Мұғалімнің бағалау қызметі
КІРІСПЕ
Зерттеудің өзектілігі. Қазіргі өркениетке ұмтылған қоғам талабына сәйкес, Қазақстан Республикасының дамыған елдерімен иық тіресіп тұру үшін, еліміздің болашағы мен қазіргі кезеңі үшін білімді, зерделі, өз бетімен іс-әрекет ете алатын, қоғамнан өз орнын таба алатын шәкірттерді дайындау ұстаздың міндеті.
Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев жолдауында айтқандай: Болашақта өркениетті дамыған елдердің қатарына ену үшін заман талабына сай білім қажет. Қазақстанда дамыған 50 елдің қатарына жеткізетін, терезесін тең ететін - білім. Ендеше өсіп келе жатқан өскелең ұрпағымыздың жан-жақты, терең білімді болып шығуы үшін әр педагогқа жүктелер жүк аз еместігі айқын бай-қалынады. Білімді болудың басты шарты - ол баланың оқу іс-әрекетінде аса зейінді болуы десек болады [1, 12б.].
Қазіргі кездегі мектеп ғылым негіздері бойынша білім беріп қана қоймай, оқушыларды креативті ойлауға, ізденімпаздық, шығармашылық қабілеттерін дамыта отырып, әр оқушыға өзін көрсетуге және өз ойын дәлелдеуге мүмкіндік беруі керек. Білімнің басты мақсаты баланың ақылдылығы мен интеллектуалды тапсырмаларды орындауға дағдыландыруы болып табыла-ды. Бұл тұрғыда оқушылардың зейінін дамыту маңызды орынға шығады. Себебі, баланың зейіні жеткілікті деңгейде дамитын болса оқушылардың сабақ үлгерім деңгейі жоғарылап, жетістіктерге жетуге мүмкіндік береді.
Мұндай ауысу қандай да іспен шұғылданып отырған адамға тыс тітіркендіргіш əсерлердің ықпал етуінен туындайды. Алаңдау сыртқы жəне ішкі болып бөлінеді. Сыртқы алаңдаушылық субъектке тысқы, қоршаған орта жағдайларының əсер етіп, ырықты зейіннің ырықсыз зейінге ауысуынан болады. Əсіресе адамды алаңдататын жағдайлар заттар мен құбылыстардың кенеттен пайда болып, күшті өзгермелі əрі жедел əсер етуіне байланысты. Сондықтан оқушылардың сабақ дайындау барысында оларды негізгі ісінен алаңдататын заттар мен əсерлерді болдырмауға тырысу қажет.
Зейіннің аударылуы деп 6ip объектіден eкінші объектіге назарымызды көшіруді айтады. Физио - логиялық тұрғыдан мидағы оптималдық қозудын ауысуы. Зейінді тез аудара білу қабілеті көбінесе нерв процестерінің өзгермелігіне байланысты. Kейбip адамдар бip жұмыстың түрінен eкінші 6ip жұмысқа жеңіл көшеді, зейін қойып жаңа жұмысты тез меңгеріп кетеді. Бұл икемді, оңтайлы зейіннің көрінісі. Екінші біреудің зейіні керісінше, баска объектіге қиындықпен ауысады. Зейінді тез аудара білу көлденеңнен кез-келген әсерлерге кідірусіз жауап беруде аса қажет. Мәселен, машинистерде зей-інді тез аудара білу қасиеті жөнінді жетілмеген бол - са, олардың жұмыста түрлі сәтсіздіктерге ұшырауы мүмін. Мектеп жағдайында балалардың зейіннің 6ip пәннен екінші пәнге, бағдарламаның 6ip бөлімінен екінші бөліміне, жұмыстың 6ip түрінен (үй тапсырмаларын сұрау) екінші түрне (жаңа сабақты тыңдау кез) үнемі аударып отыруға тура келеді. Зейінді аудара алу оқушының epiк сапалары 6ipaз дамыған кезде, әcipece оқу материалдарын түсінген және оларды ұмытпайтындай eтіп меңгерген жағдайда ғана мүмкін болады. Мұғалімнің материалды жүйелі етіп, 6ip ізбен жақсы түсіндіруі, өткен материалды дұрыс қорытуы, оқылатын жаңа тараудың мақсатын айқындауы, жаңа материалды тыңдауға және түсінуге оқушылардың дайындығын тексеру т. б. зейіннің дұрыс аударылуына себепші болады.
Көркем еңбек пәнінде білім алушылардың ішкі алаңдауы көңілкүй, толғаныс нəтижесінде туындайды, орындалатын іске қызықпаудан, жауапкершілікті сезінбеуден келіп шығады. Шəкірт өзінің оқу жұмысымен байыпты əрі тиімді шұғылдануы үшін оның болмысындағы сабақтан алаңдататын көңіл күйзелістерін (ашу, ыза, қорқу ж.т.б.) басып отыру керек. Сонымен бірге оқушыларда алаңдаушылықты кеміту үшін оларда білімге, оны игеруге деген ұмтылыс пен қызығушылықты тəрбиелеп бару өте маңызды қызмет.
Жас шыбықты қалай ексең, солай өседі дейді дана халқымыз. Түсінген жанға бұл сөздердің қадірі биік, маңзы зор. Ата-ана деген абыройлы атқа ие болған жандар үшін бала тәрбиелеу қашанда қасиетті парыз болған. Ана көңілі балада болмайынша, қоғамның азып-тозатынын бала қолымен жасалып жатқан қылмыстар күн сайын дәлейдей түсуде. Осындайда, ата-анаға бала тәрбиесінде тізгінді берік ұстау үшін не кедергі, бұл сұрақ бүгінгі қоғамдағы қордалып қалған, көп талқыланатын сұрақ.
Қазіргі кездегі мектеп ғылым негіздері бойынша білім беріп қана қоймай, оқушыларды креативті ойлауға, ізденімпаздық, шығармашылық қабілет-терін дамыта отырып, әр оқушыға өзін көрсетуге және өз ойын дәлелдеуге мүмкіндік беруі керек. Білімнің басты мақсаты баланың ақылдылығы мен ин-теллектуалды тапсырмаларды орындауға дағдыландыруы болып табылады. Бұл тұрғыда оқушылардың зейінін дамыту маңызды орынға шығады. Себебі, баланың зейіні жеткілікті деңгейде дамитын болса оқушылардың сабақ үл-герім деңгейі жоғарылап, жетістіктерге жетуге мүмкіндік береді.
Дәлірек айтқанда, зейін дегеніміз ай-наладағы объектілердің ішінен керектісін бөліп алып, соған психикалық әре-кетімізді тұрақтата алу. Мысалы, оқушы математикалық есептер шығарып отыр. Ол бұған соншама үңілген, мұнысы психикалық кейпімен жақсы көрінеді. Оқушы есептің шығару жоспарын ойлайды, оны бірінен кейін екіншісін шығарады. Есеп шығарып болып, азғантай үзілістен кейін тарихты, одан соң басқа сабақты қарауға көшеді. Осы көріністердің бәрінен де бала әрекеттің әрбір түріне өз зейінін ұйымдастырып, басқа объектіге бағыт алып және сон-да азды-көпті тұрақтап отырғанын көруге болады.
Адамға тән әрекеттің кез-келген түрінде зейін орын алмаса, оның нәтижелі болуы қиын. Орыс педагогикасының атасы К.Д.Ушинский зейіннің маңызын былайша көрсеткен еді. Зейін адам санасының қорытылып өтетін барлық ойды аңғартатын, адам санасының жалғыз ғана есігі болып табылады, демек, бұл есікке ілімнің бірде-бір сөзі соқпай өте алмайды, егер де ол соқпай өтсе, онда баланың санасында ештеңе де қалмайды.
Бастауыш сынып оқушыларының зейін ерекшеліктерін ескере отырып, оны тәрбиелеудің кейбір жолдарын көрсетуге болады. Зейінді дамытуда, әрі өтілетін сабақтың жемісті болуына сыртқы жағдайдың атқаратын маңызы зор. Зейінді дамытудың жолы - жаттығу және берілген тапсырманы орында-ту. К.Д.Ушинский: Балаға оқуды қызықты ете білу керек және сонымен қатар оларды қызықтыра қоймайтын тапсырмаларды да бұлжытпай орындауды талап ету керек деген. Бүкіл сыныпқа, не жеке оқушыға берілетін тапсырмалар дәл, анық, қысқа болып келсін. Зейінді дамытуда сыртқы жағдайдың маңызын ескеру дұрыс. Шу, баланың сабағына қатысы жоқ радио, қажетсіз әңгімелер т. б. болмауы керек. Жарық, таза ауа қажет.
Сабақ басталар алдында өтілетін тақырыптың мақсатын айтқан пайдалы. Балалар өздерінің міндеттерін түсініп, немен айналысатынын біліп отыру керек. Бұл іске жұмылдыру болады, зейінді шоғырландыруға көмектеседі. Материалдың оқудағы, өмірдегі маңыздылығын айтқан жөн. Ырықты зейін осылай қалыптасады. Ырықсыз зейінді ырықтыға аудару үшін: жарқын, эмоцияға толы, нақтылы деректер мен мысалдарға құрылған мұғалімнің қызық-ты әңгімесі, көрнекті құралдар, иллюстрациялар қажет. Баланы өзін-өзі қада-ғалай білуіне үйреткен жөн.
Сабаққа барлық балаларды тарту керек. Бұрын бізде жақсы оқитын оқушылардан ғана сабақ сұрап, қалған-дарына бәрібір білмейсіндер деп сұрамайтын ды. Олардан сұрағанмен бәрі-бір білмейді, оданша жақсы оқитын оқушылардан сұрай берейік дейтін. Ал ол балалар да отыра береді "сен тимесең мен тимеймін" деп.
Тағы бір әдіс - сабақты пікір талас ретінде өткізу. Әр оқушының пікірін тыңдау. Бұдан да басқа әдістерді қолдану үшін ұстаздар әрдайым ізденісте болу керек. Мұғалім - мектептегі басты тұлға. Ол өз ісімен өзгеге үлгі болып жетекші болады. Білімі терең, әдістемелік шеберлігі мол, мақсаты айқын, үнемі ізденіс үстінде жүреді. Мұғалім жұмысындағы, әсіресе, сабақ беруін-дегі бір ерекшелігі - ұғымдарды белгілі бір сызбалармен түсіндіріп, соны қол-дана отырып, іскелік жұмыстар жүргізіледі. Мысалы: Бір ғана ұғымды шағын көрнекілікпен жинақтап, баланың түсінуіне ынғайлы етіп ұсынады.
Бүгінгі таңда әрбір жаңашыл ұстаз үшін, оқу және жазу арқылы сын тұрғысынан ойлау әдісі кез-келген стратегияларға құнды, әрі бағалы. Бұл стратегиялар оқушылардың қызғушылығын арттыра отырып, ұстаздың тығырыққа тірелетін сәттерінен арылтады. Сұрақ қою, ой шақыру, білім көпірі, бес жолды өлең, еркін жазу, білемін, үйренгім келеді, білгім келеді, Венн диаграммасы, пікірталас, болжау, Автор орындығы, топтастыру, т.б, страте-гияларын қолдану оқушылардың мотивациясын оятып, ынталандыра түсері сөзсіз. Сонымен қатар бұл стратегиялар оқушының қөзқарасын, түсінігін дамыта түседі, жалықтырмайды. Бастауыш сынып оқушыларының таным-дық қызығушылығын дамытудың негізгі факторы олардың білімі мен дағды-ларының дәрежесі ғана емес, сонымен бірге, баланың маңызды психикалық қызметтерін, ақыл-ой жұмысының тәсілдерін қалыптастыруға мүмкіндік беретін оқу процесін жолға қою керектігі саналады. Оқушының шығар-машылық қабілеті де оның ойлау мен практикалық әрекеттері арқылы ғана дамиды. Ойлауға үйренетін сабақтарды дамыта оқыту сабақтары деп білеміз. Дамыта оқыту деп - оқыту мақсаты, міндеттері, әдіс-тәсілдері баланың даму заңдылықтарына сәйкестендірілген оқытуды атайды [2, 7б.].
Бүгінгі күні оқушыларға білім берудің мақсаты тұлғаны қалыптастыру мен дамыту үшін жағдай жасау; әрбір баланың бойында адамгершілік, мейірімділік, азаматтық, еңбекке деген шығармашылық қатынас және барлық әлемге ұқыпты қарау, жетістікке ұмтылу, өз халқының мәдениетін қорғау сияқты жетекші құндылықтарды тәрбиелеу болып табылады.
Бүгінгі мектеп - бұл тәрбиелеу мен оқыту маңызды құрамдас элементтері болып саналатын күрделі жүйе.
Балалармен жұмыс жасау барысында біз оқу-тәрбие процесінің бірлігіне сүйенеміз.
Сабақтан тыс жұмыс - бұл тәрбиелеуші ұйымдардың тіршілік әрекетін сыныптық-топтық ұйымдастырудан бөлек жүзеге асыратын әлеуметтік тәрбиені ұйымдастыру формасы.
Сабақтан тыс қызмет оқушылардың сабақ барысындағы әрекеті сияқты негізгі білім беру бағдарламаларын игеру нәтижесіне қол жеткізуге бағытталған. Алайда, бірінші кезекте - бұл тұлғалық нәтижелерге қол жеткізу. Бұл сабақтан тыс қызметтің ерекшелігін анықтап беру барысында оқушылардың өзін-өзі дамыту дайындығы мен қабілетін, оқу мен таным уәждемелерін, оқушылардың құндылық бағдарларын, әлеуметтік біліктіліктерін қалып-тастырады. Оқытудың, тәрбиелеудің, білім берудің түрлі мүмкіндіктерінің алдын-ала болуын қалайтын, сабақ берудің сапалы деңгейін көрсететін білік пен дағдыларды қалыптастыру, қазіргі мұғалімдердің ең басты міндеттерінің бірі. Сондықтан педагогтардың іс-әрекетін талдай отырып, диссертациялық зерттеу жұмысымыздың тақырыбын " Оқушылардың сабақта алаңдаушылық зейінін болдырмау жолдары" деп атадық.
Зерттеу мақсаты. Оқушы бойындағы зейіннің негізгі қасиеттерін дамыту. Баланың зейін қасиеттерін жетілдіру арқылы сабаққа деген қызығушылығын, ынтасын оятып, танымдық белсенділіктерін арттыра отырып, шығармашылық қабілеттерін дамытуға жағдай жасау.
Зерттеу нысанасы. Жеке тұлғаны дамытып, білімге деген сенімін нығайту, оқуға қызығушылығын оятып, ынтасын арттыру процесі.
Зерттеу жұмысының пәні. Оқушыларға зейіннің маңыздылығын және олардың зейінін оқу материалдарына аудартып, олардың неғұрлым жақсы түсініп, сабақта зейінін сала отырып жұмыс істеуіне үйрету.
Зерттеу жұмысы келесі міндеттердің орындалуын қажет етеді:
Бастауыш сынып оқушыларының зейін ерекшеліктерін ескере отырып, оны тәрбиелеудің жолдарын көрсету;
балалардың жан-жақты дамып, алған білімдерін іске қолдана білуге үйрету;
оқушылардың сабаққа деген қызығушылығын, ынтасын оятып, танымдық белсенділіктерін арттыра отырып, шығармашылық қабілеттерін дамытуға жағдай жасау;
мұғалімнің материалды жүйелі етіп түсіндіруі, өткен материалды дұрыс қорытуы, оқылатын жаңа тараудың мақсатын айқындауы, жаңа матер-иалды тыңдауға және түсінуге оқушылардың дайындығын тексеру.
Зерттеудің әдіснамалық және теориялық негізі болып В. В. Петухов, Л. М. Веккер, Т. Рибо, Н. Н. Ланге, А. А. Ухтомский, С. Л. Рубинштейн, Ж. Аймауытов, М. Жұмабаев, Т. Тәжібаев, Қ. Жарықбаев т. б. және Қазақстан және ТМД ғалымдары: Р.М.Қоянбаев, А.А.Бейсенбаева, В.П.Карибжанова, Г.К.Шолпанқұлова, К.Т.Әтешова т.б., құнды еңбектері табылады.
Зерттеу әдістері: зерттеу тақырыбы бойынша сұрақ-жауап, бақылау, байқау, әңгімелесу әдістері қолданылды.
Зерттеудің теориялық мәнділігі - Баланың кабілетін, зейінін, қызығушылығын арттыру мақсатында ойын элементтерін пайдалану, оқушының оған белсенділігін арттыру. Сабақты дидактикалық материалдарды техни-калық құралдарды мейлінше молынан пайдаланып жүргізу, жеке жұмыста да көрнекіліктер пайдалану.
Зерттеу практикалық маңыздылығы - Біздің жұмысымыздан алынған нәтижелер мен жасалынған қорытындылар арқылы баланың кабілетін, зейінін, қызығушылығын арттыру мақсатында ойын элементтерін пайдалану, оқушының оған белсенділігін арттыру. Сабақты дидактикалық материал-дарды техникалық құралдарды мейлінше молынан пайдаланып жүргізу, жеке жұмыста да көрнекіліктер пайдалану.
Зeрттey ғылыми маңыздылығы: Педагог әрбір баланың зейінінің дара ерекшеліктерін білуі керек. Әрбір баланың немесе бүкіл топ кемшілік-терін жою туралы белгілі міндеттер қоюға болады. Зейіннің кемшіліктерін тудырған себептерді білу қажет және тек қана сол уақытта кемшіліктерді жойып, зейінді тәрбиелеуге болады. Педагог әр уақытта да зейінді болуы қажет және өз үлгісінде балаларды үйрету керек. Педагогтің зейінді тәрбие-леу туралы бір жүйелі жұмысы әр уақытта да жағымды нәтиже береді; балалармен кез-келген жұмысы зейін салып орындау әдетін дамытады.
Зерттеу жұмысының құрылымы кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, әдебиеттер тізімінен тұрады.
КӨРКЕМ ЕҢБЕК САБАҚТАРЫН ТІРЕК БЕЛГІЛЕРІ АРҚЫЛЫ
ОҚЫТУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ
1.1 В.Ф. Шаталовтың тірек-сызбалар арқылы оқыту технологиясының
ерекшелігі
Педагогика ғылым ретінде өте күрделі. Табиғатта педагогикаға қарағанда анағұрлым күрделі ғылым жоқ. Және оның күрделілігі, ең алдымен, оның мыңдаған компоненттерінің өзара байланысында. Оның жауапкершілік шарасы - адам! Бұл туралы әр күн сайын, біздің ұстаздық өміріміздің әр минутында есте сақтағанымыз жөн, - деп жазды В. Ф Шаталов.
Донецк мұғалімі Виктор Федорович Шаталовтың есімі педагогика тарихында алтын әріптермен жазылған. ХХ ғасырдың соңында Ұлы педагогтің алдыңғы қатарлы ойлары қоғамның қызығушылығын тудырды. В. Ф. Шаталовтың идеялары, формалары, жұмыс әдістері XXI ғасырдың қазіргі мұғалімінің педагогикалық ойлауын дамытады.
В. Ф. Шаталовтың жұмыс принциптері қандай? Бұл сұраққа жауап берер алдында біз оқушылардың орта, әлсіз және күшті болып бөлінуі әлі күнге дейін бар екенін мойындаймыз. Бұл құбылысты жою үшін XX ғасырдың шығармашылық шеберханасының педагогтары "...барлық балалар - шексіз!- мектеп бағдарламасын табысты меңгеруге қабілетті ұранын алға жылжытты.
В. Ф. Шаталов оқытудағы қиындықтарды мұғалімнің келесі ұстанымдарын көрсете отырып түсіндірді:
- қатты, дөрекі сөйлеу;
- жүйке жүйесіне әсері;
- екілік қою;
- күнделіктердегі жазбалар;
- ата-аналарға рухани-моральдық әңгіме айту;
- сынып жетекшілері мен мектеп әкімшіліктеріне апелляция
Мұндай жағдайларда балалардың асқынған реакциясы пайда болды. Ұлы педагог әр оқушыға жол тауып, адамдық қадір-қасиетін тәрбиелеуге кеңес берді, тек сонда ғана әрбір оқушы өзін жеке тұлға ретінде сезінеді. Виктор Федорович қысқа теориялық жағдайлары бар бағдарламалар оқушылардың табысқа жетпегенін дәлелдеп берді. Оның пікірінше, тақырыптар мен бөлімдердің үлкен блоктары оқушыларға жеке теоремалардың, ережелер мен параграфтардың логикалық өзара байланысын ұғынуға, өз білімдерін тереңдетуге мүмкіндік берді.
Оқытудың перспективалы тәсілінің кезеңдерін атап өтетін болсақ:
-Бірінші саты - көп салалы, білімдарлықпен - жүйелі, эмоционалды түрде таңдаған параграфты мұғалімнің сабақты түсіндіруі.
-Екінші саты - тірек плакаттары бойынша, оқу материаддарын түсіндіру, дауыстап оқыту, негізгі ұғымдарды әртүрлі символдардың көмегімен, кодты шешу арқылы түсіндіру және олардың өзара логикалық байланысын анықтау. -Үшінші саты - тірек сигналын үйрену, сол арқылы әрбір оқушы үйренеді және альбомдарына жапсырады.
-Төртінші саты - оқулықпен және үй жағдайында - тірек сигналдарының беттерімен жұмыс істеу.
- Бесінші саты - келесі сабақта тірек сигналдарын жазбаша еске түсіру.
- Алтыншы саты - тірек сигналдары бойынша жауап қайтару (жазбаша және ауызша жай дауыспен, магнитофонды өзара бақылау қағаздары бойынша т. б.).
-Жетінші саты - бұрын өткен материалды тереңдету және жай қайталау.
Нәтижесінде теориялық материалды терең түсініп, оқушылар өз күшін іс жүзінде сынап көргісі келді. Ал үнемделген уақыт ішінде, жинақталған оқытудың арқасында теориялық білімді қолдана отырып, орындалатын практикалық жұмыстардың көлемі артты. "Теорияны өте жақсы білу-ең үздік оқушылардың қабілеттерін барынша іске асыру, әртүрлі стандартты емес шығармашылық тапсырмаларда күштерді тексеру үшін өте қажет. Материалды зерттеу мен бекітудің жаңа әдістемесі - табысты ілгерілеудің негізі", - деп жазды В. Ф. Шаталов
Виктор Федорович бұрын зерттелген бөлімдерге оралғанда "жіберіп алған кемшіліктерін" табу үшін өткен материалды үнемі қайталауды ұсынды. Психолог ретінде ол қозғалысты, дамуды және өсуді сезген оқушының жаңа қиын мәселелерді жеңуде психологиялық ынталандыру пайда болатынын атап өтті.
Ұлы педагог алғашқы ұшқыннан шығармашылық ізденістің жалыны тұтанатынына сенімді болды. Дәл осы сәтте ол мұғалімдерді оқушылардың шығармашылық әлеуетін сақтау және арттыру үшін мұқият болуды сұрайды.
"Ашық ойлар сабақтарында" В. Ф. Шаталов сабақтың атауын қалай дәл қалыптастырғанын түсіну үшін, оқушылар өз ойларын ашық айтып, бір-бірімен пікір таласып, сенімді дәлелдер келтіре отырып, өз көзқарасын дәлелдеген сабақтардың мәнін түсіну іске асырылады.
Виктор Федорович осындай сабақтарда оқушылардың қателіктерін және олардың мұғаліммен келіспейтінін құптады. Ең бастысы, ашық ойлар әрекетке деген ұмтылысты туғызды, оқушылар ашық ой сабақтарында болып жатқан жұмыстарға ешқашан немқұрайлы қарамайды. Ашық ойлардың қатарына қызықты ойлар енгізілді. В. Ф. Шаталов ерекше атап өткендей, жеңіс үшін емес, қатысқаны үшін оқушыларды мадақтау керек.
Виктор Федорович педагогикасының әдістемесі оқушыларға тек мұғалім тарапынан ғана емес, сонымен қатар оқушылар тарапынан да "...олардың қадір-қасиетін қорлайтын сөздер мен сөз тіркестерінсіз және тіпті қандай да бір күлкілі интонациясыз" білім беруде әлсіз оқушы өз өсуін сезген тәсілдерде құрылған болатын. Ақыр соңында әлсіз оқушы өзіне сене білді.
Біз қызықты оқиғаларды есте сақтау жақсы екенін білеміз. Бұл әдісті тірек сигналдарын құрастыру кезінде қолдануға болады. "Ой, сурет, сөз бізге күтпеген комбинацияларда келуі мүмкін. Бұл ретте олардың біреуі басым болуы мүмкін, басқалары көмекші рөлдерді ойнауы мүмкін, бірақ өзара байланысты бола отырып, олар ешқашан оқшаулана алмайды. Бұл біздің жадымыздың ғылыми, әдеби және басқа да қоршаған әлемді қабылдаудағы табиғи қасиеті.
Тірек сигналдары В. Ф. Шаталовтың тұтас әдістемелік жүйесінің міндетті бөлігі болып табылады. Ол негізгі сөздер, әріп-сигналдар, сызбалар арқылы оқулықтан үлкен мәтіндерді қалай кодтау керектігін дәлелдеді. Оқушылар
тірек сигналдары бойынша зерттелген материалды оңай естеріне түсіре алады, өйткені олар қол жетімділік қағидатына негізделген.
В. Ф. Шаталов технологиясының ерекшелігіне тоқталсақ:
Бірінші ерекшелігі -- нақты дәл есептелген оқу процесін құра білу.
В. Ф. Шаталов бұл құрылымды былай түсіндірді Тірек сигналдары дегеніміз -- ойынның элементі, уақыт үнемділігі және бала психологиясын қызықты құбылысқа бағыттау. Бірақ ең басты мақсат -- берілген тақырыпты логикалық байланыстар негізінде оқушының түсінуі мен ұзақ уақыт есте сақтауы.
Екінші ерекшелігі -- уақыт үнемділігі. Мысалы, белгілі бір тақырыпты түсіндіру барысында бірнеше тақырыпты жинақтап, ықшамдап бір-екі тірек сигналына сыйдыруға болады. Бұл әдістеме қазіргі күнге дейін құндылығын жойған жоқ. Тірек сызба белгілер сабақтың негізгі құрам бөлігі ретінде қолданылады. Мұнда негізінен мына мәселелерге назар аударған жөн.
1.Тірек -- сызба белгілерін пәнді жүргізудің басынан бастаған жөн.
2.Мүмкіндігінше барлық сабақтарда пайдалану керек.
3.Сызбанұсқаға оқушылармен бірге талдау жүргізіп отыру. Сызбанұсқаларды (схемаларды) оқушылардың қатысуымен талдау керек.
4.Оқушылардың белгілі тақырыпқа сай сызба белгі даярлауға негізделген өзіндік жұмыс жасауына мүмкіндік беру.
5.Оқушының топпен және екі -- екіден жұмыс жасауына мүмкіндік беру.
Тірек сызбаның артықшылықтары мынада:
а) оқушыға оқу материалы жинақы, қысқаша беріледі;
б) оқушы оқу материалының ішінен ең негізгісін таңдай білуді үйренеді;
в) оқушы таңдап алған танымдылық -- білімдік түсініктерін бір -- бірімен байланыстырып, қарапайым жүйе жасауды үйренеді;
г)оқушы оқулықпен және қосымша әдебиеттермен жұмыс жасауға дағдыланады;
д) Оқушы өзінің танымдық деңгейін біледі. Өзін -- өзі бағалауды үйренеді.
Тірек сигналдары арқылы оқыту өзінің нәтижесін береді. Атап айтсақ:
Мұғалім:
-оқушы білімін тексеруде дидактикалық құрал ретінде пайдаланады -- мағыналық, логикалық белгілерді нақты, қысқа түсіндіреді;
- баға қоры молаяды;
- оқушы білімі әділ бағаланады.
Оқушы:
- берік білім негізі қаланады;
- сөйлеу қабілеті дамиды;
- тұжырымдап, топшылау дағдылары қалыптасады;
- танымдық процесі нығаяды;
- қарым -- қатынас қажеттілігі қанағаттандырылады;
- пәнге деген қызығушылығы артады;
- шығармашылығы шыңдалады.
Нәтижесінде мұғалімнің де, оқушының да жасампаздығы артып, жаңашылдыққа бет бұрады.
Оқушы материалдарды сезім мүшелері арқылы қабылдап қана қоймайды, білімге деген қажеттілігін қанағаттандыру мақсатында меңгереді. Тірек белгілері арқылы оқыту технологиясының негізін қалаған В. Ф. Шаталов тірек белгілері арқылы оқыту технологиясының мынадай мақсаттарын -- білім, білік, дағдыны қалыптастыру; барлық баланы оқыту; оқытуды жеделдету.
Тірек сигналдары арқылы оқыту технологиясының ерекшеліктері -- үнемі қайталау, міндетті кезеңдік бақылау, жоғары деңгейдегі қиыншылық, ірі блокпен оқыту, тіректі қолдану; жеке бағдарлы қарым-қатынас ықпал; ізгілік, еркімен оқыту.
Әр оқушының жобасының жариялылығы түзетуге, өсуге, табысқа жетуге жағдай жасау, оқыту мен тәрбиенің бірлігі.
Қорыта айтқанда, оқушы бойында шығармашылықты дамытуда үздіксіз құлшыныс, оқуға, білім алуға деген ұмтылыс ұдайы өшпей, күннен-күнге дами түсуі керек. Сонда ғана оқушы бойында білім нұры тасып, кластан-класқа көшкен сайын оқушының ішкі дүниесі, сыртқы ортамен байланысы дамып, оқушы дүниетанымы арта түсері анық.
Еңбек технологиясы сабақтарын пəнаралық байланыстар негізінде оқытудың əдістемелік ерекшеліктері
Оқушылардың танымдық белсенділігі өз бетінше білім алуға ұмытылысынан көрінеді, алған білімдерін шығармашылық негізде пайдалану дағдысын нығайтады, қалаған мамандығын саналы таңдауға ықпал етеді. Педагогика ғылымы оқушылардың танымдық іс-əрекетін ұйымдастырудың түрлі амалдарын біледі, соның ішінде ең тиімдісі пəнаралық байланыстарды жүзеге асыру болып есептеледі.
Еңбек технологиясына оқытудағы пəнаралық байланыстарының дидактикалық функциясы негізінен еңбек операцияларын саналы түрде игеруге, еңбек құралдары əрекетінің ғылыми негіздерін (қағидаларын) меңгеруге, ғылым негіздері бойынша сабақтарда алынған теориялық білімдерді нақтылауға бағытталған. Дегенімен, ғылым негіздерімен еңбек технологиясына оқыту байланысының бұл функциясы дене еңбегі мен ой еңбектің бірігу себебінен барынша терең нəтижелерге ие болады.
Қолдың епті қимылы ерекше қызметтер атқыратын дене еңбегі мен ой еңбегінің тоғысуы арқылы оқушыларда дайын білімді тұтынушы ретінде емес, оны шығармашылық, зерттеушілік негізінде пайдалана алады [1].
Ғылым негіздерімен еңбекті оқытудың пəнаралық байланысы оқушылардың теориялық білімдерін шынайы фактілермен, еңбек үрдісі құбылыстарымен қатынастыруға жетелейді, ал бұл объективті шындықтың қарастырылатын жақтарының тəуелділіктері мен себеп-салдарлық байланыстарын пайымдап, іздену дағдыларының қалыптасуына жол ашады.
Қарастырылған байланыстар оқушыларды рухани тəрбиелеуде де маңызды роль атқарады, өйткені теория мен практиканы байланыстыру негізінде оқушыларда тұлғалық сапа ретінде еңбектену дағдысы мен еңбек сүйгіштіктің қалыптасуы үшін қолайлы алғышарттар жасалады.
Ғылым негіздері бойынша білімді игеру базасында еңбек тапсырмаларының ғылыми негіздерін ұғуы оқушылардың ойлау кеңістігін үлғайтады, ал ол өз кезегінде берілген тапсырмаларды орындауды қызықты етеді. Мұнда еңбек білім көзі ретінде, оқушылардың танымдық қабілеттің қалыптасуына ықпал ететін қозғаушы күш болып табылады. Осының барлығы еңбек технологиясы бойынша өткізілетін сабақтың шығармашылық жақтарының күшеюіне жол ашып, еңбектің өмірлік қажеттілік болуының маңызды шарты болып табылады, ал мұндай қажеттілік еңбекке деген рухани қатынастың қалыптасуына мүмкіндік жасайды.
Оқушылардың ғылым негіздері бойынша технологиялық үрдістердің жекелеген жақтарының мəнін ұғуы еңбек тапсырмаларын шешудегі жетістікті қамтамасыз етеді. Бұл тек осымен ғана шектеп қойылмайды. Мұнда адам білімі екі бөліктен -- тікелей тəжірибеге негізделген жəне жанама тəжірибе мəліметтерінен қалыптасатындығы туралы теорияның белгілі қағидасын еске түсіреді. Тікелей тəжірибе мəліметтері дегеніміз -- бұл адамның кітап пен басқада ақпарат көздерінен алған емес, практика үрдісінде зерттелетін заттармен жəне құбылыстармен тікелей жанасу жолымен алған білімдері мен əсерлері. Өкінішке орай, білімнің бұл маңызды көзін еңбек технологиясы сабақтарында хабарланатын ақпаратты бекітудің дидактикалық құралы ретінде біржақты түрде қарастырылатынын көптеген педагогтар əлі күнге дейін тиісінше бағаламай келеді.
Өндірістегі еңбек əрекетінде оқушылар бірдей мақсаттар үшін түрлі материалдардың ұқсас қасиеттерін, мысалы: қаттылықты, серпімділікті, пластикалықты, жылуөткізгіштікті, электрөткізгіштікті жəне т.б. қолданады. Осы қасиеттер еңбек үрдісінде белгілі роль атқаратындықтан, олар оқушының ойлау үрдісінде өзіндік көрініс нысандары болып табылады.
Оқушының өндірістік жұмыс көлемі қаншалықты ауқымды болып, еңбек тапсырмаларын орындау үшін ол табиғат заңдары мен заттардың қаншалықты сан алуан қасиеттерін қолданса, оның теориялық білімдерді қолдану облысы мен қорытындылауы да соншалықты кең əрі бай болмақ. Оқушы жалпыны -- жалқы түрде, ал жалқыны жалпы түрде көруді үйренеді; құбылыстардағы маңызды бөліктерді бөліп алуға дағдыланады. Осының салдарынан өндірістік практиканың əрбір жаңа жетістігімен оның дүниетанымы кеңейіп, ал танымдық мүмкіндіктері жоғары дəрежеде ұлғаяды.
Еңбек технологиясына оқытудың ғылым негіздерімен байланысы оқушыларға еңбек үрдісінің ғылым негіздері ретінде қолданылатын барлық ұғымдар мен заңдылықтарды беру мүмкіндігін қарастырмайды. Иə, мұнда қажеттіліктер де жоқ. Дегенмен оқушылардың оқу пəнінен оқу үрдісінде алған ғылыми білімдері қолданбалы болып, мүмкіндігінше өмірде, еңбекте, материалдық өндіріс саласында қолданылуына мүмкіндік жасайды.
Мектеп тəжірибесі көрсеткендей, білімді қолдану мүмкіндігі көптеген факторларға тəуелді. Ол мұғалімнің түсіндірген ұғымның, заңның қолданылу аясының қаншалықты шебер көрсеткеніне, тек көрсеткеніне емес, сонымен бірге осы заңдарды қолдануды үйреткеніне, оқушылар еңбегін дұрыс басқаруына, оқу материалы мен еңбек мазмұнына байланысты болады. Мысалы, оқушылар материалдарды өңдеу кезінде беріктік ұғымдарымен, деформация құбылыстарымен танысады. Осы факторларға деген саналы қатынас пен оларды практикалық əрекетте есепке алу оқушылардан химия курсынан алатын, денелердің кристалдық құрылысы жөніндегі білімін талап етеді немесе ауылдық мектепте оқушылар практикада топырақтың жеміс берушілігін анықтау қажеттігімен кездеседі, олар мұны топырақта жүретін химиялық, микробиологиялық жəне физикалық үрдістер туралы білімдерді топтастыруды қажет етеді.
Теориялық байланыстар мүмкіндігі оны жүзеге асырудың ерекшеліктеріне байланысты болады. Өндірістің техникалық жағы табиғат заңдылықтарына негізделген үрдістер жиынтығы түрінде болады. Сондықтан оқушылардың теориялық байланыстарды ұтымды іске асыруының алғышарты болып мектеп пəндерін өтуде пəнаралық байланыстарды орнату болып табылады. Бұл технологияны жүзеге асыру үшін оларды игеру арнайы технологиялық тақырыптар бойынша жүзеге асатын өзіндік арнайы заңдылық байланыстарын жасайды. Физика, химия, биология, машинатану жəне электротехника бойынша жүйеленген білімдерді қолданған жағдайда технологиялық үрдістер негізін меңгеру ұтымды түрде іске асады. Демек, оқушылардың еңбек технологиясына оқуы мен өнімді еңбегінің ғылым негіздерімен байланысы оқушылардың білімі мен практикалық дайындық сапасын жетілдірудің маңызды шарты болып табылады.
Осы басты мəселелерді шешу мақсатында біздің елімізде жалпыға міндетті орта білім беретін мектептердегі барлық оқылатын пəндер бойынша бағдарламалар жəне оқу құралдарын белгілі уақытта жаңартып отыру жүзеге асырылады. Мұның барлығы ондағы мектеп оқушыларының негізгі ғылыми заңдылықтарды меңгеру, шығармашылық ойлануды дамыту, ғылыми дүниетанымда қалыптастыру үшін нақты бір маңызға ие болмайтын ескірген, болмашы бағдарламаларды есептен шығару үшін жасалынып жатады.
Бірақ жалпыға міндетті орта білімді жетілдіру, ғылыми-техникалық прогресс талаптарына сəйкестендіру мəселелерін негізгі тұжырымдамалармен теориялар жəне заңдар шеңберіндегі оқу материалын ұйымдастырумен ғана шешіледі деп ойласақ, қате болады. Сонымен қатар оқу əдістерін маңызды түрде жетілдіру талаптары бар, соның ішінде жаратылыстану пəндері бойынша білім беруді қамтамасыз ететін оқыту əдістері төмендегі бағыттармен сипатталады:
а) оқушылардың жаңа білімді жылдам қабылдауын жəне меңгеруін, жүзеге асыру қабілеттілігін дамыту əдістері;
ə) іс-тəжірибелік қабілеттіліктер мен дағдыларға жылдам ие болуға ынталандыру əдістері; б) тұтас оқытудың тəжірибелік, дамытушылық ролін жетілдіру əдістері;
в) мектеп оқушыларының білімге өз бетімен ынталану қаблетін жəне оларды кеңінен пайдалану қасиетіне ие болатын оңтайландырып оқыту əдістері. Бұл əдістерді пайдалану нəтижесі оқушылардың мəліметтерді бақылау, тəжірибе жасу, жинақтау, өңдеу жəне топтастыру; анықтамалық материалмен, əдебиеттік білім көзімен жұмыс істеуді үйрену; математикалық əдістерді қолдануды үйрену, менгеріп жатқан заңдарды, құбылыстар мен теориялық модульдерді жүзеге асыруды үйренуге баулиды.
Оқушыларды бейіндік бағыттар бойынша дайындаудың нəтижелігін арттыруда пəнаралық байланыстардың рөлі жəне оның тиімділігі орасан зор екендігін көптеген педагогикалық зерттеулерде дəлелдеген. Біздің зерттеуіміз көрсетіп отырғандай, пəнаралық байланысты кешенді түрде қарастыруға болады. Олар:
Меңгерілуге тиісті оқу материалының мазмұны бойынша пəнаралық байланыстарды жүзеге асыру: берілген пəн бойынша білімді тереңірек меңгеру үшін, өндірістік жəне өмірлік тəжірибе мен оқушылардың басқа пəндердегі білімдерін қолдану; əр түрлі пəндердегі меңгерілуге тиісті ұқсас құбылыстар мен үрдістерді түсіну үшін қолданылатын заңдар мен теориялардың бірлігі; əр түрлі пəндер бойынша меңгеру материалдарын ұтымды таңдау; əр түрлі пəндерден алынған білім мен ептілікті кешенді қолдану.
Жалпы оқу ептіліктерінің оқушыларда қалыптасуын жүзеге асырудағы пəнаралық байланыстар: əр түрлі пəндердегі меңгерілетін құбылыстардың үрдістерін түсіндіру ұқсастығының бірлігі; іс-əрекетті жоспарлау ептілігі; ой мүмкінділігінің ептілігі; кітаппен жұмыс істеу ептілігі; ұйымдастырушылық ептілігі.
Əдістер мен оқу құралдары бойынша пəнаралық байланыстарды жүзеге асыру: əр түрлі пəндер бойынша оқу жұмыстарының əдістері мен əдістемелік тəсілдерінің үйлесімділігі; əр түрлі пəндерді меңгеру кезіндегі оқу құралдары мен оларды қолдану тəсілдерінің үйлесімділігі.
Оқушыларды жан-жақты дамуының əдістері мен құралдары бойынша пəнаралық байланыстарды жүзеге асыру: əр пəннің дүниетанымдық сапасын ашу; өмірмен, іс-тəжірибемен байланыс; оқушылардың оқу еңбегіне шығармашылық қатынасын, өзбетіншелігі мен танымдық белсенділігін дамыту; барлық пəндер тарапынан оқушыларға қойылатын педагогикалық талаптар бірлігі; оқушылардың ұжымдалуын, қарым-қатынасын, өзара көмек көрсетуін дамыту; мұғалімдер мен оқу шеберлерінің үлгілілігі.
Жалпы білімнің оқушылардың еңбек технологиясына оқуы жəне өңімді еңбегімен байланысы оларды өндірістегі еңбекке дайындаудың маңызды бөлімі болып табылады, өйткені ол өндірістің ғылыми негіздерін игеруді қамтамасыз етіп, ақыл-ой ұшқырлығы мен өзіндік əрекетті дамытады. Түрлі оқу пəндері бойынша білімдер байланысы тек заманауи өндірістің ғылыми негіздерін тану үшін ғана емес, сонымен бірге оқушылардың еңбек тапсырмаларын, зертханалық, практикалық жəне өндірістік жұмыстарды саналы түрде орындаулары үшін де қажеттілік болып табылады.
Еңбек технологиясына оқытудың ғылым негіздерімен пəнаралық байланысты жүзеге асыру мүмкіндігі келесі жағдайлармен анықталады:
түрлі оқу пəндерінде бірдей мазмұндағы тақырыптар бар (физика, еңбек технологиясына оқыту жəне басқа пəндер мазмұнындағы электротехникалық білімдер);
түрлі оқу пəні курсында өтілетін ұғымдар мен заңдар мектепте оқылатын басқа пəнінің мазмұнын меңгеру үшін база болып табылса, ал жинақталған қаныққан білім техника мен технологияның ғылыми негізін (физика мен еңбекті оқыту курсындағы электрлік құбылыстар, қатты дене қасиеттері) ұғыну мүмкіндігін береді;
оқу пəнінің жекелеген тақырыптары басқа оқу пəндерін оқу кезінде қолдану мен суреттеу үшін бай материал береді (токарлық станокты меңгеру кезінде математика, химия, физика жəне т.б. курстарының оқу материалы қолданылады);
оқушылар бір оқу пəндерінде танысатын ғылыми əдістер басқа ғылым фактілерінің ұғымдарын қарастыру кезінде, сонымен қатар өндірісті танып білуде қолданылады.
Көрсетілген бағыттар бойынша ғылым негіздері мен еңбекті оқыту фактілері жəне ұғымдары арасындағы байланыстарды дұрыс жүзеге асыру үшін алдын ала ойластырылған дидактикалық құралдар мен тəсілдер қажет. Қарастырылушы байланыстардың нақты мазмұны мектеп пəнінің оқу материалына, оның оқу жылдары мен өту уақыты бойынша орналасуына байланысты [2].
Пəнаралық байланыстарды іске асыру мұғалім тарапынан қажырлы ой еңбегі мен іс-əрекетті, оның аралас ғылымдарды зерттеу əдістері мен заңдарын білуді талап етеді. Ол кейде сəтсіздіктерге де ұшырауы мүмкін, өйткені мектеп бағдарламаларының кейбір бөлімдері ғылымның өзара байланысқан құбылыстары мен ұғымдарын өту кезінде өзара жеткіліксіз түрде қабысуы мүмкін. Сонымен, оқушылар құрал-жабдықтардың физикалық негізі болып табылатын физика курсындағы сыналарды өтуден бұрын, еңбекті оқыту сабақтарында кескіш аспаптармен біршама бұрын кездеседі. Мұндай көрініс электротехникалық білімдер бойынша да көрініс береді. Мысалы, кейде қолжетімді, бірақ оқушылар үшін бейтаныс математикалық аппаратты қажет ететін есептік тапсырмаларды шешуге тура келеді. Сонымен қатар басқа оқу пəндерімен мүмкін байланыстағы əрбір тақырыптан соң физика, еңбек технологиясына оқыту жəне тағы басқа пəндері бойынша бағдарламалардағы нұсқаулықтар пəнаралық байланыстарды барынша тиімді іске асыруға жол ашады. Осылайша, пəнаралық байланыстар өтілетін материалды терең де, жан-жақты меңгерудің қажетті шарты болып табылады. Дегенмен, осы байланыстардың маңызы мұнымен аяқталмайды. Төменде келтірілген байланыста олардың маңыздылығының басқа да бағыттары көрсетілген.
Еңбек технологиясына оқытудың ғылым негіздерімен байланысының мазмұны дүниетанымдық сипаттағы кейбір маңызды жақтар көрініс беруі мүмкін. Оларға төмендегілер жатады:
табиғатты қорғау мазмұнындағы түрлі мəселелер мен түсініктерді, техникалық қондырғыларды, өндірістің технологиялық үрдістері мен өңдеудегі қолданбалы қатынастарын көрсету;
табиғатты игерудегі, түрлі қуат көздерін қолдану, техникалық жабдықтаудағы қоғам жетістіктерін пайдалану, сонымен қатар ғылыми-техникалық жəне əлеуметтік прогрестің мазмұны мен сипатын көрсету;
адам - машина, адам - техника, адам - табиғат, тұлға - еңбек ұжымы жүйелеріндегі қатынастар динамикасын көрсету;
оқыту мазмұнына үш: жалпы (жалпы техникалық, халық шаруашылығы), ерекше (қолданбалы техникалық, салалық) жəне жеке (кəсіби) деңгейдегі ғылыми-техникалық, экономикалық жəне басқа да ұғымдарды енгізу;
еңбек технологиясына оқыту мазмұнында (техникалық нысандар мен түрлі технологиялық үрдістердегі ғылымның кешенді əрекетін көрсету үшін) жаратылыстану ғылыми жəне қоғамдық-экономикалық пəндермен пəнаралық байланыстарды өрнектеу;
еңбекті оқыту құралдарымен жалпы ғылыми білімдерді, жалпы мəдени дағдыларды қалыптастыру;
құбылыстар мен нысандарды жіктеу жəне жүйелеу, өтілетін пəндер мазмұнында жалпы мен жекені, негізгі мен қосымшаны бөліп көрсету.
Осылайша, ғылым негіздерімен еңбек технологиясына оқытудың пəнаралық байланыстарының негізгі бағыттарын жүзеге асыру оқушыларда заманауи өндіріс туралы политехникалық түсініктердің қалыптасуын күшейту мүмкіндігін береді.
Көркем еңбек кіріктірілген пәндерін оқыту кезіндегі тәсілдер
мен принциптер
Қоғамда болып жатқан қарқынды өзгерістер мектеп өміріне серпінді өзгерістер енгізуде, яғни пәндердің мазмұнына, оқыту жүйесіне жаңалықтар кіргізу жүзеге асырылуда. Оқытудың бастауыш деңгейінде пәндерді кіріктіру тиімді болып табылады, өйткені бастауыш сынып оқушылары үшін көптеген заттардың арасында шекара болмауына байланысты, қоршаған ортаны біртұтас қалпында қабылдайды. Сондықтан да, қазіргі кезде еңбекке баулуды бейнелеу өнерімен біріктіру, құрастыру түріндегі жұмыстарды Математика және басқа пәндерге енгізу тәжірибесі кең таралуда.
Пәндерді кіріктіріп оқыту әдісі қазіргі кездегі білім берудің маңызды қажеттілігі болып қабылдануда. Оқу пәндері бойынша бағдарламаларды талдау жұмысы, пәндердің мазмұнында бір біріне ұқсас тақырыптардың көптеп кездесетінін көрсетті.
Алайда, бұл тақырыптарды оқу уақыты және қарастырылатын мәселелердің мазмұны бойынша сәйкессіздіктер кездеседі. Пәндердің арасындағы бұндай кедергілерді болдырмау үшін, оларды негізгі ұғымдар мен тақырыптар айналасында біріктіруге болады.
Бұл жағдай пәннің мазмұнын жан-жақты қарастыруға, олардың өзара байланысын ашуға мүмкіндік береді.
Бастауыш сыныптарда пәндерді кіріктірудің өзіндік ерекшеліктері бар, себебі түрлі заттар мен құбылыстарды жергілікті және жекелеп қарастырудан, оларды өзара байланыстырып кешенді оқуға мүмкіндік береді. Кіріктіру жүйесін енгізу жан-жақты білімді, тұтас дүниетанымдық көзқарасы бар, алған білімін өздігінен бір жүйеге келтіре алатын және мәселелерді шешудің өзіндік жолын таба білетін адам тәрбиелеуге ықпал етеді. Сонымен бірге кіріктіріп оқытуды өзара бір біріне жақын салаларды біріктіру арқылы жүзеге асыру қажет.
Бастауыш сыныптарда көркем еңбек сабақтарында декоративті сурет салу барысында оқушылар мұғалімнің басшылығымен алдымен кезеңдерге бөлінген сызбанұсқа бойынша өрнек құрастыруд ы үйренеді.
Бұл ретпен тапсырмалардың біреуі ғана орындалуы мүмкін, келесісін басқаша өткізу қажет. Тапсырма орындалуының әдістемелік ретін көрсеткеннен кейін, мұғалім келесі тапсырманы оқушылардың өз беттерінше орындауларына, яғни балалардың шығармашылықпен айналысуларына мүмкіндік беруі тиіс. Бұл оқушылардың бойында шығармашылық көзқарастың және өзіндік бастама жасау қабілеттерінің дамуына жағдай жасайды. Бастауыш сыныптарда оқушылардың әрдайым тек мұғалімнің көмегімен, басшылығымен жұмыс істеуінің нәтижесінде, олардың бойында енжарлықтың, селсоқтықтың қалыптасатынын ұмытпау қажет. Балалар әрдайым мұғалімнен көмек күтетін болады және өз беттерінше жұмыс істеу қорқынышы пайда болады. Бұндай жағдайда қолжетімділік және күш жетерлік принципі кері әсерге ие болады. Кері әсерді болдырмау үшін мұғалім сыныптағы әр оқушының неғұрлым жоғары нәтижелерге жетуіне жағдай жасауы тиіс.
Тапсырмаларды саралау қолжетімділік және күш жетерлік принципін жүзеге асырудың маңызды құралы болып табылады, яғни әр оқушының жеке қабілетін ескеріп отыру қажет. Қабілеті төмен оқушыларға біліміндегі олқылықтарды толықтыруға және негізгі жұмысты орындауға көмектесетін неғұрлым жеңіл тапсырмалар беруге болады, қабілеті жоғары оқушыларға қиындығы жоғары тапсырмалар беріледі.
Білімді меңгерудегі беріктік принципі. Бұл принципті жүзеге асырудың маңызды шарты сабақтың мақсатын дәл көрсету болып табылады. Мұғалім сабақтың басында оқушылардың сабақ соңында қандай нәтижеге жетулері керек, осы уақыттың ішінде қандай білім және біліктер алуы керек екені туралы айқын түсініктерді балалардың бойында қалыптастыруы керек.
Білімді меңгерудегі беріктік принципі ақпараттар санымен тығыз байланысты. Оған қайталау, жүйелі машықтандыру жаттығуларын бекіту, лабораториялық жұмыстар жүргізу және техника қауіпсіздігі ережелерін орындау арқылы ойдағыдай қол жеткізіледі.
Бұйымдарды, суреттерді, шығармашылық сипаттағы тапсырмаларды дұрыс таңдау, шығармашылық мақсаттар қою, өздігінен жұмыстар жүргізу кезінде арттырылатын оқуға деген ықылас білім және біліктерді меңгерудің беріктігіне үлкен әсер етеді.
Теорияның тәжірибемен байланысы принципі. Бұл байланыс көркем еңбек сабақтарында екі жақты сипатта болады. Бір жағынан балалар математика, дүниетану және т.б. сабақтарда алған білімдерін, сондай-ақ көркем сурет сабақтарында алған техникалық құжаттар, құралдар, материалдар туралы білімдерін тәжірибеде пайдаланады. Сонымен бірге, теориялық білімдер тәжірибелік біліктерінде жүзеге асырылады. Екінші жағынан, оқушылардың алдына шамалары келетін мәселелер қоя отырып, мүғалім балаларды тәжірибелік біліктерін жаңа теориялық білімдермен толықтыруға мәжбүрлейді (тәжірибелер, лабораториялық жұмыстар, бақылаулар арқылы). Мұның барлығы оқушылардың ойын пәрменді дамытады. Мысалы, математика сабақтарында сызғышпен ұзындықты өлшеуді үйренсе, сол біліктерін көркем еңбек сабақтарында заттың ұзындығын өлшеуге қолданады.
Дүниетану пәнінің жыл мезгілдері, өсімдіктердің өмірі туралы тақырыптарын көркем еңбек сабақтарында бөлме өсімдіктерін күтуді үйренумен байланыстыруға болады.
Оқытудың политехникалық принципі. Көркем еңбек сабақтарында жүзеге асырылады. Бұл принцип нақты оқу материалында бірінші ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Зерттеудің өзектілігі. Қазіргі өркениетке ұмтылған қоғам талабына сәйкес, Қазақстан Республикасының дамыған елдерімен иық тіресіп тұру үшін, еліміздің болашағы мен қазіргі кезеңі үшін білімді, зерделі, өз бетімен іс-әрекет ете алатын, қоғамнан өз орнын таба алатын шәкірттерді дайындау ұстаздың міндеті.
Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев жолдауында айтқандай: Болашақта өркениетті дамыған елдердің қатарына ену үшін заман талабына сай білім қажет. Қазақстанда дамыған 50 елдің қатарына жеткізетін, терезесін тең ететін - білім. Ендеше өсіп келе жатқан өскелең ұрпағымыздың жан-жақты, терең білімді болып шығуы үшін әр педагогқа жүктелер жүк аз еместігі айқын бай-қалынады. Білімді болудың басты шарты - ол баланың оқу іс-әрекетінде аса зейінді болуы десек болады [1, 12б.].
Қазіргі кездегі мектеп ғылым негіздері бойынша білім беріп қана қоймай, оқушыларды креативті ойлауға, ізденімпаздық, шығармашылық қабілеттерін дамыта отырып, әр оқушыға өзін көрсетуге және өз ойын дәлелдеуге мүмкіндік беруі керек. Білімнің басты мақсаты баланың ақылдылығы мен интеллектуалды тапсырмаларды орындауға дағдыландыруы болып табыла-ды. Бұл тұрғыда оқушылардың зейінін дамыту маңызды орынға шығады. Себебі, баланың зейіні жеткілікті деңгейде дамитын болса оқушылардың сабақ үлгерім деңгейі жоғарылап, жетістіктерге жетуге мүмкіндік береді.
Мұндай ауысу қандай да іспен шұғылданып отырған адамға тыс тітіркендіргіш əсерлердің ықпал етуінен туындайды. Алаңдау сыртқы жəне ішкі болып бөлінеді. Сыртқы алаңдаушылық субъектке тысқы, қоршаған орта жағдайларының əсер етіп, ырықты зейіннің ырықсыз зейінге ауысуынан болады. Əсіресе адамды алаңдататын жағдайлар заттар мен құбылыстардың кенеттен пайда болып, күшті өзгермелі əрі жедел əсер етуіне байланысты. Сондықтан оқушылардың сабақ дайындау барысында оларды негізгі ісінен алаңдататын заттар мен əсерлерді болдырмауға тырысу қажет.
Зейіннің аударылуы деп 6ip объектіден eкінші объектіге назарымызды көшіруді айтады. Физио - логиялық тұрғыдан мидағы оптималдық қозудын ауысуы. Зейінді тез аудара білу қабілеті көбінесе нерв процестерінің өзгермелігіне байланысты. Kейбip адамдар бip жұмыстың түрінен eкінші 6ip жұмысқа жеңіл көшеді, зейін қойып жаңа жұмысты тез меңгеріп кетеді. Бұл икемді, оңтайлы зейіннің көрінісі. Екінші біреудің зейіні керісінше, баска объектіге қиындықпен ауысады. Зейінді тез аудара білу көлденеңнен кез-келген әсерлерге кідірусіз жауап беруде аса қажет. Мәселен, машинистерде зей-інді тез аудара білу қасиеті жөнінді жетілмеген бол - са, олардың жұмыста түрлі сәтсіздіктерге ұшырауы мүмін. Мектеп жағдайында балалардың зейіннің 6ip пәннен екінші пәнге, бағдарламаның 6ip бөлімінен екінші бөліміне, жұмыстың 6ip түрінен (үй тапсырмаларын сұрау) екінші түрне (жаңа сабақты тыңдау кез) үнемі аударып отыруға тура келеді. Зейінді аудара алу оқушының epiк сапалары 6ipaз дамыған кезде, әcipece оқу материалдарын түсінген және оларды ұмытпайтындай eтіп меңгерген жағдайда ғана мүмкін болады. Мұғалімнің материалды жүйелі етіп, 6ip ізбен жақсы түсіндіруі, өткен материалды дұрыс қорытуы, оқылатын жаңа тараудың мақсатын айқындауы, жаңа материалды тыңдауға және түсінуге оқушылардың дайындығын тексеру т. б. зейіннің дұрыс аударылуына себепші болады.
Көркем еңбек пәнінде білім алушылардың ішкі алаңдауы көңілкүй, толғаныс нəтижесінде туындайды, орындалатын іске қызықпаудан, жауапкершілікті сезінбеуден келіп шығады. Шəкірт өзінің оқу жұмысымен байыпты əрі тиімді шұғылдануы үшін оның болмысындағы сабақтан алаңдататын көңіл күйзелістерін (ашу, ыза, қорқу ж.т.б.) басып отыру керек. Сонымен бірге оқушыларда алаңдаушылықты кеміту үшін оларда білімге, оны игеруге деген ұмтылыс пен қызығушылықты тəрбиелеп бару өте маңызды қызмет.
Жас шыбықты қалай ексең, солай өседі дейді дана халқымыз. Түсінген жанға бұл сөздердің қадірі биік, маңзы зор. Ата-ана деген абыройлы атқа ие болған жандар үшін бала тәрбиелеу қашанда қасиетті парыз болған. Ана көңілі балада болмайынша, қоғамның азып-тозатынын бала қолымен жасалып жатқан қылмыстар күн сайын дәлейдей түсуде. Осындайда, ата-анаға бала тәрбиесінде тізгінді берік ұстау үшін не кедергі, бұл сұрақ бүгінгі қоғамдағы қордалып қалған, көп талқыланатын сұрақ.
Қазіргі кездегі мектеп ғылым негіздері бойынша білім беріп қана қоймай, оқушыларды креативті ойлауға, ізденімпаздық, шығармашылық қабілет-терін дамыта отырып, әр оқушыға өзін көрсетуге және өз ойын дәлелдеуге мүмкіндік беруі керек. Білімнің басты мақсаты баланың ақылдылығы мен ин-теллектуалды тапсырмаларды орындауға дағдыландыруы болып табылады. Бұл тұрғыда оқушылардың зейінін дамыту маңызды орынға шығады. Себебі, баланың зейіні жеткілікті деңгейде дамитын болса оқушылардың сабақ үл-герім деңгейі жоғарылап, жетістіктерге жетуге мүмкіндік береді.
Дәлірек айтқанда, зейін дегеніміз ай-наладағы объектілердің ішінен керектісін бөліп алып, соған психикалық әре-кетімізді тұрақтата алу. Мысалы, оқушы математикалық есептер шығарып отыр. Ол бұған соншама үңілген, мұнысы психикалық кейпімен жақсы көрінеді. Оқушы есептің шығару жоспарын ойлайды, оны бірінен кейін екіншісін шығарады. Есеп шығарып болып, азғантай үзілістен кейін тарихты, одан соң басқа сабақты қарауға көшеді. Осы көріністердің бәрінен де бала әрекеттің әрбір түріне өз зейінін ұйымдастырып, басқа объектіге бағыт алып және сон-да азды-көпті тұрақтап отырғанын көруге болады.
Адамға тән әрекеттің кез-келген түрінде зейін орын алмаса, оның нәтижелі болуы қиын. Орыс педагогикасының атасы К.Д.Ушинский зейіннің маңызын былайша көрсеткен еді. Зейін адам санасының қорытылып өтетін барлық ойды аңғартатын, адам санасының жалғыз ғана есігі болып табылады, демек, бұл есікке ілімнің бірде-бір сөзі соқпай өте алмайды, егер де ол соқпай өтсе, онда баланың санасында ештеңе де қалмайды.
Бастауыш сынып оқушыларының зейін ерекшеліктерін ескере отырып, оны тәрбиелеудің кейбір жолдарын көрсетуге болады. Зейінді дамытуда, әрі өтілетін сабақтың жемісті болуына сыртқы жағдайдың атқаратын маңызы зор. Зейінді дамытудың жолы - жаттығу және берілген тапсырманы орында-ту. К.Д.Ушинский: Балаға оқуды қызықты ете білу керек және сонымен қатар оларды қызықтыра қоймайтын тапсырмаларды да бұлжытпай орындауды талап ету керек деген. Бүкіл сыныпқа, не жеке оқушыға берілетін тапсырмалар дәл, анық, қысқа болып келсін. Зейінді дамытуда сыртқы жағдайдың маңызын ескеру дұрыс. Шу, баланың сабағына қатысы жоқ радио, қажетсіз әңгімелер т. б. болмауы керек. Жарық, таза ауа қажет.
Сабақ басталар алдында өтілетін тақырыптың мақсатын айтқан пайдалы. Балалар өздерінің міндеттерін түсініп, немен айналысатынын біліп отыру керек. Бұл іске жұмылдыру болады, зейінді шоғырландыруға көмектеседі. Материалдың оқудағы, өмірдегі маңыздылығын айтқан жөн. Ырықты зейін осылай қалыптасады. Ырықсыз зейінді ырықтыға аудару үшін: жарқын, эмоцияға толы, нақтылы деректер мен мысалдарға құрылған мұғалімнің қызық-ты әңгімесі, көрнекті құралдар, иллюстрациялар қажет. Баланы өзін-өзі қада-ғалай білуіне үйреткен жөн.
Сабаққа барлық балаларды тарту керек. Бұрын бізде жақсы оқитын оқушылардан ғана сабақ сұрап, қалған-дарына бәрібір білмейсіндер деп сұрамайтын ды. Олардан сұрағанмен бәрі-бір білмейді, оданша жақсы оқитын оқушылардан сұрай берейік дейтін. Ал ол балалар да отыра береді "сен тимесең мен тимеймін" деп.
Тағы бір әдіс - сабақты пікір талас ретінде өткізу. Әр оқушының пікірін тыңдау. Бұдан да басқа әдістерді қолдану үшін ұстаздар әрдайым ізденісте болу керек. Мұғалім - мектептегі басты тұлға. Ол өз ісімен өзгеге үлгі болып жетекші болады. Білімі терең, әдістемелік шеберлігі мол, мақсаты айқын, үнемі ізденіс үстінде жүреді. Мұғалім жұмысындағы, әсіресе, сабақ беруін-дегі бір ерекшелігі - ұғымдарды белгілі бір сызбалармен түсіндіріп, соны қол-дана отырып, іскелік жұмыстар жүргізіледі. Мысалы: Бір ғана ұғымды шағын көрнекілікпен жинақтап, баланың түсінуіне ынғайлы етіп ұсынады.
Бүгінгі таңда әрбір жаңашыл ұстаз үшін, оқу және жазу арқылы сын тұрғысынан ойлау әдісі кез-келген стратегияларға құнды, әрі бағалы. Бұл стратегиялар оқушылардың қызғушылығын арттыра отырып, ұстаздың тығырыққа тірелетін сәттерінен арылтады. Сұрақ қою, ой шақыру, білім көпірі, бес жолды өлең, еркін жазу, білемін, үйренгім келеді, білгім келеді, Венн диаграммасы, пікірталас, болжау, Автор орындығы, топтастыру, т.б, страте-гияларын қолдану оқушылардың мотивациясын оятып, ынталандыра түсері сөзсіз. Сонымен қатар бұл стратегиялар оқушының қөзқарасын, түсінігін дамыта түседі, жалықтырмайды. Бастауыш сынып оқушыларының таным-дық қызығушылығын дамытудың негізгі факторы олардың білімі мен дағды-ларының дәрежесі ғана емес, сонымен бірге, баланың маңызды психикалық қызметтерін, ақыл-ой жұмысының тәсілдерін қалыптастыруға мүмкіндік беретін оқу процесін жолға қою керектігі саналады. Оқушының шығар-машылық қабілеті де оның ойлау мен практикалық әрекеттері арқылы ғана дамиды. Ойлауға үйренетін сабақтарды дамыта оқыту сабақтары деп білеміз. Дамыта оқыту деп - оқыту мақсаты, міндеттері, әдіс-тәсілдері баланың даму заңдылықтарына сәйкестендірілген оқытуды атайды [2, 7б.].
Бүгінгі күні оқушыларға білім берудің мақсаты тұлғаны қалыптастыру мен дамыту үшін жағдай жасау; әрбір баланың бойында адамгершілік, мейірімділік, азаматтық, еңбекке деген шығармашылық қатынас және барлық әлемге ұқыпты қарау, жетістікке ұмтылу, өз халқының мәдениетін қорғау сияқты жетекші құндылықтарды тәрбиелеу болып табылады.
Бүгінгі мектеп - бұл тәрбиелеу мен оқыту маңызды құрамдас элементтері болып саналатын күрделі жүйе.
Балалармен жұмыс жасау барысында біз оқу-тәрбие процесінің бірлігіне сүйенеміз.
Сабақтан тыс жұмыс - бұл тәрбиелеуші ұйымдардың тіршілік әрекетін сыныптық-топтық ұйымдастырудан бөлек жүзеге асыратын әлеуметтік тәрбиені ұйымдастыру формасы.
Сабақтан тыс қызмет оқушылардың сабақ барысындағы әрекеті сияқты негізгі білім беру бағдарламаларын игеру нәтижесіне қол жеткізуге бағытталған. Алайда, бірінші кезекте - бұл тұлғалық нәтижелерге қол жеткізу. Бұл сабақтан тыс қызметтің ерекшелігін анықтап беру барысында оқушылардың өзін-өзі дамыту дайындығы мен қабілетін, оқу мен таным уәждемелерін, оқушылардың құндылық бағдарларын, әлеуметтік біліктіліктерін қалып-тастырады. Оқытудың, тәрбиелеудің, білім берудің түрлі мүмкіндіктерінің алдын-ала болуын қалайтын, сабақ берудің сапалы деңгейін көрсететін білік пен дағдыларды қалыптастыру, қазіргі мұғалімдердің ең басты міндеттерінің бірі. Сондықтан педагогтардың іс-әрекетін талдай отырып, диссертациялық зерттеу жұмысымыздың тақырыбын " Оқушылардың сабақта алаңдаушылық зейінін болдырмау жолдары" деп атадық.
Зерттеу мақсаты. Оқушы бойындағы зейіннің негізгі қасиеттерін дамыту. Баланың зейін қасиеттерін жетілдіру арқылы сабаққа деген қызығушылығын, ынтасын оятып, танымдық белсенділіктерін арттыра отырып, шығармашылық қабілеттерін дамытуға жағдай жасау.
Зерттеу нысанасы. Жеке тұлғаны дамытып, білімге деген сенімін нығайту, оқуға қызығушылығын оятып, ынтасын арттыру процесі.
Зерттеу жұмысының пәні. Оқушыларға зейіннің маңыздылығын және олардың зейінін оқу материалдарына аудартып, олардың неғұрлым жақсы түсініп, сабақта зейінін сала отырып жұмыс істеуіне үйрету.
Зерттеу жұмысы келесі міндеттердің орындалуын қажет етеді:
Бастауыш сынып оқушыларының зейін ерекшеліктерін ескере отырып, оны тәрбиелеудің жолдарын көрсету;
балалардың жан-жақты дамып, алған білімдерін іске қолдана білуге үйрету;
оқушылардың сабаққа деген қызығушылығын, ынтасын оятып, танымдық белсенділіктерін арттыра отырып, шығармашылық қабілеттерін дамытуға жағдай жасау;
мұғалімнің материалды жүйелі етіп түсіндіруі, өткен материалды дұрыс қорытуы, оқылатын жаңа тараудың мақсатын айқындауы, жаңа матер-иалды тыңдауға және түсінуге оқушылардың дайындығын тексеру.
Зерттеудің әдіснамалық және теориялық негізі болып В. В. Петухов, Л. М. Веккер, Т. Рибо, Н. Н. Ланге, А. А. Ухтомский, С. Л. Рубинштейн, Ж. Аймауытов, М. Жұмабаев, Т. Тәжібаев, Қ. Жарықбаев т. б. және Қазақстан және ТМД ғалымдары: Р.М.Қоянбаев, А.А.Бейсенбаева, В.П.Карибжанова, Г.К.Шолпанқұлова, К.Т.Әтешова т.б., құнды еңбектері табылады.
Зерттеу әдістері: зерттеу тақырыбы бойынша сұрақ-жауап, бақылау, байқау, әңгімелесу әдістері қолданылды.
Зерттеудің теориялық мәнділігі - Баланың кабілетін, зейінін, қызығушылығын арттыру мақсатында ойын элементтерін пайдалану, оқушының оған белсенділігін арттыру. Сабақты дидактикалық материалдарды техни-калық құралдарды мейлінше молынан пайдаланып жүргізу, жеке жұмыста да көрнекіліктер пайдалану.
Зерттеу практикалық маңыздылығы - Біздің жұмысымыздан алынған нәтижелер мен жасалынған қорытындылар арқылы баланың кабілетін, зейінін, қызығушылығын арттыру мақсатында ойын элементтерін пайдалану, оқушының оған белсенділігін арттыру. Сабақты дидактикалық материал-дарды техникалық құралдарды мейлінше молынан пайдаланып жүргізу, жеке жұмыста да көрнекіліктер пайдалану.
Зeрттey ғылыми маңыздылығы: Педагог әрбір баланың зейінінің дара ерекшеліктерін білуі керек. Әрбір баланың немесе бүкіл топ кемшілік-терін жою туралы белгілі міндеттер қоюға болады. Зейіннің кемшіліктерін тудырған себептерді білу қажет және тек қана сол уақытта кемшіліктерді жойып, зейінді тәрбиелеуге болады. Педагог әр уақытта да зейінді болуы қажет және өз үлгісінде балаларды үйрету керек. Педагогтің зейінді тәрбие-леу туралы бір жүйелі жұмысы әр уақытта да жағымды нәтиже береді; балалармен кез-келген жұмысы зейін салып орындау әдетін дамытады.
Зерттеу жұмысының құрылымы кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, әдебиеттер тізімінен тұрады.
КӨРКЕМ ЕҢБЕК САБАҚТАРЫН ТІРЕК БЕЛГІЛЕРІ АРҚЫЛЫ
ОҚЫТУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ
1.1 В.Ф. Шаталовтың тірек-сызбалар арқылы оқыту технологиясының
ерекшелігі
Педагогика ғылым ретінде өте күрделі. Табиғатта педагогикаға қарағанда анағұрлым күрделі ғылым жоқ. Және оның күрделілігі, ең алдымен, оның мыңдаған компоненттерінің өзара байланысында. Оның жауапкершілік шарасы - адам! Бұл туралы әр күн сайын, біздің ұстаздық өміріміздің әр минутында есте сақтағанымыз жөн, - деп жазды В. Ф Шаталов.
Донецк мұғалімі Виктор Федорович Шаталовтың есімі педагогика тарихында алтын әріптермен жазылған. ХХ ғасырдың соңында Ұлы педагогтің алдыңғы қатарлы ойлары қоғамның қызығушылығын тудырды. В. Ф. Шаталовтың идеялары, формалары, жұмыс әдістері XXI ғасырдың қазіргі мұғалімінің педагогикалық ойлауын дамытады.
В. Ф. Шаталовтың жұмыс принциптері қандай? Бұл сұраққа жауап берер алдында біз оқушылардың орта, әлсіз және күшті болып бөлінуі әлі күнге дейін бар екенін мойындаймыз. Бұл құбылысты жою үшін XX ғасырдың шығармашылық шеберханасының педагогтары "...барлық балалар - шексіз!- мектеп бағдарламасын табысты меңгеруге қабілетті ұранын алға жылжытты.
В. Ф. Шаталов оқытудағы қиындықтарды мұғалімнің келесі ұстанымдарын көрсете отырып түсіндірді:
- қатты, дөрекі сөйлеу;
- жүйке жүйесіне әсері;
- екілік қою;
- күнделіктердегі жазбалар;
- ата-аналарға рухани-моральдық әңгіме айту;
- сынып жетекшілері мен мектеп әкімшіліктеріне апелляция
Мұндай жағдайларда балалардың асқынған реакциясы пайда болды. Ұлы педагог әр оқушыға жол тауып, адамдық қадір-қасиетін тәрбиелеуге кеңес берді, тек сонда ғана әрбір оқушы өзін жеке тұлға ретінде сезінеді. Виктор Федорович қысқа теориялық жағдайлары бар бағдарламалар оқушылардың табысқа жетпегенін дәлелдеп берді. Оның пікірінше, тақырыптар мен бөлімдердің үлкен блоктары оқушыларға жеке теоремалардың, ережелер мен параграфтардың логикалық өзара байланысын ұғынуға, өз білімдерін тереңдетуге мүмкіндік берді.
Оқытудың перспективалы тәсілінің кезеңдерін атап өтетін болсақ:
-Бірінші саты - көп салалы, білімдарлықпен - жүйелі, эмоционалды түрде таңдаған параграфты мұғалімнің сабақты түсіндіруі.
-Екінші саты - тірек плакаттары бойынша, оқу материаддарын түсіндіру, дауыстап оқыту, негізгі ұғымдарды әртүрлі символдардың көмегімен, кодты шешу арқылы түсіндіру және олардың өзара логикалық байланысын анықтау. -Үшінші саты - тірек сигналын үйрену, сол арқылы әрбір оқушы үйренеді және альбомдарына жапсырады.
-Төртінші саты - оқулықпен және үй жағдайында - тірек сигналдарының беттерімен жұмыс істеу.
- Бесінші саты - келесі сабақта тірек сигналдарын жазбаша еске түсіру.
- Алтыншы саты - тірек сигналдары бойынша жауап қайтару (жазбаша және ауызша жай дауыспен, магнитофонды өзара бақылау қағаздары бойынша т. б.).
-Жетінші саты - бұрын өткен материалды тереңдету және жай қайталау.
Нәтижесінде теориялық материалды терең түсініп, оқушылар өз күшін іс жүзінде сынап көргісі келді. Ал үнемделген уақыт ішінде, жинақталған оқытудың арқасында теориялық білімді қолдана отырып, орындалатын практикалық жұмыстардың көлемі артты. "Теорияны өте жақсы білу-ең үздік оқушылардың қабілеттерін барынша іске асыру, әртүрлі стандартты емес шығармашылық тапсырмаларда күштерді тексеру үшін өте қажет. Материалды зерттеу мен бекітудің жаңа әдістемесі - табысты ілгерілеудің негізі", - деп жазды В. Ф. Шаталов
Виктор Федорович бұрын зерттелген бөлімдерге оралғанда "жіберіп алған кемшіліктерін" табу үшін өткен материалды үнемі қайталауды ұсынды. Психолог ретінде ол қозғалысты, дамуды және өсуді сезген оқушының жаңа қиын мәселелерді жеңуде психологиялық ынталандыру пайда болатынын атап өтті.
Ұлы педагог алғашқы ұшқыннан шығармашылық ізденістің жалыны тұтанатынына сенімді болды. Дәл осы сәтте ол мұғалімдерді оқушылардың шығармашылық әлеуетін сақтау және арттыру үшін мұқият болуды сұрайды.
"Ашық ойлар сабақтарында" В. Ф. Шаталов сабақтың атауын қалай дәл қалыптастырғанын түсіну үшін, оқушылар өз ойларын ашық айтып, бір-бірімен пікір таласып, сенімді дәлелдер келтіре отырып, өз көзқарасын дәлелдеген сабақтардың мәнін түсіну іске асырылады.
Виктор Федорович осындай сабақтарда оқушылардың қателіктерін және олардың мұғаліммен келіспейтінін құптады. Ең бастысы, ашық ойлар әрекетке деген ұмтылысты туғызды, оқушылар ашық ой сабақтарында болып жатқан жұмыстарға ешқашан немқұрайлы қарамайды. Ашық ойлардың қатарына қызықты ойлар енгізілді. В. Ф. Шаталов ерекше атап өткендей, жеңіс үшін емес, қатысқаны үшін оқушыларды мадақтау керек.
Виктор Федорович педагогикасының әдістемесі оқушыларға тек мұғалім тарапынан ғана емес, сонымен қатар оқушылар тарапынан да "...олардың қадір-қасиетін қорлайтын сөздер мен сөз тіркестерінсіз және тіпті қандай да бір күлкілі интонациясыз" білім беруде әлсіз оқушы өз өсуін сезген тәсілдерде құрылған болатын. Ақыр соңында әлсіз оқушы өзіне сене білді.
Біз қызықты оқиғаларды есте сақтау жақсы екенін білеміз. Бұл әдісті тірек сигналдарын құрастыру кезінде қолдануға болады. "Ой, сурет, сөз бізге күтпеген комбинацияларда келуі мүмкін. Бұл ретте олардың біреуі басым болуы мүмкін, басқалары көмекші рөлдерді ойнауы мүмкін, бірақ өзара байланысты бола отырып, олар ешқашан оқшаулана алмайды. Бұл біздің жадымыздың ғылыми, әдеби және басқа да қоршаған әлемді қабылдаудағы табиғи қасиеті.
Тірек сигналдары В. Ф. Шаталовтың тұтас әдістемелік жүйесінің міндетті бөлігі болып табылады. Ол негізгі сөздер, әріп-сигналдар, сызбалар арқылы оқулықтан үлкен мәтіндерді қалай кодтау керектігін дәлелдеді. Оқушылар
тірек сигналдары бойынша зерттелген материалды оңай естеріне түсіре алады, өйткені олар қол жетімділік қағидатына негізделген.
В. Ф. Шаталов технологиясының ерекшелігіне тоқталсақ:
Бірінші ерекшелігі -- нақты дәл есептелген оқу процесін құра білу.
В. Ф. Шаталов бұл құрылымды былай түсіндірді Тірек сигналдары дегеніміз -- ойынның элементі, уақыт үнемділігі және бала психологиясын қызықты құбылысқа бағыттау. Бірақ ең басты мақсат -- берілген тақырыпты логикалық байланыстар негізінде оқушының түсінуі мен ұзақ уақыт есте сақтауы.
Екінші ерекшелігі -- уақыт үнемділігі. Мысалы, белгілі бір тақырыпты түсіндіру барысында бірнеше тақырыпты жинақтап, ықшамдап бір-екі тірек сигналына сыйдыруға болады. Бұл әдістеме қазіргі күнге дейін құндылығын жойған жоқ. Тірек сызба белгілер сабақтың негізгі құрам бөлігі ретінде қолданылады. Мұнда негізінен мына мәселелерге назар аударған жөн.
1.Тірек -- сызба белгілерін пәнді жүргізудің басынан бастаған жөн.
2.Мүмкіндігінше барлық сабақтарда пайдалану керек.
3.Сызбанұсқаға оқушылармен бірге талдау жүргізіп отыру. Сызбанұсқаларды (схемаларды) оқушылардың қатысуымен талдау керек.
4.Оқушылардың белгілі тақырыпқа сай сызба белгі даярлауға негізделген өзіндік жұмыс жасауына мүмкіндік беру.
5.Оқушының топпен және екі -- екіден жұмыс жасауына мүмкіндік беру.
Тірек сызбаның артықшылықтары мынада:
а) оқушыға оқу материалы жинақы, қысқаша беріледі;
б) оқушы оқу материалының ішінен ең негізгісін таңдай білуді үйренеді;
в) оқушы таңдап алған танымдылық -- білімдік түсініктерін бір -- бірімен байланыстырып, қарапайым жүйе жасауды үйренеді;
г)оқушы оқулықпен және қосымша әдебиеттермен жұмыс жасауға дағдыланады;
д) Оқушы өзінің танымдық деңгейін біледі. Өзін -- өзі бағалауды үйренеді.
Тірек сигналдары арқылы оқыту өзінің нәтижесін береді. Атап айтсақ:
Мұғалім:
-оқушы білімін тексеруде дидактикалық құрал ретінде пайдаланады -- мағыналық, логикалық белгілерді нақты, қысқа түсіндіреді;
- баға қоры молаяды;
- оқушы білімі әділ бағаланады.
Оқушы:
- берік білім негізі қаланады;
- сөйлеу қабілеті дамиды;
- тұжырымдап, топшылау дағдылары қалыптасады;
- танымдық процесі нығаяды;
- қарым -- қатынас қажеттілігі қанағаттандырылады;
- пәнге деген қызығушылығы артады;
- шығармашылығы шыңдалады.
Нәтижесінде мұғалімнің де, оқушының да жасампаздығы артып, жаңашылдыққа бет бұрады.
Оқушы материалдарды сезім мүшелері арқылы қабылдап қана қоймайды, білімге деген қажеттілігін қанағаттандыру мақсатында меңгереді. Тірек белгілері арқылы оқыту технологиясының негізін қалаған В. Ф. Шаталов тірек белгілері арқылы оқыту технологиясының мынадай мақсаттарын -- білім, білік, дағдыны қалыптастыру; барлық баланы оқыту; оқытуды жеделдету.
Тірек сигналдары арқылы оқыту технологиясының ерекшеліктері -- үнемі қайталау, міндетті кезеңдік бақылау, жоғары деңгейдегі қиыншылық, ірі блокпен оқыту, тіректі қолдану; жеке бағдарлы қарым-қатынас ықпал; ізгілік, еркімен оқыту.
Әр оқушының жобасының жариялылығы түзетуге, өсуге, табысқа жетуге жағдай жасау, оқыту мен тәрбиенің бірлігі.
Қорыта айтқанда, оқушы бойында шығармашылықты дамытуда үздіксіз құлшыныс, оқуға, білім алуға деген ұмтылыс ұдайы өшпей, күннен-күнге дами түсуі керек. Сонда ғана оқушы бойында білім нұры тасып, кластан-класқа көшкен сайын оқушының ішкі дүниесі, сыртқы ортамен байланысы дамып, оқушы дүниетанымы арта түсері анық.
Еңбек технологиясы сабақтарын пəнаралық байланыстар негізінде оқытудың əдістемелік ерекшеліктері
Оқушылардың танымдық белсенділігі өз бетінше білім алуға ұмытылысынан көрінеді, алған білімдерін шығармашылық негізде пайдалану дағдысын нығайтады, қалаған мамандығын саналы таңдауға ықпал етеді. Педагогика ғылымы оқушылардың танымдық іс-əрекетін ұйымдастырудың түрлі амалдарын біледі, соның ішінде ең тиімдісі пəнаралық байланыстарды жүзеге асыру болып есептеледі.
Еңбек технологиясына оқытудағы пəнаралық байланыстарының дидактикалық функциясы негізінен еңбек операцияларын саналы түрде игеруге, еңбек құралдары əрекетінің ғылыми негіздерін (қағидаларын) меңгеруге, ғылым негіздері бойынша сабақтарда алынған теориялық білімдерді нақтылауға бағытталған. Дегенімен, ғылым негіздерімен еңбек технологиясына оқыту байланысының бұл функциясы дене еңбегі мен ой еңбектің бірігу себебінен барынша терең нəтижелерге ие болады.
Қолдың епті қимылы ерекше қызметтер атқыратын дене еңбегі мен ой еңбегінің тоғысуы арқылы оқушыларда дайын білімді тұтынушы ретінде емес, оны шығармашылық, зерттеушілік негізінде пайдалана алады [1].
Ғылым негіздерімен еңбекті оқытудың пəнаралық байланысы оқушылардың теориялық білімдерін шынайы фактілермен, еңбек үрдісі құбылыстарымен қатынастыруға жетелейді, ал бұл объективті шындықтың қарастырылатын жақтарының тəуелділіктері мен себеп-салдарлық байланыстарын пайымдап, іздену дағдыларының қалыптасуына жол ашады.
Қарастырылған байланыстар оқушыларды рухани тəрбиелеуде де маңызды роль атқарады, өйткені теория мен практиканы байланыстыру негізінде оқушыларда тұлғалық сапа ретінде еңбектену дағдысы мен еңбек сүйгіштіктің қалыптасуы үшін қолайлы алғышарттар жасалады.
Ғылым негіздері бойынша білімді игеру базасында еңбек тапсырмаларының ғылыми негіздерін ұғуы оқушылардың ойлау кеңістігін үлғайтады, ал ол өз кезегінде берілген тапсырмаларды орындауды қызықты етеді. Мұнда еңбек білім көзі ретінде, оқушылардың танымдық қабілеттің қалыптасуына ықпал ететін қозғаушы күш болып табылады. Осының барлығы еңбек технологиясы бойынша өткізілетін сабақтың шығармашылық жақтарының күшеюіне жол ашып, еңбектің өмірлік қажеттілік болуының маңызды шарты болып табылады, ал мұндай қажеттілік еңбекке деген рухани қатынастың қалыптасуына мүмкіндік жасайды.
Оқушылардың ғылым негіздері бойынша технологиялық үрдістердің жекелеген жақтарының мəнін ұғуы еңбек тапсырмаларын шешудегі жетістікті қамтамасыз етеді. Бұл тек осымен ғана шектеп қойылмайды. Мұнда адам білімі екі бөліктен -- тікелей тəжірибеге негізделген жəне жанама тəжірибе мəліметтерінен қалыптасатындығы туралы теорияның белгілі қағидасын еске түсіреді. Тікелей тəжірибе мəліметтері дегеніміз -- бұл адамның кітап пен басқада ақпарат көздерінен алған емес, практика үрдісінде зерттелетін заттармен жəне құбылыстармен тікелей жанасу жолымен алған білімдері мен əсерлері. Өкінішке орай, білімнің бұл маңызды көзін еңбек технологиясы сабақтарында хабарланатын ақпаратты бекітудің дидактикалық құралы ретінде біржақты түрде қарастырылатынын көптеген педагогтар əлі күнге дейін тиісінше бағаламай келеді.
Өндірістегі еңбек əрекетінде оқушылар бірдей мақсаттар үшін түрлі материалдардың ұқсас қасиеттерін, мысалы: қаттылықты, серпімділікті, пластикалықты, жылуөткізгіштікті, электрөткізгіштікті жəне т.б. қолданады. Осы қасиеттер еңбек үрдісінде белгілі роль атқаратындықтан, олар оқушының ойлау үрдісінде өзіндік көрініс нысандары болып табылады.
Оқушының өндірістік жұмыс көлемі қаншалықты ауқымды болып, еңбек тапсырмаларын орындау үшін ол табиғат заңдары мен заттардың қаншалықты сан алуан қасиеттерін қолданса, оның теориялық білімдерді қолдану облысы мен қорытындылауы да соншалықты кең əрі бай болмақ. Оқушы жалпыны -- жалқы түрде, ал жалқыны жалпы түрде көруді үйренеді; құбылыстардағы маңызды бөліктерді бөліп алуға дағдыланады. Осының салдарынан өндірістік практиканың əрбір жаңа жетістігімен оның дүниетанымы кеңейіп, ал танымдық мүмкіндіктері жоғары дəрежеде ұлғаяды.
Еңбек технологиясына оқытудың ғылым негіздерімен байланысы оқушыларға еңбек үрдісінің ғылым негіздері ретінде қолданылатын барлық ұғымдар мен заңдылықтарды беру мүмкіндігін қарастырмайды. Иə, мұнда қажеттіліктер де жоқ. Дегенмен оқушылардың оқу пəнінен оқу үрдісінде алған ғылыми білімдері қолданбалы болып, мүмкіндігінше өмірде, еңбекте, материалдық өндіріс саласында қолданылуына мүмкіндік жасайды.
Мектеп тəжірибесі көрсеткендей, білімді қолдану мүмкіндігі көптеген факторларға тəуелді. Ол мұғалімнің түсіндірген ұғымның, заңның қолданылу аясының қаншалықты шебер көрсеткеніне, тек көрсеткеніне емес, сонымен бірге осы заңдарды қолдануды үйреткеніне, оқушылар еңбегін дұрыс басқаруына, оқу материалы мен еңбек мазмұнына байланысты болады. Мысалы, оқушылар материалдарды өңдеу кезінде беріктік ұғымдарымен, деформация құбылыстарымен танысады. Осы факторларға деген саналы қатынас пен оларды практикалық əрекетте есепке алу оқушылардан химия курсынан алатын, денелердің кристалдық құрылысы жөніндегі білімін талап етеді немесе ауылдық мектепте оқушылар практикада топырақтың жеміс берушілігін анықтау қажеттігімен кездеседі, олар мұны топырақта жүретін химиялық, микробиологиялық жəне физикалық үрдістер туралы білімдерді топтастыруды қажет етеді.
Теориялық байланыстар мүмкіндігі оны жүзеге асырудың ерекшеліктеріне байланысты болады. Өндірістің техникалық жағы табиғат заңдылықтарына негізделген үрдістер жиынтығы түрінде болады. Сондықтан оқушылардың теориялық байланыстарды ұтымды іске асыруының алғышарты болып мектеп пəндерін өтуде пəнаралық байланыстарды орнату болып табылады. Бұл технологияны жүзеге асыру үшін оларды игеру арнайы технологиялық тақырыптар бойынша жүзеге асатын өзіндік арнайы заңдылық байланыстарын жасайды. Физика, химия, биология, машинатану жəне электротехника бойынша жүйеленген білімдерді қолданған жағдайда технологиялық үрдістер негізін меңгеру ұтымды түрде іске асады. Демек, оқушылардың еңбек технологиясына оқуы мен өнімді еңбегінің ғылым негіздерімен байланысы оқушылардың білімі мен практикалық дайындық сапасын жетілдірудің маңызды шарты болып табылады.
Осы басты мəселелерді шешу мақсатында біздің елімізде жалпыға міндетті орта білім беретін мектептердегі барлық оқылатын пəндер бойынша бағдарламалар жəне оқу құралдарын белгілі уақытта жаңартып отыру жүзеге асырылады. Мұның барлығы ондағы мектеп оқушыларының негізгі ғылыми заңдылықтарды меңгеру, шығармашылық ойлануды дамыту, ғылыми дүниетанымда қалыптастыру үшін нақты бір маңызға ие болмайтын ескірген, болмашы бағдарламаларды есептен шығару үшін жасалынып жатады.
Бірақ жалпыға міндетті орта білімді жетілдіру, ғылыми-техникалық прогресс талаптарына сəйкестендіру мəселелерін негізгі тұжырымдамалармен теориялар жəне заңдар шеңберіндегі оқу материалын ұйымдастырумен ғана шешіледі деп ойласақ, қате болады. Сонымен қатар оқу əдістерін маңызды түрде жетілдіру талаптары бар, соның ішінде жаратылыстану пəндері бойынша білім беруді қамтамасыз ететін оқыту əдістері төмендегі бағыттармен сипатталады:
а) оқушылардың жаңа білімді жылдам қабылдауын жəне меңгеруін, жүзеге асыру қабілеттілігін дамыту əдістері;
ə) іс-тəжірибелік қабілеттіліктер мен дағдыларға жылдам ие болуға ынталандыру əдістері; б) тұтас оқытудың тəжірибелік, дамытушылық ролін жетілдіру əдістері;
в) мектеп оқушыларының білімге өз бетімен ынталану қаблетін жəне оларды кеңінен пайдалану қасиетіне ие болатын оңтайландырып оқыту əдістері. Бұл əдістерді пайдалану нəтижесі оқушылардың мəліметтерді бақылау, тəжірибе жасу, жинақтау, өңдеу жəне топтастыру; анықтамалық материалмен, əдебиеттік білім көзімен жұмыс істеуді үйрену; математикалық əдістерді қолдануды үйрену, менгеріп жатқан заңдарды, құбылыстар мен теориялық модульдерді жүзеге асыруды үйренуге баулиды.
Оқушыларды бейіндік бағыттар бойынша дайындаудың нəтижелігін арттыруда пəнаралық байланыстардың рөлі жəне оның тиімділігі орасан зор екендігін көптеген педагогикалық зерттеулерде дəлелдеген. Біздің зерттеуіміз көрсетіп отырғандай, пəнаралық байланысты кешенді түрде қарастыруға болады. Олар:
Меңгерілуге тиісті оқу материалының мазмұны бойынша пəнаралық байланыстарды жүзеге асыру: берілген пəн бойынша білімді тереңірек меңгеру үшін, өндірістік жəне өмірлік тəжірибе мен оқушылардың басқа пəндердегі білімдерін қолдану; əр түрлі пəндердегі меңгерілуге тиісті ұқсас құбылыстар мен үрдістерді түсіну үшін қолданылатын заңдар мен теориялардың бірлігі; əр түрлі пəндер бойынша меңгеру материалдарын ұтымды таңдау; əр түрлі пəндерден алынған білім мен ептілікті кешенді қолдану.
Жалпы оқу ептіліктерінің оқушыларда қалыптасуын жүзеге асырудағы пəнаралық байланыстар: əр түрлі пəндердегі меңгерілетін құбылыстардың үрдістерін түсіндіру ұқсастығының бірлігі; іс-əрекетті жоспарлау ептілігі; ой мүмкінділігінің ептілігі; кітаппен жұмыс істеу ептілігі; ұйымдастырушылық ептілігі.
Əдістер мен оқу құралдары бойынша пəнаралық байланыстарды жүзеге асыру: əр түрлі пəндер бойынша оқу жұмыстарының əдістері мен əдістемелік тəсілдерінің үйлесімділігі; əр түрлі пəндерді меңгеру кезіндегі оқу құралдары мен оларды қолдану тəсілдерінің үйлесімділігі.
Оқушыларды жан-жақты дамуының əдістері мен құралдары бойынша пəнаралық байланыстарды жүзеге асыру: əр пəннің дүниетанымдық сапасын ашу; өмірмен, іс-тəжірибемен байланыс; оқушылардың оқу еңбегіне шығармашылық қатынасын, өзбетіншелігі мен танымдық белсенділігін дамыту; барлық пəндер тарапынан оқушыларға қойылатын педагогикалық талаптар бірлігі; оқушылардың ұжымдалуын, қарым-қатынасын, өзара көмек көрсетуін дамыту; мұғалімдер мен оқу шеберлерінің үлгілілігі.
Жалпы білімнің оқушылардың еңбек технологиясына оқуы жəне өңімді еңбегімен байланысы оларды өндірістегі еңбекке дайындаудың маңызды бөлімі болып табылады, өйткені ол өндірістің ғылыми негіздерін игеруді қамтамасыз етіп, ақыл-ой ұшқырлығы мен өзіндік əрекетті дамытады. Түрлі оқу пəндері бойынша білімдер байланысы тек заманауи өндірістің ғылыми негіздерін тану үшін ғана емес, сонымен бірге оқушылардың еңбек тапсырмаларын, зертханалық, практикалық жəне өндірістік жұмыстарды саналы түрде орындаулары үшін де қажеттілік болып табылады.
Еңбек технологиясына оқытудың ғылым негіздерімен пəнаралық байланысты жүзеге асыру мүмкіндігі келесі жағдайлармен анықталады:
түрлі оқу пəндерінде бірдей мазмұндағы тақырыптар бар (физика, еңбек технологиясына оқыту жəне басқа пəндер мазмұнындағы электротехникалық білімдер);
түрлі оқу пəні курсында өтілетін ұғымдар мен заңдар мектепте оқылатын басқа пəнінің мазмұнын меңгеру үшін база болып табылса, ал жинақталған қаныққан білім техника мен технологияның ғылыми негізін (физика мен еңбекті оқыту курсындағы электрлік құбылыстар, қатты дене қасиеттері) ұғыну мүмкіндігін береді;
оқу пəнінің жекелеген тақырыптары басқа оқу пəндерін оқу кезінде қолдану мен суреттеу үшін бай материал береді (токарлық станокты меңгеру кезінде математика, химия, физика жəне т.б. курстарының оқу материалы қолданылады);
оқушылар бір оқу пəндерінде танысатын ғылыми əдістер басқа ғылым фактілерінің ұғымдарын қарастыру кезінде, сонымен қатар өндірісті танып білуде қолданылады.
Көрсетілген бағыттар бойынша ғылым негіздері мен еңбекті оқыту фактілері жəне ұғымдары арасындағы байланыстарды дұрыс жүзеге асыру үшін алдын ала ойластырылған дидактикалық құралдар мен тəсілдер қажет. Қарастырылушы байланыстардың нақты мазмұны мектеп пəнінің оқу материалына, оның оқу жылдары мен өту уақыты бойынша орналасуына байланысты [2].
Пəнаралық байланыстарды іске асыру мұғалім тарапынан қажырлы ой еңбегі мен іс-əрекетті, оның аралас ғылымдарды зерттеу əдістері мен заңдарын білуді талап етеді. Ол кейде сəтсіздіктерге де ұшырауы мүмкін, өйткені мектеп бағдарламаларының кейбір бөлімдері ғылымның өзара байланысқан құбылыстары мен ұғымдарын өту кезінде өзара жеткіліксіз түрде қабысуы мүмкін. Сонымен, оқушылар құрал-жабдықтардың физикалық негізі болып табылатын физика курсындағы сыналарды өтуден бұрын, еңбекті оқыту сабақтарында кескіш аспаптармен біршама бұрын кездеседі. Мұндай көрініс электротехникалық білімдер бойынша да көрініс береді. Мысалы, кейде қолжетімді, бірақ оқушылар үшін бейтаныс математикалық аппаратты қажет ететін есептік тапсырмаларды шешуге тура келеді. Сонымен қатар басқа оқу пəндерімен мүмкін байланыстағы əрбір тақырыптан соң физика, еңбек технологиясына оқыту жəне тағы басқа пəндері бойынша бағдарламалардағы нұсқаулықтар пəнаралық байланыстарды барынша тиімді іске асыруға жол ашады. Осылайша, пəнаралық байланыстар өтілетін материалды терең де, жан-жақты меңгерудің қажетті шарты болып табылады. Дегенмен, осы байланыстардың маңызы мұнымен аяқталмайды. Төменде келтірілген байланыста олардың маңыздылығының басқа да бағыттары көрсетілген.
Еңбек технологиясына оқытудың ғылым негіздерімен байланысының мазмұны дүниетанымдық сипаттағы кейбір маңызды жақтар көрініс беруі мүмкін. Оларға төмендегілер жатады:
табиғатты қорғау мазмұнындағы түрлі мəселелер мен түсініктерді, техникалық қондырғыларды, өндірістің технологиялық үрдістері мен өңдеудегі қолданбалы қатынастарын көрсету;
табиғатты игерудегі, түрлі қуат көздерін қолдану, техникалық жабдықтаудағы қоғам жетістіктерін пайдалану, сонымен қатар ғылыми-техникалық жəне əлеуметтік прогрестің мазмұны мен сипатын көрсету;
адам - машина, адам - техника, адам - табиғат, тұлға - еңбек ұжымы жүйелеріндегі қатынастар динамикасын көрсету;
оқыту мазмұнына үш: жалпы (жалпы техникалық, халық шаруашылығы), ерекше (қолданбалы техникалық, салалық) жəне жеке (кəсіби) деңгейдегі ғылыми-техникалық, экономикалық жəне басқа да ұғымдарды енгізу;
еңбек технологиясына оқыту мазмұнында (техникалық нысандар мен түрлі технологиялық үрдістердегі ғылымның кешенді əрекетін көрсету үшін) жаратылыстану ғылыми жəне қоғамдық-экономикалық пəндермен пəнаралық байланыстарды өрнектеу;
еңбекті оқыту құралдарымен жалпы ғылыми білімдерді, жалпы мəдени дағдыларды қалыптастыру;
құбылыстар мен нысандарды жіктеу жəне жүйелеу, өтілетін пəндер мазмұнында жалпы мен жекені, негізгі мен қосымшаны бөліп көрсету.
Осылайша, ғылым негіздерімен еңбек технологиясына оқытудың пəнаралық байланыстарының негізгі бағыттарын жүзеге асыру оқушыларда заманауи өндіріс туралы политехникалық түсініктердің қалыптасуын күшейту мүмкіндігін береді.
Көркем еңбек кіріктірілген пәндерін оқыту кезіндегі тәсілдер
мен принциптер
Қоғамда болып жатқан қарқынды өзгерістер мектеп өміріне серпінді өзгерістер енгізуде, яғни пәндердің мазмұнына, оқыту жүйесіне жаңалықтар кіргізу жүзеге асырылуда. Оқытудың бастауыш деңгейінде пәндерді кіріктіру тиімді болып табылады, өйткені бастауыш сынып оқушылары үшін көптеген заттардың арасында шекара болмауына байланысты, қоршаған ортаны біртұтас қалпында қабылдайды. Сондықтан да, қазіргі кезде еңбекке баулуды бейнелеу өнерімен біріктіру, құрастыру түріндегі жұмыстарды Математика және басқа пәндерге енгізу тәжірибесі кең таралуда.
Пәндерді кіріктіріп оқыту әдісі қазіргі кездегі білім берудің маңызды қажеттілігі болып қабылдануда. Оқу пәндері бойынша бағдарламаларды талдау жұмысы, пәндердің мазмұнында бір біріне ұқсас тақырыптардың көптеп кездесетінін көрсетті.
Алайда, бұл тақырыптарды оқу уақыты және қарастырылатын мәселелердің мазмұны бойынша сәйкессіздіктер кездеседі. Пәндердің арасындағы бұндай кедергілерді болдырмау үшін, оларды негізгі ұғымдар мен тақырыптар айналасында біріктіруге болады.
Бұл жағдай пәннің мазмұнын жан-жақты қарастыруға, олардың өзара байланысын ашуға мүмкіндік береді.
Бастауыш сыныптарда пәндерді кіріктірудің өзіндік ерекшеліктері бар, себебі түрлі заттар мен құбылыстарды жергілікті және жекелеп қарастырудан, оларды өзара байланыстырып кешенді оқуға мүмкіндік береді. Кіріктіру жүйесін енгізу жан-жақты білімді, тұтас дүниетанымдық көзқарасы бар, алған білімін өздігінен бір жүйеге келтіре алатын және мәселелерді шешудің өзіндік жолын таба білетін адам тәрбиелеуге ықпал етеді. Сонымен бірге кіріктіріп оқытуды өзара бір біріне жақын салаларды біріктіру арқылы жүзеге асыру қажет.
Бастауыш сыныптарда көркем еңбек сабақтарында декоративті сурет салу барысында оқушылар мұғалімнің басшылығымен алдымен кезеңдерге бөлінген сызбанұсқа бойынша өрнек құрастыруд ы үйренеді.
Бұл ретпен тапсырмалардың біреуі ғана орындалуы мүмкін, келесісін басқаша өткізу қажет. Тапсырма орындалуының әдістемелік ретін көрсеткеннен кейін, мұғалім келесі тапсырманы оқушылардың өз беттерінше орындауларына, яғни балалардың шығармашылықпен айналысуларына мүмкіндік беруі тиіс. Бұл оқушылардың бойында шығармашылық көзқарастың және өзіндік бастама жасау қабілеттерінің дамуына жағдай жасайды. Бастауыш сыныптарда оқушылардың әрдайым тек мұғалімнің көмегімен, басшылығымен жұмыс істеуінің нәтижесінде, олардың бойында енжарлықтың, селсоқтықтың қалыптасатынын ұмытпау қажет. Балалар әрдайым мұғалімнен көмек күтетін болады және өз беттерінше жұмыс істеу қорқынышы пайда болады. Бұндай жағдайда қолжетімділік және күш жетерлік принципі кері әсерге ие болады. Кері әсерді болдырмау үшін мұғалім сыныптағы әр оқушының неғұрлым жоғары нәтижелерге жетуіне жағдай жасауы тиіс.
Тапсырмаларды саралау қолжетімділік және күш жетерлік принципін жүзеге асырудың маңызды құралы болып табылады, яғни әр оқушының жеке қабілетін ескеріп отыру қажет. Қабілеті төмен оқушыларға біліміндегі олқылықтарды толықтыруға және негізгі жұмысты орындауға көмектесетін неғұрлым жеңіл тапсырмалар беруге болады, қабілеті жоғары оқушыларға қиындығы жоғары тапсырмалар беріледі.
Білімді меңгерудегі беріктік принципі. Бұл принципті жүзеге асырудың маңызды шарты сабақтың мақсатын дәл көрсету болып табылады. Мұғалім сабақтың басында оқушылардың сабақ соңында қандай нәтижеге жетулері керек, осы уақыттың ішінде қандай білім және біліктер алуы керек екені туралы айқын түсініктерді балалардың бойында қалыптастыруы керек.
Білімді меңгерудегі беріктік принципі ақпараттар санымен тығыз байланысты. Оған қайталау, жүйелі машықтандыру жаттығуларын бекіту, лабораториялық жұмыстар жүргізу және техника қауіпсіздігі ережелерін орындау арқылы ойдағыдай қол жеткізіледі.
Бұйымдарды, суреттерді, шығармашылық сипаттағы тапсырмаларды дұрыс таңдау, шығармашылық мақсаттар қою, өздігінен жұмыстар жүргізу кезінде арттырылатын оқуға деген ықылас білім және біліктерді меңгерудің беріктігіне үлкен әсер етеді.
Теорияның тәжірибемен байланысы принципі. Бұл байланыс көркем еңбек сабақтарында екі жақты сипатта болады. Бір жағынан балалар математика, дүниетану және т.б. сабақтарда алған білімдерін, сондай-ақ көркем сурет сабақтарында алған техникалық құжаттар, құралдар, материалдар туралы білімдерін тәжірибеде пайдаланады. Сонымен бірге, теориялық білімдер тәжірибелік біліктерінде жүзеге асырылады. Екінші жағынан, оқушылардың алдына шамалары келетін мәселелер қоя отырып, мүғалім балаларды тәжірибелік біліктерін жаңа теориялық білімдермен толықтыруға мәжбүрлейді (тәжірибелер, лабораториялық жұмыстар, бақылаулар арқылы). Мұның барлығы оқушылардың ойын пәрменді дамытады. Мысалы, математика сабақтарында сызғышпен ұзындықты өлшеуді үйренсе, сол біліктерін көркем еңбек сабақтарында заттың ұзындығын өлшеуге қолданады.
Дүниетану пәнінің жыл мезгілдері, өсімдіктердің өмірі туралы тақырыптарын көркем еңбек сабақтарында бөлме өсімдіктерін күтуді үйренумен байланыстыруға болады.
Оқытудың политехникалық принципі. Көркем еңбек сабақтарында жүзеге асырылады. Бұл принцип нақты оқу материалында бірінші ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz