Әдебиеттік оқу пәнінің бала тұлғасын қалыптастыру шарттары

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 71 бет
Таңдаулыға:

Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті

Гуманитарлық ғылымдар факультеті

Білім технологиялары кафедрасы

Муталипова Р.

«Әдебиеттік оқу» пәнінің бала тұлғасын қалыптастыру шарттары

Дипломдық жұмыс

5В010200 -«Бастауышта оқыту педагогикасы мен әдістемесі» мамандығы

Түркістан 2020

Ф-ОБ-001/033

Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті

Гуманитарлық ғылымдар факультеті

Білім технологиялары кафедрасы

«Қорғауға жіберілді»

«Білім технологиялары»

кафедрасының меңгерушісі,

п. ғ. к., доцент Ортаев Б.

«» 2020 ж.

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: «Әдебиеттік оқу» пәнінің бала тұлғасын қалыптастыру шарттары

5В010200 - «Бастауыш оқыту педагогикасы мен әдістемесі» мамандығы

Орындаған Муталипова Р.

Ғылыми жетекшісі,

п. ғ. к., доцент Қожагелдиева С.

Түркістан-2020

Ф-ОБ-001/033

Мазмұны

Нормативтік сілтемелер . . .

Анықтамалар, белгілеулер мен қысқартулар . . .

Кіріспе . . .

Бала тұлғасын қалыптастырудағы педагогикалық мәселелер

1. 1 Бала тұлғасын қалыптастыруды педагогикалық-психологиялық тұрғыдан қарастыру . . .

Әдебиеттік оқу пәнінде бала тұлғасын қалыптастыру шарттары . . .

2 Әдебиеттік оқу пәні арқылы бастауыш сынып оқушыларының тұлғасын қалыптастыру

2. 1 Бала тұлғасын қалыптастыруда әдебиеттік оқу пәнінің мазмұны . . .

2. 2 Әдебиеттік оқу пәнінде бастауыш сынып оқушыларын тәрбиелеудегі әдіс-тәсілдер . . .

Қорытынды . . .

Пайдаланған әдебиеттер . . .

Қосымша . . .

Ф-ОБ-001/033

Нормативтік сілтемелер

Бұл дипломдық жұмыста келесі нормативтік сілтемелер қолданылған:

Н. Назарбаев Қазақстан-2030* Барлық казақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы, Ел Президентінің Қазақстан халқына Жолдауы. Алматы. Білім.
Н. Ә. Назарбаев «Қазақстан жолы - 2050:бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ» Қазақстан халқына Жолдауы. 03 -ақпан, 2014.
Қазақстан Республикасының Перзиденті Н. Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы. 1 наурыз, 2006.
Қазақстан Республикасының «Білім туралы» заңы 2007 жыл 27 шілде № 319
ҚР білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын бекіту туралы. ҚР Президентінің 2010 жылғы 7 желтоқсандағы №1118 Жарлығы.

Ф-ОБ-001/033

Анықтамалар

Бұл дипломдық жұмыста келесі терминдерге сәйкес анықтамалар қолданылған:

Тұлға (Личность) - дербес әрекет ететін субъект нақты жеке адам болмысының қайталанбас, ерекше әдісі, адамның қоғамдық өмірінің дара нысаны. Тұлға әлеуметтік тіршілік ету әдісі жағынан дара болады. Тұлғаның мәні нақты индивидтің өзіндік ерекшелігінде, оның әлеуметтік жүйе шеңберіндегі өзімен-өзі болу қабілетінде ашылады. Табиғи таланттардың, туа біткен ерекшеліктердің маңызды рөлін тұлға дамуында әлеуметтік факторлар жаңаша түрде көрсетеді. Дара өмірдің тіршілік ету әдісі дегеніміз - адам өмірінің көрінісі адамның бірегей және бесаспап қасиеттерінің бірлігі, тұтас жүйе; 2) адамдар арасындағы өзінің ұстаным-орнын еркін және жауапкершілікпен анықтайтын, қоғамның өкілі ретіндегі адам. Қоршаған ортамен, қоғамдық және адами қарым-қатынастар жүйесімен, мәдениетпен өзара әрекеттестікте қалыптасады.

Адам - өзіне тән биологиялық құрылысы бар тіршілік иесі, сондықтан табиғат заңдары оның дамуына да әсер етеді. Қоршаған ортаға бейімделіп, өз тіршілігі үшін дайын, заттарды пайдаланатын жануарларға қарағанда адам өзіне керектіні өз қолымен жасайды. Адам табиғатының өзгеруі адам өмірінің әлеуметтік жағдайларының әсерінен болады, адамның тектілігі тек биологоиялық жағынан ғана емес, сонымен қатар тарихы дамуы нәтижесінде де пайда болады.

Тəрбие процесi - бұл сыртқы мақсат бағдарлы ықпал мен тұлғаның өзiн-өзi тəрбиелеуiн кiрiстiре жүргiзiлетiн тұлға қалыптастыру, дамыту процесi.

Белгілеулер мен қысқартулар

Т. - тұлға

б. э. д. - біздің эрамызға дейінгі

т. б. - тағы басқа

т. с. с. - тағы сол сияқты

лат. - латынша

ТП - тәрбие процесі

СТО - сын тұрғысынан ойлау

ХҚТУ - Халықаралық қазақ-түрік университеті

Ф-ОБ-001/0

Кіріспе

Зерттеудің көкейтестілігі. Қазақстан ғылымы мен білім беру жүйесі өзінің жаңа даму кезеңін және жаңару үдерісін басынан кешіруде. Мұның дәлелі Ел президенті Н. Ә. Назарбаевтың «Қазақстан жолы - 2050: бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ» Қазақстан халқына Жолдауында білім және ғылымды дамыту мәселелерін көтеруі. Білім берудің ең негізгі өзекті мәселесі - адамды жан-жақты етіп тұлғаландыру. Сондықтан, бүгінгі білім берудің мақсаты мен мазмұны қазіргі заман талабына сай, адам туралы концепция тұрғысынан анықталуы керек. Әлемдік өлшемге сай жаңа экономикалық жағдайға бейімделу - ең алдымен ұрпақтар сабақтастығын ескеруге, кешегі мен бүгінгінің озығы мен тозығын таразылауға, ғылыми болжамға, халық мүддесінен туындайтын мәселелерді әлемдік деңгейде шешуге негізделген күрделі процесс [1] .

Қазақстан білім кеңістігінде қалыптасып жатқан осы заман білімін реформалау бағыттары жалпы әлемдік бағдар мен үндес келіп, іске асыруды талап етеді. Білімнің тұлғалық құндылығы әрбір адам үшін өз алдына бөлек. Әсіресе, бұл өзіндік білім, оның деңгейі мен сапасынан көрінеді.

Мектептегі тәрбие процесінің негізгі объектісі - оқушы тұлғасы. Әрине қоғамдағы әлеуметтік қайта құру жағдайында оқушы тұлғасын қалыптастыру педагогтың күрделі істерінің бірі болып табылады.

Ұлы Абайдың 25-ші қара сөзінде: «Ғылым, өнер - дүниенің кілті. Оны білгенге дүние арзанырақ түседі», - дейді. Абай «ғылым, өнер» дегенде алдымен білімді меңзеп отырса керек. Өзі өмір сүрген ХІХ ғасырда халқының жаппай сауатты болуын аңсаған ағартушы, ойшыл ақын қазақтың тек ғылым-білімнің арқасында ғана мойыны озық тұрған жұрт қатарлы көзі ашылатынын білді. Көктегі шолпан жұлдыздай жарқырап, ақыл-ой мәңгілігіне айналған. Абай біздің заманымыздың да шекесінен қарап тұрғандай. Өйткені, «ғылым-өнердің дүниенің кілті» екені қалың ұйқыдағы даланы оятуға ұмтылған ұлтымыздың үш бәйтерегі Абай, Шоқан, Ыбырайдан бастап, Алаш арыстарына дейін қандай ақиқат болса, бүгін жаһандану деген аждаһаның алдында тұрған қазақ елі үшін де соншалықты маңызды. ХХІ ғасырдың Абай заманынан уақыт айырмашылығы болғанымен, тәлім-білім туралы мақсат мүдде, түсінік өзгерген жоқ. Бәсекеден тұратын бүгінгі әлемде ұлтымыздың өзгелерге жұтылып кетпеуі үшін басты тегеурін - ұлттық тәрбие, тәлім мен білім болмақ. Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев Қазақстан халқына «Жаңа әлемдегі Жаңа Қазақстан» атты Жолдауында: «Білім беру реформасы табысының басты өлшемі - тиісті білім мен білік алған еліміздің кез келген елінде қажетке жарайтын маман болатындай деңгейге көтерілу болып табылады» деді. Өмірдің басқа салаларындағы сияқты тәлім реформасы да осы қызметтегі өзгеріс қана емес, табыс жолындағы мол ізденістерге негізделуі керек.

Республика Президенті Нұрсұлтан Назарбаев Қазақстанның әлемдегі ең алдыңғы қатарлы дамыған елу елдің қатарынан көрінуін межелеп отыр. Ол үшін өмірдің қай саласында да бәсекеге негізделген халықаралық стандарттарға сай келетіндей дамуға қол жеткізуіміз қажет. Мектептердің он екі оқу жылдық білім бағдарламасына көшу мақсаты да осы халықаралық талаптардан туындайды. Ол үшін алдымен өнегелі тәрбие және сапалы біліммен қаруланған өнегелі тәрбиеші және білікті мұғалімдер дайындау міндеті тұрады.

Ғұлама бабамыз Әл Фарабидің өз дәуірінен қалдырған - «Бірінші мәселе - білім емес, тәрбие. Тәрбиесізге берген білім адамзатқа апат әкеледі», - деген өсиетінің іске асу заманы енді туды.

Бүгінгі педагогика - «білім беру» емес тұлға қалыптастыру бағытындағы ғылым [2] .

Еліміздің болашағы - жас ұрпаққа мектеп аясында адамгершілік, ізгілік, кішіпейілділік т. б. қадір-қасиеттерге тәрбиелеу сапасының төмендеуі, кейбір келеңсіз жағдайларға әкеп соғады. Сондықтан бастауыш сыныпты оқыыта отырып адамгершілікке тәрбиелеу әлі де болса зерттеуді қажет етеді. Еліміздің болашағы көркейіп, өркениетті елдерқатарына қосылуы бүгінгі ұрпақ бейнесімен көрінеді. қалыптасқан әлеуметтік-экономикалық жағдай, іскерлік қасиеттері жоғары адамгершілік қасиеттерімен (парасаттылық, адалдық, әділдік, адамды сыйлай білу) тұлғаны қалыптастыруды міндеттейді. Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту Тұжырымдамасының (2003 ж. 27. 12. ) мақсаты - «жылдам өзгеріп отыратын дүние жағдайларында алынған терең білімнің, кәсибі дағдылардың негізінде еркін бағдарлай білуге, өзін-өзі дамытуға және өз бетінше дұрыс, адамгершілік тұрғысынан жауапты шешімдер қабылдауға қабілетті, жеке тұлғаны қалыптастыру» делінген [3] .

Бүгінгі таңдағы өркениетті елу ел қатарына қосылуды мұрат тұтқан тәуелсіз Қазақстан Республикасының қоғамы болашақ түлектерді жедел өзгерісті дүниеде өмір сүруге дайындау қажеттігінен оқу-білімдену жүйесіне жаңа да күрделі талаптар қоюда. Ал мұндай дайындық балада әрқилы ғылыми салаларға тән біршама білім-біліктер жиынтығын қалыптастырумен ғана шектеліп қоймастан, оның бойында жоғары шығармашыл және икемшіл тұлғалық мүмкіндіктерді дамытуға бағытталған нақты істерді қамтуы тиіс.

Тәрбие - тұлға қалыптастыруға бағытталған мақсат бағдарлы және ұйымдастырылған үдеріс.

Егер адам сана және өзіндік санаға ие болып, өз бетінше жаңғыртушы іс-әрекет орындауға қабілетті болса, онда ол адам тұлға деп аталады. Адам тұлға болып туылмайды, ол қасиеттік дәреже даму барысында қалыптасады. «Адам» ұғымынан өзгеше «тұлға» түсінігі - адамның қоғамдық қатынастар, басқа адамдармен араласу ықпалында қалыптасқан әлеуметтік сапа-қасиеттерін білдіреді. Тұлға ретінде әрбір адам әлеуметтік жүйеде мақсат бағдарлы және ойластырылған тәрбие барысында қалыптасады. Әрбір тұлға, бір жағынан, қоғамдық тәжірибені игеру деңгейімен, екінші жағынан, материалдық және рухани құндылықтар қорына қосқан қоғамдық үлесімен танылады. Тұлға болып жетілу үшін адам өзіне табиғаттан берілген және өмір мен тәрбие желісінде қалыптасқан ішкі қасиеттерін нақты тәжірибелік қызметте аша білуі шарт. Кіші жастағы оқушының тұлға болып қалыптасуы жаңа ықпалдарға тәуелді, бұлардың ішінде аса мәнділері - ересектермен (мұғалімдермен), қатарларымен (сыныптастарымен) жаңа байланыс-қатынастары, жаңа іс-әрекет (оқу) және ортақтасу түрлері, үлкен ұжымдық жүйелерге (жалпы мектептік, сыныптық) енуі. Балада әлеуметтік сезім элементтері құрала бастайды, қоғамдық мінез дағдылары (ұжымдық сезім, әрекеттеріне жауапкершілік, жолдастық, достық, өзара жәрдем т. б. ) бастау алады және орнығады. Кіші мектеп жасы тұлғанының адамгершілік сапаларының дамуына үлкен мүмкіндіктер ашады. бұған оқушылардың икемділігі және біршама сенімшілдігі, олардың нанғыштығы, еліктеуіштігі, ең бастысы - мұғалім бойындағы үлкен бедел - себепкер. Бастауыш мектеп тұлғаның әлеуметтену үдерісінде, адамгершілік - азаматтық кемелденуінде өте маңызды орын алады. Оқушылар сеп-түрткілер аймағының дамуы ақыл-ес дамуына қарағанда біршама кемірек. Еркі толық қалыптаспаған, іс-әрекет себептерін (мотивтерін) онша сезіне бермейді. Жоғары сезімталдық, аса терең де күшті толғанысқа түсу басымдау, осыдан бала өз қылықтарын ақыл сарабына сала алмай, көптеген ойсыз қателіктерге жол береді [4] .

Қазақстан әлемдік білім беру кеңістігіне енуі отандық білім дамуының стратегиялық жоспарын әзірлеуді және соған орай ұлттық білім жүйесінің жетістіктері мен білім дамуындағы жалпы әлемдік үрдістерді ескеретін жаңа үлгісіне көшуді талап етуде. Білім бере отырып, тиімді жолмен жаңа заман тұлғасын қалыптастыру әр ұстаздың мақсаты екені анық. Білім мазмұнын жаңартудың ғылыми негізіне оқушы белгілі бір қажетті біліктер мен дағдылардың иесі, оқу әрекетінің субъектісі, әр түрлі мәдениеттер мен өз көзқарасы тұрғысынан білімді, сауатты, өз ойын дұрыс әрі шебер жеткізе білетін, мәдениетті тұлға [5] .

Қоғамның дамуы жас ұрпақтың меңгерген білімі қалыптасқан іскерлік дәрежесіне байланысты. Ұлтты ұлт етіп дүниежүзілік деңгейге көтеретін оның саналы да дарынды, талапты ұрпағы. Қазақстан Республикасы 2010 жылға дейінгі білім беруді дамытудың мемлекеттік бағдарламасында «Орта білім берудің мақсаты - қарқынды өткізіліп отырған дүние жағдайында игерілген терең білімнің, кәсіби дағдылардың негізінде еркін бағдарлама алуға, өзінің іс-әрекеттерін жұмылдыруға, өзін-өзі дамытуға және өз бетінше дұрыс, адамгершілік тұрғысынан жауапты шешім қабылдауға қабілетті жеке тұлғаны қалыптастыру екендігі атап көрсетілген. Бұдан оқытудың мазмұны мен құралдарына, әдіс-тәсілдеріне ұйымдастыру формасына өзгерістер енгізу қажеттілігі туындайды [6] .

Адамның тұлғалық қалыптасуы - үздіксіз және күрделі процесс. Демек, оқушыға білім бере отырып, біз оқушының жан-жақты дамуына мүмкіндік жасауымыз қажет. Білім беру барысында оқушының жеке тұлға ретінде ерекшеліктерін ескеру - баланың өзін-өзі жан-жақты дамыту мәселесін оңтайлы шешуге мүмкіндік береді. Қазақтың заңғар жазушысы Мұхтар Омарханұлы Әуезовтің: “Ел боламын десең, бесігіңді түзе” деген өте терең мәнді орынды да әдемі нақылы бар. Ол - еліңнің ертеңі - жас ұрпағыңды жақсылап өсір деген сөз ғой. Осы міндеттің көп салмағы мұғалімдер мен тәрбиешілерге түсетіні аян. Елдің ертеңгі күніне сенімін орнықтыру, өнімді де шығармашылық еңбекті өрістету, қоғамды кернеп бара жатқан бұзақылықтарға қарсы күшті тосқауыл қойып, адамдардың бейбіт өмірін қамтамасыз ету - бүгінгі күннің мағыналы мақсаты.

Соңғы жылдары жеке тұлғаны қалыптастыруды дамыту және оған жан-жақты терең білім беру мақсатында жүйелі жұмыстар атқарылып, мемлекеттік стандарт талаптарына сай бақылау тәсілдерін қолдануымыз көңілге қуаныш ұялатады. Ғалымдардың жеке тұлғаның қалыптасуында биологиялық (тұқым қуалаушылық) және әлеуметтік факторлардың (орта, тәрбие), сонымен қатар іс-әрекет пен қарым-қатынастың орны ерекше деген қорытындысы еш дау туғызбайды. Мемлекеттің болашағы, үміті мен сенімі - жас ұрпақ тәрбиесіне үлкен жауапкершілікпен қарау керек [7] .

Жеке адам бір-бірінен ерекшеленетін және оған пәрменді түрде ықпал ететін биологиялық белгілермен сипатталады. Жеке адам болу үшін психикалық дамудың белгілі бір дәрежесіне өтіп, басқа адамдарға қарағанда өзгешелігі бар екенін білетіндей біртұтас тұлға болуы тиіс. Өмір даму мен тәрбиенің нәтижесінде жеке адамның жетілуін қалыптасу дейді. Жеке адамның қалыптасу күрделі, ағзаның өсуі мен жетілуін, стихиялы әсерлерді, мақсатты әрі ұйымдасқан тәрбиені қамтитын қарама-қайшылықты процесс болып табылады. Жеке адамның қалыптасу өмірге келген сәтінен басталады, жеткіншек және жасөспірім шақта жедел жүреді, ересек шақта өзінің біршама аяқталу кезеңіне жетеді [8] .

Зерттеу мақсаты: бастауыш сынып оқушыларының тұлғалық қасиеттерін дамыту мен қалыптастыруды теориялық және әдістемелік тұрғыдан негіздеу.

Зерттеудің міндеттері:

бала тұлғасын қалыптастыруды педагогикалық-психологиялық тұрғыдан қарастыру;
әдебиеттік оқу пәнінде бала тұлғасын қалыптастыру шарттарын анықтау;
әдебиеттік оқу пәнінде бастауыш сынып оқушыларын тәрбиелеудегі әдіс-тәсілдерді жүзеге асыру;

Зерттеу нысаны: Бастауыш сыныптардың оқу-тәрбие үдерісі.

Зерттеу пәні: Бастауыш оқыту процесінде әдебиеттік оқу пәні.

Зерттеу әдістері: Тақырыпқа байланысты әдебиеттерді зерттеу, педагогикалық тәжірибені бақылау, салыстыру, саралау және қорытындылау.

Зерттеу жұмысының теoриялық мәні мен ғылыми жaңaлығы: Бaстaуыш сынып oқушылaрының тұлғалық қасиеттерін дамыту мен қалыптастыруда aлынғaн ғылыми қaғидaлaр мен тұжырымдaр әдебиеттік оқу пәнінде теoриялық тұрғыдaн тoлықтырaды.

Зерттеу жұмысының прaктикaлық мaңызы: Диплoм жұмысындa ұсынылып oтырғaн әдістеме бaстaуыш сынып oқушылaрының әдебиеттік оқу пәнінен aлғaн білімін тереңдетуге және оқу мaтериaлдaрын дұрыс игеруіне ықпaл етеді.

Диплoм жұмысындa ұсынылып oтырғaн әдістеме oқушылaрдың әдебиеттік оқу пәнінен aлғaн білімін тереңдетуге және тілдік мaтериaлдaрды дұрыс игеруіне ықпaл етеді.

Диплом жұмысының құрылымы кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан және пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.

Ф-ОБ-001/033

Бала тұлғасын қалыптастырудағы педагогикалық мәселелерБала тұлғасын қалыптастыруды педагогикалық-психологиялық тұрғыдан қарастыру

Білім беру жүйесін жаңғыртудың маңызды міндеттерінің бірі - өкілдері бәсекеге қабілетті білімді меңгерген, ой-өрісі дамыған ғана емес, жоғары азаматтық және адамгершілік ұстанымы, отансүйгіштік сезімі мен әлеуметтік жауапкершілігі қалыптасқан зияткер ұлтты қалыптастыру болып табылады [9] .

Тұлға (Личность) - 1) дербес әрекет ететін субъект нақты жеке адам болмысының қайталанбас, ерекше әдісі, адамның қоғамдық өмірінің дара нысаны. Тұлға әлеуметтік тіршілік ету әдісі жағынан дара болады. Тұлғаның мәні нақты индивидтің өзіндік ерекшелігінде, оның әлеуметтік жүйе шеңберіндегі өзімен-өзі болу қабілетінде ашылады. Табиғи таланттардың, туа біткен ерекшеліктердің маңызды рөлін тұлға дамуында әлеуметтік факторлар жаңаша түрде көрсетеді. Дара өмірдің тіршілік ету әдісі дегеніміз - адам өмірінің көрінісі адамның бірегей және бесаспап қасиеттерінің бірлігі, тұтас жүйе; 2) адамдар арасындағы өзінің ұстаным-орнын еркін және жауапкершілікпен анықтайтын, қоғамның өкілі ретіндегі адам. Қоршаған ортамен, қоғамдық және адами қарым-қатынастар жүйесімен, мәдениетпен өзара әрекеттестікте қалыптасады.

Ойшылдық, пайымдаушылық негіздер немесе эмоциялық, сезімдік негіздер басым болуына қарай ойшыл және сезімшіл тұрпаттар деп саралау бар. Ойшылдық тұрпатқа қатысты адамдар ойластырылған, логикалық тұрғыдан негізделгенге көбірек сенеді, ақиқатына жетуге тырысады, бірақ әділеттілік жағын ескере бермейді. Бәрінің де анық-қанығына жетуге ұмтылады. Төңірегіндегілер абыржып жүрген жағдайдың өзінде сабырлы қалпын сақтай алады. Сезімшіл тұрпатқа жататындар күйініш-сүйінішті жағдайдың бәріне әсершіл сезімталдығымен ерекшеленеді, альтруистер болып келеді, өзіне нұқсан келіп жатса да, өзін басқаның орнына қойып, көмектескіш болады. Нені болса да жүрегіне жақын қабылдайды, бір шешімге келуі тым баяу деп жазғыруға ұшырап жүреді. Өмірде жолы болмаушылықтарының себептерін агрессиялық әрекеттермен жоюға бейім тұлғалар тұрпаты садомазохостік тұрпат деп аталады. Мазохистер өзін кінәлі сезінуге, өзін-өзі жазғырып, сынауға, дәрменсіз жартыкешпін деп мойындауға бейім болады. Садистер төңірегіндегілерді өзіне тәуелді етуге тырысады, оларға шексіз билік жүргізіп, жәбір-жапа шектіруден лаззат алады. Экстраветтер деп аталатын тұрпаттағылар ішкі жан-дүниесін талдауға бармайды, адамдармен тез араласып-құраласады, бастамашыл келеді. Интроверттер бұған қарама-қарсы тұйық адамдармен қарым-қатынасы аз, ішкі жан-дүниесін талдауға бейім болады, жаңа жағдайларға бейімделуді қиынсынады. Эктоморфтық және эндоморфтық тұрпаттар деп саралауда адамның дене бітіміне ерекшеліктері негізге алынады. Эктоморфтық тұрпат бұлшық еттері жетілмеген, жүйке жүйесі күшті, арық адамдарға тән. Мұндай тұрпаттағы адамдар жүріс тұрысында ұстамды, шалқақтаушылығы жоқ реакциялары шапшаң, әсер-сезімдерін білдіре қоймайды, зейін қоюшылығы, алаңдаушылығы басым, басқалармен жұғысымдылығы жоқ, басқалардың өзіне қалай қарайтынын болжай білмеушілік, барынша аяншақтық, үнемі қажып-шаршап жүрушлік тән болып келеді. Эндоморфтық тұрпат етжеңді адамларға тән, бұлар адамдармен араласқыш болады, қашан да қолайлы, жағдайлы болуға тырысады, сезімдік ләззатқа әуес келеді [10] .

Тұлға деген не? «Тұлға - қоғамдағы адамның даму дәрежесіне байланысты оның психикасында болатын жаңа сапа», - деп жазады А. Н. Леонтьев [11] . Ал Э. В. Илъенковтың [12] айтуынша, «тұлғалар қоршаған ортада да, өздеріне де өзгеріс енгізе алатын адамдар» [13] .

Тұлға ұғымына мынадай анықтама берілген: Г. М. Коджаспирова 2000 жылы Мәскеуде жарық көрген "педогогический словарь" атты еңбегінде "Өзгелер арасында өзінің позициясын еркін және жауапкершілікпен анықтап алатын және ұстана алатын адам " [14] .

Адам тұлға болып туа қалмайды, әлеуметтену процесінде тұлға болып шығады. Т. ұғымы - отандық психологияда негізгі ұғымдардың бірі. Тұлғалардың әртүрлі топтастырылып саралануын білу мұғалімнің өз шәкірттерінің ерекшеліктерін тез аңғаруына көмектеседі. Т. психологиясының дамуына сонымен бірге оның өзі кіретін әлеуметтік топтың психологиясы да әсер етеді. Т. -ны білу - оның іс-әрекетін тиімді басқарудың алғышарты. Тұлға туралы теориялар: биологиялық, биоәлеуметтік, әлеуметтік, психодинамикалық (Фрейд), гуманистік (Маслоу), психоаналитикалық (Юнг), әлеуметті - когнитивтік (Бандура), бихевиористік (Скиннер), тұлғалық типтік (Айзенк), психоәлеуметтік (Эриксон), даралық (Адлер), феноменологиялық (Роджерс) т. б. Жеке адамның кұрылымы (структуралары) : биологиялық (жасы, жынысы, темпераменті, дене бітімі, физиологиясы т. б. ) ; психологиялық (зейіні танымдық әрекеттері, қабілеті, мінезі, еркі, сезімі, т. с. с) ; әлеуметтік (қоғамдағы орны, қарым-қатынасы, т. с. с) ; бағыттылығы (ниеттері, тілектері, ұмтылыстары, құндылықтары т. с. с) . Т. негізгі белгісі - оның дара өзгешелігі. Тұлға немесе жеке адам психология ғылымында зерттелетін негізгі категориялардың бірі.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.