Мүмкіншілігі шектеулі балалардың отбасында тәрбиелеу ерекшеліктері

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 35 бет
Таңдаулыға:

Ш. Есенов атындағы Каспий мемлекеттік технологиялар және инжиниринг университеті

«Базалық» факультеті

«Дене тәрбиесі» кафедрасы

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: «Мүмкіншілігі шектеулі балалардың отбасында тәрбиелеу ерекшеліктері»

Пәні Инклюзивті білім беру

Мамандығы 5В010200 - Бастауышта оқытудың педагогикасы мен әдістемесі

Орындаған: Махмут Аль-Мұхаммед Бауыржанұлы студенті

оқу формасы: күндізгі

Жетекші: Ерубаева А. Р. ., аға оқытушы

Курстық жұмысты қорғау

уақыты ___ 2019 ж.

бағасы

Ақтау, 2019 ж

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

Ш. Есенов атындағы Каспий мемлекеттік технологиялар және инжиниринг университеті

«Базалық» факультеті

«Дене тәрбиесі» кафедрасы

Пәні Инклюзивті білім беру

Мамандығы 5В010200 - Бастауышта оқытудың педагогикасы мен әдістемесі

ТАПСЫРМА

курстық жұмысты орындауға арналған

студент Махмут Аль-Мұхаммед Бауыржанұлы

Тақырыбы : «Мүмкіншілігі шектеулі балалардың отбасында тәрбиелеу ерекшеліктері»

Курстық жұмыстың көлемі: 35 бет.

Курстық жұмысты тапсыру мерзімі 2019 ж. дейін

Курстық жұмыс жетекшісі Ерубаева А. Р

___ 2019 ж.

Ш. Есенов атындағы Каспий мемлекеттік технологиялар мен

инжиниринг университетінің Базалық факультеті,

5B0103000- Дене тәрбиесі және спорт 2 - курс студенті

М. Аль-Мұхаммед «Мүмкіншілігі шектеулі балалардың отбасында тәрбиелеу ерекшеліктері» атты курстық жұмысқа

Рецензия

Аталмыш жұмыста, Мүмкіншілігі шектеулі бар балаларды отбасында тәрбиелеу ерекшеліктерін қарастыра отырып, балалар мен ата-аналардың қарым-қатынастарын нығайтуға, дамуындағы ауытқуларды ескеріп, оларға арнайы жағдайлар жасауды қамтамасыз ету қарастырылған. Отбасындағы тәрбие бұл әр баланың білім алуына, адамдармен араласуына, ары қарай өзін дамытуға мүмкіндік береді. Сол себепті, әрбір Мүмкіншілігі шектеулі бар балалар отбасында жақсы тәрбие алатын болса, онда ол балалардан үлкен үміт күтуге болады. Мүмкіншілігі шектеулі бар балалардың жақсы көрсеткіштерге жетуі, яғни олардың алғашқы қадамы отбасындағы тәрбиеден басталады. Мектеп басшылығы әрдайым отбасымен тығыз қарым-қатынаста болуы керек, сол арқылы баланың жақсы нәтижеге қол жеткізуіне үлкен рөл атқаратын болады. Сол үшін мектептерде ата-аналармен бірге көптеген пайдасы зор, ата-ана мен бала арасындағы қарым-қатынасты нығайту мақсатында, сонымен қатар, мектеппен де ата-ананың белсенділігін арттыру үшін түрлі шаралар ұйымдастырылуы шарт.

Нақтылайтын болсақ, Л. С. Выготский айтып кеткендей, Мүмкіншілігі шектеулі бар балалардың тұлғалық ерекшелігі оның отбасындағы жағдайына байланысты. Отбасындағы тәрбиенің кері әсері, баланың психикалық дамуының тежелуіне, тәртібінің және тұлғалық ерекшелігінің дамуына әсерін тигізеді. Осыған байланысты Мүмкіншілігі шектеулі бар бала тәрбиелеп отырған отбасына арнайы мамандардың, түзете-дамыту көмектері керек болып табылады.

Студенттің курстық жұмысының мазмұны осы мәселелерді қарастырған 0103000- Дене тәрбиесі және спорт 2 - курс студенті

М. Аль-Мұхаммед «Мүмкіншілігі шектеулі балалардың отбасында тәрбиелеу ерекшеліктері» атты курстық жұмысы стандарттық талапқа сай тақырыбы өзекті, сапалы түрде жазылған жұмыс деп қарауға ұсынамын.

Кілттік сөздер: отбасы, тәрбие, Мүмкіншілігі шектеулі бар балалар, мұғалім.

Рецензент: Ерубаева А. Р., аға оқытушы

Мазмұны

КІРІСПЕ . . . 3

Мүмкіншілігі шектеулі бар балаларды отбасында тәрбиелеудің теориялық негіздері

1. 1. Мүмкіншілігі шектеулі бар балаларға жалпы сипаттама . . . 10

1. 2. Мүмкіншілігі шектеулі бар балалардың психикалық даму ерекшеліктері . . . 15

1. 3. Мүмкіншілігі шектеулі бар балаларды отбасында тәрбиелеудің ерекшеліктері . . . 21

Мүмкіншілігі шектеулі бар балаларды отбасында тәрбиелеуді анықтаудағы тәжірибелік жұмыстың мазмұны.

2. 1. Естуінде ауытқуы бар балаларды отбасында тәрбиелеуде жүргізілетін жұмыстың барысы . . . 26

2. 2. Естуінде ауытқуы бар балаларға ата-аналарымен сыныптан тыс жұмыстар . . . 29

2. 3. Естуінде ауытқуы бар балаларды отбасында тәрбиелеу жұмысының эксперименттің нәтижесі . . . 32

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 36

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . . 37

ҚОСЫМШАЛАР . . . 38

Кіріспе

Кез келген елдің дамуы, ары қарай жетілуі онда өмір сүретін халықтың білім көрсеткішімен және денсаулығымен бағаланады. Қазіргі кезде болып жатқан әлеуметтік мәселелер: отбасылық, экологиялық, экономикалық дағдарыстар әр түрлі жастағы Мүмкіншілігі шектеулі бар балалардың көбеюіне әкеліп соқтыруда. Соңғы жылдары білім беру мүшелерімен есепке алынған Мүмкіншілігі шектеулі бар балалар мен жеткіншектер саны 40, 5 % өсті. Олардың ортаға дұрыс бейімделе алмауы, өзін тұлға ретінде қалыптастыра алмауы, жұмыс жүргізудің өз деңгейінде жүзеге аспауы, өз құқығын білмеуі, өздеріне қажетті әлеуметтік көмекті ала-алмауы және т. б. себептерден қоғамымызда келеңсіз жағдайлар орын алуда. Л. С. Выготский: «Бала бойындағы кемістікті оларға үнемі қамқорлық көрсетіп, оқыту мен тәрбиелеу істерін жүйелі жүргізу арқылы әлеуметтік жолмен толықтыруға болады» деп айтқан болатын [1, Б. 26] .

Мемлекетімізде Мүмкіншілігі шектеулі бар балаларға назар аударылып, қамқорлық көрсетілуде. 2002 жылғы 11 шілдеде қабылданған Қазақстан Республикасының «Кемтар балаларды әлеуметтік және медициналық-педагогикалық түзеу арқылы қолдау туралы» Заң отандық арнайы білім беруде пайдаланатын негізгі терминдер мен анықтамаларды заңды түрде бекітіп тәжірибеге ұсынған болатын [2] . Осы Заңда көрсетілгендей Мүмкіншілігі шектеулі бар балалар тәрбиеленуге, білім алуға толықтай құқылы екендігі көрсетілген. Бұлар өз кезегінде білімді арнайы мамандарды талап етеді. Дегенмен бүгінгі таңда ұлттық болмысымызға келеңсіз құбылыстардың жастар арасында кең етек алуы жас ұрпаққа қажетті заман талабына сай тәлім-тәрбие жүйесін жаңартуға, ұстаздардың сонымен қатар ата-аналардың алдына аса маңызды міндеттер қойды.

Осы мәселе бойынша бірқатар ғалымдар зерттеген, естуінде ауытқуы бар балалар жайында (Э. И. Леонгард, Е. Т. Самсонова, Е. А. Иванова, Т. В. Пелымский, А. И. Мещеряков, Т. В. Розанова, Н. Д. Шматко, Р. М. Боскис, В. И. Лубовский және т. б. ) еңбектерінде қаралған. Естуінде ауытқуы баланы отбасында ерте тәрбие беру және оқыту мәселесін Ф. А. Раулер кеңінен насихаттаған. Ол естуінде ауытқуы бар балалардың аналарына курстар және кеңестер ұйымдастырған, ауызша стильдік қалыптастыру жалпы және т. б. оқыту мен тәрбиелеу мәселелерін байланысты сұрақтарға кепілдемелер берген.

Отбасының жетекшілік маңызы тәрбиеленіп жатқан баланың тән-дене және рухани дамуына әсер етуші ықпалдар мәні мен мағынасының тереңдігіне тәуелді келеді. Дамуында ауытқулары бар бала үшін отбасы бір жағынан тіршілік қоршауы болса, екінші жағынан - тәрбиелік орта. Баланың алғашқы өмір сүру мен қалыптасу қадамы отбасында өтеді. Отбасы бұл мектеп, ақпарат қайнары, ұжым, әдеп пен өнер кілті. Сондықтан тұлғаның қалыптасу нәтижелігі ең бастысы отбасына тәуелді. Педагогика тарихында отбасында тәрбиелеу мәселесін (Д. Дидро, Я. А. Коменский, П. Ф. Лесгафт, Д. Локк, Ж. Ж. Руссо, В. А. Сухомлинский, Л. Н. Толстой, К. Д. Ушинский) қарастырған. Барлығы баланың ерте жасынан отбасында адамгершілік құндылықтар мен нормаларды меңгеретіне көңіл бөліп, байқаған [3, Б. 105] .

Елбасының әрбір жылғы Жолдауында маңызды мәселелердің бірі ретінде - қоғамның ең бір әлсіз қорғалған мүшелерінің, соның ішінде Мүмкіншілігі шектеулі бар балалардың өмірін лайықты қамтамасыз ету айқын көрсетіледі.

Отбасында Мүмкіншілігі шектеулі бар бала туылған кезде отбасында көптеген қиындықтар пайда болады. Оның ішінде бала дамуындағы кемістіктер салдарынан қиындықтарды көтере алмау, шыдамсыздық пен ата-ана арасындағы түсініспеушілік. Осы кезең неке беріктігін сынағы болады. Бұл жағдай жиі ажырасумен аяқталады, бала толық емес отбасында тәрбие алады. Толық емес отбасында тәрбиеленетін балада жағымсыз әдеттерге жақын болу және үлгерімі төмен болу қаупі жоғары [3, Б. 106 ] .

Естуінде ауытқуы бар балаларға отбасында ерте тәрбие беру қажеттілігі туралы отандық сурдопедагогиканың ойшылдары, соның ішінде В. И. Флеринің «Глухонемые, рассматриваемые в отношении к их состоянию и к способам образования, самым свойственным их природе» деген еңбегінде естуінде ауытқуы бар балалар тұлға ретінде қалыптасып, дамуының негізі баланың жақын адамдары, ең алдымен анасы мейірімімен, махаббатымен баулап алу керек екендігі айтылған. Бала тәрбиесіндегі ең бірінші адам анасы, ол баласы үшін бәрін істей алады. Ол балалардың өмірінің бірінші жылы сөздерді үйренуі, көздері арқылы еліктеумен іске асады.

Тақырыптың өзектілігі. Тақырыптың өзектілігі - бүгінгі күні Мүмкіншілігі шектеулі бар балаларды отбасында тәрбиелеудің маңыздылығы мемлекеттік деңгейде айтылады. Отбасында мүмкіншілігі шектеулі бала тәрбиеленетін болса, бұл отбасыға мемлекеттің және арнайы мамандардың көмегі маңызды. Осы себептен біздің жұмысымыз естуінде ауытқуы бар балалардың отбасында қалай тәрбиелеу керек екенін анықтауға бағытталған.

Қазіргі кездегі өзекті мәселелердің бірі Мүмкіншілігі шектеулі бар балалардың, соның ішінде естуінде ауытқуы бар балалардың отбасында тәрбиеленуі, оған отбасылық қолдау білдіруін жан-жақты қарастыру және анықтау мәселелері «Мүмкіншілігі шектеулі бар балаларды отбасында тәрбиелеу» деп тақырыпты алуға негіз болды.

Зерттеу жұмысының мақсаты. Мүмкіншілігі шектеулі балаларды отбасында тәрбиелеу ерекшеліктерін теориялық тұрғыдан негіздеу.

Зерттеу жұмысының мiндеттері.

Мүмкіншілігі шектеулі бар балаларға сипаттама беру.
Мүмкіншілігі шектеулі бар балалардың психологиялық ерекшеліктерін анықтау.
Мүмкіншілігі шектеулі бар балаларды отбасында тәрбиелеудің мән-мағынасын ашу.

Зерттеу нысаны. Мүмкіншілігі шектеулі бар балаларды оқу-тәрбиелеу үдерісі.

Зерттеу пәні. Мүмкіншілігі шектеулі бар балалар мен оларды тәрбиелеп отырған ата-ана арасындағы қарым-қатынас.

Ғылыми болжамы. Егер Мүмкіншілігі шектеулі бар балалардың ата-аналарымен әңгімелесіп, сауалнама жүргізетін болсақ және сыныптан тыс жұмыстар жүргізетін болсақ, онда сол арқылы отбасында балаға қандай тәрбие әдістерін қолданатынын білеміз, өйткені сол арқылы бала тәрбиесінің ерекшеліктері анықталады.

Зерттеу әдістері. Зерттеу мәселесі бойынша тиісті әдебиеттерді теориялық талдау, педагогикалық бақылау, әлеуметтік сауалнамалар, анкеталар, әңгімелесу, қорыту.

МҮМКІНШІЛІГІ ШЕКТЕУЛІ БАР БАЛАЛАРДЫ ОТБАСЫНДА ТӘРБИЕЛЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ. Мүмкіншілігі шектеулі бар балаларға жалпы сипаттама.

Мүмкіншілігі шектеулі бар балалар - бұл әр түрлі немесе бірнеше анализаторлардың (көру, есту, қимыл-қозғалыс, сөйлеу) қызметіндегі бұзылулар салдарынан, сондай-ақ, ОЖЖ органикалық зақымдануы салдарынан психикалық және дене бітімдік дамуында тежелуі (бұрмалануы) бар балалар [4] . Қазіргі уақытта Мүмкіншілігі шектеулі бар балалардың жіктелуінің бірегей ұстанымдары жоқ.

Зерттеушілер М. А. Власов және М. С. Певзнер («Учителю о детях с отклоненями в развитии» М. 1967ж. ) дамуында ауытқулары бар балалардың келесі топтарын бөліп шығарған: [5] .

Сенсорлық кемістіктері бар балалар (есту, көру, сөйлеу

қабілеттері, тірек қимыл аппараты мен сенсомоторикасы бұзылған) ;

Психикалық дамуы тежелген балалар;
Астеникалық немесе реактивті күйге және даулы күйзеліске шалдыққан балалар;
Психопатиялық мінез-құлықты балалар (мінез-құлықтың эмоциялық бұзылыстары) ;
Ақыл-ойында кемістіктері бар балалар ( жеңіл, орташа, ауыр) ;
Психикалық аурулардың бастапқы белгілері бар балалар (шизофрения, эпилепсия, ұстамалы жүйке ауру және т. б. ) .

Ең бірінші көруінде ауытқуы бар балаларға тоқталсақ, өйткені адамның өміріндегі 80 % ақпаратты адам көз арқылы қабылдап алады [6] . Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының мәліметтері бойынша әлемде 10 миллионнан астам көрмейтін адамдар бар. Көру қабілетінің зақымдалуының кеңінен таралуы салдарынан көрмейтін балалардың саны азаяр емес.

Көру функциясының бұзылуы нәтижесінде адамның дамуы тежеледі.

Қазіргі заманғы көптеген елдерде адамдардың көру қызметінің бұзылуына орай, зағип адамдарды соқырлар және көру қабілеті төмендегендер, нашар көретіндер деп бөлінеді. Нашар көретін балалар кейбір тітіркендіргіштікпен, тұйықтықпен сипатталатын мінез-құлқындағы ерекшеліктермен ерекшеленеді. Бұл жетіспеушіліктің салдарынан ойында, оқуда, құрдастарымен қарым-қатынаста болатын қиындықтармен түсіндіріледі. Сондықтан нашар көретін балалар оқыту мен тәрбиелеудің арнайы жағдайын талап етеді. Арнaйы педагогикада көруі бұзылған тұлғаларды оқыту мен тәрбиелеу мәселесін зерттейтін ғылымды - тифлопедагогика деп атайды.

Тифлопедагогика грек сөзінен алғанда «tiflus» - соқыр, педагогика-тәрбиелеймін деген мағынада. Тифлопедагогика арнайы педагогиканың бөлігі болып табылады. Тифлопедагогиканың негізін салушы француз ғалымы В. Галюи және Д. Дидро болып табылады. 19 ғасырдың бас кезінен бастап соқыр балаларға арналған мектептер ашыла бастады. 1917 ж. Қазан революциясынан кейін соқыр балаларға арналған халықтық білім беру жүйесінің қосымша бөлігі болды [7] .

Көру қабілетінің көзілдірікті пайдаланғандағы мүмкіндігі бойынша, нашар көретін балаларды келесі топтарға бөліп қарастырады: [1, Б. 56]

Соқырлар - көру сезімі мүлдем жоқ, көру қабілетінің қалдығы көзілдірікпен 0, 04 д, сондай-ақ, жарықты сезіну қабілеті сақталуы мүмкін.

Тотальды соқырлық немесе мүлдем көрмейтіндер - көру сезімі мүлдем жоқ балалар.

Жартылай немесе парциалды соқырлар - олар жарықты сезінеді, пішіндерді ажырата алады, көру мүмкіндігі 0, 005 д - 0, 04 д.

Нашар көретіндер - бұлардың көру мүмкіндігі 0, 05 д - 0, 02 д. Бұл балалар ақпаратты осы көру анализаторы арқылы қабылдайды. Оқу, жазу үдерістерінде осыған сүйенеді [1, Б. 56] .

Кемістіктің пайда болу уақытына қарай, балалар екі категорияға бөлінеді:

Туа біткен соқырлық. Бұл тумысынан соқырлар немесе 3 жасқа дейін көз жанарын жоғалтқандар. Бұлардың көру арқылы бұрынғы алған мағлұматтары жоқ. Сондықтан, барлық психикалық үдерістер басқа органдардың негізінде жүзеге асады.
Жүре пайда болған соқырлық. Бұл мектепке дейін немесе одан кейінгі кезеңде көз жанарын жоғалтқандар. Көру анализаторының зақымдану тереңдігі, өзіндік белгілерімен барлық сенсорлық жүйенің дамуына әсерін тигізеді. Яғни, қоршаған ортаны тану жолын анықтайды. Бұл балалардың көбінде, орталық жүйке жұмысының бұзылуы, БЦП, ПДТ, есуастық дәрежесіндегі олигофрения, энцефалопатия, невроз тәріздес күйлер, гидроцефалия т. б. екінші кемістіктер болады [1, Б. 56] .

Келесі ауытқу - қимыл-қозғалыс, яғни тірек-қимыл аппаратының зақымдануы. Балаларда туа біткен және жүре пайда болған аурулардың 5-7% тірек-қимыл аппаратының бұзылулары құрайды [8, Б. 142] . Бүгінгі таңда тірек-қимыл аппараты зақымданған балалардың саны күннен күнге өсуде, олардың 89 %-н балалар сал ауруы (церебральды сал ауруы) бар балалар құрайды.

«Тірек-қимыл аппараты қызметінің бұзылуы» деген ұғымға әртүрлі себептерден пайда болған және алуан түрлі көрініс беретін қимыл-қозғалыс бұзылуы енеді. Тірек-қимыл аппараты патологиясының келесі түрлері ажыратылады:

Жүйке жүйесінің аурулары:

1. балалардың церебральды параличі (сал) ;

2. полиомиелит;

Тірек-қимыл аппаратының туа біткен патологиясы:

туа біткен жамбастың шығуы;
қисық мойындық;
маймақ аяқтық;
табан деформациялары;
омыртқа дамуының кемістіктері;
аяқ-қолдардың кеміс дамуы;

артрогрипоз (құбыжықтық) .

Мидың, жұлынның және аяқ-қолдың аурулары мен зақымданулары:

полиартрит;
жұлынның және мидың жарақаттануы;
қанқа аурулары (туберкулез, остеомиелит) ;
сүйек ісіктері;
қаңқаның жүйелі аурулары (хондродистрофия, рахит) .

Қимыл-қозғалыс зақымдану дәрежесіне қарай, деңгейлеріне қарай, бұл категориядағы балалар үш топқа бөлініп қарастырылады:

қимыл-қозғалыс қызметінде, ауыр бұзылуы бар балалар;
орташа дәрежедегі қимыл-қозғалыс бұзылуы бар балалар (сан жағынан ең көбі) ;
жеңіл дәрежедегі қимыл-қозғалыс бұзылуы балалар.

Бұл балалардың көпшілігінде, тірек-қимыл аппаратының бұзылуымен бірге, екінші кемістіктер жиі кездеседі. Мұның клиникалық көрінісі - қозғалыс кемістігі (жетілмеу, зақымдану, дамудағы тежелу т. б. ) .

«БЦП» - балалардың церебральды сал ауруы немесе паралич, бұл жүйке жүйесінің ауыр науқасы. БЦП - мидың қозғалыс жүйесінің зақымдануынан пайда болатын, бұлшық ет қызметіне орталық жүйке жүйесі тарапынан бақылаудың болмауымен немесе жеткіліксіз бақылануымен көрініс беретін, қимыл-қозғалыстар бұзылысының бір тобы.

БЦП түрлеріне ортақ спецификалық бұзылулар:

Паралич (сал) пен парез;
Бұлшық ет тонусының бұзылуы;
Сіңірлік және периостальды рефлекстердің күшеюі (гиперрефлексия) ;
Синкинезиялар;
Тізбекті тіктелу рефлекстерінің жеткіліксіз дамуы (статикалық-кинетикалық рефлекстер) ;
Тепе-теңдік реакциясының қалыптаспауы мен қимыл қозғалыс координациясының бұзылуы (атаксия) ;
Қозғалыс түйсіктерінің бұзылуы (кинестезиялар) ;
Ырықсыз қимыл-қозғалыстар;
Қозғалыс рефлекстері;
Патологиялық рефлекстер (жазылу және бүгілу) ;
Позотондық рефлекстер [9] .

Сөйлеу - тек aдамға ғана тән ең маңызды психикалық қызмет, қарым-қатынас қызметінің негізі. Сөйлеу кезіндегі ауытқу - сөйлеу патологиясы есту, көру және қозғалыс анализаторларының перифериялық және орталық бөліктерінің зақымдануы салдарынан болады. Логопедия - сөйлеу қабілетінің бұзылуы, олардың алдын алу, анықтау және арнайы оқыту мен тәрбиелеу құралдары арқылы жою туралы ғылым.

Есту анализаторларының перифериялық бөлігі зақымданған кезде, ауызша сөйлеуді қабылдау мүмкіндігі бұзылады. Бұл сенсорлық афазия немесе алалияны туғызады, сөйтіп, фонемалық қабылдау қабілеті зардап шегеді. Ал көру анализаторының кейбір бөліктерінің зақымдануы, жазба тілді қабылдау мүмкіндігін қиындатады. Сол сияқты, қозғалыс анализаторларының моторлық аймақтарының зақымдануы, дыбыстаудың кемістігін тудырады.

Сөйлеудегі бұзылу келесі топтарға бөлінеді:

Фонетикалық бұзылулар;
Лексикалық-грамматикалық бұзылулар;
Әуендік-екпіндік бұзылулар;
Қарқынды-ырғақтық бұзылулар;
Жазба тілдің бұзылулы;
Сөйлеудің жүйелі бұзылуы [1, Б. 70] .

Сөйлеу әрекетінің дамуында, бала өмірінің алғашқы үш жылы маңызды болып есептеледі. Өйткені, алғашқы кездегі баланың уілдеуі, оның сөйлеу және психикалық дамуының келешекте дұрыс қалыптасуына кепілдік бермейді. Уілдеу қалыпты дамудағы сау балада да, сондай-ақ, Мүмкіншілігі шектеулі бар балада болады.

Есту қабілеті -жан-жағымыздағы нәрселердің дыбыстық құбылыстар түрінде бейнеленуі, адамның дыбыстарды ажыратып қабылдау қабілеті. Бұл қабілет есту талдағыштары арқылы іске асырылады. Естуінде қабілетінің бұзылуының түрлерінің көп болуы, оны саралап, саңырау балаларды бірнеше топқа бөлуге жағдай жасайды. Мұның мәні, саңырау балаларды оқыту мен тәрбиелеу жұмыстарын ұйымдастыруда, балалардың қандай мекемеде білім алу қажеттілігін анықтауда көмектесетінмен айқындалады.

Сурдопедагогика - бұл есту қабілеті зақымдалған үлкен адамдардың, балалардың білім алуын және тәрбиеленуін зерттейтін ғылыми пән [10, Б. 5] .

Аудиометрия - құлақтың зақымдалған орнын және дәрежесін зерттеу болып табылады.

Кохлеарлық имплантация - бұл жоғары дәрежелі дамыған электрондық есту қабілетін протездеу жүйесімен хирургиялық жолдың көмегімен жартылай имплантант қолдану. Кохлеарлық имплант бұл есту аппараттары нәтижесіз, мүлдем естімейтін не есту қабілеті ауыр зақымданған адамдарға көмек ретінде қолданылатын медициналық құрал. Естімейтін адамдардың есту қабілетін қалпына келтіруге көмектеседі. "Кохлеа" сөзі латын тілінен аударғанда "Ұлу" дегенді білдіреді. Кохлеарлы импланттың құрылысы негізі екі бөлімнен тұрады: 1) Имплант - хирургиялық жолмен ішкі құлаққа орналастырылады. 2) Сөйлеу процессоры - құлақ сыртында, құлақ артында орналастырылады. Кохлеарлық имплантты сәбиге де, мектеп жасындағы не үлкен адамдарға да орналастырады. Дыбыстарды сөйлеу процессоры дыбыстарды талдайды және электрлік импульске жалғасады. Бұл импульстер тасымалдаушы, яғни зақымдалған теріден имплантқа дыбыстарды жібереді.
Дыбыстар жиілікпен, интенсивтілікпен және озылмалығымен сипатталады. Дыбыстың күші мен интенсивтілігі децибелмен (ДцБ) өлшенеді.

Мысалы:

жапырақтың сыбдыры - 10 ДцБ;
құлақтың түбінен сыбдыры - 25-30 ДцБ;
орташа сөйлеу дыбысы - 60-70 ДцБ;
қатты музыка дыбысы - 80 Дцб;
метродағы поездың дыбысы - 90 ДцБ;
балғамен темірді соғу - 100 Дцб;
авиациялық мотордың дыбысы - 120 ДцБ [1, Б. 52] .

Классификацияның негізгі критерийлері - есту қабілетінің жоғалу уақыты, дәрежесі, сөйлеудің қалыптасу деңгейі болып табылады (Р. М. Боскис) . Осы көрсеткіштер бойынша, бұл балаларды бірнеше топқа бөледі [1, Б. 53] :

Саңырау балалар- мүлде естімейтіндер. Оның ішінде ерте жастан

саңырау болғандар және жүре келе, есту қаілетін жоғалтқандар. Ерте саңырау болғандарға, туа біткен және сөйлеу қалыптасқанға дейін саңырау болғандар жатады. Бұл балаларда кейде, жартылай есту қабілеті сақталады, олар өте қатты дыбыстарды естиді.

Жүре келе, саңырау болғандарға сөйлеу қалыптасқаннан кейін, есту қабілетін жоғалтқандар жатады. Бұлар сөйлей алады, ерін қимылы арқылы, айтушыны түсінеді.