Қазақстанда курорт қызметтері нарығын қалыптастыру
ТҰран Университеті мекемесі
ГУМАНИТАРЛЫҚ - ЗАҢ ФАКУЛЬТЕТІ
Туризм және сервис кафедрасы
МАГИСТРАНТТЫҢ ҒЫЛЫМИ - ЗЕРТТЕУ ЖҰМЫСЫ ТУРАЛЫ
ЕСЕБІ
(ғылыми - педагогикалық бағыт)
6М090200 Туризм мамандығының
1 курс студенті
Демеуова Б.М.
Тәжірибие өткен орын Тұран Университеті
Тәжірибие өткен мерзім 26 қараша - 15 желтоқсан 2018 ж.
Тұран университетінен
тәжірибие жетекшісі э.ғ.д, профессор Каленова С.А. _________
(қолы)
__ ___________ 20___ ж.
Туризм және сервис
Кафедрасының меңгерушісі б.ғ.к., Ерубаева Г.К. __________
(қолы)
_____________ 20____ ж.
Алматы, 2018 ж.
Мазмұны
Беті.
Кіріспе
3
Диссертациялық зерттеудің жоспары
6
1
Қазақстан Республикасындағы курорттық қызмет көрсетудің мәні мен ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
7
1.1
Курорттық іс дамуының тарихи аспектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
7
1.2
Әлемдік курорттардың дамуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
14
1.3
Кәзіргі Қазақстандағы санаторлық-курорттық ресурстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
21
2 Қазақстандағы санаторлы-курорт қызметтері нарығын талдау ...
2.1 Қазақстандағы санаторлық-курорттық мекемелердің түрлері және орналастыру ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2. Қазақстан Республикасындағы санаторлы-курорттық даму динамикасы мен нарықтағы жағдайына талдау
2.1 Қазақстандағы санаторлық-курорттық мекемелердің түрлері және орналастыру ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Кіріспе
Мен, Демеуова Бақытгул Маратқызы, 6М090200 - Туризм мамандығы бойынша, 62-92-16 тобының магистранты,келесі тақырыпты магистерлік зерттеуім ретінде таңдадым: Қазақстанда курорт қызметтері нарығын қалыптастыру. Зерттеу объектісі ретінде Қазақстан Республикасындағы курортты орындар қарастырылды. Ғылыми жетекшім болып Каленова Саулеш Абдразаховна таңдалды.
Магистерлік диссертацияны зерттеуге дайындық барысында аталған тақырыпқа байланысты қазақша,орысша,ағылшынша мақалалар қарастырылды.
Магистерлік жұмыс кіріспеден, негізгі бөлімнен, қортындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен, қосымшадан тұрады.
Кіріспе ғылыми мәселенің қазіргі жай-күйін, тақырыптың өзектілігі мен жаңалығын, осы жұмыстың басқа ғылыми-зерттеу жұмыстарымен, сондай-ақ зерттеудің мақсаттары, міндеттері, объектілері мен тақырыптарын, ғылыми-зерттеу (эксперименталды-зерттеу) жұмыстарын орындаудағы орны туралы бағалауды қамтиды. Тұтастай алғанда, қорғауға ұсынылған методологиялық база көрсетіледі.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Халықтың денсаулығы -
мемлекеттің қауіпсіздігі мен даму деңгейін анықтайтын басты көрсеткіш болып саналады және жұмыс нәтижесінде қалпына келтіруді талап етеді. Экономикасы дамыған елдерге қарағанда Қазақстан азаматтарының орташа өмір сүру ұзақтығы 10-12 жас төмен болып келеді. Европа елдерінің орташа көрсеткіштерімен салыстырғанда біздің елімізде ана мен бала өлімінің деңгейі жоғары болып табылады. Осыған байланысты, халықтың өмір сүру сапасын жақсартуға бағытталған даму саясатының маңызы артуда. Өкіметтің стратегиялық тапсырмаларының бірі 2020 жылға қарай қазақстандықтардың өмір сүру ұзақтығын 72 жастан жоғары көрсеткішке жеткізу болып табылады. Алайда, елімізде жүзеге асырылып жатқан әлеуметтік-экономикалық шаралар бұл саладағы көрсеткіштерді айтарлықтай жақсарта алмай келеді.
Қоғамның қазіргі даму кезеңінде туризм адамның өмір сүруін қамтамасыз етуші, бос уақытта оның физикалық, рухани және зияткерлік күшін қалпына келтіруге бағытталған маңызды мемлекеттік мәселеге айналуда. Сәйкесінше, туризмнің емдік және сауықтыру қызметтерінің маңызы артып келеді. Бүкіләлемдік туристік ұйымның бағалауы бойынша, емдеу және сауықтыру маңызды туристік мақсаттар қатарына жатады. Әлемде соңғы 20 жылда ем алу үшін саяхатқа бару саны 10%-ға артқан. Қазіргі уақытта емдік-сауықтыру туризмі шынайы жаһандық қарқын алуда. Оның қызмет етуінің ұйымдастырушылық-экономикалық механизмін жетілдіру саланың бәсекеге қабілеттілігін және экономикалық тиімділігін арттыруға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, бұл қазақстандықтар мен шетелдіктердің Қазақстан аумағында сапалы емдік-сауықтыру қызметке қажеттілігін қанағаттандыру мүмкіндігін кеңейтуді қамтамасыз етеді.
Диссертация Қазақстандағы курорт қызметтері нарығын қалыптастыру сұрақтарын кешенді зерттеуге бағытталған. Зерттеу тақырыбының өзектілігі курорт қызметтері нарығын қалыптастырудың отандық жүйесін жетілдіруді қамтамасыз ететін маңызды теориялық және тәжірибелік зерттеулер қажеттілігімен анықталады. Дамыған елдермен салыстырғанда халықтың өмір сүру ұзақтығының төмен болуы, ауруға шалдығудың жоғары деңгейі, қолайсыз экологиялық жағдай және жалпы өмір сүру деңгейінің төмендігі салдарынан бұл саланы біздің елімізде дамытудың өзектілігі жоғары болып табылады. 2050 жылға дейінгі Қазақстанның даму стратегиясында Елбасы біздің еліміздің медициналық туризмнің жетекші еуразиялық орталықтарының біріне айналатынын атап көрсетті. Курорт қызметтері нарығын қалыптастыру саласындағы мәселелердің шешімі еліміздің әлеуметтік-экономикалық дамуының стратегиялық тапсырмасына жауап береді. Сондықтан диссертациялық зерттеудің тақырыбы Қазақсан Республикасындағы курорт қызметтері нарығын қалыптастыру мүмкіндік беретін теориялық және тәжірибелік астарын айқындауы, ресурстық әлеуетін бағалап, қазіргі жағдайы мен даму болашағын ашып көрсетуімен өзекті болып табылады.
Магистерлік жұмыстың мақсаты мен міндеттері: Қазақстандағы курорт қызметтері нарығын қалыптастыру жағдайын талдау, мәселелері мен шешу жолдарын анықтау, сонымен қатар Қазақстанда курорт қызметтері нарығын қалыптастыру жетілдіру бойынша тәжірибелік ұсыныстар беру болып табылады.
Қойылған мақсаттан келесі міндеттер айқындалады:
1. Қазақстан Республикасында замануи туризмді дамытудың перспективалы бағыты ретінде курорт қызметтеріне анықтама беру оның негізгі міндеттерін анықтау, курорттану туризмнің қалыптасуымен дамуының теориялық негіздерін зерттеу;
2. Қазақстандағы курорт қызметі нарығына талдау жасау;
3. Қазақстанда курорт нарығын қалыптастыру деңгейі және оны жетілдіру жолдарын қарастыру;
Магистерлік зерттеу объектісі: Қазақстан Республикасындағы санаторлы-курорт орындары.
Зерттеу пәні: Қазақстан Республикасындағы санаторлы-курорт нарығы
Магистерлік жұмыстың теориялық негізі: Қазақстандағы курорт қызметтері нарығын қалыптастырудың теориялық, ұйымдастырушылық-экономикалық мәселелері бойынша қазақстандық және шет елдік ғалымдардың еңбектері құрайды. Диссертациялық зерттеуде ұсынылған Қазақстанның курорт қызметтері нарығын қалыптастыру жұмысын жасау барысында О.Б. Мазбаев, Б.Қ. Асубаев және Е.А. Тоқпанов құрастырған карталар негіз болып табылды. Сонымен қатар Қазақстанның География институты ғалымдарының еңбектері пайдаланылды.
Зерттеу әдістері. Диссертациялық жұмыста статистикалық, картографиялық әдістер, жүйелік талдау және балмен бағалау әдісі, контент-талдау, сонымен қатар әлеуметтік әдістер қолданылды.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы:
oo жүргізілген әлеуметтік зерттеулер нәтижесінде Қазақстандағы курорт қызметтері нарығын қалыптастыруда тұтынушылардың сұраныс ерекшелігін және шипажайлық-курорттық мекемелердің даму басымдылығын айқындайтын көрсеткіштер анықталды;
oo Қазақстанда курорттық қызметтері нарығының қазіргі даму жағдайына талдау жасалып, саланың дамуын тежейтін мәселелер анықталып, курорттық қызметтер нарығын жетілдіру бағыттары ұсынылды;
oo курорттық қызметтер нысандарын көрсете отырып, Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық және табиғи рекреациялық ресурстарының карта-сызбалары және курорттар нысандарын көрсете отырып, Қазақстан Республикасының электронды туристік картасы құрастырылды;
Зерттеудің ғылыми-тәжірибелік маңыздылығы.
Диссертацияның ғылыми нәтижелері курорт қызметі саласындағы болашақ зерттеулерде пайдаланылуы мүмкін.
Зерттеу нәтижелері нормативтік-құқықтық базаны, соның ішінде курорттық қызметтерді дамытуға қатысты тұжырымдама, стратегиялық жоспар, ұлттық дамыту бағдарламаларын жетілдіру үшін денсаулық сақтау және туризм салаларын басқарушы органдармен қолданылуға ұсынылады. Атап айтқанда, диссертацияда жасалған ұсыныстар Туризм басқармасымен қолданысқа енгізілу үшін қарастыруға қабылданды, сонымен қатар диссертацияның кейбір нәтижелері туризм және ақпараттық қызметтер орталығының жұмыс үрдісіне енгізілді.
Диссертациялық зерттеудің мәліметтері курорттық қызметтері нарығында қызмет ететін кәсіпорындарды тиімді басқаруда және олар ұсынатын қызметтер спектрін кеңейтуде, қызметтің басқа да бағыттарын дамытуда пайдаланыла алады.
Сонымен қатар, диссертациялық жұмыстың нәтижелері Емдік-сауықтыру туризмі және Санаториялық-курорттық қызмет курстары бойынша оқу бағдарламаларын құрастыру барысында жоғарғы оқу орнында пайдаланылды.
Магистерлік жұмыс құрылымы. Магистерлік жұмыс кіріспеден, негізгі бөлімнен, қортындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен, қосымшадан тұрады.
Кіріспе ғылыми мәселенің қазіргі жай-күйін, тақырыптың өзектілігі мен жаңалығын, осы жұмыстың басқа ғылыми-зерттеу жұмыстарымен, сондай-ақ зерттеудің мақсаттары, міндеттері, объектілері мен тақырыптарын, ғылыми-зерттеу (эксперименталды-зерттеу) жұмыстарын орындаудағы орны туралы бағалауды қамтиды. Тұтастай алғанда, қорғауға ұсынылған методологиялық база көрсетіледі.
Диссертациялық жоспардың зерттеулердің жұмыс жоспары төменде көрсетілген.
Тақырыпты әрі қарай зерттеу барысында кейбір тарауларға өзгерістер енгізілуі, жоғалып кетуі немесе жаңадан пайда болуы мүмкін және атауының өзгертілуі мүмкін.
Мазмұны
Беті.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
Қазақстан Республикасындағы курорттық қызмет көрсетудің мәні мен ерекшеліктері ... ... .
1.1 Курорттық іс дамуының тарихи аспектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.2 Әлемдік курорттардың дамуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.3 Кәзіргі Қазақстандағы санаторлық-курорттық ресурстар ... ... ... ...
2 Қазақстандағы санаторлы-курорт қызметтері нарығын талдау
2.1 Қазақстандағы санаторлық-курорттық мекемелердің түрлері және орналастыру ерекшеліктері
2.2. Қазақстан Республикасындағы санаторлы-курорттық даму динамикасы мен нарқытағы жағдайына талдау
3 Қазақстанда курорт нарығын қалыптастыру деңгейі және оны жетілдіру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ...
3.1 Қазақстанда курорт қызметтерінің нарығының кәзіргі замандағы негізгі даму мәселелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.2 Қазақстанда курорт қызметтері нарығының кәзіргі замандағы негізгі даму мәселелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ...
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ...
Қосымша А ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ..
Қосымша Б. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ..
Қосымша В. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1 Қазақстан Республикасындағы курорттық қызмет көрсетудің мәні мен ерекшеліктері
1.1 Курорттық іс дамуының тарихи аспектілері
Туризм қоғамдық, шаруашылық және кеңістіктік құбылыс ретінде ежелгі замандарға терең кең тамыр жайған мол дәстүрге ие. Туристік әдебиеттерде туризмнің дамуын кезеңдерге бөлу жайында көптеп айтылады, әсіресе В.Унцкер мен Дж. Мариотти секілді ғалымдардың ортақ еңбектерінде.
Бұл еңбекте К. Пшеславскийдің (1973) бөлген кезеңдерді келтірілген, оның келесідей кезеңдері бар:
1. Туризм XVIII ғасырдың соңына дейінгі туризм:
а) ежелгі туризм;
б) орта ғасырлар мен қайта өрлеу дәуірі кезіндегі туризм;
в) XVII және XVIII ғасырлардағы туризм;
2. XIX және XX ғасырлардағы - Дүниежүзілік соғысқа дейінгі туризм;
3. Қазіргі заманғы туризм.
Туристік саяхаттар, сауда-саттық сапарлар өзінің мәнін жоғалтқанда басталады деп санйды. Біздің заманға дейінгі мың жылдықта ескі Египетте аталынып жүрген, осындай алғашқы көшіп-қонушылыққа жататыны - діни негізіндегі саяхаттар. Біздің заманға дейінгі ғасырда египет фараоны Нехао Африка төңірегінде атақты үш жылдық саяхат құрған.
Ертеректе туристік саяхаттар қалаларды көріп, жасанды көлдер, шипалы бұлақтарға барумен байланысты болды; кейініректе жиілеп салына бастаған пирамидалар саяхаттанушылардың назарын аудара бастады. Алайда, жақсы дамыған жол торлары мен сапалы түнеу үйлері және арзан асханалардың тек қана ежелгі Греция мен Римде пайда болуы бұл саяхаттарды белгілі мөлшерде тежеді. Туризм ол кездегі ешқандай табыс көзіе әкелмеді.
Ежелгі Грецияда курортология мен емдік туризм пайда бола бастады.
Римдіктер өздерін сауықтыру үшін жылы су көздеріне және курорттарға барып тұруды жақсы көрді. Емдеу құдайы Асклепийдің храмдары көне замандарда құрыла бастайды, классикалық кезеңде (5-6 ғғ. б.з.д.) олардың саны 60-тан астам болады. Олар қаладан қашық, қыраттау, жақсы климаты бар жербе салынды. Швейцариядағы курорт Сент Моритц әйгілі ерекшелігімен пайдаланылды.
Туристік саяхаттардың ерекше формасы емдік жерлерге сапар шегу болды. Алғашында қалада тұратын бай гректер мен римдіктер қала сыртындағы ауылды мекендерге шығып отырса, кейініректе бұл саяхаттардың географиялық шектеулері кеңейе түсті. Минералды бұлақтар мен храмдардың қасында қазіргі санаторийлерге ұқсас объектілер салына бастады, ал емдік жерлер жоғары комфортты жағдайлары мен ойын-сауықтық көп түрлілігімен әйгілі болды.
Ол кездерде ең әйгілілерден Байедегі, Компаниядағы (қазіргі Италия) шомылу орындары болды.
Емханалардан басқа римдік провинцияларында бұл кезде Aguae Calidae (қазіргі Виши, Франция), Aguae Helveticae (қазіргі Баден, Щвейцария), AguaeHerculi (қазіргі Байе Херкулан, Румыния), Aguae Solis (қазіргі Бат, Ұлыбритания) әйгілі болды.
Қазіргі кездегі туризмнің классификациясы ең алдымен кеңістіктің әлеуметтік-эканомикалық құбылысын, аумағын, туристік шаруашылығының кәсіпорындары, туристік іс-әрекеттері мен жалпы туризмді жоспарлау қажетті. Осы классификациясының мәні тиризмнің формаларын және түрлерін анықтаумен бітеді.
Қоғамдық функциялардың және технологиялық өндірістерінен туризмнің үш формасын көрсетеді:
а) емдік туризм (курорттану және сауықтыру)
б) денсаулық-сауықтыру
в) танымдық
тұлғалардың физикалық және рухани күштерін қалпына келтіретін негізгі адамдардың қанағаттандыратын спектрлерін көрсетеді.
Формалар мен кластардан ерекше, туризмнің түрлері әртүрлі. Олар факторлардан тәуелді, олардың маңыздылардың бірі:
- бос уақыттың ұзақтығы мен көптігі;
- жасы, жынысы, денсаулықтың жағдайы, рухани дамуының деңгейі, адамдардың өзінің талғамы және олардың материалдық жағдайы;
- табиғи жағдайларының әртүрлілігі мен маусымдылығы;
- негізгі жылжу мүмкіндіктерінің бар болуы.
Мақсаттарды, жағдайларды, бағыттарды және қазіргі кездегі туризмнің даму масштабтарын формаларға, кластарға және түрлерге бөлуге болады.
Адамдардың денсаулығын сақтау және күшейту, оладың еңбекке деген ынтасын арттыру бұл әр мемлекеттің әлеуметті саясаттың міндеті, олардың шешуі туризмнің басты рөлі болады, сонымен қатар негізгі емдік функциялар мен белсенді демалыс және т.б. Санаторно - курорттық ем, адамдардың қиын аурулардан өткенін, қайта өз денсаулығын нығайту үшін арналған және де емдік процессін жалғастыруға мүмкіндік береді.
Туризм арқылы емдеу - өндірісті және өндірістік емес мәселелерін шешудің бір рөлі, адамның физикалық және психологиялық шаруадан шыққан. Дұрыс ұйымдастырылған және белсенді демалыстың кең қолдануы (жаяу жүру, қайықта жүзу, велосипедпен тебу және т.б.) адамдарды физикалық жағынан күштерді нығайтатын, сыртқы ортаға және жағымсыз әсерлерден кері ұстауға мүмкіндік береді. Денсаулық сауықтыру туризмі, адамдардың денсаулығын күшейтеді, адам ағзасының маңызды жүйесін қалпына келтіреді. Бұл жағдайлардың мәндері: көп жүрулер, саяхаттар, экскурсиялар, мерекелер, ауа және күн сәулелік ванналар, теңіздік және өзендік жүзулер және т.б. жатқызуға болады. Әлеуметтік-эканомикалық мәні бар туризм функциясы өте жоғары, өйткені ол миллион адамдардың денсаулығын және еңбекке талпынысының күшеиюіне бағытталған.
Емдік және сауықтыру шараларын қолданбасақ, онда келешектегі ұрпақтардың дамуына жол бермейді, өйткені, сол кезде еңбектік қажеттіліктер мен қоғамның белсенді дамуы азаяды.
Қарастырылған үш формада туризмнің классификациясы қалыптасады, яғни оны кластарға, түрлерге, әртүрлілікке бөлінеді. Осылардың бөлінуінің нәтижесінде әртүрлі критериялар мен признактер бар.
Курорттық және сауықтыру емі - бұл халықтың көмегіне емдік-профилактикалық түрі. Бұл емді физиологиялық және шынайы деп есептеуге болады. Шынайы емдік факторға климат, минералды сулар, емдік балшық, теңіз шомылуы және т.б. жатады. Табиғи емдік факторлармен бірге физиотерапия, диетотерапия, емдік шынықтру, массаж, инерефлексотерапия және т.б. курортта істейді.
Туризмнің антикалық дамуы, ең басты Ежелгі Греция мен Римнен басталады екенін біз білеміз. Бірақ екі мемлекетте экономикалық жағынан туристік саяхаттар жасалынған. Олар осы салаларға көп көңіл бөлген. Топтық сипаттама діни мақсатымен сло кезде ерекшеленеді. Ең әйгілі саяхат Олимпия, Зевс мерекесімен біріктірген, б.з.б. VII ғ. бастап әр төрт жылда өткізетін.
Негізінен туризмнің пайда болу территориясы, терең тамырымен сіңген, ол Қаратеңіз аймағынан келді деуге болады. XVIII ғасырдың басы Рессей патшасына, емдік туризмнің бастамасы болды. Оның салуына Петр 1 қол салды, ол да кейбір шетелдік курорттарын біліп, өз жерінде ключевые воды іздеу жұмыстарын жүргізді. Ал 1717 жылы заң шықты, яғни О приискании в России минеральных вод осы сулармен қолданып, барлық аурулардан емдеу. Бірақ 1719 жылы жаңадан указ шығып, жаңа емдік курорттардың ашылуына басты жол болып табылады. Сондықтан Рессейдің емдік курорттың басты тарихы 1719 жылдан басталады деуге болады.
XVII ғ. біраз уақыттан ғана Кавказдық минералдық су қоймалары зерттеліне басталды. 1803 жылы қышқыл су бастуының қасында тұрғын үйлердің пайда болуына байланысты, бұл қалашық Кисловодский атына ие болды. Осыдан кейін Ессентуки мен Железноводск минералды сулары да ашылды. XVIII ғ. екінші жартысынан және XIX ғ. дейін курорттық даму деңгейі тез өсті деуге болады. 1815 жылы Старая Русса курорты пайда болды, ал 1830 жылдары Одессалық емдік балшық курорты, 1833 жылы Сергеевские минералды суы, 1838 жылы - Юрмала және т.б. XIX ғ. екінші жартысында Крым-Сакское мен Генакское балшық көлдері, Сибирде -Ямаровка, Дарасун; Орталық Азияда - Ыстық көл, Ақсу, Джалал-Абад, ал Қазақстан территориясында Алма-Арасан, Қапал-Арасан; Грузияда - Боржоми, Цхалтубодта емдік климаттық зерттеулер жүргізілді. Осы аймақты зерттегеннен кейін, қолдануға болады деген тұжырым жасады.
XIX ғ. ғасырдың соңында ресейліктер арасында екінші таулы аудан Қырым әйгілі бола бастайды. Ол кезде Қырымның емдік климаты демалу жүйесінде ауруы бар адамдар үшін оңды және шипалы қасиеттерге ие болды. Осы қасиетіне байланысты Қырым Ресейдің ең көп барылатын жеріне айналды.
Курорттардың ашылып және салынып жатқан курорттар толығымен мемлекет қазынасына кіретін. Бірақ оған қарауға мүмкіндік болмады. Сондықтан көптеген курорттар жеке меншікке немесе арендаға берілген.
XIX ғ. курорттарды басқарушылар, табысты үлкейту мақсатында санаторииде, емдіктерде орналастыру жұмыстары жүргізілді. Негізінде бальнеотехника су емдері салынды Пятигорскииде және Кисловодскиде, ал емдік балшық Ессентукиде. Бірақ жалпы курорттық іс-әрекеті болған жоқ. Жергілікті мамандар минералды сулар мен балшық қорларын пайдалану мүмкіндіктерін қарастырды, бірақ нәтижесінде іс практикасында зерттеулер болған жоқ. Курорттардың басқарушылары табиғи ресурстарын эксплуатация жасап, оларды сақтандыруға, эффекті курортық емге көңіл бөледі.
Революция алдында Ресейде минералды көздер бар жерлерді және емдік балшық курорттардың қорлары тек 36 курорт іске асырылды, бұнда тек осылардың табиғи емдік факторларын қолданған. 3 мың орынға тек 60 санаториилер болды. Практикант дәрігерлер ғана жұмыс істеді. Курорттардың көбісі санитарлық талаптарға сай болған жоқ. Осындай Кисловодскиде болған, су құбырлары, канализация, су стоктары мен көшелері шамдалмаған болатын, үлкен әдемі үйлердің арасында қоқсықтар жататын. Хан үкіметі жергілікті курорттардың дамуына мән бермеген.
Қол жетпейтін курорттық емі, кең массалық еңбек ететіндер туралы статистикалық мәлімет бойынша талдауға болады. Мысалы: Кавказдың минералдық суының курорттары 1907 жылы помешиктер мен ауылдықтар - 41,9%, буржуазия өкілдері - 23,8%, халық армиясының әскерлері - 10,5%, чиновниктер мен басқалар - 23,8% құрған. Совет билігі орнатылған күннен бастап, комунисттік партиясы ылғида еңбекшілердің, денсаулық сақтау және санаторно - курорттық емнің дамуына көп көңіл бөлді.
В.И.Лениннің СССР кезіндегі санаторно - курорттың даму бағдарлмасының негізінде келесі келесі принципті көздеді: курорттар еңбекшілерге арналған. Совет үкіметінің декреті, курорттардың және еңбекшілерге демалыс мекемелерін Октябрь революциясын бірінші жылдардағы даму шараларын қабылдады. Декрет "жалпы мемлекеттік мағынасы бар емдік жерлері туралы" 4 көкектен 1919 жылы В.И.Лениннің қол қоюымен, курорттарды ынталандыруға жариялаған және оларды еңбекшілердің қолына беру. "Емдік жерлер және курорттар туралы, - декретте айтылған, - бөтен СССР аумағында болғандардың және курорт өзінің жабдықтарымен, қызмет ету Республиканың меншіктерін тұрады және емдеу мақсатында қолданылады". Декрет санаторно - курорттық іс-әрекетте мемлекетте маңызды болады, ол курорттардың санитарлық қорғауға басты болған. 1921 жылы мамырда В.И.Ленин декретке қол қойды. "Дмалыс үйлер туралы" олар жұмысшыларға және қызметкерлерге өзінің күштерін, энергияларын берілген демалыста қалпына келтіруге мүмкіндік береді. Осы декретті шығарғаннан кейін, губерния бөлімдерінің профсоюздары демалыс үйін ұйымдастыруға қатысты, яғни оларды кең түрде қолдануда саябақтарды және үйлерді қолданды.
Совет эаңы бірінші күннен құрылғаннан кейін Қазақстанда мемлекеттік мағынасы бар крорттар ашылды: Борабай, Мұялды, Жаңақорған және тағы басқалардың көмегімен бірге көп профилдік санаториилер, пансионаттар, демалыс үйлер және турбазалар ашылған.
Бірақ ең бірінші табиғи емдік факторлардың мәліметі, Қазақстан аумағының XIX ғасырдың ортасында Рахман кілттері және Қапал-Арасан көздерінің геологиясы туралы хабар - баспаларында алғаш рет белгіленді.
Сонымен қатар Борабай көлі туралы, Жусалы және Барлық-Арасан көздері туралы, емдік қасиеті бар екеніне хабарлы болды. Бірақ та, көп табиғи минералды су, емдік балшық, қолайлы климаттық жағдайлар және әдемі ландшафт санына қарамастан, революция жылдарында үлкен дала аумағында тек жеке санаториилер әр 30 орынға Борабай және Берчогур болды. Мемлекеттік курорттардың мағынасының алғашқысы "Борабай", ол 1920 жылы ашылған, 1922-1925 жылдары "Мұялды", "Аул", "Сор", "Чимган", "Рахман кілттері" сияқты курорттар салына бастады.
Отызыншы жылдарда бальнеология ғалымдары, климатологтар, гидрологтар, геофизиктер, химиктер және дәрігер курорттологтар 20 шақты табиғи-емдік жерлер туралы мәлімет жинап және даму дәлелдігінің болашағы үшін, кешенді зерттеулер жүргізді. 27 наурыздың 1931 жылы Қазақстанда курорттық трест құрылған, ал 1934 жылдан бастап курорттарды басқаруға береді. Ол бар курорттарды біріктіріп, жаңадан эксплуатация жасауға ауытқан "Қапал-Арасан" және "Барлық-Арасан".
Қазақстанның курорттық байлықтарын игеруге және оқуда көптеген ғалымдар басты рөл атқарған: Славянов Н.Н., Зарницин Л.И., Курлев М.Г., Иванов-Незманов В.И., Климовский В.А., Абдималиков С.А. және басқалар.
"Аяқ-Қапал", "Жаңақорған" сияқты курорттық ұйымдарға үлкен әсерін тигізген және ғылыми жұмыстарын өткізген Сызган А.Н. профессоры болды.
Курортология секторының қызметкерлері 1950 жылы Қазақ ССР Академиясының өлкетану патология институтына мүше болып кірген Беклемишева Н.Д. профессорының қолдауымен Көкшетау, Павлодар және Қарағанды облысының үлкен ғылыми-зерттеулер жұмыстарын өткізуді және курорттық аудандарының даму жоспарын өткізді.
Өлкетану-патология Институтының курорттық ресурстарының бөлімін меңгерген медицина ғылымының кандидаты Замятин С.И. көлдердің балшық емі бар екенін және республиканың минерал суы бар көздеріне зерттеу жұмыстарын жүргізді.
Курорттану және сауықтыру санаториилерінің, демалыс үйлердің, пансионаттардың құрылуын және салынуын, үлкен мамандырылған бірлестіктер жүргізді. 1960 жылы демалыс мекемелерін денсаулық-сақтау министерствосына берілді. Санаторно-курорттық емдік және демалыс еңбекшілері, мемлекетте аурулардың азаюын және оны тоқтатуына зор көмек тигізді.
XIV және XV СССР профсоюз съездерінде денсаулықтыру мекемелердің даму жолдары анықталған. Оралда, Сібірде, Қиыр Шығыста және Қазақстанда курорттар мен демалыс зоналар торларын нығайтуға шешім қабылдаған.
ЦК КПСС-нің 26 съездің проектісінде "1981-1985 жж. және 1990 ж. кезеңіне дейін негізгі экономикалық бағыттары және әлеуметтік дамуы" партиясында еңбекшілердің демалыс мекемелерін дамытуға және үлкейтуге есеп шығарды, сонымен қатар ата-аналар балаларымен емдне және демалыс зоналарын нығайтуға шешім қабылдады.
1980 жылы Қазақстанда курорттно-аснаторлық ісі кең таралуын алды. Халықты емдеу, демалу үшін салынған курорттық зоналар, демалыс үйлер, он шақты аснаториилер салынып ашылған.
СССР ыдырауынан кейін және Қазақстанның тәуелсіздігі алынғаннан кейін, 1991 жылдан бастап Қазақстан Республикасында курорттық-санаторлық іске назарын аудармады. 1991-2001 жж. кезеңінде кейбір санаториилер мен демалыс үйлер жеке қолдануда болды. Қалғандар, өзінің дұрыс табысын әкелмейтіндерді және туристік орталықтардан алыс орналасқандар жабылып қалады. Сол кезде Қазақстанның халық арасында шетел курорттардың ыңғайлы ифрақұрылымдары мен емдік жобасына үлкен көңіл бөлді.
Соңғы жылдары Қазақстанның кейбір санаториилері, демалыс үйлері жаңартылып, халықтың демалыс және емдік талғамына сай болып жасалынған.
Сонымен қатар емдеу мекемелері, типология бойынша, бірнеше түрлерге бөлінеді: курорт (бальнеологиялық, климаттық, аудандық мағынасы бар курорт, жергілікті мағынасы бар курорт, федералдық мағынасы бар курорт),санаторий (климаттық-қымыз емдеуі бар, бальнеологиялық, емдік балшықпен емдейтін, мамандандырылған), пансионат,демалыс үйлер. Ал емдік туризмнің даму тарихын үш бөлікке бөлуге болады: ежелгі Грецияда және ежелгі Римде даму уақыты; Ресейде XVII ғасырдан бастап төңкеріске дейінгі уақыт; Кеңес Одағы кезіндегі және қазіргі уақыттағы.
1.2 Әлемдегі курорттардың дамуы
Б з ІІ ғасырынан Курорттардың алдына өзіндік тарихын ежелгі рим моншаларының шипалы бұлақтарынан алады.
Олардың мақсаты денсаулықтарын қалпына келтіруге асыққан адамдарға көмек қолын созуға асығады.
Осы қолайлы жағдайға байланысты курорттардың шоғырланған әйгілі орындары жағажайлар, таулар, көлдер және емделу мен демалысқа арналған ерекше табиғи климаттық орындар сонымен қатар, спортпен шұғылдануға мүмкіншілік береді.
Еуропаның емдік туризмі жоғары деңгейде дамыған. Мұнда емдік туризмнің барлық түрлері қолданысқа ие болған. Еуропада кең көлемді курорттар санаторийлар және демалыс үйлері бар. Осы аймаққа жыл сайын көптеген адамдар лық болып келуде. Негізгі емдік туризмнің аймақтары Еуропаның орталығы мен шығысында және батысында шоғырланған.
Бұрынғы социалдық мемлекеттер курорттық жобаның әдеп-ғұрыптарына өте бай сонымен қатар емдік табиғи климаттық ресурстарының спектрлері кеңінен таралған және қазіргі заманғы қазіргі заманғы әсерлі методтарды науқастардың ауруларын емдеуі одан басқа пациенттердің қалпына келуін қадағалайды.
Туристік ағымның бетке ұстар мемлекетінің бірі Чехия. Ең үлкен көлемді танымал чехиялық емделу орны Карловы - Вары.
Ұлттық туристік әкімшіліктің мәліметтеріне сенетін болсақ Чехияны жыл сайын әлемнің 70 мемлекетінен 50 мың адам емдік мақсатта 2 млн экскурсант өз жұмыстарын тиянақты атқаруда.
Соңғы уақытта Чехияда емдік орындарды белсенді түрде қолдану қолға алынуда. Курортта камералық театралды ойындар, мұражай, қойылым залдары ойын орындары түнгі клубтар өз есігін айқара ашуға әзір.
Белсенді демалыстың мүмкіндіктері кеңейіп ойын алаңдарына және гольф ойнына жағдай жасалынып жатыр.
Еуропаның екінші мемлекеті Чехияның емдік туризмдегі айқындасы - Венгрия оны мемлекеттің термалды сулар қаласы деп атайды.
Өзі жарты миллиондай кубтық метрге жетер жетпес термалды су күніне табиғи бұлақтар мен скважиналардан ағады оның тең жартысын тұрғындар медицина саласында қолданады. ХІХ-ғасырда Венгрия еуропаның сумен емдеу және шомылу орталығына айналды. Бүгін де Венгрияның 22 қаласы мен 62 тұрғылықты бөлімшелерінде емдік дәрежесі анықталған бұлақтар жұмыс істеуде.
Батыс Еуропа мемлекеттерінде әлемге танымал курорттар орналасқан олар: Германиядағы Баден-Баден және Висбаден, Франциядағы Виши Великобританиядағы Бат Бельгиядағы Спа курорттары т.б.
Олардың әлемге танымал бола бастаған уақыты ХІХ-ғасырдың екінші жартысы болып есептелген осы орынды емделуге ғана емес сонымен қатар демалу мақсатында қолдана білген. Батыс Еуропаның курорттарының тең жартысы Германия Австрия және Швейцарияда шоғырланған. Олар негізінде екі тип бойынша ұсынылған: балнеологиялық және климаттық.
Америкада курорттану және сауықтыру туризмнің лидері АҚШ болып табылады. Денсаулық сақтау аймағында олар көптеген жетістіктерге жетті. Әлемдегі ең керемет мамандықтардың бірі дәрігерлік ауруханалық кешендер техниканың соңғы жетістіктері мен жабдықталған. Балнеологиялық курорттар Солтүстік Американың ең негізгі типтері болып табылады.
Олар көптеген штаттарда кездеседі. Минералды сулардағы әйгілі курорттар Маммот-Спрингс, Хибер-Спрингс, Хот-Спрингс АҚШ-тың оңтүстік орталығының Арканзас штатында орын тепкен. Сұранысқа ие болғандар примориялық климаттық курорттар демалысқа лайық болып келеді.
Таяу Шығыста туризм Өлі теңіз жағалауында дамыған. Тұзға толы минералды құралдары мен оның суларында тірі жәндіктің өмір сүруіне де қауып төнеді.
Туристер оған қарамастан израильдің Өлі теңіз жағалауында шоғырланған жерге терапевтикалық ем алу мақсаты мен курорттарына ағылып төгіліп келуге талпынады. Эйн-Букек, Эйн-Геди, Неве-Зохар.
Оңтүстік, Шығыс, және Оңтүстік Шығыс Азия мемлекеттерінде емдік туризм әлсіз түрде дамыған. Шығыста кеңінен таралған медицина саласы фитотерапия инемен емдеу сияқты жағдайлар шетелден келген туристерге өте қатты ұнайды. ТМД ның шекарасында ертедегі жазған жазушылардың қалдырған өсиеті секілді емдік орындар туралы мағұлматтар баршылық.
Колхидтық ойпатта шипалы судың бұлақтары Арзни, Джермук, Истису және тб. Ең бірінші жиналыстар шипалы суларды бақылау және оларды емдік мақсатта Петр І нің бастамасы бойынша шетелдің курорттары мен танысқаннан кейін ключевые воды аймақтарын іздеуге кірісті.
1717 жылы Ресей территориясынан минералды суларды іздеу туралы жарлық басылымнан шыққан осы жарлық бойынша тұрғындар, әр түрлі аурулардың түрлеріне қолдануға болады деген сөздері бар екен. Дәрігер Г. Шобер Петр І тапсырысы бойынша тексерістер жүргізе келе Солтүстік Кавказ аймағынан термалді минералді судың бұлағын тапқан болатын. Бұдан ертерек 1714 жылы Карелияда жүрегінен науқастанған жұмыскер И.Рябоев құрамына темірдің молекулалары қосылған сумен емделіп аяғынан тік тұрғаннан кейін осындай емдік бұлақтың бар екендігін патшаға қол қусырмай жеткізуді ұйғарды. 1719 жылы Петр І Петразаводсктің қасындағы Мациалді Кончезерлік судың емдік қасиеті бар деген жарлыққа қол қойды. Осында патшаның жанұясына арналып сарай қаланған болатын, бұлақтың астынан су ішетін галерея келген адамдардың қонақ үйлеріне айналды. Бұл курорт Ресейдің ең басты курорты болып жарияланды. Осы кезде Петр І жарлығы бойынша Липецктегі тұзды суларда бадерлік моншалар құлпытасы қаланғаннан кейін бұл курортты әлемдегі екінші демалыс орнына айналдырды.
Жерді жаулап алғаннан соң кавказ тұрғындары мен ертеде емдік минералді сулардың бұлақтары ашылды: бұл сулар жарақаттанған солдаттарды емдеуге арналған. ХVIII-ғасырдың екінші жартысында ал негізінде ХІХ-ғасырда курорттық жобаның тез қарқынмен өсу кезеңі басталды, ТМД-ның әр түрлі аймақтарында минералды бұлақтар мен батпақтық өзендер зерттелу сатысынан өтіп, курорттардың ашылу салтанаты жариялана басталды. 1828 жылы Ескі Русса курорты, 1830 жылы Одессялық батпақ курорты, 1833 жылы Сергиевтік Минералды сулар, 1837 жылы Друскининкай, 1838 жылы Кемери, 1848 жылы Услье, 1867 жылы Белокуриха, және тб. ХІХ-ғасырдың екінші жартысында Қрымның емдік-климаттық аймақтары зерттеле басталды, Сақтық және Тинақтық батпақтық өзендері, ал Сібірде - Ямаровка, Дарасун, Орталық Азияда Ыстық Көл, Ақсу, Жалал - Абад, ал Қазақстан шекарасында Алма - Арасан, Гүлстанда Боржоми, Цхалтубо.
Барлық ашылып салынған курорттар мемлекеттің қазынасынан қаржыландырылды, бірақ осы аймақты қалпына келтіру туралы жоспарға сүйене қойған жоқ.
Ережелерге сүйенетін болсақ емдік орындары қалаларға жеке емденушінің патшалы үйлердің қоластына жалға берілген болатын. Гагра Боржоми Алупка Абастумани Гурзуф Ливадия курорттары патшалы жанұяның қарамағында еді.
СССР дегі Кеңестер өкіметінің жылдарында жаңартылған әлеуметтік мәні мен негізгі медико-биологиялық жүйесі науқастарға емдік курорттар орнықты. Олар қағидалар жүзінде өзгеріп патшалы Ресейдің курорттарды қолдану үшін кластық сатыға бөлініп отырды.
В.И. Ленин Кеңестік өкіметті курорттық жерлерді қалпына келтіріп ғана қоимай курорттық жобаны қолға алу мен қатар еңбек етушілерге курорттың орындарын жеткілікті етуді талап етті. В.И.Лениннің денсаулықты сақтау ортасына қосқан үлесі курортологияның әлеуметтік мәнін түп тамыры мен өзгеріске ұшыратып, еңбек етушілерге кеңестік курорттық жүйені орнату мақсатында емдік - ауруханалар мен санаториялық - курорттардың арасында профилактикалық жұмыстармен жіберілгені табиғи факторлар дың емдік мақсатын құлшына пайдаланды.
Ұлы Қазан әлеуметтік төңкерісінен кейін курорттар мен санаторийлар бүкіл халықтың ииелігіне өтті. 20 наурыз 1919 жылғы В.И.Ленин декретке қол қойды "мемлекет аралық маңызы бар емдік орындары" осы бағдарлама бойынша курорттық аймақтарды дамыту ұйымдастыру принциптері курорттық және санаторийлік орындарда медициналық көмек көрсету болып табылады. Ал 13 мамыр 1921 жылы "Демалыс үйлері туралы декретке қол қойылды".
Осындай тарихи маңызы бар құжаттарға қол қойылғаннан кейін СССР де мыңдаған емдік орындары бой көтере бастады: көп профильді санаторийлер, пансионаттар, санаторийлік-профилакторийлар, демалыс үйлері мен туристік базалар жұмыс істей бастады.
ХІХ ғасырдың 80-жылдарында өкіметтегілер курортты аймақтарды сатып алуға кірісті. ХХ ғасырда курорттардың иелері пайданың көзін көп табу мақсатында санаторийлер мен емдік орындарын қайтадан жаңартуға көше бастады. Негізінде салынғандары Пятигорсктегі және Кисловодсктегі сумен емдеу орны балнеотехникалық нормаларға сай және батпақпен емделу Ессентуки қаласына қарайтын болып есептелді.
ТМД-дағы климаттық емделудің даму сатысы XVIII - ғасырдың әйгілі клинистері қол ұштарын созды олар С.П. Боткин, В.Ф. Снегирев, Г.А. Захарин, А.А. Остроумов және тб.
1965 жылы СССР де (Баку) Бүкіл Кеңестік курортологтар мен физитерапевтердің отырысы болып өтті онда талқыланған жағдайлар актуалді теоретикалық балнеологияны ұйымдастыру мәселесі қаралып курортология мен физитерапияға да қатысты болды, ал СССР де физикалық факторларды профилактика мен емдік жолдарына атеросклероз ревматизм тамырлардың ауыру және перифериалық жүйке жүйесінің ауру жақтарын талқыға салды.
Балнеологияда курортологияда және физитерапияда ғылыми-зерттеу жұмыстарын үйлестіру әлеуметтік мемлекеттерде күн сайын симпозиум мен талқылануға жатқызылды. Осындай үйлестіру жұмыстары Мәскеу, Марианске -Лазне, Познани, Будапешт, Бад-Эльстере қалаларында болып өткен. Кеңес тарапына басқа да жобаларды талқылауға шақырылады, балнеология мен курортологияға бейтаныс институттардан әлеуметтік мемлекеттердің хатшылары келіп қатысады. 1960 жылғы Франтишкови - Лазнедегі (Чехословакия) Халықаралық конгрсте көптеген аурулардың түрлері қарастырылып торфтар мен емдік батпақтардың микробиологияның химия физикохимиялық түрлерін әр түрлі ауруларға қолдану барысы шешілді. 1962 жылы Баден - Баденде (ГФР) Халықаралық конгрсте медициналық климатология саласынан балнеофактор механизмінің әсер етуі курорттық емделуге көрсетіліп, арнайы жобамен жасалған.
Курорттық және сауықтыру туризмі бүгінгі таңда туризм индустриясының болашағы зор салаларының бірі болып табылады. Тән және рух саулығына деген сән ХХІ ғасырда емдік-сауықтыру туризмінің аса үлкен қарқынмен дамуына негіз болды. Әлемнің көптеген елдерінде емдік-сауықтыру туризмі жалпы ішкі өнімді қалыптастыруда, халықты жұмыспен қамтамасыз етуде маңызды рөл атқарады, сонымен қатар көлік және байланыс, құрылыс, ауыл шаруашылығы, тұрмыстық тауарлар өндірісі сияқты экономиканың негізгі салаларына орасан зор әсер етеді және әлеуметтік-экономикалық дамудың өзіндік факторы болып есептеледі.
А.М. Ветитневтің анықтамасы бойынша емдік-сауықтыру туризміне арнайы сауықтыру бағдарламаларының негізінде денсаулықты нығайту және аурудың алдын алуға бағытталған туризм түрі жатады [1]. Сонымен қатар емдік-сауықтыру туризміне физикалық және психологиялық денсаулықты қалпына келтіру мен демалу мақсатындағы туризмді жатқызуға болады. А.В.Бабкин бойынша емдік-сауықтыру туризмі резиденттер мен резидент емес тұлғалардың мемлекет аумағында немесе шет елдерде 24 сағаттан кем емес және 6 айдан аспайтын уақыт аралығында емдік-сауықтыру мақсатында орын ауыстыруын қарастырады және курортологияға негізделеді [2]. Курортология - бұл табиғи емдік факторлар және олардың адам ағзасына әсері мен емдік-сауықтыру мақсатында пайдаланылу әдістері туралы ғылым.
Ерте кезеңдердің өзінде адам ағзасына әр түрлі табиғи, климаттық, гидроминералды және ландшафттық факторлардың әсер ететіндігі байқалған болатын, ал ХVI-XVIII ғасырларда климатпен және сумен емдеудің ғылыми алғышарттары қалыптасты, алғашқы курорттар пайда болды, курортология ғылым ретінде медициналық тәжірибеге енді.
Бальнеология (лат. balneum - монша, суға түсу) - минералды сулардың пайда болуы мен физико-химиялық қасиеттерін және емдік-сауықтыру мақсатында қолданылу әдістерін зерттейтін ғылым. Бальнеологияның алғышарттары б.з.д. V ғасырда ғалым Геродот минералды суларды пайдалану әдістері мен жағдайларын ұсынған кезде пайда болған, ал Гиппократ (б.з.д. V-IV ғғ.) өз еңбектерінде өзен, көл және теңіз суының емдік қасиеттерін атап өткен. Ғылыми бальнеологияның негізі XVII-XVIII ғасырларда неміс ғалымы Ф. Гофман минералды сулардың химиялық құрамын анықтаған кезде қалыптасты.
Емдік сулар химиялық құрамына және шипалы қасиеттеріне қарай көмір қышқыл газды, күкірт сутекті, құрамында темір, күшәла, марганец, мыс, алюминий, органикалық заттар болатын сулар, бромды, йодты, радонды және кремнийлі сулар болып бірнеше топқа бөлінеді. Минералды сулармен емдеумен қатар, емдік-сауықтыру туризмі саласында балшықпен емдеу де кең тараған.
Балшықпен емдеу, пелоидотерапия (грекше plos - саз, балшық және therapeіa - емдеу), құрамында тұздар, өсімдік шірінділері, сондай-ақ, оларды қорек ететін ұсақ организмдері бар балшықты және балшық тектес (парафин, озокерит) заттарды емге пайдалануды білдіреді. Шипалы балшықтар химиялық құрамы, шығу тегі және пайда болу жағдайларына байланысты әр түрлі болады. Олар кейбір физикалық және химиялық қасиеттеріне (тұтқырлығы, су сіңіргіштігі, жылу сыйымдылығы, жылу сақтағыштығы, т.б.) қарай топтарға жіктелінеді. Арнайы қыздырылған шипалы балшықтар өздерінің бойында қызуды ұзақ сақтаумен қатар, терідегі рецепторларға, дәнекер тіндерге, ішкі секреция бездеріне әсер етіп, организмдегі зат алмасу, регенерация процесінің жүруін реттейді, ауырсынуды басады. Балшықпен емдеу, негізінен, сүйек-буын, жүйке, ас қорыту, жыныс мүшелерінің ауруларына қолданылады.
Қазіргі кезде дамыған елдерде курорттық және сауықтыру туризмі екі бағытта қалыптасады:
- науқастардың арнайы мекемелерде туристік бағдарламалармен қоса ем қабылдауы;
- дені сау адамдардың арнайы мекемелерде белгілі бір қызметтер алу арқылы физикалық және психологиялық жағдайын қалпына келтіріп, жақсарту мақсатында өзге елдерге саяхат жасауы.
Емдік-сауықтыру туризмінің негізгі даму аймағы - Еуропа, нақтырақ айтсақ, Орталық және Шығыс Еуропа болып табылады. Бұл мемлекеттерде емдік табиғи-климаттық ресурстар кең тараған, сонымен қатар науқастарды емдеудің, қалпына келтірудің және аурудың алдын алудың қазіргі заманғы тиімді әдістері пайдаланылады.
Еуропа елдерінің ішінде шипажайлы-курорттық емделуге келушілердің саны жөнінен Чехия алдыңғы орынды алады. Мұндағы ең үлкен және әйгілі здравница - Карловы Вары болып табылады. Чехияның ұлттық туристік әкімшілігінің деректері бойынша жыл сайын оған емделуге әлемнің 70 елінен 50 мың адам және 2 млн. экскурсант келеді. Соңғы кезде елде чех здравницаларын еуропалық емдік-сауықтыру туризмі нарығында белсендірек жылжыту шаралары жүргізіліп жатыр. Курорттарда театр сахналары, галереялар, көрме залдары, би алаңдары, ойын мекемелері, түнгі клубтар ашылуда. Сонымен қатар гольф, теннис, суда жүзу, яхтинг, каратэ, жаяу, атпен және велосипедпен серуендеуге жағдай жасай отырып, белсенді демалысқа мүмкіндіктерді кеңейтуде. Емдік-сауықтыру бағдарламалары мәдени, ойын-сауық және танымдық шаралармен жақсы үйлесім табады. Чех курорттары музыкалық фестивальдер, ән байқауларын, курорттық балдар, аэробика-марафондар, көрме-сатылымдар, фольклорлық фестивальдер ұйымдастырады. Карловы-Вары курортында дәстүрге айналған Халықаралық толықметражды фильмдер фестивалі өткізіледі. Бұл шаралар туристерді көбірек тартуға және олардың контингентін кеңейтуге бағытталған.
Еуропаның емдік-сауықтыру туризмі нарығында Чехияның басты бәсекелесі - Венгрия болып табылады. Оны термалды моншалар зонасы деп атайды. Тәулігіне 500000 м³ жуық термалды су табиғи бұлақтардан ағып шығады, оның жартысы медицинада пайдаланылады. ХІХ ғасырда Венгрия Еуропаның сумен емдеу орталығы, ал Будапешт емдік сулар қаласы атағына ие болған. Бүгінгі таңда Венгрияның 22 қаласы мен 62 ауылында ресми түрде бекітілген емдік су көздері бар. Туристік ағындар көбіне Будапештке және Балатон көліне келеді. Будапешттегі әйгілі түрік моншалары XVI-XVII ғасырлардан бері сақталған және бүгінде қызмет етуде. Балатон - Еуропаның ең үлкен және жылы көлдерінің бірі, балық аулау, жүзу, желкенді спорт және су шаңғысымен айналысуға қолайлы орын. Жыл сайын көлге әр елден 100 мыңға жуық турист келеді. Венгрия курорттарында емделу мен демалу Германия, АҚШ, Австрия азаматтары және жергілікті халық арасында сұранысқа ие. Барлық келушілердің жартысынан көбі осы төрт елдің үлесіне тиеді.
Курорттық және сауықтыру туризмі нарығында Польшаның бальнеологиялық және климаттық курорттары кең тараған. Негізгі бальнеологиялық және бальнеобалшықтық Свиноуйсьце, Камень-Поморски, Колобжег курорттары Балтық теңізінің жағалауында орналасқан. Олар Чехия және Венгрия курорттарына қарағанда ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ГУМАНИТАРЛЫҚ - ЗАҢ ФАКУЛЬТЕТІ
Туризм және сервис кафедрасы
МАГИСТРАНТТЫҢ ҒЫЛЫМИ - ЗЕРТТЕУ ЖҰМЫСЫ ТУРАЛЫ
ЕСЕБІ
(ғылыми - педагогикалық бағыт)
6М090200 Туризм мамандығының
1 курс студенті
Демеуова Б.М.
Тәжірибие өткен орын Тұран Университеті
Тәжірибие өткен мерзім 26 қараша - 15 желтоқсан 2018 ж.
Тұран университетінен
тәжірибие жетекшісі э.ғ.д, профессор Каленова С.А. _________
(қолы)
__ ___________ 20___ ж.
Туризм және сервис
Кафедрасының меңгерушісі б.ғ.к., Ерубаева Г.К. __________
(қолы)
_____________ 20____ ж.
Алматы, 2018 ж.
Мазмұны
Беті.
Кіріспе
3
Диссертациялық зерттеудің жоспары
6
1
Қазақстан Республикасындағы курорттық қызмет көрсетудің мәні мен ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
7
1.1
Курорттық іс дамуының тарихи аспектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
7
1.2
Әлемдік курорттардың дамуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
14
1.3
Кәзіргі Қазақстандағы санаторлық-курорттық ресурстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
21
2 Қазақстандағы санаторлы-курорт қызметтері нарығын талдау ...
2.1 Қазақстандағы санаторлық-курорттық мекемелердің түрлері және орналастыру ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2. Қазақстан Республикасындағы санаторлы-курорттық даму динамикасы мен нарықтағы жағдайына талдау
2.1 Қазақстандағы санаторлық-курорттық мекемелердің түрлері және орналастыру ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Кіріспе
Мен, Демеуова Бақытгул Маратқызы, 6М090200 - Туризм мамандығы бойынша, 62-92-16 тобының магистранты,келесі тақырыпты магистерлік зерттеуім ретінде таңдадым: Қазақстанда курорт қызметтері нарығын қалыптастыру. Зерттеу объектісі ретінде Қазақстан Республикасындағы курортты орындар қарастырылды. Ғылыми жетекшім болып Каленова Саулеш Абдразаховна таңдалды.
Магистерлік диссертацияны зерттеуге дайындық барысында аталған тақырыпқа байланысты қазақша,орысша,ағылшынша мақалалар қарастырылды.
Магистерлік жұмыс кіріспеден, негізгі бөлімнен, қортындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен, қосымшадан тұрады.
Кіріспе ғылыми мәселенің қазіргі жай-күйін, тақырыптың өзектілігі мен жаңалығын, осы жұмыстың басқа ғылыми-зерттеу жұмыстарымен, сондай-ақ зерттеудің мақсаттары, міндеттері, объектілері мен тақырыптарын, ғылыми-зерттеу (эксперименталды-зерттеу) жұмыстарын орындаудағы орны туралы бағалауды қамтиды. Тұтастай алғанда, қорғауға ұсынылған методологиялық база көрсетіледі.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Халықтың денсаулығы -
мемлекеттің қауіпсіздігі мен даму деңгейін анықтайтын басты көрсеткіш болып саналады және жұмыс нәтижесінде қалпына келтіруді талап етеді. Экономикасы дамыған елдерге қарағанда Қазақстан азаматтарының орташа өмір сүру ұзақтығы 10-12 жас төмен болып келеді. Европа елдерінің орташа көрсеткіштерімен салыстырғанда біздің елімізде ана мен бала өлімінің деңгейі жоғары болып табылады. Осыған байланысты, халықтың өмір сүру сапасын жақсартуға бағытталған даму саясатының маңызы артуда. Өкіметтің стратегиялық тапсырмаларының бірі 2020 жылға қарай қазақстандықтардың өмір сүру ұзақтығын 72 жастан жоғары көрсеткішке жеткізу болып табылады. Алайда, елімізде жүзеге асырылып жатқан әлеуметтік-экономикалық шаралар бұл саладағы көрсеткіштерді айтарлықтай жақсарта алмай келеді.
Қоғамның қазіргі даму кезеңінде туризм адамның өмір сүруін қамтамасыз етуші, бос уақытта оның физикалық, рухани және зияткерлік күшін қалпына келтіруге бағытталған маңызды мемлекеттік мәселеге айналуда. Сәйкесінше, туризмнің емдік және сауықтыру қызметтерінің маңызы артып келеді. Бүкіләлемдік туристік ұйымның бағалауы бойынша, емдеу және сауықтыру маңызды туристік мақсаттар қатарына жатады. Әлемде соңғы 20 жылда ем алу үшін саяхатқа бару саны 10%-ға артқан. Қазіргі уақытта емдік-сауықтыру туризмі шынайы жаһандық қарқын алуда. Оның қызмет етуінің ұйымдастырушылық-экономикалық механизмін жетілдіру саланың бәсекеге қабілеттілігін және экономикалық тиімділігін арттыруға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, бұл қазақстандықтар мен шетелдіктердің Қазақстан аумағында сапалы емдік-сауықтыру қызметке қажеттілігін қанағаттандыру мүмкіндігін кеңейтуді қамтамасыз етеді.
Диссертация Қазақстандағы курорт қызметтері нарығын қалыптастыру сұрақтарын кешенді зерттеуге бағытталған. Зерттеу тақырыбының өзектілігі курорт қызметтері нарығын қалыптастырудың отандық жүйесін жетілдіруді қамтамасыз ететін маңызды теориялық және тәжірибелік зерттеулер қажеттілігімен анықталады. Дамыған елдермен салыстырғанда халықтың өмір сүру ұзақтығының төмен болуы, ауруға шалдығудың жоғары деңгейі, қолайсыз экологиялық жағдай және жалпы өмір сүру деңгейінің төмендігі салдарынан бұл саланы біздің елімізде дамытудың өзектілігі жоғары болып табылады. 2050 жылға дейінгі Қазақстанның даму стратегиясында Елбасы біздің еліміздің медициналық туризмнің жетекші еуразиялық орталықтарының біріне айналатынын атап көрсетті. Курорт қызметтері нарығын қалыптастыру саласындағы мәселелердің шешімі еліміздің әлеуметтік-экономикалық дамуының стратегиялық тапсырмасына жауап береді. Сондықтан диссертациялық зерттеудің тақырыбы Қазақсан Республикасындағы курорт қызметтері нарығын қалыптастыру мүмкіндік беретін теориялық және тәжірибелік астарын айқындауы, ресурстық әлеуетін бағалап, қазіргі жағдайы мен даму болашағын ашып көрсетуімен өзекті болып табылады.
Магистерлік жұмыстың мақсаты мен міндеттері: Қазақстандағы курорт қызметтері нарығын қалыптастыру жағдайын талдау, мәселелері мен шешу жолдарын анықтау, сонымен қатар Қазақстанда курорт қызметтері нарығын қалыптастыру жетілдіру бойынша тәжірибелік ұсыныстар беру болып табылады.
Қойылған мақсаттан келесі міндеттер айқындалады:
1. Қазақстан Республикасында замануи туризмді дамытудың перспективалы бағыты ретінде курорт қызметтеріне анықтама беру оның негізгі міндеттерін анықтау, курорттану туризмнің қалыптасуымен дамуының теориялық негіздерін зерттеу;
2. Қазақстандағы курорт қызметі нарығына талдау жасау;
3. Қазақстанда курорт нарығын қалыптастыру деңгейі және оны жетілдіру жолдарын қарастыру;
Магистерлік зерттеу объектісі: Қазақстан Республикасындағы санаторлы-курорт орындары.
Зерттеу пәні: Қазақстан Республикасындағы санаторлы-курорт нарығы
Магистерлік жұмыстың теориялық негізі: Қазақстандағы курорт қызметтері нарығын қалыптастырудың теориялық, ұйымдастырушылық-экономикалық мәселелері бойынша қазақстандық және шет елдік ғалымдардың еңбектері құрайды. Диссертациялық зерттеуде ұсынылған Қазақстанның курорт қызметтері нарығын қалыптастыру жұмысын жасау барысында О.Б. Мазбаев, Б.Қ. Асубаев және Е.А. Тоқпанов құрастырған карталар негіз болып табылды. Сонымен қатар Қазақстанның География институты ғалымдарының еңбектері пайдаланылды.
Зерттеу әдістері. Диссертациялық жұмыста статистикалық, картографиялық әдістер, жүйелік талдау және балмен бағалау әдісі, контент-талдау, сонымен қатар әлеуметтік әдістер қолданылды.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы:
oo жүргізілген әлеуметтік зерттеулер нәтижесінде Қазақстандағы курорт қызметтері нарығын қалыптастыруда тұтынушылардың сұраныс ерекшелігін және шипажайлық-курорттық мекемелердің даму басымдылығын айқындайтын көрсеткіштер анықталды;
oo Қазақстанда курорттық қызметтері нарығының қазіргі даму жағдайына талдау жасалып, саланың дамуын тежейтін мәселелер анықталып, курорттық қызметтер нарығын жетілдіру бағыттары ұсынылды;
oo курорттық қызметтер нысандарын көрсете отырып, Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық және табиғи рекреациялық ресурстарының карта-сызбалары және курорттар нысандарын көрсете отырып, Қазақстан Республикасының электронды туристік картасы құрастырылды;
Зерттеудің ғылыми-тәжірибелік маңыздылығы.
Диссертацияның ғылыми нәтижелері курорт қызметі саласындағы болашақ зерттеулерде пайдаланылуы мүмкін.
Зерттеу нәтижелері нормативтік-құқықтық базаны, соның ішінде курорттық қызметтерді дамытуға қатысты тұжырымдама, стратегиялық жоспар, ұлттық дамыту бағдарламаларын жетілдіру үшін денсаулық сақтау және туризм салаларын басқарушы органдармен қолданылуға ұсынылады. Атап айтқанда, диссертацияда жасалған ұсыныстар Туризм басқармасымен қолданысқа енгізілу үшін қарастыруға қабылданды, сонымен қатар диссертацияның кейбір нәтижелері туризм және ақпараттық қызметтер орталығының жұмыс үрдісіне енгізілді.
Диссертациялық зерттеудің мәліметтері курорттық қызметтері нарығында қызмет ететін кәсіпорындарды тиімді басқаруда және олар ұсынатын қызметтер спектрін кеңейтуде, қызметтің басқа да бағыттарын дамытуда пайдаланыла алады.
Сонымен қатар, диссертациялық жұмыстың нәтижелері Емдік-сауықтыру туризмі және Санаториялық-курорттық қызмет курстары бойынша оқу бағдарламаларын құрастыру барысында жоғарғы оқу орнында пайдаланылды.
Магистерлік жұмыс құрылымы. Магистерлік жұмыс кіріспеден, негізгі бөлімнен, қортындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен, қосымшадан тұрады.
Кіріспе ғылыми мәселенің қазіргі жай-күйін, тақырыптың өзектілігі мен жаңалығын, осы жұмыстың басқа ғылыми-зерттеу жұмыстарымен, сондай-ақ зерттеудің мақсаттары, міндеттері, объектілері мен тақырыптарын, ғылыми-зерттеу (эксперименталды-зерттеу) жұмыстарын орындаудағы орны туралы бағалауды қамтиды. Тұтастай алғанда, қорғауға ұсынылған методологиялық база көрсетіледі.
Диссертациялық жоспардың зерттеулердің жұмыс жоспары төменде көрсетілген.
Тақырыпты әрі қарай зерттеу барысында кейбір тарауларға өзгерістер енгізілуі, жоғалып кетуі немесе жаңадан пайда болуы мүмкін және атауының өзгертілуі мүмкін.
Мазмұны
Беті.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
Қазақстан Республикасындағы курорттық қызмет көрсетудің мәні мен ерекшеліктері ... ... .
1.1 Курорттық іс дамуының тарихи аспектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.2 Әлемдік курорттардың дамуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.3 Кәзіргі Қазақстандағы санаторлық-курорттық ресурстар ... ... ... ...
2 Қазақстандағы санаторлы-курорт қызметтері нарығын талдау
2.1 Қазақстандағы санаторлық-курорттық мекемелердің түрлері және орналастыру ерекшеліктері
2.2. Қазақстан Республикасындағы санаторлы-курорттық даму динамикасы мен нарқытағы жағдайына талдау
3 Қазақстанда курорт нарығын қалыптастыру деңгейі және оны жетілдіру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ...
3.1 Қазақстанда курорт қызметтерінің нарығының кәзіргі замандағы негізгі даму мәселелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.2 Қазақстанда курорт қызметтері нарығының кәзіргі замандағы негізгі даму мәселелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ...
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ...
Қосымша А ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ..
Қосымша Б. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ..
Қосымша В. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1 Қазақстан Республикасындағы курорттық қызмет көрсетудің мәні мен ерекшеліктері
1.1 Курорттық іс дамуының тарихи аспектілері
Туризм қоғамдық, шаруашылық және кеңістіктік құбылыс ретінде ежелгі замандарға терең кең тамыр жайған мол дәстүрге ие. Туристік әдебиеттерде туризмнің дамуын кезеңдерге бөлу жайында көптеп айтылады, әсіресе В.Унцкер мен Дж. Мариотти секілді ғалымдардың ортақ еңбектерінде.
Бұл еңбекте К. Пшеславскийдің (1973) бөлген кезеңдерді келтірілген, оның келесідей кезеңдері бар:
1. Туризм XVIII ғасырдың соңына дейінгі туризм:
а) ежелгі туризм;
б) орта ғасырлар мен қайта өрлеу дәуірі кезіндегі туризм;
в) XVII және XVIII ғасырлардағы туризм;
2. XIX және XX ғасырлардағы - Дүниежүзілік соғысқа дейінгі туризм;
3. Қазіргі заманғы туризм.
Туристік саяхаттар, сауда-саттық сапарлар өзінің мәнін жоғалтқанда басталады деп санйды. Біздің заманға дейінгі мың жылдықта ескі Египетте аталынып жүрген, осындай алғашқы көшіп-қонушылыққа жататыны - діни негізіндегі саяхаттар. Біздің заманға дейінгі ғасырда египет фараоны Нехао Африка төңірегінде атақты үш жылдық саяхат құрған.
Ертеректе туристік саяхаттар қалаларды көріп, жасанды көлдер, шипалы бұлақтарға барумен байланысты болды; кейініректе жиілеп салына бастаған пирамидалар саяхаттанушылардың назарын аудара бастады. Алайда, жақсы дамыған жол торлары мен сапалы түнеу үйлері және арзан асханалардың тек қана ежелгі Греция мен Римде пайда болуы бұл саяхаттарды белгілі мөлшерде тежеді. Туризм ол кездегі ешқандай табыс көзіе әкелмеді.
Ежелгі Грецияда курортология мен емдік туризм пайда бола бастады.
Римдіктер өздерін сауықтыру үшін жылы су көздеріне және курорттарға барып тұруды жақсы көрді. Емдеу құдайы Асклепийдің храмдары көне замандарда құрыла бастайды, классикалық кезеңде (5-6 ғғ. б.з.д.) олардың саны 60-тан астам болады. Олар қаладан қашық, қыраттау, жақсы климаты бар жербе салынды. Швейцариядағы курорт Сент Моритц әйгілі ерекшелігімен пайдаланылды.
Туристік саяхаттардың ерекше формасы емдік жерлерге сапар шегу болды. Алғашында қалада тұратын бай гректер мен римдіктер қала сыртындағы ауылды мекендерге шығып отырса, кейініректе бұл саяхаттардың географиялық шектеулері кеңейе түсті. Минералды бұлақтар мен храмдардың қасында қазіргі санаторийлерге ұқсас объектілер салына бастады, ал емдік жерлер жоғары комфортты жағдайлары мен ойын-сауықтық көп түрлілігімен әйгілі болды.
Ол кездерде ең әйгілілерден Байедегі, Компаниядағы (қазіргі Италия) шомылу орындары болды.
Емханалардан басқа римдік провинцияларында бұл кезде Aguae Calidae (қазіргі Виши, Франция), Aguae Helveticae (қазіргі Баден, Щвейцария), AguaeHerculi (қазіргі Байе Херкулан, Румыния), Aguae Solis (қазіргі Бат, Ұлыбритания) әйгілі болды.
Қазіргі кездегі туризмнің классификациясы ең алдымен кеңістіктің әлеуметтік-эканомикалық құбылысын, аумағын, туристік шаруашылығының кәсіпорындары, туристік іс-әрекеттері мен жалпы туризмді жоспарлау қажетті. Осы классификациясының мәні тиризмнің формаларын және түрлерін анықтаумен бітеді.
Қоғамдық функциялардың және технологиялық өндірістерінен туризмнің үш формасын көрсетеді:
а) емдік туризм (курорттану және сауықтыру)
б) денсаулық-сауықтыру
в) танымдық
тұлғалардың физикалық және рухани күштерін қалпына келтіретін негізгі адамдардың қанағаттандыратын спектрлерін көрсетеді.
Формалар мен кластардан ерекше, туризмнің түрлері әртүрлі. Олар факторлардан тәуелді, олардың маңыздылардың бірі:
- бос уақыттың ұзақтығы мен көптігі;
- жасы, жынысы, денсаулықтың жағдайы, рухани дамуының деңгейі, адамдардың өзінің талғамы және олардың материалдық жағдайы;
- табиғи жағдайларының әртүрлілігі мен маусымдылығы;
- негізгі жылжу мүмкіндіктерінің бар болуы.
Мақсаттарды, жағдайларды, бағыттарды және қазіргі кездегі туризмнің даму масштабтарын формаларға, кластарға және түрлерге бөлуге болады.
Адамдардың денсаулығын сақтау және күшейту, оладың еңбекке деген ынтасын арттыру бұл әр мемлекеттің әлеуметті саясаттың міндеті, олардың шешуі туризмнің басты рөлі болады, сонымен қатар негізгі емдік функциялар мен белсенді демалыс және т.б. Санаторно - курорттық ем, адамдардың қиын аурулардан өткенін, қайта өз денсаулығын нығайту үшін арналған және де емдік процессін жалғастыруға мүмкіндік береді.
Туризм арқылы емдеу - өндірісті және өндірістік емес мәселелерін шешудің бір рөлі, адамның физикалық және психологиялық шаруадан шыққан. Дұрыс ұйымдастырылған және белсенді демалыстың кең қолдануы (жаяу жүру, қайықта жүзу, велосипедпен тебу және т.б.) адамдарды физикалық жағынан күштерді нығайтатын, сыртқы ортаға және жағымсыз әсерлерден кері ұстауға мүмкіндік береді. Денсаулық сауықтыру туризмі, адамдардың денсаулығын күшейтеді, адам ағзасының маңызды жүйесін қалпына келтіреді. Бұл жағдайлардың мәндері: көп жүрулер, саяхаттар, экскурсиялар, мерекелер, ауа және күн сәулелік ванналар, теңіздік және өзендік жүзулер және т.б. жатқызуға болады. Әлеуметтік-эканомикалық мәні бар туризм функциясы өте жоғары, өйткені ол миллион адамдардың денсаулығын және еңбекке талпынысының күшеиюіне бағытталған.
Емдік және сауықтыру шараларын қолданбасақ, онда келешектегі ұрпақтардың дамуына жол бермейді, өйткені, сол кезде еңбектік қажеттіліктер мен қоғамның белсенді дамуы азаяды.
Қарастырылған үш формада туризмнің классификациясы қалыптасады, яғни оны кластарға, түрлерге, әртүрлілікке бөлінеді. Осылардың бөлінуінің нәтижесінде әртүрлі критериялар мен признактер бар.
Курорттық және сауықтыру емі - бұл халықтың көмегіне емдік-профилактикалық түрі. Бұл емді физиологиялық және шынайы деп есептеуге болады. Шынайы емдік факторға климат, минералды сулар, емдік балшық, теңіз шомылуы және т.б. жатады. Табиғи емдік факторлармен бірге физиотерапия, диетотерапия, емдік шынықтру, массаж, инерефлексотерапия және т.б. курортта істейді.
Туризмнің антикалық дамуы, ең басты Ежелгі Греция мен Римнен басталады екенін біз білеміз. Бірақ екі мемлекетте экономикалық жағынан туристік саяхаттар жасалынған. Олар осы салаларға көп көңіл бөлген. Топтық сипаттама діни мақсатымен сло кезде ерекшеленеді. Ең әйгілі саяхат Олимпия, Зевс мерекесімен біріктірген, б.з.б. VII ғ. бастап әр төрт жылда өткізетін.
Негізінен туризмнің пайда болу территориясы, терең тамырымен сіңген, ол Қаратеңіз аймағынан келді деуге болады. XVIII ғасырдың басы Рессей патшасына, емдік туризмнің бастамасы болды. Оның салуына Петр 1 қол салды, ол да кейбір шетелдік курорттарын біліп, өз жерінде ключевые воды іздеу жұмыстарын жүргізді. Ал 1717 жылы заң шықты, яғни О приискании в России минеральных вод осы сулармен қолданып, барлық аурулардан емдеу. Бірақ 1719 жылы жаңадан указ шығып, жаңа емдік курорттардың ашылуына басты жол болып табылады. Сондықтан Рессейдің емдік курорттың басты тарихы 1719 жылдан басталады деуге болады.
XVII ғ. біраз уақыттан ғана Кавказдық минералдық су қоймалары зерттеліне басталды. 1803 жылы қышқыл су бастуының қасында тұрғын үйлердің пайда болуына байланысты, бұл қалашық Кисловодский атына ие болды. Осыдан кейін Ессентуки мен Железноводск минералды сулары да ашылды. XVIII ғ. екінші жартысынан және XIX ғ. дейін курорттық даму деңгейі тез өсті деуге болады. 1815 жылы Старая Русса курорты пайда болды, ал 1830 жылдары Одессалық емдік балшық курорты, 1833 жылы Сергеевские минералды суы, 1838 жылы - Юрмала және т.б. XIX ғ. екінші жартысында Крым-Сакское мен Генакское балшық көлдері, Сибирде -Ямаровка, Дарасун; Орталық Азияда - Ыстық көл, Ақсу, Джалал-Абад, ал Қазақстан территориясында Алма-Арасан, Қапал-Арасан; Грузияда - Боржоми, Цхалтубодта емдік климаттық зерттеулер жүргізілді. Осы аймақты зерттегеннен кейін, қолдануға болады деген тұжырым жасады.
XIX ғ. ғасырдың соңында ресейліктер арасында екінші таулы аудан Қырым әйгілі бола бастайды. Ол кезде Қырымның емдік климаты демалу жүйесінде ауруы бар адамдар үшін оңды және шипалы қасиеттерге ие болды. Осы қасиетіне байланысты Қырым Ресейдің ең көп барылатын жеріне айналды.
Курорттардың ашылып және салынып жатқан курорттар толығымен мемлекет қазынасына кіретін. Бірақ оған қарауға мүмкіндік болмады. Сондықтан көптеген курорттар жеке меншікке немесе арендаға берілген.
XIX ғ. курорттарды басқарушылар, табысты үлкейту мақсатында санаторииде, емдіктерде орналастыру жұмыстары жүргізілді. Негізінде бальнеотехника су емдері салынды Пятигорскииде және Кисловодскиде, ал емдік балшық Ессентукиде. Бірақ жалпы курорттық іс-әрекеті болған жоқ. Жергілікті мамандар минералды сулар мен балшық қорларын пайдалану мүмкіндіктерін қарастырды, бірақ нәтижесінде іс практикасында зерттеулер болған жоқ. Курорттардың басқарушылары табиғи ресурстарын эксплуатация жасап, оларды сақтандыруға, эффекті курортық емге көңіл бөледі.
Революция алдында Ресейде минералды көздер бар жерлерді және емдік балшық курорттардың қорлары тек 36 курорт іске асырылды, бұнда тек осылардың табиғи емдік факторларын қолданған. 3 мың орынға тек 60 санаториилер болды. Практикант дәрігерлер ғана жұмыс істеді. Курорттардың көбісі санитарлық талаптарға сай болған жоқ. Осындай Кисловодскиде болған, су құбырлары, канализация, су стоктары мен көшелері шамдалмаған болатын, үлкен әдемі үйлердің арасында қоқсықтар жататын. Хан үкіметі жергілікті курорттардың дамуына мән бермеген.
Қол жетпейтін курорттық емі, кең массалық еңбек ететіндер туралы статистикалық мәлімет бойынша талдауға болады. Мысалы: Кавказдың минералдық суының курорттары 1907 жылы помешиктер мен ауылдықтар - 41,9%, буржуазия өкілдері - 23,8%, халық армиясының әскерлері - 10,5%, чиновниктер мен басқалар - 23,8% құрған. Совет билігі орнатылған күннен бастап, комунисттік партиясы ылғида еңбекшілердің, денсаулық сақтау және санаторно - курорттық емнің дамуына көп көңіл бөлді.
В.И.Лениннің СССР кезіндегі санаторно - курорттың даму бағдарлмасының негізінде келесі келесі принципті көздеді: курорттар еңбекшілерге арналған. Совет үкіметінің декреті, курорттардың және еңбекшілерге демалыс мекемелерін Октябрь революциясын бірінші жылдардағы даму шараларын қабылдады. Декрет "жалпы мемлекеттік мағынасы бар емдік жерлері туралы" 4 көкектен 1919 жылы В.И.Лениннің қол қоюымен, курорттарды ынталандыруға жариялаған және оларды еңбекшілердің қолына беру. "Емдік жерлер және курорттар туралы, - декретте айтылған, - бөтен СССР аумағында болғандардың және курорт өзінің жабдықтарымен, қызмет ету Республиканың меншіктерін тұрады және емдеу мақсатында қолданылады". Декрет санаторно - курорттық іс-әрекетте мемлекетте маңызды болады, ол курорттардың санитарлық қорғауға басты болған. 1921 жылы мамырда В.И.Ленин декретке қол қойды. "Дмалыс үйлер туралы" олар жұмысшыларға және қызметкерлерге өзінің күштерін, энергияларын берілген демалыста қалпына келтіруге мүмкіндік береді. Осы декретті шығарғаннан кейін, губерния бөлімдерінің профсоюздары демалыс үйін ұйымдастыруға қатысты, яғни оларды кең түрде қолдануда саябақтарды және үйлерді қолданды.
Совет эаңы бірінші күннен құрылғаннан кейін Қазақстанда мемлекеттік мағынасы бар крорттар ашылды: Борабай, Мұялды, Жаңақорған және тағы басқалардың көмегімен бірге көп профилдік санаториилер, пансионаттар, демалыс үйлер және турбазалар ашылған.
Бірақ ең бірінші табиғи емдік факторлардың мәліметі, Қазақстан аумағының XIX ғасырдың ортасында Рахман кілттері және Қапал-Арасан көздерінің геологиясы туралы хабар - баспаларында алғаш рет белгіленді.
Сонымен қатар Борабай көлі туралы, Жусалы және Барлық-Арасан көздері туралы, емдік қасиеті бар екеніне хабарлы болды. Бірақ та, көп табиғи минералды су, емдік балшық, қолайлы климаттық жағдайлар және әдемі ландшафт санына қарамастан, революция жылдарында үлкен дала аумағында тек жеке санаториилер әр 30 орынға Борабай және Берчогур болды. Мемлекеттік курорттардың мағынасының алғашқысы "Борабай", ол 1920 жылы ашылған, 1922-1925 жылдары "Мұялды", "Аул", "Сор", "Чимган", "Рахман кілттері" сияқты курорттар салына бастады.
Отызыншы жылдарда бальнеология ғалымдары, климатологтар, гидрологтар, геофизиктер, химиктер және дәрігер курорттологтар 20 шақты табиғи-емдік жерлер туралы мәлімет жинап және даму дәлелдігінің болашағы үшін, кешенді зерттеулер жүргізді. 27 наурыздың 1931 жылы Қазақстанда курорттық трест құрылған, ал 1934 жылдан бастап курорттарды басқаруға береді. Ол бар курорттарды біріктіріп, жаңадан эксплуатация жасауға ауытқан "Қапал-Арасан" және "Барлық-Арасан".
Қазақстанның курорттық байлықтарын игеруге және оқуда көптеген ғалымдар басты рөл атқарған: Славянов Н.Н., Зарницин Л.И., Курлев М.Г., Иванов-Незманов В.И., Климовский В.А., Абдималиков С.А. және басқалар.
"Аяқ-Қапал", "Жаңақорған" сияқты курорттық ұйымдарға үлкен әсерін тигізген және ғылыми жұмыстарын өткізген Сызган А.Н. профессоры болды.
Курортология секторының қызметкерлері 1950 жылы Қазақ ССР Академиясының өлкетану патология институтына мүше болып кірген Беклемишева Н.Д. профессорының қолдауымен Көкшетау, Павлодар және Қарағанды облысының үлкен ғылыми-зерттеулер жұмыстарын өткізуді және курорттық аудандарының даму жоспарын өткізді.
Өлкетану-патология Институтының курорттық ресурстарының бөлімін меңгерген медицина ғылымының кандидаты Замятин С.И. көлдердің балшық емі бар екенін және республиканың минерал суы бар көздеріне зерттеу жұмыстарын жүргізді.
Курорттану және сауықтыру санаториилерінің, демалыс үйлердің, пансионаттардың құрылуын және салынуын, үлкен мамандырылған бірлестіктер жүргізді. 1960 жылы демалыс мекемелерін денсаулық-сақтау министерствосына берілді. Санаторно-курорттық емдік және демалыс еңбекшілері, мемлекетте аурулардың азаюын және оны тоқтатуына зор көмек тигізді.
XIV және XV СССР профсоюз съездерінде денсаулықтыру мекемелердің даму жолдары анықталған. Оралда, Сібірде, Қиыр Шығыста және Қазақстанда курорттар мен демалыс зоналар торларын нығайтуға шешім қабылдаған.
ЦК КПСС-нің 26 съездің проектісінде "1981-1985 жж. және 1990 ж. кезеңіне дейін негізгі экономикалық бағыттары және әлеуметтік дамуы" партиясында еңбекшілердің демалыс мекемелерін дамытуға және үлкейтуге есеп шығарды, сонымен қатар ата-аналар балаларымен емдне және демалыс зоналарын нығайтуға шешім қабылдады.
1980 жылы Қазақстанда курорттно-аснаторлық ісі кең таралуын алды. Халықты емдеу, демалу үшін салынған курорттық зоналар, демалыс үйлер, он шақты аснаториилер салынып ашылған.
СССР ыдырауынан кейін және Қазақстанның тәуелсіздігі алынғаннан кейін, 1991 жылдан бастап Қазақстан Республикасында курорттық-санаторлық іске назарын аудармады. 1991-2001 жж. кезеңінде кейбір санаториилер мен демалыс үйлер жеке қолдануда болды. Қалғандар, өзінің дұрыс табысын әкелмейтіндерді және туристік орталықтардан алыс орналасқандар жабылып қалады. Сол кезде Қазақстанның халық арасында шетел курорттардың ыңғайлы ифрақұрылымдары мен емдік жобасына үлкен көңіл бөлді.
Соңғы жылдары Қазақстанның кейбір санаториилері, демалыс үйлері жаңартылып, халықтың демалыс және емдік талғамына сай болып жасалынған.
Сонымен қатар емдеу мекемелері, типология бойынша, бірнеше түрлерге бөлінеді: курорт (бальнеологиялық, климаттық, аудандық мағынасы бар курорт, жергілікті мағынасы бар курорт, федералдық мағынасы бар курорт),санаторий (климаттық-қымыз емдеуі бар, бальнеологиялық, емдік балшықпен емдейтін, мамандандырылған), пансионат,демалыс үйлер. Ал емдік туризмнің даму тарихын үш бөлікке бөлуге болады: ежелгі Грецияда және ежелгі Римде даму уақыты; Ресейде XVII ғасырдан бастап төңкеріске дейінгі уақыт; Кеңес Одағы кезіндегі және қазіргі уақыттағы.
1.2 Әлемдегі курорттардың дамуы
Б з ІІ ғасырынан Курорттардың алдына өзіндік тарихын ежелгі рим моншаларының шипалы бұлақтарынан алады.
Олардың мақсаты денсаулықтарын қалпына келтіруге асыққан адамдарға көмек қолын созуға асығады.
Осы қолайлы жағдайға байланысты курорттардың шоғырланған әйгілі орындары жағажайлар, таулар, көлдер және емделу мен демалысқа арналған ерекше табиғи климаттық орындар сонымен қатар, спортпен шұғылдануға мүмкіншілік береді.
Еуропаның емдік туризмі жоғары деңгейде дамыған. Мұнда емдік туризмнің барлық түрлері қолданысқа ие болған. Еуропада кең көлемді курорттар санаторийлар және демалыс үйлері бар. Осы аймаққа жыл сайын көптеген адамдар лық болып келуде. Негізгі емдік туризмнің аймақтары Еуропаның орталығы мен шығысында және батысында шоғырланған.
Бұрынғы социалдық мемлекеттер курорттық жобаның әдеп-ғұрыптарына өте бай сонымен қатар емдік табиғи климаттық ресурстарының спектрлері кеңінен таралған және қазіргі заманғы қазіргі заманғы әсерлі методтарды науқастардың ауруларын емдеуі одан басқа пациенттердің қалпына келуін қадағалайды.
Туристік ағымның бетке ұстар мемлекетінің бірі Чехия. Ең үлкен көлемді танымал чехиялық емделу орны Карловы - Вары.
Ұлттық туристік әкімшіліктің мәліметтеріне сенетін болсақ Чехияны жыл сайын әлемнің 70 мемлекетінен 50 мың адам емдік мақсатта 2 млн экскурсант өз жұмыстарын тиянақты атқаруда.
Соңғы уақытта Чехияда емдік орындарды белсенді түрде қолдану қолға алынуда. Курортта камералық театралды ойындар, мұражай, қойылым залдары ойын орындары түнгі клубтар өз есігін айқара ашуға әзір.
Белсенді демалыстың мүмкіндіктері кеңейіп ойын алаңдарына және гольф ойнына жағдай жасалынып жатыр.
Еуропаның екінші мемлекеті Чехияның емдік туризмдегі айқындасы - Венгрия оны мемлекеттің термалды сулар қаласы деп атайды.
Өзі жарты миллиондай кубтық метрге жетер жетпес термалды су күніне табиғи бұлақтар мен скважиналардан ағады оның тең жартысын тұрғындар медицина саласында қолданады. ХІХ-ғасырда Венгрия еуропаның сумен емдеу және шомылу орталығына айналды. Бүгін де Венгрияның 22 қаласы мен 62 тұрғылықты бөлімшелерінде емдік дәрежесі анықталған бұлақтар жұмыс істеуде.
Батыс Еуропа мемлекеттерінде әлемге танымал курорттар орналасқан олар: Германиядағы Баден-Баден және Висбаден, Франциядағы Виши Великобританиядағы Бат Бельгиядағы Спа курорттары т.б.
Олардың әлемге танымал бола бастаған уақыты ХІХ-ғасырдың екінші жартысы болып есептелген осы орынды емделуге ғана емес сонымен қатар демалу мақсатында қолдана білген. Батыс Еуропаның курорттарының тең жартысы Германия Австрия және Швейцарияда шоғырланған. Олар негізінде екі тип бойынша ұсынылған: балнеологиялық және климаттық.
Америкада курорттану және сауықтыру туризмнің лидері АҚШ болып табылады. Денсаулық сақтау аймағында олар көптеген жетістіктерге жетті. Әлемдегі ең керемет мамандықтардың бірі дәрігерлік ауруханалық кешендер техниканың соңғы жетістіктері мен жабдықталған. Балнеологиялық курорттар Солтүстік Американың ең негізгі типтері болып табылады.
Олар көптеген штаттарда кездеседі. Минералды сулардағы әйгілі курорттар Маммот-Спрингс, Хибер-Спрингс, Хот-Спрингс АҚШ-тың оңтүстік орталығының Арканзас штатында орын тепкен. Сұранысқа ие болғандар примориялық климаттық курорттар демалысқа лайық болып келеді.
Таяу Шығыста туризм Өлі теңіз жағалауында дамыған. Тұзға толы минералды құралдары мен оның суларында тірі жәндіктің өмір сүруіне де қауып төнеді.
Туристер оған қарамастан израильдің Өлі теңіз жағалауында шоғырланған жерге терапевтикалық ем алу мақсаты мен курорттарына ағылып төгіліп келуге талпынады. Эйн-Букек, Эйн-Геди, Неве-Зохар.
Оңтүстік, Шығыс, және Оңтүстік Шығыс Азия мемлекеттерінде емдік туризм әлсіз түрде дамыған. Шығыста кеңінен таралған медицина саласы фитотерапия инемен емдеу сияқты жағдайлар шетелден келген туристерге өте қатты ұнайды. ТМД ның шекарасында ертедегі жазған жазушылардың қалдырған өсиеті секілді емдік орындар туралы мағұлматтар баршылық.
Колхидтық ойпатта шипалы судың бұлақтары Арзни, Джермук, Истису және тб. Ең бірінші жиналыстар шипалы суларды бақылау және оларды емдік мақсатта Петр І нің бастамасы бойынша шетелдің курорттары мен танысқаннан кейін ключевые воды аймақтарын іздеуге кірісті.
1717 жылы Ресей территориясынан минералды суларды іздеу туралы жарлық басылымнан шыққан осы жарлық бойынша тұрғындар, әр түрлі аурулардың түрлеріне қолдануға болады деген сөздері бар екен. Дәрігер Г. Шобер Петр І тапсырысы бойынша тексерістер жүргізе келе Солтүстік Кавказ аймағынан термалді минералді судың бұлағын тапқан болатын. Бұдан ертерек 1714 жылы Карелияда жүрегінен науқастанған жұмыскер И.Рябоев құрамына темірдің молекулалары қосылған сумен емделіп аяғынан тік тұрғаннан кейін осындай емдік бұлақтың бар екендігін патшаға қол қусырмай жеткізуді ұйғарды. 1719 жылы Петр І Петразаводсктің қасындағы Мациалді Кончезерлік судың емдік қасиеті бар деген жарлыққа қол қойды. Осында патшаның жанұясына арналып сарай қаланған болатын, бұлақтың астынан су ішетін галерея келген адамдардың қонақ үйлеріне айналды. Бұл курорт Ресейдің ең басты курорты болып жарияланды. Осы кезде Петр І жарлығы бойынша Липецктегі тұзды суларда бадерлік моншалар құлпытасы қаланғаннан кейін бұл курортты әлемдегі екінші демалыс орнына айналдырды.
Жерді жаулап алғаннан соң кавказ тұрғындары мен ертеде емдік минералді сулардың бұлақтары ашылды: бұл сулар жарақаттанған солдаттарды емдеуге арналған. ХVIII-ғасырдың екінші жартысында ал негізінде ХІХ-ғасырда курорттық жобаның тез қарқынмен өсу кезеңі басталды, ТМД-ның әр түрлі аймақтарында минералды бұлақтар мен батпақтық өзендер зерттелу сатысынан өтіп, курорттардың ашылу салтанаты жариялана басталды. 1828 жылы Ескі Русса курорты, 1830 жылы Одессялық батпақ курорты, 1833 жылы Сергиевтік Минералды сулар, 1837 жылы Друскининкай, 1838 жылы Кемери, 1848 жылы Услье, 1867 жылы Белокуриха, және тб. ХІХ-ғасырдың екінші жартысында Қрымның емдік-климаттық аймақтары зерттеле басталды, Сақтық және Тинақтық батпақтық өзендері, ал Сібірде - Ямаровка, Дарасун, Орталық Азияда Ыстық Көл, Ақсу, Жалал - Абад, ал Қазақстан шекарасында Алма - Арасан, Гүлстанда Боржоми, Цхалтубо.
Барлық ашылып салынған курорттар мемлекеттің қазынасынан қаржыландырылды, бірақ осы аймақты қалпына келтіру туралы жоспарға сүйене қойған жоқ.
Ережелерге сүйенетін болсақ емдік орындары қалаларға жеке емденушінің патшалы үйлердің қоластына жалға берілген болатын. Гагра Боржоми Алупка Абастумани Гурзуф Ливадия курорттары патшалы жанұяның қарамағында еді.
СССР дегі Кеңестер өкіметінің жылдарында жаңартылған әлеуметтік мәні мен негізгі медико-биологиялық жүйесі науқастарға емдік курорттар орнықты. Олар қағидалар жүзінде өзгеріп патшалы Ресейдің курорттарды қолдану үшін кластық сатыға бөлініп отырды.
В.И. Ленин Кеңестік өкіметті курорттық жерлерді қалпына келтіріп ғана қоимай курорттық жобаны қолға алу мен қатар еңбек етушілерге курорттың орындарын жеткілікті етуді талап етті. В.И.Лениннің денсаулықты сақтау ортасына қосқан үлесі курортологияның әлеуметтік мәнін түп тамыры мен өзгеріске ұшыратып, еңбек етушілерге кеңестік курорттық жүйені орнату мақсатында емдік - ауруханалар мен санаториялық - курорттардың арасында профилактикалық жұмыстармен жіберілгені табиғи факторлар дың емдік мақсатын құлшына пайдаланды.
Ұлы Қазан әлеуметтік төңкерісінен кейін курорттар мен санаторийлар бүкіл халықтың ииелігіне өтті. 20 наурыз 1919 жылғы В.И.Ленин декретке қол қойды "мемлекет аралық маңызы бар емдік орындары" осы бағдарлама бойынша курорттық аймақтарды дамыту ұйымдастыру принциптері курорттық және санаторийлік орындарда медициналық көмек көрсету болып табылады. Ал 13 мамыр 1921 жылы "Демалыс үйлері туралы декретке қол қойылды".
Осындай тарихи маңызы бар құжаттарға қол қойылғаннан кейін СССР де мыңдаған емдік орындары бой көтере бастады: көп профильді санаторийлер, пансионаттар, санаторийлік-профилакторийлар, демалыс үйлері мен туристік базалар жұмыс істей бастады.
ХІХ ғасырдың 80-жылдарында өкіметтегілер курортты аймақтарды сатып алуға кірісті. ХХ ғасырда курорттардың иелері пайданың көзін көп табу мақсатында санаторийлер мен емдік орындарын қайтадан жаңартуға көше бастады. Негізінде салынғандары Пятигорсктегі және Кисловодсктегі сумен емдеу орны балнеотехникалық нормаларға сай және батпақпен емделу Ессентуки қаласына қарайтын болып есептелді.
ТМД-дағы климаттық емделудің даму сатысы XVIII - ғасырдың әйгілі клинистері қол ұштарын созды олар С.П. Боткин, В.Ф. Снегирев, Г.А. Захарин, А.А. Остроумов және тб.
1965 жылы СССР де (Баку) Бүкіл Кеңестік курортологтар мен физитерапевтердің отырысы болып өтті онда талқыланған жағдайлар актуалді теоретикалық балнеологияны ұйымдастыру мәселесі қаралып курортология мен физитерапияға да қатысты болды, ал СССР де физикалық факторларды профилактика мен емдік жолдарына атеросклероз ревматизм тамырлардың ауыру және перифериалық жүйке жүйесінің ауру жақтарын талқыға салды.
Балнеологияда курортологияда және физитерапияда ғылыми-зерттеу жұмыстарын үйлестіру әлеуметтік мемлекеттерде күн сайын симпозиум мен талқылануға жатқызылды. Осындай үйлестіру жұмыстары Мәскеу, Марианске -Лазне, Познани, Будапешт, Бад-Эльстере қалаларында болып өткен. Кеңес тарапына басқа да жобаларды талқылауға шақырылады, балнеология мен курортологияға бейтаныс институттардан әлеуметтік мемлекеттердің хатшылары келіп қатысады. 1960 жылғы Франтишкови - Лазнедегі (Чехословакия) Халықаралық конгрсте көптеген аурулардың түрлері қарастырылып торфтар мен емдік батпақтардың микробиологияның химия физикохимиялық түрлерін әр түрлі ауруларға қолдану барысы шешілді. 1962 жылы Баден - Баденде (ГФР) Халықаралық конгрсте медициналық климатология саласынан балнеофактор механизмінің әсер етуі курорттық емделуге көрсетіліп, арнайы жобамен жасалған.
Курорттық және сауықтыру туризмі бүгінгі таңда туризм индустриясының болашағы зор салаларының бірі болып табылады. Тән және рух саулығына деген сән ХХІ ғасырда емдік-сауықтыру туризмінің аса үлкен қарқынмен дамуына негіз болды. Әлемнің көптеген елдерінде емдік-сауықтыру туризмі жалпы ішкі өнімді қалыптастыруда, халықты жұмыспен қамтамасыз етуде маңызды рөл атқарады, сонымен қатар көлік және байланыс, құрылыс, ауыл шаруашылығы, тұрмыстық тауарлар өндірісі сияқты экономиканың негізгі салаларына орасан зор әсер етеді және әлеуметтік-экономикалық дамудың өзіндік факторы болып есептеледі.
А.М. Ветитневтің анықтамасы бойынша емдік-сауықтыру туризміне арнайы сауықтыру бағдарламаларының негізінде денсаулықты нығайту және аурудың алдын алуға бағытталған туризм түрі жатады [1]. Сонымен қатар емдік-сауықтыру туризміне физикалық және психологиялық денсаулықты қалпына келтіру мен демалу мақсатындағы туризмді жатқызуға болады. А.В.Бабкин бойынша емдік-сауықтыру туризмі резиденттер мен резидент емес тұлғалардың мемлекет аумағында немесе шет елдерде 24 сағаттан кем емес және 6 айдан аспайтын уақыт аралығында емдік-сауықтыру мақсатында орын ауыстыруын қарастырады және курортологияға негізделеді [2]. Курортология - бұл табиғи емдік факторлар және олардың адам ағзасына әсері мен емдік-сауықтыру мақсатында пайдаланылу әдістері туралы ғылым.
Ерте кезеңдердің өзінде адам ағзасына әр түрлі табиғи, климаттық, гидроминералды және ландшафттық факторлардың әсер ететіндігі байқалған болатын, ал ХVI-XVIII ғасырларда климатпен және сумен емдеудің ғылыми алғышарттары қалыптасты, алғашқы курорттар пайда болды, курортология ғылым ретінде медициналық тәжірибеге енді.
Бальнеология (лат. balneum - монша, суға түсу) - минералды сулардың пайда болуы мен физико-химиялық қасиеттерін және емдік-сауықтыру мақсатында қолданылу әдістерін зерттейтін ғылым. Бальнеологияның алғышарттары б.з.д. V ғасырда ғалым Геродот минералды суларды пайдалану әдістері мен жағдайларын ұсынған кезде пайда болған, ал Гиппократ (б.з.д. V-IV ғғ.) өз еңбектерінде өзен, көл және теңіз суының емдік қасиеттерін атап өткен. Ғылыми бальнеологияның негізі XVII-XVIII ғасырларда неміс ғалымы Ф. Гофман минералды сулардың химиялық құрамын анықтаған кезде қалыптасты.
Емдік сулар химиялық құрамына және шипалы қасиеттеріне қарай көмір қышқыл газды, күкірт сутекті, құрамында темір, күшәла, марганец, мыс, алюминий, органикалық заттар болатын сулар, бромды, йодты, радонды және кремнийлі сулар болып бірнеше топқа бөлінеді. Минералды сулармен емдеумен қатар, емдік-сауықтыру туризмі саласында балшықпен емдеу де кең тараған.
Балшықпен емдеу, пелоидотерапия (грекше plos - саз, балшық және therapeіa - емдеу), құрамында тұздар, өсімдік шірінділері, сондай-ақ, оларды қорек ететін ұсақ организмдері бар балшықты және балшық тектес (парафин, озокерит) заттарды емге пайдалануды білдіреді. Шипалы балшықтар химиялық құрамы, шығу тегі және пайда болу жағдайларына байланысты әр түрлі болады. Олар кейбір физикалық және химиялық қасиеттеріне (тұтқырлығы, су сіңіргіштігі, жылу сыйымдылығы, жылу сақтағыштығы, т.б.) қарай топтарға жіктелінеді. Арнайы қыздырылған шипалы балшықтар өздерінің бойында қызуды ұзақ сақтаумен қатар, терідегі рецепторларға, дәнекер тіндерге, ішкі секреция бездеріне әсер етіп, организмдегі зат алмасу, регенерация процесінің жүруін реттейді, ауырсынуды басады. Балшықпен емдеу, негізінен, сүйек-буын, жүйке, ас қорыту, жыныс мүшелерінің ауруларына қолданылады.
Қазіргі кезде дамыған елдерде курорттық және сауықтыру туризмі екі бағытта қалыптасады:
- науқастардың арнайы мекемелерде туристік бағдарламалармен қоса ем қабылдауы;
- дені сау адамдардың арнайы мекемелерде белгілі бір қызметтер алу арқылы физикалық және психологиялық жағдайын қалпына келтіріп, жақсарту мақсатында өзге елдерге саяхат жасауы.
Емдік-сауықтыру туризмінің негізгі даму аймағы - Еуропа, нақтырақ айтсақ, Орталық және Шығыс Еуропа болып табылады. Бұл мемлекеттерде емдік табиғи-климаттық ресурстар кең тараған, сонымен қатар науқастарды емдеудің, қалпына келтірудің және аурудың алдын алудың қазіргі заманғы тиімді әдістері пайдаланылады.
Еуропа елдерінің ішінде шипажайлы-курорттық емделуге келушілердің саны жөнінен Чехия алдыңғы орынды алады. Мұндағы ең үлкен және әйгілі здравница - Карловы Вары болып табылады. Чехияның ұлттық туристік әкімшілігінің деректері бойынша жыл сайын оған емделуге әлемнің 70 елінен 50 мың адам және 2 млн. экскурсант келеді. Соңғы кезде елде чех здравницаларын еуропалық емдік-сауықтыру туризмі нарығында белсендірек жылжыту шаралары жүргізіліп жатыр. Курорттарда театр сахналары, галереялар, көрме залдары, би алаңдары, ойын мекемелері, түнгі клубтар ашылуда. Сонымен қатар гольф, теннис, суда жүзу, яхтинг, каратэ, жаяу, атпен және велосипедпен серуендеуге жағдай жасай отырып, белсенді демалысқа мүмкіндіктерді кеңейтуде. Емдік-сауықтыру бағдарламалары мәдени, ойын-сауық және танымдық шаралармен жақсы үйлесім табады. Чех курорттары музыкалық фестивальдер, ән байқауларын, курорттық балдар, аэробика-марафондар, көрме-сатылымдар, фольклорлық фестивальдер ұйымдастырады. Карловы-Вары курортында дәстүрге айналған Халықаралық толықметражды фильмдер фестивалі өткізіледі. Бұл шаралар туристерді көбірек тартуға және олардың контингентін кеңейтуге бағытталған.
Еуропаның емдік-сауықтыру туризмі нарығында Чехияның басты бәсекелесі - Венгрия болып табылады. Оны термалды моншалар зонасы деп атайды. Тәулігіне 500000 м³ жуық термалды су табиғи бұлақтардан ағып шығады, оның жартысы медицинада пайдаланылады. ХІХ ғасырда Венгрия Еуропаның сумен емдеу орталығы, ал Будапешт емдік сулар қаласы атағына ие болған. Бүгінгі таңда Венгрияның 22 қаласы мен 62 ауылында ресми түрде бекітілген емдік су көздері бар. Туристік ағындар көбіне Будапештке және Балатон көліне келеді. Будапешттегі әйгілі түрік моншалары XVI-XVII ғасырлардан бері сақталған және бүгінде қызмет етуде. Балатон - Еуропаның ең үлкен және жылы көлдерінің бірі, балық аулау, жүзу, желкенді спорт және су шаңғысымен айналысуға қолайлы орын. Жыл сайын көлге әр елден 100 мыңға жуық турист келеді. Венгрия курорттарында емделу мен демалу Германия, АҚШ, Австрия азаматтары және жергілікті халық арасында сұранысқа ие. Барлық келушілердің жартысынан көбі осы төрт елдің үлесіне тиеді.
Курорттық және сауықтыру туризмі нарығында Польшаның бальнеологиялық және климаттық курорттары кең тараған. Негізгі бальнеологиялық және бальнеобалшықтық Свиноуйсьце, Камень-Поморски, Колобжег курорттары Балтық теңізінің жағалауында орналасқан. Олар Чехия және Венгрия курорттарына қарағанда ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz