Инновация ұғымы, инновациялық технологиялардың жіктелуі
Қазақстан Республикасында білім беруді 2011-2020 жылдарда дамытудың мемлекеттік бағдарламасында бала кезден бастап, ересек жасқа дейін адамның біліміне жасалған инвестициялар экономика және қоғам өміріне елеулі өзгерістер енгізетіндігін тәжірибе дәлелдеп берген делінген.
Адам капиталына салынған инвестициялар мүмкін ең қайтьарымды болар. Мәселен, білім алуға жұмсалған шығындар өз кезегінде бес есе болып қайтып оралуы ықтимал деген ұғым бүгінде ел санасында мықтап орын алған. Бұл инвестициялар тез өзгеріп жатқан заманда техникалық тұрғыдан прогрессивті әрі өнімді жұмыс күшін қалыптастыру үшін қажет дейді Мемлекеттік бағдарлама, яғни білімді, білім игеруді әлеуметтік пайда да береді делінген Мемлекеттік бағдарламада. Білім жүйесі әлеуметтік капитал құрастырудың бірден бір себепкері болады, ал бұл капитал қоғамдағы мынандай игі өзгерістерден тұрады: азаматтардың билікке қатысу үлесі жоғарылайды, қоғам бірлігі өседі, қылмыс деңгейі төмендейді.
XXI ғасырда білімі дамымаған елдің тығырыққа тірелері сөзсіз делінген Қазақстан Республикасының халқына Жолдауында бұл мәселе жалпы білім беретін оқу орындарына байланысты айтылып тұрғандығы белгілі. Сол оқу орындарына толыққанды сапалы білім алған, оның бағдарламасын толық меңгерген ұрпағымыздан, болашақта жақсы маман, білімді азамат шығары анық.
Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасында: Жоғарғы білімді дамытудың негізгі үрдісі мамандар даярлау сапасын арттыру, қарқында ғылыми-зерттеу қызметімен ықпалдастырылған инновациялық білімді дамыту, білім беру мен ақпараттық технологияларды жетілдіру болып табылады, - деп атап көрсетілген.
Егерде Қазақстанды 2020 жылы белемді ел, ақылды экономика және жоғары білікті жұмыс күші бар мемлекет деп көргіміз келсе, онда білім жүйесін дамытуымыз қажет екендігі дау туғыздырмайтын мәселе екендігі анық. Ал бұл бағытта, әрине, жоғары мектептің алатын орны ерекше, өйткені құзыретті маман қалыптастыру мәселесі мемлекет саясатының негізгі нысанына арналғандығы Мемлекеттік бағдарламада мықтап көрсетілген.
Мұндай мақсатта жоғары оқу орындары бірінші кезекте үйрену мен үйретудің басты әдістемесі мен технологиясы ретінде интербелсенді әдістемені таңдауы қажет.
Жоғары мектепте оқытудың белсенді түрлерін қолданудың басты төрт дәлелі бар.
Белсеннді түрде оқу мен сыни өмірде қолданыс табатын білім береді. Көп жылдар бұрын философ Альфред Норт Уайтхед (1910-1957) жазып, ал психолог Ховард Гарднер көрсетіп бергендей, білімнің ырықсыз, бәсеңді күйде қабылданатын (мемлекеттік білім), тәжірибеден ойланбай алынатын (интуитивтік білім) және әлемді түйсініп, ақпаратты алумен қатар оны игеру арқылы проблемаларды шешуді меңзейтін ғылыми түрде дәлелденген тұжырымдамалар мен ойлау процестеріне негізделген (пән аумағындағы білім мен олау) білім түрлерін ажырату керек.
Физиканың жаратылыстану ғылымдары жүйесіндегі жетекші рөлі, жалпы адамзаттық мәдениеттің маңызды құраушысы ретіндегі ауқымды гуманитарлық потенциалының болуы, сондай-ақ оның оқушыларды тәрбиелеу мен дамытудағы мүмкіндіктері физиканы мектепте жалпы білім беретін міндетті пән ретінде оқытылуы тиіс екендігін көрсетеді.
Оқушыларды қазіргі заманғы ақпараттар ағымының жеделдеп артуымен техника дамуы жағдайындағы өмірге дайындауда және олардың дүниетанымын қалыптастыруда мектепте физиканы жалпы білім беретін пән ретінде зерделеудің үлкен мәні бар. Қоғам өмірінің барлық саласына дерлік компьютерлер енуде, денсаулық сақтау, тамақ өнеркәсібі, құрастыру, күрделі ғылыми, өндіріс, әскери құрал-жабдықтарды жасау мен өңдеу сияқты адам қызметінің көптеген салаларына үнемі өзгеру үстіндегі жаңа технологиялар қарқынды енгізілуде, көптеген мамандықтар лазерлермен, роботтармен байланысты.
Сондықтан физика сияқты іргелі ғылымның негіздерімен қаруланудың оқушылар үшін шешуші мәні бар.
Физиканың білім берудің бұл мақсаттарына жетудегі мүмкіндіктері жеткілікті, ол оның қоршаған ортаны, қоғам өмірінің әлеуметтік-экономикалық және мәдени өмірін танып-білудегі мәнімен анықталады.
Физика - жеке тұлғаның ақыл-ой қабілетінің көзін ашу және оның үздіксіз дамуы мен жетілуін қамтамасыз ететін пәннің бірі.
Бірақ, қазір техниканың өрлеу кезеңінде физика пәнінің мұғалімдері оқушылардың пәнге деген қызығушылығының төмендегенін айқындайды. Бұған қазіргі материалы өте қиын және кемшілігі мол оқулықтар кінәлі. Ал физиканың өзі жоғары сыныптарға өту барысында түсініксіз, қызықты емес пәнге айналды. Осы қызық және қажетті, бірақ қиын пәнді балалар жақсы көріп, қажетті екенін түсінуіне қандай жағдай жасау керек? Білім беру ісін ізгілендіру туралы жиі айтылуда. Бұл көкейкесті мәселе. Бұл сұрақтың шешімін табу мақсатында мен дипломдық жұмысымда қызығушылықты арттыру әдістемелерін ұсынып отырмын.
Дипломдық зерттеу жұмысының мақсаты. Оқытудың инновациялық технологияларына жалпы сипаттама беру, мұғалімнің инновациялық іс-әрекетке ұмтылысын ынталандыру және оны оқу үрдісінде оқытудың инновациялық технологияларын қолданудың ерекшеліктерін айқындау.
Зерттеу жұмысы келесі міндеттердің орындалуын қажет етеді:
- зерттеу тақырыбы бойынша ғылыми - әдістемелік әдебиеттерге талдау жасау;
- инновациялық іс-әрекет ұғымына терең түсінік беру;
- оқытудың инновациялық технологияларын практикалық қолданудың тиімділігін айқындау.
Зерттеу жұмысының болжамы. Оқытудың инновациялық технологияларын оқыту процесінде тиімді және орынды қолданған жағдайда жеке бастың жан-жақты әрі үйлесімді дамуына қол жеткізуге болады және мұғалімнің инновациялық іс-әрекетке деген ұмтылысы, қызығушылығы артады.
Зерттеу жұмысының пәні. Оқыту процесінде оқытудың инновациялық технологияларын қолдану және мұғалімнің инновациялық іс-әркеті.
Зерттеу жұмысының объектісі. Жалпы орта мектептерде оқушылардың білімін жетілдіру және оларды белсендіру үшін оқытудың инновациялық технологияларын қолдану.
Зерттеу жұмысының әдіснамалық және теориялық негізі болып Э.Брансуиктің теориясы, Б.Д. Эльконин мен М.Давыдовтың дамыта оқыту жүйесі, В.Ф.Шаталовтың тірек сигналдарын қолдану технологиясы, Ш.А.Амокашвилидің білім беруді ізгілендіру технологиясы, Ж.Караевтің деңгейлеп оқыту технологиясы, С.Н.Лысенкованың перспективалық жеделдете оқыту технологиясы, П.И.Эрдниевтің дидактикалық бірліктерді ірілендіру технологиясы, С.Микулстің Ақыл-ой Одиссеясы технологиясы, ынтымақтастық педагогикасы технологиясы, көркемөнер туындыларын көру арқылы баланың жеке басын дамыту технологиясы, ұжымдық оқыту технологиясы, іскерлік ойындардың жүргізілу технологиясы, оқытудың интерактивті әдістері сияқты құнды еңбектер табылады.
Зерттеу жұмысының әдістері мен әдіснемелері. Зерттеу жұмысымыздың мақсаты мен ондағы қойылған болжамды дәлелдеп тексеруіміз үшін технология ұғымына жан-жақты түсінік берілді, оқытудың инновациялық технологиялары, мұғалімнің инновациялық іс-әрекеті, инновациялық технологиялар түрлеріне талдау қолданылады.
Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы мен теориялық маңыздылығы. Технология ұғымына, оқытудың инновациялық технологияларына, мұғалімнің инновациялық іс-әрекетіне, оқытудың инновациялық технологияларын қолдану ерекшеліктеріне тұңғыш рет сараланып нәтижелі жинақталуына қол жеткізілді. Оқытудың инновациялық технологиялары ғылыми әрі әдістемелік тұрғыдан сауатты баяндалып, теориялық әрі әдістемелік базасы кеңейтілді.Жаңа технологияның принциптері- оқытуды ізгілендіру, өздігінен білім алып, ізденіс арқылы дамитын, өзіндік дұрыс шешім қабылдай алатын, өмірге бейім жеке тұлғаны қалыптастыру.болып келеді және
бұл әрбір мұғалімнің мақсаты деп ойлаймын.
Зерттеу жұмысының практикалық құндылығы:
- Оқытудың инновациялық технологияларына талдау жасалады;
- Оқытудың озық шығармашыл, жаңа технологияларымен қаруланған мұғалімдерді инновациялық іс-әрекетке ұмтылуға ынталандырады;
- Оқыту процесінде оқушылардың белсенділігін арттыруға қол жеткіздіреді;
- Оқыту үрдісінің тиімділігін арттыра түседі.
Зерттеу жұмысының базасы. Зерттеу жұмысының тәжірибелік базасы ретінде мұғалімдері мен оқушылар алынды.
Зерттеу жұмысының құрылымы мен көлемі. Дипломдық зерттеу жұмысы кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен және қосымшадан тұрады. Сонымен қатар, зерттеу жұмысына сызбалар, кестелер, диаграммалар көрсетілген. Жұмыстың жалпы көлемі 71 бет.
1 Оқытудың инновациялық технологияларының ғылыми-теориялық негіздері
0.1 Инновация ұғымы, инновациялық технологиялардың жіктелуі
XXI ғасырда еркін білім беру, адамның шығармашылық ойлауын дамыту негізі мәселе болып отыр. Осы идеялардан оқытудың және тәрбиелеудің инновациялық технологияларын қолдану қажеттілігі туындайды.
Қазіргі кезде егемен елімізде білім берудің жаңа жүйесі жасалып, Қазақстан әлемдік білім беру кеңістігіне енуге бағыт алуда. Бұл оқу-тәрбие үрдісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты болып отыр. Себебі, білім беру парадигмасы өзгерді, білім берудің мазмұны жаңарып, жаңа көзқарас, жаңаша қарым-қатынас пайда болуда.
Білім беру саласында болып жатқан ауқымды өзгерістер түрлі ынталы бастамалар мен түрлендірулерге кеңінен жол ашуда. Осы тұрғыдан алғанда ұрпақ тәрбиесімен айналысатын әлеуметтік-педагогикалық қызметтің тиімділігін арттыру, оны жаңа сапада ұйымдастыру қажеттігі туындайды. Бұл үшін оқытушылардың инновациялық іс-әрекеттің ғылыми-педагогикалық негіздерін меңгеруі мақсат етіледі. Ал жаңа технологияны пайдалану міндетті деңгейдегі білімді қалыптастыра отырып, мүмкіндік деңгейге жеткізеді. Сондықтан оқытушының біліктілігін көтеру мен шығармашылық педагогикалық әрекетін ұйымдастыруда қазіргі педагогикалық технологияларды меңгерудің маңызы зор [1].
Кез келген елдің экономикалық қуаты, халқының өмір сүру деңгейінің жоғарылығы, дүние жүзілік қауымдастықтағы орны мен салмағы сол елдің технологиялық даму деңгейімен анықталады. Жалпы қоғам дамуы мен жаңа технологияны енгізу сапалығы осы елдегі білім беру ісінің жолға қойылғандығы мен осы саланы ақпараттандыру деңгейіне келіп тіреледі. Ал білім беру ісінің жолға қойылғандығы мен осы саланы ақпараттандыру деңгейіне келіп тіреледі. Ал білім беру саласындағы технологиялық идеялар бұдан 400 жыл бұрын пайда болған. Бұл күнде оқыту технологиясы үлкен өзгеріске ұшырап отыр. Оқытушылар мен оқушыларға әртүрлі дидактикалық материалдармен қоса оқытудың техникалық құралдары жәрдемге келеді.
Ғылым мен техниканың жедел дамыған, ақпараттық мәліметтер ағыны күшейген заманда ақыл-ой мүмкіндігін қалыптастырып, адасның қабілетін, талантын дамыту білім беру мекемелерінің басты міндеті болып отыр. Ол бүгінгі білім беру кеңістігіндегі ауадай қажет жаңару оқытушының қажымас ізденімпаздығы мен шығармашылық жемісімен келмек. Сондықтан да әрбір оқушының қабілетіне қарай білім беруді, оны дербестікке, ізденімпаздыққа, шығармашылыққа тәрбиелеуді жүзеге асыратын жаңартылған педагогикалық технологияны меңгеруге үлкен бетбұрыс жасалуы қажет. Өйткені мемлекеттік білім стандарты деңгейінде оқу үрдісін ұйымдастыру жаңа педагогикалық технологияны ендіруді міндеттейді [2].
Себебі, біз қадам басқан XXI ғасыр жан-жақты дамыған, білімді, өз ісіне және өзгенің ісіне әділ баға бере алатын, өзіне сенімді, Отанының әлеуметтік-экономикалық дамуына зор үлесін қоса алатын азамат тәрбиелеуді талап етіп отыр.
Педагогикалық технология - оқытушының кәсіби қызметін жаңартушы және сатыланып жоспарлаған нәтижеге жетуге мүмкіндік беретін іс-әрекеттер жиынтығы. Педагогикалық технологиядағы басты міндет - оқушылардың оқу-танымдық әрекетін жандандыра отырып, алға қойған мақсатқа толықтай жету. Ал бұдан педагогикалық технологияның тиімділігі шығады. Оқыту үрдісін жаңашаландыру оқушылардың оқу материалын теориялық мазмұнын игеру жөніндегі еңбегін тиімді ұйымдастыру және олардың тәжірибелік іскерлігі мен дағдыларын қалыптастыру болып табылады. Оқу үрдісінің тиімділігі мен сапасы оқытушының әдістемелік дайындығы және сабақ жүргізу тәсілдері мен әдістеріне, жаңа педагогикалық технологиялар игерілеріне тікелей байланысты болады.
Педагогикалық технология кәсіптік қызметтің ерекше түрі болып табылады. Оқытудың жаңа педагогикалық технологиясын меңгеру оқытушыдан орасан зор іскерлік пен шығармашылыққа негізделген ізденістерді қажет етеді. Осындай мақсат көздеген жүйелі ізденістер оқытушының жаңа технологияны меңгеріп, инновациялық жетілуіне әкеледі.
Оқыту технологиясы педагогикалық әдістерге негізделген. 1960 жылдарда шетел зерттеушілері Педагогикалық технология терминін енгізді. В.Беспалько Педагогикалық технология дегеніміз - тәжірибеде жүзеге асырылатын белгілі бір педагогикалық жүйенің жобасы, ал педагогикалық жағдайларға сай қолданылатын әдіс, тәсілдер - оның құрамды бөлігі ғана - деген тұжырымдама берді.
Білім беру саласы қызметкерлерінің алдына қойылып отырған міндеттерінің бірі - оқытудың әдіс тәсілдерін үнемі жетілдіріп отыру және қазіргі заманғы педагогикалық технологияларды меңгеру.
Педагогикалық технология оқыту үрдісін жобалау, ұйымдастыру және оны өткізудің формасымен анықталады. Педагогикалық технологияның өзіндік ерекшелілігі: қойылған мақсатқа жету мүмкіндігіне кепілдік беретін оқыту үрдісін құрастыру және оны жүзеге асыру. Оқытылатын пән мазмұны оқытушы мен оқушының өзара байланыс іс-әрекеті, оқушының ішкі даму үрдісі негізіндеанықталған нақты мақсат ғана педагогикалық технология құрылымын түсіну кілті бола алады[3].
Қазіргі білім беру саласындағы оқытудың жаңа педагогикалық технологияларын (1.1 сурет) меңгермейінше сауатты, жан-жақты білгір маман болу мүмкін емес. Жаңа педагогикалық технологияны меңгеру оқытушының зейін-зерделік, кәсіптік, адамгершілік, рухани, азаматтық және басқа да көптеген ұстаздық келбетінің қалыптасуына игі әсерін тигізеді, өзін-өзі дамытып, оқу-тәрбие үрдісін жүйелі ұйымдастыруына көмектеседі. Қандай сабақтың болмасын қызықты өтуі оқытушының үнемі іздену, ұтымды әдіс-тәсілдерді қолдану, оқыту әдістемесін жаңартып отыруына байланысты.
Қазіргі таңда оқытушылар инновациялық және интерактивтік әдістемелерін сабақ барысында пайдалана отырып сабақтың сапалы әрі қызықты өтуіне ықпалын тигізуде.
Инновация ұғымы ең бірінші XIХ ғасырда мәдениеттанушылардың зерттеуінен пайда болды, яғни, бір мәдениет түрлерін екінші ел мәдениетіне енгізу дегенді білдіреді және бұл ұғым этнографияда әлі күнге дейін аяқталған.
Инновация ұғымын қарастырсақ, ғалымдардың көбі оған әртүрлі анықтамалар берген. Мысалы, Э. Роджерс инновацияны былайша түсіндіреді: Инновация - нақтылы бір адамға жаңа болып табылатын идея. Майлс: Инновация - арнайы жаңа өзгеріс. Біз одан жүйелі міндеттеріміздің жүзеге асуын, шешімдерін күтеміз дейді.
Ендеше инновация ұғымы - педагогикалық сөздік қорына ежелден енген термин. Ол кейбір ғалымдардың еңбектерінде жаңа, жаңалық енгізу, деп көрсетілсе, кейбіреулер оны өзгеріс деген терминмен анықтайды.
Инновация - in-noves деген латын сөзі, қазақ тіліне аударғанда жаңалық, жаңарту, өзгерту деген мағына береді.
Француз ғалымы Э. Брансуик жаңалық деп 3 нәрсені айтады:
1 Бұрын еш жерде, ешқашан қолданылмаған идеялар
2 Бұрын болған, бірақ жаңа жағдайға бейімделген идеялар
3 Бұрыннан бар, тек мақсаты өзгерген идеялар
Қазіргі кезеңде білім беру саласында төмендегідей жаңалықтар бар:
І. Ұйымдастырудағы жаңалық
ІІ. Технологиялардағы жаңалық
ІІІ. Оқулықтар мен бағдарламалардағы жаңалық.
Осы жаңалықтарға сәйкес технология, оқыту технологиясы, білім беру технологиясы, педагогикалық технология, жаңа педагогикалық технология, оқытудың инновациялық технологиялары терминдері қолданылуда (1.2 сурет) [4].
Мысалы, Оқыту технологиясы термині ең алғаш рет АҚШ-та қолданылды.
Педагогикалық технология 1960 жылдан бастап қолданыла бастады.
Технология, Оқыту технологиясы, Педагогикалық технология терминдеріне әр ғалым әр түрлі анықтама береді. Мысалы:
В. Беспалько: Педагогикалық технология - тәжірибеде жүзеге асырылатын белгілі бір педагогикалық жүйенің жобасы.
В.М. Монахов: Педагогикалық технология - оқыту процесін жобалау, ұйымдастыру және өткізудің ойластырылған моделі.
Т.И.Шамова, П.И.Третьяковалардың еңбегінде Инновация дегеніміз - жаңа мазмұнды ұйымдастыру, ал жаңалық енгізу дегеніміз - тек қана жаңалық енгізу қалыптастыру, яғни, инновация үрдісі мазмұнды дамытуды, жаңаны ұйымдастыруды, қалыптастыруды анықтайды, ал жаңаша деп жаңаның мазмұны, оны енгізудің әдіс-тәсілі мен технологияны қамтитын құбылысты түсінеміз делінген. Энциклопедиялық сөздіктерде инновация әр түрлі анықталады.
1.1 сурет. Педагогикалық жаңалық
1.2 сурет. Қазіргі кезеңде білім беру саласындағы жаңалықтар
Үлкен энциклопедиялық сөздікте бұл ұғым жаңаша білім беру деп түсіндіріледі.
Скиннер: Оқыту технологиясы - психология жетістіктерін педагогикалық практикада қолдану.
Ал А.И.Кочетов инновация ұғымына төмендегідей анықтама береді: Көрсетілген деңгейге апаруды қамтамасыз ететін теориялық, технологиялық және педагогикалық іс-әрекеттің біртұтас бағдарламасы. Алайда Р.Масырова мен Т.Линчевская мұндай анықтамамен келіспейтіндігін білдіреді. Олардың тұжырымдамасында, Егер баратын деңгей алдын-ала көрсетілген болса, ол қандай инновация делінген. В.Кваша мен В.Латинаның пікірлері бойынша инновация - бұл жаңа үлгілердің бағытындағы нақты әрекет, мөлшердің шегінен шығатын кәсіптік іс-әрекеттің жаңа сапалы деңгейге көтерілуі болып табылады.
Инновациялық құбылыстар білім беру саласында өткен ғасырдың сексенінші жылдары кеңінен тарала бастады. Әдетте, инновация бірнеше өзекті мәселелердің түйіскен жерінде пайда болады да, берік түрде жаңа мақсатты шешуге бағытталады, педагогикалық құбылысты үздіксіз жаңғыртуға жетелейді. Масырова Р, Линчевская Т. - Жаңару дегенімізді былай деп түсіндіреді: Жаңару - белгілі бір адам үшін әділ түрде жаңа ма, әлде ескі ме оған байланысты емес, ашылған уақытынан бірінші қолданған уақытымен анықталатын жаңа идея.
Инновация термині қазіргі білім берудің теориясы мен тәжірибесінде кеңінен қолданып жүр. Бірақ, ғылымда бұл терминнің нақтылы анықтамасы белгілі бір категория ретінде берілмеген. Берілетін анықтамалардың көпшілігі бұл ұғымды кеңінен терең таныта алмайды. Инновацияны Білім беру жүйесіндегі жаңалық енгізу деп айтсақ, оның мағынасын тарылтқан болар едік [5].
Ресейде Инновация ұғымына өте күдікпен қарағаны мәлім. Мәселен, XIX-XX ғасырдың басындағы бірде-бір реформаларында бұл термин кездеспейді. Негізінде реформа жүзеге асқан, яғни, инновациялық үрдіс өткен, бірақ инновация термині еш жерде аталмайды. Ал Америка ғалымдары Биль және Болен педагогикалық инновацияны Құрамына материалдық өзгеруіне ғана емес, сол материалды қолданудағы көзқарастардың кешенді өзгеруін білдіретін үлкен өзгеріс деп түсінеді.
Инновация аударғанда жаңа, жаңалық, жаңарту дегенді білдіреді дедік. Яғни, С.Ожегов сөздігіне сүйенсек, инновация бірінші рет шыққан, жасалған, жуық арада пайда болған, бұрынғының орнын басатын, алғаш ашылған, бұрыннан таныс емес енгізілген жаңалық болып шығады. Инновация ұғымын әр елде әртүрлі түсінген.Кейбір мемлекеттерде (АҚШ, Нидерланды) бұл термин кең тараған. Ал, Арабия, Жапония тәріздес мемлекеттерде кезіктіру мүмкін емес. Сондықтан әр елде бұл құбылысқа қандай көзқарас қалыптасқанын анықтау мақсатымен ғылыми-педагогикалық, техникалық, саяси әдебиеттер мен баспа беттерін зерттей келе, Ресейде, шет елдерде, ТМД елдерінде, Қазақстанда Инновация ұғымына көптеген анықтамалар берілгенін көреміз. Найхос инновацияны процесс деп есептейді де, Инновация қандай да бір идеялардан басталатын өзгерістерге әсерін, тұтынушылардың не қолдауы, не
бас тартуымен аяқталатын үрдіс дейді.
Қазақстан мемлекетінде Инновация ұғымын пайдалану соңғы бес жылдың еншісінде.Ең алғаш Инновация ұғымына қазақ тілінде анықтама берген ғалым Немеребай Нұрахметов. Ол Инновация, инновациялық үрдіс деп отырғанымыз - білім беру мекемелерінің жаңалықтарды жасау, меңгеру, қолдану және таратуға байланысты бір бөлек қызметі деген анықтаманы ұсынды.
Н.Нұрахметов Инновация білімнің мазмұнында, әдістемеде, технологияда, оқу-тәрбие жұмысын ұйымдастыруда, мектеп жүйесін басқаруда көрініс табады деп қарастырып, өзінің жіктемесінде инновацияны, қайта жаңарту кеңістігін бірнеше түрге бөледі: жеке түрі (жеке - дара, бір-бірімен байланыспаған); модульдік түрі (жеке - дара кешені, бір-бірімен байланысқан); жүйелі түрі (мектепті толық қамтитын).
Инновация сөзі - қазіргі уақытта барлық өндіріс, медицина, техника салаларында өте жиі қолданып жүрген термин. Қазір бұл сөз Жаңа, өзгеру, жаңаша деген мағынаны білдіреді және дәл қазіргі жаңа заманға да Жаңа, жаңаша өзгерудің мазмұны терең және анық екендігі белгілі. Бұл әдістеменің негізінде үйренушінің дербес қабілеті, белсенділігін қалыптастыру, оқыту материалдарын өзінше пайдалану арқылы танымдық белсенділігін арттыру алға шығады.
Техника терминінің сөздікте 2 мағынасы беріледі:
1 Өндіріс құралдарының жиынтығы;
2 Бір істі орындағанда қолданылатын тәсілдер жиынтығы;
Технология - сол тәсілдер жүйесі деген мағына береді.
Инновациялық әдіс - тәсілдерді қолдануда оқытушы сабақты дайын күйінде бағалайды, әрбір оқушының өзі ізденіп, ғылыми негіздерін өз бетінше игеріп, ғылыми зерттеуді көздейді, ал оқытушының негізгі міндетіне оқушының іс-әрекетін бақылау жатады.
Әдіскер С.Көшімбетова өзінің зерттеуінде оқу-тәрбие үрдісінде оқытудың инновациялық әдіс-тәсілдерін қолданудың мынадай ерекшеліктерін атап көрсеткен:
1 Ізгілендіру технологиясында педагогика ғылымының алдыңғы қатарлы ғылыми жаңалықтарды тәжірибеде бала - субъект, бала - объект тұрғысынан енгізіле бастайды да, ал ғылыми білімдер оның тұрмысының әлеуметтік жағдайы мен іс-әрекетінің әлеуметтік нәтижесінің бірлігінде қарастырады;
2 Ақпараттық бағдарламалап оқыту - оқытудың мазмұнын пәнаралық байланыс тұрғысынан ұйымдастыру;
3 Қоғам мен табиғат заңдылықтарын кіріктіру негізінде меңгеруі;
4 Деңгейлеп оқыту технологиясында оқытудың мазмұны мен әдістері шығармашылық ізденіс іс-әрекет жасау негізінде адамның инновациялық қабілеттерінің қалыптасуына бағытталады;
5 Дербес оқыту технологиясы оқу-тәрбие үрдісінде ғылымның негіздерін
игерту үшін ізгілік, адамгершілік қасиеттерді қалыптастыра отырып, жеке тұлғаның әлеуметтік-психолгиялық жауапкершілігін арттырады [6].
Жаңа инновациялық технология жасаудың теориялық негіздерін зерттеп дайындауды оқу процесі жөніндегі әртүрлі ойлар жүйесінің принциптері негіздерін сын көзқараспен ұсынып, мәнін түсіндіруден бастаған жөн.
В.И.Андреевтің Педагогикалық технология туралы анықтамасында: Педагогикалық технология, соның ішінде оқыту технологиясы - бұл жобалау, оқыту мен тәрбиелеудің педагогикалық заңдылықтары, мақсаты, принциптері, мазмұны, формасы, әдісі мен құралдарын тәжірибеде қолдану, оның тиімділігінің жоғары деңгейіне кепілдік беретін, соның ішінде келешекте оны шығаруға, басылымға беруге ықпал ететін жүйе.
В.И.Андреев бойынша педагогикалық жаңа технологияны төмендегі көрсеткіштер анықтайды:
1 Мақсаттылық (анықтылық, нақтылық мақсатты дидактикалық жүйеге ауыстырылуы).
2 Тұжырымдылық (терең мазмұнды теорияға негіздеу).
3 Жүйелілік (оқытудың мақсаты, мазмұны, формасы, әдісі жағдайын жобалау және бүтіндей жүйеде қолдану).
4 Диагностикалық (оқушының оқу іс-әрекеті нәтижесінің алғашқы аралық және қорытынды бағасын сандық түрде емес, терең сапалы диагностикалық мінездемесі).
5 Оқыту сапасының кепілдігі (оқу материалын қабылдау коэффициенті 0,7-ден төмен болмау керек).
6 Жаңалығы (педагогика, психология, дидактиканың жетістіктерін, қазіргі заманның идеяларын, бейне құралдарды, компьютерлік техниканы қолдану).
В.П.Беспалько педагогикалық технологияның келесі элементтерін атап көрсетті:
- Оқыту мен тәрбиелеудің анық, бірізді педагогикалық, дидактикалық мақсатын жасау.
- Меңгеруге тиісті ақпараттың мазмұнын құрылымдау, кеңейту, тәртіпке келтіру.
- Оқыту мен тәрбиелеудің диагностикалық функциясын мүмкіндігінше күшейту.
- Дидактикалық технологиялық, соның ішінде оқыту мен бақылаудың компьютерлік құралдарын кешенді пайдалану.
- Оқыту сапасының жоғары деңгейінің кепілдігі.
Модификациялық инновация - бұл бұрын қолда барды дамытумен, түрін өзгертумен айналысу. Бұған В.Ф. Шаталовтың математикаға жазған тірек конспектісі және оны көптеген мұғалімдердің пайдалануы мысал бола алады.
Комбинаторлық модификация - бұрын пайдаланылмаған, белгілі әдістеме элементтерін жаңаша құрастыру. Бұған пәндерді оқытудың қазіргі кездегі әдістемесі дәлел.
Радикалдық инновация - білімге мемлекеттік стандарттарды енгізу жатады.
1.3 сурет. Педагогикалық технология
Педагогикалық технологияны П.К. Селевко 6- ға бөледі:
1 Қолдану деңгейіне қарай
2 Философиялық негізіне қарай
3 Психикалық дамудың жетекші факторына қарай
4 Ғылыми тұжырымдамасына қарай
5 Тұлғалық құрылымдарға бағыттылығына қарай
6 Құрылымдық және мазмұндық сипатына қарай
Жалпы инновацияны үш түрге бөлуге болады:
1 Модификациялық инновация
2 Комбинаторлық инновация
3 Радикалдық инновация
Мемлекеттік стандарт білім беруде, негізінен, мөлшерлерді, параметрлерді, деігейлік және сапалы оқытудың көрсеткіштерін қалыптастырады.
Осыған байланысты педаогикалық технологияларды қолдану, жаңа білім мазмұнын, инновациялық әдіс-тәсілдерді, жаңа оқу жоспары мен оқу бағдарламаларын ендірудің тиімді құралы болып отыр.
1.2 Оқу-тәрбие үрдісіне инновациялық технологияларды ендірудің кезеңдері мен шарттары
Қазір республика оқу орындары ұсынып отырған көп нұсқалыққа байланысты өздерінің қалауына сәйкес кез-келген үлгі бойынша қызмет етуіне мүмкіндік алды. Бұл бағытта білім берудің әртүрлі нұсқаудағы мазмұны, құрылымы, ғылымға және тәжірибеге негізделген жаңа идеялар, жаңа технологиялар бар. Сондықтан әртүрлі оқыту технологияларын оқу мазмұны әрбір білім алушының жас және жеке дара психологиялық ерекшеліктеріне орай таңдап, тәжірибеде сынап қараудың маңызы зор.
Ғылыми-педагогикалық әдебиеттерде іс жүзінде анықталып табылған оқыту үрдісінің нәтижесін көретін әдіс-тәсілдері, түрлері көбіне жаңашыл, инновациялық болып табылады.
Қазіргі күні инновация деп көбінесе жаңа технологияларды, әдістер мен құралдарды жасау және қолдануды айтса, сонымен бірге жаңа идеяларды, процестерді бірлікте жетілдірудің де жүйесі. Сондықтан оқыту мен тәрбиедегі жаңа технология инновациялық идеяларды енгізу, жаңарту нысаны болып табылады.
Инновация өзінің даму барысында белгілі бір өмірлік даму сатыларынан тұрады:
- жаңа идеяның пайда болуы;
- мақсат қоюшылық;
- тарату және жойылу.
Шетел мамандары оқыту технологиясының 3 кезеңі болды дейді.
І кезең: Мұғалім бірде-бір көмекші құрал- жабдықсыз ауызшы оқытты.
ІІ кезең: Мұғалім түрлі дидактикалық материалдарды пайдаланды.
ІІІ кезең: Мұғалім техникалық құралдарды қолдана бастады.
Оқыту технологиясы дидактиканың жетістіктерін педагогикалық практикаға енгізіп таратады. Оқыту технологиясы - қолданбалы дидактика.
Педагогикалық технология - дидактика мен педагогиканың практикалық жалғасы.
Инновациялық технологияның негізі болып саналатын жаңа педагогикалық технологиялар көптеп саналады: Эрдниевтің ірі блокпен оқыту технологиясы, М.Монтессори мен В.В.Давыдовтың дамыта оқыту технологиясы, Шаталовтың ірі блоктік жүйесі және т.б.
Инновациялық технологияларды енгізудің жөні осы деп түрлі технологиялар мен халықаралық бағдарламаларды сабақта қолдану көпшілігімізге тән құбылыс болып кетті. Кейбір әріптестеріміз жаңа технологиялардың философиялық мазмұнын, тұтастығы мен жүйелегін меңгеріп алмай, таза еліктеушілікпен сыртқы формасын ғана қолдануда. Кез келген педагогикалық технология философиялық негізде қаралады. Міне сондықтан, бірінші кезекте, білім әлеміне еніп жатқан сан алуан инновациялық технологияларды реттеу, жүйелеу, сұрыптау, нәтижелерін талдау үшін арнайы ақпараттық-әдістемелік орталық құрылуы қажет.
Жаңа инновациялық оқыту технологиясы кәсіптік қызметтің ерекше түрі болып табылады. Инновациялық оқыту технологиясын меңгеру үшін педагогикалық аса зор тәжірибені жұмылдыру қажет. Бұл өз қызметіне шығармашылықпен қарайтын, жеке басының белгілі әскерлік қасиеті бар адамды қажет ететін жұмыс. Шындығында да әрбір педагог жаңа инновациялық технологияны меңгеру барысында өзін-өзі дамытады және өзін-өзі қалыптастырады [7].
Инновациялық процестерді ендіру үш өзара байланысты күштер анықталады:
- енгізілген технологияның ерекшеліктерімен;
- жаңашылдардың инновациялық әлеуетімен;
- жаңалықты енгізу жолдарымен.
Сондықтан бұл уақыт ағымына байланысты дамиды, бірқалыпты өзгеріске ұшырайды, жағдайына байланысты тәрбиеші мен тәрбиеленушілердің өзара байланысы болып саналады. Ағылшын ғалымдарының пайымдауынша, жаңалық көзі арнайы қолданған деректерде, дамушы идеяларда, кітаптарда, педагогтардың, білімді көтеру ұйымдастырушыларда т.с.с Әр жоғары сатыдағы мұғалім әрдайым жаңалықты бастаушы ретінде іс-әрекет жасауы тиіс,-дейді.
В.А. Сластенин, Л.С. Подымова инновациялық іс-әрекетті шығармашылық пен кәсіпшіліктің сәйкестілік тұрғысынан қарастырады.
Оқу-тәрбие үрдісіне жаңа педагогикалық технологияларды ендірудің алғы шарты: оқытушылардың инновациялық іс-әрекетін қалыптастыру болып табылады. Жаңа педагогикалық технологияны меңгерген әрбір оқытушы өз сабағын нәтижелі даму жағынан көре алады.
Жаңа технологияны қолдану төмендегідей кезеңдер арқылы жүзеге асырылады:
1 кезең - оқып үйрену;
2 кезең - меңгеру;
3 кезең - өмірге ендіру;
4 кезең - дамыту.
Оқытушы алғаш педагогикалық технологияларды оқып үйренеді, екіншіден, меңгереді, үшіншіден, жаңа педагогикалық технологияларды тәжірибеде қолданады, төртіншіден, оны дамытып, нәтижесін тексереді.
Педагог инновациялық технологияны меңгеру мақсатында іс-әрекет жасайды, ол инновациялық іс-әрекет деп аталады.
Инновациялық іс-әрекет - педагогикалық еңбектің өнімділігін сапалы өзгертетін оқыту мен тәрбиелеудің жаңа үлгілері мен әдістерін құру үлгісі.
Педагог инновациялық технологияны меңгеру мақсатында іс-әрекет жасауы тиіс. Оның құрылымы:
1 Жалпы және кәсіби мәдениет
2 Педагогикалық бағдарлылық
3 Моральдық қасиеттер
4 Диалектикалық қасиеттер
5 Ерік қасиеттері
6 Сөйлеу қабілеттері
7 Ұйымдастырушылық
8 Коммуникативтік
9 Педагогикалық елестету (1.4 сурет).
1.4 сурет. Инновациялық іс-әрекеттер
Педагогикалық технологияларды енгізуде оқытушы іс-әрекетінің маңызы зор. Қазіргі білім беру саласындағы оқытудың озық технологияларын меңгеру оқытушының интеллектуалдық, кәсіптік, адамгершілік, рухани, азаматтық және де басқа көптеген адами келбетінің қалыптасуына игі әсерін тигезеді, өзін-өзі дамытып, оқу-тәрбие процесін тиімді ұйымдастыруына көмектеседі, - деп көрсетеді С.В. Селевко.
ХХІ ғасырда болашақ мамандарды даярлау, олардың кәсіби бейімделуін қалыптастыру мәселелері - кезек күттірмейтін өзекті қоғам талабы. Сондықтан біз болашақ педагог маманның жаңа педагогикалық инновациялық технологияларды қолдануға даярлығын қалыптастырудың құрылымдық-мазмұндық моделін жасадық. Болашақ мамандардың жаңа инновациялық педагогикалық технологияларды қолдануға даярлықты қалыптастыру мына көрсеткіштерді қамтиды [8].
Бүгінгі күні педагогикада білім алу мен қоғам мүдделері тығыз қарым-қатынаста қабылданады. Мұндай көзқарас бойынша қандайда болмасын білім қоғамда өмір сүріп, әлеуметтік проблемаларды шешу мен тығыз байланыста болу керек. Бұл ұстанымның екі атау бар: оның бірі - Сыни сауаттылықты дамыту, ал екіншісі - Қоғамға қызмет жасау негізінде білім беру. Бұл екі атау да мазмұны жағынан бір-біріне ұқсас, бірін-бірі толықөтырады, бір-бірінің дамуы мен жалғасуы болып табылады, сол себепті де оларды бір ұғымды білдіретін терминдер деп түсінген дұрыс.
Мотивациялық өлшемдеріне танымдық қызығуды қалыптастыру бейнесі жатады. Оған болашақ мамандарды қалыптастыру, құндылық қарым-қатынас, болашақ маманның өзінің кәсіби шеберлігін дамытуға талпынуы, болашақ мамандығын ерекше жақсы көруі, ұрпақ тәрбиесінде ұстаздың жетекші орнын сезінуі, кәсіби жеке біліктілік деңгейін көтеруге бағыттылығы, инновациялық іс-әрекетке ұмтылу әректтері кіреді.
Мазмұндық өлшемдеріне болашақ маманның жалпы мәдениеттілік дайындығы мен пәндік әдіснамалық дайындығының деңгейі, мамандығы бойынша білімді, педагогикалық біртұтас білім жүйесі, біртұтас педагогикалық үрдістің заңдылықтары, мен қозғаушы күштерінің жалпы теориялық білім негіздерімен қарулануы кіреді. Оған біртұтас педагогикалық үрдістің теориялық негіздерін және жеке тұлға теориясының ғылыми негіздерін меңгеруі, педагогикалық іс-әрекет теориясының негіздерін білуі, білім алушылардың барлық мүмкіндіктерін пайдаланғанда инновациялық іс-әрекеттің көбіне нәтижелі болатындығын сезіне алуы жатады.
Бейімділік өлшемдеріне болашақ маманның барлық жағдайға бейімделе алу қабілеті жатады: бейімділік жағдаятына бағдарлана алуы, микроорта өзгерістеріне сай қолайлы инновациялық педагогикалық технологияларды таңдай алуы. Бейімділік өлшемдері болашақ маманның білімгер мәртебесінен оқытушы, ұстаз мәртебесіне ауысуының ерекшелігін сезіне білуімен, бейімділік іс-әркетті жүзеге асырудың жаңа әдіс-тәсілдерін пайдалана алуларымен ерекшеленеді.
Танымдық өлшемдері болашақ маманның әлеуметтік кәсіби қоршаған ортаны жедел тани алуымен, өзін кәсіби жүзеге асырудың нәтижелі әдіс-тәсілдерін пайдалануымен, инновациялық педагогикалық технологияларға қызығу танытумен ерекшеленеді. Оған болашақ маманның әлеуметтік кәсіби қоршаған ортаны біліп тануы, кәсіптік білімін өз тәжірибесінде қолдана білуі, иннвациялық педагогикалық технологияларды оқып меңгеруі, үйренуі жатады.
Іс-әрекеттік өлшемдері болашақ маманның өзінің кәсіби іс-әрекетінің мақсаты мен міндетін анықтай алуы және педагогикалық қарым-қатынастық үрдісті тиімді жүзеге асыра алуымен өлшенеді. Оған болашақ маманның өз пәнін жете меңгеруі, біртұтас оқу-тәрбие үрдісінің психологиялық, педагогикалық негіздерін білуі, педагогикалық үрдісті жоспарлап, жүзеге асыра алуымен өлшенеді.
Технологиялық өлшемдері оқытудың әдістемелік мақсаттары, оқыту үрдісі, оның міндеттерін анықтай алуы, оқытудың нәтижесін болжай алуы және психологиялық-педагогикалық білімдерді меңгерумен анықталады. Оған болашақ маманның біртұтас оқу-тәрбие үрдісінде сабақты тиімді ұйымдастыра білуі, оқушылармен ынтымақтастық қарым-қатынасты жүзеге асрыа алуы, біртұтас педагогикалық үрдісті диагностикалай алуы және сабақтың нәтижесі жоғары болатындай ең тиімді педагогикалық технологияны таңдай алуы қажет.
Шығармашылық өлшемдеріне шығармашылық ептілікті, шығармашылық белсенділікті, болашақ маманның шығармашылық-ізденушілік дамыту кіреді. Оған болашақ маманның ғылыми зерттеу жұмыстарына өзіндік талдау жасай алуы, өз білімін көтеруге, жетілдіруге талпыныстың болуы мен инновациялық әдіс-тәсілдерді қодануға өзіндік жаңалықтар, өзгерістер енгізумен және жаңалықты шығармашылықпен қолдана алуымен сипатталады.
1.3 Педагогтің инновациялық іс-әрекеті және оның құрылымы
Елбасы Н.Назарбаевтың білім мен ғылым қызметкерлерінің ІІІ съезінде білім сапасын арттыру жөнінде тұжырымды ой айта көріп, білім нәрімен сусындататын біздің асыл да ардақты ұстаздарымызға да үлкен міндеттерді жүктегені барлығымызға мәлім. Ендеше, келешекте Қазақстанның ғарыштап дамуына өз үлесін қосатын бүгінгі ұрпақ - ертеңгі азамат болғандықтан, оқу-тәрбие үрдісін жаңартып, білім сапасын арттыру - оқытушылар құзырындағы өте үлкен жауапты іс - деді.
Келер ұрпаққа қоғам талабына сай тәрбие мен білім беруде мұғалімдердің инновациялық қоғам талабына сай тәрбие мен білім беруде мұғалімдердің инновациялық іс-әрекетінің ғылыми-педагогикалық негіздерін меңгеруі маңызды мәселелерінің бірі. Өйткені, жаңа педагогикалық технологияны меігеруге оқушыларды даярлау - оларды кәсіби білімін көтеруге дайындау аспектісіінң бірі және педагогтың жеке тұлғасын қалыптастырудың үрдісіндегі іс-әрекеттің нәтижесі болып табылады.
Білім игеру - өмір бойғы үздіксіз үрдіс деген ұстанымды қалыптастыру. Қазіргі заманғы әлеуметтік және экономикалық даму ерекшеліктерінінің бірі ретінде автоматтандырылған және ақпараттық технологиялардың теңестігін атауға болады. Бұл тенденция тұрақты кәсіптердің өз қасиеттерін жоғалтып, өзгерістерге ұшырап, уақытша сипаттарды иеленуіне әкелуде. Мұндай жағдайда үйрене білу және үйренуге ұмтылу маманның ең басты қабілеттеріне айналуда.
Оқыту үрдісін басқарудың педагогикалық-психологиялық мәселелерін анықтауда педагог пен студенттердің педагог пен оқушылардың арасындағы қарым-қатынастарды ұйымдастыру педагогтың теориялық білімінің, инновациялық іс-әрекетінің болуын талап етеді.
Осы аталған көрсеткіштердің әсерінен білім, кәсіп, іскерлік, іс-әрекет, игеру, нәтиже құралады. Білім жалпы, кәсіби, техникалық, арнайы білім болып бөлініп кәсіппен ұштасады. Ал кәсіп - мамандық таңдау, мамандықты меңгеру. Білім алып кәсіп иесі болу үшін іскерлік қажет. Іскерлік - оқу, білім, кәсіп, тәжірибе, ізденушілік, өзіндік жұмыс, іс-шаралар, дағдыдан туындайды. Іскер болу үшін іс-әрекетті меңгеру қажет. Іс-әрекет әрекеттен, операция, қимыл-қозғалыстан тұрады. Барлық үрдіс байланыса орындалғаннан соң нәтиже көрсеткіші пайда болады [9].
Осыған орай қазіргі кезеңде маман-моделін-маман профессиограммасын жасау міндеті тұр.
В.А. Сластенин төмендегі маман-мұғалім профессиограммасын ұсынады:
1. Әлеуметтік-психологиялық, этикалық-педагогикалық және ұстаздың жеке басының сапалары;
2. Психологиялық және педагогикалық даярлық;
3. Мамандық бойынша даярлық;
4. Пән бойынша даярлық;
Әрбір педагогтың инновациялық іс-әрекетін қалыптастырудың педагогикалық шарттары:
- инновация туралы білімі;
- инновацияны жан-жақты меңгеру;
- инновациялық іс-әрекет диагностикасын меңгеру;
- инновацияны тәжірибеге ендіру жұмыстары;
- инновацияны практикада дұрыс қолдану.
Әрбір білім беру ордаларында бүгінгі таңда белең алып отырған кемшіліктері баршылық, атап айтатын болсақ:
- білім сапасының төмендігі;
- білім саласына мемлекет тарапынан реформалар жүргізілгенімен оқудың нәтижесінің болмауы;
- құжаттар көптеп шығарылғанымен мардымсыздығы;
- білім алушылардың өздігінен білім алу;
- білім алушылар мен оқытушылардың бірлескен шығармашылық еңбектерінің болмауы.
Бұл тығырықтан шығудың бірден-бір жолы оқу-тәрбие процесінде инновациялық әдіс-тәсілдерін енгізу, әрбір білім алушылардың білімге дегне қызығушылықтарын, талпынысын арттырып, өз бетімен ізденуге, шығармашылық еңбек етуге жол ашу.
Жаңа технологияны білім беру-тәрбиелеу үрдісіне енгізу, оқу-тәрбие жұмысына енгізу және меңгеру, зерттеу, оқу-тәрбие үрдісінде қолдану негізгі міндет болып табылады.
Оқу-тәрбие үрдісіне жаңалықтар енгізуді төмендегідей жолмен көрсетуге болады:
Инновацияларды таралу үрдісінің бір түрімен (А,Ә,Б) екінші түрінде өту еерекше функцияларды орындайды.
1.1 кесте
Оқу-тәрбие үрдісіне жаңалықтар енгізу жолы кестесі
Ақпараттандыру
А
Білім беру
Ә
Насихаттау
Б
Игеру
Ақпарат жаңалықтарын меңгеру
Жұмысты жетілдіру, жаңалықтар іздестіру
Оқыту, игеру
Пайдалану
А - инновациялар белгілі болады, көпшілікке таралады. Жаңалықтарға жол ашылады;
Ә - олардың теориялық және әдістемелік жолдары ойлап шешіледі;
Б - жаңалықтарды енгізу жолдары қарастырылады, білім беру ұйымдарының жұмыстарына енгізіледі;
Оқу-тәрбие процесінде инновациялық педагогикалық жаңалықтарды енгізудің IY кезеңін бөліп көрсетуге болады:
І кезең: Жаңа идеяны іздеу
Ақпараттандыру және инновациялрды ұйымдастыру, жаңалықтарды іздестіру.
ІІ кезең: Жаңалықтарды ұйымдастыру.
Оқу-тәрбие үрдісінде жаңалық енгізулерді алғашқы байқаудан өткізу.
ІІІ кезең: Жаңалықтарды енгізу.
Оқу-тәрбие процесінде инновациялық әдіс-тәсілдерді пайдалану.
ІV кезең: Жаңалықтарды бекіту.
Оқу-тәрбие үрдісінде енгізілген жаңалықтардың нәтижесін бағалау.
Білім беру технологияларын енгізу жолдары:
1. Оқушылардың білім, іскерлік, дағдысын қалыптастыру;
2. Ақыл-ойын дамыту;
3. Жеке бастың эстетикалық-өнегелік ортасын қалыптастыру;
4. Жеке бастың өзіндік басқару механизмін басқару;
5. Жеке бастың практикалық әрекет ортасын қалыптастыру.
Білім беру саласында қолданыс тапқан жаңа педагогикалық технологиялар:
Инновациялық процестің негізі - жаңалықтарды қалыптастырып жүзеге асырудың тұтастық қызметі. Инновация білім деңгейінің көтерілуіне жағдай туғызады [10].
Білім сапасын арттырудағы жаңа инновациялық технологияларды оқып, үйреніп, сараптай келе, мынадай тұжырым жасауға болады:
- оқушылардың білім, білік сапасын арттырудағы жаңа инновациялық технология түрлері сан алуан, оларды таңдау және одан шығатын нәтиже оқытушының кәсіби біліктілігіне тікелей байланысты;
- жаңа инновациялық технологияларды енгізу жүйелі әрі мақсатты түрде жүргізілгенде ғана жетістікке жетуге болады;
- жаңа инновациялық оқыту технологияларын енгізу барысында әрбір оқу орнының материалдық-техникалық базасының бүгінгі талапқа са еместігі, әрі жетіспеуі, кадрлық әлеуметтің төмендігі көп кедергі жасайды.
Қазіргі жас ұрпақтың саналы да сапалы білім алуының бірден-бір шарты - оқу орындарындағы білім беру процесіне жаңа инновациялық технологияларды енгізу екендігі сөзсіз түсінікті. Сондықтан ғылыми-техникалық прогрестен қалыспай, жаңа педагогикалық инновацияларды дер кезінде қабылдап, өңдеп, нәтижелі пайдалана білу - әрбір ұстаздың негізгі міндеті болып табылады.
Біздің ойымызша, оқу орындарында инновациялық басқару жүйесін енізіп, оны жүзеге асыру міндет.
Қорыта келгенде, жаңа инновациялық педагогикалық технологияның негізгі, басты міндеттері мынадай:
- әрбір білім алушының білім алу, даму, басқа да іс-әрекеттерін мақсатты түрде ұйымдастыра білу;
- білім мен білігіне сай келетін бағдар таңдап алатындай дәрежеде тәрбиелеу;
- өз бетінше жұмыс істеу дағдыларын қалыптастыру, дамыту;
- аналитикалық ойлау қабілетін дамыту.
Сонымен, қорытындылай келе дипломдық зерттеу жұмысының теориялық бөлімінде оқытудың жаңа инновациялық технологиясының, оған қатысты көзқарастардың ғылыми-әдістемелік тұжырымдамалары келтірілген. Оқытудың инновациялық технологиясы және инновациялық іс-әрекет, инновация, технология ұғымдары қарастырылды.
Зерттеу жұмысымызға өзек болған еңбектер Э. Брансуиктің теориясы, Б.Д.Эльконин мен М.Давыдовтың дамыта оқыту жүйесі, В.Ф. Шаталовтың тірек сигналдарын қолдану технологиясы, Ш.А. Амонашвилидің білім берудегі ізгілендіру технологиясы, Ж.Караевтың деңгейлеп оқыту технологиясы, С.Н. Лысенкованың перспективалық жеделдете оқыту технологиясы, В.Т.Кабуштың тәрбиені ізгілендіру технологиясы, П.И. Эодниевтің дидактикалық бірліктерді ірілендіру технологиясы, С. Микульстің Ақыл-ой Одиссеясы технологиясы, ынтымақтастық педагогикасы технологиясы, көркемөнер туындыларын көру арқылы баланың жеке басын дамыту технологиясы, ұжымдық оқыту технологиясы, іскерлік ойындардың жүргізілу технологиясы, оқытудың интерактивті әдістері болып табылады.
Жоғарыда аталған еңбектерге сүйене отырып жүргізілген зерттеу жұмысының теориялық бөлімінде оқыту процесінде оқытудың инновациялық технологияларын жүйелі әрі, бірізді, сонымен қатар сауатты қолдана білу оқушының белсенділігін арттыруға жол ашады. Оқушының шығармашылық қабілеті мен қияли байып, креативті ойлау қабілеті дамиды және қызығушылығы артады.
Инновациялық білім беру - іскерліктің жаңа түрі. Инновациялық қызмет оқу ісін дамытуға, пәндердің мәнін тереңдетуге, мұғалімнің кәсіптік шеберлігін арттыруға басқа жаңа технологияларды енгізуге, пайдалануға және шығармашылық жұмыстар жүргізуге бағытталған. Сонымен, оқытудың инновациялық технологиясын оқыту процесінде қолдану өте маңызды әрі тиімді болып келетіндігі анықталған. Сонымен қатар, оқытудың инновациялық технологиясын оқыту процесінде қолдану сабақты жандандыра түседі.
Қай кезеңде, қай заманда болмасын мектептегі басты тұлға мұғалім десек, дүниежүзілік даму деңгейінен кем түспейтін, иық тірестіре алатын, алған білім мен тәрбиелік қазынасын туған еліне, адамзат игілігіне жұмсай алатын қазақтың ой танымының иесі, ұйымдастырушы мұғалімге жауапты міндет жүктеледі. Сонау ХХ ғасырдың басында Жүсіпбек Аймауытов Сабақ беру - үйреншікті жәй ғана шеберлік емес, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Адам капиталына салынған инвестициялар мүмкін ең қайтьарымды болар. Мәселен, білім алуға жұмсалған шығындар өз кезегінде бес есе болып қайтып оралуы ықтимал деген ұғым бүгінде ел санасында мықтап орын алған. Бұл инвестициялар тез өзгеріп жатқан заманда техникалық тұрғыдан прогрессивті әрі өнімді жұмыс күшін қалыптастыру үшін қажет дейді Мемлекеттік бағдарлама, яғни білімді, білім игеруді әлеуметтік пайда да береді делінген Мемлекеттік бағдарламада. Білім жүйесі әлеуметтік капитал құрастырудың бірден бір себепкері болады, ал бұл капитал қоғамдағы мынандай игі өзгерістерден тұрады: азаматтардың билікке қатысу үлесі жоғарылайды, қоғам бірлігі өседі, қылмыс деңгейі төмендейді.
XXI ғасырда білімі дамымаған елдің тығырыққа тірелері сөзсіз делінген Қазақстан Республикасының халқына Жолдауында бұл мәселе жалпы білім беретін оқу орындарына байланысты айтылып тұрғандығы белгілі. Сол оқу орындарына толыққанды сапалы білім алған, оның бағдарламасын толық меңгерген ұрпағымыздан, болашақта жақсы маман, білімді азамат шығары анық.
Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасында: Жоғарғы білімді дамытудың негізгі үрдісі мамандар даярлау сапасын арттыру, қарқында ғылыми-зерттеу қызметімен ықпалдастырылған инновациялық білімді дамыту, білім беру мен ақпараттық технологияларды жетілдіру болып табылады, - деп атап көрсетілген.
Егерде Қазақстанды 2020 жылы белемді ел, ақылды экономика және жоғары білікті жұмыс күші бар мемлекет деп көргіміз келсе, онда білім жүйесін дамытуымыз қажет екендігі дау туғыздырмайтын мәселе екендігі анық. Ал бұл бағытта, әрине, жоғары мектептің алатын орны ерекше, өйткені құзыретті маман қалыптастыру мәселесі мемлекет саясатының негізгі нысанына арналғандығы Мемлекеттік бағдарламада мықтап көрсетілген.
Мұндай мақсатта жоғары оқу орындары бірінші кезекте үйрену мен үйретудің басты әдістемесі мен технологиясы ретінде интербелсенді әдістемені таңдауы қажет.
Жоғары мектепте оқытудың белсенді түрлерін қолданудың басты төрт дәлелі бар.
Белсеннді түрде оқу мен сыни өмірде қолданыс табатын білім береді. Көп жылдар бұрын философ Альфред Норт Уайтхед (1910-1957) жазып, ал психолог Ховард Гарднер көрсетіп бергендей, білімнің ырықсыз, бәсеңді күйде қабылданатын (мемлекеттік білім), тәжірибеден ойланбай алынатын (интуитивтік білім) және әлемді түйсініп, ақпаратты алумен қатар оны игеру арқылы проблемаларды шешуді меңзейтін ғылыми түрде дәлелденген тұжырымдамалар мен ойлау процестеріне негізделген (пән аумағындағы білім мен олау) білім түрлерін ажырату керек.
Физиканың жаратылыстану ғылымдары жүйесіндегі жетекші рөлі, жалпы адамзаттық мәдениеттің маңызды құраушысы ретіндегі ауқымды гуманитарлық потенциалының болуы, сондай-ақ оның оқушыларды тәрбиелеу мен дамытудағы мүмкіндіктері физиканы мектепте жалпы білім беретін міндетті пән ретінде оқытылуы тиіс екендігін көрсетеді.
Оқушыларды қазіргі заманғы ақпараттар ағымының жеделдеп артуымен техника дамуы жағдайындағы өмірге дайындауда және олардың дүниетанымын қалыптастыруда мектепте физиканы жалпы білім беретін пән ретінде зерделеудің үлкен мәні бар. Қоғам өмірінің барлық саласына дерлік компьютерлер енуде, денсаулық сақтау, тамақ өнеркәсібі, құрастыру, күрделі ғылыми, өндіріс, әскери құрал-жабдықтарды жасау мен өңдеу сияқты адам қызметінің көптеген салаларына үнемі өзгеру үстіндегі жаңа технологиялар қарқынды енгізілуде, көптеген мамандықтар лазерлермен, роботтармен байланысты.
Сондықтан физика сияқты іргелі ғылымның негіздерімен қаруланудың оқушылар үшін шешуші мәні бар.
Физиканың білім берудің бұл мақсаттарына жетудегі мүмкіндіктері жеткілікті, ол оның қоршаған ортаны, қоғам өмірінің әлеуметтік-экономикалық және мәдени өмірін танып-білудегі мәнімен анықталады.
Физика - жеке тұлғаның ақыл-ой қабілетінің көзін ашу және оның үздіксіз дамуы мен жетілуін қамтамасыз ететін пәннің бірі.
Бірақ, қазір техниканың өрлеу кезеңінде физика пәнінің мұғалімдері оқушылардың пәнге деген қызығушылығының төмендегенін айқындайды. Бұған қазіргі материалы өте қиын және кемшілігі мол оқулықтар кінәлі. Ал физиканың өзі жоғары сыныптарға өту барысында түсініксіз, қызықты емес пәнге айналды. Осы қызық және қажетті, бірақ қиын пәнді балалар жақсы көріп, қажетті екенін түсінуіне қандай жағдай жасау керек? Білім беру ісін ізгілендіру туралы жиі айтылуда. Бұл көкейкесті мәселе. Бұл сұрақтың шешімін табу мақсатында мен дипломдық жұмысымда қызығушылықты арттыру әдістемелерін ұсынып отырмын.
Дипломдық зерттеу жұмысының мақсаты. Оқытудың инновациялық технологияларына жалпы сипаттама беру, мұғалімнің инновациялық іс-әрекетке ұмтылысын ынталандыру және оны оқу үрдісінде оқытудың инновациялық технологияларын қолданудың ерекшеліктерін айқындау.
Зерттеу жұмысы келесі міндеттердің орындалуын қажет етеді:
- зерттеу тақырыбы бойынша ғылыми - әдістемелік әдебиеттерге талдау жасау;
- инновациялық іс-әрекет ұғымына терең түсінік беру;
- оқытудың инновациялық технологияларын практикалық қолданудың тиімділігін айқындау.
Зерттеу жұмысының болжамы. Оқытудың инновациялық технологияларын оқыту процесінде тиімді және орынды қолданған жағдайда жеке бастың жан-жақты әрі үйлесімді дамуына қол жеткізуге болады және мұғалімнің инновациялық іс-әрекетке деген ұмтылысы, қызығушылығы артады.
Зерттеу жұмысының пәні. Оқыту процесінде оқытудың инновациялық технологияларын қолдану және мұғалімнің инновациялық іс-әркеті.
Зерттеу жұмысының объектісі. Жалпы орта мектептерде оқушылардың білімін жетілдіру және оларды белсендіру үшін оқытудың инновациялық технологияларын қолдану.
Зерттеу жұмысының әдіснамалық және теориялық негізі болып Э.Брансуиктің теориясы, Б.Д. Эльконин мен М.Давыдовтың дамыта оқыту жүйесі, В.Ф.Шаталовтың тірек сигналдарын қолдану технологиясы, Ш.А.Амокашвилидің білім беруді ізгілендіру технологиясы, Ж.Караевтің деңгейлеп оқыту технологиясы, С.Н.Лысенкованың перспективалық жеделдете оқыту технологиясы, П.И.Эрдниевтің дидактикалық бірліктерді ірілендіру технологиясы, С.Микулстің Ақыл-ой Одиссеясы технологиясы, ынтымақтастық педагогикасы технологиясы, көркемөнер туындыларын көру арқылы баланың жеке басын дамыту технологиясы, ұжымдық оқыту технологиясы, іскерлік ойындардың жүргізілу технологиясы, оқытудың интерактивті әдістері сияқты құнды еңбектер табылады.
Зерттеу жұмысының әдістері мен әдіснемелері. Зерттеу жұмысымыздың мақсаты мен ондағы қойылған болжамды дәлелдеп тексеруіміз үшін технология ұғымына жан-жақты түсінік берілді, оқытудың инновациялық технологиялары, мұғалімнің инновациялық іс-әрекеті, инновациялық технологиялар түрлеріне талдау қолданылады.
Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы мен теориялық маңыздылығы. Технология ұғымына, оқытудың инновациялық технологияларына, мұғалімнің инновациялық іс-әрекетіне, оқытудың инновациялық технологияларын қолдану ерекшеліктеріне тұңғыш рет сараланып нәтижелі жинақталуына қол жеткізілді. Оқытудың инновациялық технологиялары ғылыми әрі әдістемелік тұрғыдан сауатты баяндалып, теориялық әрі әдістемелік базасы кеңейтілді.Жаңа технологияның принциптері- оқытуды ізгілендіру, өздігінен білім алып, ізденіс арқылы дамитын, өзіндік дұрыс шешім қабылдай алатын, өмірге бейім жеке тұлғаны қалыптастыру.болып келеді және
бұл әрбір мұғалімнің мақсаты деп ойлаймын.
Зерттеу жұмысының практикалық құндылығы:
- Оқытудың инновациялық технологияларына талдау жасалады;
- Оқытудың озық шығармашыл, жаңа технологияларымен қаруланған мұғалімдерді инновациялық іс-әрекетке ұмтылуға ынталандырады;
- Оқыту процесінде оқушылардың белсенділігін арттыруға қол жеткіздіреді;
- Оқыту үрдісінің тиімділігін арттыра түседі.
Зерттеу жұмысының базасы. Зерттеу жұмысының тәжірибелік базасы ретінде мұғалімдері мен оқушылар алынды.
Зерттеу жұмысының құрылымы мен көлемі. Дипломдық зерттеу жұмысы кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен және қосымшадан тұрады. Сонымен қатар, зерттеу жұмысына сызбалар, кестелер, диаграммалар көрсетілген. Жұмыстың жалпы көлемі 71 бет.
1 Оқытудың инновациялық технологияларының ғылыми-теориялық негіздері
0.1 Инновация ұғымы, инновациялық технологиялардың жіктелуі
XXI ғасырда еркін білім беру, адамның шығармашылық ойлауын дамыту негізі мәселе болып отыр. Осы идеялардан оқытудың және тәрбиелеудің инновациялық технологияларын қолдану қажеттілігі туындайды.
Қазіргі кезде егемен елімізде білім берудің жаңа жүйесі жасалып, Қазақстан әлемдік білім беру кеңістігіне енуге бағыт алуда. Бұл оқу-тәрбие үрдісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты болып отыр. Себебі, білім беру парадигмасы өзгерді, білім берудің мазмұны жаңарып, жаңа көзқарас, жаңаша қарым-қатынас пайда болуда.
Білім беру саласында болып жатқан ауқымды өзгерістер түрлі ынталы бастамалар мен түрлендірулерге кеңінен жол ашуда. Осы тұрғыдан алғанда ұрпақ тәрбиесімен айналысатын әлеуметтік-педагогикалық қызметтің тиімділігін арттыру, оны жаңа сапада ұйымдастыру қажеттігі туындайды. Бұл үшін оқытушылардың инновациялық іс-әрекеттің ғылыми-педагогикалық негіздерін меңгеруі мақсат етіледі. Ал жаңа технологияны пайдалану міндетті деңгейдегі білімді қалыптастыра отырып, мүмкіндік деңгейге жеткізеді. Сондықтан оқытушының біліктілігін көтеру мен шығармашылық педагогикалық әрекетін ұйымдастыруда қазіргі педагогикалық технологияларды меңгерудің маңызы зор [1].
Кез келген елдің экономикалық қуаты, халқының өмір сүру деңгейінің жоғарылығы, дүние жүзілік қауымдастықтағы орны мен салмағы сол елдің технологиялық даму деңгейімен анықталады. Жалпы қоғам дамуы мен жаңа технологияны енгізу сапалығы осы елдегі білім беру ісінің жолға қойылғандығы мен осы саланы ақпараттандыру деңгейіне келіп тіреледі. Ал білім беру ісінің жолға қойылғандығы мен осы саланы ақпараттандыру деңгейіне келіп тіреледі. Ал білім беру саласындағы технологиялық идеялар бұдан 400 жыл бұрын пайда болған. Бұл күнде оқыту технологиясы үлкен өзгеріске ұшырап отыр. Оқытушылар мен оқушыларға әртүрлі дидактикалық материалдармен қоса оқытудың техникалық құралдары жәрдемге келеді.
Ғылым мен техниканың жедел дамыған, ақпараттық мәліметтер ағыны күшейген заманда ақыл-ой мүмкіндігін қалыптастырып, адасның қабілетін, талантын дамыту білім беру мекемелерінің басты міндеті болып отыр. Ол бүгінгі білім беру кеңістігіндегі ауадай қажет жаңару оқытушының қажымас ізденімпаздығы мен шығармашылық жемісімен келмек. Сондықтан да әрбір оқушының қабілетіне қарай білім беруді, оны дербестікке, ізденімпаздыққа, шығармашылыққа тәрбиелеуді жүзеге асыратын жаңартылған педагогикалық технологияны меңгеруге үлкен бетбұрыс жасалуы қажет. Өйткені мемлекеттік білім стандарты деңгейінде оқу үрдісін ұйымдастыру жаңа педагогикалық технологияны ендіруді міндеттейді [2].
Себебі, біз қадам басқан XXI ғасыр жан-жақты дамыған, білімді, өз ісіне және өзгенің ісіне әділ баға бере алатын, өзіне сенімді, Отанының әлеуметтік-экономикалық дамуына зор үлесін қоса алатын азамат тәрбиелеуді талап етіп отыр.
Педагогикалық технология - оқытушының кәсіби қызметін жаңартушы және сатыланып жоспарлаған нәтижеге жетуге мүмкіндік беретін іс-әрекеттер жиынтығы. Педагогикалық технологиядағы басты міндет - оқушылардың оқу-танымдық әрекетін жандандыра отырып, алға қойған мақсатқа толықтай жету. Ал бұдан педагогикалық технологияның тиімділігі шығады. Оқыту үрдісін жаңашаландыру оқушылардың оқу материалын теориялық мазмұнын игеру жөніндегі еңбегін тиімді ұйымдастыру және олардың тәжірибелік іскерлігі мен дағдыларын қалыптастыру болып табылады. Оқу үрдісінің тиімділігі мен сапасы оқытушының әдістемелік дайындығы және сабақ жүргізу тәсілдері мен әдістеріне, жаңа педагогикалық технологиялар игерілеріне тікелей байланысты болады.
Педагогикалық технология кәсіптік қызметтің ерекше түрі болып табылады. Оқытудың жаңа педагогикалық технологиясын меңгеру оқытушыдан орасан зор іскерлік пен шығармашылыққа негізделген ізденістерді қажет етеді. Осындай мақсат көздеген жүйелі ізденістер оқытушының жаңа технологияны меңгеріп, инновациялық жетілуіне әкеледі.
Оқыту технологиясы педагогикалық әдістерге негізделген. 1960 жылдарда шетел зерттеушілері Педагогикалық технология терминін енгізді. В.Беспалько Педагогикалық технология дегеніміз - тәжірибеде жүзеге асырылатын белгілі бір педагогикалық жүйенің жобасы, ал педагогикалық жағдайларға сай қолданылатын әдіс, тәсілдер - оның құрамды бөлігі ғана - деген тұжырымдама берді.
Білім беру саласы қызметкерлерінің алдына қойылып отырған міндеттерінің бірі - оқытудың әдіс тәсілдерін үнемі жетілдіріп отыру және қазіргі заманғы педагогикалық технологияларды меңгеру.
Педагогикалық технология оқыту үрдісін жобалау, ұйымдастыру және оны өткізудің формасымен анықталады. Педагогикалық технологияның өзіндік ерекшелілігі: қойылған мақсатқа жету мүмкіндігіне кепілдік беретін оқыту үрдісін құрастыру және оны жүзеге асыру. Оқытылатын пән мазмұны оқытушы мен оқушының өзара байланыс іс-әрекеті, оқушының ішкі даму үрдісі негізіндеанықталған нақты мақсат ғана педагогикалық технология құрылымын түсіну кілті бола алады[3].
Қазіргі білім беру саласындағы оқытудың жаңа педагогикалық технологияларын (1.1 сурет) меңгермейінше сауатты, жан-жақты білгір маман болу мүмкін емес. Жаңа педагогикалық технологияны меңгеру оқытушының зейін-зерделік, кәсіптік, адамгершілік, рухани, азаматтық және басқа да көптеген ұстаздық келбетінің қалыптасуына игі әсерін тигізеді, өзін-өзі дамытып, оқу-тәрбие үрдісін жүйелі ұйымдастыруына көмектеседі. Қандай сабақтың болмасын қызықты өтуі оқытушының үнемі іздену, ұтымды әдіс-тәсілдерді қолдану, оқыту әдістемесін жаңартып отыруына байланысты.
Қазіргі таңда оқытушылар инновациялық және интерактивтік әдістемелерін сабақ барысында пайдалана отырып сабақтың сапалы әрі қызықты өтуіне ықпалын тигізуде.
Инновация ұғымы ең бірінші XIХ ғасырда мәдениеттанушылардың зерттеуінен пайда болды, яғни, бір мәдениет түрлерін екінші ел мәдениетіне енгізу дегенді білдіреді және бұл ұғым этнографияда әлі күнге дейін аяқталған.
Инновация ұғымын қарастырсақ, ғалымдардың көбі оған әртүрлі анықтамалар берген. Мысалы, Э. Роджерс инновацияны былайша түсіндіреді: Инновация - нақтылы бір адамға жаңа болып табылатын идея. Майлс: Инновация - арнайы жаңа өзгеріс. Біз одан жүйелі міндеттеріміздің жүзеге асуын, шешімдерін күтеміз дейді.
Ендеше инновация ұғымы - педагогикалық сөздік қорына ежелден енген термин. Ол кейбір ғалымдардың еңбектерінде жаңа, жаңалық енгізу, деп көрсетілсе, кейбіреулер оны өзгеріс деген терминмен анықтайды.
Инновация - in-noves деген латын сөзі, қазақ тіліне аударғанда жаңалық, жаңарту, өзгерту деген мағына береді.
Француз ғалымы Э. Брансуик жаңалық деп 3 нәрсені айтады:
1 Бұрын еш жерде, ешқашан қолданылмаған идеялар
2 Бұрын болған, бірақ жаңа жағдайға бейімделген идеялар
3 Бұрыннан бар, тек мақсаты өзгерген идеялар
Қазіргі кезеңде білім беру саласында төмендегідей жаңалықтар бар:
І. Ұйымдастырудағы жаңалық
ІІ. Технологиялардағы жаңалық
ІІІ. Оқулықтар мен бағдарламалардағы жаңалық.
Осы жаңалықтарға сәйкес технология, оқыту технологиясы, білім беру технологиясы, педагогикалық технология, жаңа педагогикалық технология, оқытудың инновациялық технологиялары терминдері қолданылуда (1.2 сурет) [4].
Мысалы, Оқыту технологиясы термині ең алғаш рет АҚШ-та қолданылды.
Педагогикалық технология 1960 жылдан бастап қолданыла бастады.
Технология, Оқыту технологиясы, Педагогикалық технология терминдеріне әр ғалым әр түрлі анықтама береді. Мысалы:
В. Беспалько: Педагогикалық технология - тәжірибеде жүзеге асырылатын белгілі бір педагогикалық жүйенің жобасы.
В.М. Монахов: Педагогикалық технология - оқыту процесін жобалау, ұйымдастыру және өткізудің ойластырылған моделі.
Т.И.Шамова, П.И.Третьяковалардың еңбегінде Инновация дегеніміз - жаңа мазмұнды ұйымдастыру, ал жаңалық енгізу дегеніміз - тек қана жаңалық енгізу қалыптастыру, яғни, инновация үрдісі мазмұнды дамытуды, жаңаны ұйымдастыруды, қалыптастыруды анықтайды, ал жаңаша деп жаңаның мазмұны, оны енгізудің әдіс-тәсілі мен технологияны қамтитын құбылысты түсінеміз делінген. Энциклопедиялық сөздіктерде инновация әр түрлі анықталады.
1.1 сурет. Педагогикалық жаңалық
1.2 сурет. Қазіргі кезеңде білім беру саласындағы жаңалықтар
Үлкен энциклопедиялық сөздікте бұл ұғым жаңаша білім беру деп түсіндіріледі.
Скиннер: Оқыту технологиясы - психология жетістіктерін педагогикалық практикада қолдану.
Ал А.И.Кочетов инновация ұғымына төмендегідей анықтама береді: Көрсетілген деңгейге апаруды қамтамасыз ететін теориялық, технологиялық және педагогикалық іс-әрекеттің біртұтас бағдарламасы. Алайда Р.Масырова мен Т.Линчевская мұндай анықтамамен келіспейтіндігін білдіреді. Олардың тұжырымдамасында, Егер баратын деңгей алдын-ала көрсетілген болса, ол қандай инновация делінген. В.Кваша мен В.Латинаның пікірлері бойынша инновация - бұл жаңа үлгілердің бағытындағы нақты әрекет, мөлшердің шегінен шығатын кәсіптік іс-әрекеттің жаңа сапалы деңгейге көтерілуі болып табылады.
Инновациялық құбылыстар білім беру саласында өткен ғасырдың сексенінші жылдары кеңінен тарала бастады. Әдетте, инновация бірнеше өзекті мәселелердің түйіскен жерінде пайда болады да, берік түрде жаңа мақсатты шешуге бағытталады, педагогикалық құбылысты үздіксіз жаңғыртуға жетелейді. Масырова Р, Линчевская Т. - Жаңару дегенімізді былай деп түсіндіреді: Жаңару - белгілі бір адам үшін әділ түрде жаңа ма, әлде ескі ме оған байланысты емес, ашылған уақытынан бірінші қолданған уақытымен анықталатын жаңа идея.
Инновация термині қазіргі білім берудің теориясы мен тәжірибесінде кеңінен қолданып жүр. Бірақ, ғылымда бұл терминнің нақтылы анықтамасы белгілі бір категория ретінде берілмеген. Берілетін анықтамалардың көпшілігі бұл ұғымды кеңінен терең таныта алмайды. Инновацияны Білім беру жүйесіндегі жаңалық енгізу деп айтсақ, оның мағынасын тарылтқан болар едік [5].
Ресейде Инновация ұғымына өте күдікпен қарағаны мәлім. Мәселен, XIX-XX ғасырдың басындағы бірде-бір реформаларында бұл термин кездеспейді. Негізінде реформа жүзеге асқан, яғни, инновациялық үрдіс өткен, бірақ инновация термині еш жерде аталмайды. Ал Америка ғалымдары Биль және Болен педагогикалық инновацияны Құрамына материалдық өзгеруіне ғана емес, сол материалды қолданудағы көзқарастардың кешенді өзгеруін білдіретін үлкен өзгеріс деп түсінеді.
Инновация аударғанда жаңа, жаңалық, жаңарту дегенді білдіреді дедік. Яғни, С.Ожегов сөздігіне сүйенсек, инновация бірінші рет шыққан, жасалған, жуық арада пайда болған, бұрынғының орнын басатын, алғаш ашылған, бұрыннан таныс емес енгізілген жаңалық болып шығады. Инновация ұғымын әр елде әртүрлі түсінген.Кейбір мемлекеттерде (АҚШ, Нидерланды) бұл термин кең тараған. Ал, Арабия, Жапония тәріздес мемлекеттерде кезіктіру мүмкін емес. Сондықтан әр елде бұл құбылысқа қандай көзқарас қалыптасқанын анықтау мақсатымен ғылыми-педагогикалық, техникалық, саяси әдебиеттер мен баспа беттерін зерттей келе, Ресейде, шет елдерде, ТМД елдерінде, Қазақстанда Инновация ұғымына көптеген анықтамалар берілгенін көреміз. Найхос инновацияны процесс деп есептейді де, Инновация қандай да бір идеялардан басталатын өзгерістерге әсерін, тұтынушылардың не қолдауы, не
бас тартуымен аяқталатын үрдіс дейді.
Қазақстан мемлекетінде Инновация ұғымын пайдалану соңғы бес жылдың еншісінде.Ең алғаш Инновация ұғымына қазақ тілінде анықтама берген ғалым Немеребай Нұрахметов. Ол Инновация, инновациялық үрдіс деп отырғанымыз - білім беру мекемелерінің жаңалықтарды жасау, меңгеру, қолдану және таратуға байланысты бір бөлек қызметі деген анықтаманы ұсынды.
Н.Нұрахметов Инновация білімнің мазмұнында, әдістемеде, технологияда, оқу-тәрбие жұмысын ұйымдастыруда, мектеп жүйесін басқаруда көрініс табады деп қарастырып, өзінің жіктемесінде инновацияны, қайта жаңарту кеңістігін бірнеше түрге бөледі: жеке түрі (жеке - дара, бір-бірімен байланыспаған); модульдік түрі (жеке - дара кешені, бір-бірімен байланысқан); жүйелі түрі (мектепті толық қамтитын).
Инновация сөзі - қазіргі уақытта барлық өндіріс, медицина, техника салаларында өте жиі қолданып жүрген термин. Қазір бұл сөз Жаңа, өзгеру, жаңаша деген мағынаны білдіреді және дәл қазіргі жаңа заманға да Жаңа, жаңаша өзгерудің мазмұны терең және анық екендігі белгілі. Бұл әдістеменің негізінде үйренушінің дербес қабілеті, белсенділігін қалыптастыру, оқыту материалдарын өзінше пайдалану арқылы танымдық белсенділігін арттыру алға шығады.
Техника терминінің сөздікте 2 мағынасы беріледі:
1 Өндіріс құралдарының жиынтығы;
2 Бір істі орындағанда қолданылатын тәсілдер жиынтығы;
Технология - сол тәсілдер жүйесі деген мағына береді.
Инновациялық әдіс - тәсілдерді қолдануда оқытушы сабақты дайын күйінде бағалайды, әрбір оқушының өзі ізденіп, ғылыми негіздерін өз бетінше игеріп, ғылыми зерттеуді көздейді, ал оқытушының негізгі міндетіне оқушының іс-әрекетін бақылау жатады.
Әдіскер С.Көшімбетова өзінің зерттеуінде оқу-тәрбие үрдісінде оқытудың инновациялық әдіс-тәсілдерін қолданудың мынадай ерекшеліктерін атап көрсеткен:
1 Ізгілендіру технологиясында педагогика ғылымының алдыңғы қатарлы ғылыми жаңалықтарды тәжірибеде бала - субъект, бала - объект тұрғысынан енгізіле бастайды да, ал ғылыми білімдер оның тұрмысының әлеуметтік жағдайы мен іс-әрекетінің әлеуметтік нәтижесінің бірлігінде қарастырады;
2 Ақпараттық бағдарламалап оқыту - оқытудың мазмұнын пәнаралық байланыс тұрғысынан ұйымдастыру;
3 Қоғам мен табиғат заңдылықтарын кіріктіру негізінде меңгеруі;
4 Деңгейлеп оқыту технологиясында оқытудың мазмұны мен әдістері шығармашылық ізденіс іс-әрекет жасау негізінде адамның инновациялық қабілеттерінің қалыптасуына бағытталады;
5 Дербес оқыту технологиясы оқу-тәрбие үрдісінде ғылымның негіздерін
игерту үшін ізгілік, адамгершілік қасиеттерді қалыптастыра отырып, жеке тұлғаның әлеуметтік-психолгиялық жауапкершілігін арттырады [6].
Жаңа инновациялық технология жасаудың теориялық негіздерін зерттеп дайындауды оқу процесі жөніндегі әртүрлі ойлар жүйесінің принциптері негіздерін сын көзқараспен ұсынып, мәнін түсіндіруден бастаған жөн.
В.И.Андреевтің Педагогикалық технология туралы анықтамасында: Педагогикалық технология, соның ішінде оқыту технологиясы - бұл жобалау, оқыту мен тәрбиелеудің педагогикалық заңдылықтары, мақсаты, принциптері, мазмұны, формасы, әдісі мен құралдарын тәжірибеде қолдану, оның тиімділігінің жоғары деңгейіне кепілдік беретін, соның ішінде келешекте оны шығаруға, басылымға беруге ықпал ететін жүйе.
В.И.Андреев бойынша педагогикалық жаңа технологияны төмендегі көрсеткіштер анықтайды:
1 Мақсаттылық (анықтылық, нақтылық мақсатты дидактикалық жүйеге ауыстырылуы).
2 Тұжырымдылық (терең мазмұнды теорияға негіздеу).
3 Жүйелілік (оқытудың мақсаты, мазмұны, формасы, әдісі жағдайын жобалау және бүтіндей жүйеде қолдану).
4 Диагностикалық (оқушының оқу іс-әрекеті нәтижесінің алғашқы аралық және қорытынды бағасын сандық түрде емес, терең сапалы диагностикалық мінездемесі).
5 Оқыту сапасының кепілдігі (оқу материалын қабылдау коэффициенті 0,7-ден төмен болмау керек).
6 Жаңалығы (педагогика, психология, дидактиканың жетістіктерін, қазіргі заманның идеяларын, бейне құралдарды, компьютерлік техниканы қолдану).
В.П.Беспалько педагогикалық технологияның келесі элементтерін атап көрсетті:
- Оқыту мен тәрбиелеудің анық, бірізді педагогикалық, дидактикалық мақсатын жасау.
- Меңгеруге тиісті ақпараттың мазмұнын құрылымдау, кеңейту, тәртіпке келтіру.
- Оқыту мен тәрбиелеудің диагностикалық функциясын мүмкіндігінше күшейту.
- Дидактикалық технологиялық, соның ішінде оқыту мен бақылаудың компьютерлік құралдарын кешенді пайдалану.
- Оқыту сапасының жоғары деңгейінің кепілдігі.
Модификациялық инновация - бұл бұрын қолда барды дамытумен, түрін өзгертумен айналысу. Бұған В.Ф. Шаталовтың математикаға жазған тірек конспектісі және оны көптеген мұғалімдердің пайдалануы мысал бола алады.
Комбинаторлық модификация - бұрын пайдаланылмаған, белгілі әдістеме элементтерін жаңаша құрастыру. Бұған пәндерді оқытудың қазіргі кездегі әдістемесі дәлел.
Радикалдық инновация - білімге мемлекеттік стандарттарды енгізу жатады.
1.3 сурет. Педагогикалық технология
Педагогикалық технологияны П.К. Селевко 6- ға бөледі:
1 Қолдану деңгейіне қарай
2 Философиялық негізіне қарай
3 Психикалық дамудың жетекші факторына қарай
4 Ғылыми тұжырымдамасына қарай
5 Тұлғалық құрылымдарға бағыттылығына қарай
6 Құрылымдық және мазмұндық сипатына қарай
Жалпы инновацияны үш түрге бөлуге болады:
1 Модификациялық инновация
2 Комбинаторлық инновация
3 Радикалдық инновация
Мемлекеттік стандарт білім беруде, негізінен, мөлшерлерді, параметрлерді, деігейлік және сапалы оқытудың көрсеткіштерін қалыптастырады.
Осыған байланысты педаогикалық технологияларды қолдану, жаңа білім мазмұнын, инновациялық әдіс-тәсілдерді, жаңа оқу жоспары мен оқу бағдарламаларын ендірудің тиімді құралы болып отыр.
1.2 Оқу-тәрбие үрдісіне инновациялық технологияларды ендірудің кезеңдері мен шарттары
Қазір республика оқу орындары ұсынып отырған көп нұсқалыққа байланысты өздерінің қалауына сәйкес кез-келген үлгі бойынша қызмет етуіне мүмкіндік алды. Бұл бағытта білім берудің әртүрлі нұсқаудағы мазмұны, құрылымы, ғылымға және тәжірибеге негізделген жаңа идеялар, жаңа технологиялар бар. Сондықтан әртүрлі оқыту технологияларын оқу мазмұны әрбір білім алушының жас және жеке дара психологиялық ерекшеліктеріне орай таңдап, тәжірибеде сынап қараудың маңызы зор.
Ғылыми-педагогикалық әдебиеттерде іс жүзінде анықталып табылған оқыту үрдісінің нәтижесін көретін әдіс-тәсілдері, түрлері көбіне жаңашыл, инновациялық болып табылады.
Қазіргі күні инновация деп көбінесе жаңа технологияларды, әдістер мен құралдарды жасау және қолдануды айтса, сонымен бірге жаңа идеяларды, процестерді бірлікте жетілдірудің де жүйесі. Сондықтан оқыту мен тәрбиедегі жаңа технология инновациялық идеяларды енгізу, жаңарту нысаны болып табылады.
Инновация өзінің даму барысында белгілі бір өмірлік даму сатыларынан тұрады:
- жаңа идеяның пайда болуы;
- мақсат қоюшылық;
- тарату және жойылу.
Шетел мамандары оқыту технологиясының 3 кезеңі болды дейді.
І кезең: Мұғалім бірде-бір көмекші құрал- жабдықсыз ауызшы оқытты.
ІІ кезең: Мұғалім түрлі дидактикалық материалдарды пайдаланды.
ІІІ кезең: Мұғалім техникалық құралдарды қолдана бастады.
Оқыту технологиясы дидактиканың жетістіктерін педагогикалық практикаға енгізіп таратады. Оқыту технологиясы - қолданбалы дидактика.
Педагогикалық технология - дидактика мен педагогиканың практикалық жалғасы.
Инновациялық технологияның негізі болып саналатын жаңа педагогикалық технологиялар көптеп саналады: Эрдниевтің ірі блокпен оқыту технологиясы, М.Монтессори мен В.В.Давыдовтың дамыта оқыту технологиясы, Шаталовтың ірі блоктік жүйесі және т.б.
Инновациялық технологияларды енгізудің жөні осы деп түрлі технологиялар мен халықаралық бағдарламаларды сабақта қолдану көпшілігімізге тән құбылыс болып кетті. Кейбір әріптестеріміз жаңа технологиялардың философиялық мазмұнын, тұтастығы мен жүйелегін меңгеріп алмай, таза еліктеушілікпен сыртқы формасын ғана қолдануда. Кез келген педагогикалық технология философиялық негізде қаралады. Міне сондықтан, бірінші кезекте, білім әлеміне еніп жатқан сан алуан инновациялық технологияларды реттеу, жүйелеу, сұрыптау, нәтижелерін талдау үшін арнайы ақпараттық-әдістемелік орталық құрылуы қажет.
Жаңа инновациялық оқыту технологиясы кәсіптік қызметтің ерекше түрі болып табылады. Инновациялық оқыту технологиясын меңгеру үшін педагогикалық аса зор тәжірибені жұмылдыру қажет. Бұл өз қызметіне шығармашылықпен қарайтын, жеке басының белгілі әскерлік қасиеті бар адамды қажет ететін жұмыс. Шындығында да әрбір педагог жаңа инновациялық технологияны меңгеру барысында өзін-өзі дамытады және өзін-өзі қалыптастырады [7].
Инновациялық процестерді ендіру үш өзара байланысты күштер анықталады:
- енгізілген технологияның ерекшеліктерімен;
- жаңашылдардың инновациялық әлеуетімен;
- жаңалықты енгізу жолдарымен.
Сондықтан бұл уақыт ағымына байланысты дамиды, бірқалыпты өзгеріске ұшырайды, жағдайына байланысты тәрбиеші мен тәрбиеленушілердің өзара байланысы болып саналады. Ағылшын ғалымдарының пайымдауынша, жаңалық көзі арнайы қолданған деректерде, дамушы идеяларда, кітаптарда, педагогтардың, білімді көтеру ұйымдастырушыларда т.с.с Әр жоғары сатыдағы мұғалім әрдайым жаңалықты бастаушы ретінде іс-әрекет жасауы тиіс,-дейді.
В.А. Сластенин, Л.С. Подымова инновациялық іс-әрекетті шығармашылық пен кәсіпшіліктің сәйкестілік тұрғысынан қарастырады.
Оқу-тәрбие үрдісіне жаңа педагогикалық технологияларды ендірудің алғы шарты: оқытушылардың инновациялық іс-әрекетін қалыптастыру болып табылады. Жаңа педагогикалық технологияны меңгерген әрбір оқытушы өз сабағын нәтижелі даму жағынан көре алады.
Жаңа технологияны қолдану төмендегідей кезеңдер арқылы жүзеге асырылады:
1 кезең - оқып үйрену;
2 кезең - меңгеру;
3 кезең - өмірге ендіру;
4 кезең - дамыту.
Оқытушы алғаш педагогикалық технологияларды оқып үйренеді, екіншіден, меңгереді, үшіншіден, жаңа педагогикалық технологияларды тәжірибеде қолданады, төртіншіден, оны дамытып, нәтижесін тексереді.
Педагог инновациялық технологияны меңгеру мақсатында іс-әрекет жасайды, ол инновациялық іс-әрекет деп аталады.
Инновациялық іс-әрекет - педагогикалық еңбектің өнімділігін сапалы өзгертетін оқыту мен тәрбиелеудің жаңа үлгілері мен әдістерін құру үлгісі.
Педагог инновациялық технологияны меңгеру мақсатында іс-әрекет жасауы тиіс. Оның құрылымы:
1 Жалпы және кәсіби мәдениет
2 Педагогикалық бағдарлылық
3 Моральдық қасиеттер
4 Диалектикалық қасиеттер
5 Ерік қасиеттері
6 Сөйлеу қабілеттері
7 Ұйымдастырушылық
8 Коммуникативтік
9 Педагогикалық елестету (1.4 сурет).
1.4 сурет. Инновациялық іс-әрекеттер
Педагогикалық технологияларды енгізуде оқытушы іс-әрекетінің маңызы зор. Қазіргі білім беру саласындағы оқытудың озық технологияларын меңгеру оқытушының интеллектуалдық, кәсіптік, адамгершілік, рухани, азаматтық және де басқа көптеген адами келбетінің қалыптасуына игі әсерін тигезеді, өзін-өзі дамытып, оқу-тәрбие процесін тиімді ұйымдастыруына көмектеседі, - деп көрсетеді С.В. Селевко.
ХХІ ғасырда болашақ мамандарды даярлау, олардың кәсіби бейімделуін қалыптастыру мәселелері - кезек күттірмейтін өзекті қоғам талабы. Сондықтан біз болашақ педагог маманның жаңа педагогикалық инновациялық технологияларды қолдануға даярлығын қалыптастырудың құрылымдық-мазмұндық моделін жасадық. Болашақ мамандардың жаңа инновациялық педагогикалық технологияларды қолдануға даярлықты қалыптастыру мына көрсеткіштерді қамтиды [8].
Бүгінгі күні педагогикада білім алу мен қоғам мүдделері тығыз қарым-қатынаста қабылданады. Мұндай көзқарас бойынша қандайда болмасын білім қоғамда өмір сүріп, әлеуметтік проблемаларды шешу мен тығыз байланыста болу керек. Бұл ұстанымның екі атау бар: оның бірі - Сыни сауаттылықты дамыту, ал екіншісі - Қоғамға қызмет жасау негізінде білім беру. Бұл екі атау да мазмұны жағынан бір-біріне ұқсас, бірін-бірі толықөтырады, бір-бірінің дамуы мен жалғасуы болып табылады, сол себепті де оларды бір ұғымды білдіретін терминдер деп түсінген дұрыс.
Мотивациялық өлшемдеріне танымдық қызығуды қалыптастыру бейнесі жатады. Оған болашақ мамандарды қалыптастыру, құндылық қарым-қатынас, болашақ маманның өзінің кәсіби шеберлігін дамытуға талпынуы, болашақ мамандығын ерекше жақсы көруі, ұрпақ тәрбиесінде ұстаздың жетекші орнын сезінуі, кәсіби жеке біліктілік деңгейін көтеруге бағыттылығы, инновациялық іс-әрекетке ұмтылу әректтері кіреді.
Мазмұндық өлшемдеріне болашақ маманның жалпы мәдениеттілік дайындығы мен пәндік әдіснамалық дайындығының деңгейі, мамандығы бойынша білімді, педагогикалық біртұтас білім жүйесі, біртұтас педагогикалық үрдістің заңдылықтары, мен қозғаушы күштерінің жалпы теориялық білім негіздерімен қарулануы кіреді. Оған біртұтас педагогикалық үрдістің теориялық негіздерін және жеке тұлға теориясының ғылыми негіздерін меңгеруі, педагогикалық іс-әрекет теориясының негіздерін білуі, білім алушылардың барлық мүмкіндіктерін пайдаланғанда инновациялық іс-әрекеттің көбіне нәтижелі болатындығын сезіне алуы жатады.
Бейімділік өлшемдеріне болашақ маманның барлық жағдайға бейімделе алу қабілеті жатады: бейімділік жағдаятына бағдарлана алуы, микроорта өзгерістеріне сай қолайлы инновациялық педагогикалық технологияларды таңдай алуы. Бейімділік өлшемдері болашақ маманның білімгер мәртебесінен оқытушы, ұстаз мәртебесіне ауысуының ерекшелігін сезіне білуімен, бейімділік іс-әркетті жүзеге асырудың жаңа әдіс-тәсілдерін пайдалана алуларымен ерекшеленеді.
Танымдық өлшемдері болашақ маманның әлеуметтік кәсіби қоршаған ортаны жедел тани алуымен, өзін кәсіби жүзеге асырудың нәтижелі әдіс-тәсілдерін пайдалануымен, инновациялық педагогикалық технологияларға қызығу танытумен ерекшеленеді. Оған болашақ маманның әлеуметтік кәсіби қоршаған ортаны біліп тануы, кәсіптік білімін өз тәжірибесінде қолдана білуі, иннвациялық педагогикалық технологияларды оқып меңгеруі, үйренуі жатады.
Іс-әрекеттік өлшемдері болашақ маманның өзінің кәсіби іс-әрекетінің мақсаты мен міндетін анықтай алуы және педагогикалық қарым-қатынастық үрдісті тиімді жүзеге асыра алуымен өлшенеді. Оған болашақ маманның өз пәнін жете меңгеруі, біртұтас оқу-тәрбие үрдісінің психологиялық, педагогикалық негіздерін білуі, педагогикалық үрдісті жоспарлап, жүзеге асыра алуымен өлшенеді.
Технологиялық өлшемдері оқытудың әдістемелік мақсаттары, оқыту үрдісі, оның міндеттерін анықтай алуы, оқытудың нәтижесін болжай алуы және психологиялық-педагогикалық білімдерді меңгерумен анықталады. Оған болашақ маманның біртұтас оқу-тәрбие үрдісінде сабақты тиімді ұйымдастыра білуі, оқушылармен ынтымақтастық қарым-қатынасты жүзеге асрыа алуы, біртұтас педагогикалық үрдісті диагностикалай алуы және сабақтың нәтижесі жоғары болатындай ең тиімді педагогикалық технологияны таңдай алуы қажет.
Шығармашылық өлшемдеріне шығармашылық ептілікті, шығармашылық белсенділікті, болашақ маманның шығармашылық-ізденушілік дамыту кіреді. Оған болашақ маманның ғылыми зерттеу жұмыстарына өзіндік талдау жасай алуы, өз білімін көтеруге, жетілдіруге талпыныстың болуы мен инновациялық әдіс-тәсілдерді қодануға өзіндік жаңалықтар, өзгерістер енгізумен және жаңалықты шығармашылықпен қолдана алуымен сипатталады.
1.3 Педагогтің инновациялық іс-әрекеті және оның құрылымы
Елбасы Н.Назарбаевтың білім мен ғылым қызметкерлерінің ІІІ съезінде білім сапасын арттыру жөнінде тұжырымды ой айта көріп, білім нәрімен сусындататын біздің асыл да ардақты ұстаздарымызға да үлкен міндеттерді жүктегені барлығымызға мәлім. Ендеше, келешекте Қазақстанның ғарыштап дамуына өз үлесін қосатын бүгінгі ұрпақ - ертеңгі азамат болғандықтан, оқу-тәрбие үрдісін жаңартып, білім сапасын арттыру - оқытушылар құзырындағы өте үлкен жауапты іс - деді.
Келер ұрпаққа қоғам талабына сай тәрбие мен білім беруде мұғалімдердің инновациялық қоғам талабына сай тәрбие мен білім беруде мұғалімдердің инновациялық іс-әрекетінің ғылыми-педагогикалық негіздерін меңгеруі маңызды мәселелерінің бірі. Өйткені, жаңа педагогикалық технологияны меігеруге оқушыларды даярлау - оларды кәсіби білімін көтеруге дайындау аспектісіінң бірі және педагогтың жеке тұлғасын қалыптастырудың үрдісіндегі іс-әрекеттің нәтижесі болып табылады.
Білім игеру - өмір бойғы үздіксіз үрдіс деген ұстанымды қалыптастыру. Қазіргі заманғы әлеуметтік және экономикалық даму ерекшеліктерінінің бірі ретінде автоматтандырылған және ақпараттық технологиялардың теңестігін атауға болады. Бұл тенденция тұрақты кәсіптердің өз қасиеттерін жоғалтып, өзгерістерге ұшырап, уақытша сипаттарды иеленуіне әкелуде. Мұндай жағдайда үйрене білу және үйренуге ұмтылу маманның ең басты қабілеттеріне айналуда.
Оқыту үрдісін басқарудың педагогикалық-психологиялық мәселелерін анықтауда педагог пен студенттердің педагог пен оқушылардың арасындағы қарым-қатынастарды ұйымдастыру педагогтың теориялық білімінің, инновациялық іс-әрекетінің болуын талап етеді.
Осы аталған көрсеткіштердің әсерінен білім, кәсіп, іскерлік, іс-әрекет, игеру, нәтиже құралады. Білім жалпы, кәсіби, техникалық, арнайы білім болып бөлініп кәсіппен ұштасады. Ал кәсіп - мамандық таңдау, мамандықты меңгеру. Білім алып кәсіп иесі болу үшін іскерлік қажет. Іскерлік - оқу, білім, кәсіп, тәжірибе, ізденушілік, өзіндік жұмыс, іс-шаралар, дағдыдан туындайды. Іскер болу үшін іс-әрекетті меңгеру қажет. Іс-әрекет әрекеттен, операция, қимыл-қозғалыстан тұрады. Барлық үрдіс байланыса орындалғаннан соң нәтиже көрсеткіші пайда болады [9].
Осыған орай қазіргі кезеңде маман-моделін-маман профессиограммасын жасау міндеті тұр.
В.А. Сластенин төмендегі маман-мұғалім профессиограммасын ұсынады:
1. Әлеуметтік-психологиялық, этикалық-педагогикалық және ұстаздың жеке басының сапалары;
2. Психологиялық және педагогикалық даярлық;
3. Мамандық бойынша даярлық;
4. Пән бойынша даярлық;
Әрбір педагогтың инновациялық іс-әрекетін қалыптастырудың педагогикалық шарттары:
- инновация туралы білімі;
- инновацияны жан-жақты меңгеру;
- инновациялық іс-әрекет диагностикасын меңгеру;
- инновацияны тәжірибеге ендіру жұмыстары;
- инновацияны практикада дұрыс қолдану.
Әрбір білім беру ордаларында бүгінгі таңда белең алып отырған кемшіліктері баршылық, атап айтатын болсақ:
- білім сапасының төмендігі;
- білім саласына мемлекет тарапынан реформалар жүргізілгенімен оқудың нәтижесінің болмауы;
- құжаттар көптеп шығарылғанымен мардымсыздығы;
- білім алушылардың өздігінен білім алу;
- білім алушылар мен оқытушылардың бірлескен шығармашылық еңбектерінің болмауы.
Бұл тығырықтан шығудың бірден-бір жолы оқу-тәрбие процесінде инновациялық әдіс-тәсілдерін енгізу, әрбір білім алушылардың білімге дегне қызығушылықтарын, талпынысын арттырып, өз бетімен ізденуге, шығармашылық еңбек етуге жол ашу.
Жаңа технологияны білім беру-тәрбиелеу үрдісіне енгізу, оқу-тәрбие жұмысына енгізу және меңгеру, зерттеу, оқу-тәрбие үрдісінде қолдану негізгі міндет болып табылады.
Оқу-тәрбие үрдісіне жаңалықтар енгізуді төмендегідей жолмен көрсетуге болады:
Инновацияларды таралу үрдісінің бір түрімен (А,Ә,Б) екінші түрінде өту еерекше функцияларды орындайды.
1.1 кесте
Оқу-тәрбие үрдісіне жаңалықтар енгізу жолы кестесі
Ақпараттандыру
А
Білім беру
Ә
Насихаттау
Б
Игеру
Ақпарат жаңалықтарын меңгеру
Жұмысты жетілдіру, жаңалықтар іздестіру
Оқыту, игеру
Пайдалану
А - инновациялар белгілі болады, көпшілікке таралады. Жаңалықтарға жол ашылады;
Ә - олардың теориялық және әдістемелік жолдары ойлап шешіледі;
Б - жаңалықтарды енгізу жолдары қарастырылады, білім беру ұйымдарының жұмыстарына енгізіледі;
Оқу-тәрбие процесінде инновациялық педагогикалық жаңалықтарды енгізудің IY кезеңін бөліп көрсетуге болады:
І кезең: Жаңа идеяны іздеу
Ақпараттандыру және инновациялрды ұйымдастыру, жаңалықтарды іздестіру.
ІІ кезең: Жаңалықтарды ұйымдастыру.
Оқу-тәрбие үрдісінде жаңалық енгізулерді алғашқы байқаудан өткізу.
ІІІ кезең: Жаңалықтарды енгізу.
Оқу-тәрбие процесінде инновациялық әдіс-тәсілдерді пайдалану.
ІV кезең: Жаңалықтарды бекіту.
Оқу-тәрбие үрдісінде енгізілген жаңалықтардың нәтижесін бағалау.
Білім беру технологияларын енгізу жолдары:
1. Оқушылардың білім, іскерлік, дағдысын қалыптастыру;
2. Ақыл-ойын дамыту;
3. Жеке бастың эстетикалық-өнегелік ортасын қалыптастыру;
4. Жеке бастың өзіндік басқару механизмін басқару;
5. Жеке бастың практикалық әрекет ортасын қалыптастыру.
Білім беру саласында қолданыс тапқан жаңа педагогикалық технологиялар:
Инновациялық процестің негізі - жаңалықтарды қалыптастырып жүзеге асырудың тұтастық қызметі. Инновация білім деңгейінің көтерілуіне жағдай туғызады [10].
Білім сапасын арттырудағы жаңа инновациялық технологияларды оқып, үйреніп, сараптай келе, мынадай тұжырым жасауға болады:
- оқушылардың білім, білік сапасын арттырудағы жаңа инновациялық технология түрлері сан алуан, оларды таңдау және одан шығатын нәтиже оқытушының кәсіби біліктілігіне тікелей байланысты;
- жаңа инновациялық технологияларды енгізу жүйелі әрі мақсатты түрде жүргізілгенде ғана жетістікке жетуге болады;
- жаңа инновациялық оқыту технологияларын енгізу барысында әрбір оқу орнының материалдық-техникалық базасының бүгінгі талапқа са еместігі, әрі жетіспеуі, кадрлық әлеуметтің төмендігі көп кедергі жасайды.
Қазіргі жас ұрпақтың саналы да сапалы білім алуының бірден-бір шарты - оқу орындарындағы білім беру процесіне жаңа инновациялық технологияларды енгізу екендігі сөзсіз түсінікті. Сондықтан ғылыми-техникалық прогрестен қалыспай, жаңа педагогикалық инновацияларды дер кезінде қабылдап, өңдеп, нәтижелі пайдалана білу - әрбір ұстаздың негізгі міндеті болып табылады.
Біздің ойымызша, оқу орындарында инновациялық басқару жүйесін енізіп, оны жүзеге асыру міндет.
Қорыта келгенде, жаңа инновациялық педагогикалық технологияның негізгі, басты міндеттері мынадай:
- әрбір білім алушының білім алу, даму, басқа да іс-әрекеттерін мақсатты түрде ұйымдастыра білу;
- білім мен білігіне сай келетін бағдар таңдап алатындай дәрежеде тәрбиелеу;
- өз бетінше жұмыс істеу дағдыларын қалыптастыру, дамыту;
- аналитикалық ойлау қабілетін дамыту.
Сонымен, қорытындылай келе дипломдық зерттеу жұмысының теориялық бөлімінде оқытудың жаңа инновациялық технологиясының, оған қатысты көзқарастардың ғылыми-әдістемелік тұжырымдамалары келтірілген. Оқытудың инновациялық технологиясы және инновациялық іс-әрекет, инновация, технология ұғымдары қарастырылды.
Зерттеу жұмысымызға өзек болған еңбектер Э. Брансуиктің теориясы, Б.Д.Эльконин мен М.Давыдовтың дамыта оқыту жүйесі, В.Ф. Шаталовтың тірек сигналдарын қолдану технологиясы, Ш.А. Амонашвилидің білім берудегі ізгілендіру технологиясы, Ж.Караевтың деңгейлеп оқыту технологиясы, С.Н. Лысенкованың перспективалық жеделдете оқыту технологиясы, В.Т.Кабуштың тәрбиені ізгілендіру технологиясы, П.И. Эодниевтің дидактикалық бірліктерді ірілендіру технологиясы, С. Микульстің Ақыл-ой Одиссеясы технологиясы, ынтымақтастық педагогикасы технологиясы, көркемөнер туындыларын көру арқылы баланың жеке басын дамыту технологиясы, ұжымдық оқыту технологиясы, іскерлік ойындардың жүргізілу технологиясы, оқытудың интерактивті әдістері болып табылады.
Жоғарыда аталған еңбектерге сүйене отырып жүргізілген зерттеу жұмысының теориялық бөлімінде оқыту процесінде оқытудың инновациялық технологияларын жүйелі әрі, бірізді, сонымен қатар сауатты қолдана білу оқушының белсенділігін арттыруға жол ашады. Оқушының шығармашылық қабілеті мен қияли байып, креативті ойлау қабілеті дамиды және қызығушылығы артады.
Инновациялық білім беру - іскерліктің жаңа түрі. Инновациялық қызмет оқу ісін дамытуға, пәндердің мәнін тереңдетуге, мұғалімнің кәсіптік шеберлігін арттыруға басқа жаңа технологияларды енгізуге, пайдалануға және шығармашылық жұмыстар жүргізуге бағытталған. Сонымен, оқытудың инновациялық технологиясын оқыту процесінде қолдану өте маңызды әрі тиімді болып келетіндігі анықталған. Сонымен қатар, оқытудың инновациялық технологиясын оқыту процесінде қолдану сабақты жандандыра түседі.
Қай кезеңде, қай заманда болмасын мектептегі басты тұлға мұғалім десек, дүниежүзілік даму деңгейінен кем түспейтін, иық тірестіре алатын, алған білім мен тәрбиелік қазынасын туған еліне, адамзат игілігіне жұмсай алатын қазақтың ой танымының иесі, ұйымдастырушы мұғалімге жауапты міндет жүктеледі. Сонау ХХ ғасырдың басында Жүсіпбек Аймауытов Сабақ беру - үйреншікті жәй ғана шеберлік емес, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz