин - қатал күрес үстінде өмірдің қанша теперішін басынан өткеріп, сан қилы соқпағына түссе де, мойымай шынығып өскен ақын азамат» [1. 29] .

Зерттеуші А. Кәкен: «Сәкен жүрген із сайрап жатыр. Оның әдеби мұрасы рухани қазынамыздың алтын қорынан орын алды, келешекте де тарих төрінде тұра бермек. Өзіме тағдырлас, мұңдас, поэзия құлагері атанған Ілияс Жансүгіров Сәкенді тұлпарға теңеді, жүректен шыққан жыр жолдарын арнады» [7. 43] - деп жазады.

Сәкен Сейфуллин тірісінде-ақ халықтың сүйіспеншілігіне бөленіп «Сәкен сері» атанған. Алла бойына сезім мен сұлулықты қосып берген ақын шығармашылығы да тұнып тұрған махаббат пен көркемдік. Ақынның сұлу жанынан өріліп ғажайып туындылар өмірге келді.

Кіндігін Сарыарқа кескен, қаймағы бұзылмаған қасиетті ортада өскен, бесігінен өнеге көрген, өнердің уызын емген сұлу Сәкен, сырбаз Сәкен, сырлы Сәкен, сұңқар Сәкен, ақын әрі композитор Сәкен Сейфуллиннің небәрі қырық төрт жылдық ғұмырында биікке самғап ұшып, биіктің ұшар шыңына шығып, әдебиет пен өнерде өлшеусіз із қалдырған аса ірі тарихи тұлға.

М. Әуезов: «Сәкен еңбегіне тарихшы да, сыншы да емес, жай қатардағы оқушы есебінде көз жіберсек, өзгеде жоқ екі түрлі қасиеті басым айқын көрінеді. Біріншісі - жалтағы жоқ шыншылдығы, екіншісі - ақындық тәкәппарлығы» - деген.

Ал Ғабит Мүсірепов: «Сәкеннің тұла бойы тұнып тұрған ақындық еді, қара тырнағына шейін ақындық үшін жаратылған. Сәкен қазақ кеңес әдебиетінің негізін қалаушы, көшбасшысы. Тарих оған жүктеген міндетті ешқайсымыз атқарған жоқпыз. Тарихқа зорлық жүрмейді» [8. 2] - деп жазады.

Р. Нұрғали өз еңбегінде «Қазақстан қоғамдық тарихында көрнекті орын алатын қайраткер, ХХ ғасырдағы жаңа қазақ әдебиетінің негізін салушылардың бірі - Сәкен Сейфуллин аз ғана ғұмырында найзағайдай жарқырап өтті. Жаңашыл жазушы қаламынан туған шығармалар халық өмірінің өзекті, көкейкесті тақырыптарын аша көрсетті. Сонымен қатар, ұлттық әдебиетке жаңа мазмұн, жаңа идея, жаңа түр әкелген, эстетикалық игіліктер жасаған жазушы туындылары халқымыздың қымбат рухани қазыналарының қатарына жатады» [9] - деп Сәкенге жоғары баға берген.

Сәкен Сейфуллин шығармашылығын зерттеуде әдебиеттанушы, ғалым М. Қаратаевтың орны ерекше. Ол өзінің әдебиеттану мен фольклорының өзекті мәселелері туралы зерттеулерінде Сәкеннің қазақ кеңес әдебиетінің негізін салудағы зор еңбегіне орынды баға берген. Оның «Әдебиет және сын мәселелері», «Сейфуллин туралы жаңа еңбек» мақалалары да Сәкеннің өткені мен бүгінін, алда тұрған өзекті мәселелерін қозғауымен құнды. Ақынның ақындық, қайраткерлік тұлғасы туралы «Азамат тұлғасы», «Ақын туралы айтарым», «Жиырмасыншы жылдардағы қазақ совет әдебиеті» мақалаларында жан-жақты қарастырылып айтылған. М. Қаратаев ҚазПИ-де оқыған жылдары Сәкеннің тәлім-тәрбиесін көріп, кейін ұстаздың жарқын бейнесін есте қалдыруда елеулі еңбек сіңірген. 1933 жылы «Лениншіл жас» газетінің бірнеше сандарында «Қызыл ат» және «Социалистік реализм» атты мақала жазып, Сәкеннің «Қызыл ат» поэмасы [10] төңірегінде туындаған дау-дамайға араласып, поэмаға шынайы баға беріп, Сәкентануға дұрыс ғылыми бағыт берді. Кейін «Қызыл сұңқарлар туралы» (1936) мақаласымен Сәкен шығармашылығы туралы болашақ әділ сынның негізін қалыптастырды. Сонымен қатар, ғалымның «Сәкен Сейфуллин» (1964) атты кітапшасы, «Тар жол, тайғақ кешудің» орысша басылуына жазылған кіріспе мақаласы (1964), Сәкеннің 70 жылдығына байланысты «Дружба народов» (№5, 1964), «Простор» (№5, 1964) журналдары мен «Комсомольская правда» (23 мамыр, 1964) газетінде басылған мақалалары, «Асау тұлпар» атты монографиялық очеркі «Эпостан эпопеяға» кітабында - 1969) және де «Социалистік реализмнің қазақ прозасында қалыптасуы» (1965), «Әдебиет және эстетика» (1970) атты монографиялық зерттеу еңбектерінде «Тар жол, тайғақ кешу» романының жанры, мазмұны мен формасын анықтай отырып, жаңашылдық сипатын ашады. Соңғы еңбегінде Сәкенге «Асқақ аға» деген бөлімін арнап, Сәкенннің ұстаздық үлгісін, азаматтық болмысын жоғары бағалаған.

Сондай-ақ, С. Сейфуллиннің шығармашылық тәжірибесіне көбірек сүйеніп, Сейфуллин дәстүрін молырақ зерттеген ғалымдардың бірі - М. Базарбаев. Оның «Қазақ поэзиясындағы дәстүр мен жаңашылдық жайында» (1960), «Қазақ поэзиясындағы еңбек адамының бейнесі» (1961), «Өлмес дәстүрлер» (1962), «Әдебиет және дәуір» (1966) атты зерттеулерінде ақынның поэзия саласындағы жаңашылдық қызметін, оның жаңа адымды жырлаудағы өнегесін сөз етеді [11] . Әдеби байланыс, әдеби дәстүр, оның жалғастығы, әдебиеттер туысқандығы - Мүсілім Базарбаев зерттеулерінің өзекті проблемалары. Осы проблемалар тұрғысынан Сейфуллин шығармашылығына әрдайым үңіле қарап, содан үлгілі өнеге табады. Оның «Теңдік, бақыт, әділдік орнаталық» мақаласы («Өркен», 23 желтоқсан, 1989) ақын шығармашылығына қайта құру дәуірінің талаптары тұрғысынан қарауда, жалпы 20-30 жылдардағы қазақ әдебиетінің дамуы жағдайларына жаңаша көзқарас туғызуда қызықты ойлар айта білуімен бағалы.

Т. Қожакеев Сәкеннің журналистік қызметіне зор баға берген. Ол өзінің еңбегінде [12] Сәкен Сейфуллиннің Ұлы Қазан революциясының жеңуіне, Совет үкіметінің орнап, нығаюына журналистік қызметімен зор үлес қосқандығын айтады.

Сәкен шығармаларының алғашқы библиографиясын жасаушылардың бірі - ғалым Ә. Нарымбетов [13] . Ғалым жоғарғы оқу орындарына арналған әдістемелік, нұсқаулық еңбектерінде де Сәкен шығармашылығына басты назар аударған. Ақынның өмірі, шығармашылығы жөніндегі «Асқақ жырдың арқауы» энциклопедиялық мақалалардың авторы (1999) .

С. Қирабаев - Сәкентану ғылымының әдебиеттанудың жеке саласы ретінде қалыптасуына ерекше еңбек сіңірген көшбасшы ғалымдардың бірі. Ақын шығармашылығы жөніндегі алғашқы еңбегі 1958 жылы «Сәкен Сейфуллиннің поэзиясы туралы» деген көлемді ғылыми зерттеу мақаладан басталып, ондаған мақалалар тізбегімен «Сәкен Сейфуллин творчестволық жолы» (1962) атты монографияға ұласты. Орта және жоғары оқу орындарына арналған оқу құралдарына да Сәкен шығармашылығына арналған бөлімдерді жазып, сондай-ақ ақын шығармаларын орыс тіліне аудару ісін ұйымдастырды. Сәкен Сейфуллиннің әр жылдардағы шығармалар жинағын құрастыру, ғылыми түсініктер жазу, текстологиялық түзетулер енгізу ісіне белсене араласып, жарық көрген шығармаларының басылымдарының толық библиографасын әзірледі. С. Қирабаев: «Сәкен Сейфуллин Қазақстан Жазушыларының бірінші съезінде сөйлеген сөзінде әдеби мұраны жинау және оны зерттеу қажеттілігіне баса назар аударған еді. Сәкеннің өзі де творчестволық қызметінде қазақтың бұрыңғы әдебиеті мен мәдениеті мұраларын жинауға, зерттеуге белсенді ат салысты» [14], - деп жазады.

Ақын Т. Ізтілеуов те Сәкен шығармашылығына зор құрметпен қараған. «Сәкеннің «Қызыл ат» және ақынның кемшілікті батыл сынауы жайында» атты мақала жазған. Сәкенге деген құрметі мен сыйластығының белгісі ретінде 1936 жылы «Социалды Қазақстан» газетінің 12 шілдедегі санында Сәкенге арнап «Ақынға» деген өлеңін жариялаған.

Отызыншы жылдары Сәкен қолдау көрсеткен жас қаламгерлер қатарында Д. Әбілов те бар. Ол өзінің «Қазақ әдебиеті» газетінің 1936 жылғы - 21 шілдедегі санында жарияланған «Еркін елдің еркесі», «Ұмытылмас күндер» мақалаларында және Ержанов, Баймұратовтармен бірігіп жазған Сейфуллиннің 20 жылдық әдеби шығармашылығы туралы «Жақсы көріп оқитын жазушымыз» мақалаларында Сәкеннің Кеңестік қазақ әдебиетінің көшбасшысы екендігіне, ақындық, жазушылық шеберлігіне баға береді.

Сәкеннің әдеби мектебінің тәлім-тәрбиесін алған ақындардың бірі - Ж. Сыздықов. Ол «Сынға мін» («Бостандық туы», 1923. 29 маусым, 20 шілде, 6 қыркүйек), «Кең түрде бағыт берілсін» («Еңбекші қазақ», 1926. 14 қыркүйек) мақалаларында Сәкеннің қоғамдық қызметіне, Сәкенге жазылған сындарға баға береді. Ал «Ұмытылмас сәт», «Кезеңдегі кездесулер» т. б. естелік мақалаларында көзі көрген ұстазының жақсы қасиеттерін еске алып, ақындық, азаматтық, қайраткерлік тұлғасын баяндаған.

Сәкенге арналған жырлардың ішінде, ой өзгешелігі, идеялық нысанасы жағынан Сәкен бейнесін асқақтата, дараландыра түскен өлеңдердің бірі Сырбай Мәуленовтің «Жыр өлкесі» туындысы. Өлеңнің мына бір негізгі түйіні бүкіл қазақтың көңілінен шығатыны анық.

. . . Өлімге жан екенсің қия алмайтын,

Өлеңнің құшағына сия алмайтын.

Қазақты көргің келсе, міне, осы деп,

Көрсетсе жер жүзіне ұялмайтын [15. 112] - деген жолдарда, аяулы ақынның ақындық қуаты да, қазақтың мақтанышына айналған кербез мүсіні де ұлт мерейін асқақтатуға қызмет етіп тұр.

Қазақ поэзиясындағы Сәкен тақырыбын орта көлемді эпикалық жанрға зерттеушілердің көшбасында - Әбділдә Тәжібаев тұр. Ақын әрі ғалым Ә. Тәжібаев Сәкен шығармашылығының 20 жылдық мерейтойында арнайы баяндама жасап, «Қолыңды қысамын» деген мақаласын «Қазақ әдебиеті» газетінің 1936 жылғы 21 шілдедегі санында жариялады. Кейін әдебиет сыншысы, ғалым ретінде «Өмір және поэзия» монографиясында Сәкеннің лирикасына жан-жақты ғылыми талдау жасап, қазақ әдебиеті тарихындағы орнына лайықты баға берген. «Монологтар» атты сахналық поэмасында да Сәкеннің көркем образы арқылы азаттық үшін күрескен ақын бейнесімен дәуір шындығын танытады.

Тартқаным жоқ тізгінінен тұлпардың,

Әнін айттым аққу менен сұңқардың.

Сарыарқада ақ боранмен бірге өстім,

Көкпенен де, Көкшемен де тілдестім.

Мұңын шерттім, зарын айттым қазақтың,

Өшірістім жанған отын тозақтың [16. 67], - деп, Сәкен үлгісін, Сәкен дәстүрін, оның жас ұрпақты тәрбиелеудегі үлгілі жолын «Мен кешеден келдім бүгінге» поэмасында да жалғастыра жырлайды, осылайша, ұстаз ұлағатын кейінгі ұрпаққа тәлім етіп ұсынады.

Сәкен есімін ұмыттырмауда көп үлес қосқан ақындардың бірі - Қ. Бекхожин. Ол Сәкеннің алдын көрген, тәлім алған шәкірті ретінде үнемі ыстық ықыласпен еске алып келді. Ол жөнінде 1965 жылы «Сұңқар туралы аңыз» атты поэма жазып, «Ардагерлер туралы 154 аңыз» жинағында жариялаған. Қ. Бекхожиннің бұл поэмасы Сәкенге арналған алғашқы поэзиялық эпикалық туындылар қатарынан орын алатын поэтикалық қуатты шығарма. Сәкен алдында өзінің шәкірт болып енген сәтін:

Қазіргідей көктем емес,

Онда күз де.

Албырт шақ.

Дүние де кең де бізге.

Ақылын ағалардың

Тағлым тұттық,

Ар-ұят ұялаған кеудемізге . . .

Тап осы кең есіктен кірдім әрең,

Шәкірттей сынақ күткен, дірілдеген.

Ендім де,

Сәлем беріп қалдым қатып,

Даңқынан, сымбатынан сыр тараған.

Сөйлесе Сәкен аға -

Ынтық болып,

Мұртының қимылына жұрт қараған.

Көргенде сөз гулеген жиын жерде,

Сұсты еді

Әлдекімге шүйілгенде.

Ал қазір

Жомарт жүзі жылы тартты,

Алғашқы көргенім ғой үйін мен де.

Дастархан жаюлы тұр киелі кең,

Нұсқады орындықты иегімен.

Отырдым үнсіз ғана тұлғасына

Телміріп, пейілімді ие мүлдем . . . [17. 156] .

Ақын Т. Молдағалиев те Сәкен Сейфуллинға арнап «Ұрпақ сөзі», «Сәкен туған жерде» өлеңдерін жазды. Бұл өлеңдерде Сәкеннің болашақ ұрпаққа аманаты, ақын туған жердің сұлу табиғаты ой өзегіне айналған.

Сәкеннің ғажап келбетін, көрікті бейнесін, қадір-қасиетін Кәкімбек Салықов ағамыз былай сипаттайды:

«Аңсағандай аңыз-арман асылын,

Қандай ару демес сені ғашығым.

Жігіттіктің патшасы едің сал-сері,

Ақындықтың бастадың бір ғасырын».

Орыс жазушысы Галина Серебрякова: «Сәкен Сейфуллиннің өр тұлғалы сұлу келбетіне мен қайран қалдым. Ұзын бойлы, сымбатты. Аққұба жүзі құбыла құлпырады. Ұшқын атқан ақылды қара көздері әлі есімде. Ол жанарын тура қадап, адалдықпен тік қарады, сол сәтте ежелгі парсы жұртының хас батырларына ұқсап кетті. Оның табиғи сымбаты қандай болса, жан дүниесі онан да сұлу еді», - деп тамсанған.

Н. Айтұлы: «…Сәкен - қасиетті де қасіретті, саналы ғұмыры сан алуан күреспен өткен күрделі әрі трагедиялық тұлға. Сәкенді түсіну үшін алдымен өзіңе, туған халқыңның басынан өткен тауқыметті тағдырға терең үңілуің керек. Сонда ғана ақынның шынайы азаматтық бейнесін айқын танып, ұлт үшін торғайдай шырылдаған жан дүниесін еркін сезіне аласың», - деген.

Сәкен Сейфуллиннің 1914 жылы Қазан қаласында «Өткен күндер» атты тұңғыш өлеңдер жинағы жарық көрді. Жинаққа енген өлеңдердің көркемдік-эстетикалық ерекшелігі, әлеуметтік-қоғамдық мазмұны, поэтикалық-ақындық қуаты ақынның табиғи талантын анық көрсетіп береді. Аталмыш жинақтағы өлеңдердің негізгі тақырыптары: қазақ елінің қараңғылықтан көз ашқандығы, қазақ қоғамындағы әділетсіздікке, байлыққа мастанушылықты сынау және тағы басқа саяси-әлеуметтік мәселелерді қамтыған. Осыған орай жас ұрпақты өнер-білімге шақыру идеясы - «Мұра», «Түс», «Кім басшы - аға халыққа», «Қазақ сабағы», «Інішегіме», «Надан бай», «Оқымаған қазақ» сияқты өлеңдерінде айқын көрінеді [14, 38-39] .

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.