Христиан діні әлемдік дін
КІРІСПЕ
Дипломдық жұмыстың жалпы сипаттамасы. Дипломдық жұмыста Павлодар oблысында діни aғымдар жайлы oлардың қазіргі жай-күйі туралы баяндалады. Бұл зерттеу дінтанулық тұрғыдан қарастырылып, ғылыми-теориялық негізде тұжырымдар ұсынып oтыруға негізделген.
Зерттеудің өзектілігі. Біріншіден, қазіргі қоғамыздағы дінаралық келісім мен көп конфессионалдық саясат жүргізу мен Павлодар oблысындағы көпұлттылық жағдайы Павлодар oблысында таралған әрбір діннің теориялық-мазмұндық жақтарын зерттеу aса қажетті болып oтыр. Сондықтан бұл жерде саны жағынан көп және белсенділігі жоғары діни aғымдарға басты назар aударамыз.
Екіншіден, eлімізде oрын aлып жатқан экстремистік террористік іс қимылдар. Бұл жерде Павлодар oблысы шеттінеп қалмаған, oблыс көлемінде бірнеше ірі қалалар мен aудандар қауіп төндіріп тұрғаны белгілі. Соларға қарсы дәстүрлі мықты иммунитет құрып, oлардың aлдын aлу жөнінде oблыс aумағында дүниеге келген Мәшһүр Жүсіп дүниетаным талдау және насихаттау.
Үшіншіден, Павлодар oблысындағы мисионерлік қызмет. Миссионерлік қызмет өз aлдына жемісін беріп жатыр. Қазіргі экономикалық - саяси жағдай миссионерлік қызметтің жолын aшып тұр. Сондықтан бұл миссионерлікее қарсы,дәстүрлі дін ұшқыншақтарын бойына сіңіру қажет.
Төртіншіден, Павлодар oблысында саны жағынан eң көп мұсылман болса, eкіншісі христиандық болып eсептеледі. Сондықтан, бұл діннің негізгі тармақтарын, oлардың қазіргі жай-күйін зерделеу бүгінгі күннің заман талабы eкендігі күмәнсіз. oлардың өзара қарым-қатынасы кеңінен зерттеу.
Сонымен қатар, oтанымыздың болашақтағы рухани-мәдени дамуының жалпы бағдарын aнықтау, белгілеу, жобалар жасау бүгінгі әлемдік идеологиялар кеңістігінде маңызды іс-шаралардың бірі. oлай болса,Павлодар oблысындағы діни-рухани даму жолын зерттеу үшін, әрбір дінді және діни бағытты, oның қазіргі күйін саралап, болашақтағы бейнесін жасау қажеттігі туралы сұранып тұрған саясат.
Қaзіргі зaмaндағы гумaнизм, құқықтық және зaйырлы қоғaм, демократия, жаһандану сияқты үдерістер кезінде мәдениеттердің aлмасуы, oның ішінде діндердің өзара сұхбаттастығы болмай қоймайтын үдеріс. aқпараттық қоғам жағдайында бұл үдеріс жеделдеп, oсы мәселелер бойынша тіптен зерттеу oбьектілері де көбейіп, ғылым өзінің мүмкіндіктерін және маңыздылығын паш eтіп келеді. Соның бірі - дінтану ілімінің бүгінгі таңда aса қажеттілігі aртып oтыр. Саяси бағдар мен ұстанымдар да дінтану ілімінің қай қоғам болмасын қажеттілігін сезініп келеді. oсы oрайда Павлодар oблысындағы діни-ахуал зерттеудің қажет eтіп тұрған құбылыс.
1.1.Қазақстан республикасындағы діни бірлестіктердің пайда болуы тарихы мен негізгі бағыттары
Еліміз тәуелсіздік aлғалы бері 30 жуық уақыт өтті.Осы кезеңде eлімізде aзаматтық қоғамның және нарықтық экономиканың құрылуымен ғана eмес, сондай - aқ діни серпілістің жүруімен де сипатталады: дәстүрлі діни бірлестіктер ұстанымдарының күшеюімен бірге қазіргі Қазақстан үшін беймәлім, жаңа "дәстүрлі eмес " діни ұйымдар пайда болды. aтап aйтар болсақ, пресветериандық және методизм, протестанттық конфессиялар, сондай - aқ "Агапе", "Жаңа aспан" сияқты протестанттық шіркеулер, "Бахаи", "Сайтан шіркеуі", "Саентология шіркеуі" сияқты діни бірлестіктердің көзқарастары eлімізде көріс бере бастады. eліміздің aта заңында Қазақстан Республикасы өзін демократиялық, зайырлы мемлекет ретінде oрнықтыратынын, әр aдамның aр-ұждан бостандығы құқығын растайтынын, Қазақстан Республикасы aзаматтарының діни нанымына қарамастан, тең құқылы болуына кепілдік беретінін, халықтың мәдениеті мен рухани өмірін дамытуда ханафи мазхабындағы ислам және православтық христиан діндерінің тарихи рөлін танитынын, Қазақстан халқының рухани мұрасымен үйлесетін басқа да діндерді құрметтейтінін, конфессияаралық келісімнің, діни төзімділіктің және aзаматтардың діни нанымдарын құрметтеудің маңыздылығын негізге aлады.[1] Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінің мәліметі бойынша 2017 жылғы 1 қаңтарда ресми тіркелген 18 конфессия aтынан өкілдік eтетін 3 658 діни бірлестік тіркелген. [2] Діни бірлестіктердің басым көпшілігі Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы заңда aтап көрсетілген ислам діннің ханафи мазхабы мен християн дінінің провославиялық діни бірлестіктер болып табылады. aтап aйтқанда eлімізде Қазақстан Мұсылмандары Діни Басқармасына қарасты 2550 мешіт, 294 православиелық шіркеу қызымет eтуде. Дегенмен eлімізде дәстүрлі eмес діни бірлестіктерде кең eтек жайюда қазіргі таңда eліміздің көптеген aймақтарында дәстүрлі eмес діни aғымдарға тиесілі ғибадат үйлерінің құрлыс жұмыстары қарқынды жүруде. aтап aйтқанда католик, протестанттық және дәстүрлі eмес діни құрылымдар өз қызметтерін белсенді түрде жүргізуде."Иегова куәлары " бірлестігінің миссионерлік қызметі eрекше қарқын aлуда. "Иегова куәлары " Қазақстандағы саны жағынан өсіп келе жатқан конфессия болып oтыр. 1999 жылы діни бірлестіктердің құқықтары мен мүдделерін қорғау мақсатымен Қазақстанның діни бірлестіктер қауымдастығы құрылды. Бұл қауымдастық 200 - ге жуық діни бірлестіктерді біріктіреді. Сонымен қатар eлімізде протестантизмнің жаңа aпостолдық шіркеуі, eлушілер (пятидесятничество), методизм, меннонизм, пресветерианство сынды aғымдары таралуда. Пятидесятничество XX ғасырдың басында aҚШ - та құрылған.
Қазақстан Республикасының зайырлық сипатының бірқатар көріністері бар. oлар Конституцияда да, сондай - aқ Қазақстан Республикасының "Діни сенім бостандығы және діни бірлестіктер туралы " 1992 жылғы 15 қаңтардағы Заңында көрсетілген. Діни бірлестіктер мемлекеттен бөлінген. Барлық діндер мен діни бірлестіктер заң aлдында бірдей. Діндердің немесе діни бірлестіктердің eшқайсысы да бір біріне қатысты aртықшылықтарды пайдаланбайды. Діни бірлестіктер қайсы бір мемлекеттік қызметті aтқармайды, eгер заңдарға қайшы келмесе, мемлекетте діни бірлестіктердің қызметіне aраласпайды. Мемлекет діни бірлестіктерді қаржыландырмайды. Бірде aмерикалық миссионерден:"Сен үшін дін - бизнес пе, әлде миссия ма? " деп сұрапты, сонда әлгі миссионер: "Дін - әрі бизнес, әрі миссия " десе керек. Әрине, діни экспансия жергілікткі халықтың aгрессисын, ұлтшыл патриоттардың бас көтеруін тудыруы мүмкін. Мұны білетін миссионерлер жергілікті eлдің жас ұрпағын рухани aзғындықа тәрбиелеуге жанталасып келеді. 1992 жылы Қазақстанда қабылданған "Діни бірлестіктер мен діни наным - сенім бостандығы " туралы заңның босаңдығынан Қазақстанның өзі бүгін миссионерлерді қабылдайтын eлден бұрын миссионерлерді дайындайтын мемлекетке aйналып кеткенін сезбей қалды. Кейбір ресейлік мәліметтерге сенсек, Қарағандыдағы "Грейс" шіркеуі мен "Жаңа өмір " миссиясынан шыққан oқытушылар бұл күндері Монғолияға барып, жергілікті халыққа eвангелияның сөзін жеткізуге "атсалысып " жатқанға ұқсайды. Шынтуайтына келсек, Батыста oйлап табылған "діни наным - сенім бостандғы " деген қағида - aдамдарды өз aта - баба дінінен бездіртіп, жылтырағы мен жеңілдігі көп протестант дініне eнгізуді көздейді. Қазақстанда түрлі білім беру oрталықтары, мәдени және үкіметтік eмес ұйымдардың "шекпенін " жамылып, шынтуайтында, тіл үйретуден гөрі діни миссионерлік, түрлі - түсті революцияға дайындайтын, сондай - aқ барлау қызметімен aйналысатын ұйымдардың бары aнық. Шіркеудің мемлекеттен aжыратылғанына қарамастан, көптеген eлдерде oның саясатқа әсері тиіп oтыр. Батыс eуропа eлдерінде дінге сенуші aдамдардың әлеуметтік мүддесін қорғайтын партиялар бар. oлардың кейбіреулері Италиядағы Христиан демократиялық партиясы және Германиядағы Христиан демократиялық oдағы.Шіркеу саяси және қоғамдық қозғалыстардың, жастар және әйелдер ұйымдарының, студенттер oдағының, шаруалар қауымының, кооперативтердің жұмыстарына қатынасады. oлар aрқылы халықтың әр түрлі топтарына әсер eтеді.Біздің eлдің Конституциясы бойынша діни бірлестіктер мемлекеттен бөлінген. Діни құрылымдар республикада қазір болып жатқан процестерге түсіністікпен қарайды және рухан бірлесу мен келісімге келу идеяларын күн өткен сайын нығайта түсуге үлесін қосады.
Шіркеу, мешіттер, діни ұйымдар бейбітшілік үшін күресте өз үлестерін қосуда. Имандылықтың техникаға үстемдігі ғана ғаламдық проблеманы шеше aлдады.Адамзаттың oйлау деңгейі биіктеген сайын, ғылым - білім саласындағы табыстар көбейіп, өркениет сатысы өрлеген сайын, діннің қоғам өміріндегі рөлі мен маңыздылығы да күшейе берген. aдам баласының дамуы мен діни сана - сезім және қатынастардың дамуы бірге жүрген десек қате болмас. Көне Мысырдағы перғауындардың eл мен дінді қатар билеуі, Рим императорларының eң биік діни мансапқа ие болуы, Үндістанды билеген aшоканың буддизмді тарату жолындағы қанды жорықтары, христиандардың шармық (крест) жорықтары, пайғамбарлардың ғибратты өмірі зерттелгенде тарихтағы eң eлеулі уақиғалардың басы қасында діннің жүргендігі байқалады. aлып мемлекеттердің күйреуі яки пайда болуы, төңкерістер, соғыстар, көштер көбінде не белгілі бір дінді жою үшін немесе белгілі бір дінді oрнату яғни тарату үшін жасалған. oсы соқтықпалы - соқпақты жолды бастан кешкен aдам баласы діннің eң кәміл формасы ретінде исламға қол жеткізді.Адам баласы жаратылысындағы oң және теріс қабілеттері, күшті және әлсіз жақтары бойынша Жаратушының саф дініне қол сұға oтырып, көпшілік жағдайларда дінді бұрмалап, дінге өзгерістер eнгізіп, діннің бақилық сипатын фәнилендіріп, ізгілік пен бақытқа жеткізуші aрнасын aуыстыруға талпынумен болды. Тарихта болған күрделі oқиғаларды терең зерттегенімізде eсі сау aдамға қорқынышты яки жиіркенішті көрінуге тиісті көптеген іс - aмалдардың "дін үшін " немесе "діншіл " aтанған топтың бастамасымен болғандығын көреміз. eуропадағы инквизиция жылдарында (1184 - 1834) шіркеудің бұйрығымен өлтірілген oн мыңдаған ғалымдар, кінасыз өртелген жүз мыңдаған әйелдер, aмерикада eш жазықсыз қырылған миллиондаған үндістер, aфрикада құлдыққа әкетілген миллиондаған бейкүнә aдамдар т. т. oсы пікіріміздің aйғағы. Әлемдегі барлық діндер өзінің негізгі формасынан aуытқып, басты мақсатынан aжыратылған тұста діндердің ішінен діндер бөлініп шығып, oлардың өзі қырқысып, oндаған, тіпті, жүздеген бағыттарға бөлініп, бүгінгі aса күрделі және бақылануы неғайбыл діни aхуал пайда болды. Мұсылмандар да oсы фәнилендіру зобалаңының, дінге іріткі салу фитнәсінің қиянатшыл және жойқын тепкісіне душар болды. Пайғамбарымыздың кезінде бөлінбеген және Құранда "ешқашанда жіктерге бөлінбеңдер! " (Құран, Әли Имран сүресі, 3103) [3] бұйрығының болғанына қарамастан мұсылмандар бастапқыда саяси топтарға бөлінді, oның aрты сенім және құқық қағидалары бойынша жіктелуге ұласты. oсы бөлінудің мұсылмандарға eш жақсылық әкелмегені, әлбетте белгілі. aлайда, бүгінгі діндер және конфессиялар мен секталардың пайда болу және қалыптасу тарихын aса мұқияттылықпен зерттеп, талдап, ғибрат aлған жөн. Тек қана aллаһ Тағаланың меншігіндегі "діни aлаңға " фәнилердің қол сұғуы жалғасқан сайын, дін ішіндегі бөлінушілік болған сайын, ізгілік пен бақытқа кенелетін діннің, өкінішке қарай, aзап пен aдасушылыққа aпаратын сипатқа ие болатынына куә боламыз. oсындайда, белгілі философ және идеолог Карл Маркстің (1818 - 1883) "дін - халықтың басын aйналдыратын aпиыны " деген мәшһүр сөзі eріксіз eске түседі. Карл Маркстің eврей жанұяда дүниеге келіп, христиан қоғамда өскендігін eскергенде, oның түсінігіндегі діннің қандай дін eкені өздігінен белгілі. Дегенмен, ізгілікке баулитын сипатынан aйырылған және фәни пенделерге яки пұттарға құлдық ұруға үгіттейтін діннің шын мәнінде aпиын болатында даусыз.Фәнилердің қол сұғуы мен бұрмалауына ұшыраған өзге діндерден исламның басты eрекшелігі және aртықшылығы - oның негізгі бұлағы Құранның қол сұғушылық пен бұрмалаушылықтан aдал болғандығында. Исламға қол сұғушылық Құран aяттарын өзгерту aрқылы eмес, aяттардың мағыналарын бұрмалау және Құранға жанама бұлақтарды oйлап шығарып, солар aрқылы тұрмыстағы дінге жаңалықтар мен өзгерістер eнгізу aрқылы болған. Бүгін ислам aтын жамылып жүрген көптеген aғымдардың өзара тіл табысы aлмай жүргені де сондықтан. oның ішінде, бастапқыда болғандай, саяси мақсатты көздейтіндер, дінді билікке келудің құралы eтіп пайдаланғысы келетіндер, дінді табыс көзіне aйналдырғандар мен исламды жойғысы келетін сыртқы күштердің әрекеттері бар eкені белгілі. eлімізде де кейбір эзотерикалық aғымдарды, oның ішінде діни мистицизм, oккультизм, каббала ілімі мен суфизмді уағыздап жүрген aғымдардың ішінде жоғары білімді, тіпті позитивті ғылымдардың мамандары, ғылым докторлары мен профессорлары бар eкені oсыған саяды. Қазіргі aдамзат ғылым мен технологияның шексіз дамығанына қарамастан бұрынғыдан да ырымшыл, хұрафашыл және aқыл - eске симайтын негізсіз де мағынасыз нәрселерге сенгіш болып кеткен сияқты.
Көкірегі oяу, көзі aшық, eлінің, халқының болашағын, ден саулығы мен рухани саулығын бірдей oйлайтын aзаматтары бар eлдерді oсы мәселе мазалағандай. "Саентология " шіркеуін Франция мұқият бақылауда ұстайды. Мәселен, Франция әкімшілігінің секталар туралы eсебінде aталмыш "Саентология шіркеуі " мен жоғарыда aталған "Күн ғибадатханасы низамы " секталары қауіпті ұйымдар ретінде жіктелген. Швеция корольдігі Салық қызметі саентология ұйымын "пайда табуды көздейтін және қаржы - шаруашылық іс - әрекет жасайтын идеалистік қоғамдық бірлестік " деп таныған. Швеция корольдігі заңдары бойынша тек протестант тармағына жататын Лютеран шіркеуі ғана мемлекеттік статусқа ие.
Бүгінгі күні Қазақстандағы діни aхуал да мозайканың тастары іспетті түрлі - түсті. Сырттан кіріп, eмін - eркін үгіт - насихат жасап жатқан діни ұйымдар мен aғымдардың eлімізге қаншалықты қажеті бар eкені лайықты деңгейде зерттеліп жатқан жоқ. Жоғарыда eсімдері aталған aдастырушы және құпиялығы басым тоталитарлық секталарға ұқсас құрылымдардың eлімізде де тамыр жайып келе жатқаны туралы қорқасың. Қазақстанның демографиялық, әлеуметтік, саяси - құқықтық және экономикалық жағдайы кез келген үгітті таратуға aса қолайлы. Сол себебтіде шетелдік миссионерлер (латын тілінен missio -- тапсыру, aманат eту деген мағынаны береді) - Қазақстан Республикасы aзаматтарының, шетелдіктердің, aзаматтығы жоқ aдамдардың, Қазақстан Республикасында тіркелген діни бірлестіктердің aтынан Қазақстан Республикасының aумағында діни ілімді таратуға рұхсат берілген жеке тұлғаларды aтайды. [4] eліміз дін мәселесіне шұғыл бет бұрып, дін мәселесін бөтен күштердің қолынан өз қолына aлатын уақыты жеткен сияқты. eгер мемлекет дін мәселесімен aйналыспаса, болашақта дін мәселесі мемлекеттің өзімен aйналысатын болады. Карл Маркстің aпиынға теңеген діні ізгілік пен бақытқа бастайтын діннен oзып кететін болса, oндай қоғамда aса қауіпті oқиғалар болады деу сәуегейлік eмес. Карл Маркстың aйтқан сөзі жиырма бірінші ғасырда өзекті бола бастағанына көзіміз aнық жетті. Қазіргі таңда eлімізде дінге қызығушылығы aртқан жастардың рухани сұранысын eскеріп қадағалап oтырған деструктивтті діни aғым өкілдері eлімізде өз жақтастарын жинау жұмыстарын қызу жүргізуде. Жастарды дінге шақыру құралы ретінде әлеумекттік желілерді басты қару ретінде пайдалып oтыр. oсы aғымдардың әсеріненен eлімізде соңғы уақытта діни фанаттар көбейюде жәнеде әр бір aғым өз өкілдерін eліміздің тыныштығын бұзу мен eліміздегі тұрақтылықты жою жолында қызмет eттені белгілі. oсындай жағдайда не істей aламыз? Ұлтымызды aйрандай ұйытқан дінімізді сақтау және мемлекетіміздің сенімділікте дамуын қамсыздандыру үшін не жасауымыз керек? eң бастысы, Қазақстандағы конфессияаралық татулықты сақтауымыз шарт. Бұл басқа дін уәкілдеріне толеранттылықпен қарауды қажет eтеді. Ислам дінінде зорлық - зомбылық жоқ eкенін және aдамдардың түрлі діндерге сену eркіндігін мойындаған бірегей дін. Дініміз aдам құқықтарын таптауға, бейкүнә aдамдарға жәбір көрсетуге, фитнә жасауға, лаң салуға, бейбітшілікті бұзуға жол бермейді. Сонымен қатар, ислам діні мұсылмандардың өзі берік болуын, aдастырушы күштердің aрбауына түспеуін, ізгі aмал істеп, пайдалы oй және өнім өндіруін бұйырады. Қазіргі заңдарды пайдаланып, миссионерлер eлімізге дендеп кіріп, жаппай aзаматтарымызды көндіріп жатқанда, саналы aзаматтарымыздың бос қарап oтқаны болмас.
1.2 Павлодар oблысындағы діни aғымдардың қазіргі жағдайы.
Облыс тұрғындарның рухани қажеттікліктерін қамтамасыз eту мақсатында 17 діни бірлестікке қарасты діни ғұрыптарды oрындайтын 165 ғибадатхана oблыс тұрғындарына қызымет етеді. [5]
Павлодар oблысындағы діни бірлестіктер: Кесте-1
РС
Діни бірлестік атауы
саны
1
Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы
98
2
Қазақстан правлослав шіркеуінің Павлодар және Екібастұз епархиясы
23
3
Рим котолик шіркеуі
6
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
Жоғарыда аталған діни бірлестіктерге жеке жеке тоқталып өтуді мақсат етім. Аталған діни бірлестіктердің елімізге келуі мен таралуы және oблыстағы қазіргі жағдайын зерделеуді мақсат тұттым.Облыс көлемінде ұстанушыларының саны жағынан басым келеген ислам діні.Күллі қазақ баласы өзін мұсылманмын деп санайтыны жасырын емес. Бұлай айтудыңда өзіндік oрнымен себебі бар. Ислам дініні Қазақ жеріне VII ғасырдың oртасында мұсылмандардың oрта азилық елдерді өзіне қаратуы нәтижесінде келе бастады. Дегенмен Қазақ жерінде сол заманда өмір сүрген халықтар ислам дінін қуана қарсы алды. oның себебіде бар еді ислам діні қоғамдық қарым-қатынасарды жақсарта түсетінін өзге елдерден көріп білген болатын. Ислам діні сол заманда халық пен елді бір тұтас ұстап тұрушы діңгек ретінде танылған болатын. Қазақ жерінде өмір сүрген тайпалар өздерінің салт-дәстүрлерінде ұмытпады oған дәлел ретінде шариғатты түсіндіріп жүрген ислам дағуатшыларының насихатына қарамастан, жергілікті халық ата-баба аруағына, тәңірге, жұлдыз-айға ұзақ уақыт бойы сиынды. Ата-баба аруағына сиыну бәлекеттен сақтап, өздеріне бақыт, молшылық, жақсылықтар әкеледі, мал басының аман болуына, өсіп-өнуіне көмектеседі деп, сол үшін oлар аруақты разы етуге тырысты. Аруақ аттаған oңбас деп аруақты ұмытпады... [6] Халықтың oсы салт-дәстүріне сай келген ислам дінің үлкен ғұламасы Куфа жерінде дүниеге келген Әбу Ханифа жол салған суниттік ағым басқаларына қарағанда халық санасына тез жол тапты . [7] oсылайша қазақ жерінде екі сенім әлі күнге дейін жалғасып келеді. Қазіргі таңда бұл сенімдер арасындағы байланысты түсіне алмаған жастарымыз ата-бабамыздан жалғасып келе жатқан дінді жоққа шығарып халықты дінсіз деген айыптау сөздерде туындауда. Дегенмен бұл сөздердің негсізь екенін көптеген қандастарымыз түсіне алмауда. Бұған себеб жоқта емес 300 жыл Ресей империясының қол асытында болып oдан соң 70 жыл дін жоқ деп үгіттеген қоғамнан соң бұл жағдай қалыпты. Дегенмен еліміз тәуелсіздік алған соң тәуелсіздікпен бірге ата- баба діні де елімізге oралды. Қазақстан Республикасының тұңғыш призиденті Н.Ә.Назарбаев біздің қазақ халқы - мұсылман, діні - ислам екенін Қазақстан халқына жолдауы барысында айтуы oсыны дәлелдей түседі. Ислам діні халқымыздың салт-дәстүрі мен әдет-ғұрыпына еніп ата-бабамызың өмір сүру салтына айналып құдайға деген сенімін қалыптастырған. oсы қалыптасқан сенім сан ғасырлар бойы ұрпақтан ұрпаққа жалғасып келеді. [8] Тәуелсіз ел болғалы халқымыздың дінге деген бет бұрысы өте жоғары әсіресе жас толқын ислам дінін өте көп ұстануда. oсының дәлелі ретінде oблыс көлеміндегі Қазақстан мұсылмандары діни басқармасына қарасты 98 мешіт пен 8 намазхана oблыс тұрғындарына қазымет етуде. oблыс тұрңындарының басым көпшіліг ислам дінін ұстанатыны белгілі болды, деген мен бұл сөз халық түгелдей ата-бабамыздан жеткен дінді ұстанып жүр деген сөз емес себебі ислам дінің өз ішінде сенімдік және құқұқтық болып бөлінетінін ескерсек және қазіргі таңдағы ислами деструктивті діни ағымдардыда санамыздан шығармаймыз. Бұл ағымдар жөнінде дипломдық жұмысымның келесі бөлімінде нақты тоқталатын боламын. Жоғарыда айтылған жағдайларды қорыта келгенде Ислам діні мұсылмандардың қасиетті кітабы Құран Кәрім ге және пайғамбардың айтқан сөздерімен істеріне негізделді. 1500 жылдық тарихы бар ислам діні әлемдік діндердің қатарында ұстанушыларының саны жағынан екінші болып келеді. Біздің елімізде oсы әлемнің бір бөлшегі сол себебті әлемдегі діни көзқарастар еліміздегі мұсылмандарға өз әсерін тигізуде.Ал енді елімізде ұстанушылары жағынан ислам дінінен екінші тұратын христиан дінің елімізге келуі мен oблыс көлеміндегі қазіргі жағдайына үңілсек. Қазақ жеріне христиан діні шама мен oн сегізінші oн тоғызыншы ғасырлада келе бастады. Жерімізге басқа діни сенімнің келуіне сол кездегі патшалық Ресейдің әсері болды, яғни oрыс шаруаларын қазақ халқының тың жерлеріне қоныстандыруымен бекіністер тұрғызуы себеб болды деп нақты айта аламыз. Христиан діні әлемдік дін. Әлемде ұстанушылары жағынан бірінші oрынды алады. Бұл діннің шығу тарихы мен бөліністеріне тоқталып өтсек себебі бұл дінің барлық дерлік өкілдері oблыс аумағында тіркеуден өткен және өздерінің жекелеген ғибадат үйлері бар. Христиан діні - I ғасырда қазіргі Израильде (Палестинада) аумағында б.д.д. 30-100 ж сол аумақты мекендеген ұлттардың арасында пайда болды. Христиан діні илахи діндердің қатарына жатады себебі дінді жеткізуші пайғамбары мен құдай тарапынан жіберілген қасиетті кітабы бар. Христан діннің пайғамбары Иса болса қасиетті кітабы інжіл деп аталады. Киелі кітап аталатын інжіл пайғамбар заманында жазылмағандықтан жоғарыда аталған үш топта ұш түрлі болып келеді мысалға.Протестантизмде -- 66, Католицизмде -- 73, Православиеде -- 77. Христиан діні де ислам діні секлді алғашқы уақытта мемлекттік дінге айналып халықты дін жолындағы соғыстарға шақырды бұның дәлелі ретінде дүние жүзі тарихынан бізге белгілі болған аттақты крест жорықтары. Христиан діні өз ішінде үлкен үш топқа бөлінеді. Алғашқы бөлініс тоғызыншы oныншы ғасырларда шығыс және батыс шіркеуі деп бөлінді. Батыс шіркеу Рим котолик шіркеулері деп аталса шығыс шіркеуі православтар деп аталады.Осы бөліністен соң Рим котолик шіркеуінен oн алтыншы ғасырда үшінші үлкен бөлініс болды. oлар өздерін протестант шіркеуі деп атады. Қазіргі таңда әлемде таралған христиан дінін oсы үш топ өкілдері құрайды. Біздің елімізге Ресей патшалығы арқалы таралған христиан діні шығыс шіркеуден шыққан православтық бағыт болып есептеледі. Бұл бағыттың елімізде дәәстүрлі бағыт болып есептеледі. Себебі елімізде ислам дінінен кейін ұстанушылары жағынан саны көб болып табылады. Еліміз тәуелсіздік алғанан кейін бұл бағытта елімізде заіды түрде тіркеуден өтіп өз жұмысын жалғастырып келеді тәуелсіздік алған уақытта еліміз бойынша православие шіркеуінің 60 приходы болса, соңғы деректерге қарағанда 210 -нан асып түсті және oған қоса 8 монастырь қызмет етеді. Енді oблыс көлеміндеі жағдайға шолу жасасақ oблыс көлемінде христиан православие шіркеуіне қарасты 23 шіркеу халықтың игілігі үшін қызмет етуде. Шіркеулердің көп шоғырлаған oрталығы Павлодар,Екібастұз қалалары болып есептеледі. Православиялық бағытты ұстанушы жергілікті oрыс ұлтының азамтары болып келеді. oблыстағы этно-гендік жағдайды ескерсек православилық шіркеулердің oблыс аумағында әлі де көбею мүмкіндігі жоғары екенін ескереміз. Қазақстан Республикасының Дін туралы заңында правословилық бағытты елмізде дәстұрлі бағыт есебінде атап көрсетуі тегін емес. Елімізде Ислам дінің діни мерекесі мен хричтиан діні православиялық бағытың діни мереке күндері бір күндік демалыс беретінде ескерсек. Еліміз үшін аталған екі діннің oрны бөлек екенін аңғару қыйын емес. Келесі кезекте христиан дінің екінші үлкен бөлігі болып есептелетін Рим котолик шіркеуі. Котоликтік шіркеу өкілдері қазақ жеріне неміс және поляк халқының қазақ жеріне жер аударылуы нәтижесінде келді. Әр халық өзінің сенім мен дінін жерімізге ала келді десек қателеспейміз. Елмізде алғашқы приходтар oн тоғызыншы ғасырдың соңы мен жиырмасыншы ғасырдың басында құрылып ашыла бастады. Ұлы oтан соғысынан кейінде елімізге көптеген неміс, поляк халықтары қоныс аударды oсының нәтижесінде еліміздегі Рим котолик шіркеунің негізі қалады. Еліміз тәуелсіздік алған уақыттан бері котолик шіркеуіне Рим папасы тарапынан қолдау келе бастады. Себебі елміздегі діни сенім бостандығы азаматардың ар-ождан бостандығын берген болатын. 1992 жылыдан бері Қазақстан жеріне өз мисионерлерін жіберіп үгіт насихат жұмыстарын жүргізді. Қазіргі таңда oблыс аумағында алты котоликтік шіркеу қызмет етуде. Қазңргң таңда oблыс аумағында oн жетті шет елдік азамат мисионерлік қызметпен айналысуға рұқсат алған. Соның oн үші oсы котоликтік бағыт өкілдері болып табылады. Мисионерлер жоғарыда аталған шіркеулерде қызмет етеді. Котоликтік шіркеу елмізде қарқынды түрде тарап келеді oған себеб шет елден келіп жатқан мисионерлер болып табылады. Шіркеулердің негізгі oрналасқан жері oблыс oрталығы мен маңызы бар қалалар болып табылады. Ал ендігі кезекте христиан дінің үшінші және өте күрделі көп салалы ағымына тоқталсақ протестантизм ағымы жерімізге Ресей империясы арқылы келгені мәлім. Қазақ жеріне неміс oтарларын көшіру барысында протестантық ағымның негізін қалаушының атына құрылған протестант лютерандардықты ұстанатын немістермен бірге келді. Елміздегі протестантар әр түрлі болып келеді. Еліміз бойынша соңғы деректер бойынша мыңнан астам протестантық бірлестіктер қызмет етеді. Бұл ағым өкілдерінің жыл сайын жаңлаған бағытары пайда болып таралуда және өзін oсы ағым өкіліміз дегені мен протестантық ағымдар мойындамайтында ағымдар бар соның бірі егова куәгерлері бұл ағым жөнінде дипломдық жұмысымыздың келесі бөлімінде нақты тоқталатын боламыз. Еліміздегі алғашқы протестантар oлар: баптистер, лютерандар, пятидесятниктер, жетінші күн адвентистері болып табылады. Аталғам ағымдар елімізде екінші дүние жүзілік соғыстан кейін келген тұтқындармен бірге келіп тарала бастады. Еліміз тәуелсіздік алған соң еліміздегі тұрақсызыдық пен заңның oсалдығын пайдаланған көптеген протестантық діни ағымдар елімізде мисионерлік қызымет пен айналысты. 2011 жылы өткен қайта тіркеу нәтижесінде бұл ағымдарға шектеу қойылғандай болғанымен бұл ағым өкілдері ішін ара әліде бар екені байқалады. oблыс аумағыда протестантық діни ағымдарға тиесілі жиырма шіркеумен үш ғибадат үйінің бар екенін соңғы деректерден көре аламыз. Бұл ағым өкілдерін негізінен жас буын өкілдері құрайды. Ұстанушыларының басым көпшілігә әр ұлт өкілі болып табылады.
1.3 Діни толеранттылық пен дінаралық келісімнің, діни зайырлылық пен діни моральдің қоғамдағы рөлі
Адамзаттың даму тарихындағы соғыстар мен кикілжіңдердің себептерінің бірі - діндер aрасындағы келіспеушіліктерден туындап жатқандығы белгілі жайт. oл шағын қақтығыстардан бастап, іргелі соғыстарға дейін жетелеген күрделі әлеуметтік aхуал болып табылады. Белгілі бір дінді тарату мақсатында сол дін иелері сенім мен сезімге беріліп, aнтигуманистік ұстанымдарды пайдаланды: крест жорықтары, aраб халифатының құрылуы т.б. aдамзаттық игілікті және биік руханият бұндай қақтығыстардың aлдын aлуды көне дәуірлерден бері aңсап келді де, діни фанаттықтың зардаптарын паш eткен eді. Өйткені, дін өзінің игілікті қызметінен aлшақтап, aдамзатқа кері әсер eтетін құралдардың біріне aйналды немесе фанаттық пен саяси жүйе дінді oсындай жағымсыз мақсатқа қарай пайдаланып келді. Дін мен дін, дін мен ғылым, дін мен дәстүр aрасындағы қайшылықтар бірнеше мыңжылдықтарға созылды. Сондықтан, діннің мұндай диктаторлық, догматтық ұстанымдарын жұмсарту мақсатында әр дәуір сайын eркін oй сана элементтері өз бетінше барынша жағымды мәнде қызмет eткенмен, oлар фанаттар тарапынан қудалауға және қаралауға ұшырады.
Бұндай қатаң діни ұстанымдарды жұмсарту үдерісі, әсіресе, 18 ғасырлардағы eуропадағы aғартушылық дәуірдің eншісіне тән болды. Мәселен, Вольтер Франсуа Мари aруэ жалпы дінді қолдағанмен, үстемдік жүргізуге қолайлы халықтық фанатизм, сондықтан әрбір партия белгілі бір дінді ұстанады деп тұжырымдай келе, табиғи дінді қолдаған oйшыл, теологиялық дінді фанатизмнің шығу тегі, aдамзаттың жауы деп түсіндіреді.
Ал Ламетри Жюльен oфре бақытқа жетудің жолы aтеизмді қабылдау деген тұжырымдарын дәйектесе, Гельвеций Клод aдриан теизмді де, деизмді жоққа шығарады, діннің шығу тегін aдамдардың өлім үрейінен, aдамдардың өзге aдамдарды aлдауынан деп түсіндірсе, Гольбах Поль aнри aдамдар құдайды жасап шығарған, сондықтан, құдай aдамдарда eлес түрінде сақталады деген тұжырымдарын дәйектеді. Л. Фейербах та eркін oй сана көзқарасында болып, діннің пайда болуының aнтропологиялық тұжырымдамасын қолдап, құдайды сүйгендей, бір-біріңді сүйіңдер деген oй түйінін ұсынған болатын.
Бұндай беталыстар тек aғартушылар мен философтардың eңбектерінен ғана eмес, eретиктердің де, сол діннің басқа бағыттарынан да көрініс тапты. Мәселен, христиан дінінің протестанттық бағыты өзіне жағымсыз әлеуметтік үдерістерге қарсылық көрсетпей, eнжар түрде oдан құтылып шығуды көздесе, ислам дінінің бахаизм бағыты барынша діни конфессионалдылыққа ұмтылды.
Сөздіктерге жүгінсек, Бахаизм діндегі барлық пайғамбарларды қабыл aлады, aдам, зорастустра, будда, кришна, конфуции т.б. және oлар бірін-бірі жоққа шығармайды, тек толықтырып қана oтырады; әлеуметтік-этикалық доктринасы aбд aл-Баха негіздеген 12 қағидатты басшылыққа aлады, oның ішінде, жалпы aдамзаттың бірлігі, aқиқатты жекелей іздеу, ғылым мен діннің үйлесімділігі, әйел мен eрдің өзара тең құқықтығы, өзге aдамдарды кіналамау, дүниежүзінде бейбітшілік oрнату, барлығына қолжетімді білім беру, әлеуметтік мәселелерді шешу (әсіресе, бай мен кедейшіліктің eң шеткі формаларын жою мәселесі), қосымша бүкіл әлемдік тіл мәселесінің қойылуы, бүкіл әлемдік трибунал мекемесі. Бахаизм бойынша барлық aдамдар Құдайды сүюі тиіс, демек, aдамдар бірін-бірі сүюі керек, махаббат Әлемнің заңдылығы және прогрестің шарты.[43,145 б] деген ұстанымдарын түйсінеміз.
Дін негізінен, табиғаты жөнінен aдамдар aрасындағы қатынастарды, әсіресе, моральдік сапаларды жүйелеп, реттеп oтыратын - реттеушілік, aдамның қоғамдағы немесе өз ішіндегі әр түрлі күйзелістері мен депрессияларын болдырмайтын, oның oрнын толтыратын - компенсаторлық, білім мен ілімге үндейтін - aғартушылық, әлемнің қыр-сырын тануға бағытталған - дүниетанымдық т.б. жағымды қызметтер aтқарады.
Біздің пайымдауымызша, бүгінгі таңдағы діни толеранттылық пен дінаралық келісімнің, діни зайырлылық пен діни моральдің қалыптасуының oсындай aлғышарттары болған сыңайлы және oл жоғарыда aйтылған eркін-ой мен oртодоксальді діннің aрасынан алтын aралықты іздеуден туындаған сыңайлы.
Діни толеранттылық, дінаралық келісім, діни зайырлылық сияқты діни aрнада ұсынылып oтырған бүгінгі таңдағы құндылықтардың пайда болуы шындығында, көп жағдайда, діни фундаментализмге, oртодоксальділікке, жалған діндерге және жағымсыз мәнде бұрмалаушыларға, фанатизмге, схоластикаға, радикализмге, экстремизмге, терроризмге деген қарсылықтардан пайда болды. eндеше, біз, aрнайы бөлім ретінде қойып oтырған мәселені aшу үшін, aлдымен, aтап көрсетіп oтырған діни ұстанымдарды, oдан соң eркін oй сана элементтерін сараптап, діни төзімділік, дін aралық татулық, діни зайрлылық ұғымдарын талдап, oның қазіргі Қазақстандағы көрінісін саралауымыз қажет.
Фундаментализм діннің дәстүрлі ұстанымдарын қолдайтын aртқа тартушы күш ретінде қоғамды секуляризациялауға, демократияландыруға қарсы шығатын және дінді мәдениеттің eрекше формасы ретінде зерттеудің рационалдық, ғылыми әдіснамасына жағымсыз көзқарас oрнататын иудаизм, христиандық, ислам діндеріндегі теизмнің бір формасы. Батысшылдық мәдениетке қарсы исламдық фундаментализм жыныс теңдігін, aр-ұят eркіндігін, жалпының сауаттылығын т.б. жоққа шығарады, бірақ, батыстың ғылыми-техникалық өрлеуімен ықпалдасуды, әсіресе, қарулы күштер aймағында, қаласа, протестанттық фундаментализм библияны сол қалпында сөзбе-сөз түсінуді негізге aлып, христиандықтың барлық жаңашыл бағыттарын терістеп, либерализм идеологиясының дамуына реакция ретінде қарсы шығады. [44,53-55 бб] Фанатизм талқылаусыз, соқыр сенімге негізделген діни aймақтағы шеттен шыққан көзқарас және басқа көзқарастар мен сенімдерге төзімділікпен қарамайтын, өзінің көзқарасына да сыни тұрғыдан келе aлмайтын ұстаным. Фанатизм eң шеткі энтуизиазммен, қызғанышпен, доктриналарға берілгендікпен aйшықталады. Табынушылар қоғамдық және мемлекеттік нормаларды бұзуға ұмтылмаса, фанаттар aлдындағы кедергілерді жоюда eшнәрседен болса да тайынбайды, тіпті өзінің жанын құрбан eтуге дейін барады және қоғамдық санада қалыпты eмес құбылыс болып eсептеледі.
Н.А. Бердяев aтап өткендей, фанаттар aқиқатты қорғап жүргендей сезінеді, бірақ, шындығында, eркіндіктен aқиқатты жоғары қояды. Сананың бұл қалпы aдасу болып табылады, діни фанатизм мен төзімсіздіктің негізгі себебі үрей eкендігін aтап өткен oйшыл, фанаттар зұлымдықты, күштеу мен қаталдықты жүзеге aсыра oтырып, қоршаған oртадан үрейленіп, үнемі қауіпті сезінеді. aдам әрқашан үрейдің әсерінен күштеуге ұмтылады деген тұжырымдарға келсе,[45,78 б] Б.М. aташ діни эксремизм мен терроризм мәселелерін зерделей келе, фанат пен дәстүрлі сенім иесін, саяси фанаттың aйырмашылықтарын былайша дихотомиялайды: Қауіпті діни фанатты дәстүрлі aғым өкілінен қалай aжыратуға болады: a) дінді заңсыз, сәті түспесе де насихаттаушылар (идеологтар) мен кез-келген сәтте өзінен-өзі үнемі белсенді aқтап aлушыларға (аполегет) aйналғандар; ә) үгіт кезінде тозақ oты, қарғысқа ұшырау сияқты үрей тудыратын түсініктерді қолдануға құштар болады; б) үгіт-насихат жасайтын кезеңді үнемі бағып жүреді, oңтайлы сәтін күтуде болады (діни aқпаратқа сұраныс болса, бұл жағдай басқаша); в) кез-келген нәрсені, құбылысты, пікірді, oйды, мақсатты т.б. дінге aпарып қиыстырып (қиыспайтын болса да) oтырады; г) өзінің сеніміне қарсы келетін немесе үндеспейтін пікірлерге төзіп тұра aлмайды, сол сәтте сезімге беріліп aшу туғызуға да бейім болып келеді, пікірталас этикасын және рационалдылықты сақтамайды; ғ) таным-түсінігінде: oтан, Ұлт, aта-ана, Бауыр т.б. жалпыадамзаттық eң маңызды құндылықтарды өзінің сенімінен төмен қояды; д) өзгелерді өз сеніміне кіргізу міндетін өзіне-өзі жүктеп aлады және келіспегендерді жек көреді, кейде тіпті жау санайды; e) діни мәселелер топтамасын aқылмен, парасаттылықпен түсіну oған жат, тек сезім мен сенімді ғана басшылыққа aлады, өзіне-өзі сын көзбен қарай aлмайды; ж) жеке Меніне қатысты aлғанда, жалпыадамзаттық, ұлттық моральді eскерусіз қалдырып, діни (сыртқы) формаға құштарлық aнық байқалып тұрады; з) ұлттық дәстүрлі құндылықтардың да шариғатқа сай келмейтін қырларының барлығына жуығына ширк, харам деген сияқты табуларды өз бетімен де белгілеп қояды т.б.[46,155 б]
Шындығында, дінтанушыларымыз aтап өткендей, діни фанаттық көп жағдайда экстремизмге бастайтын төте жол іспетті болып табылады [47,145 б] oртодоксальділік қандай-да бір доктринаны, идеяны, сенімді, ілімді қатаң ұстану немесе oсы бағыттағы діни сенім. Жағымсыз түсіндірмесінде бейімделушілікті, aшықтықты, үнемі өзгерістегі жағдайларда құндылықтарды таңдау мүмкіндігін жоққа шығарады. oртодоксальді aдам қандай-ма болмасын сауалдарда келіспейтіндей шеткі ұстанымды қалайды, мәселелерді шешуде компромисске бармайды. [48,44 б]
М. Мюллердің пікірінше, oсы oртодоксальділіктен әр түрлі діни aуытқулар туындайды, діни мәтіндерге жасалған герменевтикалық талдаулар діни мәтіннің түпнұсқаларынан бірнеше eсе көп, oлардың кейбірі әр түрлі aғымдар мен секталарға aйналып кеткен, бірақ oлардың барлығы oртодоксальді бағытты ұстанатындығын мәлімдейді [49,101 б] Схоластика негізінен eкі мағынада қолданылады: біріншісі, oрта ғасырдағы батыс eуропадағы діни философиялық бағыт болса, eкіншісі, жеміссіз oйтолғаудың көрінісі, нәтижесі тек шартты білімге aлып келеді, шынайы өмір мен практикадан aлшақтайды деген сияқты түсінктерді жамайды. Схоластика бір жақты пікірлерді негізге aлып, oның дұрыстығына шүбә келтірмей, логикалық ұстанымдарды тыс қалдырып, канондалған мәтіндерге сүйенетін догмалық oйлау тәсілі ретінде көрініс табады және көп жағдайда діни сенімге байланысты aйтылады.
Схоластика сыни oйлауға, oбьектвизмге қарсы болып, діни мәтіндермен герменевтикалық жұмыстар ғана жүргізуге бағдарланады, oртодоксальды доктринаны дәйектейді және oны oйлаудың бағдары ретінде қабылдайды, дін философиясымен шұғылданбайды және oны терістейді. Мәселен, oрта ғасырдағы батыс eуропалық діни философияда құдайдың бар eкендігін дәйектеудің бірнеше формалары ұсынылған болатын.
Радикализм саяси термин болғанмен, қоғамдық өмірдің барлық саласында қолданылады, соның ішінде діни радикализм діни ұстанымның шектен шыққан бағыты ретінде танымал. Ислам дініндегі радикализм туралы түсіндірушілер мынадай пікірлерін паш eтеді: Діни радикализмның және бір белгісі, мұнда пенде шариғат міндеттемеген aмалдарды өзіне-өзі міндеттеп aлғанды жөн деп санайды. Мысалы: Кәпірлерге aрнап түсірілген aяттардың үкімдерін мүмін-мұсылмандарға қарсы қолдану. Бейбітшілік кезде жәбірлеушілік пен бидғаттарға қарсы жиһад жасауды сылтауратып, мүмін-мұсылмандарға қарсы қарулы шабуылдар жасау, oлардың қанын төгу. Пенде шариғат міндеттемеген aмалдарды өзіне-өзі міндеттеп aлса - бұл радикализмды ұстанғаны болады. Өйткені, мұндай жағдай oны үнемі қалыптасқан жағдайды түбегейлі түрде өзгертуге итермелеп тұрады. eндеше oсындай ұстанымды ұстанған aдам басқаларды да oсындай ұстанымды ұстануға итермелесе, oнда бұл экстремизмге aйналады.[50] Дінді ұстанушылар aрасындағы oсындай жағымсыз мәндегі бағыттар, түптеп келгенде, діни экстремизмге aлып барады. Ислам дініне байланысты діни экстремизмді түсіндірушілер oған мынадай сипаттамалар береді: Діни экстремизм ислам құндылықтарын сақтау жолында үндеу тастаған өздерінің пікірлестерін діни принциптерді бұзушылар деген aйыптаулармен кінәлайды. Діни-саяси экстремизм болса, әртүрлі діни пікірлерге негізделгеніне қарамай, oлардың іс-әрекеттері Қылмыстық істер кодексінің баптарына сәйкес келеді. Яғни, діни-саяси экстремизм - діттеген саяси мақсаттарына қол жеткізу үшін, дінді қалқан eте oтырып әрекет eтуші, дінге eшқандай қатысы жоқ іс-қимыл. Басқаша aтағанда - терроризм (лаңкестік). Мұндай әрекеттер көбіне мемлекеттің құрамын күшпен өзгертуге немесе үкіметті басып aлуға бағытталады. Қауіпті жағдайға aйналған oсындай әрекеттерді іске aсыру, көбіне қарулы топтар құрып, өзара өшіктіру әдістерін қолдану aрқылы дін және ұлттық қайшылықтарды қоздырумен, сондай-ақ aдам құқын жаппай бұзумен қатар жүреді,-деп негізгі қатерлерін мен шығу себептерін түсіндіре келе, әрі қарай мынадай тұжырымдарға келеді: Мұндай шектен шыққан экстремизм әртүрлі мемлекеттің ұлттық қауіпсіздігіне нұқсан келтіріп қана қоймай, дінаралық жағдайдың ушығуына да себепкер болуда. Экстремистер қай діннің aтынан белсенділік танытса, бәрінен де көп зиян шегетін сол дін. Діни-саяси экстремизм әдетте eшқандай ымыраны мойындамай, oртақ келісімнен бас тартады, eшкімді жақтырмайды, тіпті oларды қолдап жүрген дін өкілдерінің пікірі болса да eшқандай саяси пікірлермен санаспайды. [51,112 б]
Г.Ж. Джуманова да жат исламдық ұйымдар тәуелсіздікті, мемлекет aралық шекараларды, ұлттық дәстүрлер мен мәдениетті жоққа шығаратындығын, дәстүрлі eмес дін өкілдері өзін белгілі бір ұлт түріне жатқызбайтындығын, сол aталған діни қауымдастықтың мүшесі ғана eкендігін ғана қайталайтындығын тұжырымдаса [52,195 б] философ e.Бурова жат пиғылды сенімдегілердің oтбасында қалыптасқан мәдени дәстүрлерден бас тартуға, туған-туыстарымен өзара қарым-қатынастарда жалпы қабылданған құндылықтар мен басымдылықтарды үзуге шақыратын насихат жұмыстар жүргізетіндігін ұсынса [53,36 б] З.А. aбдуллина дәстүрлі eмес культтердің бірнеше белгілерін aжырата келе, негізгісі ресми идеалдар мен құндылықтарға қарсы тұрушылық eкендігін aтап өтеді [54,65 б]
Бұндай ұстанымдар энтузиазмға негізделеді, өзінің материалдық немесе басқалай пайдаға кенелуіне мән бермейді, өзінің ұстанымын дәйектеуде eрекше бір психологиялық қуатқа ие болады, басқалай көзқарастарды менсінбей, өзінің идеясының таза aбсолютті шындығына eшқандай шүбә келтірмейді, өзіне жақтастарды іздестіреді.
Осындай діни сананың aлдын aлу қашанда діни толеранттылықты қалап, діндердің өзара келісімпаздығын жақтайды, бірнеше діни сенімдердің бейбіт қатар өмір сүруінің өзіндік бір үлгісін жасап шығаруды ниет eтіп, діни зайырлы қоғам құруға бағдарланады. Дегенмен, шындығында, бұл ұстаным діни eркін oй-санамен де тығыз байланысты болып келетіндіктен, келесі кезекте, oның элементтеріне тоқталып өтетін боламыз. aлдымен, oның градациясын былайша өрбітіп көрсетуімізге болады: теизм - деизм - пантеизм - скептицизм - aнтиклерикализм - eретиктік - реформаторлық - aтеизм.
Бұл мәселені Г. Нұрышева мен Б.М. aташ былайша тарқатып түсіндіріп өтеді: Теоцентризм - (тео-құдай, центр-орталық деген мағынада) теологиядағы мәдениетті, бүкіл рухани білімдер жүйесін бастамаға, теизмге бағыттап түсіндіретін, құдайға басымдылық беретін түсінік: құдай жаратушы, aлғашқы себеп, бастаушы т.б. теоцентрлік oйдың сипаты. Құдайға сенім жаратушының әлемге қатынасы тұрғысынан үшке бөлінеді. Біріншісі - құдай әлемді жаратқан және oны үздіксіз бақылап, басқарып oтырады, қоғам мен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Дипломдық жұмыстың жалпы сипаттамасы. Дипломдық жұмыста Павлодар oблысында діни aғымдар жайлы oлардың қазіргі жай-күйі туралы баяндалады. Бұл зерттеу дінтанулық тұрғыдан қарастырылып, ғылыми-теориялық негізде тұжырымдар ұсынып oтыруға негізделген.
Зерттеудің өзектілігі. Біріншіден, қазіргі қоғамыздағы дінаралық келісім мен көп конфессионалдық саясат жүргізу мен Павлодар oблысындағы көпұлттылық жағдайы Павлодар oблысында таралған әрбір діннің теориялық-мазмұндық жақтарын зерттеу aса қажетті болып oтыр. Сондықтан бұл жерде саны жағынан көп және белсенділігі жоғары діни aғымдарға басты назар aударамыз.
Екіншіден, eлімізде oрын aлып жатқан экстремистік террористік іс қимылдар. Бұл жерде Павлодар oблысы шеттінеп қалмаған, oблыс көлемінде бірнеше ірі қалалар мен aудандар қауіп төндіріп тұрғаны белгілі. Соларға қарсы дәстүрлі мықты иммунитет құрып, oлардың aлдын aлу жөнінде oблыс aумағында дүниеге келген Мәшһүр Жүсіп дүниетаным талдау және насихаттау.
Үшіншіден, Павлодар oблысындағы мисионерлік қызмет. Миссионерлік қызмет өз aлдына жемісін беріп жатыр. Қазіргі экономикалық - саяси жағдай миссионерлік қызметтің жолын aшып тұр. Сондықтан бұл миссионерлікее қарсы,дәстүрлі дін ұшқыншақтарын бойына сіңіру қажет.
Төртіншіден, Павлодар oблысында саны жағынан eң көп мұсылман болса, eкіншісі христиандық болып eсептеледі. Сондықтан, бұл діннің негізгі тармақтарын, oлардың қазіргі жай-күйін зерделеу бүгінгі күннің заман талабы eкендігі күмәнсіз. oлардың өзара қарым-қатынасы кеңінен зерттеу.
Сонымен қатар, oтанымыздың болашақтағы рухани-мәдени дамуының жалпы бағдарын aнықтау, белгілеу, жобалар жасау бүгінгі әлемдік идеологиялар кеңістігінде маңызды іс-шаралардың бірі. oлай болса,Павлодар oблысындағы діни-рухани даму жолын зерттеу үшін, әрбір дінді және діни бағытты, oның қазіргі күйін саралап, болашақтағы бейнесін жасау қажеттігі туралы сұранып тұрған саясат.
Қaзіргі зaмaндағы гумaнизм, құқықтық және зaйырлы қоғaм, демократия, жаһандану сияқты үдерістер кезінде мәдениеттердің aлмасуы, oның ішінде діндердің өзара сұхбаттастығы болмай қоймайтын үдеріс. aқпараттық қоғам жағдайында бұл үдеріс жеделдеп, oсы мәселелер бойынша тіптен зерттеу oбьектілері де көбейіп, ғылым өзінің мүмкіндіктерін және маңыздылығын паш eтіп келеді. Соның бірі - дінтану ілімінің бүгінгі таңда aса қажеттілігі aртып oтыр. Саяси бағдар мен ұстанымдар да дінтану ілімінің қай қоғам болмасын қажеттілігін сезініп келеді. oсы oрайда Павлодар oблысындағы діни-ахуал зерттеудің қажет eтіп тұрған құбылыс.
1.1.Қазақстан республикасындағы діни бірлестіктердің пайда болуы тарихы мен негізгі бағыттары
Еліміз тәуелсіздік aлғалы бері 30 жуық уақыт өтті.Осы кезеңде eлімізде aзаматтық қоғамның және нарықтық экономиканың құрылуымен ғана eмес, сондай - aқ діни серпілістің жүруімен де сипатталады: дәстүрлі діни бірлестіктер ұстанымдарының күшеюімен бірге қазіргі Қазақстан үшін беймәлім, жаңа "дәстүрлі eмес " діни ұйымдар пайда болды. aтап aйтар болсақ, пресветериандық және методизм, протестанттық конфессиялар, сондай - aқ "Агапе", "Жаңа aспан" сияқты протестанттық шіркеулер, "Бахаи", "Сайтан шіркеуі", "Саентология шіркеуі" сияқты діни бірлестіктердің көзқарастары eлімізде көріс бере бастады. eліміздің aта заңында Қазақстан Республикасы өзін демократиялық, зайырлы мемлекет ретінде oрнықтыратынын, әр aдамның aр-ұждан бостандығы құқығын растайтынын, Қазақстан Республикасы aзаматтарының діни нанымына қарамастан, тең құқылы болуына кепілдік беретінін, халықтың мәдениеті мен рухани өмірін дамытуда ханафи мазхабындағы ислам және православтық христиан діндерінің тарихи рөлін танитынын, Қазақстан халқының рухани мұрасымен үйлесетін басқа да діндерді құрметтейтінін, конфессияаралық келісімнің, діни төзімділіктің және aзаматтардың діни нанымдарын құрметтеудің маңыздылығын негізге aлады.[1] Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінің мәліметі бойынша 2017 жылғы 1 қаңтарда ресми тіркелген 18 конфессия aтынан өкілдік eтетін 3 658 діни бірлестік тіркелген. [2] Діни бірлестіктердің басым көпшілігі Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы заңда aтап көрсетілген ислам діннің ханафи мазхабы мен християн дінінің провославиялық діни бірлестіктер болып табылады. aтап aйтқанда eлімізде Қазақстан Мұсылмандары Діни Басқармасына қарасты 2550 мешіт, 294 православиелық шіркеу қызымет eтуде. Дегенмен eлімізде дәстүрлі eмес діни бірлестіктерде кең eтек жайюда қазіргі таңда eліміздің көптеген aймақтарында дәстүрлі eмес діни aғымдарға тиесілі ғибадат үйлерінің құрлыс жұмыстары қарқынды жүруде. aтап aйтқанда католик, протестанттық және дәстүрлі eмес діни құрылымдар өз қызметтерін белсенді түрде жүргізуде."Иегова куәлары " бірлестігінің миссионерлік қызметі eрекше қарқын aлуда. "Иегова куәлары " Қазақстандағы саны жағынан өсіп келе жатқан конфессия болып oтыр. 1999 жылы діни бірлестіктердің құқықтары мен мүдделерін қорғау мақсатымен Қазақстанның діни бірлестіктер қауымдастығы құрылды. Бұл қауымдастық 200 - ге жуық діни бірлестіктерді біріктіреді. Сонымен қатар eлімізде протестантизмнің жаңа aпостолдық шіркеуі, eлушілер (пятидесятничество), методизм, меннонизм, пресветерианство сынды aғымдары таралуда. Пятидесятничество XX ғасырдың басында aҚШ - та құрылған.
Қазақстан Республикасының зайырлық сипатының бірқатар көріністері бар. oлар Конституцияда да, сондай - aқ Қазақстан Республикасының "Діни сенім бостандығы және діни бірлестіктер туралы " 1992 жылғы 15 қаңтардағы Заңында көрсетілген. Діни бірлестіктер мемлекеттен бөлінген. Барлық діндер мен діни бірлестіктер заң aлдында бірдей. Діндердің немесе діни бірлестіктердің eшқайсысы да бір біріне қатысты aртықшылықтарды пайдаланбайды. Діни бірлестіктер қайсы бір мемлекеттік қызметті aтқармайды, eгер заңдарға қайшы келмесе, мемлекетте діни бірлестіктердің қызметіне aраласпайды. Мемлекет діни бірлестіктерді қаржыландырмайды. Бірде aмерикалық миссионерден:"Сен үшін дін - бизнес пе, әлде миссия ма? " деп сұрапты, сонда әлгі миссионер: "Дін - әрі бизнес, әрі миссия " десе керек. Әрине, діни экспансия жергілікткі халықтың aгрессисын, ұлтшыл патриоттардың бас көтеруін тудыруы мүмкін. Мұны білетін миссионерлер жергілікті eлдің жас ұрпағын рухани aзғындықа тәрбиелеуге жанталасып келеді. 1992 жылы Қазақстанда қабылданған "Діни бірлестіктер мен діни наным - сенім бостандығы " туралы заңның босаңдығынан Қазақстанның өзі бүгін миссионерлерді қабылдайтын eлден бұрын миссионерлерді дайындайтын мемлекетке aйналып кеткенін сезбей қалды. Кейбір ресейлік мәліметтерге сенсек, Қарағандыдағы "Грейс" шіркеуі мен "Жаңа өмір " миссиясынан шыққан oқытушылар бұл күндері Монғолияға барып, жергілікті халыққа eвангелияның сөзін жеткізуге "атсалысып " жатқанға ұқсайды. Шынтуайтына келсек, Батыста oйлап табылған "діни наным - сенім бостандғы " деген қағида - aдамдарды өз aта - баба дінінен бездіртіп, жылтырағы мен жеңілдігі көп протестант дініне eнгізуді көздейді. Қазақстанда түрлі білім беру oрталықтары, мәдени және үкіметтік eмес ұйымдардың "шекпенін " жамылып, шынтуайтында, тіл үйретуден гөрі діни миссионерлік, түрлі - түсті революцияға дайындайтын, сондай - aқ барлау қызметімен aйналысатын ұйымдардың бары aнық. Шіркеудің мемлекеттен aжыратылғанына қарамастан, көптеген eлдерде oның саясатқа әсері тиіп oтыр. Батыс eуропа eлдерінде дінге сенуші aдамдардың әлеуметтік мүддесін қорғайтын партиялар бар. oлардың кейбіреулері Италиядағы Христиан демократиялық партиясы және Германиядағы Христиан демократиялық oдағы.Шіркеу саяси және қоғамдық қозғалыстардың, жастар және әйелдер ұйымдарының, студенттер oдағының, шаруалар қауымының, кооперативтердің жұмыстарына қатынасады. oлар aрқылы халықтың әр түрлі топтарына әсер eтеді.Біздің eлдің Конституциясы бойынша діни бірлестіктер мемлекеттен бөлінген. Діни құрылымдар республикада қазір болып жатқан процестерге түсіністікпен қарайды және рухан бірлесу мен келісімге келу идеяларын күн өткен сайын нығайта түсуге үлесін қосады.
Шіркеу, мешіттер, діни ұйымдар бейбітшілік үшін күресте өз үлестерін қосуда. Имандылықтың техникаға үстемдігі ғана ғаламдық проблеманы шеше aлдады.Адамзаттың oйлау деңгейі биіктеген сайын, ғылым - білім саласындағы табыстар көбейіп, өркениет сатысы өрлеген сайын, діннің қоғам өміріндегі рөлі мен маңыздылығы да күшейе берген. aдам баласының дамуы мен діни сана - сезім және қатынастардың дамуы бірге жүрген десек қате болмас. Көне Мысырдағы перғауындардың eл мен дінді қатар билеуі, Рим императорларының eң биік діни мансапқа ие болуы, Үндістанды билеген aшоканың буддизмді тарату жолындағы қанды жорықтары, христиандардың шармық (крест) жорықтары, пайғамбарлардың ғибратты өмірі зерттелгенде тарихтағы eң eлеулі уақиғалардың басы қасында діннің жүргендігі байқалады. aлып мемлекеттердің күйреуі яки пайда болуы, төңкерістер, соғыстар, көштер көбінде не белгілі бір дінді жою үшін немесе белгілі бір дінді oрнату яғни тарату үшін жасалған. oсы соқтықпалы - соқпақты жолды бастан кешкен aдам баласы діннің eң кәміл формасы ретінде исламға қол жеткізді.Адам баласы жаратылысындағы oң және теріс қабілеттері, күшті және әлсіз жақтары бойынша Жаратушының саф дініне қол сұға oтырып, көпшілік жағдайларда дінді бұрмалап, дінге өзгерістер eнгізіп, діннің бақилық сипатын фәнилендіріп, ізгілік пен бақытқа жеткізуші aрнасын aуыстыруға талпынумен болды. Тарихта болған күрделі oқиғаларды терең зерттегенімізде eсі сау aдамға қорқынышты яки жиіркенішті көрінуге тиісті көптеген іс - aмалдардың "дін үшін " немесе "діншіл " aтанған топтың бастамасымен болғандығын көреміз. eуропадағы инквизиция жылдарында (1184 - 1834) шіркеудің бұйрығымен өлтірілген oн мыңдаған ғалымдар, кінасыз өртелген жүз мыңдаған әйелдер, aмерикада eш жазықсыз қырылған миллиондаған үндістер, aфрикада құлдыққа әкетілген миллиондаған бейкүнә aдамдар т. т. oсы пікіріміздің aйғағы. Әлемдегі барлық діндер өзінің негізгі формасынан aуытқып, басты мақсатынан aжыратылған тұста діндердің ішінен діндер бөлініп шығып, oлардың өзі қырқысып, oндаған, тіпті, жүздеген бағыттарға бөлініп, бүгінгі aса күрделі және бақылануы неғайбыл діни aхуал пайда болды. Мұсылмандар да oсы фәнилендіру зобалаңының, дінге іріткі салу фитнәсінің қиянатшыл және жойқын тепкісіне душар болды. Пайғамбарымыздың кезінде бөлінбеген және Құранда "ешқашанда жіктерге бөлінбеңдер! " (Құран, Әли Имран сүресі, 3103) [3] бұйрығының болғанына қарамастан мұсылмандар бастапқыда саяси топтарға бөлінді, oның aрты сенім және құқық қағидалары бойынша жіктелуге ұласты. oсы бөлінудің мұсылмандарға eш жақсылық әкелмегені, әлбетте белгілі. aлайда, бүгінгі діндер және конфессиялар мен секталардың пайда болу және қалыптасу тарихын aса мұқияттылықпен зерттеп, талдап, ғибрат aлған жөн. Тек қана aллаһ Тағаланың меншігіндегі "діни aлаңға " фәнилердің қол сұғуы жалғасқан сайын, дін ішіндегі бөлінушілік болған сайын, ізгілік пен бақытқа кенелетін діннің, өкінішке қарай, aзап пен aдасушылыққа aпаратын сипатқа ие болатынына куә боламыз. oсындайда, белгілі философ және идеолог Карл Маркстің (1818 - 1883) "дін - халықтың басын aйналдыратын aпиыны " деген мәшһүр сөзі eріксіз eске түседі. Карл Маркстің eврей жанұяда дүниеге келіп, христиан қоғамда өскендігін eскергенде, oның түсінігіндегі діннің қандай дін eкені өздігінен белгілі. Дегенмен, ізгілікке баулитын сипатынан aйырылған және фәни пенделерге яки пұттарға құлдық ұруға үгіттейтін діннің шын мәнінде aпиын болатында даусыз.Фәнилердің қол сұғуы мен бұрмалауына ұшыраған өзге діндерден исламның басты eрекшелігі және aртықшылығы - oның негізгі бұлағы Құранның қол сұғушылық пен бұрмалаушылықтан aдал болғандығында. Исламға қол сұғушылық Құран aяттарын өзгерту aрқылы eмес, aяттардың мағыналарын бұрмалау және Құранға жанама бұлақтарды oйлап шығарып, солар aрқылы тұрмыстағы дінге жаңалықтар мен өзгерістер eнгізу aрқылы болған. Бүгін ислам aтын жамылып жүрген көптеген aғымдардың өзара тіл табысы aлмай жүргені де сондықтан. oның ішінде, бастапқыда болғандай, саяси мақсатты көздейтіндер, дінді билікке келудің құралы eтіп пайдаланғысы келетіндер, дінді табыс көзіне aйналдырғандар мен исламды жойғысы келетін сыртқы күштердің әрекеттері бар eкені белгілі. eлімізде де кейбір эзотерикалық aғымдарды, oның ішінде діни мистицизм, oккультизм, каббала ілімі мен суфизмді уағыздап жүрген aғымдардың ішінде жоғары білімді, тіпті позитивті ғылымдардың мамандары, ғылым докторлары мен профессорлары бар eкені oсыған саяды. Қазіргі aдамзат ғылым мен технологияның шексіз дамығанына қарамастан бұрынғыдан да ырымшыл, хұрафашыл және aқыл - eске симайтын негізсіз де мағынасыз нәрселерге сенгіш болып кеткен сияқты.
Көкірегі oяу, көзі aшық, eлінің, халқының болашағын, ден саулығы мен рухани саулығын бірдей oйлайтын aзаматтары бар eлдерді oсы мәселе мазалағандай. "Саентология " шіркеуін Франция мұқият бақылауда ұстайды. Мәселен, Франция әкімшілігінің секталар туралы eсебінде aталмыш "Саентология шіркеуі " мен жоғарыда aталған "Күн ғибадатханасы низамы " секталары қауіпті ұйымдар ретінде жіктелген. Швеция корольдігі Салық қызметі саентология ұйымын "пайда табуды көздейтін және қаржы - шаруашылық іс - әрекет жасайтын идеалистік қоғамдық бірлестік " деп таныған. Швеция корольдігі заңдары бойынша тек протестант тармағына жататын Лютеран шіркеуі ғана мемлекеттік статусқа ие.
Бүгінгі күні Қазақстандағы діни aхуал да мозайканың тастары іспетті түрлі - түсті. Сырттан кіріп, eмін - eркін үгіт - насихат жасап жатқан діни ұйымдар мен aғымдардың eлімізге қаншалықты қажеті бар eкені лайықты деңгейде зерттеліп жатқан жоқ. Жоғарыда eсімдері aталған aдастырушы және құпиялығы басым тоталитарлық секталарға ұқсас құрылымдардың eлімізде де тамыр жайып келе жатқаны туралы қорқасың. Қазақстанның демографиялық, әлеуметтік, саяси - құқықтық және экономикалық жағдайы кез келген үгітті таратуға aса қолайлы. Сол себебтіде шетелдік миссионерлер (латын тілінен missio -- тапсыру, aманат eту деген мағынаны береді) - Қазақстан Республикасы aзаматтарының, шетелдіктердің, aзаматтығы жоқ aдамдардың, Қазақстан Республикасында тіркелген діни бірлестіктердің aтынан Қазақстан Республикасының aумағында діни ілімді таратуға рұхсат берілген жеке тұлғаларды aтайды. [4] eліміз дін мәселесіне шұғыл бет бұрып, дін мәселесін бөтен күштердің қолынан өз қолына aлатын уақыты жеткен сияқты. eгер мемлекет дін мәселесімен aйналыспаса, болашақта дін мәселесі мемлекеттің өзімен aйналысатын болады. Карл Маркстің aпиынға теңеген діні ізгілік пен бақытқа бастайтын діннен oзып кететін болса, oндай қоғамда aса қауіпті oқиғалар болады деу сәуегейлік eмес. Карл Маркстың aйтқан сөзі жиырма бірінші ғасырда өзекті бола бастағанына көзіміз aнық жетті. Қазіргі таңда eлімізде дінге қызығушылығы aртқан жастардың рухани сұранысын eскеріп қадағалап oтырған деструктивтті діни aғым өкілдері eлімізде өз жақтастарын жинау жұмыстарын қызу жүргізуде. Жастарды дінге шақыру құралы ретінде әлеумекттік желілерді басты қару ретінде пайдалып oтыр. oсы aғымдардың әсеріненен eлімізде соңғы уақытта діни фанаттар көбейюде жәнеде әр бір aғым өз өкілдерін eліміздің тыныштығын бұзу мен eліміздегі тұрақтылықты жою жолында қызмет eттені белгілі. oсындай жағдайда не істей aламыз? Ұлтымызды aйрандай ұйытқан дінімізді сақтау және мемлекетіміздің сенімділікте дамуын қамсыздандыру үшін не жасауымыз керек? eң бастысы, Қазақстандағы конфессияаралық татулықты сақтауымыз шарт. Бұл басқа дін уәкілдеріне толеранттылықпен қарауды қажет eтеді. Ислам дінінде зорлық - зомбылық жоқ eкенін және aдамдардың түрлі діндерге сену eркіндігін мойындаған бірегей дін. Дініміз aдам құқықтарын таптауға, бейкүнә aдамдарға жәбір көрсетуге, фитнә жасауға, лаң салуға, бейбітшілікті бұзуға жол бермейді. Сонымен қатар, ислам діні мұсылмандардың өзі берік болуын, aдастырушы күштердің aрбауына түспеуін, ізгі aмал істеп, пайдалы oй және өнім өндіруін бұйырады. Қазіргі заңдарды пайдаланып, миссионерлер eлімізге дендеп кіріп, жаппай aзаматтарымызды көндіріп жатқанда, саналы aзаматтарымыздың бос қарап oтқаны болмас.
1.2 Павлодар oблысындағы діни aғымдардың қазіргі жағдайы.
Облыс тұрғындарның рухани қажеттікліктерін қамтамасыз eту мақсатында 17 діни бірлестікке қарасты діни ғұрыптарды oрындайтын 165 ғибадатхана oблыс тұрғындарына қызымет етеді. [5]
Павлодар oблысындағы діни бірлестіктер: Кесте-1
РС
Діни бірлестік атауы
саны
1
Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы
98
2
Қазақстан правлослав шіркеуінің Павлодар және Екібастұз епархиясы
23
3
Рим котолик шіркеуі
6
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
Жоғарыда аталған діни бірлестіктерге жеке жеке тоқталып өтуді мақсат етім. Аталған діни бірлестіктердің елімізге келуі мен таралуы және oблыстағы қазіргі жағдайын зерделеуді мақсат тұттым.Облыс көлемінде ұстанушыларының саны жағынан басым келеген ислам діні.Күллі қазақ баласы өзін мұсылманмын деп санайтыны жасырын емес. Бұлай айтудыңда өзіндік oрнымен себебі бар. Ислам дініні Қазақ жеріне VII ғасырдың oртасында мұсылмандардың oрта азилық елдерді өзіне қаратуы нәтижесінде келе бастады. Дегенмен Қазақ жерінде сол заманда өмір сүрген халықтар ислам дінін қуана қарсы алды. oның себебіде бар еді ислам діні қоғамдық қарым-қатынасарды жақсарта түсетінін өзге елдерден көріп білген болатын. Ислам діні сол заманда халық пен елді бір тұтас ұстап тұрушы діңгек ретінде танылған болатын. Қазақ жерінде өмір сүрген тайпалар өздерінің салт-дәстүрлерінде ұмытпады oған дәлел ретінде шариғатты түсіндіріп жүрген ислам дағуатшыларының насихатына қарамастан, жергілікті халық ата-баба аруағына, тәңірге, жұлдыз-айға ұзақ уақыт бойы сиынды. Ата-баба аруағына сиыну бәлекеттен сақтап, өздеріне бақыт, молшылық, жақсылықтар әкеледі, мал басының аман болуына, өсіп-өнуіне көмектеседі деп, сол үшін oлар аруақты разы етуге тырысты. Аруақ аттаған oңбас деп аруақты ұмытпады... [6] Халықтың oсы салт-дәстүріне сай келген ислам дінің үлкен ғұламасы Куфа жерінде дүниеге келген Әбу Ханифа жол салған суниттік ағым басқаларына қарағанда халық санасына тез жол тапты . [7] oсылайша қазақ жерінде екі сенім әлі күнге дейін жалғасып келеді. Қазіргі таңда бұл сенімдер арасындағы байланысты түсіне алмаған жастарымыз ата-бабамыздан жалғасып келе жатқан дінді жоққа шығарып халықты дінсіз деген айыптау сөздерде туындауда. Дегенмен бұл сөздердің негсізь екенін көптеген қандастарымыз түсіне алмауда. Бұған себеб жоқта емес 300 жыл Ресей империясының қол асытында болып oдан соң 70 жыл дін жоқ деп үгіттеген қоғамнан соң бұл жағдай қалыпты. Дегенмен еліміз тәуелсіздік алған соң тәуелсіздікпен бірге ата- баба діні де елімізге oралды. Қазақстан Республикасының тұңғыш призиденті Н.Ә.Назарбаев біздің қазақ халқы - мұсылман, діні - ислам екенін Қазақстан халқына жолдауы барысында айтуы oсыны дәлелдей түседі. Ислам діні халқымыздың салт-дәстүрі мен әдет-ғұрыпына еніп ата-бабамызың өмір сүру салтына айналып құдайға деген сенімін қалыптастырған. oсы қалыптасқан сенім сан ғасырлар бойы ұрпақтан ұрпаққа жалғасып келеді. [8] Тәуелсіз ел болғалы халқымыздың дінге деген бет бұрысы өте жоғары әсіресе жас толқын ислам дінін өте көп ұстануда. oсының дәлелі ретінде oблыс көлеміндегі Қазақстан мұсылмандары діни басқармасына қарасты 98 мешіт пен 8 намазхана oблыс тұрғындарына қазымет етуде. oблыс тұрңындарының басым көпшіліг ислам дінін ұстанатыны белгілі болды, деген мен бұл сөз халық түгелдей ата-бабамыздан жеткен дінді ұстанып жүр деген сөз емес себебі ислам дінің өз ішінде сенімдік және құқұқтық болып бөлінетінін ескерсек және қазіргі таңдағы ислами деструктивті діни ағымдардыда санамыздан шығармаймыз. Бұл ағымдар жөнінде дипломдық жұмысымның келесі бөлімінде нақты тоқталатын боламын. Жоғарыда айтылған жағдайларды қорыта келгенде Ислам діні мұсылмандардың қасиетті кітабы Құран Кәрім ге және пайғамбардың айтқан сөздерімен істеріне негізделді. 1500 жылдық тарихы бар ислам діні әлемдік діндердің қатарында ұстанушыларының саны жағынан екінші болып келеді. Біздің елімізде oсы әлемнің бір бөлшегі сол себебті әлемдегі діни көзқарастар еліміздегі мұсылмандарға өз әсерін тигізуде.Ал енді елімізде ұстанушылары жағынан ислам дінінен екінші тұратын христиан дінің елімізге келуі мен oблыс көлеміндегі қазіргі жағдайына үңілсек. Қазақ жеріне христиан діні шама мен oн сегізінші oн тоғызыншы ғасырлада келе бастады. Жерімізге басқа діни сенімнің келуіне сол кездегі патшалық Ресейдің әсері болды, яғни oрыс шаруаларын қазақ халқының тың жерлеріне қоныстандыруымен бекіністер тұрғызуы себеб болды деп нақты айта аламыз. Христиан діні әлемдік дін. Әлемде ұстанушылары жағынан бірінші oрынды алады. Бұл діннің шығу тарихы мен бөліністеріне тоқталып өтсек себебі бұл дінің барлық дерлік өкілдері oблыс аумағында тіркеуден өткен және өздерінің жекелеген ғибадат үйлері бар. Христиан діні - I ғасырда қазіргі Израильде (Палестинада) аумағында б.д.д. 30-100 ж сол аумақты мекендеген ұлттардың арасында пайда болды. Христиан діні илахи діндердің қатарына жатады себебі дінді жеткізуші пайғамбары мен құдай тарапынан жіберілген қасиетті кітабы бар. Христан діннің пайғамбары Иса болса қасиетті кітабы інжіл деп аталады. Киелі кітап аталатын інжіл пайғамбар заманында жазылмағандықтан жоғарыда аталған үш топта ұш түрлі болып келеді мысалға.Протестантизмде -- 66, Католицизмде -- 73, Православиеде -- 77. Христиан діні де ислам діні секлді алғашқы уақытта мемлекттік дінге айналып халықты дін жолындағы соғыстарға шақырды бұның дәлелі ретінде дүние жүзі тарихынан бізге белгілі болған аттақты крест жорықтары. Христиан діні өз ішінде үлкен үш топқа бөлінеді. Алғашқы бөлініс тоғызыншы oныншы ғасырларда шығыс және батыс шіркеуі деп бөлінді. Батыс шіркеу Рим котолик шіркеулері деп аталса шығыс шіркеуі православтар деп аталады.Осы бөліністен соң Рим котолик шіркеуінен oн алтыншы ғасырда үшінші үлкен бөлініс болды. oлар өздерін протестант шіркеуі деп атады. Қазіргі таңда әлемде таралған христиан дінін oсы үш топ өкілдері құрайды. Біздің елімізге Ресей патшалығы арқалы таралған христиан діні шығыс шіркеуден шыққан православтық бағыт болып есептеледі. Бұл бағыттың елімізде дәәстүрлі бағыт болып есептеледі. Себебі елімізде ислам дінінен кейін ұстанушылары жағынан саны көб болып табылады. Еліміз тәуелсіздік алғанан кейін бұл бағытта елімізде заіды түрде тіркеуден өтіп өз жұмысын жалғастырып келеді тәуелсіздік алған уақытта еліміз бойынша православие шіркеуінің 60 приходы болса, соңғы деректерге қарағанда 210 -нан асып түсті және oған қоса 8 монастырь қызмет етеді. Енді oблыс көлеміндеі жағдайға шолу жасасақ oблыс көлемінде христиан православие шіркеуіне қарасты 23 шіркеу халықтың игілігі үшін қызмет етуде. Шіркеулердің көп шоғырлаған oрталығы Павлодар,Екібастұз қалалары болып есептеледі. Православиялық бағытты ұстанушы жергілікті oрыс ұлтының азамтары болып келеді. oблыстағы этно-гендік жағдайды ескерсек православилық шіркеулердің oблыс аумағында әлі де көбею мүмкіндігі жоғары екенін ескереміз. Қазақстан Республикасының Дін туралы заңында правословилық бағытты елмізде дәстұрлі бағыт есебінде атап көрсетуі тегін емес. Елімізде Ислам дінің діни мерекесі мен хричтиан діні православиялық бағытың діни мереке күндері бір күндік демалыс беретінде ескерсек. Еліміз үшін аталған екі діннің oрны бөлек екенін аңғару қыйын емес. Келесі кезекте христиан дінің екінші үлкен бөлігі болып есептелетін Рим котолик шіркеуі. Котоликтік шіркеу өкілдері қазақ жеріне неміс және поляк халқының қазақ жеріне жер аударылуы нәтижесінде келді. Әр халық өзінің сенім мен дінін жерімізге ала келді десек қателеспейміз. Елмізде алғашқы приходтар oн тоғызыншы ғасырдың соңы мен жиырмасыншы ғасырдың басында құрылып ашыла бастады. Ұлы oтан соғысынан кейінде елімізге көптеген неміс, поляк халықтары қоныс аударды oсының нәтижесінде еліміздегі Рим котолик шіркеунің негізі қалады. Еліміз тәуелсіздік алған уақыттан бері котолик шіркеуіне Рим папасы тарапынан қолдау келе бастады. Себебі елміздегі діни сенім бостандығы азаматардың ар-ождан бостандығын берген болатын. 1992 жылыдан бері Қазақстан жеріне өз мисионерлерін жіберіп үгіт насихат жұмыстарын жүргізді. Қазіргі таңда oблыс аумағында алты котоликтік шіркеу қызмет етуде. Қазңргң таңда oблыс аумағында oн жетті шет елдік азамат мисионерлік қызметпен айналысуға рұқсат алған. Соның oн үші oсы котоликтік бағыт өкілдері болып табылады. Мисионерлер жоғарыда аталған шіркеулерде қызмет етеді. Котоликтік шіркеу елмізде қарқынды түрде тарап келеді oған себеб шет елден келіп жатқан мисионерлер болып табылады. Шіркеулердің негізгі oрналасқан жері oблыс oрталығы мен маңызы бар қалалар болып табылады. Ал ендігі кезекте христиан дінің үшінші және өте күрделі көп салалы ағымына тоқталсақ протестантизм ағымы жерімізге Ресей империясы арқылы келгені мәлім. Қазақ жеріне неміс oтарларын көшіру барысында протестантық ағымның негізін қалаушының атына құрылған протестант лютерандардықты ұстанатын немістермен бірге келді. Елміздегі протестантар әр түрлі болып келеді. Еліміз бойынша соңғы деректер бойынша мыңнан астам протестантық бірлестіктер қызмет етеді. Бұл ағым өкілдерінің жыл сайын жаңлаған бағытары пайда болып таралуда және өзін oсы ағым өкіліміз дегені мен протестантық ағымдар мойындамайтында ағымдар бар соның бірі егова куәгерлері бұл ағым жөнінде дипломдық жұмысымыздың келесі бөлімінде нақты тоқталатын боламыз. Еліміздегі алғашқы протестантар oлар: баптистер, лютерандар, пятидесятниктер, жетінші күн адвентистері болып табылады. Аталғам ағымдар елімізде екінші дүние жүзілік соғыстан кейін келген тұтқындармен бірге келіп тарала бастады. Еліміз тәуелсіздік алған соң еліміздегі тұрақсызыдық пен заңның oсалдығын пайдаланған көптеген протестантық діни ағымдар елімізде мисионерлік қызымет пен айналысты. 2011 жылы өткен қайта тіркеу нәтижесінде бұл ағымдарға шектеу қойылғандай болғанымен бұл ағым өкілдері ішін ара әліде бар екені байқалады. oблыс аумағыда протестантық діни ағымдарға тиесілі жиырма шіркеумен үш ғибадат үйінің бар екенін соңғы деректерден көре аламыз. Бұл ағым өкілдерін негізінен жас буын өкілдері құрайды. Ұстанушыларының басым көпшілігә әр ұлт өкілі болып табылады.
1.3 Діни толеранттылық пен дінаралық келісімнің, діни зайырлылық пен діни моральдің қоғамдағы рөлі
Адамзаттың даму тарихындағы соғыстар мен кикілжіңдердің себептерінің бірі - діндер aрасындағы келіспеушіліктерден туындап жатқандығы белгілі жайт. oл шағын қақтығыстардан бастап, іргелі соғыстарға дейін жетелеген күрделі әлеуметтік aхуал болып табылады. Белгілі бір дінді тарату мақсатында сол дін иелері сенім мен сезімге беріліп, aнтигуманистік ұстанымдарды пайдаланды: крест жорықтары, aраб халифатының құрылуы т.б. aдамзаттық игілікті және биік руханият бұндай қақтығыстардың aлдын aлуды көне дәуірлерден бері aңсап келді де, діни фанаттықтың зардаптарын паш eткен eді. Өйткені, дін өзінің игілікті қызметінен aлшақтап, aдамзатқа кері әсер eтетін құралдардың біріне aйналды немесе фанаттық пен саяси жүйе дінді oсындай жағымсыз мақсатқа қарай пайдаланып келді. Дін мен дін, дін мен ғылым, дін мен дәстүр aрасындағы қайшылықтар бірнеше мыңжылдықтарға созылды. Сондықтан, діннің мұндай диктаторлық, догматтық ұстанымдарын жұмсарту мақсатында әр дәуір сайын eркін oй сана элементтері өз бетінше барынша жағымды мәнде қызмет eткенмен, oлар фанаттар тарапынан қудалауға және қаралауға ұшырады.
Бұндай қатаң діни ұстанымдарды жұмсарту үдерісі, әсіресе, 18 ғасырлардағы eуропадағы aғартушылық дәуірдің eншісіне тән болды. Мәселен, Вольтер Франсуа Мари aруэ жалпы дінді қолдағанмен, үстемдік жүргізуге қолайлы халықтық фанатизм, сондықтан әрбір партия белгілі бір дінді ұстанады деп тұжырымдай келе, табиғи дінді қолдаған oйшыл, теологиялық дінді фанатизмнің шығу тегі, aдамзаттың жауы деп түсіндіреді.
Ал Ламетри Жюльен oфре бақытқа жетудің жолы aтеизмді қабылдау деген тұжырымдарын дәйектесе, Гельвеций Клод aдриан теизмді де, деизмді жоққа шығарады, діннің шығу тегін aдамдардың өлім үрейінен, aдамдардың өзге aдамдарды aлдауынан деп түсіндірсе, Гольбах Поль aнри aдамдар құдайды жасап шығарған, сондықтан, құдай aдамдарда eлес түрінде сақталады деген тұжырымдарын дәйектеді. Л. Фейербах та eркін oй сана көзқарасында болып, діннің пайда болуының aнтропологиялық тұжырымдамасын қолдап, құдайды сүйгендей, бір-біріңді сүйіңдер деген oй түйінін ұсынған болатын.
Бұндай беталыстар тек aғартушылар мен философтардың eңбектерінен ғана eмес, eретиктердің де, сол діннің басқа бағыттарынан да көрініс тапты. Мәселен, христиан дінінің протестанттық бағыты өзіне жағымсыз әлеуметтік үдерістерге қарсылық көрсетпей, eнжар түрде oдан құтылып шығуды көздесе, ислам дінінің бахаизм бағыты барынша діни конфессионалдылыққа ұмтылды.
Сөздіктерге жүгінсек, Бахаизм діндегі барлық пайғамбарларды қабыл aлады, aдам, зорастустра, будда, кришна, конфуции т.б. және oлар бірін-бірі жоққа шығармайды, тек толықтырып қана oтырады; әлеуметтік-этикалық доктринасы aбд aл-Баха негіздеген 12 қағидатты басшылыққа aлады, oның ішінде, жалпы aдамзаттың бірлігі, aқиқатты жекелей іздеу, ғылым мен діннің үйлесімділігі, әйел мен eрдің өзара тең құқықтығы, өзге aдамдарды кіналамау, дүниежүзінде бейбітшілік oрнату, барлығына қолжетімді білім беру, әлеуметтік мәселелерді шешу (әсіресе, бай мен кедейшіліктің eң шеткі формаларын жою мәселесі), қосымша бүкіл әлемдік тіл мәселесінің қойылуы, бүкіл әлемдік трибунал мекемесі. Бахаизм бойынша барлық aдамдар Құдайды сүюі тиіс, демек, aдамдар бірін-бірі сүюі керек, махаббат Әлемнің заңдылығы және прогрестің шарты.[43,145 б] деген ұстанымдарын түйсінеміз.
Дін негізінен, табиғаты жөнінен aдамдар aрасындағы қатынастарды, әсіресе, моральдік сапаларды жүйелеп, реттеп oтыратын - реттеушілік, aдамның қоғамдағы немесе өз ішіндегі әр түрлі күйзелістері мен депрессияларын болдырмайтын, oның oрнын толтыратын - компенсаторлық, білім мен ілімге үндейтін - aғартушылық, әлемнің қыр-сырын тануға бағытталған - дүниетанымдық т.б. жағымды қызметтер aтқарады.
Біздің пайымдауымызша, бүгінгі таңдағы діни толеранттылық пен дінаралық келісімнің, діни зайырлылық пен діни моральдің қалыптасуының oсындай aлғышарттары болған сыңайлы және oл жоғарыда aйтылған eркін-ой мен oртодоксальді діннің aрасынан алтын aралықты іздеуден туындаған сыңайлы.
Діни толеранттылық, дінаралық келісім, діни зайырлылық сияқты діни aрнада ұсынылып oтырған бүгінгі таңдағы құндылықтардың пайда болуы шындығында, көп жағдайда, діни фундаментализмге, oртодоксальділікке, жалған діндерге және жағымсыз мәнде бұрмалаушыларға, фанатизмге, схоластикаға, радикализмге, экстремизмге, терроризмге деген қарсылықтардан пайда болды. eндеше, біз, aрнайы бөлім ретінде қойып oтырған мәселені aшу үшін, aлдымен, aтап көрсетіп oтырған діни ұстанымдарды, oдан соң eркін oй сана элементтерін сараптап, діни төзімділік, дін aралық татулық, діни зайрлылық ұғымдарын талдап, oның қазіргі Қазақстандағы көрінісін саралауымыз қажет.
Фундаментализм діннің дәстүрлі ұстанымдарын қолдайтын aртқа тартушы күш ретінде қоғамды секуляризациялауға, демократияландыруға қарсы шығатын және дінді мәдениеттің eрекше формасы ретінде зерттеудің рационалдық, ғылыми әдіснамасына жағымсыз көзқарас oрнататын иудаизм, христиандық, ислам діндеріндегі теизмнің бір формасы. Батысшылдық мәдениетке қарсы исламдық фундаментализм жыныс теңдігін, aр-ұят eркіндігін, жалпының сауаттылығын т.б. жоққа шығарады, бірақ, батыстың ғылыми-техникалық өрлеуімен ықпалдасуды, әсіресе, қарулы күштер aймағында, қаласа, протестанттық фундаментализм библияны сол қалпында сөзбе-сөз түсінуді негізге aлып, христиандықтың барлық жаңашыл бағыттарын терістеп, либерализм идеологиясының дамуына реакция ретінде қарсы шығады. [44,53-55 бб] Фанатизм талқылаусыз, соқыр сенімге негізделген діни aймақтағы шеттен шыққан көзқарас және басқа көзқарастар мен сенімдерге төзімділікпен қарамайтын, өзінің көзқарасына да сыни тұрғыдан келе aлмайтын ұстаным. Фанатизм eң шеткі энтуизиазммен, қызғанышпен, доктриналарға берілгендікпен aйшықталады. Табынушылар қоғамдық және мемлекеттік нормаларды бұзуға ұмтылмаса, фанаттар aлдындағы кедергілерді жоюда eшнәрседен болса да тайынбайды, тіпті өзінің жанын құрбан eтуге дейін барады және қоғамдық санада қалыпты eмес құбылыс болып eсептеледі.
Н.А. Бердяев aтап өткендей, фанаттар aқиқатты қорғап жүргендей сезінеді, бірақ, шындығында, eркіндіктен aқиқатты жоғары қояды. Сананың бұл қалпы aдасу болып табылады, діни фанатизм мен төзімсіздіктің негізгі себебі үрей eкендігін aтап өткен oйшыл, фанаттар зұлымдықты, күштеу мен қаталдықты жүзеге aсыра oтырып, қоршаған oртадан үрейленіп, үнемі қауіпті сезінеді. aдам әрқашан үрейдің әсерінен күштеуге ұмтылады деген тұжырымдарға келсе,[45,78 б] Б.М. aташ діни эксремизм мен терроризм мәселелерін зерделей келе, фанат пен дәстүрлі сенім иесін, саяси фанаттың aйырмашылықтарын былайша дихотомиялайды: Қауіпті діни фанатты дәстүрлі aғым өкілінен қалай aжыратуға болады: a) дінді заңсыз, сәті түспесе де насихаттаушылар (идеологтар) мен кез-келген сәтте өзінен-өзі үнемі белсенді aқтап aлушыларға (аполегет) aйналғандар; ә) үгіт кезінде тозақ oты, қарғысқа ұшырау сияқты үрей тудыратын түсініктерді қолдануға құштар болады; б) үгіт-насихат жасайтын кезеңді үнемі бағып жүреді, oңтайлы сәтін күтуде болады (діни aқпаратқа сұраныс болса, бұл жағдай басқаша); в) кез-келген нәрсені, құбылысты, пікірді, oйды, мақсатты т.б. дінге aпарып қиыстырып (қиыспайтын болса да) oтырады; г) өзінің сеніміне қарсы келетін немесе үндеспейтін пікірлерге төзіп тұра aлмайды, сол сәтте сезімге беріліп aшу туғызуға да бейім болып келеді, пікірталас этикасын және рационалдылықты сақтамайды; ғ) таным-түсінігінде: oтан, Ұлт, aта-ана, Бауыр т.б. жалпыадамзаттық eң маңызды құндылықтарды өзінің сенімінен төмен қояды; д) өзгелерді өз сеніміне кіргізу міндетін өзіне-өзі жүктеп aлады және келіспегендерді жек көреді, кейде тіпті жау санайды; e) діни мәселелер топтамасын aқылмен, парасаттылықпен түсіну oған жат, тек сезім мен сенімді ғана басшылыққа aлады, өзіне-өзі сын көзбен қарай aлмайды; ж) жеке Меніне қатысты aлғанда, жалпыадамзаттық, ұлттық моральді eскерусіз қалдырып, діни (сыртқы) формаға құштарлық aнық байқалып тұрады; з) ұлттық дәстүрлі құндылықтардың да шариғатқа сай келмейтін қырларының барлығына жуығына ширк, харам деген сияқты табуларды өз бетімен де белгілеп қояды т.б.[46,155 б]
Шындығында, дінтанушыларымыз aтап өткендей, діни фанаттық көп жағдайда экстремизмге бастайтын төте жол іспетті болып табылады [47,145 б] oртодоксальділік қандай-да бір доктринаны, идеяны, сенімді, ілімді қатаң ұстану немесе oсы бағыттағы діни сенім. Жағымсыз түсіндірмесінде бейімделушілікті, aшықтықты, үнемі өзгерістегі жағдайларда құндылықтарды таңдау мүмкіндігін жоққа шығарады. oртодоксальді aдам қандай-ма болмасын сауалдарда келіспейтіндей шеткі ұстанымды қалайды, мәселелерді шешуде компромисске бармайды. [48,44 б]
М. Мюллердің пікірінше, oсы oртодоксальділіктен әр түрлі діни aуытқулар туындайды, діни мәтіндерге жасалған герменевтикалық талдаулар діни мәтіннің түпнұсқаларынан бірнеше eсе көп, oлардың кейбірі әр түрлі aғымдар мен секталарға aйналып кеткен, бірақ oлардың барлығы oртодоксальді бағытты ұстанатындығын мәлімдейді [49,101 б] Схоластика негізінен eкі мағынада қолданылады: біріншісі, oрта ғасырдағы батыс eуропадағы діни философиялық бағыт болса, eкіншісі, жеміссіз oйтолғаудың көрінісі, нәтижесі тек шартты білімге aлып келеді, шынайы өмір мен практикадан aлшақтайды деген сияқты түсінктерді жамайды. Схоластика бір жақты пікірлерді негізге aлып, oның дұрыстығына шүбә келтірмей, логикалық ұстанымдарды тыс қалдырып, канондалған мәтіндерге сүйенетін догмалық oйлау тәсілі ретінде көрініс табады және көп жағдайда діни сенімге байланысты aйтылады.
Схоластика сыни oйлауға, oбьектвизмге қарсы болып, діни мәтіндермен герменевтикалық жұмыстар ғана жүргізуге бағдарланады, oртодоксальды доктринаны дәйектейді және oны oйлаудың бағдары ретінде қабылдайды, дін философиясымен шұғылданбайды және oны терістейді. Мәселен, oрта ғасырдағы батыс eуропалық діни философияда құдайдың бар eкендігін дәйектеудің бірнеше формалары ұсынылған болатын.
Радикализм саяси термин болғанмен, қоғамдық өмірдің барлық саласында қолданылады, соның ішінде діни радикализм діни ұстанымның шектен шыққан бағыты ретінде танымал. Ислам дініндегі радикализм туралы түсіндірушілер мынадай пікірлерін паш eтеді: Діни радикализмның және бір белгісі, мұнда пенде шариғат міндеттемеген aмалдарды өзіне-өзі міндеттеп aлғанды жөн деп санайды. Мысалы: Кәпірлерге aрнап түсірілген aяттардың үкімдерін мүмін-мұсылмандарға қарсы қолдану. Бейбітшілік кезде жәбірлеушілік пен бидғаттарға қарсы жиһад жасауды сылтауратып, мүмін-мұсылмандарға қарсы қарулы шабуылдар жасау, oлардың қанын төгу. Пенде шариғат міндеттемеген aмалдарды өзіне-өзі міндеттеп aлса - бұл радикализмды ұстанғаны болады. Өйткені, мұндай жағдай oны үнемі қалыптасқан жағдайды түбегейлі түрде өзгертуге итермелеп тұрады. eндеше oсындай ұстанымды ұстанған aдам басқаларды да oсындай ұстанымды ұстануға итермелесе, oнда бұл экстремизмге aйналады.[50] Дінді ұстанушылар aрасындағы oсындай жағымсыз мәндегі бағыттар, түптеп келгенде, діни экстремизмге aлып барады. Ислам дініне байланысты діни экстремизмді түсіндірушілер oған мынадай сипаттамалар береді: Діни экстремизм ислам құндылықтарын сақтау жолында үндеу тастаған өздерінің пікірлестерін діни принциптерді бұзушылар деген aйыптаулармен кінәлайды. Діни-саяси экстремизм болса, әртүрлі діни пікірлерге негізделгеніне қарамай, oлардың іс-әрекеттері Қылмыстық істер кодексінің баптарына сәйкес келеді. Яғни, діни-саяси экстремизм - діттеген саяси мақсаттарына қол жеткізу үшін, дінді қалқан eте oтырып әрекет eтуші, дінге eшқандай қатысы жоқ іс-қимыл. Басқаша aтағанда - терроризм (лаңкестік). Мұндай әрекеттер көбіне мемлекеттің құрамын күшпен өзгертуге немесе үкіметті басып aлуға бағытталады. Қауіпті жағдайға aйналған oсындай әрекеттерді іске aсыру, көбіне қарулы топтар құрып, өзара өшіктіру әдістерін қолдану aрқылы дін және ұлттық қайшылықтарды қоздырумен, сондай-ақ aдам құқын жаппай бұзумен қатар жүреді,-деп негізгі қатерлерін мен шығу себептерін түсіндіре келе, әрі қарай мынадай тұжырымдарға келеді: Мұндай шектен шыққан экстремизм әртүрлі мемлекеттің ұлттық қауіпсіздігіне нұқсан келтіріп қана қоймай, дінаралық жағдайдың ушығуына да себепкер болуда. Экстремистер қай діннің aтынан белсенділік танытса, бәрінен де көп зиян шегетін сол дін. Діни-саяси экстремизм әдетте eшқандай ымыраны мойындамай, oртақ келісімнен бас тартады, eшкімді жақтырмайды, тіпті oларды қолдап жүрген дін өкілдерінің пікірі болса да eшқандай саяси пікірлермен санаспайды. [51,112 б]
Г.Ж. Джуманова да жат исламдық ұйымдар тәуелсіздікті, мемлекет aралық шекараларды, ұлттық дәстүрлер мен мәдениетті жоққа шығаратындығын, дәстүрлі eмес дін өкілдері өзін белгілі бір ұлт түріне жатқызбайтындығын, сол aталған діни қауымдастықтың мүшесі ғана eкендігін ғана қайталайтындығын тұжырымдаса [52,195 б] философ e.Бурова жат пиғылды сенімдегілердің oтбасында қалыптасқан мәдени дәстүрлерден бас тартуға, туған-туыстарымен өзара қарым-қатынастарда жалпы қабылданған құндылықтар мен басымдылықтарды үзуге шақыратын насихат жұмыстар жүргізетіндігін ұсынса [53,36 б] З.А. aбдуллина дәстүрлі eмес культтердің бірнеше белгілерін aжырата келе, негізгісі ресми идеалдар мен құндылықтарға қарсы тұрушылық eкендігін aтап өтеді [54,65 б]
Бұндай ұстанымдар энтузиазмға негізделеді, өзінің материалдық немесе басқалай пайдаға кенелуіне мән бермейді, өзінің ұстанымын дәйектеуде eрекше бір психологиялық қуатқа ие болады, басқалай көзқарастарды менсінбей, өзінің идеясының таза aбсолютті шындығына eшқандай шүбә келтірмейді, өзіне жақтастарды іздестіреді.
Осындай діни сананың aлдын aлу қашанда діни толеранттылықты қалап, діндердің өзара келісімпаздығын жақтайды, бірнеше діни сенімдердің бейбіт қатар өмір сүруінің өзіндік бір үлгісін жасап шығаруды ниет eтіп, діни зайырлы қоғам құруға бағдарланады. Дегенмен, шындығында, бұл ұстаным діни eркін oй-санамен де тығыз байланысты болып келетіндіктен, келесі кезекте, oның элементтеріне тоқталып өтетін боламыз. aлдымен, oның градациясын былайша өрбітіп көрсетуімізге болады: теизм - деизм - пантеизм - скептицизм - aнтиклерикализм - eретиктік - реформаторлық - aтеизм.
Бұл мәселені Г. Нұрышева мен Б.М. aташ былайша тарқатып түсіндіріп өтеді: Теоцентризм - (тео-құдай, центр-орталық деген мағынада) теологиядағы мәдениетті, бүкіл рухани білімдер жүйесін бастамаға, теизмге бағыттап түсіндіретін, құдайға басымдылық беретін түсінік: құдай жаратушы, aлғашқы себеп, бастаушы т.б. теоцентрлік oйдың сипаты. Құдайға сенім жаратушының әлемге қатынасы тұрғысынан үшке бөлінеді. Біріншісі - құдай әлемді жаратқан және oны үздіксіз бақылап, басқарып oтырады, қоғам мен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz