Оқушылардың коммуникативтік құзыреттіліктерін қалыптастыру
Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі
Павлодар Мемлекеттік Педагогикалық Университеті
Гумманитарлық ғылымдар жоғарғы мектебі
Қорғауға жіберілді
___________ БББ жетекшісі А.Жолдабаева
(қолы)
Диплом жұмысы
Оқушылардың коммуникативтік құзыреттілігін қалыптастырудағы оқытудың белсенді әдістері
6В01730 - Шет тілі: екі шет тілі білім беру бағдарламасы
Орындаған ______________ (Сафарбаев А.Б.)
(қолы)
Ғылыми жетекші
(п.ғ.к., профессор) ________ (Байғожина Ж.М.)
Бағалаушы___________ Кульбаева Б.Т.
(қолы
Павлодар 2020ж
Мазмұны
№
Кіріспе
3
І. ОҚУШЫЛАРДЫҢ КОММУНИКАТИВТІК ҚҰЗІРЕТТІЛІКТЕРІН ҚАЛЫПТСАТЫРУ МАҢЫЗЫ
1.1
Коммуникативтік құзыреттілік дегеніміз не және оның маңызы қандай?
5
1.2
Оқушылардың коммуникативтік құзыреттіліктерін қалыптастыру
18
ІІ. КОММУНИКАТИВТІК ДАҒДЫЛАРДЫ ҚАЛЫПТАСТЫРУДАҒЫ МАҢЫЗДЫ ӘДІС-ТӘСІЛДЕР
2.1
Ақпараттық технологиялардың коммуникативтік құзыреттілікті дамытудағы рөлі
29
2.2
Коммуникативтік құзыреттіліктерді қалыптастырудағы оқытудың дәстүрлі емес әдістері
42
2.3
Зерттеу нәтижелері
63
Қорытынды
67
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
70
Кіріспе
Шет тілдерін үйрену, әсіресе ағылшын тілі қазіргі - заманның қажеттілігі.
(Н.Ә. Назарбаев)
Дипломдық жұмыстың өзектілігі. Қазіргі таңда ақпарат алмасу сондай-ақ мемлекеттер арасындағы қарым-қатынастың артуы нәтижесінде шетел тілін оқытуда теориялық және практикалық мақсаты-лингводидактика болып табылады.
Лингводидактиканы іске асыру нәтижесінде-оқушылар шетел тілін үйренуде коммуникативтілік құзіреттілігі арттыра түседі. Шет тілін оқытуда құзіреттілікті қалыптастыру күрделі процесс, оқушы мен мұғалім арасында сөз әрекетін қалыптастыру болып табылады.
Әдістемелік әдебиеттерде құзіреттіліктің лингвистикалық, лингвоәлеуметтік түрлері оқушылардың бойында тілдік бірліктің формасын, мәдениетаралық қарым-қатынас қабілеттілігін дамытуға болады деп көрсеткен.
Кез-келген тіл, ана тілі болса да, шетел тілі болса да қарым-қатынас құралы ретінде қызмет етеді. Сол себепті адамдар арасындағы әрекеттестікті, әлеуметтік, мәдениетаралық өмір жағдайында ықпал етуді іске асырады.
Лингвистикалық құзіреттілікті қалыптастыруда аса маңызды рөл алатын лексикалық материалды меңгеру танысу, бекіту және практикада қолдану кезеңдерін қалыптастыру оқушылардың ойлау, еңбек, таным қасиеттерін қалыптастыруға көмектеседі. Лингвистиклық құзіретті түрлі жобалау, case study, lesson study сияқты әдіс-тәсілдерді қолданып, оқытудың ең тиімді әдіс деп қарастыруға болады.
Қазақстан Республикасының Білім туралы заңында оқыту формасын, әдістерін, технологияларын таңдауда нұсқау болар көп қағида берілген. Бұл білім мекемелерінің мұғалімдеріне оқытудың оңтайлы, жаңашыл үлгісін қолдануға мүмкіндік береді. Жаңа білім парадигмасы бірінші орынға баланың білімін, білігі мен дағдысын ғана емес, оның жеке бас тұлғасын, білім алу арқылы азамат ретінде дамуын қойып отыр. Дәстүрлі оқыту оқушыларға дайын белгілі білімдерді беру процесіне негізделген болса, жаңаша оқыту технологиясы- оқыту процесін ұйымдастыру, басқару және бақылау болып табылады.
Бұл әдіс-тәсілді қолдану барысында интерактивтік, когнитивтік іс-әрекеттерді оқушылардың жеке басының мүмкіндіктерін белсендіру мақсатымен жүзеге асыру көзделеді.
Тілдік, яғни шетел тілдік коммуникация процесі күрделі де, көпаспектілі құбылыс. Лингвистикада коммуникативтік құзіреттілік лингвистикалық құзіреттілікке ие болу деп түсінеді.
Осыған орай бұл салада жұмыс істеп, осы мәселемен шұғылданған көптеген әдіскерлердің еңбектерін атауға болады. Оның ішінде: Гез Н.И., Бондаренко О.Р, Гoлoвaнова И.А., Тaрaсов Е.Ф, Дульянинов А.Г.
Дипломдық жұмыстың мақсаты: Шетел тілі сабақтарында оқушылардың коммуникативтік құзыреттіліктерін қалыптастырудың теориялық негіздемесі және соның негізінде әртүрлі практикалық сабақтарда қолдану
Дипломдық жұмыстың міндеттері:
oo дипломдық жұмыстың тақырыбына байланысты теориялық сұрақтарды зерттеу;
oo оқушылардың коммуникативтік қабілеттерін дамыту әдістерін зерттеу;
oo оқушылардың шетел тілі сабақтарына анализ жасау;
oo эксперименттік зерттеу жасау.
Зерттеу нысаны: Шетел тілдері сабақтарында оқушылардың коммуникативтік құзыреттілігін қалыптастырудың негіздері.
Зерттеу пәні: Шетел тілі сабақтарында оқушылардың коммуниктивтік құзыреттілігін қалптастыратын оқытудың белсенді әдістері.
Зерттеу жұмысының әдіс тәсілдері: Зерттеу барысында тақырып жөніндегі ақпараттық материалдармен танысып, зерделеу, педагогикалық жұмыстар атқару, мектепте тақырыпқа сәйкес оқушылармен жұмыс жасау, сабақтар ұйымдастыру және өтілетін сабақтар барысында оқытудың белсенді әдістерін қолдану, жұмыс нәтижесін және оқушылардың жетістіктерін саралау.
Зерттеу жұмысының практикалық құндылығы: Оқушылардың коммуникативтік құзыреттілігін қалыптастырудағы оқытудың белсенді әдістерін қолдана отырып, сабақта барынша өзін еркін сезінуіне ықпал жасау және оқушының жасырын қабілеттерін аша білу.
Зерттеу жұмысының теориялық құндылығы: Оқушылардың шет тілдерін үйрену барысында коммуникативтік құзыреттіліктерін қадыптастыру арқылы олардың тілін үйреніп жатқан елдік мәдениеті мен әдет-ғұрпына деген құрметін қалыптастыру, шет тілдерін үйренуге деген қызығушылықтарын арттыру және білім құндылығын ұғындыру.
Зерттеудің құрылымы: дипломдық жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.
І. ОҚУШЫЛАРДЫҢ КОММУНИКАТИВТІК ҚҰЗІРЕТТІЛІКТЕРІН ҚАЛЫПТСАТЫРУ МАҢЫЗЫ
0.1. Коммуникативтік құзыреттілік дегеніміз не және оның маңызы қандай?
Оқушылардың шетел тіліндегі коммуникативтік құзыреттіліктерін жан-жақты қарастырмас бұрын алдымен коммуникативтік құзыреттілік ұғымына тоқталсақ.
Әлемдік тәжрибе бойынша ХХІ ғасыр жоғарғы оқу орындарының қызметін және ондағы білім беру мазмұнын анықтауда бірқатар жаңа тұжырымдық тәсілдердің негізгі бағыттары түзілгендігін көрсетеді. Осы тұрғыдан алып қарағанда тіл үйренушіге алған білімінің негізінде өмірдің өзгермелі жағдайларын еркін бағалауға, білімін толықтырып дамытуға, сол арқылы өз мүмкіндіктерін іске асыруға және адамгершілік тұрғыда өз бетінше дұрыс әрі жауапкершілікпен шешім қабылдауға бағыт беретіндей болуы тиіс. Білім берудің бұл тұжырымдары бүгінгі таңда жаңа коммуникативтік құзыреттілік ұғымдары арқылы беріліп келеді.
Қазіргі кезде бұл ұғымдардың мән-мағынасын талдауға арналға ірі ғылыми-теориялық және ғылыми-әдістемелік еңбектер жарық көре бастады. Мәселен халықаралық зерттеулерге талдау жасайтын болсақ, А.В.Хуторской, О.Е. Лебедев, С.Е. Шишов, А.А.Кальней, Г. Селевко, И.Д.Фурмин, А.Г.Каспаржан, Т.М. Ковалева, Д.А. Иванов, К.Г. Митрофанов, О.В.Соколова және тағы да басқалар шет тіліндегі біліктілік тәсілдерінің мәселелеріне, ұғымдар мен құралдарына және оның білім сапасын көтерудегі мазмұнына тоқталып, ауқымды зерттеулер жүргізуде.
Құзыреттілік, біліктілік термиінін алғаш рет Фердинанд Де Соссюр өз еңбектерінде адамның тек қана тілдік мағынасында ғылымға енгізді. Қазіргі Шет тілін оқытудың стандарттарына сай біліктілік адамның белгілі бір ортада әрекет етуге дайындығы және қабілеттілігі. Біліктілікті игеру - мәдени адамды академиялық білімнің өкілі ретінде белсенді, әлеуметтік бейімделген тұлғаға айналдырады. Ол өз кезегінде тұлғаны ақпарат алмасу мақсатында қарым-қатынасб.қа түсіп қана қоймай, қоғамда әлеуметтенуге және сол қоғамды өзгерту мақсатында оған әсер ете алатын тұлғаға айналуына көмектеседі.
Ғалымдар бұл терминге әр түрлі анықтама береді.
Мысалы: Шилов З.Е. және Агапов И.Т. анықтамасы бойынша коммуникативтік құзыреттілік дегеніміз - тұлғаның білім алу барысында менгерілетін білімі мен тәжрибесіне негізделген, оқу-танымдық және еңбек процесінде оның өз бетінше әрекет етуіне бағытталған жалпы іс-әрекетке қабілеті мен дайындығы десе, осы мәндес анықтама Л.П. Борисовтң еңбегінде беріледі. Оған сай құзыреттілік - оқу барысында алған біліммен іскерліктің күнделікті өмірде әртүрлі практикалық және теориялық проблемаларды шешуде қолдана алу қабілеті. [1; 17б.]
Сондай-ақ қазақстандық ғалымдар да ұлттық білім беру жүйесін әлемдік білім кеңістігіне кіргізу және қоғамдық сұрақтарға жауап беру мақсатына сәйкес білім берудегі біліктілік моделіне зерттеулер жүргізіп, оны мектеп, жоғарғы оқу орны тәжрибесіне енгізуді қарастыруда.Соның ішінде біліктілік ұғымына Д.Н. Кулибаева өз еңбектерінде тереңірек тоқталады. Сонымен қатар А.К. Мыңбаева қазіргі білім беруде компетенттілік тәсіл мәселесән зерделесе, Ш.Т. Таубаева, Н.Э. Пфейфер және тағы да басқалар болашақ оқытудың кәсіби біліктілігін қалыптастыру мәселесін қарастыруда. Ал М.Ж. Жадрина, Н.Н. Нұрахметов, Ғ.З. Байжасарова, С.Д. Мұқанова, Б.О.Салықова және тағы да басқалар біліктілік білім берудің аспектілеріне зерттеу жүргізуде.
Қазақстандық білім беру жүйесінде жиі қалыптасып жүрген коммуникативтік құзыреттілік ұғымы - тұлғаның белгілі бір шетел тілдері шеңберіне қатысты мәселелерді меңгеруі, білуі немесе тұлғаның белгілі бір мәселелер шеңберінде таным мен тәжрибеге ие болуы деп талқыланып, Е.М. Верещагин,В.Г. Костомаров, И.Л. Бим, И.В. Елухина, Н.Д. Гальскова сияқты ресейлік және шетелдік авторлар мен зерттеушілердің лингводидактикасында кеңінен қолданылады. Шет тілінде сөйлеу алудың ерекшеліктерін еске ала отырып, аталмыш талдаушыға хабардарлық, бір нәрсемен танысболу дәрежесі деген анықтамалар қосылуы мүмкін.[2; 32б.]
Коммуникативтік құзыреттілік Шет тіліндегі әдебиеттерде тәжрибе, іскерлік немесе дағды мағыналарында көбірек қолданса, отандық әдебиеттерде бұл қарым-қатынас, сұхбаттасу мәлениеті ретінде түсіндіріледі. Ал психология-педагогика саласында компетенттілік және компетенция ұғымдарының жалпы қабылданған түсіндірмесі әлі қалыптаспаған, оларға үрліше мағына беріліп жүр. Психологиялық әдебиеттерде бұл ұғымға қатысты компетенттілік - жеке тұлғаның қоршаған ортадағы адамдармен тиімді қарым-қатынас жасай алу қабілеті деген түсінік берілген. [3; 61-62]
Шетелдік түсіндірме сөздіктерде компетенттілік ұғымы компетенцияны менгеруші ретінде қарастырылады.
Берілген анықтамаларға талдау жасай келе, компетенция деп - бір-бірімен тығыз байланысқан білім, біліктілік, дағды және студенттердің шығармашылық іс-әрекеттерінң жиынтығын айтсақ, компетентік депті үйренушінің білімі мен дағдыларына тәжрибеде күнделікті өмірде қандай да бір практикалық немесе теоориялық проблемаларды шешу үшін қолдана алу қабілеттілігін айтуға болады. Компетенция мен компетенттілік ұғымы, яғни оған қоса біліктілік бірін-бірі толықтырады және өзара байланысты.
Студенттердің коммуникативтік құзыреттілігі ең алдымен мектепте, содан соң жоғарғы оқу орнында оқу үрдісі кезінде қалыптасады. Ол оқу үрдісінің негізгі сапа көрсеткіші болып табылады және қойылған педагогикалық мақсатқа жетуді көздейді. Комуникативтік құзыреттілік оқу нәтижелерімен қатар студенттің шығармашылық іс-әрекеттері мен құндылық бағдарламаларының жүйесін көрсетеді.
Сонымен компетенция немесе қазақ тілінде біліктілік ұғымы алғаш рет АҚШ-та 60-жылдары білім беру жүйесінде қолдана бастады. Оның мақсаты еңбек нарығында бәсекелес бола алатын білікті маман даярлау.
Қорыта келгенде комуникативтік құзыреттілік - қоршаған ортадағы адамдармен тиімді қарым-қатынас жасай алу қабілеті, белгілі бір іс-әрекетте білімнің, тәжрибенің және таныс болудың біршама дәрежесі, тұлғаның қасиеті. Сонымен, бір нәрсені оқып үйрену, жетік білу барысында қалыптасқан білімнің, дағдының іскерлік жиынтығы деген мағынада қолданылатын біліктілікті қалыптастыру ісінің маңызы уақыт өткен сайын арта түсуде. [4; 45]
Еурoпaлық кеңестің Шет тіліне қатысты мaтериалдарда бiліктiліктің мынадай екi түрi көрсетіледі. Олaр: жалпы біліктіліктер және коммуникативтік тілдік біліктіліктер.
Жалпы біліктіліктерге жататындар:
* Оқуға қабілеттілік (ability to learn)
* Экзистенциялды компетенция (existential competence)
* Декларативтік біліктілік (declarative competence)
* Іскерліктер мен дағдылар (skill and know-how)
Коммуникативтік тілдік біліктіліктерге жататындар:
* Лингвистикалық компоненттер (linguistic competence - lexical, phonological-syntactical knowledge and skill)
* Социо-лингвистикалық компоненттер (sociolinguistic component)
* Прагматикалық компоненттер (pragmatic component knowledge existential competence and skill and know-how relating to the linguistic system and its sociolinguistic variation) жатады.
Біліктілік мәселесі Д. Хаймс, Р. Уайт, Д.Ж. Равен, И.В. Кузьмина, А.К.Маркова, Г.Э. Белицкий, А.В. Хуторский сияқты басқа да ғалымдардың еңбектерінде жан-жақты зерттелді. Осындай зерттеулерге сай ғылымда біліктілікке негізделген білім беру мәселесі (competence based education) мәселесі Америкада тіл теориясына қатысты Н. Хомский біліктілікті тілді шынайы жағдайларда игеруден гөрі тек оның жүйесін білумен байланысты лингвистикаға тән термин ретінде қолдансы, Д. Хаймс кез келген тілді жетік үйрену грамматикалық және лексикалық іскерліктерді қалыптастырумен ғана емес, сонымен бірге оны әр түрлі жағдайларда қолдануға қажетті біліктілікті қалыптастырумен тығыз байланысты екенін дәлелдеді, сонымен қатар ғылымға коммуникативтік біліктілік терминін енгізді. Ал коммуникативтік біліктілік өз кезегінде шынайы қарым-қатынас жағдайындааса қажет болатын бірнеше құрамдас бөліктерге бөлінеді:
* Тілдік біліктілік (тілдің графикалық, орфографикалық, лексикалық және грамматикалық жақтары);
* Сөздік біліктілік (сөйлеу, жазу, тыңдау және оқу);
* Әлеуметтік-мәдени біліктілік (Шет тілінде сөйлейтін халықтардың әлеуметтік-мәдени портреті);
* Компенсаторлық біліктілік;
* Оқу танымдық біліктілік (жалпы және арнайы іскерлік).
Ал А.Н. Шукин коммуникативтік біліктілікті әдістемелік тұрғыда төмендегідей негізгі компоненттерге бөлуді ұсынды:
* Лингвистикалық біліктілік;
* Стратегиялық біліктілік;
* Әлеуметтік біліктілік;
* Әлеуметтік-мәдени біліктілік;
* Дискурстық біліктілік;
Біздің ойымызша мідениетаралық қарым-қатынас жағдайында, Е.И. Пассов ұсынған Тілді - мәдениет, алмәдениетті - тіл арқылы үйрену, зерттеу мәселесінң маңыздылығы артқан уақытта әлеуметтік-мәдени біліктіліктің маңызы айрықша. Өйткені әр түрлі ғылыми зерттеулер әлеуметтік-мәдени біліктіліктің дұрыс қалыптаспауы немесе жеткіліксіздігі мәдениетаралық қарым-қатынас жағдайларында оқушыны әр түрлі қателіктерге ұрындыратынын көрсетті.[5; 63-64]
Оқытудың белсенді әдістері және оқушылардың коммуникативтік құзыреттілігін арттырудың рөлі. Қазақтың біртуар азаматтарының бірі Жүсіпбек Аймауытов - Балаға ең қымбат, ең жылы, ең жақын нәрсе - туған жері, туған жерінің құбылыстарын білу балаға өте қызық. Мұндай оқыту жүйесі жергілікті өңірге, табиғатқа терең мазмұн беріп, оларды баланың санасында жандандырып, оларға деген баланың махаббатын арттырады, бала әлеумет тұрмысына, төңіректегі әлемге терең көзбен қарап үйреніп, жолығатын қиын мәселелерді оңай шешетін болады, бұрынғыдай мектептен шыққан соң, бала үйренген білімін ұмытып қалмайды, қайта білгенін өмір жүзінде пайдаланатын болады деген болатын
Жоғарғы сынып оқушыларының функционалдық сауаттылығын қалыптастырудың әдістемелік-теориялық негізі алғаш рет елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың 2012 жылғы Әлеуметтік экономикалық моернизация - Қазақстан дамуының басты бағыты атты Қазақстан халқына Жолдауында көрініс тапты. Онда: оқу тек білім беріп қана қоймай білімін әлеуметтік бейімделу үрдісінде қолдана білуге де үйрете білу керек делінген. Осыған байланысты Елбасы оқушылардың функциналдық сауаттылығын дамыту қажеттілігі туралы бағдар берді. 2012 жылдың 25 маусымында Президент Қазақстан Республикасында оқушыларпдың функционалдық сауаттылығын дамыту үшін нормативтік, оқу-әдістемелік, ақпараттық салаларда педагогикалық кадрлардың біліктілігін арттырушараларын қамтыған 2012-2016 жылдарға арналған Ұлттық жоспар бекітті. Жоспар білім беру жүйесінің азаматтардың жеке жіне әлеуметтік жетістіктері ұлттық өркендеудің іргетасы және капиталы ретінде дамуының 5 жылдық кезеңін сипаттайды. Бүгінгі күні бастамашылық, шығармашылықпен ойлау қабілеті, кәсіпті таңдай білу мен қалыптан тыс шешім қабылдай алу сияқты қасиеттер функционалдық болып есептеліп отыр. Және осы функционалдық дағдылар мектеп жағдайында ғана қалыптасады. Білім беру стандартында жаратылыстану ғылымын оқыту мазмұнының тәрбиелік әлеуеті жалпы мәдениетті, қоршаған ортада өзін-өзі ұстауды, өз денсаулығын және айналадағылардың денсаулығын сақтауды, табиғи ортаны қорғауды, яғни экологиялық, гигиеналық және генетикалық сауаттылықты қалыптастыруды қарастырады. Жоғарғы сыныпта оқыту стандартына әлемнің замануи жаратылыстану ғылымдары картинасы, заманауи теориялар рөлі мен әлемдік ғылыми көзқарас қалыптастыру идеялары енгізілген. Жұмыстық және тәжрибелік-бағдарлық тәсілдемелер, оқушылардың функционалдық сауаттылығын қалыптсатыру және дамыту стандартты іске асырудың негізгі жолдары болып табылады. ХХІ ғасырдың бізге тастап отырған ұраны да осы функционалдық сауаттылық болып отыр.
Әріптестер, біз мектепте оқушыларымыздың құзыреттілік дағдыларын қалай арттырамыз? Оқушының функционалдық сауаттылығы оның негізгі және пәндік құзыреттілігі арқасында қалыптасады. Негізгі құзыреттілік - мектеп түлегіне мемлекет тарапынан қойылатын білім стандарты мен оқу бағдарламаларында көрсетілген білім нәтижесіне қойылатын талаптарға сай болуы. 5 жылға жасалған ұлт жоспарының уақыты да өз мәресіне жетіп қалды. Біз оқушылардың функционалдық сауаттылығын қаншалықты арттыра алдық? Оқытуда қолданып жатқан белсенді оқыту тәсілдері қаншалықты қауқарлы деген сұрақтар туындауы заңдылық деп ойлаймын.
Мектеп оқушыларының функционалдық сауаттылықтарын дамыту тетіктері. [6; 58-59]
PISA зерттеулері бойынша көш басында тұрған елдердің (Австралия, Финландия, Жапония, Жаңа Зеландия, Италия, Оңтүстік Корея және т.б.) нәтижесі көрсеткендей, оқушылардың функциялық сауаттылығын дамытуға әсер ететін факторлар анықталған. Осыған орай, Ұлттық жоспарда функционалдық сауаттылықтың төмендегідей негізгі механизмдерін бөліп көрсетеді. Ұлттық жоспардың жоғарыда аталған мақсат, міндеттерін жүзеге асыруда төмендегідей тетіктер нақтыланып, мектеп оқушыларының функционалдық сауаттылығын дамыту үшін білім беру жүйесінде басшылыққа алынады:
Білім беру мазмұны (ұлттық стандарттар, білім беру бағдарламалары);
Оқыту нысандары мен әдістері;
Білім алушылардың оқудағы жетістіктерін диагностикалау мен бағалау жүйесі;
Мектептен тыс, қосымша білім беру бағдарламалары;
Мектеп басқару моделі (қоғамдық-мемлекеттік нысан, мектептердің оқу жоспарын реттеудегі дербестігінің жоғары деңгейі);
Барлық мүдделі тараптармен әріптестікке негізделген достық қалыптағы білім беру ортасының болуы;
Ата-аналардың балаларды оқыту мен тәрбиелеу үрдісіндегі белсенді рөлі.
Жоғарыда атап өткен факторлар біздің білім саласында мықты қолға алынып келеді деп нық айта аламыз. 2016 жылға оқу жылынан жаңарған білім мазмұнымен білім берудің алғашқы сатысы басталады. Бастауыш білім беру стандарты жаңарды. Оқу нысандары мен әдістері сындарлы білімге негізделе отырып, қарқынды түрде жаңаруда. Мектепті басқару моделі де Қазақстан Республикасы жалпы білім беру ұйымдары басшыларының кәсіби біліктілігін көтеру бағдарламасы аясында жақсы өзгерістерге бет бұрды деп толық айтуға болады. Мектеп басшылары ынтымақтаса әріптесік, серіктестік қарым-қатынас орнатып, ата-аналармен бірлесіп жұмыс істеуге бағытталуда. Ал біз, ұстаздар, осы талаптарды тікелей жүзеге асырушылармыз ғой. Ыбырай атамыз айтқандай Мұғалім - мектеп жүрегі. Бүгінгі мектеп оқушыларының функционалды сауаттылығы осы жүректің соғуына байланысты.
Ал белсенді оқыту әдістеріне қандай әдістер жатады? Оқытудың белсенді әдістері - оқу материалын игеру үрдісінде оқушыларды белсенді ойлау және тәжірибелік әрекетке итермелейтін әдістер. Белсенді оқыту мұғалімнің дайын білімдерді баяндауына, оларды есте сақтауы мен қайта жаңғыртуына емес, Оқушылардың белсенді ойлау және тәжірибелік әрекет үрдісінде өз бетінше біліктер мен білімдерді меңгеруіне бағытталған әдістер жүйесін пайдалануды білдіреді. Белсенді оқыту әдістерінің ерекшеліктері - олардың негізінде тәжірибелік және ойлау әрекетіне ояту жатыр. Онысз білімдерді игеруде алға жылжушылық болмайды. Оқытудың белсенді әдістерінің пайда болуы және дамуы оқытудың алдына оқушыларға білім ғана беріп қоймай, танымдық қызығушылықтар мен қабілеттердің, шығармашылық ойлаудың, өз бетінше оқыл-ой еңбегінің қалыптасуы мен дамуын қамтамасыз ету, т.б. жаңа міндеттер қойылуыммен байланысты. Жаңа міндеттердәі пайда болуы ақпараттың қарқынды дамуына тәуелді. Осы уақытқа дейін мектепте, жоғарғы, арнаулы оқу орындарында алынған білімдер адамға ұзақ уақыт қызмет ете алса, қазіргі ақпараттық заманда оларды үнемі жаңартып отыру қажет. Бұл өз бетінше білім алу жолымен жүзеге асуы мүмкін, ал бұл адамнан танымдық белсенділікті және өзіндік ұстанымды талап етеді.[7]
Бүгінгі таңда мұғалімнің басты міндеті - оқушыларға белгілі бір білімдер жинағын беру ғана емес, сонымен қатар, оларда оқуға деген қызығушылықты дамыту, оқи білуге үйрету. Жақсы ойластырылған оқыту әдістерінің көмегінсізоқу материалын игеруін ұйымдастыру қиын. Сондықтан да болашаққа функционалды сауатты тұлға тәрбиелеп шығу үшін сан қилы құзыреттілігін сабақ үрдісінде дамуына ықпал ету. Мектептегі басты тұлға - мұғалім десек, баланың өмірінде мұғалім ерекше рөл атқарады. Оқушылардың білімді де, білікті, парасат пайымы мол, саналы да сабырлы, азамат болып жетілуі, тәлім мен тәрбие беретін мұғалімге тікелей байланысты болмақ. Шәкір мұғалімді жақсы көрсе, онда ол оқуды да, мектепті де жақсы көреді. Мұны мұғалімнің беделі деп түсінуіміз керек. Мұғалімге артылатын жүк соншалықты ауыр дей отыра, сонымен қатар оның ұлағатты ұлы жол екенін естен шығарып алмаған жөн.
Жеке тұлғаны жан-жақты дамыту мен қалыптастыру мәселесі ұлы ғұлама Абай еңбектерінде адам бойындағы негізгі қасиеттер: қайрат, ақыл, жүректің сапалық деңгейіне қарай және олардың өзара қатынасына байланысты қалыптасатын толық адамды, ол түсіндіріп айтқанда білімді, адамгершілігі жоғары, парасатты, жан-жақты жетілген тұлға тәрбиелеп жетілдіру мақсаты көзделеді. Бүгінгі, Абай айтқандай толық адам дегеніміз, функционалдысауатты, кең ауқымды дағдылары қалыптасқан, төмендегі құзыреттілік талаптары қалыптасқан оқушы деп білеміз.
Кесте - 1. Құзыреттілік түрлері мен талаптары.
Құзіреттілік
Құзіреттілік талаптары
Белсенді әдістер
Жеке тұлғалық құзыреттілік
Өз әрекеттері мен құлқтарына мақсатты түрде мән беруі, өзін-өзі тану, өзін-өзі дамыту қабілетінің, ойлау мәдениетінің болуы, қоғамдағы өз орыны мен рөлін білуі, кез келген жағдайда шешім қабылдай алуы, салауатты өмір салтын ұстанып, оны насихаттай білуі, өз қауіпсіздігін сақтау ережелерін білуі, табысты еңбек етуге, физикалық, рухани және интелектуалды дамуға қабілеттілігі. Сабақ үрдісінде сыни ойлау дағдыларын қалыптастыратын белсенді тәсілдерді қолдану.
Дидактикалқ ойындар, нақты жағдаятты талдай алу, мәселелік тапсырмаларды орындау, алгоритм бойынша оқыту. Фишбоун. Инсерт. Кубизм.
Мәселелік сұрақтар. Ақыл-ой картасын жасау, т.б.
Азаматтық құзыреттілік
Қоршаған ортаны дұрыс қабылдау, қоғамдық өмірде әдеп және азаматтық құндылықтар негіздеріне сай өз орынын табуы, Отанын сүю мен оның заңдарына бағыну, сыйлау, құқықтық тәртіп пен рәміздерін, туған жері мен тілін, өз елінің ұлттық құндылықтарын құрметтеуі.
Аквариум, іскерлік ойындар, кластер, картография, әртүрлі саяхаттар жасау.
Идеялар кілемі, идеялар банкі, т.б.
Әлеуметтік құзыреттілік
Қоғамдық жұмыста білімі мен тәжірибесін көрсете білуі, отбаслық қарым-қатынастағы мәдениеттілігі, құқықтық және экономикалық мәселелерде өз міндеттерін білу, кәсіптерін таңдай білуі, әлеуметтік мәдени қарым қатынаста этикалық нормаларды сақтау.
Рөлдік ойындар.
Орамадағы әріп. Генеологиялық ағаш. Шығармашылық үй. Сүйсіну әдісі, таңғалу әдісі, т.б.
Басқару құзыреттілігі
Өз мүмкіндіктеріне қарай болашақты жоспарлай және ұйымдастыра білуі, әр түрлі жағдайларда дұрыс шешім қабылдай білу және шешу жолдарын мүмкіндіктерге негіздей білуі, көшбасшылық қырынан көріне білуі, алған білімін тәжірибеде қолдануы, басқаларды оқытып-үйретуі, ақпараттарды шығармашылықпен пайдалануы, талдай және болжай білуі.
Иллюстрацияланған баяндама. Кеңістік жазба. Фразаларды өзгерту. Бос орынтақ, іскерлік ойындар, т.б.
Қарым-қатынас құзыреттілігі
Тілдерді білу, оқу және өмірлік міндеттерді шешуде ауызекі және жазбаша қарым-қатынас жасай алу, оның стилін таңдай білу, оқу және әлеуметтік-мәдениеттік тұрғыда жемісті қарым-қатынас орната білу, тұрмыста, оқуда және кәсіби қарым-қатынаста бірнеше тілдерде еркін сөйлеу, күнделікті қарым-қатынаста және кәсіби оқуда ағылшын тілінде сөйлей білу.
Топтық турнирлер. Пирамида. Кіріс-шығыс сызбасы. Рөлдік ойындар, Сөздерді топтастыру классификация, математикалық формула. Диалогтік сөйлеуге үйретуде дайындық жаттығулары мен шартты сөйлеу жаттығулары, т.б.
Ақпараттық құзыреттілік
Ғылым және ғылыми жетістіктер негізіндегі білім жүйесін меңгеру, ақпараттық технологиялардың көмегімен қажетті ақпартты табу және қажетті ақпаратты таңдауы, талдауы, өзгертуі, жинақтауы, сақтауы және оны оқуда пайдалана білуі, модельдеу және құрастыру сияқты танымдық әрекеттерді меігеру.
Ақпараттық құжаттармен жұмыс, топтық мозайка құрастыру, жұптық сұхбаттар. Анықтамалық әдебиетпен жұмыс.
Жазба кітапша, т.б.
Технологиялық құзыреттілік
Таңдаған бағыттағы оқу аясында қолданылатын негізгі технологиялардың жалпы сипаттамсын меңгеру (жалпы орта білім деігейінде), оқу үдерісінде зерттеулерді жобалау мен құрастыруды замануи ақпараттық-коммуникативтік технологияны пайдалана білуі.
Құрылымдағы тапсырмалар, себеп-салдарлы сызбасы, тәжірибелік тапсырмалыр.
Жобалар әдісі, т.б.
Оқушылардың функционалды сауаттылығын дамытуда оқу бағдарламасындағы әрбір пәннәі рөлі зор. Соның ішінде тілдерді оқытып, үйрететін, басқа да халықтардың әдебиеттерімен таныстыратын пәндердің орыны ерекше. Осы ретте оқушыға, әрбір халықтың қоғамдық өмірін, арман-мүддесін танытуда, оларға идеялық саяси, рухани-адамгершілік, этикалық-эстетикалық, т.б. тәрбие беруде, дүниеге көзқарасын, мінезін, жалпы мәдениетін қалыптастыруда тілдік пәндер мен әдебиеттер сабағын қуатты құралдардың бірі ретінде пайдалану - шетел әдебиеті пәнінің басты мақсаты болып есептелсе, тілдердің өзіндік қалыптасқан нормаларын, жалпы айтқанда, грамматикасын үйрету - шетел тілдері сабағының басты міндету болып табылады. [8; 112-115]
Қандай да бір тәсілді таңдауға қойылатын критерий - қайталана бермейтін ерекше және оқушыларды қызықтыратындай болуы керек. Сондай-ақ, оқушының функционалдық сауаттылығын қалыптастыру біртұтас әдістемелік жүйенің жасалуын қамтамасыз етеді. Ол білім берудің мақсатына бастап оқытудың түпкі нәтижесіне дейінгі аралықтағы компоненттердің бірлігі арқылы жүзеге асады. Сондықтан мақсатқа қол жеткізудің басты құралы саналаиын білім мазмұны оқушының фукционалдық сауаттылығына негізделіп, сынып сайын күрделендіріліп отыру керек.
Тіл -- сыртқы дүние мен қоршаған орта туралы білім алу көзі. Пәнді оқытуда оқушылар ағылшын тіліндегі атаулармен, құбылыстармен танысады. Танысу ауызша және жазбаша түрде жүреді. Осы екі түрді меңгеру ағылшын тілін игерудің тәжірибелік мақсаты болып табылады. Яғни, оқушы ағылшын тілін ауызша және жазбаша түрде пайдалана білуі тиіс. Ағылшын тілін тыңдап түсіне білу және сөйлей білу ауызша түрге жатады. Жазбаша түрге тілдің жазбаша түрін пайдалана білу немесе жазу және ағылшын тілінде жазылған мәтінді оқи білу жатады. Тіл - қатынас құралы, ол ауызша және жазбаша түрде жүзеге асады.
Ауызша түрге: тыңдау, түсіну және сөйлеу әрекеті жатады. Жазбаша түрге: оқу және жазу әрекеті жатады. Тыңдау, сөйлеу, жазу және оқу дағдыларын қалыптастыру оқушының тілді ауызша да, жазбаша да жақсы меңгеруіне тікелей әсер етеді. Оқушы тілді жақсы меңгеру үшін осы төрт дағдының негізі берік қалануы керек. ХХІ ғасыр табалдырығын білім мен ғылымды инновациялық технология бағытымен дамыту мақсатымен аттауымыз үлкен үміттің басты нышаны болып табылады. Жас ұрпаққа саналы, мән-мағыналы, өнегелі тәрбие мен білім беру бүгінгі күннің талабы. Сондай-ақ халықаралық қатынастар аясында болып жатқан әлеуметтік-экономикалық, саяси және мәдени өзгерістердің әсерінен қоғамда ағылшын тілінің рөлі өзгерді. Ол қарапайым оқу пәнінен заманауи білім беру жүйесінің негізгі элементіне айналды. Осыған орай қазіргі заманға сай ағылшын тілін тиімді үйретуге мүмкіндік беретін көптеген әдістер пайда болды. Сондықтан, әр мұғалім өзінің шығармашылығын дамыта отырып озық іс-тәжірибелерді пайдалана білуі тиіс. Сонымен, еліміздің мектептерінің оқу үрдісі түбегейлі өзгеріп оқытудың жаңа түрлері, әдістері, жаңа бағыттағы инновациялық педагогикалық технологиялар пайда болып, олар білім мазмұнының толығымен жаңаруына себепші болуда. Білім беру жүйесінің алдындағы жаңа міндеттердің бірі инновациялық педагогикалық оқыту технологияларын пайдаланып білім сапасын арттыру. Ағылшын тілін ақпараттық технологиялар жүйесімен оқытудың ерекшелігі: оқу материалдарының ақпараттық-коммуникативтік технологиялар арқылы оқушылардың оқу іс-әрекетін мұғалімнің көмегімен немесе компьютер арқылы меңгерілуі. Жеке тұлғалардың қалыптасуын қамтамасыз ететін деңгейлеп, саралап оқыту, жобалап оқыту, коммуникативті оқыту, ақпараттық-коммуникациялы оқытудың негізгі-қағидалары балаға өз бетімен ықпал ету, өзіндік пікірлерін анық, жүйелі жеткізе алатын жеке тұлға қалыптастыру, оқушылардың, танымдық, шығармашылық қабілетін дамыту болып табылады. Оқытудың мақсаты оқу бағдарламасымен айқындалады.
Оқытудың негізгі үш түрі бар:
1. Тәрбиелеу
2. Ағарту
3. Дамыту
Оқытудың тәрбиелік мақсаты. Оқушылардың көпшілігінің ағылшын тілін оқуға деген үлкен қызығушылықпен кірісуі, олардың ағылшын тілінде қалай сөйлейтінін естігісі және сөйлегісі келеді. Олар алғашқы кезде амандасып, қоштасып үйренеді, заттардың атауларын біле бастайды. Осы кезеңде қарым-қатынас екі жақты болуды талап етеді себебі, олар тыңдай білуге де, сұрай білуге де үйретілуі керек. Оқытудың ағартушылық мақсаты. Кез-келген тілдің ағартушылы қызметі зор. Әрбір тіл сол тілде сөйлейтін
халықтың мәдениетінің тікелей көрсеткіші және сол тілде сөйлейтін ел туралы хабардар болуы; өз ойын дұрыс жеткізе алуды үйренеді. Оқытудың дамыту мақсаты. Оқу-ұйымдастыру білігі мен дағдысын қалыптастыру дамытушылық мақсаттарының негізі болып табылады. Себебі, оқушының тіл білімі деңгейін жоғарылату және сол тілде ойлауды дамыту - тіл білімін дамытудың басты міндеті. [9; 82]
Ағылшын тілін оқытудың басты мақсаты - оқушылардың ағылшын тілін инновациялық тілінде қарым-қатынас жасай алу негіздерін меңгеруі болып табылады. Еліміздегі білім беру саласында оқытудың жаңа түрлері, әдістері, жаңа бағыттағы технологиялар пайда болып, олар білім мазмұнының жаңаруына себепші болуда. Осындай оқыту әдістемесіндегі заман талабына сай бағдар депинновациялық, технологиялық білім беру жүйесін айтуымызға болады. Инновация, Технология терминдеріне жеке-жеке тоқталатын болсақ, инновация дегеніміз- жаңа мазмұнды ұйымдастыру, жаңалық енгізу, яғни инновациялық үрдістерді мазмұнды ұйымдастыруды анықтайды. Қазіргі әдістемелік әдебиеттерде технология (technology) деген ұғым оқыту деген ұғыммен қатар қолдананылады Технология термині тәсілдер жүйесі деген мағынаны білдіреді. Оқыту технологиясы дегеніміз - оқыту техникасы туралы ғылым, сондықтан, оқыту ғылыми түрінде жүзеге асуы керек, яғни мұғалім қалай оқыту, неге олай оқыту керек деген білім бірліктілігін білуі тиіс. Оқыту технологиясы қалай оқыту керек деген ғылыми тұжырымдамамен тығыз байланысты, яғни қандай үдерістер арқылы, қандай әдістер арқылы, қандай оқыту құралдары арқылы, оқытуды қалай ұйымдастыру керек, қандай факторларды ескеру қажет және ағылшын тілін үйретуде қалай ескеру керек деген сұрақтарға жауап іздейді. Сонымен, тәжірибелер мен зерттеулер нәтижесі бізге шетел тілінен берілетін білім мазмұны мен оқыту әдістерін жаңалау керек екендігін көрсетті. Ақпараттық технологиялар жүйесімен оқытуда көрсетілетін әдістердің барлығы өзара байланыста, араласа қолданылады. Ақпараттық жүйемен оқытуда түсіндіру әдісі кино, диафильмдер көрсету арқылы жүзеге асады. Мәтін, елтануға байланысты, мақал-мәтелдер т.б. түсіндіру осы әдіс арқылы жүзеге асады. Мәтінді тыңдап қайтадан оқып шығу, Диалогты тыңдап, қайтадан кейіпкерлердің соңынан қайталап отыру сияқты тапсырмалар компьютер арқылы меңгеріледі. Оқу материалын толықтыру, қорытындылау, қайталау, ал ең бастысы оның практикалық қолдану дағдысы мен шеберлігін қалыптастыруда бұл ең тиімді әдістердің қатарына жатқызылады. Бірінші тараудың үшінші тарамшасында ағылшын тілін үйретудегі коммуникативтік оқыту әдісінің негізгі ерекшеліктерінің сипаты ашылады.
Қазіргі кезде тілді коммуникативтік оқыту мәселесіне ерекше назар аударуда. Ағылшын тілін оқытудың жаңа технологиясы тілдің коммуниктивтік қызметін ескере отырып, оны коммуникативтік танымдық жағынан меңгертуді көздейді. Қатынастық әдіс ХIХғ 60-70 жылдарында ағылшын тілі халықаралық қатынастық тіл статусын алған кезде Британияда пайда болды. Бүгінгі тәуелсіз мемлекетімізде білімге деген көзқарас түбегейлі өзгеріп, оқытудың жаңа түрлері, әдістері, жаңа бағыттағы технологиялар пайда, болып, олар білім мазмұнының толығымен түбегейлі жаңаруына себепші болуда. Оқыту әдістемесіндегі заман талабына сай әдістердің бірі коммуникативтік оқыту технологиясы. Осы мәселе жөнінде, яғни ағылшын тілін оқытудағы коммуникативті біліктілік деңгейді Германияның оқу бағдарламасын жасаған неміс ғалымдары Г.Нойнер, Г.Хунфельд былай түсіндіреді: коммуникация тіл және іс-қимыл (күлу, дауыс ырғағы сияқты) әрекеттер арқылы болады. Ол алдын-ала жоспарланған, дайындалған болуы немесе жоспарланбаған болуы мүмкін. Сабақ үстінде әдетте дайындалған, жоспарлы сөйлеу коммуникациясына көпкөңіл бөлінеді. Оқушылардың сабақта айтылған хабарлардың мағынасын түсінуі, олардың түпкі мақсатын танып білуі және өзінің жеке мақсатын іске асыруы өте маңызды іс. Осы біліктілік коммуниктивтік біліктілік деп аталады. Коммуникативтік біліктілік мынадай оқу мақсаттарын қамтиды:
1. Когнитивті мағыналық мақсат, яғни оқушы коммуникативтік жағдаяттарды әңгімелесу, сөйлесу, қарым-қатынас туындайтын жағдайларды таба білуі керек. Ол өзінің іс-әрекетінің, сөйлесуінің, қарым- қатынас жасауының барысында -- осы жайттарды ескеруге дағдылануы, үйренуі қажет.
2. Әлеуметтік мақсат, оны жүзеге асыру кезінде оқушы өзін өзі қалай ұстайтынын біле отырып, өз іс-әрекетіне жауап бере алады. Алға қойған мақсатына басқалармен бірге жетуге ұмтылады, сондай-ақ қарым-қатынас жасайтын әріптесімен жеке тұлға ретінде тең жағдайда болуға тырысады.
3. Лингвистикалық біліктілік мақсат. Бұл мақсатқа сәйкес оқушы ойларын, іс-әрекетін сөйлеп жеткізе алуға ынталы болады.
Бұл үш компонент бөлек-бөлек емес, керісінше өзара тығыз байланыста болады деп пайымдайды Г.Нойнер. Осы аталған коммуникативтік біліктілікке қалай қол жеткізу жолын іздестіруші әдіскерлердің бірі Е.И.Пассовтың пікірінше шетел тілін оқытуда мына жайттарды ескергенде коммуникативтілікке ие болатынын байқаймыз:
1. Коммуникативтік сипаттағы оқыту тәсілдерін пайдалану;
2. Арнайы жаттығулар жасау;
3. Бүкіл оқу процесін мақсатты түрде ұйымдастыру.
Коммуникативтік әдістің жаңалығы неде, ол оқыту ісін қалай ұйымдастырады оның ерекшеліктері мынада:
1. Коммуникативтілік оқу процесіндегі білік, дағдыны жетілдіруге бағытталады.
Ағылшын тілінде үнемі сөйлеу оқушылардың тілді білмеймін деген ойдан арылтып оқуға деген қызығушылығын арттырады. Ол үшін барлық жаттығулар сөйлеуге жетелейтін мақсатта болуы керек.
2. Коммуникативтік бағытта оқыту оқушының жеке басерекшелігін ескеруді
көздейді, яғни баланың бойындағы барлық жеке қасиеттері ескерілуі керек. Бұл оның белсенділігін арттырып, оқуға ұмтылу үшін ең басты құралы болып саналады.
3. Коммуникативтілік функционалдықпен де байланысты, себебі кез келген сөз коммуникация процесінде белгілі бір қызмет атқарады. Оқушы тілді үйрене бастағаннан бастап сөздерді іс жүзінде сөйлеу барысында қолданып жаттықпаса, кейін оларды есіне түсіре алмай, дұрыс пайдалана алмайды.
4. Коммуникативтілік, коммуникативті бағытта оқыту әдісі оқытудың ситуативті болуын талап етеді. Өйткені, ситуативтілік сөйлеу дағдысының табиғи қасиеті болып есептеледі. Ситуативтілік сөйлеуге ынталандырудың бір түрі ретінде, сөйлеу біліктілігін жетілдіретін әдіс ретінде әрі белгілі бір мақсатқа, нәтижеге жету жолы екендігі бұрыннан әдіскер ғалымдардың көптеген еңбектерінде қаралып келеді. Коммуникативтік оқыту технологиясы дегеніміз пікір алысуға негізделген әдістеме. Ал, адамдар тілді сөйлем түрінде қолданғанда ғана бірін-бірі түсініп, пікірлесе алады.[10]
Оқушыларды белгілі бір дәрежеде ағылшын тілінде сөйлеуге, өз ойын басқаға жеткізе алатын, біреудің сөйлеген сөзін, жазғанын түсіне алатын дәрежеге жеткізу үшін, ағылшын тілі алғашқы сабақтан бастап сөйлем түрінде үйретілуі тиіс. Себебі, жеке атау тұлғалы сөздерде, грамматикалық формаларда өзара бір-бірімен байланысып, сөйлем құрамына енген де ғана тұтас аяқталған ойды білдіре алады. Коммуникативтік әдіс мұғаліммен оқушының арасындағы психологиялық кедергіні бұзады. Коммуникативтік біліктілікке қалай қол жеткізу жолын іздестіруші әдіскерлердің бірі Е.И.Пассов оқытудың коммуникативтік әдісінің негізгі белгілері деп мыналарды атап көрсетті:
1. Әдістің дифференциалдығы әр әдіс нақты бір мақсатқа жету құралы екендігінде көрінеді. Бұндай мақсат сөйлеу әрекетінің әрбір түрі, нақтылап айтқан осы әрекет түрін жасай білу.
2. Әдістің оқыту жағдайына байланысты еместігі. Әдіс оқытудың тактикасы емес стратегиясын анықтайды және сол себептен осы таңдауды тілге, оқыту сатысына байланысты.
3. Коммуникативтік әдістің мүмкіншілігі сөйлеу әрекетінің берілген түрін жан-жақты қамтиды.
4. Әдісте негізгі өзек бар болғандығы немесе М.В.Ляковскийдің сөздерін
пайдалансақ басты әдістемелік мәселенің шешуінің басымды ойы о бастағы әдістемелік 139 мәселені шешу қызметінің бір-біріне байланысты болуын шарт етеді. Бұл негізгі ой әдіске кіретін принциптерді қарастырады, оларды интегралдайды.
Осының негізінде Е.И.Пассов бұл өзара жағдай жасаған жеке әдістемелік принциптер жүйесі, бір стратегиялық оймен біріккен, сөйлеу әрекетінің қандай түрін болсада үйретуге бағытталған әдіс деп анықтайды.[11]
Коммуникативтіліктің қандай жағдайда нәтижелі болатынына мұғалімнің тигізер ықпалы зор және оқыту барысындағы білім сапасына да мұғалімнің үнемі көңіл бөліп отыруы аса маңызды. Сондықтан, ағылшын тілдерін оқытуда коммуникативтік оқыту әдістемесін қолдану - оқушылардың сөздерді грамматикалық тұрғыдан бір-бірімен дұрыс байланыстырып, еркін сөйлей білуіне мүмкіндік береді, бұл әдістемені жиі қолдану өз нәтижесін береді. Тілді оқытудағы ең басты мақсат - оқушыны сөйлеуге, яғни айтар ойын жеткізе білуге үйрету. Сөйлеу тілдік қарым-қатынас барысында адамның өз oйын жарыққа шығару процесі.
4.1. Оқушылардың коммуникативтік құзыреттіліктерін қалыптастыру
Коммуникативтік құзіреттілікке көзқарас - бұл білім беру жүйесінің барлық деңгейлеріндегі нақты практикалық мәселелерге қажетті адамдардың білімі мен дағдыларын қолдану қабілетін пайдалану, қалыптастыру және бағалау.
Жеке және ресми хаттарды жаза білу және сауалнамаларды толтыру қажеттілігі студенттердің оқыған тілді меңгеруіне түрткі болады. Қабілеттілікке негізделген оқу процесін бағалау келесідей: заңға сәйкес, шет тілін үйрену ана тілін үйренгеннен кейін жасалуы керек.
Барлығына да айқын және түсінікті түрде сөйлесу мүмкіндігі коммуникацияны қарым-қатынастан тыс жағдайларда ақпаратты түсінуді және қабылдауды жеңілдетеді.
Әрбір шет тілі сыныбының талаптарын түсіну оқушылардың шет тілі сабақтарында аз сөйлеу қабілетін жақсарта алады, ал студенттердің ауызша сөйлеу дағдыларын белсенді меңгеруі қарым-қатынас дағдыларын дамыта алады. Жазбаша тілдегі коммуникативтік құзіреттіліктің даму деңгейі тек белгілі бір шет тілін білу деңгейіне ғана байланысты емес. Бұл сонымен бірге автордың жалпы ой-санасына байланысты және осы негізде ол ақпаратты пайдалана алады. [12]
Жазбаша сөйлеуді оқыту әдістері.
І. Нұсқаулық (мемлекеттік тілде) әдісі. Тілді меңгеру және басқа тілдік қызметтерді жазу дағдыларын табысқа жетудің құралы ретінде пайдалануға болады.
Оқушылардың білімін тілдік жүйелерге аудару шетел тілдері кабинеттерінде жазбаша оқытуда кеңінен қолданылды. Жалпы студенттерге таныс тілдер салыстырмалы түрде мәдени маңызды және қоғамдағы алғашқы ана тілімен салыстыруға болады (дауысты, естілмеген, сөйлемдер, фразалар, ауыспалы және түпнұсқа сөздер және басқа әріптер мен қысқа әріптер).
Бұл тәжірибенің әдістері студенттерге өте таныс. Мұнда шет тілін меңгерудегі түбегейлі айырмашылық тілдік материалдардың бірегейлігінің нәтижесі болып табылады. Шетел тілін оқыту мен әдістеменің қазіргі жүйесінде тілдік бірліктерді нақты қарым-қатынаста қолдануға ерекше назар аудару керек.
Бұл әдістерді қолданудың артықшылықтары:
- шет тілдерін оқытудың алғашқы күндерінде;
- Бастауыш мектеп жасындағы балаларды оқытуда олар ана тілінде жазу дағдыларын енді бастайды;
- Жазу және сөйлеу және басқа дағдыларды жетілдіруге және шоғырландыруға үйрету.
Бұл арнаның әдісі өзін-өзі тексеру және өзін-өзі бағалау қабілеттерін қалыптастыруға сәйкес болуы керек. Жазба жұмыстарын өз бетінше тексеру және қателерді түзеу студенттердің өзіндік бағалауын арттырады және шет тілдерінде сабақ беруге деген ынтаны қалыптастырады. Оқушыларға оқу тобының жазбаша тапсырмаларында түсіндіру және талдау ережелерін түсіндіру ұсынылады. Жергілікті және шет тілдеріндегі жазбаша жұмыстардың келесі түрлері бар:
-Мұғалім қателіктерге баса назар аударады және оқушыларға оларды түзетуге бағыт береді;
-Оқушылардың жұмысы қателерді (грамматика, лексика, орфография) тани алады, содан кейін студенттер қателерді өздері тауып, түзете алады.
-Оқушы қателіктердің санын жазып алады, содан кейін оқушы түзетеді (мәтін қысқа болуы керек).
- Жауаптар көмегімен оқушылар өз қателіктерін түзетеді, қателерін жіктейді және ережелерді қайта қарайды.
Өзін-өзі бағалау дағдыларын дамыту үшін студенттерге белгілі бір жұмысты бағалаудың сипаттамаларын түсіну қажет.
Сол нұсқадағы тапсырмалар жұмысты осылайша жеңілдетеді. Мысалы, диктант он баллдан тұрады, орташа ұпай он болады. Әр сөздің дұрыс қолданылмауы ұпай санын азайтады. Егер жұмыстың 60% -ы дұрыс болса, жұмыс қанағаттанарлық деп, ал егер 100% дұрыс болса, өте жақсы деп белгіленеді. Оқу топтарының немесе осындай ұйымдардың нақты студенттерінің ағымдағы мониторингі студенттерге жалпы білім беру және өзін-өзі бағалау және өзін-өзі тексеру қабілеттерін дамытуға мүмкіндік береді.
ІІ. Тілдік (формалық құрылым) әдіс.
Бұл әдістің басты ерекшелігі - сөйлеу тілін оқыту процесін қатаң бақылау, ал практиканың негізгі бөлігі - қабылдау-жаңарту. Мұнда оқушылардың назарын мәтіннің жазбаша түріне аударады. Бұл әдіс Қазақстан мектептерінде сөздік қорын дамытудың негізгі әдісі ретінде қолданылады. Бұл ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Павлодар Мемлекеттік Педагогикалық Университеті
Гумманитарлық ғылымдар жоғарғы мектебі
Қорғауға жіберілді
___________ БББ жетекшісі А.Жолдабаева
(қолы)
Диплом жұмысы
Оқушылардың коммуникативтік құзыреттілігін қалыптастырудағы оқытудың белсенді әдістері
6В01730 - Шет тілі: екі шет тілі білім беру бағдарламасы
Орындаған ______________ (Сафарбаев А.Б.)
(қолы)
Ғылыми жетекші
(п.ғ.к., профессор) ________ (Байғожина Ж.М.)
Бағалаушы___________ Кульбаева Б.Т.
(қолы
Павлодар 2020ж
Мазмұны
№
Кіріспе
3
І. ОҚУШЫЛАРДЫҢ КОММУНИКАТИВТІК ҚҰЗІРЕТТІЛІКТЕРІН ҚАЛЫПТСАТЫРУ МАҢЫЗЫ
1.1
Коммуникативтік құзыреттілік дегеніміз не және оның маңызы қандай?
5
1.2
Оқушылардың коммуникативтік құзыреттіліктерін қалыптастыру
18
ІІ. КОММУНИКАТИВТІК ДАҒДЫЛАРДЫ ҚАЛЫПТАСТЫРУДАҒЫ МАҢЫЗДЫ ӘДІС-ТӘСІЛДЕР
2.1
Ақпараттық технологиялардың коммуникативтік құзыреттілікті дамытудағы рөлі
29
2.2
Коммуникативтік құзыреттіліктерді қалыптастырудағы оқытудың дәстүрлі емес әдістері
42
2.3
Зерттеу нәтижелері
63
Қорытынды
67
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
70
Кіріспе
Шет тілдерін үйрену, әсіресе ағылшын тілі қазіргі - заманның қажеттілігі.
(Н.Ә. Назарбаев)
Дипломдық жұмыстың өзектілігі. Қазіргі таңда ақпарат алмасу сондай-ақ мемлекеттер арасындағы қарым-қатынастың артуы нәтижесінде шетел тілін оқытуда теориялық және практикалық мақсаты-лингводидактика болып табылады.
Лингводидактиканы іске асыру нәтижесінде-оқушылар шетел тілін үйренуде коммуникативтілік құзіреттілігі арттыра түседі. Шет тілін оқытуда құзіреттілікті қалыптастыру күрделі процесс, оқушы мен мұғалім арасында сөз әрекетін қалыптастыру болып табылады.
Әдістемелік әдебиеттерде құзіреттіліктің лингвистикалық, лингвоәлеуметтік түрлері оқушылардың бойында тілдік бірліктің формасын, мәдениетаралық қарым-қатынас қабілеттілігін дамытуға болады деп көрсеткен.
Кез-келген тіл, ана тілі болса да, шетел тілі болса да қарым-қатынас құралы ретінде қызмет етеді. Сол себепті адамдар арасындағы әрекеттестікті, әлеуметтік, мәдениетаралық өмір жағдайында ықпал етуді іске асырады.
Лингвистикалық құзіреттілікті қалыптастыруда аса маңызды рөл алатын лексикалық материалды меңгеру танысу, бекіту және практикада қолдану кезеңдерін қалыптастыру оқушылардың ойлау, еңбек, таным қасиеттерін қалыптастыруға көмектеседі. Лингвистиклық құзіретті түрлі жобалау, case study, lesson study сияқты әдіс-тәсілдерді қолданып, оқытудың ең тиімді әдіс деп қарастыруға болады.
Қазақстан Республикасының Білім туралы заңында оқыту формасын, әдістерін, технологияларын таңдауда нұсқау болар көп қағида берілген. Бұл білім мекемелерінің мұғалімдеріне оқытудың оңтайлы, жаңашыл үлгісін қолдануға мүмкіндік береді. Жаңа білім парадигмасы бірінші орынға баланың білімін, білігі мен дағдысын ғана емес, оның жеке бас тұлғасын, білім алу арқылы азамат ретінде дамуын қойып отыр. Дәстүрлі оқыту оқушыларға дайын белгілі білімдерді беру процесіне негізделген болса, жаңаша оқыту технологиясы- оқыту процесін ұйымдастыру, басқару және бақылау болып табылады.
Бұл әдіс-тәсілді қолдану барысында интерактивтік, когнитивтік іс-әрекеттерді оқушылардың жеке басының мүмкіндіктерін белсендіру мақсатымен жүзеге асыру көзделеді.
Тілдік, яғни шетел тілдік коммуникация процесі күрделі де, көпаспектілі құбылыс. Лингвистикада коммуникативтік құзіреттілік лингвистикалық құзіреттілікке ие болу деп түсінеді.
Осыған орай бұл салада жұмыс істеп, осы мәселемен шұғылданған көптеген әдіскерлердің еңбектерін атауға болады. Оның ішінде: Гез Н.И., Бондаренко О.Р, Гoлoвaнова И.А., Тaрaсов Е.Ф, Дульянинов А.Г.
Дипломдық жұмыстың мақсаты: Шетел тілі сабақтарында оқушылардың коммуникативтік құзыреттіліктерін қалыптастырудың теориялық негіздемесі және соның негізінде әртүрлі практикалық сабақтарда қолдану
Дипломдық жұмыстың міндеттері:
oo дипломдық жұмыстың тақырыбына байланысты теориялық сұрақтарды зерттеу;
oo оқушылардың коммуникативтік қабілеттерін дамыту әдістерін зерттеу;
oo оқушылардың шетел тілі сабақтарына анализ жасау;
oo эксперименттік зерттеу жасау.
Зерттеу нысаны: Шетел тілдері сабақтарында оқушылардың коммуникативтік құзыреттілігін қалыптастырудың негіздері.
Зерттеу пәні: Шетел тілі сабақтарында оқушылардың коммуниктивтік құзыреттілігін қалптастыратын оқытудың белсенді әдістері.
Зерттеу жұмысының әдіс тәсілдері: Зерттеу барысында тақырып жөніндегі ақпараттық материалдармен танысып, зерделеу, педагогикалық жұмыстар атқару, мектепте тақырыпқа сәйкес оқушылармен жұмыс жасау, сабақтар ұйымдастыру және өтілетін сабақтар барысында оқытудың белсенді әдістерін қолдану, жұмыс нәтижесін және оқушылардың жетістіктерін саралау.
Зерттеу жұмысының практикалық құндылығы: Оқушылардың коммуникативтік құзыреттілігін қалыптастырудағы оқытудың белсенді әдістерін қолдана отырып, сабақта барынша өзін еркін сезінуіне ықпал жасау және оқушының жасырын қабілеттерін аша білу.
Зерттеу жұмысының теориялық құндылығы: Оқушылардың шет тілдерін үйрену барысында коммуникативтік құзыреттіліктерін қадыптастыру арқылы олардың тілін үйреніп жатқан елдік мәдениеті мен әдет-ғұрпына деген құрметін қалыптастыру, шет тілдерін үйренуге деген қызығушылықтарын арттыру және білім құндылығын ұғындыру.
Зерттеудің құрылымы: дипломдық жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.
І. ОҚУШЫЛАРДЫҢ КОММУНИКАТИВТІК ҚҰЗІРЕТТІЛІКТЕРІН ҚАЛЫПТСАТЫРУ МАҢЫЗЫ
0.1. Коммуникативтік құзыреттілік дегеніміз не және оның маңызы қандай?
Оқушылардың шетел тіліндегі коммуникативтік құзыреттіліктерін жан-жақты қарастырмас бұрын алдымен коммуникативтік құзыреттілік ұғымына тоқталсақ.
Әлемдік тәжрибе бойынша ХХІ ғасыр жоғарғы оқу орындарының қызметін және ондағы білім беру мазмұнын анықтауда бірқатар жаңа тұжырымдық тәсілдердің негізгі бағыттары түзілгендігін көрсетеді. Осы тұрғыдан алып қарағанда тіл үйренушіге алған білімінің негізінде өмірдің өзгермелі жағдайларын еркін бағалауға, білімін толықтырып дамытуға, сол арқылы өз мүмкіндіктерін іске асыруға және адамгершілік тұрғыда өз бетінше дұрыс әрі жауапкершілікпен шешім қабылдауға бағыт беретіндей болуы тиіс. Білім берудің бұл тұжырымдары бүгінгі таңда жаңа коммуникативтік құзыреттілік ұғымдары арқылы беріліп келеді.
Қазіргі кезде бұл ұғымдардың мән-мағынасын талдауға арналға ірі ғылыми-теориялық және ғылыми-әдістемелік еңбектер жарық көре бастады. Мәселен халықаралық зерттеулерге талдау жасайтын болсақ, А.В.Хуторской, О.Е. Лебедев, С.Е. Шишов, А.А.Кальней, Г. Селевко, И.Д.Фурмин, А.Г.Каспаржан, Т.М. Ковалева, Д.А. Иванов, К.Г. Митрофанов, О.В.Соколова және тағы да басқалар шет тіліндегі біліктілік тәсілдерінің мәселелеріне, ұғымдар мен құралдарына және оның білім сапасын көтерудегі мазмұнына тоқталып, ауқымды зерттеулер жүргізуде.
Құзыреттілік, біліктілік термиінін алғаш рет Фердинанд Де Соссюр өз еңбектерінде адамның тек қана тілдік мағынасында ғылымға енгізді. Қазіргі Шет тілін оқытудың стандарттарына сай біліктілік адамның белгілі бір ортада әрекет етуге дайындығы және қабілеттілігі. Біліктілікті игеру - мәдени адамды академиялық білімнің өкілі ретінде белсенді, әлеуметтік бейімделген тұлғаға айналдырады. Ол өз кезегінде тұлғаны ақпарат алмасу мақсатында қарым-қатынасб.қа түсіп қана қоймай, қоғамда әлеуметтенуге және сол қоғамды өзгерту мақсатында оған әсер ете алатын тұлғаға айналуына көмектеседі.
Ғалымдар бұл терминге әр түрлі анықтама береді.
Мысалы: Шилов З.Е. және Агапов И.Т. анықтамасы бойынша коммуникативтік құзыреттілік дегеніміз - тұлғаның білім алу барысында менгерілетін білімі мен тәжрибесіне негізделген, оқу-танымдық және еңбек процесінде оның өз бетінше әрекет етуіне бағытталған жалпы іс-әрекетке қабілеті мен дайындығы десе, осы мәндес анықтама Л.П. Борисовтң еңбегінде беріледі. Оған сай құзыреттілік - оқу барысында алған біліммен іскерліктің күнделікті өмірде әртүрлі практикалық және теориялық проблемаларды шешуде қолдана алу қабілеті. [1; 17б.]
Сондай-ақ қазақстандық ғалымдар да ұлттық білім беру жүйесін әлемдік білім кеңістігіне кіргізу және қоғамдық сұрақтарға жауап беру мақсатына сәйкес білім берудегі біліктілік моделіне зерттеулер жүргізіп, оны мектеп, жоғарғы оқу орны тәжрибесіне енгізуді қарастыруда.Соның ішінде біліктілік ұғымына Д.Н. Кулибаева өз еңбектерінде тереңірек тоқталады. Сонымен қатар А.К. Мыңбаева қазіргі білім беруде компетенттілік тәсіл мәселесән зерделесе, Ш.Т. Таубаева, Н.Э. Пфейфер және тағы да басқалар болашақ оқытудың кәсіби біліктілігін қалыптастыру мәселесін қарастыруда. Ал М.Ж. Жадрина, Н.Н. Нұрахметов, Ғ.З. Байжасарова, С.Д. Мұқанова, Б.О.Салықова және тағы да басқалар біліктілік білім берудің аспектілеріне зерттеу жүргізуде.
Қазақстандық білім беру жүйесінде жиі қалыптасып жүрген коммуникативтік құзыреттілік ұғымы - тұлғаның белгілі бір шетел тілдері шеңберіне қатысты мәселелерді меңгеруі, білуі немесе тұлғаның белгілі бір мәселелер шеңберінде таным мен тәжрибеге ие болуы деп талқыланып, Е.М. Верещагин,В.Г. Костомаров, И.Л. Бим, И.В. Елухина, Н.Д. Гальскова сияқты ресейлік және шетелдік авторлар мен зерттеушілердің лингводидактикасында кеңінен қолданылады. Шет тілінде сөйлеу алудың ерекшеліктерін еске ала отырып, аталмыш талдаушыға хабардарлық, бір нәрсемен танысболу дәрежесі деген анықтамалар қосылуы мүмкін.[2; 32б.]
Коммуникативтік құзыреттілік Шет тіліндегі әдебиеттерде тәжрибе, іскерлік немесе дағды мағыналарында көбірек қолданса, отандық әдебиеттерде бұл қарым-қатынас, сұхбаттасу мәлениеті ретінде түсіндіріледі. Ал психология-педагогика саласында компетенттілік және компетенция ұғымдарының жалпы қабылданған түсіндірмесі әлі қалыптаспаған, оларға үрліше мағына беріліп жүр. Психологиялық әдебиеттерде бұл ұғымға қатысты компетенттілік - жеке тұлғаның қоршаған ортадағы адамдармен тиімді қарым-қатынас жасай алу қабілеті деген түсінік берілген. [3; 61-62]
Шетелдік түсіндірме сөздіктерде компетенттілік ұғымы компетенцияны менгеруші ретінде қарастырылады.
Берілген анықтамаларға талдау жасай келе, компетенция деп - бір-бірімен тығыз байланысқан білім, біліктілік, дағды және студенттердің шығармашылық іс-әрекеттерінң жиынтығын айтсақ, компетентік депті үйренушінің білімі мен дағдыларына тәжрибеде күнделікті өмірде қандай да бір практикалық немесе теоориялық проблемаларды шешу үшін қолдана алу қабілеттілігін айтуға болады. Компетенция мен компетенттілік ұғымы, яғни оған қоса біліктілік бірін-бірі толықтырады және өзара байланысты.
Студенттердің коммуникативтік құзыреттілігі ең алдымен мектепте, содан соң жоғарғы оқу орнында оқу үрдісі кезінде қалыптасады. Ол оқу үрдісінің негізгі сапа көрсеткіші болып табылады және қойылған педагогикалық мақсатқа жетуді көздейді. Комуникативтік құзыреттілік оқу нәтижелерімен қатар студенттің шығармашылық іс-әрекеттері мен құндылық бағдарламаларының жүйесін көрсетеді.
Сонымен компетенция немесе қазақ тілінде біліктілік ұғымы алғаш рет АҚШ-та 60-жылдары білім беру жүйесінде қолдана бастады. Оның мақсаты еңбек нарығында бәсекелес бола алатын білікті маман даярлау.
Қорыта келгенде комуникативтік құзыреттілік - қоршаған ортадағы адамдармен тиімді қарым-қатынас жасай алу қабілеті, белгілі бір іс-әрекетте білімнің, тәжрибенің және таныс болудың біршама дәрежесі, тұлғаның қасиеті. Сонымен, бір нәрсені оқып үйрену, жетік білу барысында қалыптасқан білімнің, дағдының іскерлік жиынтығы деген мағынада қолданылатын біліктілікті қалыптастыру ісінің маңызы уақыт өткен сайын арта түсуде. [4; 45]
Еурoпaлық кеңестің Шет тіліне қатысты мaтериалдарда бiліктiліктің мынадай екi түрi көрсетіледі. Олaр: жалпы біліктіліктер және коммуникативтік тілдік біліктіліктер.
Жалпы біліктіліктерге жататындар:
* Оқуға қабілеттілік (ability to learn)
* Экзистенциялды компетенция (existential competence)
* Декларативтік біліктілік (declarative competence)
* Іскерліктер мен дағдылар (skill and know-how)
Коммуникативтік тілдік біліктіліктерге жататындар:
* Лингвистикалық компоненттер (linguistic competence - lexical, phonological-syntactical knowledge and skill)
* Социо-лингвистикалық компоненттер (sociolinguistic component)
* Прагматикалық компоненттер (pragmatic component knowledge existential competence and skill and know-how relating to the linguistic system and its sociolinguistic variation) жатады.
Біліктілік мәселесі Д. Хаймс, Р. Уайт, Д.Ж. Равен, И.В. Кузьмина, А.К.Маркова, Г.Э. Белицкий, А.В. Хуторский сияқты басқа да ғалымдардың еңбектерінде жан-жақты зерттелді. Осындай зерттеулерге сай ғылымда біліктілікке негізделген білім беру мәселесі (competence based education) мәселесі Америкада тіл теориясына қатысты Н. Хомский біліктілікті тілді шынайы жағдайларда игеруден гөрі тек оның жүйесін білумен байланысты лингвистикаға тән термин ретінде қолдансы, Д. Хаймс кез келген тілді жетік үйрену грамматикалық және лексикалық іскерліктерді қалыптастырумен ғана емес, сонымен бірге оны әр түрлі жағдайларда қолдануға қажетті біліктілікті қалыптастырумен тығыз байланысты екенін дәлелдеді, сонымен қатар ғылымға коммуникативтік біліктілік терминін енгізді. Ал коммуникативтік біліктілік өз кезегінде шынайы қарым-қатынас жағдайындааса қажет болатын бірнеше құрамдас бөліктерге бөлінеді:
* Тілдік біліктілік (тілдің графикалық, орфографикалық, лексикалық және грамматикалық жақтары);
* Сөздік біліктілік (сөйлеу, жазу, тыңдау және оқу);
* Әлеуметтік-мәдени біліктілік (Шет тілінде сөйлейтін халықтардың әлеуметтік-мәдени портреті);
* Компенсаторлық біліктілік;
* Оқу танымдық біліктілік (жалпы және арнайы іскерлік).
Ал А.Н. Шукин коммуникативтік біліктілікті әдістемелік тұрғыда төмендегідей негізгі компоненттерге бөлуді ұсынды:
* Лингвистикалық біліктілік;
* Стратегиялық біліктілік;
* Әлеуметтік біліктілік;
* Әлеуметтік-мәдени біліктілік;
* Дискурстық біліктілік;
Біздің ойымызша мідениетаралық қарым-қатынас жағдайында, Е.И. Пассов ұсынған Тілді - мәдениет, алмәдениетті - тіл арқылы үйрену, зерттеу мәселесінң маңыздылығы артқан уақытта әлеуметтік-мәдени біліктіліктің маңызы айрықша. Өйткені әр түрлі ғылыми зерттеулер әлеуметтік-мәдени біліктіліктің дұрыс қалыптаспауы немесе жеткіліксіздігі мәдениетаралық қарым-қатынас жағдайларында оқушыны әр түрлі қателіктерге ұрындыратынын көрсетті.[5; 63-64]
Оқытудың белсенді әдістері және оқушылардың коммуникативтік құзыреттілігін арттырудың рөлі. Қазақтың біртуар азаматтарының бірі Жүсіпбек Аймауытов - Балаға ең қымбат, ең жылы, ең жақын нәрсе - туған жері, туған жерінің құбылыстарын білу балаға өте қызық. Мұндай оқыту жүйесі жергілікті өңірге, табиғатқа терең мазмұн беріп, оларды баланың санасында жандандырып, оларға деген баланың махаббатын арттырады, бала әлеумет тұрмысына, төңіректегі әлемге терең көзбен қарап үйреніп, жолығатын қиын мәселелерді оңай шешетін болады, бұрынғыдай мектептен шыққан соң, бала үйренген білімін ұмытып қалмайды, қайта білгенін өмір жүзінде пайдаланатын болады деген болатын
Жоғарғы сынып оқушыларының функционалдық сауаттылығын қалыптастырудың әдістемелік-теориялық негізі алғаш рет елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың 2012 жылғы Әлеуметтік экономикалық моернизация - Қазақстан дамуының басты бағыты атты Қазақстан халқына Жолдауында көрініс тапты. Онда: оқу тек білім беріп қана қоймай білімін әлеуметтік бейімделу үрдісінде қолдана білуге де үйрете білу керек делінген. Осыған байланысты Елбасы оқушылардың функциналдық сауаттылығын дамыту қажеттілігі туралы бағдар берді. 2012 жылдың 25 маусымында Президент Қазақстан Республикасында оқушыларпдың функционалдық сауаттылығын дамыту үшін нормативтік, оқу-әдістемелік, ақпараттық салаларда педагогикалық кадрлардың біліктілігін арттырушараларын қамтыған 2012-2016 жылдарға арналған Ұлттық жоспар бекітті. Жоспар білім беру жүйесінің азаматтардың жеке жіне әлеуметтік жетістіктері ұлттық өркендеудің іргетасы және капиталы ретінде дамуының 5 жылдық кезеңін сипаттайды. Бүгінгі күні бастамашылық, шығармашылықпен ойлау қабілеті, кәсіпті таңдай білу мен қалыптан тыс шешім қабылдай алу сияқты қасиеттер функционалдық болып есептеліп отыр. Және осы функционалдық дағдылар мектеп жағдайында ғана қалыптасады. Білім беру стандартында жаратылыстану ғылымын оқыту мазмұнының тәрбиелік әлеуеті жалпы мәдениетті, қоршаған ортада өзін-өзі ұстауды, өз денсаулығын және айналадағылардың денсаулығын сақтауды, табиғи ортаны қорғауды, яғни экологиялық, гигиеналық және генетикалық сауаттылықты қалыптастыруды қарастырады. Жоғарғы сыныпта оқыту стандартына әлемнің замануи жаратылыстану ғылымдары картинасы, заманауи теориялар рөлі мен әлемдік ғылыми көзқарас қалыптастыру идеялары енгізілген. Жұмыстық және тәжрибелік-бағдарлық тәсілдемелер, оқушылардың функционалдық сауаттылығын қалыптсатыру және дамыту стандартты іске асырудың негізгі жолдары болып табылады. ХХІ ғасырдың бізге тастап отырған ұраны да осы функционалдық сауаттылық болып отыр.
Әріптестер, біз мектепте оқушыларымыздың құзыреттілік дағдыларын қалай арттырамыз? Оқушының функционалдық сауаттылығы оның негізгі және пәндік құзыреттілігі арқасында қалыптасады. Негізгі құзыреттілік - мектеп түлегіне мемлекет тарапынан қойылатын білім стандарты мен оқу бағдарламаларында көрсетілген білім нәтижесіне қойылатын талаптарға сай болуы. 5 жылға жасалған ұлт жоспарының уақыты да өз мәресіне жетіп қалды. Біз оқушылардың функционалдық сауаттылығын қаншалықты арттыра алдық? Оқытуда қолданып жатқан белсенді оқыту тәсілдері қаншалықты қауқарлы деген сұрақтар туындауы заңдылық деп ойлаймын.
Мектеп оқушыларының функционалдық сауаттылықтарын дамыту тетіктері. [6; 58-59]
PISA зерттеулері бойынша көш басында тұрған елдердің (Австралия, Финландия, Жапония, Жаңа Зеландия, Италия, Оңтүстік Корея және т.б.) нәтижесі көрсеткендей, оқушылардың функциялық сауаттылығын дамытуға әсер ететін факторлар анықталған. Осыған орай, Ұлттық жоспарда функционалдық сауаттылықтың төмендегідей негізгі механизмдерін бөліп көрсетеді. Ұлттық жоспардың жоғарыда аталған мақсат, міндеттерін жүзеге асыруда төмендегідей тетіктер нақтыланып, мектеп оқушыларының функционалдық сауаттылығын дамыту үшін білім беру жүйесінде басшылыққа алынады:
Білім беру мазмұны (ұлттық стандарттар, білім беру бағдарламалары);
Оқыту нысандары мен әдістері;
Білім алушылардың оқудағы жетістіктерін диагностикалау мен бағалау жүйесі;
Мектептен тыс, қосымша білім беру бағдарламалары;
Мектеп басқару моделі (қоғамдық-мемлекеттік нысан, мектептердің оқу жоспарын реттеудегі дербестігінің жоғары деңгейі);
Барлық мүдделі тараптармен әріптестікке негізделген достық қалыптағы білім беру ортасының болуы;
Ата-аналардың балаларды оқыту мен тәрбиелеу үрдісіндегі белсенді рөлі.
Жоғарыда атап өткен факторлар біздің білім саласында мықты қолға алынып келеді деп нық айта аламыз. 2016 жылға оқу жылынан жаңарған білім мазмұнымен білім берудің алғашқы сатысы басталады. Бастауыш білім беру стандарты жаңарды. Оқу нысандары мен әдістері сындарлы білімге негізделе отырып, қарқынды түрде жаңаруда. Мектепті басқару моделі де Қазақстан Республикасы жалпы білім беру ұйымдары басшыларының кәсіби біліктілігін көтеру бағдарламасы аясында жақсы өзгерістерге бет бұрды деп толық айтуға болады. Мектеп басшылары ынтымақтаса әріптесік, серіктестік қарым-қатынас орнатып, ата-аналармен бірлесіп жұмыс істеуге бағытталуда. Ал біз, ұстаздар, осы талаптарды тікелей жүзеге асырушылармыз ғой. Ыбырай атамыз айтқандай Мұғалім - мектеп жүрегі. Бүгінгі мектеп оқушыларының функционалды сауаттылығы осы жүректің соғуына байланысты.
Ал белсенді оқыту әдістеріне қандай әдістер жатады? Оқытудың белсенді әдістері - оқу материалын игеру үрдісінде оқушыларды белсенді ойлау және тәжірибелік әрекетке итермелейтін әдістер. Белсенді оқыту мұғалімнің дайын білімдерді баяндауына, оларды есте сақтауы мен қайта жаңғыртуына емес, Оқушылардың белсенді ойлау және тәжірибелік әрекет үрдісінде өз бетінше біліктер мен білімдерді меңгеруіне бағытталған әдістер жүйесін пайдалануды білдіреді. Белсенді оқыту әдістерінің ерекшеліктері - олардың негізінде тәжірибелік және ойлау әрекетіне ояту жатыр. Онысз білімдерді игеруде алға жылжушылық болмайды. Оқытудың белсенді әдістерінің пайда болуы және дамуы оқытудың алдына оқушыларға білім ғана беріп қоймай, танымдық қызығушылықтар мен қабілеттердің, шығармашылық ойлаудың, өз бетінше оқыл-ой еңбегінің қалыптасуы мен дамуын қамтамасыз ету, т.б. жаңа міндеттер қойылуыммен байланысты. Жаңа міндеттердәі пайда болуы ақпараттың қарқынды дамуына тәуелді. Осы уақытқа дейін мектепте, жоғарғы, арнаулы оқу орындарында алынған білімдер адамға ұзақ уақыт қызмет ете алса, қазіргі ақпараттық заманда оларды үнемі жаңартып отыру қажет. Бұл өз бетінше білім алу жолымен жүзеге асуы мүмкін, ал бұл адамнан танымдық белсенділікті және өзіндік ұстанымды талап етеді.[7]
Бүгінгі таңда мұғалімнің басты міндеті - оқушыларға белгілі бір білімдер жинағын беру ғана емес, сонымен қатар, оларда оқуға деген қызығушылықты дамыту, оқи білуге үйрету. Жақсы ойластырылған оқыту әдістерінің көмегінсізоқу материалын игеруін ұйымдастыру қиын. Сондықтан да болашаққа функционалды сауатты тұлға тәрбиелеп шығу үшін сан қилы құзыреттілігін сабақ үрдісінде дамуына ықпал ету. Мектептегі басты тұлға - мұғалім десек, баланың өмірінде мұғалім ерекше рөл атқарады. Оқушылардың білімді де, білікті, парасат пайымы мол, саналы да сабырлы, азамат болып жетілуі, тәлім мен тәрбие беретін мұғалімге тікелей байланысты болмақ. Шәкір мұғалімді жақсы көрсе, онда ол оқуды да, мектепті де жақсы көреді. Мұны мұғалімнің беделі деп түсінуіміз керек. Мұғалімге артылатын жүк соншалықты ауыр дей отыра, сонымен қатар оның ұлағатты ұлы жол екенін естен шығарып алмаған жөн.
Жеке тұлғаны жан-жақты дамыту мен қалыптастыру мәселесі ұлы ғұлама Абай еңбектерінде адам бойындағы негізгі қасиеттер: қайрат, ақыл, жүректің сапалық деңгейіне қарай және олардың өзара қатынасына байланысты қалыптасатын толық адамды, ол түсіндіріп айтқанда білімді, адамгершілігі жоғары, парасатты, жан-жақты жетілген тұлға тәрбиелеп жетілдіру мақсаты көзделеді. Бүгінгі, Абай айтқандай толық адам дегеніміз, функционалдысауатты, кең ауқымды дағдылары қалыптасқан, төмендегі құзыреттілік талаптары қалыптасқан оқушы деп білеміз.
Кесте - 1. Құзыреттілік түрлері мен талаптары.
Құзіреттілік
Құзіреттілік талаптары
Белсенді әдістер
Жеке тұлғалық құзыреттілік
Өз әрекеттері мен құлқтарына мақсатты түрде мән беруі, өзін-өзі тану, өзін-өзі дамыту қабілетінің, ойлау мәдениетінің болуы, қоғамдағы өз орыны мен рөлін білуі, кез келген жағдайда шешім қабылдай алуы, салауатты өмір салтын ұстанып, оны насихаттай білуі, өз қауіпсіздігін сақтау ережелерін білуі, табысты еңбек етуге, физикалық, рухани және интелектуалды дамуға қабілеттілігі. Сабақ үрдісінде сыни ойлау дағдыларын қалыптастыратын белсенді тәсілдерді қолдану.
Дидактикалқ ойындар, нақты жағдаятты талдай алу, мәселелік тапсырмаларды орындау, алгоритм бойынша оқыту. Фишбоун. Инсерт. Кубизм.
Мәселелік сұрақтар. Ақыл-ой картасын жасау, т.б.
Азаматтық құзыреттілік
Қоршаған ортаны дұрыс қабылдау, қоғамдық өмірде әдеп және азаматтық құндылықтар негіздеріне сай өз орынын табуы, Отанын сүю мен оның заңдарына бағыну, сыйлау, құқықтық тәртіп пен рәміздерін, туған жері мен тілін, өз елінің ұлттық құндылықтарын құрметтеуі.
Аквариум, іскерлік ойындар, кластер, картография, әртүрлі саяхаттар жасау.
Идеялар кілемі, идеялар банкі, т.б.
Әлеуметтік құзыреттілік
Қоғамдық жұмыста білімі мен тәжірибесін көрсете білуі, отбаслық қарым-қатынастағы мәдениеттілігі, құқықтық және экономикалық мәселелерде өз міндеттерін білу, кәсіптерін таңдай білуі, әлеуметтік мәдени қарым қатынаста этикалық нормаларды сақтау.
Рөлдік ойындар.
Орамадағы әріп. Генеологиялық ағаш. Шығармашылық үй. Сүйсіну әдісі, таңғалу әдісі, т.б.
Басқару құзыреттілігі
Өз мүмкіндіктеріне қарай болашақты жоспарлай және ұйымдастыра білуі, әр түрлі жағдайларда дұрыс шешім қабылдай білу және шешу жолдарын мүмкіндіктерге негіздей білуі, көшбасшылық қырынан көріне білуі, алған білімін тәжірибеде қолдануы, басқаларды оқытып-үйретуі, ақпараттарды шығармашылықпен пайдалануы, талдай және болжай білуі.
Иллюстрацияланған баяндама. Кеңістік жазба. Фразаларды өзгерту. Бос орынтақ, іскерлік ойындар, т.б.
Қарым-қатынас құзыреттілігі
Тілдерді білу, оқу және өмірлік міндеттерді шешуде ауызекі және жазбаша қарым-қатынас жасай алу, оның стилін таңдай білу, оқу және әлеуметтік-мәдениеттік тұрғыда жемісті қарым-қатынас орната білу, тұрмыста, оқуда және кәсіби қарым-қатынаста бірнеше тілдерде еркін сөйлеу, күнделікті қарым-қатынаста және кәсіби оқуда ағылшын тілінде сөйлей білу.
Топтық турнирлер. Пирамида. Кіріс-шығыс сызбасы. Рөлдік ойындар, Сөздерді топтастыру классификация, математикалық формула. Диалогтік сөйлеуге үйретуде дайындық жаттығулары мен шартты сөйлеу жаттығулары, т.б.
Ақпараттық құзыреттілік
Ғылым және ғылыми жетістіктер негізіндегі білім жүйесін меңгеру, ақпараттық технологиялардың көмегімен қажетті ақпартты табу және қажетті ақпаратты таңдауы, талдауы, өзгертуі, жинақтауы, сақтауы және оны оқуда пайдалана білуі, модельдеу және құрастыру сияқты танымдық әрекеттерді меігеру.
Ақпараттық құжаттармен жұмыс, топтық мозайка құрастыру, жұптық сұхбаттар. Анықтамалық әдебиетпен жұмыс.
Жазба кітапша, т.б.
Технологиялық құзыреттілік
Таңдаған бағыттағы оқу аясында қолданылатын негізгі технологиялардың жалпы сипаттамсын меңгеру (жалпы орта білім деігейінде), оқу үдерісінде зерттеулерді жобалау мен құрастыруды замануи ақпараттық-коммуникативтік технологияны пайдалана білуі.
Құрылымдағы тапсырмалар, себеп-салдарлы сызбасы, тәжірибелік тапсырмалыр.
Жобалар әдісі, т.б.
Оқушылардың функционалды сауаттылығын дамытуда оқу бағдарламасындағы әрбір пәннәі рөлі зор. Соның ішінде тілдерді оқытып, үйрететін, басқа да халықтардың әдебиеттерімен таныстыратын пәндердің орыны ерекше. Осы ретте оқушыға, әрбір халықтың қоғамдық өмірін, арман-мүддесін танытуда, оларға идеялық саяси, рухани-адамгершілік, этикалық-эстетикалық, т.б. тәрбие беруде, дүниеге көзқарасын, мінезін, жалпы мәдениетін қалыптастыруда тілдік пәндер мен әдебиеттер сабағын қуатты құралдардың бірі ретінде пайдалану - шетел әдебиеті пәнінің басты мақсаты болып есептелсе, тілдердің өзіндік қалыптасқан нормаларын, жалпы айтқанда, грамматикасын үйрету - шетел тілдері сабағының басты міндету болып табылады. [8; 112-115]
Қандай да бір тәсілді таңдауға қойылатын критерий - қайталана бермейтін ерекше және оқушыларды қызықтыратындай болуы керек. Сондай-ақ, оқушының функционалдық сауаттылығын қалыптастыру біртұтас әдістемелік жүйенің жасалуын қамтамасыз етеді. Ол білім берудің мақсатына бастап оқытудың түпкі нәтижесіне дейінгі аралықтағы компоненттердің бірлігі арқылы жүзеге асады. Сондықтан мақсатқа қол жеткізудің басты құралы саналаиын білім мазмұны оқушының фукционалдық сауаттылығына негізделіп, сынып сайын күрделендіріліп отыру керек.
Тіл -- сыртқы дүние мен қоршаған орта туралы білім алу көзі. Пәнді оқытуда оқушылар ағылшын тіліндегі атаулармен, құбылыстармен танысады. Танысу ауызша және жазбаша түрде жүреді. Осы екі түрді меңгеру ағылшын тілін игерудің тәжірибелік мақсаты болып табылады. Яғни, оқушы ағылшын тілін ауызша және жазбаша түрде пайдалана білуі тиіс. Ағылшын тілін тыңдап түсіне білу және сөйлей білу ауызша түрге жатады. Жазбаша түрге тілдің жазбаша түрін пайдалана білу немесе жазу және ағылшын тілінде жазылған мәтінді оқи білу жатады. Тіл - қатынас құралы, ол ауызша және жазбаша түрде жүзеге асады.
Ауызша түрге: тыңдау, түсіну және сөйлеу әрекеті жатады. Жазбаша түрге: оқу және жазу әрекеті жатады. Тыңдау, сөйлеу, жазу және оқу дағдыларын қалыптастыру оқушының тілді ауызша да, жазбаша да жақсы меңгеруіне тікелей әсер етеді. Оқушы тілді жақсы меңгеру үшін осы төрт дағдының негізі берік қалануы керек. ХХІ ғасыр табалдырығын білім мен ғылымды инновациялық технология бағытымен дамыту мақсатымен аттауымыз үлкен үміттің басты нышаны болып табылады. Жас ұрпаққа саналы, мән-мағыналы, өнегелі тәрбие мен білім беру бүгінгі күннің талабы. Сондай-ақ халықаралық қатынастар аясында болып жатқан әлеуметтік-экономикалық, саяси және мәдени өзгерістердің әсерінен қоғамда ағылшын тілінің рөлі өзгерді. Ол қарапайым оқу пәнінен заманауи білім беру жүйесінің негізгі элементіне айналды. Осыған орай қазіргі заманға сай ағылшын тілін тиімді үйретуге мүмкіндік беретін көптеген әдістер пайда болды. Сондықтан, әр мұғалім өзінің шығармашылығын дамыта отырып озық іс-тәжірибелерді пайдалана білуі тиіс. Сонымен, еліміздің мектептерінің оқу үрдісі түбегейлі өзгеріп оқытудың жаңа түрлері, әдістері, жаңа бағыттағы инновациялық педагогикалық технологиялар пайда болып, олар білім мазмұнының толығымен жаңаруына себепші болуда. Білім беру жүйесінің алдындағы жаңа міндеттердің бірі инновациялық педагогикалық оқыту технологияларын пайдаланып білім сапасын арттыру. Ағылшын тілін ақпараттық технологиялар жүйесімен оқытудың ерекшелігі: оқу материалдарының ақпараттық-коммуникативтік технологиялар арқылы оқушылардың оқу іс-әрекетін мұғалімнің көмегімен немесе компьютер арқылы меңгерілуі. Жеке тұлғалардың қалыптасуын қамтамасыз ететін деңгейлеп, саралап оқыту, жобалап оқыту, коммуникативті оқыту, ақпараттық-коммуникациялы оқытудың негізгі-қағидалары балаға өз бетімен ықпал ету, өзіндік пікірлерін анық, жүйелі жеткізе алатын жеке тұлға қалыптастыру, оқушылардың, танымдық, шығармашылық қабілетін дамыту болып табылады. Оқытудың мақсаты оқу бағдарламасымен айқындалады.
Оқытудың негізгі үш түрі бар:
1. Тәрбиелеу
2. Ағарту
3. Дамыту
Оқытудың тәрбиелік мақсаты. Оқушылардың көпшілігінің ағылшын тілін оқуға деген үлкен қызығушылықпен кірісуі, олардың ағылшын тілінде қалай сөйлейтінін естігісі және сөйлегісі келеді. Олар алғашқы кезде амандасып, қоштасып үйренеді, заттардың атауларын біле бастайды. Осы кезеңде қарым-қатынас екі жақты болуды талап етеді себебі, олар тыңдай білуге де, сұрай білуге де үйретілуі керек. Оқытудың ағартушылық мақсаты. Кез-келген тілдің ағартушылы қызметі зор. Әрбір тіл сол тілде сөйлейтін
халықтың мәдениетінің тікелей көрсеткіші және сол тілде сөйлейтін ел туралы хабардар болуы; өз ойын дұрыс жеткізе алуды үйренеді. Оқытудың дамыту мақсаты. Оқу-ұйымдастыру білігі мен дағдысын қалыптастыру дамытушылық мақсаттарының негізі болып табылады. Себебі, оқушының тіл білімі деңгейін жоғарылату және сол тілде ойлауды дамыту - тіл білімін дамытудың басты міндеті. [9; 82]
Ағылшын тілін оқытудың басты мақсаты - оқушылардың ағылшын тілін инновациялық тілінде қарым-қатынас жасай алу негіздерін меңгеруі болып табылады. Еліміздегі білім беру саласында оқытудың жаңа түрлері, әдістері, жаңа бағыттағы технологиялар пайда болып, олар білім мазмұнының жаңаруына себепші болуда. Осындай оқыту әдістемесіндегі заман талабына сай бағдар депинновациялық, технологиялық білім беру жүйесін айтуымызға болады. Инновация, Технология терминдеріне жеке-жеке тоқталатын болсақ, инновация дегеніміз- жаңа мазмұнды ұйымдастыру, жаңалық енгізу, яғни инновациялық үрдістерді мазмұнды ұйымдастыруды анықтайды. Қазіргі әдістемелік әдебиеттерде технология (technology) деген ұғым оқыту деген ұғыммен қатар қолдананылады Технология термині тәсілдер жүйесі деген мағынаны білдіреді. Оқыту технологиясы дегеніміз - оқыту техникасы туралы ғылым, сондықтан, оқыту ғылыми түрінде жүзеге асуы керек, яғни мұғалім қалай оқыту, неге олай оқыту керек деген білім бірліктілігін білуі тиіс. Оқыту технологиясы қалай оқыту керек деген ғылыми тұжырымдамамен тығыз байланысты, яғни қандай үдерістер арқылы, қандай әдістер арқылы, қандай оқыту құралдары арқылы, оқытуды қалай ұйымдастыру керек, қандай факторларды ескеру қажет және ағылшын тілін үйретуде қалай ескеру керек деген сұрақтарға жауап іздейді. Сонымен, тәжірибелер мен зерттеулер нәтижесі бізге шетел тілінен берілетін білім мазмұны мен оқыту әдістерін жаңалау керек екендігін көрсетті. Ақпараттық технологиялар жүйесімен оқытуда көрсетілетін әдістердің барлығы өзара байланыста, араласа қолданылады. Ақпараттық жүйемен оқытуда түсіндіру әдісі кино, диафильмдер көрсету арқылы жүзеге асады. Мәтін, елтануға байланысты, мақал-мәтелдер т.б. түсіндіру осы әдіс арқылы жүзеге асады. Мәтінді тыңдап қайтадан оқып шығу, Диалогты тыңдап, қайтадан кейіпкерлердің соңынан қайталап отыру сияқты тапсырмалар компьютер арқылы меңгеріледі. Оқу материалын толықтыру, қорытындылау, қайталау, ал ең бастысы оның практикалық қолдану дағдысы мен шеберлігін қалыптастыруда бұл ең тиімді әдістердің қатарына жатқызылады. Бірінші тараудың үшінші тарамшасында ағылшын тілін үйретудегі коммуникативтік оқыту әдісінің негізгі ерекшеліктерінің сипаты ашылады.
Қазіргі кезде тілді коммуникативтік оқыту мәселесіне ерекше назар аударуда. Ағылшын тілін оқытудың жаңа технологиясы тілдің коммуниктивтік қызметін ескере отырып, оны коммуникативтік танымдық жағынан меңгертуді көздейді. Қатынастық әдіс ХIХғ 60-70 жылдарында ағылшын тілі халықаралық қатынастық тіл статусын алған кезде Британияда пайда болды. Бүгінгі тәуелсіз мемлекетімізде білімге деген көзқарас түбегейлі өзгеріп, оқытудың жаңа түрлері, әдістері, жаңа бағыттағы технологиялар пайда, болып, олар білім мазмұнының толығымен түбегейлі жаңаруына себепші болуда. Оқыту әдістемесіндегі заман талабына сай әдістердің бірі коммуникативтік оқыту технологиясы. Осы мәселе жөнінде, яғни ағылшын тілін оқытудағы коммуникативті біліктілік деңгейді Германияның оқу бағдарламасын жасаған неміс ғалымдары Г.Нойнер, Г.Хунфельд былай түсіндіреді: коммуникация тіл және іс-қимыл (күлу, дауыс ырғағы сияқты) әрекеттер арқылы болады. Ол алдын-ала жоспарланған, дайындалған болуы немесе жоспарланбаған болуы мүмкін. Сабақ үстінде әдетте дайындалған, жоспарлы сөйлеу коммуникациясына көпкөңіл бөлінеді. Оқушылардың сабақта айтылған хабарлардың мағынасын түсінуі, олардың түпкі мақсатын танып білуі және өзінің жеке мақсатын іске асыруы өте маңызды іс. Осы біліктілік коммуниктивтік біліктілік деп аталады. Коммуникативтік біліктілік мынадай оқу мақсаттарын қамтиды:
1. Когнитивті мағыналық мақсат, яғни оқушы коммуникативтік жағдаяттарды әңгімелесу, сөйлесу, қарым-қатынас туындайтын жағдайларды таба білуі керек. Ол өзінің іс-әрекетінің, сөйлесуінің, қарым- қатынас жасауының барысында -- осы жайттарды ескеруге дағдылануы, үйренуі қажет.
2. Әлеуметтік мақсат, оны жүзеге асыру кезінде оқушы өзін өзі қалай ұстайтынын біле отырып, өз іс-әрекетіне жауап бере алады. Алға қойған мақсатына басқалармен бірге жетуге ұмтылады, сондай-ақ қарым-қатынас жасайтын әріптесімен жеке тұлға ретінде тең жағдайда болуға тырысады.
3. Лингвистикалық біліктілік мақсат. Бұл мақсатқа сәйкес оқушы ойларын, іс-әрекетін сөйлеп жеткізе алуға ынталы болады.
Бұл үш компонент бөлек-бөлек емес, керісінше өзара тығыз байланыста болады деп пайымдайды Г.Нойнер. Осы аталған коммуникативтік біліктілікке қалай қол жеткізу жолын іздестіруші әдіскерлердің бірі Е.И.Пассовтың пікірінше шетел тілін оқытуда мына жайттарды ескергенде коммуникативтілікке ие болатынын байқаймыз:
1. Коммуникативтік сипаттағы оқыту тәсілдерін пайдалану;
2. Арнайы жаттығулар жасау;
3. Бүкіл оқу процесін мақсатты түрде ұйымдастыру.
Коммуникативтік әдістің жаңалығы неде, ол оқыту ісін қалай ұйымдастырады оның ерекшеліктері мынада:
1. Коммуникативтілік оқу процесіндегі білік, дағдыны жетілдіруге бағытталады.
Ағылшын тілінде үнемі сөйлеу оқушылардың тілді білмеймін деген ойдан арылтып оқуға деген қызығушылығын арттырады. Ол үшін барлық жаттығулар сөйлеуге жетелейтін мақсатта болуы керек.
2. Коммуникативтік бағытта оқыту оқушының жеке басерекшелігін ескеруді
көздейді, яғни баланың бойындағы барлық жеке қасиеттері ескерілуі керек. Бұл оның белсенділігін арттырып, оқуға ұмтылу үшін ең басты құралы болып саналады.
3. Коммуникативтілік функционалдықпен де байланысты, себебі кез келген сөз коммуникация процесінде белгілі бір қызмет атқарады. Оқушы тілді үйрене бастағаннан бастап сөздерді іс жүзінде сөйлеу барысында қолданып жаттықпаса, кейін оларды есіне түсіре алмай, дұрыс пайдалана алмайды.
4. Коммуникативтілік, коммуникативті бағытта оқыту әдісі оқытудың ситуативті болуын талап етеді. Өйткені, ситуативтілік сөйлеу дағдысының табиғи қасиеті болып есептеледі. Ситуативтілік сөйлеуге ынталандырудың бір түрі ретінде, сөйлеу біліктілігін жетілдіретін әдіс ретінде әрі белгілі бір мақсатқа, нәтижеге жету жолы екендігі бұрыннан әдіскер ғалымдардың көптеген еңбектерінде қаралып келеді. Коммуникативтік оқыту технологиясы дегеніміз пікір алысуға негізделген әдістеме. Ал, адамдар тілді сөйлем түрінде қолданғанда ғана бірін-бірі түсініп, пікірлесе алады.[10]
Оқушыларды белгілі бір дәрежеде ағылшын тілінде сөйлеуге, өз ойын басқаға жеткізе алатын, біреудің сөйлеген сөзін, жазғанын түсіне алатын дәрежеге жеткізу үшін, ағылшын тілі алғашқы сабақтан бастап сөйлем түрінде үйретілуі тиіс. Себебі, жеке атау тұлғалы сөздерде, грамматикалық формаларда өзара бір-бірімен байланысып, сөйлем құрамына енген де ғана тұтас аяқталған ойды білдіре алады. Коммуникативтік әдіс мұғаліммен оқушының арасындағы психологиялық кедергіні бұзады. Коммуникативтік біліктілікке қалай қол жеткізу жолын іздестіруші әдіскерлердің бірі Е.И.Пассов оқытудың коммуникативтік әдісінің негізгі белгілері деп мыналарды атап көрсетті:
1. Әдістің дифференциалдығы әр әдіс нақты бір мақсатқа жету құралы екендігінде көрінеді. Бұндай мақсат сөйлеу әрекетінің әрбір түрі, нақтылап айтқан осы әрекет түрін жасай білу.
2. Әдістің оқыту жағдайына байланысты еместігі. Әдіс оқытудың тактикасы емес стратегиясын анықтайды және сол себептен осы таңдауды тілге, оқыту сатысына байланысты.
3. Коммуникативтік әдістің мүмкіншілігі сөйлеу әрекетінің берілген түрін жан-жақты қамтиды.
4. Әдісте негізгі өзек бар болғандығы немесе М.В.Ляковскийдің сөздерін
пайдалансақ басты әдістемелік мәселенің шешуінің басымды ойы о бастағы әдістемелік 139 мәселені шешу қызметінің бір-біріне байланысты болуын шарт етеді. Бұл негізгі ой әдіске кіретін принциптерді қарастырады, оларды интегралдайды.
Осының негізінде Е.И.Пассов бұл өзара жағдай жасаған жеке әдістемелік принциптер жүйесі, бір стратегиялық оймен біріккен, сөйлеу әрекетінің қандай түрін болсада үйретуге бағытталған әдіс деп анықтайды.[11]
Коммуникативтіліктің қандай жағдайда нәтижелі болатынына мұғалімнің тигізер ықпалы зор және оқыту барысындағы білім сапасына да мұғалімнің үнемі көңіл бөліп отыруы аса маңызды. Сондықтан, ағылшын тілдерін оқытуда коммуникативтік оқыту әдістемесін қолдану - оқушылардың сөздерді грамматикалық тұрғыдан бір-бірімен дұрыс байланыстырып, еркін сөйлей білуіне мүмкіндік береді, бұл әдістемені жиі қолдану өз нәтижесін береді. Тілді оқытудағы ең басты мақсат - оқушыны сөйлеуге, яғни айтар ойын жеткізе білуге үйрету. Сөйлеу тілдік қарым-қатынас барысында адамның өз oйын жарыққа шығару процесі.
4.1. Оқушылардың коммуникативтік құзыреттіліктерін қалыптастыру
Коммуникативтік құзіреттілікке көзқарас - бұл білім беру жүйесінің барлық деңгейлеріндегі нақты практикалық мәселелерге қажетті адамдардың білімі мен дағдыларын қолдану қабілетін пайдалану, қалыптастыру және бағалау.
Жеке және ресми хаттарды жаза білу және сауалнамаларды толтыру қажеттілігі студенттердің оқыған тілді меңгеруіне түрткі болады. Қабілеттілікке негізделген оқу процесін бағалау келесідей: заңға сәйкес, шет тілін үйрену ана тілін үйренгеннен кейін жасалуы керек.
Барлығына да айқын және түсінікті түрде сөйлесу мүмкіндігі коммуникацияны қарым-қатынастан тыс жағдайларда ақпаратты түсінуді және қабылдауды жеңілдетеді.
Әрбір шет тілі сыныбының талаптарын түсіну оқушылардың шет тілі сабақтарында аз сөйлеу қабілетін жақсарта алады, ал студенттердің ауызша сөйлеу дағдыларын белсенді меңгеруі қарым-қатынас дағдыларын дамыта алады. Жазбаша тілдегі коммуникативтік құзіреттіліктің даму деңгейі тек белгілі бір шет тілін білу деңгейіне ғана байланысты емес. Бұл сонымен бірге автордың жалпы ой-санасына байланысты және осы негізде ол ақпаратты пайдалана алады. [12]
Жазбаша сөйлеуді оқыту әдістері.
І. Нұсқаулық (мемлекеттік тілде) әдісі. Тілді меңгеру және басқа тілдік қызметтерді жазу дағдыларын табысқа жетудің құралы ретінде пайдалануға болады.
Оқушылардың білімін тілдік жүйелерге аудару шетел тілдері кабинеттерінде жазбаша оқытуда кеңінен қолданылды. Жалпы студенттерге таныс тілдер салыстырмалы түрде мәдени маңызды және қоғамдағы алғашқы ана тілімен салыстыруға болады (дауысты, естілмеген, сөйлемдер, фразалар, ауыспалы және түпнұсқа сөздер және басқа әріптер мен қысқа әріптер).
Бұл тәжірибенің әдістері студенттерге өте таныс. Мұнда шет тілін меңгерудегі түбегейлі айырмашылық тілдік материалдардың бірегейлігінің нәтижесі болып табылады. Шетел тілін оқыту мен әдістеменің қазіргі жүйесінде тілдік бірліктерді нақты қарым-қатынаста қолдануға ерекше назар аудару керек.
Бұл әдістерді қолданудың артықшылықтары:
- шет тілдерін оқытудың алғашқы күндерінде;
- Бастауыш мектеп жасындағы балаларды оқытуда олар ана тілінде жазу дағдыларын енді бастайды;
- Жазу және сөйлеу және басқа дағдыларды жетілдіруге және шоғырландыруға үйрету.
Бұл арнаның әдісі өзін-өзі тексеру және өзін-өзі бағалау қабілеттерін қалыптастыруға сәйкес болуы керек. Жазба жұмыстарын өз бетінше тексеру және қателерді түзеу студенттердің өзіндік бағалауын арттырады және шет тілдерінде сабақ беруге деген ынтаны қалыптастырады. Оқушыларға оқу тобының жазбаша тапсырмаларында түсіндіру және талдау ережелерін түсіндіру ұсынылады. Жергілікті және шет тілдеріндегі жазбаша жұмыстардың келесі түрлері бар:
-Мұғалім қателіктерге баса назар аударады және оқушыларға оларды түзетуге бағыт береді;
-Оқушылардың жұмысы қателерді (грамматика, лексика, орфография) тани алады, содан кейін студенттер қателерді өздері тауып, түзете алады.
-Оқушы қателіктердің санын жазып алады, содан кейін оқушы түзетеді (мәтін қысқа болуы керек).
- Жауаптар көмегімен оқушылар өз қателіктерін түзетеді, қателерін жіктейді және ережелерді қайта қарайды.
Өзін-өзі бағалау дағдыларын дамыту үшін студенттерге белгілі бір жұмысты бағалаудың сипаттамаларын түсіну қажет.
Сол нұсқадағы тапсырмалар жұмысты осылайша жеңілдетеді. Мысалы, диктант он баллдан тұрады, орташа ұпай он болады. Әр сөздің дұрыс қолданылмауы ұпай санын азайтады. Егер жұмыстың 60% -ы дұрыс болса, жұмыс қанағаттанарлық деп, ал егер 100% дұрыс болса, өте жақсы деп белгіленеді. Оқу топтарының немесе осындай ұйымдардың нақты студенттерінің ағымдағы мониторингі студенттерге жалпы білім беру және өзін-өзі бағалау және өзін-өзі тексеру қабілеттерін дамытуға мүмкіндік береді.
ІІ. Тілдік (формалық құрылым) әдіс.
Бұл әдістің басты ерекшелігі - сөйлеу тілін оқыту процесін қатаң бақылау, ал практиканың негізгі бөлігі - қабылдау-жаңарту. Мұнда оқушылардың назарын мәтіннің жазбаша түріне аударады. Бұл әдіс Қазақстан мектептерінде сөздік қорын дамытудың негізгі әдісі ретінде қолданылады. Бұл ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz