Студенттердің шығармашылық құзыреттілігін қалыптастыру
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Қазақстан Білім және ғылым министрлігінің Қазақстан Республикасының жаңа тұрпатты педагогінің үздіксіз білімі мен ҚР жоғары педагогикалық білім тұжырымдамаларында көрсетілген болашақ мамандардың тұлға болып қалыптасуына қойылатын талаптардың бірі - мұғалімнің шығармашылық дәрежесін еліміздегі басқа халықтар тарихы мен мәдениетін қайта жаңғырту негізінде ұлттық рухани мәдениетін қалыптастыру [1] болса, ал Қазақстан - 2030" стратегиясы Қазақстан дамуының жаңа кезеңінде ішкі және сыртқы саясатымыздың аса маңызды бағыттарының бірі халықтың мәдени құндылықтары мен дәстүрлерін дамыту. Бұл болашақ маман даярлауда маңызды. Көркем мәдениеттің маман даярлаудағы маңызы біріншіден, зерттеу нысанасын анықтайды, екіншіден, шығармашылық таным нысаны мен әдістің спецификасынан көрініс табады. Шығармашылық таным алдымен дүниетанудан басталады. Ал дүниені танып білу екі сатыдан - сезімдік және абстракциялық ойлаудан тұратыны философия ғылымында дәлелденген.
Сезім сыртқы дүние заттары мен құбылыстарының адамның қажеттеріне сәйкес келу-келмеуінің нәтижесінде пайда болып отыратын психологиялық процестің бір түрі. Әл-Фараби Адамзатқа тән ерекше бір қасиет өзін қоршаған дүниенің әсемдік сырларына үңілу, содан рухани нәр алу, өзінің нәзік сезімін образдар арқылы паш ету деп дәлелдеген. Бұл педагог суретшілерге дәл айтылған ой. Суретші алдымен кез келген туындыны салмастан бұрын ол туралы заттар мен құбылыстарды зерттеп, оны бейнелеуде мәнді де мазмұнды композициялық құрылым табуға ойланады. Кей кезде суретшілер абстрактілі картиналарда жазуға талпынады. Суретші шығармасының мазмұнын ашу үшін мағыналы, мәнді сөйлеумен жеткізе білу үшін тіл байлығы керек. бірақ, суретшілердің бір қасиеті үндемей сурет салуға бейімделген. Сол себептен болашақ маманның абстрактілі ойлау мен сөйлеу қабілетін де дамыту қажет. Тіл мен ойдың бір- бірімен тығыз байланыста болатындығына халық ерте кезде көңіл бөлген. Мысалы, халқымыздың Ішімдегінің бәрі тілімде, тілімдегінің бәрі түсімде деген мақалы адамның басындағы ойы тілінен көрінетіндігін, ал тілдің өзі адам психологиясын байытатын тамаша құрал екендігін жақсы көрсетеді. Сөйтіп ойдың дамуы адамның нақты іс-әрекетімен шарттас болуымен қатар, оның сөйлеу мәдениетін меңгере білуімен де сөз өнеріне жетілуімен де тығыз байланысты. Бұл көбінесе өзіндік жұмыс орындау кезінде нақты нәтиже береді. Ол туралы В.Оконь, философиялық тұжырымдар педагогика ғылымындағы дидактикалық принциптердің негізі дей отырып, көрнекілік принципі бағдарламалар жасағанда негізгі орын алатынын және ол модельдердің басты факторы болып есептелетінін айтады. Оқу жүйесіндегі ойлау, бақылау - практикалық жиынтықтардың негізінде нақтыдан абстрактілікке және абстрактіден нақтылыққа өту болып табылады. Мұндағы айтылар ой студент көрнекілік арқылы өзінің ой-жігеріне байланысты аздан көпке өтіп, ой тұжырымын жасайды. Ал талдау барысында абстрактіден нақтыға өту арқылы нәтиже алады [3].
Жұмыстың мақсаты. Талдау -- студенттердің бейнелеу өнері шығармаларынан жүргізетін өздік жұмыстарының бір түрі -- Бұл жерде көрнекілік суретшінің кез келген шығармасы. Талдау барысында олардың сөйлеу қабілеттерінің дамуына мүмкіндік болады. Талдау белгілі талаптарды орындау барысында жүзеге асады. Талдау студенттердің өздік жеке дара және оқытушылармен бірге атқаратын өздік жұмыстарының, курстық және дипломдық жұмыстарының негізінде жүзеге асады. Өнер туындыларын талдау мазмұны екі саланы қамтиды. Бірі бейнелі - орындаушылық (бейнелі- орындаушылық дағдылары), екіншісі жалпы көркемдік (өнердегі бағыттар туралы білім, туындыларды көркем образды талдау).
Қойылған мақсатқа байланысты келесі міндеттер шешілді.
Жалпы білім беретін мектептерде жоғарғы сынып оқушыларының кәсіптік бағдарын бақылау, болжау және түзетулер енгізу Республикадағы нарықтық қатынастарды реттейді оқушылардың мамандықты дұрыс таңдауына және қазіргі кездегі еңбек ресурстарындағы өнімді күштерді айқындайтын болады.
Зерттеу болжамы жалпы білім беретін мектептегі жоғары сыныптағы оқу-тәрбие үрдісі.
Зерттеу әдістері:
- Жалпы білім беретін мектептерде жоғарғы сынып оқушыларына кәсіби бағдар беру процесін бақылау, бағалау және болжау жолдарын айқындау.
- Қазіргі кезеңдегі жүргізіліп жатқан кәсіптік бағдар жұмыстарының тиімді жолдарын анықтау;
- Жалпы білім беретін мектептердегі жоғары сынып оқушыларымен жүргізілетін кәсіптік бағдар жұмыстарының бірыңғай жүйесін құру;
Зерттеу пәні: жалпы білім беретін мектептерде кәсіптік бағдар беру процесі.
Зерттеу жаңалығы Бұл қазіргі жағдайға бейімделген әдістемелердің болмауы, нәтижесінде оқушылардың кәсіптік бағдар жұмыстарының реттелуін және олардың кәсіптік бағдар жұмыстарына дайын еместігін көрсетеді. Осы қарама-қайшылықтарды шешу үшін ізденіс біздің жұмысымыздың (зерттеуіміздің) проблемасын көрсетеді.
Зерттеудің теориялық және әдістемелік маңызы жоғары сыныпоқушысының кәсіптік дайындығын диагностикалау жолдары, кәсіптік бағдар жұмысын жүргізудің әдістемесі жасалынды.
Жұмыстың құрылымы және көлемі. Диплом жұмысы кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, әдебиеттер тізімінен және тұрады.
Көркем мәдени білім беру саласында студенттерді мамандыққа даярлау дидактикасы
Көркем еңбек пәні бойынша студенттердің шығармашылық
құзыреттілікті қалыптастыру жолдары
Нақты білім, іскерлік тұлғалық қасиеттерін қалыптастыратын бұл білім берудің ерекшелігі бүгінгі өмірдің тарихи шындығымен, әлеуметтік проблемаларымен, адамзаттық сезім, көңіл-күй байланыста болатын тәрбиелік мәнге ие болады. Теориялық білім іскерлік пен дағдыларын жинақтап, оны бейнелі орындаушылық практикада қолдана білу педагог-суретшінің жалпы көркемдік даярлықты дамытып, рухани әлемін, көркемдік талғамын қалыптастыратын эстетикалық функцияны атқарады. Шығармаларды бейнелі орындау кезінде келесі принциптерге негізделеді: тарихилылық, тақырыптылық, көрнекілік, білім берудің біртұтастығы, тәрбие беру және дамыту. Оқу процесі кезінде бұл функциялардың бірлігін нақтыланады. Білім берудің біртұтастығы -- өнер туындыларының мазмұнындағы өмірдің шындық бейнесі туралы дүниетанымдық түсініктерді кеңейтеді. Соның негізінде болашақ педагог суретші өнердің түрлері мен жанрларының даму кезеңдерімен, стильдік ерекшеліктерімен, суретшілер творчествосымен, олардың туындыларындағы мазмұн, бағыт, түстік шешіммен танысады. Жұмыс барысында туындыларды талдауға үйрету өнерді синтездеу негізінде оқытылады. Өнер туындысы жеке суретшілік шығарма ретінде емес, керісінше ұлттық және әлемдік көркем мәдени мұраның бір бөлігі ретінде қарастырылады. Сондай-ақ, бүгінгі дамыған әлемдік көркем мәдениетті басшылыққа ала отырып, ұлттық көркем мәдениеттің мазмұнын жаңғыртады. Бұл бейнелеу өнерінен кредиттік білім беру мазмұнын жоспарлауда маңызды. Кредиттік білім беру жүйесінде студенттер жалпы білім негіздерін меңгеріп (1-2 курстарда), таңдаған мамандығын кәсіптік игереді (3-4 курстарда). Базалық және кәсіптік білім беру саласындағы таңдау компонентерінің мазмұны шығармашылық психологиясын қамтыған бағдарламалардан тұрады және өнердегі көркем мәдениет, көркемдік стилдер студенттердің білім алумен қатар шеберлігі мен іскерлігін қалыптастыруда негізгі тәсіл болып табылады. Біріншіден, оқыған материалдарға талдау жасап, жүйелі процеске айналдырады, екіншіден, студенттердің абстрактілі ойлауына және оның № 1 (86) 2012 69 дамуына ықпалын тигізеді, яғни моделдеу машығын қалыптастырады. Үшіншіден, болашақ маман өз қызметінде көркем мәдениетті шеберлікпен пайдалана алады. Базалық және кәсіби пәндер циклдарының пән таңдау компонент пәндері беретін білім көркем мәдениетке бағытталып, кәсіби шығармашылық білімін бекітеді. Көркем мәдениетті қалыптастыруда шығармашылық біліктілікті құрушы элемент деп қарастырылды. Оған көркем мәдени, көркем шығармашылық технологияларға байланысты пәндерді кіріктіріп, оқытумен ықпалдастырылады. Төменгі курстарда бірізділікпен, жүйелілікпен оқытылатын пәндер көркем мәдениетті қалыптастыруда өзіндік рол атқаратын, көркемдік практикалық танымды тәрбиелер оқу процесінің жауапты кезеңі болады. Ол жаңа педагогикалық технологияларды игеруде, соған байланысты жаңа пәндерді игеруде дидактикалық принциптерді ескерген жөн. Жалпы гуманитарлық пәндерді оқытуда көркем мәдениетті қолдану: 1) жеке тұлғаның ойлау, абстрактілі бейнені сомдау қасиеттерін дамытады; 2) көркем мәдениеттіліктілікке тәрбиелейді; 3) өзіндік іс-әрекет негізінде кәсіби қызметінде қолдану салаларының алғы шарттарын жасайды. Демек, студенттердің өздік жұмысы танымдық іздемпаздықты қалыптастырады. Ендеше көркем мәдениетті қалыптастыру оқу процесінің дидактикалық бөлігіне айналды деп айтуға мүмкіндігіміз бар және философияның негізгі мәселесінің бірі - таным проблемасымен де шектеліп жатқанын көреміз. Олардың лекцияда алған білімдері семинар, практикалық жұмыстары арқылы толықтырылады және қорытындыланады. Студенттер бұл сабақта теориялық білімдерін тек оқулық не жазған лекция көлемінде ғана емес, қосымша оқу-әдістемелік құралдардан өз бетінше ізденіс жұмыстарын атқарады. Мысалы жеке эскиздер, проект-дизайндік жобалар, қысқа мерзімдік мазмұнды композициялар, суреттер салуға бейімделеді. Студенттердің өзіндік жұмыстары, өзіндік іздемпаздығы арқылы алған білімі мен біліктіліктеріне көңіл бөлінді. Осының нәтижесінде: -- студенттер оқыту мақсаттарына қол жеткізуге септігін тигізеді; -- ағымдағы бақылау, оның барысында оқытушы оқудың нақты міндеттерін шешу барысын бақылайды, оқудың басқа әдістерін, нысандары мен құралдарын пайдалану арқылы тиісті түзетулер енгізіледі; -- бағалау компоненті, ол - оқу нәтижелерін, ұстаздың талдауы, олардың алға қойылған мақсаттарымен үйлестіру және қажет болған жағдайда оқытудың келесі кезеңін жобалау кезінде ескеру үшін назардың үйлеспеу себептерін анықтауға мүмкіндік болады. Студенттердің білім деңгейі ағымдық аралық бақылау негізінде, семестр соңындағы сынақ, емтихандарда тексеріледі. Бұл жеке тұлғаның көркем мәдени, көркем шығармашылық дағды мен іскерліктерінің қалыптасуына ықпалын тигізеді. Көркем мәдениетті игеру деңгейі кәсіби қызметтегі төмендегі салаларда анықталады.
Оқытушылық қызметін атқару салалары: -- педагогикалық процесте көркем мәдениеттің мәнін, оның жұмыс істеу шарттарын, оны басқару заңдылықтары мен диагностикасынан біліктілігі -- оқушылардың көркем-шығармашылық қабілетін дамытуы.
Мәдени ағарту қызметі салалары бойынша: -- өлкетану және экскурциялық жұмыстармен шұғылдануы -- мәдениет жәдігерлерін және өнерді зерттеу жұмыстарын ұйымдастыру шеберлігі Өндірістік көркемдік қызмет саласы бойынша: -- интерьер жобаларын жасау қабілеті -- материалда көркем шығармалар жасау.
Жобалық дизайн қызметі бойынша: -- интерьер және экстерьер дизайн жобаларын әзірлеу -- графикалық өнердің түрлерін іс-тәжірибеде пайдалана білуі -- көркемдік түзілім құрауға, суретке, живописке, сәндік өнеге тән қайта жаңғырту, түсіндіру және шығармашылық даму дейгеіндегі іс-әрекет тәсілдерін түсінуі Көркем мәдени білім берудің ерекшелігінің бірі - болашақ мамандарды көркем мәдени, стилдік ерекшеліктермен көркем шығармашылық теориялық оқыту негізі. Бұл бүгінгі қоғам талабына сай өнердің дамуындағы этномәдени дамуды толықтырып отыруды қажет етеді. Өйткені болашақ мамандардың көркем сауаттылық білімін жетілдіру, тәрбие беру саласын өнер құралдарының көмегімен жақсарту, дидактикалық білім мен білгірліктің біртұтас нәтижесімен бағаланады. Бұл өз кезегінде педагогикалық технологияларда тәлім мен тәрбиенің, тұлғаның қалыптасуы мен дамуын қамтиды. Алға қойылған мақсаттардың, яғни білім мазмұнын меңгерудің түрі, әдістері мен тәсілдерін жүйелі орындау және білім мен тәрбиелік процестің тиімділігін арттыру. Көркем мәдени білім беру саласында студенттерді мамандыққа даярлау дидактикасын қарастырсақ, жеке пәндерді оқыту әдістемесімен шектелмейді, шығармашылық білімдерінде параллель дамытудың теориялық негізін жүйелі түрде қарастыру қажеттігі туады, яғни әр түрлі пәндерді оқу жоспары енгізіп оқытумей шектелмей, олардың арасындағы байланысты нақтылау нәтижесінде пайымдау, көркем мәдениет бойынша жүргізілетін барлық пәндердің сол мамандықтың біліктілік сипатын ескере отырып оқытқанда ғана нәтижеге жетеді. Өнер мамандарын даярлағанда, олардың кәсіби шығармашылық білгірлігін, машығын арттыратын білімде тұтастық сипат болады, ол аралық буын пәнаралық байланыс және мәдениет пен педагогикалық технологиялар өз орнын алады. Бұл мамандардың білімінің мәнін анықтайтыны анық. Білім мазмұны анықталап, сапалы білім беруде тиімді деп әдістер мен қүралдар, педагогикалық технологиялар таңдалғанда оларды оқытудың қандай формасында жүзеге асыруға болатынын шешіп алудың да мәні айтарлықтай. Оқытудың өзекті мәселесі студенттердің жас психологиялық ерекшеліктеріне сай іс-әрекет түрлерін талғап қолдануда жауапкершілікті қажет етеді. Сабақты түрлендіру тек формалық өзгешелікті қуаламай, студенттің білім, білік дағдыларының толығуына қызмет еткенде өзінің мақсатына жетеді. Сабақтың дағдылы қалпынан шығып, жаңаша жол табу оқытушылардың үлкен іздемпаздығын, мамандық шеберлігін көрсетеді. Әр сабақтарда мазмұнына сәйкес түрліше элементтерді қолданып отыру шарт. Ең бастысы - оқытудың мақсаты мен түрлерінің сәйкес болуын қадағалау. Сабақ мақсатына қолданған түрлі элементтер сай келмесе, студент ойдағай әсер ала алмайды. Ал әсері аз нәрсенің студентке танымдық, эмоциялық тұрғыдан пайдасы аз. Сабақта қолданылатын әдістемелік жұмыстардың логикалық жүйесі білім мазмұны мен студенттердің білім деңгейлеріне сай құрылымдық сипатта болуы керек. Сондай-ақ, мынадай педагогикалық шарттардың жүзеге асырылуына мүмкіндік беруі тиіс: біріншіден, оқытуда түрлендіру арқылы студенттердің шығармашылық қабілеттерін жетілдіруге жол ашу; екіншіден, даралап, саралап оқытудың студенттердің жеке басы ерекшеліктерін ескеру; үшіншіден, студентпен жеке тұлға ретінде қарым-қатынас жасау; төртіншіден, студенттердің топтық, ұжымдық түрде бірлесіп жұмыс істеу дағдыларын дамыту; алтыншыдан, студенттердің өз еңбегін бағалай білуге бағыт беру, жетіншіден, олардың танымдық белсенділіктерін арттыру т.б. бұл шарттардың қай-қайсыда оқудың мотивациялық өрісін кеңейтуде шешуші мәнге ие болады. Сондықтан олар оқыту түрлерін анықтаудың критерийлер ретінде де бағаланады. Сабақта қолданылатын жұмыстар міндетті, қосымша, қосалқы деп ажыратылмай, біртұтас білім берудің сатылары ретінде жұмылдырғанда дұрыс нәтижеге қол жеткізіледі. Білім беру жүйесінің әлеуметтік, қоғамдық, саяси-экономикалық өзгерістерге байланысты мақсаты мен міндеті, мазмұны өзгеруіне қарай педагогикалық жаңа технологиялар пайда болды, мысалы, оқытулық ресурстары жоғары электрондық оқу құралдары мен мультимедиалық технологиялар маңызы ерекше. Өйткені көркем мәдениетті игеру мәдениеттілік, рухани, кәсіптік, интеллеутулдылық, адамгершілік, шығармашылық адами келбеттің қалыптасуына әсерін тигізеді. Студенттердің білімін, біліктілігін, машығын қалыптастырудың бір жолы - оқу, өндірістік, педагогикалық практикаларын өткізуде де жаңа педагогикалық технологиялар мен шығармашылық білімдерін ұштастыру. Практика жалпы шығармашылық танымды арттыратын оқу процесіндегі кезең. Оқу -- өндірістік практиканы жалпы және теориялық даярлықтармен бірге жүргізу қалыптастырудың әр кезеңдерінде мынадай бағыттарда қорытындысын шығарып отыруға мүмкіндік береді: -- студенттердің ғылыми-зерттеу жұмыстармен айналысуға; -- дипломдық жұмысқа бағыттауға. Осы бағыттарда студенттердің көркем мәдени білімдерін шығармашылықпен қолдану жағдайларын ескердік. Өйткені практика болашақ мамандардың: -- кәсіби шеберлігі мен педагогикалық іскерлігін дамытуды, өздігінен білімін, дүниетанымын жетілдіріп отыруға дағдыландырады, тәрбиелік әрекетке шығармашылық көзқарасын қалыптастыруды көздейді; -- бейнелеу және қолданбалы өнері оқу-тәрбие процесінде алған теориялық білімдерін тереңдетіп, бекітеді және педагогикалық нақты тапсырмаларды шешуге, пайдалануға үйретеді. Демек, кәсіби шығармашылықты дамытуға байланысты жұмыстардың жүргізілу формалары мен әдіс-тәсілдерін үйренуге, әдістемелік даярлықты жүзеге асыруға мүмкіндік туғызады. № 1 (86) 2012 71 Жоғары кәсіптік білім беруде бейнелеу өнері саласында білім сапасын арттыру, жаңа педагогикалық негіздерге, әдістемелік жаңартуларға байланысты. Сондай-ақ, жаңа талаптар қойылады: алынған білімді өндірісте тиімді қолдану, өнер мен өмір шындығын байланыстыру, шығармашылық жұмыстарды орындай білу. Ол тікелей көркем мәдениеттің негіздерін білуге, одан әрі дамытуға, өз іс-әрекетінде тиімді пайдалана білуге, бейнелі композициялар құруға, оның ішінде жергілікті, ұлттық ерекшеліктерді ескеріп, моделдерді игеруге байланысты. Осындай білім мен білікке қоса, бейнелеу өнері мамандары көркем мәдениетті болашақ ұрпаққа таныта білуді жаңа пәнде, жаңа технологиялар арқылы жүзеге асырылады. Біздің зерттеуіміздің жалғасы өнертану ғылымының педагогика саласында қарастырылуының маңызымен байланысты болмақ. Сондай-ақ, тұлғаның шығармашылық қызметінің мотивтік бағдарын жасайды. Оқу процесінде іріктеліп алынған тақырып меңгерілуге тиіс білім көлемін белгілі бір уақыт аралығында студенттің игерілуін қамтамасыз етуіне қарай бағаланады. Себебі тақырыпты меңгерудегі білімдік, тәрбиелік, дамытушылық мақсаттардың бірлігі де студенттердің білім, білігінің жетілуі де оқу құралдарын, ақпараттық технологияларды қаншалықты дәрежеде дұрыс пайдалануына байланысты шешіледі. Ол үшін таңдаудың критерийлері толық сақталуы қажет: өнер бағытындағы пәндердің басты мақсаты мен оқыту әдістерінің сәйкес болуы; оқыту міндеттері мен әдісінің сәйкестенуі; көркем мәдениетті мазмұндаудағы жеке тақырыптың ерекшелігін танытуға қолайлылығы; әдістің оқуда белгіленген уақытқа сиымдылығы мен білім білім берудегі тиімділігі; студенттің өздік дамуына жол ашудағы ықпалы. Студенттердің өзін-өзі тануына, өзара дұрыс қарым-қатынасын орнықтыруға ықпал ету арқылы білімді қызығушылықпен саналы түрде игеру көзделеді. Студенттердің шығармашылық құзыреттілігін қалыптастыру
Қазақстан Республикасы Білім туралы Заңында: Білім беру жүйесінің басты міндеттерінің бірі -- оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу, -- деп аталынған. Елбасымыз Н.Ə.Назарбаев жолдауында айтқандай: Болашақта өркениетті дамыған елдердің қатарына ену үшін заман талабына сай білім қажет. Қазақстанды дамыған 50 елдің қатарына жеткізетін, терезесін тең ететін -- білім. Сондықтан қазіргі даму кезеңі білім беру жүйесінің алдында оқыту үрдісінің технологияландыру мəселесін қойып отыр. Оқытудың əр түрлі технологиялары сарапталып, жаңашыл педагогтардың іс-тəжірибесі зерттеліп, мектеп өміріне енуде.
Біздің жастарымыз оқуға, жаңа ғылым-білімді игеруге, жаңа машықтар алуға, білім мен технологияны күнделікті өмірде шебер де тиімді пайдалануға тиіс. Біз бұл үшін барлық мүмкіндіктерді жасап, ең қолайлы жағдайлармен қамтамасыз етуіміз керек [1].
Қазіргі білім беру жүйесінің мақсаты -- бəсекеге қабілетті маман дайындау.
Біліктілік арттыру жүйесінде педагогтардың оқу қажеттіліктері нақты білімнің мəнін түсінуге, соның нəтижесінде өзіндік іс-əрекетке енуге жəне жеке өміріндегі тəжірибені жетілдіру мақсаттарына байланысты қалыптасады. Осы заманғы мұғалім оқуға үлкен потенциалдық мүмкіндіктермен келеді.
Қазақстандағы білім беруді дамытудың 2011 - 2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы жобасында Қазақстанда оқитындарды сапалы біліммен қамтамасыз етіп, халықаралық рейтингілердегі білім көрсеткішінің жақсаруы мен қазақстандық білім беру жүйесінің тартымдылығын арттыру үшін, ең алдымен, педагог кадрлардың мəртебесін арттыру, олардың бүкіл қызметі бойына мансаптық өсуі, оқытылуы жəне кəсіби біліктілігін дамытуды қамтамасыз ету, сондай-ақ педагогтардың еңбегін мемлекеттік қолдау мен ынталандыруды арттыру мəселелеріне үлкен мəн берілген. Осыған байланысты қазіргі таңда еліміздің білім беру жүйесіндегі реформалар мен сындарлы саясаттар, өзгерістер мен жаңалықтар əрбір педагог қауымының ойлауына, өткені мен бүгіні, келешегі мен болашағы жайлы толғануына, жаңа идеялармен жаңа жүйелермен жұмыс жасауына негіз болары анық. Олай болса, білімнің сапалы да саналы түрде берілуі білім беру жүйесіндегі педагогтардың, зиялылар қауымының деңгейіне байланысты [2].
Жоғары кəсіби білім беретін оқу орындарының, білім беру жүйесінде білікті мамандар даярлаудың басты мақсаты мамандықтарды игерту ғана емес, əлемдік білім кеңестігіне ене отырып, бəсекеге қабілетті тұлға дайындау үшін кəсіби құзыреттілік мүмкіншіліктері арқылы нəтижеге бағдарланған білім беру жүйесін жүзеге асыру -- қазіргі таңда негізгі өзекті мəселелердің бірі.
Шығармашылық құзыреттілікті қалыптастыру дегеніміз -- студенттердің шығармашылық қабілеттерін дамыта отырып, ойлаудың, интеллектуалдық белсенділіктің жоғары деңгейіне шығу, жаңаны түсіне білуге, дəстүрлі өнерді, білімді қолдана білу, жан-жақты ізденуге бағыттауды қалыптастыру [3]. Бүгінгі таңда əр пəннің оқытылуы баланың жан-жақты дамытуды көздеу, бала бойындағы шығармашылық қабілетін дамыту, оның дербестігі мен белсенділігіне дұрыс бағыт беру сияқты мəселелерді жан-жақты шешу қажеттілігі ескерілуде. Білім берудегі шынайы мақсат адамға белгілі бір білімді жеткізу ғана емес, сондай-ақ оның рухани, адамгершілік тұрғыдағы мəнін дамыту. Бүгінгі таңда балалардың өмірден өз орнын табуы үшін өз бойындағы табиғи дарыны мен қабілетінің ашыла түсуіне де көмектесудің қажеттілігі арта түсуде. Өзін-өзі тану баланы жолдастары арасында өзін сыйлата білуге, өзін-өзі жетілдіріп, басқадан үлгі алуға, қоршаған орта жағдайында өзіне-өзі бағыт алуына, өз бетінше бір шешім айта алуына, əр іске жауапкершілікпен қарауға тəрбиелейді. Бірақ бұл жолда мұғалімге үлкен шығармашылық пен ізденіс керек. Онсыз ұстаздың бала жүрегіне жол табуы мүмкін емес.
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында білім беру жүйесінің басты міндеті ұлттық жəне адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктер негізінде жеке адамды қалыптастыруға жеке кəсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау, білім беруді ақпараттандыру деп білім беру жүйесіне одан əрі дамыту міндеттерін көздейді.
Қазақстан Республикасының гуманитарлық білім беру тұжырымдамасында: Білім берудің гуманитарлық сипаты, онда адам тек зерттеу объектісі ретінде ғана емес, ең алдымен, шығармашылық пен таным субъектісі құдіретті мəдениет үлгілерін дүниеге əкелген, əрі өзінің шығармашылыққа деген құлшынысымен оқушыларды баурап əкететін субъектісі ретінде көрінуімен бедерленеді, -- делінген.
Оқыту екі жақтың да, мұғалім - оқушы, бірдей еңбек етуін талап ететін үрдіс, сондықтан ұстаз өзінің іс-əрекетін ұйымдастырып, тек оның орындалысымен ғана қанағаттанып қоймай, оқушының да белсенділігін, білім игерудегі əрекетін дамытуға ықпалын тигізуі қажет.
Қазіргі қоғам шығармашылық қабілеті бар, талантты іскер мамандарға мұқтаж.
Қабілет -- адамның тұтас психикалық қалпындағы басқа қасиеттермен табиғи бірлік. Шығармашылық өте күрделі процесс. Əр адам осы уақытқа дейінгі жинақталған тəжірибесін меңгертуге бағытталған оқу əрекеті арқылы дамиды, білім, білік, дағдыны қабылдайды жəне шығармашылық əрекеттер орындау арқылы өзінің мүмкіндіктерін дамытады. Оқу əрекетінде шығармашылық, ізденгіштік қабілеттерін дамыту өте ерте кезден бастап қолға алуды қажет етеді. осындай оқыту ғана баланың интеллектісінің көзін ашып, шығармашылығын дамытады. Шығармашылық -- құзыреттілік -- қолөнер жəне тағы басқа да əрекеттің нəтижелі түрлері туралы білім негізіне алғашқы қызығушылықтың оянуы.
Шығармашылық-эстетикалық құзыреттілік -- əлемге саналы жəне белсенді эстетикалық көзқарастың тууы, көркем-шығармашылық қабілеттің байқалуы, қоршаған ортаны эстетикалық тұрғыда қабылдауға дайын болуы. Шығармашылыққа тəрбиелеу көркем-эстетикалық құзыреттіліктерді қалыптастыруды көздейді, соның ішінде:
көркем ойлаудың қарапайым дағдыларын көрсетуі;
көркем бейнелерді өзара салыстыра білуі;
бейнелеу өнерінде бұйымдарының қызметі мен оларды жасаушылар туралы білуі;
кескіндеменің бейнелі мазмұнына эмоционалды көңіл бөлуі мен көркем бейнелердің көңіл- күйін түсінуі;
халықтық-қолданбалы өнерінің кейбір түрлері туралы білуі;
шығармашылықпен бейнелеу, сəндік іс-əрекеттің дағдылары мен білігінің болуы [4].
Шығармашылық білім беру саласындағы педагогикалық процеске қойылатын талаптар:
эстетикалық талғамы бар, оны балаларға үйретуге қабілетті;
педагогикалық процесті Қазақстан Республикасы халықтарының этномəдени дəстүрлері негізінде құрады;
өзінің шығармашылық қабілетін қандай да бір іс-əрекет аясында көрсетеді;
əр баланың шығармашылық əлеуетін оның жеке өсуі үшін пайдаланады [5].
Қазіргі əлеуметтік-экономикалық өзгерістер жағдайында біздің қоғамызда өздігінше шешім қабылдай алатын жəне оның жүзеге асыра алатын əлеуметтік белсенді, шығармашыл тұлғаға сұраныс күшейді. Осыған орай əр тұлғаның кəсіби құзыреттілігін қалыптастырудың маңыздылығы да арта түседі. Жоғары дəрежелі кəсіби құзыреттілік маманның бəсекеге қабілеттілігін арттырады. Өздігінше еркін ойлау қабілеті бар, тəрбие-білім беру үрдісін модельдей алатын, тəрбие беру жəне білім берудің жеке технологиялары мен жаңа идеяларын өздігінше іске асыра алатын мұғалімнің кəсіби құзыреттілігінің деңгейін арттыру -- өзекті мəселе, себебі, біріншіден, кəсіби құзыретті мұғалім мектептің тəрбие-білім беру процесінде шығармашылық оқушылардың қалыптасуына дұрыс əсер етеді; екіншіден, өзінің кəсіби қызметінде жақсы нəтижелерге қол жеткізе алады; үшіншіден, кəсіби мүмкіндіктерінің іске асуына ықпал жасайды.
Мұндай құзыреттіліктің қатарына мыналар жатады:
мəдениеттанымдылық құзыреттілік (ұлттық ерекшеліктерді тани білу, өз халқының мəдениеті мен өзге ұлттар, əлем мəдениетін салыстыру, саралай білу қабілеті);
оқу-танымдық құзыреттілік (өзінің білімділік қабілетін ұйымдастыра білу, жоспарлай білу, ізденушілік-зерттеушілік əрекет дағдыларын игеру, талдау, қорытынды жасай білу);
ақпараттық-технологиялық құзыреттілік (ақпараттық технологиялармен, техникалық объектілер көмегімен бағдарлай білу, өз бетінше іздей білу, таңдай, талдай білу, өзгерте білуді жүзеге асыра білу қабілеті);
тұлғалық өзін-өзі дамыту құзыреттілігі (отбасылық еңбек, экономикалық жəне саяси қоғамдық қатынастар саласындағы белсенді білімі мен тəжірибесінің болу қабілеті) [6].
Аталған құзыреттілік қасиеттерді тұлға бойына дарытуда педагог қауымның арнайы əлеуметтік білім беру құзыреттіліктерінің жан-жақты болуы талап етіледі. Егер педагог өзінің кəсіби өсу жобасын дұрыс жолға қоя отырып, өзінің кəсіптік қызметіне нақты берілу арқылы тұлғаның алған білімін өмірде қолдана білетіндей тапсырмалар жүйесін ұсына алатын жағдайда болғанда ғана, студент құзыреттілігін қалыптастыруға мүмкіндік табады. Бір сөзбен айтқанда, тұлғаға бағытталған білімдер жүйесі білім стандартына сай тұлғаның жан-жақты дамуына негізделген, алған білімін өмірдің қандай бір жағдаяттарына қолдана алатындай дəрежеде ұсыну педагогтың құзыреттілігіне байланысты болады.
Егеменді еліміздің ең басты мақсаты өркениетті елдер қатарына көтерілу болса, ал өркениетке жетуде жан-жақты дамыған, рухани бай тұлғаның алатын орны ерекше. Қазіргі білім берудің басты мақсаты да сол жан-жақты дамыған, рухани бай жеке тұлға қалыптастыру болып табылады.
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында мемлекеттік саясат негізінде ең алғаш рет əр баланың қабілетіне қарай интеллектуалдық дамуы жеке адамның дарындылығын таныту сияқты өзекті мəселелер енгізіліп отырғаны белгілі. ХХI ғасыр -- бəсеке ғасыры, бұл бəсеке енжарлықты, керітартпалықты көтермейді. Еліміз егемендігін алып, өзін бүкіл əлемге мойындата бастаған осы кезеңде біздің қоғам дарынды, қабілетті, жан-жақты жетілген адамдарды қажет етеді. Сондықтан да еліміздің білім берудегі ұлттық жүйесі өте қарқынды өзгерістер сатысында тұр. Бүгінгі таңдағы негізгі мақсат -- ұлттық құндылықты əлемдік деңгейге шығаруға қабілетті, өзіндік жеке көзқарасы қалыптасқан тұлға тəрбиелеу. Ұлттық құндылықты əлемдік деңгейде көрсетуге қазақ халқының мəдениеті, тарихы қолөнерінің ерекшелігін ескеру маңызды.
Қазақ халқының қолөнерінің көпғасырлық мəдениет тарихы бар. Бұл мəдениет тарихы ғасырлар тереңінен көшпенділердің күнделікті тұрмысында қолданылатын əдеттегі заттары, яғни қолөнер шеберлерінің жұмысы, қолөнер заттары болып табылады. Сондықтан да қазір оларды өнер туындысы ретінде қарастырып жатады, практикалық жағынан ғана емес, эстетикалық мəні жағынан да маңызды дайындалған жəне көркем жасалған шебер туындысы. Қолөнер шеберлері табиғат сұлулығын өнер туындыларын арқау ете білген. Қолөнер дүние жүзінің əр халқына тəн, бұл -- халық қазынасы, ғасырлар мұрасы, əр халықтың тарихи дамуына, тұрмысына, табиғат ерекшелігі мен эстетикалық талғамына байланысты қолөнері өзіндік ерекшелігімен халық өмірінде өшпейтін із қалдырып отырған.
Ұлттық қолөнер мəдени мұраның өшпес бір бөлігі болып саналады. Бұл дəстүрлі өнерді қамқорлыққа алу нəтижесінде қазақ халқының қолөнерінің аса қымбат, қайталанбас сұлулығын, ғажайып көркін, тоқымашылық өнерін жандандырып, Б.Зəуірбекова, Сəуле мен Əлібай Бапановтар, Қ.Тыныбеков, М.А.Қалқабаев сияқты қолөнер шеберлерінің шығармашылығын үлгі тұтып, болашақ тарихымызды, дəстүрімізді сақтаушы ұрпақты өсіру іміз қажет.
Əрине, дүние жүзіндегі əр халыкқа ата-баба мұрасын, халық қолөнерін сақтап қалу -- парыз. Атадан балаға мирас болған қолөнерін жалғастырушы шеберлердің қатары бірте-бірте азая түсуде. Халық шеберлерінің тендесі жоқ ғажайып өнер туындылары болашақ ұрпақты қуантып, өнердің жаңаша туындылырын алып, өміршеңдігі арта түсеріне сөз жоқ.
Жоғары оқу орындарында болашақ мұғалімдерді сəндік-қолданбалы өнерді оқушыларға үйрету барысындағы білім беру моделінің жаңа бағыттарының бірі болашақ мұғалімдерді кəсіби даярлау болып табылады. Болашақ мұғалімнің оқушыларды сəндік-қолданбалы өнеріне үйретуде үздіксіз педагогикалық білім алуының маңызы мынадан көрінеді: кəсіби даярлық кезеңінде оның бойына педагогикалық тəжірибенің шынайы жағдайларында қажетті білімдер мен дағдыларды өз бетінше алуға мүмкіндік беретін қабілеттерді қалыптастыру; өзінің кəсіптік-шығармашылық əлеуетін жетілдіру; оқушылардың мектепте технологиялық білім алу жағдайлары мен мазмұнын дамытуға ықпал ету.
Мұндай жағдайларда болашақ мұғалімнің жетекші кəсіптік қасиеттеріне мыналар жатады: шығармашылық ойлауын дамыту; кəсіби белсенділік; ақпаратпен жұмыс істеудің əдіснамалық білімдері мен тəсілдерін меңгеру; іс-əрекеттің жаңа түрлерін меңгеруге дайындығы мен қабілеттілігі; кəсіби-тұлғалық даму мен жетілуге деген қажеттілік [7].
5В012000 - Кәсіптік оқыту мамандығы оқу жоспарына жəне оқу түріне сəйкес, Қолданбалы-сəндік өнер негізі пəні қолданбалы сəндік қолөнердің қоршаған ортаның көркемдік танымға бағытталған теориялық жəне методологиялық білім негізін игеруге жəне бағдарламалық қолданбалы материалдардың қасиетін, құрылымын білуге жəне игеруге, қолданбалы қолөнердің технологиялық үрдісін игеруге, іс-əрекеттің тəсілдерін оқып үйренуге бағытталған.
Қолданбалы-сəндік өнер негізі пəнінің мақсаты:
көркемдік-əшекейлеу арқылы заттық орта объектілерінің пішінін құрастыру;
көркемдік өнер жəне қолөнер саласындағы кəсіптік біліктілігі;
көркемдік-əшекейлеу арқылы заттық орта объектілерін жəне бұйымдарын құрастыру (пішін жасау, конструкциялау);
көркемдік өнер мен қолөнер дамыту процесіне қатысу;
көркемдік өнер жəне қолөнер кəсібінің бұйымдарын, объектілерін дайындаудағы қазіргі заман талабына сай технологияларды меңгеру.
Студенттердің Қолданбалы-сəндік өнер негізі пəнінің бағдарламалық материалын игеру нəтижесінде келесі құзыреттіліктері қалыптасады:
сəндік-қолданбалы өнерінің даму тарихын;
сəндік-қолданбалы өнерінің түрлері мен ұғымдарын игерген;
көркем шығармашылық ұжымдарда өндірістік шеберханаларда, дизайнерлік фирмаларда меншік түрлері көп салалы болып келетін халықтық кəсіпшілік өндірістерінде қызмет жасауға бейім;
қазіргі материалдардың негізгі қасиеттерін, материалдардың құрылысын, сонымен қатар материалдардың өңдеу ерекшеліктерін оқып-біліп, шығармашылық жұмыс жасағанда əдіс-тəсілдерін дұрыс қолдана біледі;
бұйым көркемдеуде қолданылатын түрлі тəсілдердің ерекшеліктерін; түрлі фактуралы материалдардың бір-бірімен дұрыс үйлесімділігін таба біледі;
студент ойындағы жобалау эскиздерін зерттеп, бұйымды көркемдеп, сəндеудің техникаларын игереді.
Сəндік өнердің теориясы мен практикасы, форманың құрылуы, сəндік-қолданбалы өнер бұйымдарын орындау жəне көркем жобалау саласында білікті болу жоғарыда аталған құзыреттіліктер арқылы қамтамасыз етіледі.
Оқушыларды сəндік-қолданбалы өнеріне үйретуде болашақ педагогтардың кəсіби даярлығын жетілдіру
Оқушыларды сəндік-қолданбалы өнеріне үйретуде болашақ педагогтардың кəсіби даярлығын жетілдірудің басты заманауи үдерістерінің бірі педагогикалық білім беруді ізгілендіру болып табылады, ол өз пəнінің құралдары арқылы оқушыны тəрбиелеу мен дамытуға, оқытудың заманауи формалары, əдістері мен құралдарын жүзеге асыруға кəсіптік деңгейде дайын болып келетін болашақ маманның субъектілік дамуы мен өзін-өзі дамытуын қарастырады [8].
Сəндік-қолданбалы қолөнер оқыту барысында оқушылардың ойлау қабілеті, көргенін есте сақтау, шығармашылық қиялы, көркемдік икемділігі, адамгершілік жəне сұлулық сезімі дамиды, əрине, бұл қасиеттер жеке тұлғаның жан-жақты дамуына негіз болары сөзсіз. Оның үстіне ұлттық қолөнер өзінің тарихы терең, мазмұны сан қилы ерекшеліктерімен болашақ жастарға рухани, эстетикалық тұрғыда əсер етіп, олардың тұлғалық жəне салалық қасиеттерін дамыта түсері сөзсіз. Қазіргі таңдағы өміршең міндеттердің бірі халықтың ұрпаққа қалдырған мəдени мұраларына назар аудару, ұлттық мəдениеттің ерекшеліктері мен түп тамырын тану болып табылады. Оқушылармен жұмыс барысында сəндік-қолданбалы өнердің жалпы сипаттамасы жəне оның басқа өнер түрлерінен айырмашылығы, өзінің ерекшелігі туралы түсінік қалыптастырып, халықтық сəндік өнердің негізгі көркемдік тілі, бейнелеуші құралдары, қолданбалы бұйымды жасау мен əшекейлеудің негізгі көркемдік принципі туралы жүйелі түсінік берілуі тиіс.
Еліміздегі үздіксіз білім беру жүйесінде ұлттық мəдениет, өнер жəне қолөнер негізінде біліктілік пен іскерлік қалыптастыру, мəдениеттілікке баулу, адамзат қоғамында бұрын-соңды жасалған мəдени мұраны жүйелі меңгеруге, жалпы əлемдік рухани игіліктерді бағалай білуге тəрбиелеу қажеттілігіне баса көңіл бөлу керектігіне мəн берілген. Осыған байланысты болашақ маман бойында кəсіби мəнді сапалардың қалыптасып, ол тұлға дамуымен ұштасып, нəтижесінде жас ұрпақтың біліктілігі мен іскерлігін қалыптастыру мəселесінің өзектілігі артады. Аталмыш мəселенің əсіресе ел болашағының кілтін ұстап отырған жас буын -- мектеп оқушылары үшін маңызы айрықша.
Білім беру жүйесі, әсіресе, оның оқыту әдіс - тәсілдері үздіксіз жаңару кезеңдерін бастан көшіруде. Бұл табиғи өмір талабы қоғамымыздың тұрапты өзгеріп, нарық соқпағына түскен сайын ерекше сипат алады. Мектептердің жаңа жүйесі жасалып, әлемдік білім беру кеңістігіне жол ашылды. Мектеп өмірінің күнделікті іс-тәжрибесі дәуір талабына сай жас ұрпаққа білім беру, оларды ғылым саласына қызықтыру, өмір сүруге деген талпыныс әрекетін ұйымдастыру. Мектептегі біліммен тәрбие беру басты тұлға ұстазға жүктелген. Демек, мұғалім алдына қойылған міндет өте ауқымды, білім жүйесін іштей қайта құру: құрылымдық, құндылық, қызметтік.
Білімді түрлендіруде, білім беру процесін реформалауда зерттеуші мұғалім мен көшбасшы мұғалім ЖАҢА ФОРМАЦИЯ мұғалімі ретінде орталық тұлға болып табылады. Ол рухани дамыған, әлеуметтік есейген, білікті маман, өзін - өзі жетілдіруге ұмытылатын шығармашыл тұлға және шығармашыл тұлғаны қалыптастыру, тәрбиелеуге жауапты.
Қоғам талабына сай деңгейден көріне білу кез келген мұғалімнің ісінен танылады деу қиын. Ұстаз тәрбие сатыларынан, шыңдалу белестерінен өтіп, тәжірибе жинақтап барып нәтижелі істерге қол жеткізеді.
Мектептің бүгінгі таңдағы бағыты - оқушылардың қабілетін дамыта оқыту. Оқытудың әр - түрлі педагогикалық технологиялары жасалып, мектеп практакасына енгізілуде.
Инновациялық үрдісті өмірге енгізудің мәні оқу материалын оқушыға дайын күйінде жеткізу емес, шәкіртпен бірлесе оны шешудің түрлі жолдарын тәсілдерін іздестіру. Осы орайда мұғалім өз пәнінен Деңгейлеп - саралап оқыту Ж.Қараев, В.Ф.Шаталовтың Тірек сигналдары арқылы оқыту, Проблемалық оқыту, Блум таксономиясы, Сын тұрғысынан ойлауды дамыту, Ойын арқылы оқыту технологиясы, Семантикалық карта, Оқытудың компьютерлік-программалық технологиясы т.б технологияларды, сабақта пайдаланып, оқушының қалыптан тыс ойлануына, дайын білімді пайдалана салмай жаңа шешім іздеп, жаңалық ашуға, жаңа жол табуына жетелейді. Осы технологиямен жұмыс істеген оқушыда материалды талдай, топтай, қорытындылап түйіндей алу қалыптасады, яғни оқушылар сөздік энцнклопедия, анықтамалық, алғы сөздіктермен жұмыс жасау, компюьтермен, конспект, реферат, аннотация құра білуге дағдыланады. Оқушының білім, білік, дағдылары: өз ойын әдеби тілмен жеткізу, аудитория алдына шығып сөйлеу, тезис құрай алу, сұрақ қою арқылы накты дәлелдемелермен тыңдаушының көзін жеткізе білу қалыптасады.
Қазіргі білім берудің негізгі мақсаты: жан-жақты білімді, өзіндік ой-талғамы бар жеке талғамы қалыптастыру. Білім беру жане оқыту мен тәрбиелеу үрдісінде менің басшылыққа алып отырғаным Ж.А.Қараевтың шығармашыл тұлғаны қалыптасытыруға бағытталған деңгейлеп оқыту әдісі және білімді бағалаудағы рейтинг әдісі. Бұл технологияны қолдана білу оқушылардың табиғи қабілетімен дарындылығын ашуға көп мүмкіндік береді.
Оқушылар ғылыми қоғамдары дарынды жастардың ғылымға деген қызығушылығын дамытып, ғылыми зерттеулер жүргізу машығын қалыптастырады. Ғалымдарымыз зерттеулердің басым бағыттары бойынша оқушылардың ғылыми тақырып таңдауына көмектесіп, ұрпақтар сабақтастығын жалғастыруға септігін тигізуде. Мемлекет басшылары болашақта қазақ елінің көсегесін көгертіп, ғылымын көгертер деген үмітпен жас дарындарға үлкен назар аударуда.
Мұғалімнің негізгі міндеті - оқушының ешкімге ұқсамайтын даралығын, шеберлігін көрсету, оны дамыту, жарыққа шығару.
Мұғалімнің шығармашылық іс - қабілетінің қайнар көзінің бірі - мектеп оқушыларының ғылыми-әдістемелік, тәжірибелік және шығармашылық жұмыстарын ұйымдастырып, басшылық жасау.
Идея - мектепішілік, аймақтың, жалпылама болуы керек. Шығармашылықпен жұмыс істейтіндермен сауалнамалар, тақырып таңдау туралы мыналарды анықтауға мүмкіндік береді.
Жаңалық атаулының барлығын енгізу, дамытуға талпыну
Жаналықтың тек өзіне ғана ұнағанын енгізу, дамыту
Жоғары жақтан келген тапсырманы, бұйрықты орындау мақсатында жаңалықты енгізу.
Жұмыстың бағыты, тақырыбы таңдалған соң:
Жеке тәжірибесін дамыту.
Біреудің тәжірибесін жалғастыру
Ғылыми таңдауларды толықтыра меңгеру жүзеге асырылуы керек.
Мақсатты жасалынған тәжірибе ғана шығармашылық ізденіс болып табылады. Тәжіребе жасау алдында мыналарды айқындап алу қажет:
Жұмыс жүргізілетін ортаны, пәндік, міндеттік, әдістерін, базасын, сатыларын, бағалау бағамын, бағам нәтижесін сұрыптауды.
Тәжірибе барысында жұмыс күнделігін жүйелі түрде жүргізіп отырған дұрыс. Жұмыстың болжамы - шығармашылық жұмысындағы болашақ жаңалықты жүзеге асыратын модульден, жаңаша әдіспен, тәсілдер жүйесінен тұжырымдалған жинақы сөз. Болжам кейде бірнеше болуы мүмкін. Болжамсыз ешбір тәжірибе жасалмайды, жаңалық ашылмайды. Жұмыстың зерттеу әдістері: теориялық және эмприкалық болады.
Шығармашылық жұмыстың ең маңызды бөлігі тәжірибе нәтижелерін сұрыптау. Мұқят жүргізілген жұмыстың нәтижелері сұрыпқа салынады. Нәтиже шындыққа сәйкес пе, әлде жасандылық бар ма? Олардың ескертпе, ұсыныстары, түзетулері көп пайда бере алады. Әрбір ұстаз шығармашылықпен жұмыс істегенде ғана, оқушы болашығына кең жол ашылады.
Оқушылардың білімге деген ынтасын арттыру өз бетінше ізденіске, шығармашылық жұмыстарға қызықтыра білу мұғалімнің басты мақсаты. Осы мақсатты жүзеге асыру үшін әр сабақты түрлендіріп өткізуге көңіл бөлу қажет.
Оқушыларды шығармашылық тұлға ретінде тәрбиелеуде шығармашылық ізденіс сабақтарының ықпалы зор. Сабақ барысында оқушылардың шығармашылық жұмыстарымен хабарламаларын тыңдап, проблемалық сұрақтар, тапсырмалар, зерттеу жұмыстарын беру тиімді болады.
Үздіксіз оқу, өмір бойы оқу бүгінде өмір заңына айналды. Оқу дегеніміз -- білімді іздеу. Баланы оқуға қызықтару үшін көп іздену керек. Біз сабақта нені білгіміз келеді, оны қалай іздейміз. Алдымызда қандай мәселені шешу міндеті тұр? Міне, ақиқат ілім жолы, ақыл мен жүрек жұмысы осы. Егер бала сұрақ бермесе, толғанбаса жауап беруге ұмтылмаса, онда ізденіс те, білім алуға құштарлық та болмайды.
Білімді дайын күйде берегін дәстүрлі сабақтар - баладан ыждахатпен тыңдап, мүлтіксіз берген тапсырманы орындауды ғана талап етеді. Мұндай сабақтарда оқушы ізденісі жоқ.
Ал, информация жетпесе, оқушы қобалжиды, толқиды, бар ойын жұмылдырады, белгісізді табу қажеттігі туады - бұл ойлауға үйрететін сабақтар. Ойлауға үйрететін сабақтар дамыта оқыту сабақтары. Ойлауға үйрету - мұғалімнің ең қиын міндеті. Ал, ойлауға үйрену оқушының ең қиын міндеті.
Дамыта оқыту - баланы өзін-өзі бағалауға, өзіне-өзі бақылау жасауға, өз бетінше дамуға, яғни өзін-өзі тәрбиелеуге үйретеді. Дамыта оқыту үшін, оның басты қаруы - дамыта оқытатын төл оқулықтар мен электрондық оқулықтар болуы керек, қазіргі оқулықтардың көпшілігі талапқа сай емес, әдістемелік құралдар жетіспейді. Бала психологиясын дамытуға арналған оқулықтар, әдеби кітаптар, қазақ тіліндегі ертегілер жоқтың қасы. Осының барлығы қазақ мектептерінің, ауыл мектептерінің жұмысының дамуына кері әсерін тигізеді.
Мұғалімнің шығармашылық қызметі және білім беру негізі
Инновациялық үрдістерді өмірімізге енгізе отырып мектеп қабырғасынан - ақ, ертеңгі күрделі өмірге дайын, бейім болып шығатындай шығармашыл тұлға тәрбиелеуге болады деген тоқтамға келе аламыз.
Қорыта келгенде, қабілетті, дарынды таба біліп әрқайсысына жеке ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Тақырыптың өзектілігі. Қазақстан Білім және ғылым министрлігінің Қазақстан Республикасының жаңа тұрпатты педагогінің үздіксіз білімі мен ҚР жоғары педагогикалық білім тұжырымдамаларында көрсетілген болашақ мамандардың тұлға болып қалыптасуына қойылатын талаптардың бірі - мұғалімнің шығармашылық дәрежесін еліміздегі басқа халықтар тарихы мен мәдениетін қайта жаңғырту негізінде ұлттық рухани мәдениетін қалыптастыру [1] болса, ал Қазақстан - 2030" стратегиясы Қазақстан дамуының жаңа кезеңінде ішкі және сыртқы саясатымыздың аса маңызды бағыттарының бірі халықтың мәдени құндылықтары мен дәстүрлерін дамыту. Бұл болашақ маман даярлауда маңызды. Көркем мәдениеттің маман даярлаудағы маңызы біріншіден, зерттеу нысанасын анықтайды, екіншіден, шығармашылық таным нысаны мен әдістің спецификасынан көрініс табады. Шығармашылық таным алдымен дүниетанудан басталады. Ал дүниені танып білу екі сатыдан - сезімдік және абстракциялық ойлаудан тұратыны философия ғылымында дәлелденген.
Сезім сыртқы дүние заттары мен құбылыстарының адамның қажеттеріне сәйкес келу-келмеуінің нәтижесінде пайда болып отыратын психологиялық процестің бір түрі. Әл-Фараби Адамзатқа тән ерекше бір қасиет өзін қоршаған дүниенің әсемдік сырларына үңілу, содан рухани нәр алу, өзінің нәзік сезімін образдар арқылы паш ету деп дәлелдеген. Бұл педагог суретшілерге дәл айтылған ой. Суретші алдымен кез келген туындыны салмастан бұрын ол туралы заттар мен құбылыстарды зерттеп, оны бейнелеуде мәнді де мазмұнды композициялық құрылым табуға ойланады. Кей кезде суретшілер абстрактілі картиналарда жазуға талпынады. Суретші шығармасының мазмұнын ашу үшін мағыналы, мәнді сөйлеумен жеткізе білу үшін тіл байлығы керек. бірақ, суретшілердің бір қасиеті үндемей сурет салуға бейімделген. Сол себептен болашақ маманның абстрактілі ойлау мен сөйлеу қабілетін де дамыту қажет. Тіл мен ойдың бір- бірімен тығыз байланыста болатындығына халық ерте кезде көңіл бөлген. Мысалы, халқымыздың Ішімдегінің бәрі тілімде, тілімдегінің бәрі түсімде деген мақалы адамның басындағы ойы тілінен көрінетіндігін, ал тілдің өзі адам психологиясын байытатын тамаша құрал екендігін жақсы көрсетеді. Сөйтіп ойдың дамуы адамның нақты іс-әрекетімен шарттас болуымен қатар, оның сөйлеу мәдениетін меңгере білуімен де сөз өнеріне жетілуімен де тығыз байланысты. Бұл көбінесе өзіндік жұмыс орындау кезінде нақты нәтиже береді. Ол туралы В.Оконь, философиялық тұжырымдар педагогика ғылымындағы дидактикалық принциптердің негізі дей отырып, көрнекілік принципі бағдарламалар жасағанда негізгі орын алатынын және ол модельдердің басты факторы болып есептелетінін айтады. Оқу жүйесіндегі ойлау, бақылау - практикалық жиынтықтардың негізінде нақтыдан абстрактілікке және абстрактіден нақтылыққа өту болып табылады. Мұндағы айтылар ой студент көрнекілік арқылы өзінің ой-жігеріне байланысты аздан көпке өтіп, ой тұжырымын жасайды. Ал талдау барысында абстрактіден нақтыға өту арқылы нәтиже алады [3].
Жұмыстың мақсаты. Талдау -- студенттердің бейнелеу өнері шығармаларынан жүргізетін өздік жұмыстарының бір түрі -- Бұл жерде көрнекілік суретшінің кез келген шығармасы. Талдау барысында олардың сөйлеу қабілеттерінің дамуына мүмкіндік болады. Талдау белгілі талаптарды орындау барысында жүзеге асады. Талдау студенттердің өздік жеке дара және оқытушылармен бірге атқаратын өздік жұмыстарының, курстық және дипломдық жұмыстарының негізінде жүзеге асады. Өнер туындыларын талдау мазмұны екі саланы қамтиды. Бірі бейнелі - орындаушылық (бейнелі- орындаушылық дағдылары), екіншісі жалпы көркемдік (өнердегі бағыттар туралы білім, туындыларды көркем образды талдау).
Қойылған мақсатқа байланысты келесі міндеттер шешілді.
Жалпы білім беретін мектептерде жоғарғы сынып оқушыларының кәсіптік бағдарын бақылау, болжау және түзетулер енгізу Республикадағы нарықтық қатынастарды реттейді оқушылардың мамандықты дұрыс таңдауына және қазіргі кездегі еңбек ресурстарындағы өнімді күштерді айқындайтын болады.
Зерттеу болжамы жалпы білім беретін мектептегі жоғары сыныптағы оқу-тәрбие үрдісі.
Зерттеу әдістері:
- Жалпы білім беретін мектептерде жоғарғы сынып оқушыларына кәсіби бағдар беру процесін бақылау, бағалау және болжау жолдарын айқындау.
- Қазіргі кезеңдегі жүргізіліп жатқан кәсіптік бағдар жұмыстарының тиімді жолдарын анықтау;
- Жалпы білім беретін мектептердегі жоғары сынып оқушыларымен жүргізілетін кәсіптік бағдар жұмыстарының бірыңғай жүйесін құру;
Зерттеу пәні: жалпы білім беретін мектептерде кәсіптік бағдар беру процесі.
Зерттеу жаңалығы Бұл қазіргі жағдайға бейімделген әдістемелердің болмауы, нәтижесінде оқушылардың кәсіптік бағдар жұмыстарының реттелуін және олардың кәсіптік бағдар жұмыстарына дайын еместігін көрсетеді. Осы қарама-қайшылықтарды шешу үшін ізденіс біздің жұмысымыздың (зерттеуіміздің) проблемасын көрсетеді.
Зерттеудің теориялық және әдістемелік маңызы жоғары сыныпоқушысының кәсіптік дайындығын диагностикалау жолдары, кәсіптік бағдар жұмысын жүргізудің әдістемесі жасалынды.
Жұмыстың құрылымы және көлемі. Диплом жұмысы кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, әдебиеттер тізімінен және тұрады.
Көркем мәдени білім беру саласында студенттерді мамандыққа даярлау дидактикасы
Көркем еңбек пәні бойынша студенттердің шығармашылық
құзыреттілікті қалыптастыру жолдары
Нақты білім, іскерлік тұлғалық қасиеттерін қалыптастыратын бұл білім берудің ерекшелігі бүгінгі өмірдің тарихи шындығымен, әлеуметтік проблемаларымен, адамзаттық сезім, көңіл-күй байланыста болатын тәрбиелік мәнге ие болады. Теориялық білім іскерлік пен дағдыларын жинақтап, оны бейнелі орындаушылық практикада қолдана білу педагог-суретшінің жалпы көркемдік даярлықты дамытып, рухани әлемін, көркемдік талғамын қалыптастыратын эстетикалық функцияны атқарады. Шығармаларды бейнелі орындау кезінде келесі принциптерге негізделеді: тарихилылық, тақырыптылық, көрнекілік, білім берудің біртұтастығы, тәрбие беру және дамыту. Оқу процесі кезінде бұл функциялардың бірлігін нақтыланады. Білім берудің біртұтастығы -- өнер туындыларының мазмұнындағы өмірдің шындық бейнесі туралы дүниетанымдық түсініктерді кеңейтеді. Соның негізінде болашақ педагог суретші өнердің түрлері мен жанрларының даму кезеңдерімен, стильдік ерекшеліктерімен, суретшілер творчествосымен, олардың туындыларындағы мазмұн, бағыт, түстік шешіммен танысады. Жұмыс барысында туындыларды талдауға үйрету өнерді синтездеу негізінде оқытылады. Өнер туындысы жеке суретшілік шығарма ретінде емес, керісінше ұлттық және әлемдік көркем мәдени мұраның бір бөлігі ретінде қарастырылады. Сондай-ақ, бүгінгі дамыған әлемдік көркем мәдениетті басшылыққа ала отырып, ұлттық көркем мәдениеттің мазмұнын жаңғыртады. Бұл бейнелеу өнерінен кредиттік білім беру мазмұнын жоспарлауда маңызды. Кредиттік білім беру жүйесінде студенттер жалпы білім негіздерін меңгеріп (1-2 курстарда), таңдаған мамандығын кәсіптік игереді (3-4 курстарда). Базалық және кәсіптік білім беру саласындағы таңдау компонентерінің мазмұны шығармашылық психологиясын қамтыған бағдарламалардан тұрады және өнердегі көркем мәдениет, көркемдік стилдер студенттердің білім алумен қатар шеберлігі мен іскерлігін қалыптастыруда негізгі тәсіл болып табылады. Біріншіден, оқыған материалдарға талдау жасап, жүйелі процеске айналдырады, екіншіден, студенттердің абстрактілі ойлауына және оның № 1 (86) 2012 69 дамуына ықпалын тигізеді, яғни моделдеу машығын қалыптастырады. Үшіншіден, болашақ маман өз қызметінде көркем мәдениетті шеберлікпен пайдалана алады. Базалық және кәсіби пәндер циклдарының пән таңдау компонент пәндері беретін білім көркем мәдениетке бағытталып, кәсіби шығармашылық білімін бекітеді. Көркем мәдениетті қалыптастыруда шығармашылық біліктілікті құрушы элемент деп қарастырылды. Оған көркем мәдени, көркем шығармашылық технологияларға байланысты пәндерді кіріктіріп, оқытумен ықпалдастырылады. Төменгі курстарда бірізділікпен, жүйелілікпен оқытылатын пәндер көркем мәдениетті қалыптастыруда өзіндік рол атқаратын, көркемдік практикалық танымды тәрбиелер оқу процесінің жауапты кезеңі болады. Ол жаңа педагогикалық технологияларды игеруде, соған байланысты жаңа пәндерді игеруде дидактикалық принциптерді ескерген жөн. Жалпы гуманитарлық пәндерді оқытуда көркем мәдениетті қолдану: 1) жеке тұлғаның ойлау, абстрактілі бейнені сомдау қасиеттерін дамытады; 2) көркем мәдениеттіліктілікке тәрбиелейді; 3) өзіндік іс-әрекет негізінде кәсіби қызметінде қолдану салаларының алғы шарттарын жасайды. Демек, студенттердің өздік жұмысы танымдық іздемпаздықты қалыптастырады. Ендеше көркем мәдениетті қалыптастыру оқу процесінің дидактикалық бөлігіне айналды деп айтуға мүмкіндігіміз бар және философияның негізгі мәселесінің бірі - таным проблемасымен де шектеліп жатқанын көреміз. Олардың лекцияда алған білімдері семинар, практикалық жұмыстары арқылы толықтырылады және қорытындыланады. Студенттер бұл сабақта теориялық білімдерін тек оқулық не жазған лекция көлемінде ғана емес, қосымша оқу-әдістемелік құралдардан өз бетінше ізденіс жұмыстарын атқарады. Мысалы жеке эскиздер, проект-дизайндік жобалар, қысқа мерзімдік мазмұнды композициялар, суреттер салуға бейімделеді. Студенттердің өзіндік жұмыстары, өзіндік іздемпаздығы арқылы алған білімі мен біліктіліктеріне көңіл бөлінді. Осының нәтижесінде: -- студенттер оқыту мақсаттарына қол жеткізуге септігін тигізеді; -- ағымдағы бақылау, оның барысында оқытушы оқудың нақты міндеттерін шешу барысын бақылайды, оқудың басқа әдістерін, нысандары мен құралдарын пайдалану арқылы тиісті түзетулер енгізіледі; -- бағалау компоненті, ол - оқу нәтижелерін, ұстаздың талдауы, олардың алға қойылған мақсаттарымен үйлестіру және қажет болған жағдайда оқытудың келесі кезеңін жобалау кезінде ескеру үшін назардың үйлеспеу себептерін анықтауға мүмкіндік болады. Студенттердің білім деңгейі ағымдық аралық бақылау негізінде, семестр соңындағы сынақ, емтихандарда тексеріледі. Бұл жеке тұлғаның көркем мәдени, көркем шығармашылық дағды мен іскерліктерінің қалыптасуына ықпалын тигізеді. Көркем мәдениетті игеру деңгейі кәсіби қызметтегі төмендегі салаларда анықталады.
Оқытушылық қызметін атқару салалары: -- педагогикалық процесте көркем мәдениеттің мәнін, оның жұмыс істеу шарттарын, оны басқару заңдылықтары мен диагностикасынан біліктілігі -- оқушылардың көркем-шығармашылық қабілетін дамытуы.
Мәдени ағарту қызметі салалары бойынша: -- өлкетану және экскурциялық жұмыстармен шұғылдануы -- мәдениет жәдігерлерін және өнерді зерттеу жұмыстарын ұйымдастыру шеберлігі Өндірістік көркемдік қызмет саласы бойынша: -- интерьер жобаларын жасау қабілеті -- материалда көркем шығармалар жасау.
Жобалық дизайн қызметі бойынша: -- интерьер және экстерьер дизайн жобаларын әзірлеу -- графикалық өнердің түрлерін іс-тәжірибеде пайдалана білуі -- көркемдік түзілім құрауға, суретке, живописке, сәндік өнеге тән қайта жаңғырту, түсіндіру және шығармашылық даму дейгеіндегі іс-әрекет тәсілдерін түсінуі Көркем мәдени білім берудің ерекшелігінің бірі - болашақ мамандарды көркем мәдени, стилдік ерекшеліктермен көркем шығармашылық теориялық оқыту негізі. Бұл бүгінгі қоғам талабына сай өнердің дамуындағы этномәдени дамуды толықтырып отыруды қажет етеді. Өйткені болашақ мамандардың көркем сауаттылық білімін жетілдіру, тәрбие беру саласын өнер құралдарының көмегімен жақсарту, дидактикалық білім мен білгірліктің біртұтас нәтижесімен бағаланады. Бұл өз кезегінде педагогикалық технологияларда тәлім мен тәрбиенің, тұлғаның қалыптасуы мен дамуын қамтиды. Алға қойылған мақсаттардың, яғни білім мазмұнын меңгерудің түрі, әдістері мен тәсілдерін жүйелі орындау және білім мен тәрбиелік процестің тиімділігін арттыру. Көркем мәдени білім беру саласында студенттерді мамандыққа даярлау дидактикасын қарастырсақ, жеке пәндерді оқыту әдістемесімен шектелмейді, шығармашылық білімдерінде параллель дамытудың теориялық негізін жүйелі түрде қарастыру қажеттігі туады, яғни әр түрлі пәндерді оқу жоспары енгізіп оқытумей шектелмей, олардың арасындағы байланысты нақтылау нәтижесінде пайымдау, көркем мәдениет бойынша жүргізілетін барлық пәндердің сол мамандықтың біліктілік сипатын ескере отырып оқытқанда ғана нәтижеге жетеді. Өнер мамандарын даярлағанда, олардың кәсіби шығармашылық білгірлігін, машығын арттыратын білімде тұтастық сипат болады, ол аралық буын пәнаралық байланыс және мәдениет пен педагогикалық технологиялар өз орнын алады. Бұл мамандардың білімінің мәнін анықтайтыны анық. Білім мазмұны анықталап, сапалы білім беруде тиімді деп әдістер мен қүралдар, педагогикалық технологиялар таңдалғанда оларды оқытудың қандай формасында жүзеге асыруға болатынын шешіп алудың да мәні айтарлықтай. Оқытудың өзекті мәселесі студенттердің жас психологиялық ерекшеліктеріне сай іс-әрекет түрлерін талғап қолдануда жауапкершілікті қажет етеді. Сабақты түрлендіру тек формалық өзгешелікті қуаламай, студенттің білім, білік дағдыларының толығуына қызмет еткенде өзінің мақсатына жетеді. Сабақтың дағдылы қалпынан шығып, жаңаша жол табу оқытушылардың үлкен іздемпаздығын, мамандық шеберлігін көрсетеді. Әр сабақтарда мазмұнына сәйкес түрліше элементтерді қолданып отыру шарт. Ең бастысы - оқытудың мақсаты мен түрлерінің сәйкес болуын қадағалау. Сабақ мақсатына қолданған түрлі элементтер сай келмесе, студент ойдағай әсер ала алмайды. Ал әсері аз нәрсенің студентке танымдық, эмоциялық тұрғыдан пайдасы аз. Сабақта қолданылатын әдістемелік жұмыстардың логикалық жүйесі білім мазмұны мен студенттердің білім деңгейлеріне сай құрылымдық сипатта болуы керек. Сондай-ақ, мынадай педагогикалық шарттардың жүзеге асырылуына мүмкіндік беруі тиіс: біріншіден, оқытуда түрлендіру арқылы студенттердің шығармашылық қабілеттерін жетілдіруге жол ашу; екіншіден, даралап, саралап оқытудың студенттердің жеке басы ерекшеліктерін ескеру; үшіншіден, студентпен жеке тұлға ретінде қарым-қатынас жасау; төртіншіден, студенттердің топтық, ұжымдық түрде бірлесіп жұмыс істеу дағдыларын дамыту; алтыншыдан, студенттердің өз еңбегін бағалай білуге бағыт беру, жетіншіден, олардың танымдық белсенділіктерін арттыру т.б. бұл шарттардың қай-қайсыда оқудың мотивациялық өрісін кеңейтуде шешуші мәнге ие болады. Сондықтан олар оқыту түрлерін анықтаудың критерийлер ретінде де бағаланады. Сабақта қолданылатын жұмыстар міндетті, қосымша, қосалқы деп ажыратылмай, біртұтас білім берудің сатылары ретінде жұмылдырғанда дұрыс нәтижеге қол жеткізіледі. Білім беру жүйесінің әлеуметтік, қоғамдық, саяси-экономикалық өзгерістерге байланысты мақсаты мен міндеті, мазмұны өзгеруіне қарай педагогикалық жаңа технологиялар пайда болды, мысалы, оқытулық ресурстары жоғары электрондық оқу құралдары мен мультимедиалық технологиялар маңызы ерекше. Өйткені көркем мәдениетті игеру мәдениеттілік, рухани, кәсіптік, интеллеутулдылық, адамгершілік, шығармашылық адами келбеттің қалыптасуына әсерін тигізеді. Студенттердің білімін, біліктілігін, машығын қалыптастырудың бір жолы - оқу, өндірістік, педагогикалық практикаларын өткізуде де жаңа педагогикалық технологиялар мен шығармашылық білімдерін ұштастыру. Практика жалпы шығармашылық танымды арттыратын оқу процесіндегі кезең. Оқу -- өндірістік практиканы жалпы және теориялық даярлықтармен бірге жүргізу қалыптастырудың әр кезеңдерінде мынадай бағыттарда қорытындысын шығарып отыруға мүмкіндік береді: -- студенттердің ғылыми-зерттеу жұмыстармен айналысуға; -- дипломдық жұмысқа бағыттауға. Осы бағыттарда студенттердің көркем мәдени білімдерін шығармашылықпен қолдану жағдайларын ескердік. Өйткені практика болашақ мамандардың: -- кәсіби шеберлігі мен педагогикалық іскерлігін дамытуды, өздігінен білімін, дүниетанымын жетілдіріп отыруға дағдыландырады, тәрбиелік әрекетке шығармашылық көзқарасын қалыптастыруды көздейді; -- бейнелеу және қолданбалы өнері оқу-тәрбие процесінде алған теориялық білімдерін тереңдетіп, бекітеді және педагогикалық нақты тапсырмаларды шешуге, пайдалануға үйретеді. Демек, кәсіби шығармашылықты дамытуға байланысты жұмыстардың жүргізілу формалары мен әдіс-тәсілдерін үйренуге, әдістемелік даярлықты жүзеге асыруға мүмкіндік туғызады. № 1 (86) 2012 71 Жоғары кәсіптік білім беруде бейнелеу өнері саласында білім сапасын арттыру, жаңа педагогикалық негіздерге, әдістемелік жаңартуларға байланысты. Сондай-ақ, жаңа талаптар қойылады: алынған білімді өндірісте тиімді қолдану, өнер мен өмір шындығын байланыстыру, шығармашылық жұмыстарды орындай білу. Ол тікелей көркем мәдениеттің негіздерін білуге, одан әрі дамытуға, өз іс-әрекетінде тиімді пайдалана білуге, бейнелі композициялар құруға, оның ішінде жергілікті, ұлттық ерекшеліктерді ескеріп, моделдерді игеруге байланысты. Осындай білім мен білікке қоса, бейнелеу өнері мамандары көркем мәдениетті болашақ ұрпаққа таныта білуді жаңа пәнде, жаңа технологиялар арқылы жүзеге асырылады. Біздің зерттеуіміздің жалғасы өнертану ғылымының педагогика саласында қарастырылуының маңызымен байланысты болмақ. Сондай-ақ, тұлғаның шығармашылық қызметінің мотивтік бағдарын жасайды. Оқу процесінде іріктеліп алынған тақырып меңгерілуге тиіс білім көлемін белгілі бір уақыт аралығында студенттің игерілуін қамтамасыз етуіне қарай бағаланады. Себебі тақырыпты меңгерудегі білімдік, тәрбиелік, дамытушылық мақсаттардың бірлігі де студенттердің білім, білігінің жетілуі де оқу құралдарын, ақпараттық технологияларды қаншалықты дәрежеде дұрыс пайдалануына байланысты шешіледі. Ол үшін таңдаудың критерийлері толық сақталуы қажет: өнер бағытындағы пәндердің басты мақсаты мен оқыту әдістерінің сәйкес болуы; оқыту міндеттері мен әдісінің сәйкестенуі; көркем мәдениетті мазмұндаудағы жеке тақырыптың ерекшелігін танытуға қолайлылығы; әдістің оқуда белгіленген уақытқа сиымдылығы мен білім білім берудегі тиімділігі; студенттің өздік дамуына жол ашудағы ықпалы. Студенттердің өзін-өзі тануына, өзара дұрыс қарым-қатынасын орнықтыруға ықпал ету арқылы білімді қызығушылықпен саналы түрде игеру көзделеді. Студенттердің шығармашылық құзыреттілігін қалыптастыру
Қазақстан Республикасы Білім туралы Заңында: Білім беру жүйесінің басты міндеттерінің бірі -- оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу, -- деп аталынған. Елбасымыз Н.Ə.Назарбаев жолдауында айтқандай: Болашақта өркениетті дамыған елдердің қатарына ену үшін заман талабына сай білім қажет. Қазақстанды дамыған 50 елдің қатарына жеткізетін, терезесін тең ететін -- білім. Сондықтан қазіргі даму кезеңі білім беру жүйесінің алдында оқыту үрдісінің технологияландыру мəселесін қойып отыр. Оқытудың əр түрлі технологиялары сарапталып, жаңашыл педагогтардың іс-тəжірибесі зерттеліп, мектеп өміріне енуде.
Біздің жастарымыз оқуға, жаңа ғылым-білімді игеруге, жаңа машықтар алуға, білім мен технологияны күнделікті өмірде шебер де тиімді пайдалануға тиіс. Біз бұл үшін барлық мүмкіндіктерді жасап, ең қолайлы жағдайлармен қамтамасыз етуіміз керек [1].
Қазіргі білім беру жүйесінің мақсаты -- бəсекеге қабілетті маман дайындау.
Біліктілік арттыру жүйесінде педагогтардың оқу қажеттіліктері нақты білімнің мəнін түсінуге, соның нəтижесінде өзіндік іс-əрекетке енуге жəне жеке өміріндегі тəжірибені жетілдіру мақсаттарына байланысты қалыптасады. Осы заманғы мұғалім оқуға үлкен потенциалдық мүмкіндіктермен келеді.
Қазақстандағы білім беруді дамытудың 2011 - 2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы жобасында Қазақстанда оқитындарды сапалы біліммен қамтамасыз етіп, халықаралық рейтингілердегі білім көрсеткішінің жақсаруы мен қазақстандық білім беру жүйесінің тартымдылығын арттыру үшін, ең алдымен, педагог кадрлардың мəртебесін арттыру, олардың бүкіл қызметі бойына мансаптық өсуі, оқытылуы жəне кəсіби біліктілігін дамытуды қамтамасыз ету, сондай-ақ педагогтардың еңбегін мемлекеттік қолдау мен ынталандыруды арттыру мəселелеріне үлкен мəн берілген. Осыған байланысты қазіргі таңда еліміздің білім беру жүйесіндегі реформалар мен сындарлы саясаттар, өзгерістер мен жаңалықтар əрбір педагог қауымының ойлауына, өткені мен бүгіні, келешегі мен болашағы жайлы толғануына, жаңа идеялармен жаңа жүйелермен жұмыс жасауына негіз болары анық. Олай болса, білімнің сапалы да саналы түрде берілуі білім беру жүйесіндегі педагогтардың, зиялылар қауымының деңгейіне байланысты [2].
Жоғары кəсіби білім беретін оқу орындарының, білім беру жүйесінде білікті мамандар даярлаудың басты мақсаты мамандықтарды игерту ғана емес, əлемдік білім кеңестігіне ене отырып, бəсекеге қабілетті тұлға дайындау үшін кəсіби құзыреттілік мүмкіншіліктері арқылы нəтижеге бағдарланған білім беру жүйесін жүзеге асыру -- қазіргі таңда негізгі өзекті мəселелердің бірі.
Шығармашылық құзыреттілікті қалыптастыру дегеніміз -- студенттердің шығармашылық қабілеттерін дамыта отырып, ойлаудың, интеллектуалдық белсенділіктің жоғары деңгейіне шығу, жаңаны түсіне білуге, дəстүрлі өнерді, білімді қолдана білу, жан-жақты ізденуге бағыттауды қалыптастыру [3]. Бүгінгі таңда əр пəннің оқытылуы баланың жан-жақты дамытуды көздеу, бала бойындағы шығармашылық қабілетін дамыту, оның дербестігі мен белсенділігіне дұрыс бағыт беру сияқты мəселелерді жан-жақты шешу қажеттілігі ескерілуде. Білім берудегі шынайы мақсат адамға белгілі бір білімді жеткізу ғана емес, сондай-ақ оның рухани, адамгершілік тұрғыдағы мəнін дамыту. Бүгінгі таңда балалардың өмірден өз орнын табуы үшін өз бойындағы табиғи дарыны мен қабілетінің ашыла түсуіне де көмектесудің қажеттілігі арта түсуде. Өзін-өзі тану баланы жолдастары арасында өзін сыйлата білуге, өзін-өзі жетілдіріп, басқадан үлгі алуға, қоршаған орта жағдайында өзіне-өзі бағыт алуына, өз бетінше бір шешім айта алуына, əр іске жауапкершілікпен қарауға тəрбиелейді. Бірақ бұл жолда мұғалімге үлкен шығармашылық пен ізденіс керек. Онсыз ұстаздың бала жүрегіне жол табуы мүмкін емес.
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында білім беру жүйесінің басты міндеті ұлттық жəне адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктер негізінде жеке адамды қалыптастыруға жеке кəсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау, білім беруді ақпараттандыру деп білім беру жүйесіне одан əрі дамыту міндеттерін көздейді.
Қазақстан Республикасының гуманитарлық білім беру тұжырымдамасында: Білім берудің гуманитарлық сипаты, онда адам тек зерттеу объектісі ретінде ғана емес, ең алдымен, шығармашылық пен таным субъектісі құдіретті мəдениет үлгілерін дүниеге əкелген, əрі өзінің шығармашылыққа деген құлшынысымен оқушыларды баурап əкететін субъектісі ретінде көрінуімен бедерленеді, -- делінген.
Оқыту екі жақтың да, мұғалім - оқушы, бірдей еңбек етуін талап ететін үрдіс, сондықтан ұстаз өзінің іс-əрекетін ұйымдастырып, тек оның орындалысымен ғана қанағаттанып қоймай, оқушының да белсенділігін, білім игерудегі əрекетін дамытуға ықпалын тигізуі қажет.
Қазіргі қоғам шығармашылық қабілеті бар, талантты іскер мамандарға мұқтаж.
Қабілет -- адамның тұтас психикалық қалпындағы басқа қасиеттермен табиғи бірлік. Шығармашылық өте күрделі процесс. Əр адам осы уақытқа дейінгі жинақталған тəжірибесін меңгертуге бағытталған оқу əрекеті арқылы дамиды, білім, білік, дағдыны қабылдайды жəне шығармашылық əрекеттер орындау арқылы өзінің мүмкіндіктерін дамытады. Оқу əрекетінде шығармашылық, ізденгіштік қабілеттерін дамыту өте ерте кезден бастап қолға алуды қажет етеді. осындай оқыту ғана баланың интеллектісінің көзін ашып, шығармашылығын дамытады. Шығармашылық -- құзыреттілік -- қолөнер жəне тағы басқа да əрекеттің нəтижелі түрлері туралы білім негізіне алғашқы қызығушылықтың оянуы.
Шығармашылық-эстетикалық құзыреттілік -- əлемге саналы жəне белсенді эстетикалық көзқарастың тууы, көркем-шығармашылық қабілеттің байқалуы, қоршаған ортаны эстетикалық тұрғыда қабылдауға дайын болуы. Шығармашылыққа тəрбиелеу көркем-эстетикалық құзыреттіліктерді қалыптастыруды көздейді, соның ішінде:
көркем ойлаудың қарапайым дағдыларын көрсетуі;
көркем бейнелерді өзара салыстыра білуі;
бейнелеу өнерінде бұйымдарының қызметі мен оларды жасаушылар туралы білуі;
кескіндеменің бейнелі мазмұнына эмоционалды көңіл бөлуі мен көркем бейнелердің көңіл- күйін түсінуі;
халықтық-қолданбалы өнерінің кейбір түрлері туралы білуі;
шығармашылықпен бейнелеу, сəндік іс-əрекеттің дағдылары мен білігінің болуы [4].
Шығармашылық білім беру саласындағы педагогикалық процеске қойылатын талаптар:
эстетикалық талғамы бар, оны балаларға үйретуге қабілетті;
педагогикалық процесті Қазақстан Республикасы халықтарының этномəдени дəстүрлері негізінде құрады;
өзінің шығармашылық қабілетін қандай да бір іс-əрекет аясында көрсетеді;
əр баланың шығармашылық əлеуетін оның жеке өсуі үшін пайдаланады [5].
Қазіргі əлеуметтік-экономикалық өзгерістер жағдайында біздің қоғамызда өздігінше шешім қабылдай алатын жəне оның жүзеге асыра алатын əлеуметтік белсенді, шығармашыл тұлғаға сұраныс күшейді. Осыған орай əр тұлғаның кəсіби құзыреттілігін қалыптастырудың маңыздылығы да арта түседі. Жоғары дəрежелі кəсіби құзыреттілік маманның бəсекеге қабілеттілігін арттырады. Өздігінше еркін ойлау қабілеті бар, тəрбие-білім беру үрдісін модельдей алатын, тəрбие беру жəне білім берудің жеке технологиялары мен жаңа идеяларын өздігінше іске асыра алатын мұғалімнің кəсіби құзыреттілігінің деңгейін арттыру -- өзекті мəселе, себебі, біріншіден, кəсіби құзыретті мұғалім мектептің тəрбие-білім беру процесінде шығармашылық оқушылардың қалыптасуына дұрыс əсер етеді; екіншіден, өзінің кəсіби қызметінде жақсы нəтижелерге қол жеткізе алады; үшіншіден, кəсіби мүмкіндіктерінің іске асуына ықпал жасайды.
Мұндай құзыреттіліктің қатарына мыналар жатады:
мəдениеттанымдылық құзыреттілік (ұлттық ерекшеліктерді тани білу, өз халқының мəдениеті мен өзге ұлттар, əлем мəдениетін салыстыру, саралай білу қабілеті);
оқу-танымдық құзыреттілік (өзінің білімділік қабілетін ұйымдастыра білу, жоспарлай білу, ізденушілік-зерттеушілік əрекет дағдыларын игеру, талдау, қорытынды жасай білу);
ақпараттық-технологиялық құзыреттілік (ақпараттық технологиялармен, техникалық объектілер көмегімен бағдарлай білу, өз бетінше іздей білу, таңдай, талдай білу, өзгерте білуді жүзеге асыра білу қабілеті);
тұлғалық өзін-өзі дамыту құзыреттілігі (отбасылық еңбек, экономикалық жəне саяси қоғамдық қатынастар саласындағы белсенді білімі мен тəжірибесінің болу қабілеті) [6].
Аталған құзыреттілік қасиеттерді тұлға бойына дарытуда педагог қауымның арнайы əлеуметтік білім беру құзыреттіліктерінің жан-жақты болуы талап етіледі. Егер педагог өзінің кəсіби өсу жобасын дұрыс жолға қоя отырып, өзінің кəсіптік қызметіне нақты берілу арқылы тұлғаның алған білімін өмірде қолдана білетіндей тапсырмалар жүйесін ұсына алатын жағдайда болғанда ғана, студент құзыреттілігін қалыптастыруға мүмкіндік табады. Бір сөзбен айтқанда, тұлғаға бағытталған білімдер жүйесі білім стандартына сай тұлғаның жан-жақты дамуына негізделген, алған білімін өмірдің қандай бір жағдаяттарына қолдана алатындай дəрежеде ұсыну педагогтың құзыреттілігіне байланысты болады.
Егеменді еліміздің ең басты мақсаты өркениетті елдер қатарына көтерілу болса, ал өркениетке жетуде жан-жақты дамыған, рухани бай тұлғаның алатын орны ерекше. Қазіргі білім берудің басты мақсаты да сол жан-жақты дамыған, рухани бай жеке тұлға қалыптастыру болып табылады.
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында мемлекеттік саясат негізінде ең алғаш рет əр баланың қабілетіне қарай интеллектуалдық дамуы жеке адамның дарындылығын таныту сияқты өзекті мəселелер енгізіліп отырғаны белгілі. ХХI ғасыр -- бəсеке ғасыры, бұл бəсеке енжарлықты, керітартпалықты көтермейді. Еліміз егемендігін алып, өзін бүкіл əлемге мойындата бастаған осы кезеңде біздің қоғам дарынды, қабілетті, жан-жақты жетілген адамдарды қажет етеді. Сондықтан да еліміздің білім берудегі ұлттық жүйесі өте қарқынды өзгерістер сатысында тұр. Бүгінгі таңдағы негізгі мақсат -- ұлттық құндылықты əлемдік деңгейге шығаруға қабілетті, өзіндік жеке көзқарасы қалыптасқан тұлға тəрбиелеу. Ұлттық құндылықты əлемдік деңгейде көрсетуге қазақ халқының мəдениеті, тарихы қолөнерінің ерекшелігін ескеру маңызды.
Қазақ халқының қолөнерінің көпғасырлық мəдениет тарихы бар. Бұл мəдениет тарихы ғасырлар тереңінен көшпенділердің күнделікті тұрмысында қолданылатын əдеттегі заттары, яғни қолөнер шеберлерінің жұмысы, қолөнер заттары болып табылады. Сондықтан да қазір оларды өнер туындысы ретінде қарастырып жатады, практикалық жағынан ғана емес, эстетикалық мəні жағынан да маңызды дайындалған жəне көркем жасалған шебер туындысы. Қолөнер шеберлері табиғат сұлулығын өнер туындыларын арқау ете білген. Қолөнер дүние жүзінің əр халқына тəн, бұл -- халық қазынасы, ғасырлар мұрасы, əр халықтың тарихи дамуына, тұрмысына, табиғат ерекшелігі мен эстетикалық талғамына байланысты қолөнері өзіндік ерекшелігімен халық өмірінде өшпейтін із қалдырып отырған.
Ұлттық қолөнер мəдени мұраның өшпес бір бөлігі болып саналады. Бұл дəстүрлі өнерді қамқорлыққа алу нəтижесінде қазақ халқының қолөнерінің аса қымбат, қайталанбас сұлулығын, ғажайып көркін, тоқымашылық өнерін жандандырып, Б.Зəуірбекова, Сəуле мен Əлібай Бапановтар, Қ.Тыныбеков, М.А.Қалқабаев сияқты қолөнер шеберлерінің шығармашылығын үлгі тұтып, болашақ тарихымызды, дəстүрімізді сақтаушы ұрпақты өсіру іміз қажет.
Əрине, дүние жүзіндегі əр халыкқа ата-баба мұрасын, халық қолөнерін сақтап қалу -- парыз. Атадан балаға мирас болған қолөнерін жалғастырушы шеберлердің қатары бірте-бірте азая түсуде. Халық шеберлерінің тендесі жоқ ғажайып өнер туындылары болашақ ұрпақты қуантып, өнердің жаңаша туындылырын алып, өміршеңдігі арта түсеріне сөз жоқ.
Жоғары оқу орындарында болашақ мұғалімдерді сəндік-қолданбалы өнерді оқушыларға үйрету барысындағы білім беру моделінің жаңа бағыттарының бірі болашақ мұғалімдерді кəсіби даярлау болып табылады. Болашақ мұғалімнің оқушыларды сəндік-қолданбалы өнеріне үйретуде үздіксіз педагогикалық білім алуының маңызы мынадан көрінеді: кəсіби даярлық кезеңінде оның бойына педагогикалық тəжірибенің шынайы жағдайларында қажетті білімдер мен дағдыларды өз бетінше алуға мүмкіндік беретін қабілеттерді қалыптастыру; өзінің кəсіптік-шығармашылық əлеуетін жетілдіру; оқушылардың мектепте технологиялық білім алу жағдайлары мен мазмұнын дамытуға ықпал ету.
Мұндай жағдайларда болашақ мұғалімнің жетекші кəсіптік қасиеттеріне мыналар жатады: шығармашылық ойлауын дамыту; кəсіби белсенділік; ақпаратпен жұмыс істеудің əдіснамалық білімдері мен тəсілдерін меңгеру; іс-əрекеттің жаңа түрлерін меңгеруге дайындығы мен қабілеттілігі; кəсіби-тұлғалық даму мен жетілуге деген қажеттілік [7].
5В012000 - Кәсіптік оқыту мамандығы оқу жоспарына жəне оқу түріне сəйкес, Қолданбалы-сəндік өнер негізі пəні қолданбалы сəндік қолөнердің қоршаған ортаның көркемдік танымға бағытталған теориялық жəне методологиялық білім негізін игеруге жəне бағдарламалық қолданбалы материалдардың қасиетін, құрылымын білуге жəне игеруге, қолданбалы қолөнердің технологиялық үрдісін игеруге, іс-əрекеттің тəсілдерін оқып үйренуге бағытталған.
Қолданбалы-сəндік өнер негізі пəнінің мақсаты:
көркемдік-əшекейлеу арқылы заттық орта объектілерінің пішінін құрастыру;
көркемдік өнер жəне қолөнер саласындағы кəсіптік біліктілігі;
көркемдік-əшекейлеу арқылы заттық орта объектілерін жəне бұйымдарын құрастыру (пішін жасау, конструкциялау);
көркемдік өнер мен қолөнер дамыту процесіне қатысу;
көркемдік өнер жəне қолөнер кəсібінің бұйымдарын, объектілерін дайындаудағы қазіргі заман талабына сай технологияларды меңгеру.
Студенттердің Қолданбалы-сəндік өнер негізі пəнінің бағдарламалық материалын игеру нəтижесінде келесі құзыреттіліктері қалыптасады:
сəндік-қолданбалы өнерінің даму тарихын;
сəндік-қолданбалы өнерінің түрлері мен ұғымдарын игерген;
көркем шығармашылық ұжымдарда өндірістік шеберханаларда, дизайнерлік фирмаларда меншік түрлері көп салалы болып келетін халықтық кəсіпшілік өндірістерінде қызмет жасауға бейім;
қазіргі материалдардың негізгі қасиеттерін, материалдардың құрылысын, сонымен қатар материалдардың өңдеу ерекшеліктерін оқып-біліп, шығармашылық жұмыс жасағанда əдіс-тəсілдерін дұрыс қолдана біледі;
бұйым көркемдеуде қолданылатын түрлі тəсілдердің ерекшеліктерін; түрлі фактуралы материалдардың бір-бірімен дұрыс үйлесімділігін таба біледі;
студент ойындағы жобалау эскиздерін зерттеп, бұйымды көркемдеп, сəндеудің техникаларын игереді.
Сəндік өнердің теориясы мен практикасы, форманың құрылуы, сəндік-қолданбалы өнер бұйымдарын орындау жəне көркем жобалау саласында білікті болу жоғарыда аталған құзыреттіліктер арқылы қамтамасыз етіледі.
Оқушыларды сəндік-қолданбалы өнеріне үйретуде болашақ педагогтардың кəсіби даярлығын жетілдіру
Оқушыларды сəндік-қолданбалы өнеріне үйретуде болашақ педагогтардың кəсіби даярлығын жетілдірудің басты заманауи үдерістерінің бірі педагогикалық білім беруді ізгілендіру болып табылады, ол өз пəнінің құралдары арқылы оқушыны тəрбиелеу мен дамытуға, оқытудың заманауи формалары, əдістері мен құралдарын жүзеге асыруға кəсіптік деңгейде дайын болып келетін болашақ маманның субъектілік дамуы мен өзін-өзі дамытуын қарастырады [8].
Сəндік-қолданбалы қолөнер оқыту барысында оқушылардың ойлау қабілеті, көргенін есте сақтау, шығармашылық қиялы, көркемдік икемділігі, адамгершілік жəне сұлулық сезімі дамиды, əрине, бұл қасиеттер жеке тұлғаның жан-жақты дамуына негіз болары сөзсіз. Оның үстіне ұлттық қолөнер өзінің тарихы терең, мазмұны сан қилы ерекшеліктерімен болашақ жастарға рухани, эстетикалық тұрғыда əсер етіп, олардың тұлғалық жəне салалық қасиеттерін дамыта түсері сөзсіз. Қазіргі таңдағы өміршең міндеттердің бірі халықтың ұрпаққа қалдырған мəдени мұраларына назар аудару, ұлттық мəдениеттің ерекшеліктері мен түп тамырын тану болып табылады. Оқушылармен жұмыс барысында сəндік-қолданбалы өнердің жалпы сипаттамасы жəне оның басқа өнер түрлерінен айырмашылығы, өзінің ерекшелігі туралы түсінік қалыптастырып, халықтық сəндік өнердің негізгі көркемдік тілі, бейнелеуші құралдары, қолданбалы бұйымды жасау мен əшекейлеудің негізгі көркемдік принципі туралы жүйелі түсінік берілуі тиіс.
Еліміздегі үздіксіз білім беру жүйесінде ұлттық мəдениет, өнер жəне қолөнер негізінде біліктілік пен іскерлік қалыптастыру, мəдениеттілікке баулу, адамзат қоғамында бұрын-соңды жасалған мəдени мұраны жүйелі меңгеруге, жалпы əлемдік рухани игіліктерді бағалай білуге тəрбиелеу қажеттілігіне баса көңіл бөлу керектігіне мəн берілген. Осыған байланысты болашақ маман бойында кəсіби мəнді сапалардың қалыптасып, ол тұлға дамуымен ұштасып, нəтижесінде жас ұрпақтың біліктілігі мен іскерлігін қалыптастыру мəселесінің өзектілігі артады. Аталмыш мəселенің əсіресе ел болашағының кілтін ұстап отырған жас буын -- мектеп оқушылары үшін маңызы айрықша.
Білім беру жүйесі, әсіресе, оның оқыту әдіс - тәсілдері үздіксіз жаңару кезеңдерін бастан көшіруде. Бұл табиғи өмір талабы қоғамымыздың тұрапты өзгеріп, нарық соқпағына түскен сайын ерекше сипат алады. Мектептердің жаңа жүйесі жасалып, әлемдік білім беру кеңістігіне жол ашылды. Мектеп өмірінің күнделікті іс-тәжрибесі дәуір талабына сай жас ұрпаққа білім беру, оларды ғылым саласына қызықтыру, өмір сүруге деген талпыныс әрекетін ұйымдастыру. Мектептегі біліммен тәрбие беру басты тұлға ұстазға жүктелген. Демек, мұғалім алдына қойылған міндет өте ауқымды, білім жүйесін іштей қайта құру: құрылымдық, құндылық, қызметтік.
Білімді түрлендіруде, білім беру процесін реформалауда зерттеуші мұғалім мен көшбасшы мұғалім ЖАҢА ФОРМАЦИЯ мұғалімі ретінде орталық тұлға болып табылады. Ол рухани дамыған, әлеуметтік есейген, білікті маман, өзін - өзі жетілдіруге ұмытылатын шығармашыл тұлға және шығармашыл тұлғаны қалыптастыру, тәрбиелеуге жауапты.
Қоғам талабына сай деңгейден көріне білу кез келген мұғалімнің ісінен танылады деу қиын. Ұстаз тәрбие сатыларынан, шыңдалу белестерінен өтіп, тәжірибе жинақтап барып нәтижелі істерге қол жеткізеді.
Мектептің бүгінгі таңдағы бағыты - оқушылардың қабілетін дамыта оқыту. Оқытудың әр - түрлі педагогикалық технологиялары жасалып, мектеп практакасына енгізілуде.
Инновациялық үрдісті өмірге енгізудің мәні оқу материалын оқушыға дайын күйінде жеткізу емес, шәкіртпен бірлесе оны шешудің түрлі жолдарын тәсілдерін іздестіру. Осы орайда мұғалім өз пәнінен Деңгейлеп - саралап оқыту Ж.Қараев, В.Ф.Шаталовтың Тірек сигналдары арқылы оқыту, Проблемалық оқыту, Блум таксономиясы, Сын тұрғысынан ойлауды дамыту, Ойын арқылы оқыту технологиясы, Семантикалық карта, Оқытудың компьютерлік-программалық технологиясы т.б технологияларды, сабақта пайдаланып, оқушының қалыптан тыс ойлануына, дайын білімді пайдалана салмай жаңа шешім іздеп, жаңалық ашуға, жаңа жол табуына жетелейді. Осы технологиямен жұмыс істеген оқушыда материалды талдай, топтай, қорытындылап түйіндей алу қалыптасады, яғни оқушылар сөздік энцнклопедия, анықтамалық, алғы сөздіктермен жұмыс жасау, компюьтермен, конспект, реферат, аннотация құра білуге дағдыланады. Оқушының білім, білік, дағдылары: өз ойын әдеби тілмен жеткізу, аудитория алдына шығып сөйлеу, тезис құрай алу, сұрақ қою арқылы накты дәлелдемелермен тыңдаушының көзін жеткізе білу қалыптасады.
Қазіргі білім берудің негізгі мақсаты: жан-жақты білімді, өзіндік ой-талғамы бар жеке талғамы қалыптастыру. Білім беру жане оқыту мен тәрбиелеу үрдісінде менің басшылыққа алып отырғаным Ж.А.Қараевтың шығармашыл тұлғаны қалыптасытыруға бағытталған деңгейлеп оқыту әдісі және білімді бағалаудағы рейтинг әдісі. Бұл технологияны қолдана білу оқушылардың табиғи қабілетімен дарындылығын ашуға көп мүмкіндік береді.
Оқушылар ғылыми қоғамдары дарынды жастардың ғылымға деген қызығушылығын дамытып, ғылыми зерттеулер жүргізу машығын қалыптастырады. Ғалымдарымыз зерттеулердің басым бағыттары бойынша оқушылардың ғылыми тақырып таңдауына көмектесіп, ұрпақтар сабақтастығын жалғастыруға септігін тигізуде. Мемлекет басшылары болашақта қазақ елінің көсегесін көгертіп, ғылымын көгертер деген үмітпен жас дарындарға үлкен назар аударуда.
Мұғалімнің негізгі міндеті - оқушының ешкімге ұқсамайтын даралығын, шеберлігін көрсету, оны дамыту, жарыққа шығару.
Мұғалімнің шығармашылық іс - қабілетінің қайнар көзінің бірі - мектеп оқушыларының ғылыми-әдістемелік, тәжірибелік және шығармашылық жұмыстарын ұйымдастырып, басшылық жасау.
Идея - мектепішілік, аймақтың, жалпылама болуы керек. Шығармашылықпен жұмыс істейтіндермен сауалнамалар, тақырып таңдау туралы мыналарды анықтауға мүмкіндік береді.
Жаңалық атаулының барлығын енгізу, дамытуға талпыну
Жаналықтың тек өзіне ғана ұнағанын енгізу, дамыту
Жоғары жақтан келген тапсырманы, бұйрықты орындау мақсатында жаңалықты енгізу.
Жұмыстың бағыты, тақырыбы таңдалған соң:
Жеке тәжірибесін дамыту.
Біреудің тәжірибесін жалғастыру
Ғылыми таңдауларды толықтыра меңгеру жүзеге асырылуы керек.
Мақсатты жасалынған тәжірибе ғана шығармашылық ізденіс болып табылады. Тәжіребе жасау алдында мыналарды айқындап алу қажет:
Жұмыс жүргізілетін ортаны, пәндік, міндеттік, әдістерін, базасын, сатыларын, бағалау бағамын, бағам нәтижесін сұрыптауды.
Тәжірибе барысында жұмыс күнделігін жүйелі түрде жүргізіп отырған дұрыс. Жұмыстың болжамы - шығармашылық жұмысындағы болашақ жаңалықты жүзеге асыратын модульден, жаңаша әдіспен, тәсілдер жүйесінен тұжырымдалған жинақы сөз. Болжам кейде бірнеше болуы мүмкін. Болжамсыз ешбір тәжірибе жасалмайды, жаңалық ашылмайды. Жұмыстың зерттеу әдістері: теориялық және эмприкалық болады.
Шығармашылық жұмыстың ең маңызды бөлігі тәжірибе нәтижелерін сұрыптау. Мұқят жүргізілген жұмыстың нәтижелері сұрыпқа салынады. Нәтиже шындыққа сәйкес пе, әлде жасандылық бар ма? Олардың ескертпе, ұсыныстары, түзетулері көп пайда бере алады. Әрбір ұстаз шығармашылықпен жұмыс істегенде ғана, оқушы болашығына кең жол ашылады.
Оқушылардың білімге деген ынтасын арттыру өз бетінше ізденіске, шығармашылық жұмыстарға қызықтыра білу мұғалімнің басты мақсаты. Осы мақсатты жүзеге асыру үшін әр сабақты түрлендіріп өткізуге көңіл бөлу қажет.
Оқушыларды шығармашылық тұлға ретінде тәрбиелеуде шығармашылық ізденіс сабақтарының ықпалы зор. Сабақ барысында оқушылардың шығармашылық жұмыстарымен хабарламаларын тыңдап, проблемалық сұрақтар, тапсырмалар, зерттеу жұмыстарын беру тиімді болады.
Үздіксіз оқу, өмір бойы оқу бүгінде өмір заңына айналды. Оқу дегеніміз -- білімді іздеу. Баланы оқуға қызықтару үшін көп іздену керек. Біз сабақта нені білгіміз келеді, оны қалай іздейміз. Алдымызда қандай мәселені шешу міндеті тұр? Міне, ақиқат ілім жолы, ақыл мен жүрек жұмысы осы. Егер бала сұрақ бермесе, толғанбаса жауап беруге ұмтылмаса, онда ізденіс те, білім алуға құштарлық та болмайды.
Білімді дайын күйде берегін дәстүрлі сабақтар - баладан ыждахатпен тыңдап, мүлтіксіз берген тапсырманы орындауды ғана талап етеді. Мұндай сабақтарда оқушы ізденісі жоқ.
Ал, информация жетпесе, оқушы қобалжиды, толқиды, бар ойын жұмылдырады, белгісізді табу қажеттігі туады - бұл ойлауға үйрететін сабақтар. Ойлауға үйрететін сабақтар дамыта оқыту сабақтары. Ойлауға үйрету - мұғалімнің ең қиын міндеті. Ал, ойлауға үйрену оқушының ең қиын міндеті.
Дамыта оқыту - баланы өзін-өзі бағалауға, өзіне-өзі бақылау жасауға, өз бетінше дамуға, яғни өзін-өзі тәрбиелеуге үйретеді. Дамыта оқыту үшін, оның басты қаруы - дамыта оқытатын төл оқулықтар мен электрондық оқулықтар болуы керек, қазіргі оқулықтардың көпшілігі талапқа сай емес, әдістемелік құралдар жетіспейді. Бала психологиясын дамытуға арналған оқулықтар, әдеби кітаптар, қазақ тіліндегі ертегілер жоқтың қасы. Осының барлығы қазақ мектептерінің, ауыл мектептерінің жұмысының дамуына кері әсерін тигізеді.
Мұғалімнің шығармашылық қызметі және білім беру негізі
Инновациялық үрдістерді өмірімізге енгізе отырып мектеп қабырғасынан - ақ, ертеңгі күрделі өмірге дайын, бейім болып шығатындай шығармашыл тұлға тәрбиелеуге болады деген тоқтамға келе аламыз.
Қорыта келгенде, қабілетті, дарынды таба біліп әрқайсысына жеке ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz