Ағылшын тілі сабағында жазбаша коммуникативтік құзыреттілікті дамыту
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
Павлодар мемлекеттік педагогикалық университеті
Гуманитарлық ғылымдарының Жоғары мектебі
Қорғауға жіберілді
БББ жетекшісі
Жолдабаева А.С.
___________ 2020 ж.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Ағылшын тілі сабағында жазбаша коммуникативтік құзыреттілікті дамыту.
6В01730 - Шетел тілі: екі шетел тілі білім беру бағдарламасы
Орындаған: Әбілдәбек А.О.
Ғылыми жетекші: ф.ғ.к.,доцент
Ныгметова Б.Д
Павлодар 2020
Кіріспе
1.Ағылшын тілі сабағындағы жазбаша коммуникативтік құзіреттіліктің маңызы.
1.1Оқушылардың коммуникативтік құзыреттілігін дамыту.
Ағылшын тілінде жазуға үйретудің жолдары және оқыту мен оқуда жүргізілетін жазбаша жұмыс түрлері.
2. Ағылшын тілі сабағында жазбаша қарым-қатынастық құзыреттілікті арттыру.
2.1 Ағылшын тілі сабағындағы жазбаша қарым-қатынастың түрлері.
2.2 Оқушылардың жазбаша құзыреттілігін арттырудың маңызы.
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
КІРІСПЕ
Қазіргі кезде елімізде коптеген өзгерістер орын алып, саяси-мәдени араласу көбейіп, жаңа білім жүйесі пайда болып және де Тілдердің үштұғырлылығы мәдени жобасы қолға алынуда. Осы жоба аясында ағылшын тілі- жаһандық экономикаға ойдағыдай кірігу тілі деп аталып көрсетілді, соған орай ағылшын тілінің дәрежесі көтеріліп, тіл үйренуге деген үлкен сұраныс өсіп отыр. Яғни оқытушылардың алдына қойылған міндеттерінің бірі шет тілін кәсіби түрде оқыту болып табылады. Осы тұрғыдан қарастырғанда ағылшын тілін оқытуда оқушылардың коммуникативтік құзыреттілігін қалыптастыру мәселесі білім жүйесінде маңызды орын алуда. Ерте жастан ағылшын тілін оқыту оқушылардың коммуникативті даму біліктілігін арттырады, оқушылардың қызығушылығын оятып, бірден көп тілдерде сөйлеуге мүмкіндік алады. Ал, әлемдік тіл ретінде бейресми түрде орныққан ағылшын тілін меңгеру ұлттың бәсекеге қабілеттілігін шыңдай түседі. Тіл үйренуші өз ойын ағылшын тілінде толық және нақты жеткізе алу үшін және сауатты дұрыс жаза алу үшін біз жазбаша коммуникативтік құзыреттілікті дамытуға көңіл аударуымыз қажет. Оқушылардың жазу арқылы ойлау санасы дами түседі және заман талабына сай жеке дара тұлға ретінде қалыптасуына да әсерін тигізеді.Оқушылар арасында жазбаша коммуникативтік құзыреттілігін арттырып, сауаттылыққа мән беру және сол арқылы ағылшын тілінде тілдік қарым-қатынасқа түсе алуды үйрету оқытушылардың алдына қойылған басты мәселе болып саналады. Оларға жазуды меңгерту, мәдиниетаралық қатынаста хат жазу іскерлігін қалыптастыру мәселесі тілді үйретумен тығыз байланысты болғандықтан, оған ерекше көңіл бөлінеді. Сондықтан жазудың күнделілігі, мәдиниетаралық қатынаста хат жазу үрдісінің қажеттілігі білім алушылардың арасында жазбаша құзыреттілікті дамыту маңызды екенін түсіндіреді.
Тақырыптың өзектілігі. Бүгінгі күні Қазақстан Республикасының білім туралы тұжырымдамасы ойлы, өнерлі, білімді тұлғаны қалыптастыруға бағытталған және соған сәйкес қазіргі білім беру жүйесінде оқушылардың коммуникативтік құзыреттілігін арттыру үшін түрлі әдістер қолданылуы тиіс. Ғылымның түрлі салаларынан білімі мол маманды шын мәнінде коммуникативтік тұлға деңгейіне жеткен деп айта аламыз. Осыған орай білікті маманды даярлау барысында ағылшын тілін коммуникативтік лингвистика бағыттарында жүргізудің маңызы зор болып табылады. Арнайы ұйымдастырылған жұмыстар арқылы және топтық жұмыстарды тиімді қолданудың арқасында оқушылардың коммуникативті құзыреттілігін және оның лингвистикалық компоненттерін қалыптастыруға болады.Теориялық мәселелерімен қатар практикалық міндетттердің сәйкес келуі оқушылардың коммуникативтік құзыреттілігін жоғарылатады және тілді үйрену үшін қолданылатын әдістемелердің мақсаты сол тілде сөйлей білу және дұрыс жаза білу болып саналады. Бүгінгі таңда коммуникативтік құзыреттілікті қалыптастыру және оны дамыту аса қажетті де маңызды. Сонымен, ағылшын тілін оқыту әдістемесінің жеткіліксіз жасалуы, ағылшын тіліндегі жазбаша құзыреттілікті дамытатын жолдарын жүзеге асыруды және ізденісті қажет ететін, осы зерттеу жұмысының маңызды мәселесі (проблемасы) болып табылады. Бұл мәселе зерттеу жұмысының тақырыбын таңдауға себеп болды.
Зерттеудің нысаны. Зерттеу жұмысына негіз болған ағылшын тілі сабағындағы жазбаша коммуникативтік құзыреттіліктің дамыту жолдары.
Дипломдық жұмыстың мақсаты - тәжірибе жүзінде оқушылар арасында жазбаша коммуникативтік құзыреттілікті дамыту әдістерін қолданып, тиімділігін (эффектілігін), не тиімсіздігін айқындау.
Дипломдық жұмыстың міндеттері:
- Ағылшын тілін оқыту процесінде жазба жұмысты қолданудың маңыздылығын суреттеу.
- Ағылшын тілі сабағын оқытуда жүргізілетін жазба жұмыстардың тиімді түрлерін іріктеу.
- Оқыту мен оқудағы оқушылардың жазбаша құзыреттілігін арттырудың жолдарын анықтау.
- Жазбаша коммуникативтік құзыреттілікті қалыптастыруға бағытталған жаттығуларды оқушылар арасында қолдану.
Зерттеу объектісі. Шет тілін оқыту үрдісінің тиімділігін жоғарылату мақсатында, тәжірибе негізінде оқушылар арасында жүргізілген жазба жұмыстардың жиынтығы.
Зерттеу жұмысының пәні. Шет тілі пәні бойынша мектеп оқушыларының білімдерін жетілдірудің тиімді тәсілі ретінде қолдану.
Зерттеу жұмысының әдіс-тәсілдері. Зерттеу жұмысында ғылыми сипаттама әдісі, зерттеу, сауалнама, эксперимент, теріп алу, сондай-ақ салыстырмалы және логикалық зерттеу тәсілдері қолданылды.
Ғылыми жаңалығы. Бұл жұмыстың ғылыми жаңалығы 6 сыныпта тәжірибелік - эксперименталдық зерттеу жүргізу және ағылшын тілі сабақтарында коммуникативтік құзыреттілікті меңгеру дағдылары бойынша оқушылардың білім деңгейін анықтау болып табылады.
Зерттеу жұмысының теориялық маңызы. Жұмыстың теориялық маңыздылығы осы экспериментті жалпы білім беретін мектептердің басқа сыныптарында қолдану болып табылады.
Зерттеудің практикалық маңызы. Жұмыстың практикалық маңыздылығы бұл зерттеу одан әрі диссертациялық зерттеу үшін негіз бола алады.
Зерттеу жұмысының жариялануы мен мақұлдануы.
Жұмыстың құрылымы: Дипломдық жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Ағылшын тіл сабағындағы жазбаша коммуникативтік құзіреттіліктің маңызы.
1.1 Оқушылардың коммуникативтік құзыреттілігін дамыту.
Ағылшын тілі сабағында білім алушылардың коммуникативтік құзыреттілігін қалыптастырудың көптеген жолдары бар. Жалпы компетенттілік ұғымына ғалымдар зерттеулер жүргізіп, анықтама берген. Мысалы, В.Шепель компетенттілік ұғымына білім, біліктілік, тәжірибе, білімді пайдалануға теориялық-тәжірибелік дайындық ретінде анықтама береді. Ал В. Ландшеер компетенттілік тереңдетілген білім деп түсінеді. Сонымен қатар, бұл ұғымды зерттеуге П.Симонов, М.Чошанов, В.Даль, В.Безруков, Н.Розов және психологтерден А.Журавлев, Н.Талызина өз үлестерін қосқан.
Кейбір ғалымдар компетенттілік ұғымын құзыреттілік аталымымен нақтылайды. Компетенттілік ұғымы латын тілінен аударғанда өз ісін жетік білу, танымы мол, тәжірибелі - деген мағынаны береді. Түсіндірме сөздіктерде компетенттілік ұғымы компетенцияны меңгеруші ретінде қарастырылады. Ал французша компетентті заңға сай, ағылшынша қабілетті деген мағынаны білдіреді.
В. Даль "компетенттілік" ұғымы тек әділет саласына тең деп санайды және оның ойынша , компетенттілік дегеніміз "заңга сәйкес", "толық құқылы" деген мағынаны білдіреді. Ал В. Безруков компетенттілікті кәсіби түрде сауаттты талдау жасай алу, бағалау алу, белгілі бір ойын нақты айта алу біліктігінің қалыптасуы деп түсіндіреді. Э. Зсер мен О. Шахматованың зерттеулері бойынша компетенттілікті кәсіби білім мен біліктің жиынтығы және кәсіби іс-әрекетті орындай алу әдіс-тәсілдері деп санайды. Компетенттілік теория мен практиканың бірлігі негізінде қалыптасады. Ол жансыз жаттанды білім түрінде емес, тұлғаның танымға деген әрекетін, ойлауға қатысын және әрекетке, белгілі мәселелерді ұсынып, шешім жасауға, оның барысы мен нәтижелерін талдауға, ұдайы түрде ұтымды түзетулер енгізіп отыруға деген іскерлігінің белсенділігінен көрінеді. Н.С. Розов компетенттіліктің екі жағы болатынын анықтаған. Ол бірінші жағына танымдық және практикалық жаңалық енгізуді ассимиляциялау мүмкіндігімен, екінші жақты- жүйелерінің әр түрі, тип, профилі сатыларына қойылатын талаптарын анықтау мүмкіндігімен байланыстырады. Н.С. Розовтың пікірінше, компетенттіліктің мынадай қырлары бар:
- мәндік аспект, неғұрлым жалпы мәдени констектегі ахуалды жете түсінудің барлығын көрсетеді:бұл контекстік аясына осы сияқты ахуалды бағалау, оны ұғыну мен оған деген қарым-өатынас кіреді;
- проблемалық-практикалық аспект, бұл - осы бір жағдайда ахуалды айқындай білудің мақсат, міндет, нормаларды алға қою мен орындау тиімділігінің бара-барлығын сипаттайды;
- коммуникативтік аспект бұл - осы тәріздес ахуалдағы қатысымның және адамның осындай жағдайға қатысын және өзара ықпал жасауға тиісті мәдени үлгі деңгейінің барлығын қамтамасыз етеді. Компетенттілікке жетекші рөл проблемалық-практикалық аспектіге беріледі. Сондықтан осы үш аспектінің қалыптасқандығы, жалпы мәдени компетенттілікке ие адамның сипатын береді. Өйткені, адамдардың өз мүмкіндігін жүзеге асыруға жол ашады. Қазіргі түсіндірмелерде компетенттілік ұғымы екі түрлі аспектіде: компетенттілікті меңгерген және белгілі бір нәрсеге білімі бар деген мағынада қарастырылады. Ол "білім, біліктілік, пікір айта алатындай дағды" сияқты ұғымдарды қамтиды. Ал психологиялық сөздіктерде компетенттілік жеке тұлғаның қоршаған ортадағы адамдармен тиімді қарым-қатынас жасай алу қабілеті деген түсінік берілген. Соңғы кезде ғалымдар компетенттілік ұғымын "біліктілік", "құзырлылық", "құзыр" деп қарастырып жүр. "Құзырлылық" ұғымы жайлы Құдайбергенова К.С. Құзырлылық табиғаты - тұлғаның өзіндік дамуында атты еңбегінде былай деп көрсетті: "Құзырлылық ұғымы соңғы жылдары педагогика саласында тұлғаның субьектілік тәжірибесіне ерекше көңіл аудару нәтижесінде ендіріліп отырған ұғым". Бұл жайлы Б.А. Тұрғынбаева "Мұғалімдердің шығармашылық әлеуетін біліктілікті арттыру жағдайында дамыту" атты еңбегінде "... өзінің практикалық әрекет арқылы алған білімдерін өз өмірілк мәселелерін шешуде қолдана алуын - құзырлылықтар деп атаймыз" деп анықтаса, ресей ғалымы Н. В. Кузминаның көзқарасы бойынша "Құзырлылық дегеніміз - педагогтың басқа бір адамның дамуына негіз бола алатын білімділігі мен абыройлылығы деді." "Құзырлық" сөзі "құзыр"сөзінен алынған туынды сөз екендігіне баса назар аударамыз. Бұл туралы қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігінде: "құзыр (компетенция) - жалпы алғанда қайсыбір тапсырманы орындауға қабілеттілік немесе бір нәрсені жасау" деп берілген.
Сонымен компетенттілік дегеніміз ол тұлғаның теориялық білімі мен практикалық тәжірибесіне сай белгілі бір міндетті орындауға дайындығы.[1.7б]
Құзыреттілік ұғымын қарастыра келе ол тұлғаның жалпы қабілеттіктерінің жиынтығы деуге болады, ал коммуникативтік құзыреттілік деп өз туған тілін және өзге тілге деген қабілеттілігін айтуға болады. Еуропа Одағының материалдарында шет тілдеріне қатысты біліктіліктің екі түрі жайлы айтылады. Олар жалпы және коммуникативтік біліктілік болып табылады.
Коммуникативті әдіс жанды ерікті қатынас үдерісінде негізгі тілдік дағдыларды (жазбаша және ауызша сөйлеу, грамматика, оқылым мен тыңдалым) бір мезгілде дамытуға бағытталған. Студентті басқа тілде сөйлесуге үйрету - оқытушының басты міндеті. Шет тіліндегі лексика, грамматикалық құрылымдар, сөз тіркестері студентке оқып жатқан материалдың тез және берік бекінуіне септігін тигізетін шынайы эмоционалды жағдай контексінде ұсынылады. Коммуникативті әдіс негізінде Headway мен New Cambridge English Course сияқты танымал оқу құралдары жазылды. Ақпараттық тасымалға негізделген әрекеттер келесідегідей болу мүмкін: тыңдап отырып түсінгеннен біраз мақсаттық мақалалар жазу, диаграммалардан сөйлем жазып алу, кейбір суреттер жайында өз пікірін ұсыну...
- ақпараттық бос кеңістік ұстанымы қатынас кезіндегі адамдардың арасындағы ақпараттың түрлі деңгейлерін ескереді, ол біраз жақсы жаттығулар жасауға мүмкіндік береді: студенттерде ақпараттың түрлі бөлшектері бар және оларды сұрақтар мен жауаптар арқылы алмасу, студенттердің сөйлеп жатқанда ұйқасатын түрлі жауаптарды таңдауына болады.
- Мазмұны үшін түзету ұстанымы грамматикалық нақтылыққа қарағанда берілген коммуникативті мазмұнына көп екпін жасауды білдіреді. Сондықтан қателер алдыңғы әдістемелерден гөрі сан алуан қатынасқа ие болады.
- Шынайы материалдарды қолдану студенттерге нағыз, ойдан құралмаған тілге жол ашады, ол - студенттерді тілдің табиғи кейпімен беттесу үшін құнды.
- Сөйлемдердің өз ретіне шифрланғандарын (немесе әңгіме, сурет-әңгіме) енгізу
- бүтіндік пен үйлесімділік және дискурстың басқа да аспектілерімен жұмыс жасағанға жақсы жол.
- Тілдік ойындар коммуникативті болып табылады, себебі олардың қатынастың 3 белгісі бар: ақпараттық бос кеңістік, таңдау және кері байланыс.
- Рөлдік ойындар түрлі әлеуметтік контекстер мен рөлдерді, қатынастарды түсінуге мүмкіндік береді.
- Жұптық және топтық жұмыстар
- жиі қолданылатын әрекет [ 4,53-54б]
Лингвистика саласына біліктілік терминін Н.Хомски енгізген, яғни бұл деген тілді біліп қана қоймай оны шынайы жағдайларда, күнделікті тәжірибе қолдана білу. Коммуникативтік біліктілік дегеніміз шет тілінің грамматикалық мен тілдік бірліктердің қызметін толық білетін, тілді жақсы меңгерген, яғни линвистикалық білімі сөйлеу әрекетінен жоғары дейгейде көрінетін шет тілінде еркін қарым-қатынас жасайтын адамның қабілеттілігі. Коммуникативтік біліктілікке лингвистикалық компонент, социологиялық компонент, прагматикалық компонент жатады.Коммуникативтік құзыреттілік концепцияға сәйкес 5 бөлікке бөлінеді:1) лингвистикалық құзыреттілік; 2) социолингвистикалық құзыреттілік; 3) дискурсивті құзыреттілік; 4) стратегиялық құзыреттілік; 5) социомәдиниеттік құзыреттілік;
Лингвистикалық құзыреттіліктің мәні тілдегі грамматикалық және синтаксистік формаларды дұрыс құрастыру болып табылады.[2.6б] Грамматика бойынша ережелерді оқыту мақсатында сабақ барысында әр түрлі кестелерді, сызбаларды және интерактивтік тақтаға арналып жасалған флипчарттарды қолдану тиімді жолдардың бірі болып саналады. Оқытуда білім алушылармен жұмыс істеуде оларға сөйлемдерді дұрыс айту, тыныс белгілерін дұрыс қою, түсіп қалған әріптерді орнына қою сияқты жаттуғыларды орындата отырып, оқушыларға ағылшын тілінің грамматикалық құрылымын меңгеруге мүмкіндік береді. Сонымен грамматикалық құзыреттілік ағылшын тіліндегі тілдік қатынастың ең маңызды базалық элементтерінің бірі болып табылады. Социолингвистикалық құзыреттілік лингвистикалық формалар мен тілдік қатынастарды дамыту, сөйлеушінің қоғамдағы орны бойынша сөйлей білу болып табылады. Бұл жалпы тыңдалым арқылы ұғу болып табылады. Оқушыларда тыңдалым дағдыларын дамыту үшін электрондық оқулықта жазылған аудиолар немесе ән, мәтін және дыбыстарды қолданып, жаттығуларды қолданған жөн. Дискурсивті құзыреттілік дегеніміз айтылымдардың құрылымы ережелерін меңгеру. Білім алушылар дұрыс сөйлем құрып, өз ойларын дұрыс жеткізуге үйренеді. Коммуникативтің қатынастың мақсаты ауызекі сөйлеу және жазба тілдерін тілдерін дамыту болып табылады. Сабақта топтық, жұп арқылы жұмыс істеуге арналған тапсырмалар бергенде оқушылар өзара тығыз қарым-қатынаста болады. Жұмыстың бұл түрі балалардың қызығушылығын арттырып, ағылшын тілін үйренуге ынталандырады. Ал стратегиялық құзыреттілік деген әңгімелесуші адаммен байланыс ережелерін білу және қолдану. Бұған біз диалог құру және оны жалғастыру шеберліктерін жатқызамыз. Білім алушылар диалогтік тілдерін жұмыс кезінде жаттықтырады. Социомәдениеттік құзыреттілік - тілді тасымалдаушы, қолданушы - халық мәдиниетін білу. Қазіргі оқулықтарда сол халықтың салт-дәстүрлері, ұлттық ойындары, ұлттық тағамдары және мейрамдары жайлы ақпарат берілген. Осы тақырыптармен білім алушылар таныс болып, халықтың мәдиниеті туралы білімдерін тереңдету керек.[3.29б]
Тіл үйретудегі қатысымдық (коммуникативтік) бағытты ұсынған әдіскерлер Е.И.Пассов, А. А. Леонтьев, В. Г. Костомаров, А. Н. Щукин, М.Н. Вятютнев, Г.А.Китайгородская, Г. В. Рогова, И. Зимняя, В. А. Скалкин, Б. А. Лапидус, Н. И. Гез, Э.П.Щубин, И. Л. Бим, т.б. бұл әдістің ғылыми-теориялық және әдістемелік тұрғыдан тиімді екендігін дәлелдеп отыр. И.Л. Бимнің пайымдауынша:Шет тілдерді оқытудың коммуникативті әдісі іс жүзінде тіл үйретудің жалпы коммуникативті бағдары соңғы нәтижеге, яғни шет тілді қатынас құралы, халықтар арасындағы өзара түсіністік орнату құралы ретінде пайдалана алуға дайын, жан- жақты дамыған, білімді тұлға қалыптастыруға бағытталуы керек деп анықтама берген. Коммуникативті әдіс жанды ерікті қатынас үдерісінде негізгі тілдік дағдыларды (жазбаша және ауызша сөйлеу, грамматика, оқылым мен тыңдалым) бір мезгілде дамытуға бағытталған. Студентті басқа тілде сөйлесуге үйрету - оқытушының басты міндеті. Шет тіліндегі лексика, грамматикалық құрылымдар, сөз тіркестері студентке оқып жатқан материалдың тез және берік бекінуіне септігін тигізетін шынайы эмоционалды жағдай контексінде ұсынылады. Сонымен, студентке тіл үйреткенде мақал-мәтелдер, фразеологиялық тіркестер ұлттық мәдени құндылықтарымызды танытатын тілдік бірліктерді механикалық түрде жаттатпай, олардың әрбірінің астарында жатқан ұлттық дүниетанымызды көрсететін этномәдени мазмұнды түсіндіріп, жетік меңгеруіміз қажет. Ғылымның түрлі салаларынан хабары мол маман ғана шын мәнінде коммуникативтік тұлға деңгейіне жете алады. Осымен байланысты болашақ білікті маман даярлау барысында шет тілдерін коммуникативтік лингвистика бағыттарында жүргізудің маңызы зор.
1.2 Ағылшын тілінде жазуға үйретудің жолдары және оқыту мен оқуда жүргізілетін жазбаша жұмыс түрлері.
Мемлекеттік стандарттың талабына сай ағылшын тілін үйрену- сол тілдің грамматикасын ғана игеру болып саналмайды. Грамматикалық материалдарды оқып үйрену оқушының коммуникативтік жолмен тіл үйренуімен, сауатты жаза алуымен тығыз байланысты. Демек, оқушының білімі үш бағытта анықталады. Олар:
1)оның коммуникативтік маңызына;
2) грамматикалық сауаттылығына;
3) өлкетанушылық материалдарды игеру деңгейлеріне қарай;
Ал жазуға қойылатын талаптар: мәтіннен үзінділерді дұрыс көшіре білу, оқығаны, естігені бойынша жоспар құру, қысқаша құттықтаулар жаза білу, хат жаза білу. Тілді меңгеруде оқушылар сөздерді, сөз тіркестерін ауызша, жазбаша дұрыс қолданып, ерекше дыбыстарды меңгермейінше ағылшын тілінде дұрыс сөйлеу, сауатты жазу мүмкін емес. Сондықтан жазба жұмысын барлық сыныптарда үнемі өткізіп тұрған тиімді.[3.29б]
"Жазу - таңба мен белгілердің арнайы фонемалық, мағыналық, қасиетке ие болуы арқылы адамдардың бір-бірімен жазбаша қарым-қатынасын қамтамасыз етеді", - делінген. Клейн (1985, 70 б.) жазуды қалам мен қағазды салу қабілеті деп анықтайды және символдарды қолдана отырып идеяларды білдіру үшін, қағаз бетіне түсіріп және қағазда жазылғанның мағынасы мен мазмұнын түсіне алу деп санайды және солай адамдар басқа адамдармен сөйлесе алады. Сонымен қатар, жазу - мидың күрделі процесінің жемісі. Бұл жеке тұлғалардың көптеген мүмкіндіктерін қамтиды. Гарсияның айтуы бойынша (2003, 149 б.) Жазу - бұл мидың жұмысының нәтижесі. Сонымен қатар, Кассани (1999, 24-б.) Жазуды адамның тілдік белсенділігінің көрінісі деп айтады.[]
мысалы, сөйлесу, монолог немесе басқа деңгейде қимылдар кодтары Тіл үйренушілер жазу арқылы сөйлемнің мағынасына және мәніне, формасына дейін қойып, оны ойымен бақылау арқылы өз санасынан өткізіп, қағаз бетіне түскен мәліметтердің түсінікті, айқын-жүйелі болуы арқасында жазбаша тілдік қарым-қатынасты іске асырады. Жазу әрекеті тілдік қарым-қатынастағы сөз әрекетінің, тілдесудің негізгі элементтерін үйрету үшін басталады. Бір қарағанда мұнда қатысымдық байланыс жоқ сияқты болып көрінуі мүмкін. Өйткені білім алушы азды-көпті меңгергенін қағазға жазады. Бірақ онда екінші адаммен жалпылай қатынасқа түсу іске аспайды, яғни жазудың қиыншылықтары осында. Жазу әрекеті біріншіден, әріптің, сөздің графикалық таңбасы арқылы іске асады; екіншіден, бұл графикалық таңбалар белгілі бір фонемалық мағыналық қасиетке ие болады; үшіншіден, жазу құбылысында сөз әрекетінің барлық түрі қатысады; төртіншіден, жазу үстінде тіл үйренуші адам сөйлемнің мазмұн-мағынасына ғана емес, формасына да көңіл аударуға мәжбүр болады; бесіншіден, жазу қағаз бетіне түскен материалдардың түсінікті, жүйелі болуына тікелей байланысты жүзеге асады.
Жазу - ағылшын тілін оқытудағы қиын және маңызды іскерлік, жазу арқылы оқушылар ағылшын тіліндегі әріптерді, дыбыстарды қолдануға үйренеді, сөздік қорын кеңейтеді, сөйлеу, оқу, тыңдап түсіну дағдыларын дамытады. Жазу іскерлігіне каллиграфия, орфография және шығарма кіреді. Жазу өте қиын іскерлік болғандықтан, оны төмендегі бірліктерді дамыту арқылы үйрету керек:
1) ағылшын әріптерін жаза алу біліктілігі;
2) Дыбыстарды әріптерге немесе әріптер қосындыларына өзгерте алу біліктілігі;
3)сөздердің, фразалардың, сөйлемдердің орфографикасын түзей алу біліктілігі; 4) Өздерінің ойларын жеткізу үшін әртүрлі жаттығулар жасай алу біліктілігі. Мынадай факторлар жазу біліктілігін дамытуға өте қажет:
Дыбысты, сөзді, фразаны немесе сөйлемді тыңдау арқылы қабылдау;
Жазылып жатқан дыбыстың, сөздің, фразаның және сөйлемнің айтылу жолдарын білу;
Айтылып жатқан әріптерді, әріп қосындыларынан көзге елестете алу;
Жазу әрекетіндегі қол бұлшықетінің жұмысы.
Сонымен, жазуға көз құлақ, бұлшық ет, қолдың бұлшықеті, тіл, көмей қатысады. Ақтық маңызды факторлардың бірі - дұрыс жазудың қалыптасуы үшін керекті ережелерді білу. Жазудың лигвистикалық ерекшелігі - ол әріптік таңбадан бастап алфавитке дейінгі тілдің дыбыстық жүйесін, олардың жазылу ережесін, жазбаша сөйлеу үлгілерін қамтиды. Лингвистика тілдің байлығын, мәнерлілігін танытып, тілдік бөлшектердің құрылысын, маңызын анықтайды. Ендеше, линвистика жазу әрекетін меңгертуде ең қажетті дағдыларды қалыптастырып, жетілдіреді. Жазу графикалық таңбалардың мағыналық жүйесі мен тізбегі арқылы адамдардың бір-бірімен қарым-қатынасын қамтамасыз етеді. Жазу арқылы адам айтайын деген ойын қағазға түсіріп, екінші адамға, жалпы адамзатқа жеткізуді мақсат тұтады. Яғни, адам баласы ойын басқаға жеткізу үшін жазуды үйренеді. Бұл туралы Г.В.Рогова, Ф.М Рабинович, Т.Е. Сахарова былай дейді: "Жазу күрделі сөйлеу біліктілігі. Ол графикалық белгілердің көмегімен адамдардың қатынасын қамтамасыз етеді. Бұл әрекеттің продуктивті түрі, адам өзінің сөйлеуін басқаларға жеткізу үшін жазады". Жазу әрекетін меңгерту дегеніміз - адам айтар ойын сөзбен, сөйлеммен түсінікті етіп таңбалар жүйесі арқылы жеткізу. Сөйлеу үшін тіл үйренуші тілдік тұлғалардың бір-бірімен тіркесу, қолданылу үйренуі керек. Бұл тілдегі сөздік қор мен грамматиканы меңгеріп, ойда пайда болған ұғымды сөйлемге айналдыруды қажет етеді. Жазуды игеруде тіл үйренуші тілдік тұлғаларды дұрыс қолдануға, сауатты жазуға үйренеді. Ал графиканы үйрету екі мәселеге келіп тіреледі: дыбыс-әріп қатынасын меңгеру және әр әріптің түрлі функционалдық варианттары арасындағы байланысты қалыптастыру. Мұның алғашқысы оқуды үйрету мен тығыз бірлікте қарастырылады, өйткені оқудың да, жазудың да негізінде графикалық белгілерді сөз дыбыстарымен байланыстыру жатыр. Айырмашылық тек іс-әрекеттің әр түрлі бағытында, оқуды меңгергенде іс-әрекет графикалық таңбаларды белгілі дыбыстармен ұштастыруға бағытталса, жазуда, керісінше, дыбыстардан графикалық таңбаларға ауысады. Олай болса, оқу мен жазуды қатар үйрету сөз әрекетінің екі түрінің қалыптасуына өз әсерін тигізеді. Жазудың лингвистикалық негізін зерттеуге арналған әдебиеттерді қарастыруда көптеген ғалымдар И.Г. Агаркова, М.М. Безруких, С.Редозубов жазудың фонетикалық дағдыларының қалыптасуына ерекше мән береді. Қалай дегенмен де жазу, сөйлеу тілі үшін тілдің дыбысталу ерекшелігін меңгеру аса қажет. Егер оқушы басқа шетел тілі сөз құрамындағы дыбыстарды өз екпінімен дұрыс айтпай, өз тіліндегі дыбыстарға ұқсас етіп, бұрып айтса, сөздің мағынасы мүлде жойылады да, жазбақшы болған ойы да ескерусіз қалады. Сонымен бірге сөздердің құрамындағы дыбыстарды танығанымен, фонетикалық дыбыстарды дұрыс жазып, оқып үйренбеген оқушы белгілі бір жаттығу, тапсырманы орындай алмайды. Жиі қолданылатын сөзді, тіркестерді және сөйлемдер үлгісін қолданамыз. Бөлімдерді тақырыптық сөйлемдермен және ілеспе мәліметтермен жазамыз. Параграфтарды ұйымдастыру үшін сілтеме сөздерін пайдаланамыз. Алдын ала жазуға, қайта қарауға, редакциялауға арналған тәжірибе әдістері қарастырылады. Бұл жоғарыда қарастырып отырғанымыз, оқушылардың жазу іскерлігін қалыптастырудың барысында қолданылатын негізгі амалдар болып табылады. Жазуды ойдағыдай меңгеру орфографиялық ережелерді меңгерумен тығыз байланыстыра отырып, орфография тілдің түрлі жақтарын және олардың байланысын бірдей ескеріп, нақтылы қағидаларға сүйенеді. Жалпы орфография сөздердің дұрыс жазудағы ережелерін, нормаларын белгілейді. Ал дұрыс жазу нормаларының көздейтін негізгі мақсаты - айтайын деген ойды жазба түрде дәл, айқын сауатты жеткізіп беру.
Оқушыларды дұрыс жазуға үйрету барысында мыналарға көңіл бөліну тиіс. Материалдардың тәртіппен өтіліп жазуға берілетінін алдын ала таңдалады. Каллиграфиялық жағынан дұрыс жазу үлгілерін мұғалім тақтаға немесе оқушылардың дәптеріне жазып көрсетіп отырады. Оқушылардың дәптері күн сайын қаралып, тексеріліп, кемшіліктері оны қалай түзеу жолдары қарастырылады. Айына бір рет байқау жұмысы жүргізіледі. Бастауыш мектеп оқушылары үшін орфографиялық танымның әсіресе алғашқы басқышы ерекше рөл атқарады. Олар сан алуан сөздер мен олардың формаларының әсерінен аз да болса білім, тәжірибе жинақтайды. Кейбір сөздерді дұрыс жазу дәрежесіне жетеді. Бірақ неге олай жазғанын әлі айтып бере алмайды. Олар кейінірек грамматикалық білім алғанда мұндай орфографиялық құбылыстарды саналы түрде түсініп, сауатты жазуға дағдыланады.
Жазуға үйрету үшін қажетті жағдайлардың бастылары мыналар болып табылады:
Мұғалім көшіруге ұсынған сөздің, сөйлемнің, мәтіннің мағынасын оқушылардың анық түсінгеніне көз жеткізгеннен кейін ғана жаздырған дұрыс.
Жазғандарын саналы түрде есте сақтауға жағдай жасау: оқы, ойлан, есіңе жазып ал, тыңда, зейін аудар, т.б. Жіберілген қателермен жұмыс жасау, жазғаныңды тексер, түзет, қайта жаз, ойлан т.б. Осыған байланысты оқушылардың белсенділігін көтеру және өздігінен жұмыс жасауға баулу маңызды болып табылады.
Сөйлем мен сөзді талдау жұмысын жүйелі түрде жүргізіп отыру: салыстыру, талдау, жинақтау жұмыстары, неге? сұрағын көбірек қою керек.
Орфографиялық жаттығуларды (көшіру, диктант) сөйлеу жаттығуларымен (мазмұндама, шығарма) кезектестіріп өткізу. Орфографиялық дағдыға төселуіне қарай, ереженің оқушы үшін мәні өзгереді. Мысалы, алғашқы кезде бала ережеге мұқтаж болса, бірте-бірте сауатты жазуға жаттыққан сайын оның мәнділігі жойыла бастайды. Оқушы жазуға дағдыланған кезде оған ереженің мүлде қажеті бола қоймайды.
Сонымен, біріншіден дыбыстардың айтылуындағы ерекшелігі бойынша жазу; екіншіден, сөздердің қалпын емес, шығу тегін сақтап жазуға, яғни тілдің ерте кездегі жазу дағдысына негізделеді де, сөздің ертеректегі жазылуын өзгертпей сақтауды көздейді; үшіншіден, сөздердің түбір тұлғасын сақтауға негізделеді. Г. В. Рогованың еңбегінде орфографиясын меңгеруге қажетті сөздердің бес тобын ажыратады. I- топқа жазудың фонетикалық принципіне бағынатын сөздерді жатқызады. Мысалы, bed, not, sit. Бұл сөздердің дыбыс саны мен әріп саны сәйкес келеді де, графемо - фонемалық тұрақты сәйкестікті орнатады. II- топқа кіретін сөздерде әріптер жазылады бірақ олардың дыбысталу баламасы болмайды. Мысалы ашық буынды сөздер: nine, lake, rose. III- топқа жататын сөздерде екі әріп қосылып бір дыбыс береді, ол бірігулер екі түрлі әріптен тұрады. Мысалы, [ә:] созылыңқы дыбыс ir, er, ur әріптердің бірігуімен беріледі. IV- топқа дауысты, дауыссыз, дауысты және дауыссыз дыбыстардың бірігуінен кейін құралатын сөздерді кіргізуге болады. Бұл топ сөздерін жазу қиындығы, оларда бір мағыналық дыбыс-әріптік байланыс болмайды: ee, ea, oo, ou, ay, oy, ei, oi, ai, wh, wr, aw, ow, ew, al, ild, мысалы, ea әріптерінің бірігуі [i:] - clean, [e] - head, [ei] - break дыбыстарымен оқытылады. Сондай-ақ ai, ay, ei, ey әріптерінің бірігіп келуі [ei] деп бірдей оқылса, сонымен бірге олар тәртіпке бағындырылады: ei, ai сөздің басында және ортасында жазылады: main, eight; ay, ey - сөздің соңында: May, grey. Жазылуында бір белгілі заңдылыққа сүйенетін сөздердің қатарын да келтіруге болады, мысалы: out, house, mouse, blouse, trousers; eat, meat, team; green, three. Лексикалық минимумға кіретін V-топ сөздеріне орфографиясы жазудың тарихи принципіне бағынатын қиын топ сөздерін жаткызамыз. Мысалы, one, two, daughter, busy.
Оқушының сауаттылығын, белгілі бір тақырыпты меңгеру дәрежесін, сөздік қорын тексеру үшін бес-он минуттық жазба жұмыстарын өткізіп отырған дұрыс деп есептелінеді. Тағы да жазбаша сөйлеуге үйретудің түріне хат жатса, ауызша сөйлеуге үйрету түріне - мәтін жатады. Хат ол сөйлеудің қиын тәсілі. Ол графикалық таңбалар арқылы қарым-қатынас жасауға көмектеседі. Бұл продуктивті тәсілі, осы арқылы адам өз ойын басқа адамға жеткізеді. Оқуға арналған шығарма немесе мәтін жазбаша сөйлеуге үйретудің негізгі тәсілі болып табылады. Хат үш түрлі структурамен қарастырылады. Олар:1) Мативті; 2) Аналитикалық; 3) Атқарылатын. Мотивті структурада әрбір бөлімге мотив пайда болады, ол қажеттілік арқылы байқалады және қарым- қатынасқа түсуге , хабар жеткізуге итермелейді. Жазып отырған адамның біреудің ойын айтқысы келіп тұрғаны анық көрінеді. Аналитикалық структурада өз ойын жеткізуде қалыптасады. Хаттың мәтінін жазу барысында арнайы сөздер таңдалады. Және сөйлемдердің үйлесімділігіне көп мән беріледі. Атқарылатын структурада хаттың жазбаша сөйлеу сөйлеудегі графикалық белгілеріне көп көңіл бөлінеді.
Әдістемеде хат оқушылардың шет тілін үйренудегі материалдарды графикалық және орфографиялық жүйемен есте сақтауда, ауызша сөйлеуде және оқуда көмекші, себебі хат олармен тығыз байланыста. Жазбаша сөйлеудің негізі ауызша сөйлеу болып табылады. Шет тілін үйретуде хаттың үлкен рөлі бар. Әрі қарай хат тілді үйренудегі маңызды нәрсе болып есептеледі: ол тілдің материалдарын нақты меңгеруге көмектеседі және ауызша сөйлеудегі әдістерді қалыптастырады. Хат өзінің көмекші функциясын көрсетеді, егер де оқушылар хат жазудың тәсілін толық үйренсе, әріптерді дұрыс жазса және сөздің орфографиясын білсе. Жазбаша жаттығулар хат жазумен тікелей байланысты, мысалы оқушылар әр түрлі қиын жаттығуларды логикаға сүйеніп жасайды. Оқушыларды хат жазуға үйрету мақсатындағы принциптер орфографиялық қиындықтарды шешуге анализ жасау арқылы жүзеге асып отырады [4.9б].
Хармердің (2004, 4-б.) Айтуынша, жазу процесі төрт негізгі кезеңмен көрсетіледі: жоспарлау, құрастыру және соңғы нұсқа. Жоспарлау деп бұл алдын-ала жазуды атайды, бұл студенттерді көтермелеу кезеңі. Жоспарлау кезеңінде Хармер (2004) айтқандай, үш негізгі мәселені ойластыруы керек. Біріншіден, олар тақырыпқа назар аудару керек. Екіншіден, олардың жазылу мақсаты: жазушылар өздері жазатын аудитория туралы ойлануы керек, үшіншіден, мәтін мазмұнының құрылымын қарастыруы керек. Құрастыру кезеңі оқушының
идеялары мен ойларын қағазға түсіріп, тұжырым жасауы болып табылады. Бұл кезеңде ең маңызды мәтінді дұрыс құрылымдау және грамматиканы қарап тексеру. соңғы қадам ол грамматика мен емле, тыныс белгілері мен сөз таңдауын тексеру әдетте негізгі болып есептелінеді.[]
Жалпы орта білім беретін мектептерде төмендегі диктант түрлерін, жазба жұмыстарын өткізуге болады. Біріншіден, әріп диктанты ол 2-5 сыныптарда өткізілетін диктант түрі. Мақсаты - ағылшын тілінің дыбыстары мен әріптерін дұрыс меңгертіп, олардың бір-бірінен айырмашылықтарын, ұқсастықтарын білдіру. Бұл диктант түрі оқушылардың сауатын ашумен қатар олардың есте сақтау қабілетін дамытады әрі оқушы каллиграфиясының қалыптасуына әсерін тигізеді. Сөздік диктант - барлық сыныптарда жүргізіледі. Мақсаты: оқушыларға сөздің белгілі ұғымды білдіретінін, мағынасы болатынын түсіндіру. Диктанттың бұл түрі жаңа грамматикалық тақырып, мәтін, сурет түрлі жаттығу жұмыстарынан кейін өтілген материалдарды пысықтаудың, қайталаудың ең тиімді жолы болып есептелінеді. Шығармашылық диктантта сөйлем мүшелерінің орын тәртібі бұзылып, шашыранды сөз түрінде берілген сөйлемдер алынады. Бұл сөздердің әр тобынан оқушылар өздігінен сөйлем құрастырады. Шығармашылық диктанттың екінші түрі- мәтіндегі кейбір сөздердің орнына көп нүкте қойылады. Көп нүктенің орнына жазылатын сөздер негізгі мәтіннің оң жағына жазылып беріледі. Сол сөздерді оқушылар тиісті орнына қойып, сөйлемдерді дұрыс қарастырып, содан кейн барып көшіреді. Бұл диктантқа тиісті мәтіндерді оқушылар тақтадан немесе үлестірмелі қағаздан көшіру жолымен орындайды. Бақылау диктанты- барлық сыныптарда оқушылардың білімі мен сауаттылығын тексеру мақсатында өткізіледі. Диктанттың бұл түрі белгілі бір тақырып өтілгеннен кейін жүргізіледі. Бақылау диктантын жазуға төселдірудің шарты- оқылған сөйлемді, сөздерді бірден ұғып алып, жадында сақтап жазуға үйрету. Көру диктанты барлық сыныптарда жүргізіледі. Мақсаты- оқушылардың көру есте сақтау қабілетін дамыту арқылы ағылшын сөздерін сауатты жазуға үйрету. Бұл диктант түріне әріп, буын, жеке сөздермен бірге кейбір жазылуы қиын тіркестерді, қанатты сөздер, тұрақты сөз тіркестері, жұмбақ, жаңылтпаш алуға болады. Диктант мәтіні тақтаға күні бұрын жазылады және оқушылар мәтінді екі-үш рет оқып, асықпай қарап алғаннан кейін тақта жабылады. Сол көргені бойынша жадында сақтауға уақыт беріледі. Содан кейін естерінде қалғанын жазып шығады. Өздік диктанты барлық сыныптарда жүргізіледі. Оқушылар өтілген мәтіннің немесе суреттің мазмұнын, оқыған кітап, көрген оқиғалары жайында жазады. Жазу барысында кейбір сөз тіркестерін, сөйлемдерді, жаттап алған өлең, мақал, қанатты сөз, фразеологиялыө тіркестерді пайдалануына болатыны оқушылардың қатеріне беріледі. Оқушылардың білімін сынауға арналған тағы бір жазба жұмысының түрі - сұрақтарға жауап жазу.
Сұрақтар алынған мәтінді қайталауға, немесе белгілі бір тақырыпқа берілген суреттер, диафильмдер бойынша қойылуы мүмкін. Жауаптарды бағалағанда оның мазмұнына, сөйлем құрылысының дұрыстығы, орфографиялық сауаттылығы ескеріледі. Жазу біліктіктерін бағалау үшін мұғалім оқушыларға таныс бақылау жұмыстарының түрін қолдану керек. Солардың бірі тест жазу арқылы бақылау болып табылады. Біріншіден, оқушының әріп жазуды қалай игергенін тексеру үшін мұғалім балаға тақтаның алдында жеке жұмыс жасатқызады. Ал каллиграфия және орфография саласындағы оқушылардың біліктілігін мұғалім диктант арқылы тексереді.
2.Ағылшын тілі сабағында жазбаша қарым-қатынастық құзыреттілікті арттыру.
2.1 Ағылшын тілі сабағындағы жазбаша қарым-қатынастың түрлері.
Бірінші тарауда сөйлеу әрекетінің түрі ретінде және өнім ретінде хаттың теориялық аспектілері, бастауыш мектептегі балалардың хат-хабарын оқыту ерекшеліктері қарастырылды, сондай-ақ хат пен хатқа оқытудың тәсілдері мен әдістеріне талдау жүргізілді. Бірақ бұл теориялық ережелер зерттеу мақсаттарын іске асыру үшін түпкілікті болып табылмайды, өйткені олар тәжірибелік жұмыс жағдайында практикада растауды қажет етеді.
Шетел тілін оқыту әдістемесіндегі жазу және жазбаша сөйлеу оқыту құралы ғана емес, сонымен қатар шетел тілін оқытудың мақсаты ретінде көбірек. Хат-бұл хаттың техникалық құрамдас бөлігі. Жазбаша сөйлеу ауызша сөйлеумен қатар, сөйлеу қызметінің өнімді (экспрессивті) түрі деп аталады және графикалық белгілердің көмегімен белгілі бір мазмұнның бекітілуінен көрінеді. Жазбаша сөйлеудің психофизикалық негізі қозғалу, көру және есту-сөйлеу талдағыштарының өзара әрекеттесуі болып табылады.
Оқытудағы барлық талдағыштарға сүйену әлдеқайда үлкен әсер береді. Психологтардың пікірінше, естілген материал 10%-ға, көргендері-20%-ға, естілген және көргендері-30%-ға, жазылған материал-50% - ға, сөйлескендері-70% - ға, басқа оқытылғандары-90% - ға сіңеді. Психологтар жазбаша сөйлеудің негізі ауызша сөйлеу деп санайды. Сөйлеуді, сондай-ақ хатты идеядан (не айтуды) қажетті құралдарды таңдағанға дейін (қандай сөздер қажет, оларды пікірде қалай ұштастыруға болады) және ауызша немесе жазбаша тіл арқылы идеяны іске асырғанға дейін байқауға болады.
Өздеріңіз білетіндей, хат оқумен тығыз байланысты. Олардың жүйесі бірыңғай графикалық тіл жүйесіне негізделген. Ой жазу кезінде графикалық символдардың көмегімен кодталады немесе шифрленеді, ал оқу кезінде олар декодталады немесе шифрленеді[5.13б].
Егер хат пен хатқа оқыту мақсатын дұрыс анықтаса, хаттардың басқа да дағдыларды дамытудағы рөлін ескерсе, қойылған мақсаттарға толық сәйкес келетін жаттығуларды қолданып, осы жаттығуларды оқытудың тиісті кезеңінде орындап, ауызша сөйлеу біртіндеп бай және қисынды болып келеді.
Жазу грамматикалық дағдыларды дамытуда, қарапайым есептен шығарудан бастап шығармашылық тәсілді талап ететін тапсырмаларға дейін жазбаша тапсырмаларды орындауда көмекші рөл атқарады, бұл есте сақтау үшін қажетті жағдай жасайды. Студенттерге лексикалық және грамматикалық материалды жазу керек емес, есте сақтау қиын.
Жазбаша түрде орындалатын тілдік және шартты-тілдік жаттығулардың барлық жүйесі оқу хатымен байланысты. Жазбаша сөздер, эссе, шығармашылық диктант, берілген тақырыпқа хабарлау үшін жоспарлар мен тезистер құрастыру, жеке немесе іскерлік хат жазу, яғни берілген жағдайлар туралы жазбаша әңгімелер коммуникативтік хатқа жатады. Басқаша айтқанда, бұл жазбаша сөйлеу жаттығуы немесе онымен байланысты сөйлесу практикасының тақырыбы.
Жазбаша сөйлеу өз ойын жазбаша түрде білдіру қабілеті ретінде түсінілетін шығармашылық коммуникативтік дағды ретінде қарастырылады. Ол үшін орфографиялық және каллиграфиялық дағдыларға, ішкі сөйлеуде жасалған сөйлеу шығармасының композициялық және жазбаша формасын құра білу, сондай-ақ тиісті лексикалық және грамматикалық бірліктерді таңдай білу қажет.
Жазуға үйрету сөйлеу жаттығуларының әр түрлі түрлерін қамтиды: жазбаша хабарлама жасауға үйрету үшін сөйлеу жаттығулары; баспа мәтінімен жұмыс істеу үшін жазбаша-сөйлеу жаттығулары; оқу, тыңдау және ауызша қарым-қатынас процесімен негізделген жазбаша-сөйлеу жаттығулары[6.17б].
Шет тілін тыңдағанда (тыңдағанда) оқушылар жазба жасай алады:
1) алдын ала ұсынылған жоспарға сәйкес аудиотекст түйіндемесін құрастыру (негізгі сөздер бойынша);
2) аудиотексті тыңдау кезінде баспа тірек сигналдарына жазба жасау;
3) берілген коммуникативтік жағдайға (тапсырмасына) сәйкес аудиотексттан ақпаратты бөліп, оны жазып алыңыз.
Сіз тегін диктант пайдалана аласыз. Бұл жағдайда оқытушы аудиотекстті абзацтарда оқиды, оқушылар есте сақтағандарын жазады; тапсырманы жеңілдету үшін алдын ала жоспар немесе түйінді сөздер беріледі.
Жазбаша сөйлеуді қабылдау кезінде студенттер нақты немесе елестететін әңгімелесушімен талқылау үшін сұрақтардың тізімін, конспектілерді жасайды, карточкалар бойынша жазбаша лекцияны таңдайды, кодограммаларды, нақты тақырып (мәселе) немесе жағдай бойынша ауызша қарым-қатынас жасауға арналған кестелерді құрайды.
Жазу практикасы жоспарға сәйкес баспа мәтінінің транскрипциясын немесе жад бойынша аудиотекстін жасауға немесе нақты мәселені немесе мәселені шешу үшін жазбаша ұсыныстар жасауға мүмкіндік береді. Осы тақырып бойынша сабақтар циклы үй шығармасымен аяқталады (өз бетінше диктант - мәтіннің бөлігін немесе бүкіл мәтінді жазбаша түрде жазу).
Өз ойын шет тілінде жазбаша жеткізе білу жүйелі және тұрақты дамуы тиіс. Бұл мәселені шешу үшін бірқатар репродуктивті және өнімді жаттығулар бар. Барлық жаттығулар жазбаша түрде орындалады. Қызығушылық, мысалы, мұндай міндеттер:
- тарихтың басталуы мен аяқталуын қалпына келтіріңіз;
- диалогты жеке "рельстерге" қайта құру;
- мәтін түрін өзгерту (хабар-әңгіме, диалог-сипаттама);
- әр түрлі мәтіндерде және диалогтарда бір мәнді жағдайды сипаттаңыз;
- мәтіндік және иллюстрациялық Ақпарат арасындағы қайшылықты түсіндіріңіз;
- хат, телефон қоңырауы, әңгіме және т. б. электрондық хатқа жауап беру.;
- белгілі бір алдын ала белгілі нәтижеге және т. б. әкелетін кілт сөздерді таңдаңыз.
Шет тіліндегі хат пен хатқа оқытудың заманауи әдістемелерінде "шығармашылық хат" деп аталатын кең таралған. "Шығармашылық хат" әр түрлі күрделілік дәрежесіндегі, нысаны мен мазмұны бойынша әр түрлі, жиі ойын түрінде нәтижелі жаттығуларға жатады. "Шығармашылық хатты" пайдалана отырып, әдіскерлер өз алдына нақты сұрақтар қояды: қашан жазу керек, қанша және қандай мақсатпен? хат жақсы бола ма және кімге? және т. б.
Бұл жаттығулардың ерекше ерекшелігі-олар үнемі жазбаша түрде орындалады, олардың мазмұны студенттер үшін де, оқытушылар үшін де шығармашылық немесе жартылай реативті, қызықты және қызықты болып табылады. Мұнда атақты ақындардың өлеңдері ойнайды, монограммаларды пайдаланады, күлкілі оқиғаларды ұжымдық жазады, ойдан шығарылған кейіпкерлерге хаттар жазады.
Сабақта шығармашылық хатты енгізудегі үш маңызды жағдай туралы ұмытпаған жөн: оқыту мақсаты, оқыту принциптері, әдістері мен тәсілдері, сондай-ақ оқу бақылауы.
Хат жазу-көп функциялы жаттығудың өте табысты нысаны. Хат жазуды үйрену үшін сөйлеу жаттығулары сериясынан бастау керек. Бірінші кезеңде сізге сөйлеу формулаларын есте сақтау үшін жаттығулар, хатта қолданылатын клише, адресатқа жазбаша өтініш нысандары, алғыс білдіру тәсілдері, хат алуды растау, жылдам жауап пен Т. Б. үміт бар. Студенттер хаттардың мәтіндерін талдайды, олардың авторларына сипаттама береді, хат сипатын анықтайды (жеке, отбасылық, іскерлік, проблемалық, алғыс хат, құттықтау, шақыру және т.б.).) әр түрлі стильдегі және жазу сипатындағы ойды баяндау тәсілдерін талдау, бір ойдан екінші ойға көшу тәсілдері және т. б.
Екінші кезеңде сіз фразалар мен кілт сөз мысалдарын пайдалана отырып, хат жоспарын жасауға ұсына аласыз. Мекен-жай үлгілері және басқа да клише хат мазмұнына, құрылымына және стиліне сәйкес болуы тиіс.
Жұмыстың келесі кезеңінде студенттерге ұжымдық хат, содан кейін берілген жағдайлар бойынша тақырыптық хаттар, көп жоспарлы сипаттағы хаттар (жеке, отбасылық, іскерлік), адресаттың өтінішіне немесе тілегіне жауап хат, бастамашылық сипаттағы хат немесе нақты адресаттың негізінде нақты мәселе бойынша жауап хат жасау ұсынылады. Әр түрлі мақсатты баптаулары бар, бірақ бірдей мазмұны бар немесе хабар мәтініндегі өзгерістермен әр түрлі алушыларға хаттар жасауға болады. Сіздің ойластыру жасай отырып, мәселелерді адресатқа, анықтау олардың орын хатта[8.23б].
Шет тілін үйрену оқушылардың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Павлодар мемлекеттік педагогикалық университеті
Гуманитарлық ғылымдарының Жоғары мектебі
Қорғауға жіберілді
БББ жетекшісі
Жолдабаева А.С.
___________ 2020 ж.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Ағылшын тілі сабағында жазбаша коммуникативтік құзыреттілікті дамыту.
6В01730 - Шетел тілі: екі шетел тілі білім беру бағдарламасы
Орындаған: Әбілдәбек А.О.
Ғылыми жетекші: ф.ғ.к.,доцент
Ныгметова Б.Д
Павлодар 2020
Кіріспе
1.Ағылшын тілі сабағындағы жазбаша коммуникативтік құзіреттіліктің маңызы.
1.1Оқушылардың коммуникативтік құзыреттілігін дамыту.
Ағылшын тілінде жазуға үйретудің жолдары және оқыту мен оқуда жүргізілетін жазбаша жұмыс түрлері.
2. Ағылшын тілі сабағында жазбаша қарым-қатынастық құзыреттілікті арттыру.
2.1 Ағылшын тілі сабағындағы жазбаша қарым-қатынастың түрлері.
2.2 Оқушылардың жазбаша құзыреттілігін арттырудың маңызы.
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
КІРІСПЕ
Қазіргі кезде елімізде коптеген өзгерістер орын алып, саяси-мәдени араласу көбейіп, жаңа білім жүйесі пайда болып және де Тілдердің үштұғырлылығы мәдени жобасы қолға алынуда. Осы жоба аясында ағылшын тілі- жаһандық экономикаға ойдағыдай кірігу тілі деп аталып көрсетілді, соған орай ағылшын тілінің дәрежесі көтеріліп, тіл үйренуге деген үлкен сұраныс өсіп отыр. Яғни оқытушылардың алдына қойылған міндеттерінің бірі шет тілін кәсіби түрде оқыту болып табылады. Осы тұрғыдан қарастырғанда ағылшын тілін оқытуда оқушылардың коммуникативтік құзыреттілігін қалыптастыру мәселесі білім жүйесінде маңызды орын алуда. Ерте жастан ағылшын тілін оқыту оқушылардың коммуникативті даму біліктілігін арттырады, оқушылардың қызығушылығын оятып, бірден көп тілдерде сөйлеуге мүмкіндік алады. Ал, әлемдік тіл ретінде бейресми түрде орныққан ағылшын тілін меңгеру ұлттың бәсекеге қабілеттілігін шыңдай түседі. Тіл үйренуші өз ойын ағылшын тілінде толық және нақты жеткізе алу үшін және сауатты дұрыс жаза алу үшін біз жазбаша коммуникативтік құзыреттілікті дамытуға көңіл аударуымыз қажет. Оқушылардың жазу арқылы ойлау санасы дами түседі және заман талабына сай жеке дара тұлға ретінде қалыптасуына да әсерін тигізеді.Оқушылар арасында жазбаша коммуникативтік құзыреттілігін арттырып, сауаттылыққа мән беру және сол арқылы ағылшын тілінде тілдік қарым-қатынасқа түсе алуды үйрету оқытушылардың алдына қойылған басты мәселе болып саналады. Оларға жазуды меңгерту, мәдиниетаралық қатынаста хат жазу іскерлігін қалыптастыру мәселесі тілді үйретумен тығыз байланысты болғандықтан, оған ерекше көңіл бөлінеді. Сондықтан жазудың күнделілігі, мәдиниетаралық қатынаста хат жазу үрдісінің қажеттілігі білім алушылардың арасында жазбаша құзыреттілікті дамыту маңызды екенін түсіндіреді.
Тақырыптың өзектілігі. Бүгінгі күні Қазақстан Республикасының білім туралы тұжырымдамасы ойлы, өнерлі, білімді тұлғаны қалыптастыруға бағытталған және соған сәйкес қазіргі білім беру жүйесінде оқушылардың коммуникативтік құзыреттілігін арттыру үшін түрлі әдістер қолданылуы тиіс. Ғылымның түрлі салаларынан білімі мол маманды шын мәнінде коммуникативтік тұлға деңгейіне жеткен деп айта аламыз. Осыған орай білікті маманды даярлау барысында ағылшын тілін коммуникативтік лингвистика бағыттарында жүргізудің маңызы зор болып табылады. Арнайы ұйымдастырылған жұмыстар арқылы және топтық жұмыстарды тиімді қолданудың арқасында оқушылардың коммуникативті құзыреттілігін және оның лингвистикалық компоненттерін қалыптастыруға болады.Теориялық мәселелерімен қатар практикалық міндетттердің сәйкес келуі оқушылардың коммуникативтік құзыреттілігін жоғарылатады және тілді үйрену үшін қолданылатын әдістемелердің мақсаты сол тілде сөйлей білу және дұрыс жаза білу болып саналады. Бүгінгі таңда коммуникативтік құзыреттілікті қалыптастыру және оны дамыту аса қажетті де маңызды. Сонымен, ағылшын тілін оқыту әдістемесінің жеткіліксіз жасалуы, ағылшын тіліндегі жазбаша құзыреттілікті дамытатын жолдарын жүзеге асыруды және ізденісті қажет ететін, осы зерттеу жұмысының маңызды мәселесі (проблемасы) болып табылады. Бұл мәселе зерттеу жұмысының тақырыбын таңдауға себеп болды.
Зерттеудің нысаны. Зерттеу жұмысына негіз болған ағылшын тілі сабағындағы жазбаша коммуникативтік құзыреттіліктің дамыту жолдары.
Дипломдық жұмыстың мақсаты - тәжірибе жүзінде оқушылар арасында жазбаша коммуникативтік құзыреттілікті дамыту әдістерін қолданып, тиімділігін (эффектілігін), не тиімсіздігін айқындау.
Дипломдық жұмыстың міндеттері:
- Ағылшын тілін оқыту процесінде жазба жұмысты қолданудың маңыздылығын суреттеу.
- Ағылшын тілі сабағын оқытуда жүргізілетін жазба жұмыстардың тиімді түрлерін іріктеу.
- Оқыту мен оқудағы оқушылардың жазбаша құзыреттілігін арттырудың жолдарын анықтау.
- Жазбаша коммуникативтік құзыреттілікті қалыптастыруға бағытталған жаттығуларды оқушылар арасында қолдану.
Зерттеу объектісі. Шет тілін оқыту үрдісінің тиімділігін жоғарылату мақсатында, тәжірибе негізінде оқушылар арасында жүргізілген жазба жұмыстардың жиынтығы.
Зерттеу жұмысының пәні. Шет тілі пәні бойынша мектеп оқушыларының білімдерін жетілдірудің тиімді тәсілі ретінде қолдану.
Зерттеу жұмысының әдіс-тәсілдері. Зерттеу жұмысында ғылыми сипаттама әдісі, зерттеу, сауалнама, эксперимент, теріп алу, сондай-ақ салыстырмалы және логикалық зерттеу тәсілдері қолданылды.
Ғылыми жаңалығы. Бұл жұмыстың ғылыми жаңалығы 6 сыныпта тәжірибелік - эксперименталдық зерттеу жүргізу және ағылшын тілі сабақтарында коммуникативтік құзыреттілікті меңгеру дағдылары бойынша оқушылардың білім деңгейін анықтау болып табылады.
Зерттеу жұмысының теориялық маңызы. Жұмыстың теориялық маңыздылығы осы экспериментті жалпы білім беретін мектептердің басқа сыныптарында қолдану болып табылады.
Зерттеудің практикалық маңызы. Жұмыстың практикалық маңыздылығы бұл зерттеу одан әрі диссертациялық зерттеу үшін негіз бола алады.
Зерттеу жұмысының жариялануы мен мақұлдануы.
Жұмыстың құрылымы: Дипломдық жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Ағылшын тіл сабағындағы жазбаша коммуникативтік құзіреттіліктің маңызы.
1.1 Оқушылардың коммуникативтік құзыреттілігін дамыту.
Ағылшын тілі сабағында білім алушылардың коммуникативтік құзыреттілігін қалыптастырудың көптеген жолдары бар. Жалпы компетенттілік ұғымына ғалымдар зерттеулер жүргізіп, анықтама берген. Мысалы, В.Шепель компетенттілік ұғымына білім, біліктілік, тәжірибе, білімді пайдалануға теориялық-тәжірибелік дайындық ретінде анықтама береді. Ал В. Ландшеер компетенттілік тереңдетілген білім деп түсінеді. Сонымен қатар, бұл ұғымды зерттеуге П.Симонов, М.Чошанов, В.Даль, В.Безруков, Н.Розов және психологтерден А.Журавлев, Н.Талызина өз үлестерін қосқан.
Кейбір ғалымдар компетенттілік ұғымын құзыреттілік аталымымен нақтылайды. Компетенттілік ұғымы латын тілінен аударғанда өз ісін жетік білу, танымы мол, тәжірибелі - деген мағынаны береді. Түсіндірме сөздіктерде компетенттілік ұғымы компетенцияны меңгеруші ретінде қарастырылады. Ал французша компетентті заңға сай, ағылшынша қабілетті деген мағынаны білдіреді.
В. Даль "компетенттілік" ұғымы тек әділет саласына тең деп санайды және оның ойынша , компетенттілік дегеніміз "заңга сәйкес", "толық құқылы" деген мағынаны білдіреді. Ал В. Безруков компетенттілікті кәсіби түрде сауаттты талдау жасай алу, бағалау алу, белгілі бір ойын нақты айта алу біліктігінің қалыптасуы деп түсіндіреді. Э. Зсер мен О. Шахматованың зерттеулері бойынша компетенттілікті кәсіби білім мен біліктің жиынтығы және кәсіби іс-әрекетті орындай алу әдіс-тәсілдері деп санайды. Компетенттілік теория мен практиканың бірлігі негізінде қалыптасады. Ол жансыз жаттанды білім түрінде емес, тұлғаның танымға деген әрекетін, ойлауға қатысын және әрекетке, белгілі мәселелерді ұсынып, шешім жасауға, оның барысы мен нәтижелерін талдауға, ұдайы түрде ұтымды түзетулер енгізіп отыруға деген іскерлігінің белсенділігінен көрінеді. Н.С. Розов компетенттіліктің екі жағы болатынын анықтаған. Ол бірінші жағына танымдық және практикалық жаңалық енгізуді ассимиляциялау мүмкіндігімен, екінші жақты- жүйелерінің әр түрі, тип, профилі сатыларына қойылатын талаптарын анықтау мүмкіндігімен байланыстырады. Н.С. Розовтың пікірінше, компетенттіліктің мынадай қырлары бар:
- мәндік аспект, неғұрлым жалпы мәдени констектегі ахуалды жете түсінудің барлығын көрсетеді:бұл контекстік аясына осы сияқты ахуалды бағалау, оны ұғыну мен оған деген қарым-өатынас кіреді;
- проблемалық-практикалық аспект, бұл - осы бір жағдайда ахуалды айқындай білудің мақсат, міндет, нормаларды алға қою мен орындау тиімділігінің бара-барлығын сипаттайды;
- коммуникативтік аспект бұл - осы тәріздес ахуалдағы қатысымның және адамның осындай жағдайға қатысын және өзара ықпал жасауға тиісті мәдени үлгі деңгейінің барлығын қамтамасыз етеді. Компетенттілікке жетекші рөл проблемалық-практикалық аспектіге беріледі. Сондықтан осы үш аспектінің қалыптасқандығы, жалпы мәдени компетенттілікке ие адамның сипатын береді. Өйткені, адамдардың өз мүмкіндігін жүзеге асыруға жол ашады. Қазіргі түсіндірмелерде компетенттілік ұғымы екі түрлі аспектіде: компетенттілікті меңгерген және белгілі бір нәрсеге білімі бар деген мағынада қарастырылады. Ол "білім, біліктілік, пікір айта алатындай дағды" сияқты ұғымдарды қамтиды. Ал психологиялық сөздіктерде компетенттілік жеке тұлғаның қоршаған ортадағы адамдармен тиімді қарым-қатынас жасай алу қабілеті деген түсінік берілген. Соңғы кезде ғалымдар компетенттілік ұғымын "біліктілік", "құзырлылық", "құзыр" деп қарастырып жүр. "Құзырлылық" ұғымы жайлы Құдайбергенова К.С. Құзырлылық табиғаты - тұлғаның өзіндік дамуында атты еңбегінде былай деп көрсетті: "Құзырлылық ұғымы соңғы жылдары педагогика саласында тұлғаның субьектілік тәжірибесіне ерекше көңіл аудару нәтижесінде ендіріліп отырған ұғым". Бұл жайлы Б.А. Тұрғынбаева "Мұғалімдердің шығармашылық әлеуетін біліктілікті арттыру жағдайында дамыту" атты еңбегінде "... өзінің практикалық әрекет арқылы алған білімдерін өз өмірілк мәселелерін шешуде қолдана алуын - құзырлылықтар деп атаймыз" деп анықтаса, ресей ғалымы Н. В. Кузминаның көзқарасы бойынша "Құзырлылық дегеніміз - педагогтың басқа бір адамның дамуына негіз бола алатын білімділігі мен абыройлылығы деді." "Құзырлық" сөзі "құзыр"сөзінен алынған туынды сөз екендігіне баса назар аударамыз. Бұл туралы қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігінде: "құзыр (компетенция) - жалпы алғанда қайсыбір тапсырманы орындауға қабілеттілік немесе бір нәрсені жасау" деп берілген.
Сонымен компетенттілік дегеніміз ол тұлғаның теориялық білімі мен практикалық тәжірибесіне сай белгілі бір міндетті орындауға дайындығы.[1.7б]
Құзыреттілік ұғымын қарастыра келе ол тұлғаның жалпы қабілеттіктерінің жиынтығы деуге болады, ал коммуникативтік құзыреттілік деп өз туған тілін және өзге тілге деген қабілеттілігін айтуға болады. Еуропа Одағының материалдарында шет тілдеріне қатысты біліктіліктің екі түрі жайлы айтылады. Олар жалпы және коммуникативтік біліктілік болып табылады.
Коммуникативті әдіс жанды ерікті қатынас үдерісінде негізгі тілдік дағдыларды (жазбаша және ауызша сөйлеу, грамматика, оқылым мен тыңдалым) бір мезгілде дамытуға бағытталған. Студентті басқа тілде сөйлесуге үйрету - оқытушының басты міндеті. Шет тіліндегі лексика, грамматикалық құрылымдар, сөз тіркестері студентке оқып жатқан материалдың тез және берік бекінуіне септігін тигізетін шынайы эмоционалды жағдай контексінде ұсынылады. Коммуникативті әдіс негізінде Headway мен New Cambridge English Course сияқты танымал оқу құралдары жазылды. Ақпараттық тасымалға негізделген әрекеттер келесідегідей болу мүмкін: тыңдап отырып түсінгеннен біраз мақсаттық мақалалар жазу, диаграммалардан сөйлем жазып алу, кейбір суреттер жайында өз пікірін ұсыну...
- ақпараттық бос кеңістік ұстанымы қатынас кезіндегі адамдардың арасындағы ақпараттың түрлі деңгейлерін ескереді, ол біраз жақсы жаттығулар жасауға мүмкіндік береді: студенттерде ақпараттың түрлі бөлшектері бар және оларды сұрақтар мен жауаптар арқылы алмасу, студенттердің сөйлеп жатқанда ұйқасатын түрлі жауаптарды таңдауына болады.
- Мазмұны үшін түзету ұстанымы грамматикалық нақтылыққа қарағанда берілген коммуникативті мазмұнына көп екпін жасауды білдіреді. Сондықтан қателер алдыңғы әдістемелерден гөрі сан алуан қатынасқа ие болады.
- Шынайы материалдарды қолдану студенттерге нағыз, ойдан құралмаған тілге жол ашады, ол - студенттерді тілдің табиғи кейпімен беттесу үшін құнды.
- Сөйлемдердің өз ретіне шифрланғандарын (немесе әңгіме, сурет-әңгіме) енгізу
- бүтіндік пен үйлесімділік және дискурстың басқа да аспектілерімен жұмыс жасағанға жақсы жол.
- Тілдік ойындар коммуникативті болып табылады, себебі олардың қатынастың 3 белгісі бар: ақпараттық бос кеңістік, таңдау және кері байланыс.
- Рөлдік ойындар түрлі әлеуметтік контекстер мен рөлдерді, қатынастарды түсінуге мүмкіндік береді.
- Жұптық және топтық жұмыстар
- жиі қолданылатын әрекет [ 4,53-54б]
Лингвистика саласына біліктілік терминін Н.Хомски енгізген, яғни бұл деген тілді біліп қана қоймай оны шынайы жағдайларда, күнделікті тәжірибе қолдана білу. Коммуникативтік біліктілік дегеніміз шет тілінің грамматикалық мен тілдік бірліктердің қызметін толық білетін, тілді жақсы меңгерген, яғни линвистикалық білімі сөйлеу әрекетінен жоғары дейгейде көрінетін шет тілінде еркін қарым-қатынас жасайтын адамның қабілеттілігі. Коммуникативтік біліктілікке лингвистикалық компонент, социологиялық компонент, прагматикалық компонент жатады.Коммуникативтік құзыреттілік концепцияға сәйкес 5 бөлікке бөлінеді:1) лингвистикалық құзыреттілік; 2) социолингвистикалық құзыреттілік; 3) дискурсивті құзыреттілік; 4) стратегиялық құзыреттілік; 5) социомәдиниеттік құзыреттілік;
Лингвистикалық құзыреттіліктің мәні тілдегі грамматикалық және синтаксистік формаларды дұрыс құрастыру болып табылады.[2.6б] Грамматика бойынша ережелерді оқыту мақсатында сабақ барысында әр түрлі кестелерді, сызбаларды және интерактивтік тақтаға арналып жасалған флипчарттарды қолдану тиімді жолдардың бірі болып саналады. Оқытуда білім алушылармен жұмыс істеуде оларға сөйлемдерді дұрыс айту, тыныс белгілерін дұрыс қою, түсіп қалған әріптерді орнына қою сияқты жаттуғыларды орындата отырып, оқушыларға ағылшын тілінің грамматикалық құрылымын меңгеруге мүмкіндік береді. Сонымен грамматикалық құзыреттілік ағылшын тіліндегі тілдік қатынастың ең маңызды базалық элементтерінің бірі болып табылады. Социолингвистикалық құзыреттілік лингвистикалық формалар мен тілдік қатынастарды дамыту, сөйлеушінің қоғамдағы орны бойынша сөйлей білу болып табылады. Бұл жалпы тыңдалым арқылы ұғу болып табылады. Оқушыларда тыңдалым дағдыларын дамыту үшін электрондық оқулықта жазылған аудиолар немесе ән, мәтін және дыбыстарды қолданып, жаттығуларды қолданған жөн. Дискурсивті құзыреттілік дегеніміз айтылымдардың құрылымы ережелерін меңгеру. Білім алушылар дұрыс сөйлем құрып, өз ойларын дұрыс жеткізуге үйренеді. Коммуникативтің қатынастың мақсаты ауызекі сөйлеу және жазба тілдерін тілдерін дамыту болып табылады. Сабақта топтық, жұп арқылы жұмыс істеуге арналған тапсырмалар бергенде оқушылар өзара тығыз қарым-қатынаста болады. Жұмыстың бұл түрі балалардың қызығушылығын арттырып, ағылшын тілін үйренуге ынталандырады. Ал стратегиялық құзыреттілік деген әңгімелесуші адаммен байланыс ережелерін білу және қолдану. Бұған біз диалог құру және оны жалғастыру шеберліктерін жатқызамыз. Білім алушылар диалогтік тілдерін жұмыс кезінде жаттықтырады. Социомәдениеттік құзыреттілік - тілді тасымалдаушы, қолданушы - халық мәдиниетін білу. Қазіргі оқулықтарда сол халықтың салт-дәстүрлері, ұлттық ойындары, ұлттық тағамдары және мейрамдары жайлы ақпарат берілген. Осы тақырыптармен білім алушылар таныс болып, халықтың мәдиниеті туралы білімдерін тереңдету керек.[3.29б]
Тіл үйретудегі қатысымдық (коммуникативтік) бағытты ұсынған әдіскерлер Е.И.Пассов, А. А. Леонтьев, В. Г. Костомаров, А. Н. Щукин, М.Н. Вятютнев, Г.А.Китайгородская, Г. В. Рогова, И. Зимняя, В. А. Скалкин, Б. А. Лапидус, Н. И. Гез, Э.П.Щубин, И. Л. Бим, т.б. бұл әдістің ғылыми-теориялық және әдістемелік тұрғыдан тиімді екендігін дәлелдеп отыр. И.Л. Бимнің пайымдауынша:Шет тілдерді оқытудың коммуникативті әдісі іс жүзінде тіл үйретудің жалпы коммуникативті бағдары соңғы нәтижеге, яғни шет тілді қатынас құралы, халықтар арасындағы өзара түсіністік орнату құралы ретінде пайдалана алуға дайын, жан- жақты дамыған, білімді тұлға қалыптастыруға бағытталуы керек деп анықтама берген. Коммуникативті әдіс жанды ерікті қатынас үдерісінде негізгі тілдік дағдыларды (жазбаша және ауызша сөйлеу, грамматика, оқылым мен тыңдалым) бір мезгілде дамытуға бағытталған. Студентті басқа тілде сөйлесуге үйрету - оқытушының басты міндеті. Шет тіліндегі лексика, грамматикалық құрылымдар, сөз тіркестері студентке оқып жатқан материалдың тез және берік бекінуіне септігін тигізетін шынайы эмоционалды жағдай контексінде ұсынылады. Сонымен, студентке тіл үйреткенде мақал-мәтелдер, фразеологиялық тіркестер ұлттық мәдени құндылықтарымызды танытатын тілдік бірліктерді механикалық түрде жаттатпай, олардың әрбірінің астарында жатқан ұлттық дүниетанымызды көрсететін этномәдени мазмұнды түсіндіріп, жетік меңгеруіміз қажет. Ғылымның түрлі салаларынан хабары мол маман ғана шын мәнінде коммуникативтік тұлға деңгейіне жете алады. Осымен байланысты болашақ білікті маман даярлау барысында шет тілдерін коммуникативтік лингвистика бағыттарында жүргізудің маңызы зор.
1.2 Ағылшын тілінде жазуға үйретудің жолдары және оқыту мен оқуда жүргізілетін жазбаша жұмыс түрлері.
Мемлекеттік стандарттың талабына сай ағылшын тілін үйрену- сол тілдің грамматикасын ғана игеру болып саналмайды. Грамматикалық материалдарды оқып үйрену оқушының коммуникативтік жолмен тіл үйренуімен, сауатты жаза алуымен тығыз байланысты. Демек, оқушының білімі үш бағытта анықталады. Олар:
1)оның коммуникативтік маңызына;
2) грамматикалық сауаттылығына;
3) өлкетанушылық материалдарды игеру деңгейлеріне қарай;
Ал жазуға қойылатын талаптар: мәтіннен үзінділерді дұрыс көшіре білу, оқығаны, естігені бойынша жоспар құру, қысқаша құттықтаулар жаза білу, хат жаза білу. Тілді меңгеруде оқушылар сөздерді, сөз тіркестерін ауызша, жазбаша дұрыс қолданып, ерекше дыбыстарды меңгермейінше ағылшын тілінде дұрыс сөйлеу, сауатты жазу мүмкін емес. Сондықтан жазба жұмысын барлық сыныптарда үнемі өткізіп тұрған тиімді.[3.29б]
"Жазу - таңба мен белгілердің арнайы фонемалық, мағыналық, қасиетке ие болуы арқылы адамдардың бір-бірімен жазбаша қарым-қатынасын қамтамасыз етеді", - делінген. Клейн (1985, 70 б.) жазуды қалам мен қағазды салу қабілеті деп анықтайды және символдарды қолдана отырып идеяларды білдіру үшін, қағаз бетіне түсіріп және қағазда жазылғанның мағынасы мен мазмұнын түсіне алу деп санайды және солай адамдар басқа адамдармен сөйлесе алады. Сонымен қатар, жазу - мидың күрделі процесінің жемісі. Бұл жеке тұлғалардың көптеген мүмкіндіктерін қамтиды. Гарсияның айтуы бойынша (2003, 149 б.) Жазу - бұл мидың жұмысының нәтижесі. Сонымен қатар, Кассани (1999, 24-б.) Жазуды адамның тілдік белсенділігінің көрінісі деп айтады.[]
мысалы, сөйлесу, монолог немесе басқа деңгейде қимылдар кодтары Тіл үйренушілер жазу арқылы сөйлемнің мағынасына және мәніне, формасына дейін қойып, оны ойымен бақылау арқылы өз санасынан өткізіп, қағаз бетіне түскен мәліметтердің түсінікті, айқын-жүйелі болуы арқасында жазбаша тілдік қарым-қатынасты іске асырады. Жазу әрекеті тілдік қарым-қатынастағы сөз әрекетінің, тілдесудің негізгі элементтерін үйрету үшін басталады. Бір қарағанда мұнда қатысымдық байланыс жоқ сияқты болып көрінуі мүмкін. Өйткені білім алушы азды-көпті меңгергенін қағазға жазады. Бірақ онда екінші адаммен жалпылай қатынасқа түсу іске аспайды, яғни жазудың қиыншылықтары осында. Жазу әрекеті біріншіден, әріптің, сөздің графикалық таңбасы арқылы іске асады; екіншіден, бұл графикалық таңбалар белгілі бір фонемалық мағыналық қасиетке ие болады; үшіншіден, жазу құбылысында сөз әрекетінің барлық түрі қатысады; төртіншіден, жазу үстінде тіл үйренуші адам сөйлемнің мазмұн-мағынасына ғана емес, формасына да көңіл аударуға мәжбүр болады; бесіншіден, жазу қағаз бетіне түскен материалдардың түсінікті, жүйелі болуына тікелей байланысты жүзеге асады.
Жазу - ағылшын тілін оқытудағы қиын және маңызды іскерлік, жазу арқылы оқушылар ағылшын тіліндегі әріптерді, дыбыстарды қолдануға үйренеді, сөздік қорын кеңейтеді, сөйлеу, оқу, тыңдап түсіну дағдыларын дамытады. Жазу іскерлігіне каллиграфия, орфография және шығарма кіреді. Жазу өте қиын іскерлік болғандықтан, оны төмендегі бірліктерді дамыту арқылы үйрету керек:
1) ағылшын әріптерін жаза алу біліктілігі;
2) Дыбыстарды әріптерге немесе әріптер қосындыларына өзгерте алу біліктілігі;
3)сөздердің, фразалардың, сөйлемдердің орфографикасын түзей алу біліктілігі; 4) Өздерінің ойларын жеткізу үшін әртүрлі жаттығулар жасай алу біліктілігі. Мынадай факторлар жазу біліктілігін дамытуға өте қажет:
Дыбысты, сөзді, фразаны немесе сөйлемді тыңдау арқылы қабылдау;
Жазылып жатқан дыбыстың, сөздің, фразаның және сөйлемнің айтылу жолдарын білу;
Айтылып жатқан әріптерді, әріп қосындыларынан көзге елестете алу;
Жазу әрекетіндегі қол бұлшықетінің жұмысы.
Сонымен, жазуға көз құлақ, бұлшық ет, қолдың бұлшықеті, тіл, көмей қатысады. Ақтық маңызды факторлардың бірі - дұрыс жазудың қалыптасуы үшін керекті ережелерді білу. Жазудың лигвистикалық ерекшелігі - ол әріптік таңбадан бастап алфавитке дейінгі тілдің дыбыстық жүйесін, олардың жазылу ережесін, жазбаша сөйлеу үлгілерін қамтиды. Лингвистика тілдің байлығын, мәнерлілігін танытып, тілдік бөлшектердің құрылысын, маңызын анықтайды. Ендеше, линвистика жазу әрекетін меңгертуде ең қажетті дағдыларды қалыптастырып, жетілдіреді. Жазу графикалық таңбалардың мағыналық жүйесі мен тізбегі арқылы адамдардың бір-бірімен қарым-қатынасын қамтамасыз етеді. Жазу арқылы адам айтайын деген ойын қағазға түсіріп, екінші адамға, жалпы адамзатқа жеткізуді мақсат тұтады. Яғни, адам баласы ойын басқаға жеткізу үшін жазуды үйренеді. Бұл туралы Г.В.Рогова, Ф.М Рабинович, Т.Е. Сахарова былай дейді: "Жазу күрделі сөйлеу біліктілігі. Ол графикалық белгілердің көмегімен адамдардың қатынасын қамтамасыз етеді. Бұл әрекеттің продуктивті түрі, адам өзінің сөйлеуін басқаларға жеткізу үшін жазады". Жазу әрекетін меңгерту дегеніміз - адам айтар ойын сөзбен, сөйлеммен түсінікті етіп таңбалар жүйесі арқылы жеткізу. Сөйлеу үшін тіл үйренуші тілдік тұлғалардың бір-бірімен тіркесу, қолданылу үйренуі керек. Бұл тілдегі сөздік қор мен грамматиканы меңгеріп, ойда пайда болған ұғымды сөйлемге айналдыруды қажет етеді. Жазуды игеруде тіл үйренуші тілдік тұлғаларды дұрыс қолдануға, сауатты жазуға үйренеді. Ал графиканы үйрету екі мәселеге келіп тіреледі: дыбыс-әріп қатынасын меңгеру және әр әріптің түрлі функционалдық варианттары арасындағы байланысты қалыптастыру. Мұның алғашқысы оқуды үйрету мен тығыз бірлікте қарастырылады, өйткені оқудың да, жазудың да негізінде графикалық белгілерді сөз дыбыстарымен байланыстыру жатыр. Айырмашылық тек іс-әрекеттің әр түрлі бағытында, оқуды меңгергенде іс-әрекет графикалық таңбаларды белгілі дыбыстармен ұштастыруға бағытталса, жазуда, керісінше, дыбыстардан графикалық таңбаларға ауысады. Олай болса, оқу мен жазуды қатар үйрету сөз әрекетінің екі түрінің қалыптасуына өз әсерін тигізеді. Жазудың лингвистикалық негізін зерттеуге арналған әдебиеттерді қарастыруда көптеген ғалымдар И.Г. Агаркова, М.М. Безруких, С.Редозубов жазудың фонетикалық дағдыларының қалыптасуына ерекше мән береді. Қалай дегенмен де жазу, сөйлеу тілі үшін тілдің дыбысталу ерекшелігін меңгеру аса қажет. Егер оқушы басқа шетел тілі сөз құрамындағы дыбыстарды өз екпінімен дұрыс айтпай, өз тіліндегі дыбыстарға ұқсас етіп, бұрып айтса, сөздің мағынасы мүлде жойылады да, жазбақшы болған ойы да ескерусіз қалады. Сонымен бірге сөздердің құрамындағы дыбыстарды танығанымен, фонетикалық дыбыстарды дұрыс жазып, оқып үйренбеген оқушы белгілі бір жаттығу, тапсырманы орындай алмайды. Жиі қолданылатын сөзді, тіркестерді және сөйлемдер үлгісін қолданамыз. Бөлімдерді тақырыптық сөйлемдермен және ілеспе мәліметтермен жазамыз. Параграфтарды ұйымдастыру үшін сілтеме сөздерін пайдаланамыз. Алдын ала жазуға, қайта қарауға, редакциялауға арналған тәжірибе әдістері қарастырылады. Бұл жоғарыда қарастырып отырғанымыз, оқушылардың жазу іскерлігін қалыптастырудың барысында қолданылатын негізгі амалдар болып табылады. Жазуды ойдағыдай меңгеру орфографиялық ережелерді меңгерумен тығыз байланыстыра отырып, орфография тілдің түрлі жақтарын және олардың байланысын бірдей ескеріп, нақтылы қағидаларға сүйенеді. Жалпы орфография сөздердің дұрыс жазудағы ережелерін, нормаларын белгілейді. Ал дұрыс жазу нормаларының көздейтін негізгі мақсаты - айтайын деген ойды жазба түрде дәл, айқын сауатты жеткізіп беру.
Оқушыларды дұрыс жазуға үйрету барысында мыналарға көңіл бөліну тиіс. Материалдардың тәртіппен өтіліп жазуға берілетінін алдын ала таңдалады. Каллиграфиялық жағынан дұрыс жазу үлгілерін мұғалім тақтаға немесе оқушылардың дәптеріне жазып көрсетіп отырады. Оқушылардың дәптері күн сайын қаралып, тексеріліп, кемшіліктері оны қалай түзеу жолдары қарастырылады. Айына бір рет байқау жұмысы жүргізіледі. Бастауыш мектеп оқушылары үшін орфографиялық танымның әсіресе алғашқы басқышы ерекше рөл атқарады. Олар сан алуан сөздер мен олардың формаларының әсерінен аз да болса білім, тәжірибе жинақтайды. Кейбір сөздерді дұрыс жазу дәрежесіне жетеді. Бірақ неге олай жазғанын әлі айтып бере алмайды. Олар кейінірек грамматикалық білім алғанда мұндай орфографиялық құбылыстарды саналы түрде түсініп, сауатты жазуға дағдыланады.
Жазуға үйрету үшін қажетті жағдайлардың бастылары мыналар болып табылады:
Мұғалім көшіруге ұсынған сөздің, сөйлемнің, мәтіннің мағынасын оқушылардың анық түсінгеніне көз жеткізгеннен кейін ғана жаздырған дұрыс.
Жазғандарын саналы түрде есте сақтауға жағдай жасау: оқы, ойлан, есіңе жазып ал, тыңда, зейін аудар, т.б. Жіберілген қателермен жұмыс жасау, жазғаныңды тексер, түзет, қайта жаз, ойлан т.б. Осыған байланысты оқушылардың белсенділігін көтеру және өздігінен жұмыс жасауға баулу маңызды болып табылады.
Сөйлем мен сөзді талдау жұмысын жүйелі түрде жүргізіп отыру: салыстыру, талдау, жинақтау жұмыстары, неге? сұрағын көбірек қою керек.
Орфографиялық жаттығуларды (көшіру, диктант) сөйлеу жаттығуларымен (мазмұндама, шығарма) кезектестіріп өткізу. Орфографиялық дағдыға төселуіне қарай, ереженің оқушы үшін мәні өзгереді. Мысалы, алғашқы кезде бала ережеге мұқтаж болса, бірте-бірте сауатты жазуға жаттыққан сайын оның мәнділігі жойыла бастайды. Оқушы жазуға дағдыланған кезде оған ереженің мүлде қажеті бола қоймайды.
Сонымен, біріншіден дыбыстардың айтылуындағы ерекшелігі бойынша жазу; екіншіден, сөздердің қалпын емес, шығу тегін сақтап жазуға, яғни тілдің ерте кездегі жазу дағдысына негізделеді де, сөздің ертеректегі жазылуын өзгертпей сақтауды көздейді; үшіншіден, сөздердің түбір тұлғасын сақтауға негізделеді. Г. В. Рогованың еңбегінде орфографиясын меңгеруге қажетті сөздердің бес тобын ажыратады. I- топқа жазудың фонетикалық принципіне бағынатын сөздерді жатқызады. Мысалы, bed, not, sit. Бұл сөздердің дыбыс саны мен әріп саны сәйкес келеді де, графемо - фонемалық тұрақты сәйкестікті орнатады. II- топқа кіретін сөздерде әріптер жазылады бірақ олардың дыбысталу баламасы болмайды. Мысалы ашық буынды сөздер: nine, lake, rose. III- топқа жататын сөздерде екі әріп қосылып бір дыбыс береді, ол бірігулер екі түрлі әріптен тұрады. Мысалы, [ә:] созылыңқы дыбыс ir, er, ur әріптердің бірігуімен беріледі. IV- топқа дауысты, дауыссыз, дауысты және дауыссыз дыбыстардың бірігуінен кейін құралатын сөздерді кіргізуге болады. Бұл топ сөздерін жазу қиындығы, оларда бір мағыналық дыбыс-әріптік байланыс болмайды: ee, ea, oo, ou, ay, oy, ei, oi, ai, wh, wr, aw, ow, ew, al, ild, мысалы, ea әріптерінің бірігуі [i:] - clean, [e] - head, [ei] - break дыбыстарымен оқытылады. Сондай-ақ ai, ay, ei, ey әріптерінің бірігіп келуі [ei] деп бірдей оқылса, сонымен бірге олар тәртіпке бағындырылады: ei, ai сөздің басында және ортасында жазылады: main, eight; ay, ey - сөздің соңында: May, grey. Жазылуында бір белгілі заңдылыққа сүйенетін сөздердің қатарын да келтіруге болады, мысалы: out, house, mouse, blouse, trousers; eat, meat, team; green, three. Лексикалық минимумға кіретін V-топ сөздеріне орфографиясы жазудың тарихи принципіне бағынатын қиын топ сөздерін жаткызамыз. Мысалы, one, two, daughter, busy.
Оқушының сауаттылығын, белгілі бір тақырыпты меңгеру дәрежесін, сөздік қорын тексеру үшін бес-он минуттық жазба жұмыстарын өткізіп отырған дұрыс деп есептелінеді. Тағы да жазбаша сөйлеуге үйретудің түріне хат жатса, ауызша сөйлеуге үйрету түріне - мәтін жатады. Хат ол сөйлеудің қиын тәсілі. Ол графикалық таңбалар арқылы қарым-қатынас жасауға көмектеседі. Бұл продуктивті тәсілі, осы арқылы адам өз ойын басқа адамға жеткізеді. Оқуға арналған шығарма немесе мәтін жазбаша сөйлеуге үйретудің негізгі тәсілі болып табылады. Хат үш түрлі структурамен қарастырылады. Олар:1) Мативті; 2) Аналитикалық; 3) Атқарылатын. Мотивті структурада әрбір бөлімге мотив пайда болады, ол қажеттілік арқылы байқалады және қарым- қатынасқа түсуге , хабар жеткізуге итермелейді. Жазып отырған адамның біреудің ойын айтқысы келіп тұрғаны анық көрінеді. Аналитикалық структурада өз ойын жеткізуде қалыптасады. Хаттың мәтінін жазу барысында арнайы сөздер таңдалады. Және сөйлемдердің үйлесімділігіне көп мән беріледі. Атқарылатын структурада хаттың жазбаша сөйлеу сөйлеудегі графикалық белгілеріне көп көңіл бөлінеді.
Әдістемеде хат оқушылардың шет тілін үйренудегі материалдарды графикалық және орфографиялық жүйемен есте сақтауда, ауызша сөйлеуде және оқуда көмекші, себебі хат олармен тығыз байланыста. Жазбаша сөйлеудің негізі ауызша сөйлеу болып табылады. Шет тілін үйретуде хаттың үлкен рөлі бар. Әрі қарай хат тілді үйренудегі маңызды нәрсе болып есептеледі: ол тілдің материалдарын нақты меңгеруге көмектеседі және ауызша сөйлеудегі әдістерді қалыптастырады. Хат өзінің көмекші функциясын көрсетеді, егер де оқушылар хат жазудың тәсілін толық үйренсе, әріптерді дұрыс жазса және сөздің орфографиясын білсе. Жазбаша жаттығулар хат жазумен тікелей байланысты, мысалы оқушылар әр түрлі қиын жаттығуларды логикаға сүйеніп жасайды. Оқушыларды хат жазуға үйрету мақсатындағы принциптер орфографиялық қиындықтарды шешуге анализ жасау арқылы жүзеге асып отырады [4.9б].
Хармердің (2004, 4-б.) Айтуынша, жазу процесі төрт негізгі кезеңмен көрсетіледі: жоспарлау, құрастыру және соңғы нұсқа. Жоспарлау деп бұл алдын-ала жазуды атайды, бұл студенттерді көтермелеу кезеңі. Жоспарлау кезеңінде Хармер (2004) айтқандай, үш негізгі мәселені ойластыруы керек. Біріншіден, олар тақырыпқа назар аудару керек. Екіншіден, олардың жазылу мақсаты: жазушылар өздері жазатын аудитория туралы ойлануы керек, үшіншіден, мәтін мазмұнының құрылымын қарастыруы керек. Құрастыру кезеңі оқушының
идеялары мен ойларын қағазға түсіріп, тұжырым жасауы болып табылады. Бұл кезеңде ең маңызды мәтінді дұрыс құрылымдау және грамматиканы қарап тексеру. соңғы қадам ол грамматика мен емле, тыныс белгілері мен сөз таңдауын тексеру әдетте негізгі болып есептелінеді.[]
Жалпы орта білім беретін мектептерде төмендегі диктант түрлерін, жазба жұмыстарын өткізуге болады. Біріншіден, әріп диктанты ол 2-5 сыныптарда өткізілетін диктант түрі. Мақсаты - ағылшын тілінің дыбыстары мен әріптерін дұрыс меңгертіп, олардың бір-бірінен айырмашылықтарын, ұқсастықтарын білдіру. Бұл диктант түрі оқушылардың сауатын ашумен қатар олардың есте сақтау қабілетін дамытады әрі оқушы каллиграфиясының қалыптасуына әсерін тигізеді. Сөздік диктант - барлық сыныптарда жүргізіледі. Мақсаты: оқушыларға сөздің белгілі ұғымды білдіретінін, мағынасы болатынын түсіндіру. Диктанттың бұл түрі жаңа грамматикалық тақырып, мәтін, сурет түрлі жаттығу жұмыстарынан кейін өтілген материалдарды пысықтаудың, қайталаудың ең тиімді жолы болып есептелінеді. Шығармашылық диктантта сөйлем мүшелерінің орын тәртібі бұзылып, шашыранды сөз түрінде берілген сөйлемдер алынады. Бұл сөздердің әр тобынан оқушылар өздігінен сөйлем құрастырады. Шығармашылық диктанттың екінші түрі- мәтіндегі кейбір сөздердің орнына көп нүкте қойылады. Көп нүктенің орнына жазылатын сөздер негізгі мәтіннің оң жағына жазылып беріледі. Сол сөздерді оқушылар тиісті орнына қойып, сөйлемдерді дұрыс қарастырып, содан кейн барып көшіреді. Бұл диктантқа тиісті мәтіндерді оқушылар тақтадан немесе үлестірмелі қағаздан көшіру жолымен орындайды. Бақылау диктанты- барлық сыныптарда оқушылардың білімі мен сауаттылығын тексеру мақсатында өткізіледі. Диктанттың бұл түрі белгілі бір тақырып өтілгеннен кейін жүргізіледі. Бақылау диктантын жазуға төселдірудің шарты- оқылған сөйлемді, сөздерді бірден ұғып алып, жадында сақтап жазуға үйрету. Көру диктанты барлық сыныптарда жүргізіледі. Мақсаты- оқушылардың көру есте сақтау қабілетін дамыту арқылы ағылшын сөздерін сауатты жазуға үйрету. Бұл диктант түріне әріп, буын, жеке сөздермен бірге кейбір жазылуы қиын тіркестерді, қанатты сөздер, тұрақты сөз тіркестері, жұмбақ, жаңылтпаш алуға болады. Диктант мәтіні тақтаға күні бұрын жазылады және оқушылар мәтінді екі-үш рет оқып, асықпай қарап алғаннан кейін тақта жабылады. Сол көргені бойынша жадында сақтауға уақыт беріледі. Содан кейін естерінде қалғанын жазып шығады. Өздік диктанты барлық сыныптарда жүргізіледі. Оқушылар өтілген мәтіннің немесе суреттің мазмұнын, оқыған кітап, көрген оқиғалары жайында жазады. Жазу барысында кейбір сөз тіркестерін, сөйлемдерді, жаттап алған өлең, мақал, қанатты сөз, фразеологиялыө тіркестерді пайдалануына болатыны оқушылардың қатеріне беріледі. Оқушылардың білімін сынауға арналған тағы бір жазба жұмысының түрі - сұрақтарға жауап жазу.
Сұрақтар алынған мәтінді қайталауға, немесе белгілі бір тақырыпқа берілген суреттер, диафильмдер бойынша қойылуы мүмкін. Жауаптарды бағалағанда оның мазмұнына, сөйлем құрылысының дұрыстығы, орфографиялық сауаттылығы ескеріледі. Жазу біліктіктерін бағалау үшін мұғалім оқушыларға таныс бақылау жұмыстарының түрін қолдану керек. Солардың бірі тест жазу арқылы бақылау болып табылады. Біріншіден, оқушының әріп жазуды қалай игергенін тексеру үшін мұғалім балаға тақтаның алдында жеке жұмыс жасатқызады. Ал каллиграфия және орфография саласындағы оқушылардың біліктілігін мұғалім диктант арқылы тексереді.
2.Ағылшын тілі сабағында жазбаша қарым-қатынастық құзыреттілікті арттыру.
2.1 Ағылшын тілі сабағындағы жазбаша қарым-қатынастың түрлері.
Бірінші тарауда сөйлеу әрекетінің түрі ретінде және өнім ретінде хаттың теориялық аспектілері, бастауыш мектептегі балалардың хат-хабарын оқыту ерекшеліктері қарастырылды, сондай-ақ хат пен хатқа оқытудың тәсілдері мен әдістеріне талдау жүргізілді. Бірақ бұл теориялық ережелер зерттеу мақсаттарын іске асыру үшін түпкілікті болып табылмайды, өйткені олар тәжірибелік жұмыс жағдайында практикада растауды қажет етеді.
Шетел тілін оқыту әдістемесіндегі жазу және жазбаша сөйлеу оқыту құралы ғана емес, сонымен қатар шетел тілін оқытудың мақсаты ретінде көбірек. Хат-бұл хаттың техникалық құрамдас бөлігі. Жазбаша сөйлеу ауызша сөйлеумен қатар, сөйлеу қызметінің өнімді (экспрессивті) түрі деп аталады және графикалық белгілердің көмегімен белгілі бір мазмұнның бекітілуінен көрінеді. Жазбаша сөйлеудің психофизикалық негізі қозғалу, көру және есту-сөйлеу талдағыштарының өзара әрекеттесуі болып табылады.
Оқытудағы барлық талдағыштарға сүйену әлдеқайда үлкен әсер береді. Психологтардың пікірінше, естілген материал 10%-ға, көргендері-20%-ға, естілген және көргендері-30%-ға, жазылған материал-50% - ға, сөйлескендері-70% - ға, басқа оқытылғандары-90% - ға сіңеді. Психологтар жазбаша сөйлеудің негізі ауызша сөйлеу деп санайды. Сөйлеуді, сондай-ақ хатты идеядан (не айтуды) қажетті құралдарды таңдағанға дейін (қандай сөздер қажет, оларды пікірде қалай ұштастыруға болады) және ауызша немесе жазбаша тіл арқылы идеяны іске асырғанға дейін байқауға болады.
Өздеріңіз білетіндей, хат оқумен тығыз байланысты. Олардың жүйесі бірыңғай графикалық тіл жүйесіне негізделген. Ой жазу кезінде графикалық символдардың көмегімен кодталады немесе шифрленеді, ал оқу кезінде олар декодталады немесе шифрленеді[5.13б].
Егер хат пен хатқа оқыту мақсатын дұрыс анықтаса, хаттардың басқа да дағдыларды дамытудағы рөлін ескерсе, қойылған мақсаттарға толық сәйкес келетін жаттығуларды қолданып, осы жаттығуларды оқытудың тиісті кезеңінде орындап, ауызша сөйлеу біртіндеп бай және қисынды болып келеді.
Жазу грамматикалық дағдыларды дамытуда, қарапайым есептен шығарудан бастап шығармашылық тәсілді талап ететін тапсырмаларға дейін жазбаша тапсырмаларды орындауда көмекші рөл атқарады, бұл есте сақтау үшін қажетті жағдай жасайды. Студенттерге лексикалық және грамматикалық материалды жазу керек емес, есте сақтау қиын.
Жазбаша түрде орындалатын тілдік және шартты-тілдік жаттығулардың барлық жүйесі оқу хатымен байланысты. Жазбаша сөздер, эссе, шығармашылық диктант, берілген тақырыпқа хабарлау үшін жоспарлар мен тезистер құрастыру, жеке немесе іскерлік хат жазу, яғни берілген жағдайлар туралы жазбаша әңгімелер коммуникативтік хатқа жатады. Басқаша айтқанда, бұл жазбаша сөйлеу жаттығуы немесе онымен байланысты сөйлесу практикасының тақырыбы.
Жазбаша сөйлеу өз ойын жазбаша түрде білдіру қабілеті ретінде түсінілетін шығармашылық коммуникативтік дағды ретінде қарастырылады. Ол үшін орфографиялық және каллиграфиялық дағдыларға, ішкі сөйлеуде жасалған сөйлеу шығармасының композициялық және жазбаша формасын құра білу, сондай-ақ тиісті лексикалық және грамматикалық бірліктерді таңдай білу қажет.
Жазуға үйрету сөйлеу жаттығуларының әр түрлі түрлерін қамтиды: жазбаша хабарлама жасауға үйрету үшін сөйлеу жаттығулары; баспа мәтінімен жұмыс істеу үшін жазбаша-сөйлеу жаттығулары; оқу, тыңдау және ауызша қарым-қатынас процесімен негізделген жазбаша-сөйлеу жаттығулары[6.17б].
Шет тілін тыңдағанда (тыңдағанда) оқушылар жазба жасай алады:
1) алдын ала ұсынылған жоспарға сәйкес аудиотекст түйіндемесін құрастыру (негізгі сөздер бойынша);
2) аудиотексті тыңдау кезінде баспа тірек сигналдарына жазба жасау;
3) берілген коммуникативтік жағдайға (тапсырмасына) сәйкес аудиотексттан ақпаратты бөліп, оны жазып алыңыз.
Сіз тегін диктант пайдалана аласыз. Бұл жағдайда оқытушы аудиотекстті абзацтарда оқиды, оқушылар есте сақтағандарын жазады; тапсырманы жеңілдету үшін алдын ала жоспар немесе түйінді сөздер беріледі.
Жазбаша сөйлеуді қабылдау кезінде студенттер нақты немесе елестететін әңгімелесушімен талқылау үшін сұрақтардың тізімін, конспектілерді жасайды, карточкалар бойынша жазбаша лекцияны таңдайды, кодограммаларды, нақты тақырып (мәселе) немесе жағдай бойынша ауызша қарым-қатынас жасауға арналған кестелерді құрайды.
Жазу практикасы жоспарға сәйкес баспа мәтінінің транскрипциясын немесе жад бойынша аудиотекстін жасауға немесе нақты мәселені немесе мәселені шешу үшін жазбаша ұсыныстар жасауға мүмкіндік береді. Осы тақырып бойынша сабақтар циклы үй шығармасымен аяқталады (өз бетінше диктант - мәтіннің бөлігін немесе бүкіл мәтінді жазбаша түрде жазу).
Өз ойын шет тілінде жазбаша жеткізе білу жүйелі және тұрақты дамуы тиіс. Бұл мәселені шешу үшін бірқатар репродуктивті және өнімді жаттығулар бар. Барлық жаттығулар жазбаша түрде орындалады. Қызығушылық, мысалы, мұндай міндеттер:
- тарихтың басталуы мен аяқталуын қалпына келтіріңіз;
- диалогты жеке "рельстерге" қайта құру;
- мәтін түрін өзгерту (хабар-әңгіме, диалог-сипаттама);
- әр түрлі мәтіндерде және диалогтарда бір мәнді жағдайды сипаттаңыз;
- мәтіндік және иллюстрациялық Ақпарат арасындағы қайшылықты түсіндіріңіз;
- хат, телефон қоңырауы, әңгіме және т. б. электрондық хатқа жауап беру.;
- белгілі бір алдын ала белгілі нәтижеге және т. б. әкелетін кілт сөздерді таңдаңыз.
Шет тіліндегі хат пен хатқа оқытудың заманауи әдістемелерінде "шығармашылық хат" деп аталатын кең таралған. "Шығармашылық хат" әр түрлі күрделілік дәрежесіндегі, нысаны мен мазмұны бойынша әр түрлі, жиі ойын түрінде нәтижелі жаттығуларға жатады. "Шығармашылық хатты" пайдалана отырып, әдіскерлер өз алдына нақты сұрақтар қояды: қашан жазу керек, қанша және қандай мақсатпен? хат жақсы бола ма және кімге? және т. б.
Бұл жаттығулардың ерекше ерекшелігі-олар үнемі жазбаша түрде орындалады, олардың мазмұны студенттер үшін де, оқытушылар үшін де шығармашылық немесе жартылай реативті, қызықты және қызықты болып табылады. Мұнда атақты ақындардың өлеңдері ойнайды, монограммаларды пайдаланады, күлкілі оқиғаларды ұжымдық жазады, ойдан шығарылған кейіпкерлерге хаттар жазады.
Сабақта шығармашылық хатты енгізудегі үш маңызды жағдай туралы ұмытпаған жөн: оқыту мақсаты, оқыту принциптері, әдістері мен тәсілдері, сондай-ақ оқу бақылауы.
Хат жазу-көп функциялы жаттығудың өте табысты нысаны. Хат жазуды үйрену үшін сөйлеу жаттығулары сериясынан бастау керек. Бірінші кезеңде сізге сөйлеу формулаларын есте сақтау үшін жаттығулар, хатта қолданылатын клише, адресатқа жазбаша өтініш нысандары, алғыс білдіру тәсілдері, хат алуды растау, жылдам жауап пен Т. Б. үміт бар. Студенттер хаттардың мәтіндерін талдайды, олардың авторларына сипаттама береді, хат сипатын анықтайды (жеке, отбасылық, іскерлік, проблемалық, алғыс хат, құттықтау, шақыру және т.б.).) әр түрлі стильдегі және жазу сипатындағы ойды баяндау тәсілдерін талдау, бір ойдан екінші ойға көшу тәсілдері және т. б.
Екінші кезеңде сіз фразалар мен кілт сөз мысалдарын пайдалана отырып, хат жоспарын жасауға ұсына аласыз. Мекен-жай үлгілері және басқа да клише хат мазмұнына, құрылымына және стиліне сәйкес болуы тиіс.
Жұмыстың келесі кезеңінде студенттерге ұжымдық хат, содан кейін берілген жағдайлар бойынша тақырыптық хаттар, көп жоспарлы сипаттағы хаттар (жеке, отбасылық, іскерлік), адресаттың өтінішіне немесе тілегіне жауап хат, бастамашылық сипаттағы хат немесе нақты адресаттың негізінде нақты мәселе бойынша жауап хат жасау ұсынылады. Әр түрлі мақсатты баптаулары бар, бірақ бірдей мазмұны бар немесе хабар мәтініндегі өзгерістермен әр түрлі алушыларға хаттар жасауға болады. Сіздің ойластыру жасай отырып, мәселелерді адресатқа, анықтау олардың орын хатта[8.23б].
Шет тілін үйрену оқушылардың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz