Музыка мұғалімінің музыкалық - педагогикалық шеберлігі
Қазақстан Республикасының Мәдениет және Спорт министрлігі
Құрманғазы атындағы Қазақ ұлттық консерваториясы
Қырықбаева Сәния Қуанышқызы
Қазіргі мектеп реформалары жағдайындағы музыка мұғалімінің тұлғасы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
мамандығы бойынша - Музыкалық білім беру
Алматы 2020
Қазақстан Республикасының Мәдениет және Спорт министрлігі
Құрманғазы атындағы Қазақ ұлттық консерваториясы
Музыкалық білім беру кафедрасы
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі
Калиакбарова Л.Т
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Қазіргі мектеп реформалары жағдайындағы музыка мұғалімінің тұлғасы
мамандығы бойынша - Музыкалық білім беру
Орындаған:Қырықбаева С.Қ
Ғылыми жетекші:Байжуманова Ж.И
Алматы 2020
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
І БӨЛІМ. Қазіргі мектеп реформалары жағдайындағы музыка мұғалімі тұлғасының ғылыми-теориялық негіздері ... ... ... ... ... ... ..
1.1 Музыка мұғалімінің тұлғалық мазмұны және оның тарихы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.2 Жаңа заман талабына сай музыка мұғаліміне қойылатын негізгі талаптар мен міндеттер
ІІ БӨЛІМ. Қазіргі мектеп жағдайындағы музыка мұғалімінің тұлғасын тәжірибелік - эксперементалды зерттеу
2.1 Қазіргі музыка муғалімінің мектеп талаптарына сай сабақ жүргізу технологиясы ... ... ... ... ... ... ... ..
2.2 Зерттеу жұмысының мазмұны мен нәтижесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ МӘДЕНИЕТ ЖӘНЕ СПОРТ МИНИСТРЛІГІ
ҚҰРМАНҒАЗЫ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ КОНСЕРВАТОРИЯСЫ
Факультет: Вокал, дирижерлау және музыкалық білім беру
Кафедра: Музыкалық білім және педагогика
Мамандығы:5В010600-Музыкалық білім
АҢДАТПА
Қазіргі мектеп реформалары жағдайындағы музыка мұғалімінің тұлғасы тақырыбындағы дипломдық жұмысы. Музыка мұғалімінің тұлғасын дамыту орта мектептегі білім беру үдерісінің ажырамас құрамдас бөліктерінің бірі болып табылады. Оқушылардың музыкалық қабілеттерін дамыту қажеттілігі қазіргі әлеуметтік мәдени жағдайға байланысты. Заманауи музыка мұғалімінің тұлғасы баланың жан-жақты дамуында ерекше рөл атқарады. Музыка мұғалімінің тұлғасы біліктілікті, дарындылықты, шығармашылықты, заманауилықты, актерлық шеберлікті, жан-жақтылықты құрайды.
АННОТАЦИЯ
Тема дипломной работы Личность учителя музыки в условиях современной школьной реформы. Развитие личности учителя музыки является одной из неотъемлемых частей образовательного процесса в средней школе. Необходимость развития музыкальных способностей школьников зависит от текущей социокультурной ситуации. Личность современного учителя музыки играет особую роль в общем развитии ребенка. Личность учителя музыки - это компетентность, талант, креативность, современность, актерское мастерство, универсальность.
ANNOTATION
The theme of the thesis is "Personality of music teacher in the conditions of modern school reform". The development of the personality of a music teacher is one of the integral parts of the educational process in high school. The need to develop musical abilities of school children depends on the current sociocultural situation. The personality of the modern music teacher plays a special role in the overall development of the child. The personality of a music teacher is competence, talent, creativity, modernity, acting, versatility.
Кіріспе
Болашақ музыка мұғалімінің педагогикалық іс-әрекетінің кәсіпқойлығын қалыптастырудың заңды кезеңдері білім, білік және дағды болып табылады. Сонымен бірге көркемдік-шығармашылық қабілеттерінің дамуы үнемі жүріп тұрады. Музыка мұғалімі мамандығы - педагогика мен музыка, жалпы педагогикалық және арнайы қабілеттер міндетті болып табылады.
Музыканы оқыту әдістемесі курсы жалпы білім беретін мектептегі музыкалық-педагогикалық қызметтің міндеттерін,мазмұнын және ұйымдастырылуын зерттейтін негізгі пәндердің бірі болып табылады. Музыкалық білім берудің теориясы мен әдістемесімен бірігіп мектепте музыка оқытудағы кәсіби тәсілдердің негізгі заңдылықтары оқытылады. Кез-келген педагогикалық мақсатқа жетудің болдары әртүрлі болуы мүмкін.
Музыка мұғалімінің практикалық іс-әрекетінің ерекшеліктері келесі принциптерге сүйенеді: сабақтың ерекше эмоционалды және эстетикалық атмосферасын құру қажеттілігі, оқушы тұлғасының руханилығы, потенциалды дамыту мен қалыптастыруға назар аударту, музыка тыңдау, орындау, музыкалық және орындаушылық іс-әрекетке қатысу барысында жеке шығармашылықты қабылдау арқылы ұжымдық қызметтің әртүрлі түрлері келісілген сабақтарды ұйымдастыру.
Оқу құралы музыка мұғалімінің музыкалық және педагогикалық технологияларының мәнін анықтауды қарастырады, олар: музыка тыңдау, музыкалық қойылым, балалардың музыкалық аспаптарында ойнау.
Мұғалімнің жұмысы, біріншіден, адамзат қоғамы тарихында жинақталған ғылым негіздерін үйрету, екіншіден, шәкірттерімен әрдайым байланыста болып, білсем-үйренсем деген баланың мүмкіндіктерін басшылыққа алуға дайын маман. Бүгінгі мұғалім оқушыларға ғылым негіздерін үйретіп қана қоймай, оларды білім, ақпарат, экономика әлеміне енуге, яғни бәсекеге қабілетті ортада өмір сүруге тәрбиелеу керек. Мұны тек жақсы мұғалім жасай алады.
Зерттеудің өзектілігі: дипломдық жұмысымыздың өзекті мәселесі ретінде мұғалімдердің тұлғасы қазіргі мектеп реформалары жағдайына сай еместігінде. Себебі, мұғалімдердің біліктілігінің аздығында, білім деңгейі жоғары бола тұра өз ойын жеткізе алмауы, оқушымен қарым-қатынасының дұрыс болмауы осындай мәселелер мұғалімнің тұлғалық қызметіне кері әсерін тигізіп жатады.
Ал, мектеп жүйесінде мұғалімдердің сабақ жүргізу бағыты көбінесе тұлғалық қызметіне байланысты. Жаңа заман талабына сай мұғалім өзгеріп отыруы тиіс. Мысалы, сабақтарды бірсарынды, қызықсыз жүргізбей керісінше жаңа технологияларды пайдалану арқылы оқушыны қызықтырып, өзіне оқушыны баулуы тиіс. Осы мәселелерді қамти отырып, мен дипломдық жұмысымның тақырыбын Қазіргі мектеп реформалары жағдайындағы музыка мұғалімінің тұлғасы деп тандауымның бірден - бір себебі осы.
Зерттеу мақсаты: Музыка мұғалімінің тұлғалық мазмұның және оның тарихын теориялық тұрғыда негіздеу және музыка мұғаліміне қойылатын талаптар мен міңдеттерді анықтау, оның тиімділігін тәжірибе жүзінде тексеру.
Зерттеу жұмысының нысаны: музыка мұғалімінің оқу-тәрбие үрдісі.
Зерттеудің міндеттері:
1. Музыка мұғалімінің тарихын және тұлғалық мазмұнының теориялық негізін анықтау;
2. Жаңа заман талабына сай музыка мұғаліміне қойылатын негізгі талаптар мен міндеттерді анықтау;
3. Қазіргі мектеп реформалары жағдайында музыка мұғалімінің тұлғасын кенінен зерттеу
4. Оқу-тәрбие үрдісіндегі музыка мұғалімінің тұлғасын тәжірибе жүзінде ұсыну;
Зерттеудің ғылыми жаңалығы:
- мұғалімнің оқушылардың сабаққа деген ынтасын арттыруда басшылыққа алатын, тәжірибе жүзінде іске асқан әдістері анықталды.
- оқушылардың музыка сабағында музыкалық тәрбиесін пайдаланудың шарттары анықталды.
Зерттеудің әдіснамалық және теориялық негіздері: мұғалім-музыкант, жеке тұлға, педагогикалық шеберлік, музыкалық-педагогикалық теориялар, музыкалық - орындаушылық қабілеті туралы философиялық, педагогикалық, психологиялық, теория мен эксперименттің арақатынасы туралы тұжырымдар, тұлға және оны қалыптастырудағы іс-әрекет теориялары.
Дипломдық жұмыстың құрылымы:
Дипломдық жұмыс кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Дипломдық жұмыс ішінде кестелер қолданылған.
І БӨЛІМ. Қазіргі мектеп реформалары жағдайындағы музыка мұғалімі тұлғасының ғылыми-теориялық негіздері
1.1 Музыка мұғалімінің тұлғалық мазмұны және оның тарихы
Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президентi Н.Назарбаев Қазақстан жолы - 2050: Бiр мақсат, бiр мүдде, бiр болашақ Жолдауында Ұлт көшбасшысы: Бiз үшiн ортақ тағдыр - бұл бiздiң Мәңгiлiк Ел, лайықты әрi ұлы Қазақстан! Мәңгiлiк Ел - жалпы қазақстандық ортақ шақырағымыздың ұлттық идеясы. Бабаларымыздың арманы, - деп тұжырымдайды. Сонымен қатар Н.Назарбаевтың Ұлттық салт-дәстүрлеріміз, тіліміз бен музыкамыз, әдебиетіміз, жоралғыларымыз, бір сөзбен айтқанда ұлттық рухымыз бойымызда мәңгі қалуға тиіс- деп ұлттық музыкамызға тоқталған болатын[1].
Ұстаз термині ежелгі Грецияда құлдық кезеңінде пайда болған, кейінірек бұл термин біріккен ғылымның атауына айналды. Ол кезде бұл термин құл иелерінің балаларын мектепке апаратын құлды білдірді. Мектеп туралы алғашқы ақпаратты б.з.д. 2500 жылы бұрын Египет әдебиетінен табуға болады. Онда төрелердің балаларына арналған сарай мектебі туралы айтылады. Кейінірек мектеп ұғымы ежелгі Грецияда пайда болды және терминнің негізгі мағынасы осы күнге дейін өзгерген жоқ. Сол уақыттан бастап мектеп - білім беру орны болып қалыптасты.
Педагогикалық кәсіптің қалыптасуының алғашқы кезінен бастап мұғалімдерге ең алдымен тәрбиелеушілік, бірегей және бөлінбейтін функциялар тән болды. Мұғалім дегеніміз - тәрбиеші, тәлімгер. Бұл оның азаматтық және адами мәні.
Тәрбиелік ықпал етпей оқытуға болмайтыны сияқты, тәрбиеленушілерді білім, білік және дағдылардың күрделі жүйесімен қамтамасыз етпей, тәрбиелік міндеттерді орындау мүмкін емес. Барлық ғасырларда жетекші ойшылдар ешқашан оқыту мен тәрбиелеуді қарама-қарсы қойған емес, тіпті олар мұғалімді ең алдымен тәрбиеші деп атаған.
Қазіргі сөздіктерде тәрбиеші басқа адамның дамуы үшін жауапкершілік алатын және сол адамды тәрбиелеумен айналысатын тұлға ретінде анықталған. Мұғалім және оқытушы сөздері кейінірек пайда болды, өйткені қоғам білімнің өзіндік құндылық екенін және балаларды тәрбиелеу үшін арнайы ұйым қажет екенін түсінді. Бұл қызмет оқыту деп атала бастады[2].
Ұстаз болашақ ұрпақтарды қоғамдық өмірге тез әрі оңай қосылуға және сол қоғамның сол мақсаттарды жүзеге асыратын адамдармен қамтамасыз ету қабілетін арттыруға бағытталған тәрбиелеу және оқыту қажеттілігімен байланысты әлемдегі ең танымал мамандықтардың бірі.
Ұстаздар мен мұғалімдер адамзатқа ежелден бері белгілі болса да, тек жаңа заманда ғана ең көп тараған мамандыққа айналды.
Осыдан жүз жыл бұрын халықтың көп бөлігі, тіпті еуропалық отбасылар да тәрбие мәселесін халықтық және отбасылық педагогика әдістері арқылы шешуге мәжбүр болды. Бұл әдістің өз артықшылықтары болды (оларды білім беру қызметкерлері жиі айтпайды) және оның кемшіліктері де болды. Ал білім беруге арнайы адам жалдауға адамдардың тек аз бөлігінің (патшалар, ақсүйектер) қолы жетті немесе тек арнайы мамандықтардың қажеттілігіне байланысты іске асты (мысалы, әскери дайындық, мамандыққа үйрету).
Әр ғасырда білім беру мен оқыту міндеті әр түрлі адамдарға жүктеледі: тәрбиешілер, кураторлар, мұғалімдер. К.Д.Ушинскийдің өзі оқушыны сапалы тәрбиелеу мәселесін білім беруден жоғары қояды, өйткені оның пікірінше, егер ол бір адамға білім беріп, нашар тәрбиеге байланысты ғылымды жаман мақсатта қолданса, онда ол білім алудан гөрі қоғамға қауіпті болуы мүмкін[3].
Мұғалім қандай болса қоғамда сондай деген заңдылық ерте уақыттан-ақ белгілі. Адамзат өркениетінің даму тарихында тек жақсы мектептері мен мұғалімдері бар елдер ғана алға озып шыққан. Мұғалімнің рөлінің төмендеуі әрдайым жағдайды нашарлататын және әдет-ғұрыпты нашарлататын ауыр жағдайларға алып келеді.
Педагог-психолог Ш.А. Амонашвили мұғалімнің тұлғалық сапасын былай анықтайды:
Біріншіден, біз мейірімді болуымыз керек және балаларды жақсы көруіміз керек;
Екіншіден, біз балаларды түсіне білуіміз керек;
Үшіншіден, біз оптимистік болуымыз керек. Біз педагогикамызға, білім берудің трансформациялық күшіне сенуіміз керек.
Төртіншіден, болашақ музыка мұғалімі олардың жақсы жақтарын көре алады және кемшіліктерін жоюға көмектеседі. Бұған эмпатия көмектеседі [4].
Тұлға - бұл мұғалімнің кәсіби құзыреттілігінің үшінші блогы. Бұл жеке тұлға (оның құндылық бағдары, мағыналары, идеалдары) педагогикалық іс-әрекеттің және қарым-қатынастың мәнін анықтайды: мұғалім не үшін жұмыс істейді, қандай мақсаттар мен міндеттер қояды, мақсаттарға жету және проблемаларды шешу үшін қандай әдістер мен тәсілдерді таңдайды. Демек, тұлға - мұғалім жұмысының негізгі факторы.
Кәсіби құзіреттіліктің осы блогын сол жоспарға сәйкес қарастырылады: кәсіби білім, педагогикалық шеберлік, кәсіби ұстаным, мұғалімнің жеке басының психологиялық қасиеттері.
Біз жеке тұлғаның кәсіби білімін оның құрылымымен салыстырған жағдайда, мұғалімнің жеке құрамына мыналар кіреді:
oo тұлғалық мотивация (тұлғаға бағдарлау және оның түрлері);
oo тұлғалық ерекшеліктер (педагогикалық қабілеттер, сипат және оның ерекшеліктері, психикалық процестер мен тұлғаның күйлері);
oo Жеке тұлғаның интегралды белгілері (педагогикалық өзін-өзі тану, жеке стиль) мұғалімнің жеке басының бірегейлігін анықтайды.
Адамның мотивациясы оның бағдарлауымен, оның ішінде құндылықтармен, мотивтермен, мақсаттармен, мағыналармен, мұраттармен байланысты. Тұлғаға бағдарлау адамның әлемге және өзіне деген негізгі қарым-қатынастар жүйесін, оның мінез-құлқының және әрекеттерінің семантикалық бірлігін анықтайды, адамның тұрақтылығын қалыптастырады, оған сыртқы немесе ішкі қалаусыз әсерлерге, өзін-өзі дамыту мен кәсібиліктің негізі, мінез-құлық мақсаттары негіз болады және құралдар моральдық бағалаудың анықтамалық нүктесі болып табылады.
Жалпы, мұғалімдердің бағдарларын ажыратуға болады: азаматтық, танымдық және өзін-өзі тәрбиелеу.
Педагогикалық бағдарлау - бұл мұғалім мамандығына деген ынталандыру, ең бастысы оқушының жеке басының дамуына тиімді бағдарлау (балаларға деген махаббатпен шектелмейді). Педагогикалық бағыттың тұрақты бағыты - мұғалім болу, болуға ұмтылу және олардың жұмысындағы кедергілер мен қиындықтарды жеңуге көмектесу. Мұғалімнің жеке басының бағыты оның барлық кәсіби өмірінде және жеке педагогикалық жағдайларында көрініс табады, оның мінез-құлқы мен логикасын, тұлғаның барлық келбетін анықтайды. Рас, бұл кейде мұғалімнің сыртқы келбетінен көрінеді. Педагогикалық бағыттың дамуына мұғалімнің мотивациясының өз жұмысының объективті психологиялық сферасына ауысуы әсер ететіні белгілі, оқушылардың жеке тұлғаға деген қызығушылығын арттырады.
Педагогтың жеке қасиеттеріне оның қабілеттері, мінезі мен психикалық жағдайы, жеке психикалық функциялардың даму деңгейі (ерік, ақыл, сөйлеу және т.б.) жатады.
Қабілеттер, әдетте, оның іс-әрекеттерін сәтті жүзеге асыруға ықпал ететін жеке қасиеттер ретінде қарастырылады. Педагогикалық қабілеттер объектіге, құралдарға, педагогикалық жұмыс жағдайларына деген ерекше сезімталдық және оқушылардың қажетті қасиеттерін және жеке тұлғаны қалыптастырудың тиімді үлгілерін қалыптастыратын жеке тұрақты қасиеттер ретінде анықталады [5].
Педагогикалық мамандық қазіргі әлемдегі ең маңыздылардың бірі. Өйткені, мұғалім - қоғамдағы басты тұлға. Балалардың тәрбиесі мен білімі мұғалімге, оның жеке басына байланысты. Танымал педагогтар әрдайым мұғалімдердің қоғамдағы рөлін бағалайды.
Білім беруді модернизациялау жағдайында оқытудың барлық модельдері екінші буынның федералды мемлекеттік білім стандарттары аясында жүзеге асырылады, бұл мұғалімдердің кәсібилігіне айтарлықтай талаптар қояды. А.Макаренко жазғандай: Мұғалімнің шеберлігі - бұл ерекше өнер емес ... бірақ бұл дәрігерге өз шеберлігін қалай үйретуді, музыкантты қалай оқытуды үйрету керек мамандық.
Оқытушы А.С.Макаренко педагогикалық практикасына ерекше назар аударды және оны теориялық тұрғыдан жалпылауға тырысты. А.С.Макаренко шығармашылық еркіндікті ерекше түсіндіруден айырылған, шамалы тексеріске ұшыраған мұғалім оқушыға зиян тигізеді деп сенді. Тәрбиеші қатерге, педагогикалық өзара әрекеттесудің қиын және болжанбайтын жағдайларында маневр жасауға, бірақ шешуші болып табылатын оның нақты параметрлері аясында маневр жасауға құқылы.
А.С.Макаренко жеке тұлғаны диалектикалық бірлікте тәрбиелеуді бүкіл ұжымның тәрбиесімен байланыстырды. Ол жеке адамды да, команданы да, содан кейін әр адамның командасы арқылы тәрбиелеу керек деп есептеді. Макаренконың айтуынша, тәрбие жұмысының нақты формасы бұл ұжымдағы қарым-қатынас. Ол мұғалім қате жасау қаупі болса да, оптимистік гипотезасы бар адамға жүгінуге міндетті деп атап өтті.
Макаренконың айтуы бойынша білім берудің жетекші құрамдас бөлігі педагогикалық мақсат болып табылады. Мақсат оқу процесінің мазмұнын, оның әдістері, құралдары, нәтижелерін анықтайды. Мұғалім мақсатқа жетпейтін кез-келген құралға жол бере алмайды. Мұғалім әр әрекетте әрдайым мақсат қоюы керек, өз жұмысының нәтижесін көрсете білуі және осы нәтижеге жетуі үшін барлық жағдай жасауы керек.
Ұлы ұстаздың пікірінше, ешқандай білім беру жүйесін тұрақты деп санауға болмайды, өйткені баланың өзі өзгеріп, жеке дамудың жаңа кезеңдеріне енуде, оның өмір сүру және еңбек жағдайлары өзгеріп отырады, біздің еліміз және оның жас ұрпаққа қойылатын талаптары да өзгеруде. Сондықтан мұғалім оның шығармашылық дамуын қамтамасыз ететін және ескірген әдістерді, мақсаттар мен талаптарды уақытылы алып тастайтындай етіп педагогикалық құралдар жүйесін құруы керек. Керісінше, білім беру мақсаттарымыз өзгермейді. Бұл мұғалімнің тағы бір функциясы - қоғамның қазіргі заманғы талаптарына сәйкес жаңа білім беру мақсаттары мен оларға қол жеткізу жолдарын құру.
Мұғалім бақылаушыға формальды түрде жазлауға немесе, марапаттауға құқылы,ол өзінің атынан бұйрық шығармауы керек, әсіресе бұйрық бермеуі керек. Мұғалім формальды бақылау функцияларынан босатылған кезде ғана ол барлық оқушылардың сеніміне ие болып, өз жұмысын лайықты орындай алады.
А.С.Макаренконың айтуы бойынша мұғалімнің жеке басына қойылатын тағы бір талап - бұл педагогикалық тәжірибенің болуы және үнемі жинақталуы, оның балалармен қарым-қатынаста үнемі дамуы. Оқытушы әрдайым жағдайдың ерекшелігін және оқушының жеке ерекшеліктерін ескере отырып, өзінің жеке оқу әдісін табуы керек, ол басқаларға қарағанда оқушының іс-әрекетін өзгерте алады, ең жақсы нұсқаны таңдай алады. Сіз бұл әдісті экранда оқушы үшін жұмыс жасайтын шығармашылық нұсқалар мен толықтыруларсыз іздей алмайсыз.
А.С.Макаренко жеке тұлғаны бөлшектеуге тәрбиелеу әрекеттеріне қатты қарсылық білдірді, білім беруде жан-жақты ұстанымды қорғады. Біріншіден, еңбек тәрбиесі, содан кейін эстетикалық, содан кейін адамгершілік, идеялық және саяси және т.б. жүзеге асыру мүмкін емес. Оқу, жұмыс, демалу бәрі бірге бірігуі керек [6].
Қазақтың негізгі халық музыкасы әрқашан біртұтас дамып келді деу қате болар еді. Қазақ халқы кең сахарада, кең алқаптарда, кең далада көптеген әдемі әндер тудырған. Қазақ даласы музыкасының әр өлкенің әуені өзінше бөлек. Мәселен, Батыс, Шығыс, Жетісу және Оңтүстік облыстарында орындалатын өнер, айтылатын ән, суырыпсалма, төкпе терме, өлеңдер, желе жортқан желдірмелер бір-біріне ұқсамайды. Оңтүстік және Жетісуда әндерінің көпшілігі қысқа және қарапайым, ал әуен тез, көңілді, ашық және жанды, қысқа және ұтқыр. Батыста дауылпазды, эпикалық серпінді, асқақ лирикалар басым. Орталық Қазақстанның ең жақсы композиторлары Тәттімбет, Сүгір, Қожаберген, Ықыластар мен Біржан, Ыбырай, Ақан, Жаяу Мұса, Жарылғапберді, Иманжүсіп, Естайдың туындылары - ерекше әсер беретін баяу қозғалатын музыка. Мұның дәлелдерін екі мыңнан астам ән мен күйді жазып, жазған қазақ халық музыкасының алғашқы зерттеушісі А.В. Затаевичтің еңбектерінен табуға болады [7].
Қазақ халқының ұлт болып қалыптасуында ерекше музыкалық дәстүр пайда болды. Музыкалық білім мен тәрбие адамзат өркениетінің терең тамырларынан бастау алады. Адамзаттың ғасырлар бойғы серігі болған музыканың білімдегі рөлі мен әсері оның қалыптасуы мен даму сатыларын қарастырумен тікелей байланысты. Өнердің бұл түрінің адам жанына әсері және оның табиғатын зерттеу тетіктерін ежелгі ғалымдар бұрыннан қарастырған [8].
Музыка мұғалімі - бұл қиын да жан-жақты мамандық, ол музыкант үшін де, мұғалім үшін де ең қажетті жеке қасиеттерді талап етеді.
Көптеген танымал музыканттардың сабақ беруден бас тартқаны да шындық. Ал кейбір музыканттардың өз мүмкіндіктерін педагогикалық іс-әрекеттер арқылы толықтай іске асырудың мүмкіндігі бар. Олар балалардың музыкаға деген сүйіспеншілігін ояту арқылы шығармашылық шабытты дамытады, музыканың сұлулығын бағалай білуге, оның құндылығын түсінуге, оқушылардың музыкалық шығармашылығын дамытуға тәрбиелейді.
Музыка мұғалімінің кәсіби дайындығы оның әлеуметтік, саяси, арнайы және педагогикалық-психологиялық тұрғыдан терең білімге ие болуымен анықталады. Бүгінгі таңда оқушыларға музыкалық білім беру мазмұнын білім беру және олардың музыкалық дамуы тұрғысынан байланысы, музыканы оқытудың жаңа процесін тиімді пайдалануға ұмтылу, музыкалық білім мен оқушыларға арналған бағдарлама нұсқаларын біріктіруде ерекше маңызды мәселе болып табылады. Оқушылармен жұмыс жасағанда, жас буынның музыка пәнінің мұғалімі белгілі отандық және шетелдік прогрессивтілер ұсынған әмбебап музыкалық білім идеясына сүйене отырып, оның мазмұнын жаңартуға тырысады [9].
Музыка мұғалімінің рөлі негізінен әлеуметтік мәнге ие. Өйткені, оның әрекеті музыка өнері арқылы оқушының жеке басын жалпы адамзаттық құндылықтарға тәрбиелеуге және баланың шығармашылық әлеуетін арттыруға бағытталған. Мұғалімнің музыка мәдениетінің қызметкері ретіндегі миссиясы да өте жоғары, және бұл әрекет музыкалық іс-әрекетте айқын көрініс табады. Егер музыка пәні мұғалімінің негізгі кәсіби қызметін қарастыратын болсақ, ең бастысы конструктивтік кәсіби қызмет. Музыка мұғалімінің бұл әрекеті жеке сабақтарды, сабақ блоктарын құруға, белгілі бір идеялар мен ойларды дамытуға бағытталған көркемдік-педагогикалық тәсілдердің бірі. Келесі музыкалық-орындаушылық әрекет - музыкант-оқытушы оқушыларға музыканың теориялық білімін беріп қана қоймай, сонымен қатар бұл білімді практикада көрсете білуі және шығармаларын теориямен ұштастыра отырып, туындыларды оқушыларға өз орындауларында жеткізе білуі керек.
Музыкант-мұғалімнің жұмысының сәттілігі көбінесе балалармен қарым-қатынас жасау дағдыларына байланысты. Сабақтың әр түрлі әрекеттері тек сөздермен, мимика мен ыммен шектелмейді. Оның бояуының реңі тек өнер сабағына тән көптеген компоненттерден тұрады: ішкі жан дүниеге әсер ететін музыка, орындау процесінде туындайтын музыка, музыка тыңдағанда және музыка туралы ой жүгірткенде туындайтын музыканың - өз тілі, сөздері, мимикасы, көзқарасы,жесттері, үзілістері болады [10].
Мұғалімнің музыкалық-орындаушылық қызметінің негізгі педагогикалық бағыттары келесідей болуы керек:
oo Балалар аудиториясына бейімделуі;
oo музыкалық орындауда балаларды музыкаға тарта білу;
oo оқушыларды бірлесіп орындауға тарту;
oo балалардың ойлау, қиял және т.б. сияқты шығармашылық қабілеттерін ояту.
Көптеген әдебиеттердің теориялық талдауы музыка мұғаліміне қойылатын бірқатар негізгі талаптар бар екенін көрсетті.
Бірінші талап - педагогикалық шеберліктің болуы - оқушылармен жұмыс жасауға бейімділіктен; балаларға деген сүйіспеншіліктен; олармен қарым-қатынаста қанағаттанудан көрінетін жеке қасиеттер. Көбіне педагогикалық шеберлік сөйлеу мәдениетіне, ән айтуға, балаларды ұйымдастыруға және т.б. байланысты болады және белгілі бір әрекеттерді орындау қабілетімен сипатталады.
Мысалы, В.А. Сластелин қабілеттердің келесі негізгі топтарын анықтады:
1) Ұйымдастырушылық. Мұғалім оқушыларды топтастыра алады, оларды жұмысқа тарта алады, тапсырма тағайындайды, жұмысты жоспарлайды, орындалған жұмысты қорытындылайды және т.б. біліктерде байқалады.
2) Дидактикалық. Оқу материалын көрсету, жабдықты таңдау және дайындау; оқу материалын нақты, қысқа, мәнерлі, сенімді және дәйекті түрде ұсыну; танымдық қызығушылықтар мен рухани қажеттіліктердің дамуын ынталандыру, оқу-танымдық белсенділікті арттыру және т.б.
3) Рецептивтік. Оқушылардың рухани әлеміне қол жетімділік олардың эмоционалды жағдайын объективті бағалау, психиканың ерекшеліктерін анықтау қабілеттерінен көрінеді.
4) Коммуникативті. Мұғалімнің педагогикалық мақсатқа сәйкес оқушылармен, олардың ата-аналарымен, әріптестерімен, мектеп басшыларымен қарым-қатынасы.
5) Сугессевтік. Бұл оқушыларға эмоционалды және ерікті әсер етуден көрінеді.
6) Зерттеушілік. Педагогикалық жағдайлар мен процестерді тану және объективті бағалау қабілетін көрсетеді.
7) Ғылыми-танымдық. Мұғалім педагогика, психология, әдістеме саласында жаңа ғылыми білім алады [11].
Жалпы білім беретін мектептегі музыка мұғалімі белгілі бір ғана саланың маманы болмауы керек. Ол әрі теоретик, музыка тарихшысы, аспапты меңгерген, музыканың этнографы болуы тиіс. Ең бастысы, ол музыкалық әдебиет, яғни музыкалық композиция туралы мүмкіндігінше көп білуі керек. Бұл принципті Д.Б. Кабалевский де растап, Музыка мұғалімінің барлық дағдыларының арасында аспапты меңгеруін ерекше бөліп алып қарау керек. Музыкалық сабақтарда, әсіресе сыныпта, хорда, оркестрде және т.б. көріністер тыңдау қажет болса, көріністер механикалық жазылымсыз болмайды. Бірақ бұл мұғалімнің тікелей жұмысына қосымша болуы керек. Оның мазмұны 3 түрлі тәсілмен ұсынылған:
1. Өзі тікелей орындау сыныпта эмоционалды ахуал туғызады;
2. Тікелей орындаушы кез-келген жерде тоқтай алады, қажет болған жағдайда, орындау кезінде кез-келген көріністі, тіпті жеке тактіні қайталай алады;
3. Музыкалық аспапта ойнайтын орындаушы, сондай-ақ ән айту мұғалімі өзінің оқушыларына үлгі бола алады, бұл іс жүзінде оның аспапта ойнау қабілеті қызықты және мағыналы болатындығын көрсете алады. Осы жоғарыда баяндалған қызметтердің бірлігі - музыка мұғалімінің орындаушылық шеберлігінің теориялық негіздері болып табылады.
Адамгершілік пен мейірімділіктің қайнар көзі - өнер туындылары. Біздің ұлттық өнерімізді құрметтейтін, әншілер мен музыканттардың, саусақтарымен иілген бишілердің шеберлігімен мақтан ете отырып, олар жас ұрпаққа өнердің маңыздылығын түсіндіріп қана қоймай, оны үйренуге, болашақта өздері де солардай болуға шақырылып отырған. Өнер адамның сенім, адамгершілік, сезімталдық, мейірімділік, сұлулық сияқты адами қасиеттердің қалыптасуына пайдалы әсер етеді.
Музыка мұғалімінің адамгершілік қасиеттері оқушылардың өз бетінше ойлау қабілетін дамытуға, өмірдегі үлкен және кіші мәселелерді өз бетімен шешуге бағытталған болуы керек. Музыканың көркемдік күші неғұрлым жоғары болса, сол күшті бізге жеткізуші - музыкалық аспап. Аспапта ойналатын кез-келген музыка ой мен жүрекке қатты әсер етеді. Музыка мұғалімдері мұндай музыканы халыққа, болашақ ұрпаққа жеткізушілер болып табылады[12].
Мұғалімнің, атап айтқанда музыка пәнінің мұғалімінің педагогикалық жұмысының табиғаты өзіндік ерекшеліктерге ие. Бұл өзі білгендерін басқалармен бөлісудің қажеттілігінен тұрады. Музыка мұғалімі дегеніміз - білім алуға деген сарқылмас ниеті бар дарынды тұлға, ал мұғалім актерлік қажеттілікті сезінеді. Симфониялық музыка концертінде, театрда, әдебиет оқу кезінде әр мұғалім рухани жинақталу процесінен өтеді. Тыныс алу сияқты ішкі пәрмендер болмаса, сабақтың мазмұнына жаңа, өзекті және қызықты нәрсені әкелетін музыкалық жадтың, зейіннің үздіксіз жұмысы бар. Мәңгілік өнертабыс және жетілдіру - мұғалімнің шығармашылық өміріндегі жалғыз бағыт.
Ресей білім академиясының академиктері В.А. Сластенин және В.Л. Матрос заманауи мұғалімнің ерекшеліктерін анықтады:
- жоғары азаматтық белсенділік және әлеуметтік жауапкершілік;
- балаларға деген сүйіспеншілік, оларға сіздің жүрегіңізді сыйлау қажеттілігі мен қабілеті;
- шынайы интелект, рухани мәдениет, тілек және басқалармен жұмыс істей білу;
- жоғары кәсіби, ғылыми және педагогикалық ойлаудың инновациялық стилі;
- өзін-өзі тәрбиелеудің және оған дайындығының үнемі қажеттілігі;
- физикалық және психологиялық денсаулық, кәсіби көрсеткіштер.
Жаңа мұғалімнің осы қасиеттерінің бәрі, әрине, мұғалім-музыкант мамандығына байланысты. Мектептегі музыкалық дайындық пен тәрбиені мұғалім-музыкант, кәсіби маман жүргізуі керек.
Музыка мұғалімінің музыкалық-педагогикалық шеберлігі келесі кесте түрінде ұсынылады.
Кесте 1. Музыка мұғалімінің музыкалық-педагогикалық шеберлігі
Білімдер мен дағдылар
Жалпы мәдени, музыкалық-педагогикалық, музыкалық-теориялық, музыкалық-психологиялық, музыкалық-орындаушылық
Мүмкіндіктер
Гностикалық (қабылдауды қоса), моторлы (қимыл жасау және аспапта ойнау), коммуникативті, педагогикалық
Сапасы
Жалпы мәдени, музыкалық-педагогикалық, музыкалық-теориялық, музыкалық-психологиялық, музыкалық-орындаушылық
Функциялар
Музыкалық өнердің тәрбиелік әлеуетін, балалардың білімі мен музыкалық білімін, музыка мен балаларға деген сүйіспеншілікті, мамандықтың беделін іс жүзінде іске асыру туралы
Қабілеттілік
Дидактикалық, коммуникативті, ұйымдастырушылық, конструктивті, гностикалық, болжау, қабылдау, қабылдау, шығармашылық.
Бұл кесте қазіргі заманғы музыка мұғалімінің көптеген қажетті дағдыларға ие екендігін көрсетеді [13].
Мектептегі кәсіби қызмет үшін сізге:
- музыкалық репертурады, оқу материалдарын жобалау, музыкалық және сабақтан тыс жұмыстарға арналған, сабақ жоспарларын құру мүмкіндігі;
- эмоционалды жұқпалы, эмоциялар жарықтығы мен бағыты, сөйлеудің интонациялық палитрасы, мимика, ым-ишара қабілеттерін;
- оқушыларды музыкалық іс-әрекеттің әртүрлі түрлеріне тарту, балалардың жоғары көркем музыкаға деген қызығушылығын ояту, ұжымдық іс-әрекет формалары арқылы оқушыларды біріктіру (хорда ән айту, оркестрде ойнау) және олардың қызығушылықтарын мақсаттарына жетуге бағыттау;
- оқушылармен қарым-қатынас жасай білу, ынтымақтастық;
-мектеп оқушыларының музыкалық-эстетикалық тәрбиесін ұйымдастырудың ерекшеліктерін білу;
- түсіндіру, білім беру, үйрету қабілеті;
- педагогикалық іс-әрекеттегі оқушылармен өзара әрекеттесудің нәтижелерін болжау, педагогикалық болжау мүмкіндігі;
- шығармашылық қабілеттілік, импровизация;
- баланың ішкі әлеміне ену, оның жағдайын түсіну, жанашырлық қабілеті.
Мұғалімнің жеке басының қалыптасуының оның музыкалық және педагогикалық шеберлігін құрайтын барлық блоктары профессиограмманың барлық сұрақтары сәйкес келетін жүйені білдіреді. Музыка мұғалімінің кәсіби профилі - бұл оның біліктілігі сипаттамасы, ол негізгі құжат, жұмыстағы талаптар мен нұсқаулар болып табылады. Мектептегі музыка мұғалімінің қызметі осы нұсқаулықтың орындалуына байланысты. Профессиограмма тәжірибеші мұғалімге балаларға музыканы оқытуда, сыныпта және сыныптан тыс жұмыстарда көшбасшы болуға, білім алуға және шығармашылық өсуге ықпал ететін білімнің, дағдылардың және қабілеттердің, қабілеттер мен қасиеттердің оңтайлы ауқымын анықтауға көмектесуі керек.
Әр блок өз кезегінде үш бөлімге бөлінеді: музыкалық және эстетикалық, психологиялық, педагогикалық, әдістемелік. Мысалы, білім блогына мыналар кіреді:
1) музыка теориясының негізгі элементтері, музыка мәдениетінің тарихы, композиторлардың шығармашылығы және т.б.;
2) балалардың дауысын дамыту мен қорғаудың анатомиялық, психологиялық және физиологиялық негіздері және т.б.;
3) музыкалық білім берудің интегралды және шығармашылық тәсілдері, сыныптан тыс және мектептен тыс жұмыстардың әдістері, балалардағы музыкалық естуді дамыту әдістері және т.б.
Музыка пәні мұғалімі мен актер жұмысының жақындығын атап өткен жөн. Олардың жұмысы ұтқыр, өзгермелі, адамдармен араласады, ортақ міндеті бар: басқа адамдарға (біздің жағдайымызда, оқушыларға) көркемсурет сабағы (біздің жағдайда, музыка) арқылы сезімдері мен ойларын оятады. Екеуінің жұмысы - шығармашылық және өнер. Осы мамандықтарды салыстыру музыка мұғалімінің жұмысы актерлік өнерден гөрі қиын екенін көрсетеді. Актер пьесаның бір бөлігі ғана. Ал мұғалім - үш адамдағы бір құдай: ол керемет мұғалім және автор, өйткені ол сабақтың сценарийін жазады, әрі режиссер (және музыкадағы әр сабақтар қандай-да бір жолмен премьера болады) және жетекші актер.
Тағы бір айырмашылығы: актер күніне бір спектакль ойнайды, мұғалім күніне үш-төрт спектакль береді, өйткені мұғалімнің жұмысының күнделікті нормасы үш-төрт сабақ. Шындығында, ол бірнеше рет қабаттасады. Сонымен қатар, сабақтар оқушылардың жасына және дайындықтарына байланысты өткізіледі: сегізінші сынып оқушыларының музыкалық өзін-өзі тәрбиелеу, адамзаттың жоғары музыкалық жетістіктерімен танысу мәселелері, бірінші сынып оқушыларына хормен ән айту негіздерін үйретумен музыка мұғалімінің жұмысында қарастырылады. Сонымен қатар, барлық сабақтар сабақтың өзіндік қызметін қалыптастырады. Егер сіз сыныптан тыс жұмыстарды - хорды қоссаңыз, сыныпта музыка фестивалін ұйымдастыруға көмектессеңіз, күніне 6-7 сағат аласыз. Сонымен қатар, музыка мұғалімі келесі әрекеттерді орындай алуы керек, атап айтқанда:
- мектеп оқушыларын музыка өнерімен шебер түрде таныстыру;
- оқушылардың музыкалық қажеттіліктерінің табиғаты мен жалпы өмірін білу;
- әр түрлі жастағы балалардың музыкалық және психологиялық қабылдау ерекшеліктерін ескеру;
- ұйымдастырушы болу, оқушының оңтайлы музыкалық белсенділігін қамтамасыз ету, музыка бөлмесін жабдықтау;
- аспапты жақсы ойнаңыз, оны мұқият сүйемелдеу, заманауи аудио және видео жабдықтарды қолдана білу;
- ұқыпты және сезімтал болыңыз;
- сыныптағы оқушыларға жанашыр болу міндетті.
Мұның бәрі музыка пәнінің мұғалімі. Егер оның қабілеті болса, дені сау, еңбекқор және шығармашыл болса, ол мұның бәрін жеңеді. Ол үшін сабақты минималды жүйке шығындарымен өткізуге және жоғары педагогикалық нәтижелерге қол жеткізуге мүмкіндік беретін заманауи психологиялық дағдыларды игеру қажет.
Музыка мұғалімі үшін әл-ауқаттың әр түрлі жолдарын білу пайдалы. Олар мыналар болуы мүмкін : жақсы оқушыға қарау, оқушыларға сыныпта ризашылықпен қарау, сабақтың қызықты бөлігін таңдау, сабақтың тақырыбын сипаттайтын қызықты музыканы тандау.
Үзіліс кезінде мұғалімді көп нәрсе мазалай алады, бірақ сабақ алдында өзіңізді рухани духпен жуып, жағымды психологиялық қатынасты қалыптастыруы керек, жан дәретханасын жағымды эмоционалды көңіл-күйге салып, сабаққа жақсы көңіл-күймен баруы керек.
Педагогикалық қырағылықты дамыта отырып, адам кемшіліктерді түзетіп қана қоймайды, сонымен қатар оқушылармен жіңішке қарым-қатынас құралдарын қосуды, көздерімен сөйлесуді, қастардың нәзік қозғалыстарын және басқа микро әрекеттерді үйренеді. Сонда музыка сабағын өткізу әлдеқайда жеңіл болады: оқушылар білім беру әдістерін біледі, оларға дұрыс жауап береді, ал мұғалімнің өзі, жұмыс көңіл-күйі мен шығармашылық көзқарасы сақталады.
Музыка сабағына дайындалу кезінде мұғалім алдымен оларды қабілеттеріне қарай сынауы керек, өйткені әрқайсымыз өзіміздің мықты екенімізді білеміз. Бұл жеке тырысу - бұл мұғалімнің ақыл-ойының, кәсіби дайындығының, физикалық жағдайы мен педагогикалық шеберлігінің жағымды сипаты. Мұғалім, оның жеке деңгейі және кәсіби дайындығы оның маңыздылығына байланысты мектептегі іс-әрекеттің маңызды қозғаушы факторы болып табылады.
Мұғалімнің іс-әрекетін өз бетіңізше талдаудың маңызы зор: анда-санда бірнеше сабақты бейне немесе аудио таспаға жазып алып, содан кейін басынан аяғына дейін барлық материалдарды талдаған пайдалы.
Музыка сабағында мұғалімнің оптимизмі мен мейірімділігі маңызды. Егер мұғалім мейірімді және оқушыға көмектесуге дайын болса, онда оның жеке ән айтуға немесе бір композицияны басқа композициямен салыстыруға қойылатын талаптары ерекшеленбейді, керісінше мұғалім мен оқушыны біріктіріп, ән мен жауапты тақтадан тауға шыққанға айналдырады. Сіз өзіңіздің көңіл-күйіңізді құрып, достық қарым-қатынаста болуыңыз керек. Достық мінез-құлық мұғалімнің ақыл-ой күшін сақтайды, оптимистік тыныштықты, реңді, әдепті және жақсы көріністі қамтамасыз етеді.
Мұғалімнің ұйымдастырушылық (басқарушылық) іс-әрекетінің стиліне мұғалімнің қарым-қатынас процесінде қарым-қатынас стилі айтарлықтай әсер етеді, осыған байланысты мұғалімнің қарым-қатынас стилі көбінесе ерекшеленеді: авторитарлық, демократиялық және конвей.
Авторитарлық стиль басқарудың қатал әдістерінде, кез-келген оқушы бастамасының алдын алуда, мұғалімнің қабылдаған шешімдерін талқылаудың болмауында көрінеді. Ол сынып жетекшісі, оқушылардың жұмысын басқарады және үйлестіреді. Қарым-қатынастың негізгі формалары - бұйрықтар, нұсқаулар, сөгіс, алғыс, ашулы топтар. Мұғалімнің мінез-құлқының мұндай ерекшеліктері назардан тыс қалмайды: ол оқушыларға ұқыптылықпен қарайды, үстем, қарсылықтарға шыдамсыздық танытады, сирек күледі, жиі мылжың.
Мұғалімнің демократиялық стилі сыныптағы мәселелерді ұжымдық талқылау, оқушы бастамасын көтермелеу, оқытушы мен оқушылар арасында белсенді ақпарат алмасу және хордың жалпы жиналысында шешім қабылдауымен сипатталады. Демократиялық мұғалім оқушылар қауымдастығының көзқарастарын тыңдайды, тапсырма оған түрткі болады және оқушылардың күш-жігері көтермеленеді. Нәтижесінде оқушылар өзіне деген сенімділік пен өзін-өзі басқаруды дамытады. Демократиялық мұғалім оқушылардың жеке қабілеттері мен бейімділігін ескере отырып, оқу жүктемесін оңтайлы бөлуге тырысады. Оның қарым-қатынас жасаудың негізгі тәсілдері - сұрау, кеңес, ақпарат.
Пайда болу стилі мұғалімнің басқару функциясын ерікті түрде қабылдамауынан, көшбасшылықты жоюдан, басқару функцияларын сынып мүшелеріне тапсыруынан көрінеді. Көңіл көтеру стилін көбінесе либералды немесе анархист деп атайды.
Әр педагогикалық стильдің өзіндік артықшылықтары мен кемшіліктері бар, және бұл тұрғыда оқушылар үшін жаман немесе жақсы стильдер жоқ. Алайда зерттеушілер олардың ең нашарлары либералды немесе конвент болып табылатындығын атап өтті. Оның астында жұмыс аз жасалады, ал сапасы нашар. Демократиялық стиль ең жақсы деп саналады. Мұндағы жұмыстың сандық нәтижелері авторитарлық нәтижеге қарағанда төмен болуы мүмкін, бірақ жұмыс істеуге деген құлшыныс күшті. Авторитарлы педагогикалық стиль кейбір жағдайларда ұжымдық іс-әрекеттің жоғары тиімділігін қамтамасыз етеді, бірақ қолайсыз психологиялық климат жасайды, күшке деген құлшынысты оятады және нейротика тудырады.
Сонымен қатар, педагогика ғылымы мұғалімнің сыныпқа деген қатынасының басқа үш стилін ажыратады: тұрақты-позитивті, пассивті-позитивті, тұрақсыз.
Мұғалімнің тұрақты позитивті стилі балаларға үнемі эмоционалды-позитивті көзқарасымен, оларға қамқор болуымен, қиындықтарға көмектесуімен және оқу мен мінез-құлықтағы кемшіліктерге әскери реакциямен жауап беру түрінде сипатталады. Бұл топтың оқытушысы жарқын педагогикалық дарындылығымен және балаларға деген сүйіспеншілігімен ерекшеленеді.
Мұғалімнің пассивті-позитивті стилі балаларға анық емес эмоционалды-позитивті қатынасымен сипатталады. Мұндай мұғалімге құрғақ қарым-қатынас және ресми тон, ұқыптылық және таза іскерлік қарым-қатынас тән.
Мұғалімнің балаларға деген қарым-қатынасының тұрақсыз стилі жалпы эмоционалды позитивті қарым-қатынастың ситуациялық сипатымен сипатталады. Бұл топтағы мұғалімдер көбінесе олардың көңіл-күйлері мен тәжірибелерін басқарады және оқушының жеке басы мен мінез-құлқын бағалайды [14].
1.2 Жаңа заман талабына сай музыка мұғаліміне қойылатын негізгі талаптар мен міндеттер
Қазіргі мұғалім - бұл өз ісіне және шәкірттеріне адал адам. Мұғалімдер баланың жан дүниесіндегі ең жақсы қасиеттерді ашып, алған білімінен ләззат алуға, жетістікке жетуге, жақсы адам және өз елінің азаматы болуға үйрету керек.
Қазіргі мектеп мұғалімі әртүрлі функцияларды орындайды:
- оқушыларға сабақ барысында да, сабақтан тыс уақытта да, кеңес беру кезінде де және оқу процесінің сыртында да білім көзі балалардың өмірі мен денсаулығын қорғауды қамтамасыз етеді;
- басқару функцияларын орындайды, оқушылардың оқу қызметін ұйымдастырады. Мұғалім оқушылардың оқу процесін ұйымдастыратын оқыту әдісін, қазіргі заманғы білім нәтижелеріне қол жеткізуге ықпал ететін әдісті, яғни жалпыға бірдей білім беру іс-әрекетін қалыптастыру мен дамытуға бағытталған әдісті, мұғалімнің оқу іс-әрекетіне қатысуын қамтамасыз ететін әдісті таңдауы керек ;
- сәтті оқыту, дамыту және ата-ана үшін педагогикалық орта жасайды (оқыту және тәрбиелеу функциясы); Ата-аналарға педагогикалық білім береді, отбасы мен мектептің тәрбиелік әсерін реттейді және үйлестіреді (ата-аналармен өзара әрекеттесу функциясы); сынып жетекшісінің функциясын орындайды; мұғалім-кеңесші: балаға мәселенің шешімін табуға көмектеседі;
- модератор мұғалім: оқушының ықтимал шығармашылық қабілеттерін және оның қабілеттерін ашады;
- мұғалім-тәрбиеші: оқушыларға педагогикалық қолдау көрсетеді; Педагог-психолог өз жұмысында баланың жасын және жеке психологиялық ерекшеліктерін ескереді. Мұғалім функциясының алуан түрлілігіне байланысты қоғамның жеке адамға қойылатын талаптары айқын болады.
Мұғалім жұмысының маңызды құрамдас бөліктерінің бірі - оқушының жеке басының психологиялық даму атмосферасын құратын педагогикалық қарым-қатынас. Тыныш жұмыс ортасын, сыйластық атмосферасын, баланың іс-әрекетін қалай құруды білетін, барлық ережелер мен заңдылықтарды білетін, бірақ оқушыларды шамадан тыс, шектеулі, өзін-өзі бағалауы төмен мұғалімге артық болады. Бұл тұрғыда педагогикалық қарым-қатынас педагогикалық технологияға қарағанда маңызды.
Қазіргі заманғы мектеп іс-қимыл тәсілдерін жүзеге асыруға бағытталған, сондықтан біздің ойымызша, оқыту әдістерінде заманауи білім беру нәтижелеріне қол жеткізуге бағытталған сабақта мұғалімдер мен оқушылардың бәрлескен әрекетін көру ұсынылады [15].
Орыс педагогі К.Д.Ушинский айтқандай, қазіргі заман талабына сай, әр мұғалім,өз білімін жетілдіріп, ескі бірсарынды сабақтардан гөрі, жаңа талапқа сай инновациялық технологияларды өз сабақтарында күнделікті пайдаланса, сабақ тартымды да, мәнді, қонымды, тиімді болары сөзсіз. Бұл жөнінде Қазақстан Республикасы Білім туралы Заңының 8-бабында Білім беру жүйесінің басты міндеттерінің бірі - оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу деп атап көрсеткен. Елбасымыз Н.Ә. Назарбаев жолдауында айқандай: Болашақта өркениетті дамыған елдердің қатарына ену үшін заман талабына сай білім қажет. Қазақстанды дамыған 50 елдің қатарына жеткізетін, терезесін тең ететін - білім. Сондықтан, қазіргі даму кезеңі білім беру жүйесінің алдында оқыту үрдісінің технологияландыру мәселесін қойып отыр. Оқытудың әртүрлі технологиялары сарапталып, жаңашыл педагогтардың іс - тәжірибесі зерттеліп, мектеп өміріне енуде.
Еліміздің "Білім туралы заңы" Заңында білім беру жүйесінің басым міндеттері:
1. білім беру бағдарламаларын меңгеру үшін жағдайлар жасау;
2. жеке адамның шығармашылық, рухани және дене мүмкіндіктерін дамыту, адамгершілік пен салауатты өмір салтының берік негіздерін қалыптастыру, жеке басының дамуы үшін жағдай жасау арқылы интеллектілікті байыту;
3. оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу;
4. еңбек рыногында бәсекелесуге қабілетті білікті мамандар даярлау, оларды қайта даярлау және біліктілікті арттыру... деп көрсетілген болса, осы міндеттерді орындап, жүзеге асыруда мұғалімдердің ролі өте зор[16].
Педагогика ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Құрманғазы атындағы Қазақ ұлттық консерваториясы
Қырықбаева Сәния Қуанышқызы
Қазіргі мектеп реформалары жағдайындағы музыка мұғалімінің тұлғасы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
мамандығы бойынша - Музыкалық білім беру
Алматы 2020
Қазақстан Республикасының Мәдениет және Спорт министрлігі
Құрманғазы атындағы Қазақ ұлттық консерваториясы
Музыкалық білім беру кафедрасы
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі
Калиакбарова Л.Т
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Қазіргі мектеп реформалары жағдайындағы музыка мұғалімінің тұлғасы
мамандығы бойынша - Музыкалық білім беру
Орындаған:Қырықбаева С.Қ
Ғылыми жетекші:Байжуманова Ж.И
Алматы 2020
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
І БӨЛІМ. Қазіргі мектеп реформалары жағдайындағы музыка мұғалімі тұлғасының ғылыми-теориялық негіздері ... ... ... ... ... ... ..
1.1 Музыка мұғалімінің тұлғалық мазмұны және оның тарихы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.2 Жаңа заман талабына сай музыка мұғаліміне қойылатын негізгі талаптар мен міндеттер
ІІ БӨЛІМ. Қазіргі мектеп жағдайындағы музыка мұғалімінің тұлғасын тәжірибелік - эксперементалды зерттеу
2.1 Қазіргі музыка муғалімінің мектеп талаптарына сай сабақ жүргізу технологиясы ... ... ... ... ... ... ... ..
2.2 Зерттеу жұмысының мазмұны мен нәтижесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ МӘДЕНИЕТ ЖӘНЕ СПОРТ МИНИСТРЛІГІ
ҚҰРМАНҒАЗЫ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ КОНСЕРВАТОРИЯСЫ
Факультет: Вокал, дирижерлау және музыкалық білім беру
Кафедра: Музыкалық білім және педагогика
Мамандығы:5В010600-Музыкалық білім
АҢДАТПА
Қазіргі мектеп реформалары жағдайындағы музыка мұғалімінің тұлғасы тақырыбындағы дипломдық жұмысы. Музыка мұғалімінің тұлғасын дамыту орта мектептегі білім беру үдерісінің ажырамас құрамдас бөліктерінің бірі болып табылады. Оқушылардың музыкалық қабілеттерін дамыту қажеттілігі қазіргі әлеуметтік мәдени жағдайға байланысты. Заманауи музыка мұғалімінің тұлғасы баланың жан-жақты дамуында ерекше рөл атқарады. Музыка мұғалімінің тұлғасы біліктілікті, дарындылықты, шығармашылықты, заманауилықты, актерлық шеберлікті, жан-жақтылықты құрайды.
АННОТАЦИЯ
Тема дипломной работы Личность учителя музыки в условиях современной школьной реформы. Развитие личности учителя музыки является одной из неотъемлемых частей образовательного процесса в средней школе. Необходимость развития музыкальных способностей школьников зависит от текущей социокультурной ситуации. Личность современного учителя музыки играет особую роль в общем развитии ребенка. Личность учителя музыки - это компетентность, талант, креативность, современность, актерское мастерство, универсальность.
ANNOTATION
The theme of the thesis is "Personality of music teacher in the conditions of modern school reform". The development of the personality of a music teacher is one of the integral parts of the educational process in high school. The need to develop musical abilities of school children depends on the current sociocultural situation. The personality of the modern music teacher plays a special role in the overall development of the child. The personality of a music teacher is competence, talent, creativity, modernity, acting, versatility.
Кіріспе
Болашақ музыка мұғалімінің педагогикалық іс-әрекетінің кәсіпқойлығын қалыптастырудың заңды кезеңдері білім, білік және дағды болып табылады. Сонымен бірге көркемдік-шығармашылық қабілеттерінің дамуы үнемі жүріп тұрады. Музыка мұғалімі мамандығы - педагогика мен музыка, жалпы педагогикалық және арнайы қабілеттер міндетті болып табылады.
Музыканы оқыту әдістемесі курсы жалпы білім беретін мектептегі музыкалық-педагогикалық қызметтің міндеттерін,мазмұнын және ұйымдастырылуын зерттейтін негізгі пәндердің бірі болып табылады. Музыкалық білім берудің теориясы мен әдістемесімен бірігіп мектепте музыка оқытудағы кәсіби тәсілдердің негізгі заңдылықтары оқытылады. Кез-келген педагогикалық мақсатқа жетудің болдары әртүрлі болуы мүмкін.
Музыка мұғалімінің практикалық іс-әрекетінің ерекшеліктері келесі принциптерге сүйенеді: сабақтың ерекше эмоционалды және эстетикалық атмосферасын құру қажеттілігі, оқушы тұлғасының руханилығы, потенциалды дамыту мен қалыптастыруға назар аударту, музыка тыңдау, орындау, музыкалық және орындаушылық іс-әрекетке қатысу барысында жеке шығармашылықты қабылдау арқылы ұжымдық қызметтің әртүрлі түрлері келісілген сабақтарды ұйымдастыру.
Оқу құралы музыка мұғалімінің музыкалық және педагогикалық технологияларының мәнін анықтауды қарастырады, олар: музыка тыңдау, музыкалық қойылым, балалардың музыкалық аспаптарында ойнау.
Мұғалімнің жұмысы, біріншіден, адамзат қоғамы тарихында жинақталған ғылым негіздерін үйрету, екіншіден, шәкірттерімен әрдайым байланыста болып, білсем-үйренсем деген баланың мүмкіндіктерін басшылыққа алуға дайын маман. Бүгінгі мұғалім оқушыларға ғылым негіздерін үйретіп қана қоймай, оларды білім, ақпарат, экономика әлеміне енуге, яғни бәсекеге қабілетті ортада өмір сүруге тәрбиелеу керек. Мұны тек жақсы мұғалім жасай алады.
Зерттеудің өзектілігі: дипломдық жұмысымыздың өзекті мәселесі ретінде мұғалімдердің тұлғасы қазіргі мектеп реформалары жағдайына сай еместігінде. Себебі, мұғалімдердің біліктілігінің аздығында, білім деңгейі жоғары бола тұра өз ойын жеткізе алмауы, оқушымен қарым-қатынасының дұрыс болмауы осындай мәселелер мұғалімнің тұлғалық қызметіне кері әсерін тигізіп жатады.
Ал, мектеп жүйесінде мұғалімдердің сабақ жүргізу бағыты көбінесе тұлғалық қызметіне байланысты. Жаңа заман талабына сай мұғалім өзгеріп отыруы тиіс. Мысалы, сабақтарды бірсарынды, қызықсыз жүргізбей керісінше жаңа технологияларды пайдалану арқылы оқушыны қызықтырып, өзіне оқушыны баулуы тиіс. Осы мәселелерді қамти отырып, мен дипломдық жұмысымның тақырыбын Қазіргі мектеп реформалары жағдайындағы музыка мұғалімінің тұлғасы деп тандауымның бірден - бір себебі осы.
Зерттеу мақсаты: Музыка мұғалімінің тұлғалық мазмұның және оның тарихын теориялық тұрғыда негіздеу және музыка мұғаліміне қойылатын талаптар мен міңдеттерді анықтау, оның тиімділігін тәжірибе жүзінде тексеру.
Зерттеу жұмысының нысаны: музыка мұғалімінің оқу-тәрбие үрдісі.
Зерттеудің міндеттері:
1. Музыка мұғалімінің тарихын және тұлғалық мазмұнының теориялық негізін анықтау;
2. Жаңа заман талабына сай музыка мұғаліміне қойылатын негізгі талаптар мен міндеттерді анықтау;
3. Қазіргі мектеп реформалары жағдайында музыка мұғалімінің тұлғасын кенінен зерттеу
4. Оқу-тәрбие үрдісіндегі музыка мұғалімінің тұлғасын тәжірибе жүзінде ұсыну;
Зерттеудің ғылыми жаңалығы:
- мұғалімнің оқушылардың сабаққа деген ынтасын арттыруда басшылыққа алатын, тәжірибе жүзінде іске асқан әдістері анықталды.
- оқушылардың музыка сабағында музыкалық тәрбиесін пайдаланудың шарттары анықталды.
Зерттеудің әдіснамалық және теориялық негіздері: мұғалім-музыкант, жеке тұлға, педагогикалық шеберлік, музыкалық-педагогикалық теориялар, музыкалық - орындаушылық қабілеті туралы философиялық, педагогикалық, психологиялық, теория мен эксперименттің арақатынасы туралы тұжырымдар, тұлға және оны қалыптастырудағы іс-әрекет теориялары.
Дипломдық жұмыстың құрылымы:
Дипломдық жұмыс кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Дипломдық жұмыс ішінде кестелер қолданылған.
І БӨЛІМ. Қазіргі мектеп реформалары жағдайындағы музыка мұғалімі тұлғасының ғылыми-теориялық негіздері
1.1 Музыка мұғалімінің тұлғалық мазмұны және оның тарихы
Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президентi Н.Назарбаев Қазақстан жолы - 2050: Бiр мақсат, бiр мүдде, бiр болашақ Жолдауында Ұлт көшбасшысы: Бiз үшiн ортақ тағдыр - бұл бiздiң Мәңгiлiк Ел, лайықты әрi ұлы Қазақстан! Мәңгiлiк Ел - жалпы қазақстандық ортақ шақырағымыздың ұлттық идеясы. Бабаларымыздың арманы, - деп тұжырымдайды. Сонымен қатар Н.Назарбаевтың Ұлттық салт-дәстүрлеріміз, тіліміз бен музыкамыз, әдебиетіміз, жоралғыларымыз, бір сөзбен айтқанда ұлттық рухымыз бойымызда мәңгі қалуға тиіс- деп ұлттық музыкамызға тоқталған болатын[1].
Ұстаз термині ежелгі Грецияда құлдық кезеңінде пайда болған, кейінірек бұл термин біріккен ғылымның атауына айналды. Ол кезде бұл термин құл иелерінің балаларын мектепке апаратын құлды білдірді. Мектеп туралы алғашқы ақпаратты б.з.д. 2500 жылы бұрын Египет әдебиетінен табуға болады. Онда төрелердің балаларына арналған сарай мектебі туралы айтылады. Кейінірек мектеп ұғымы ежелгі Грецияда пайда болды және терминнің негізгі мағынасы осы күнге дейін өзгерген жоқ. Сол уақыттан бастап мектеп - білім беру орны болып қалыптасты.
Педагогикалық кәсіптің қалыптасуының алғашқы кезінен бастап мұғалімдерге ең алдымен тәрбиелеушілік, бірегей және бөлінбейтін функциялар тән болды. Мұғалім дегеніміз - тәрбиеші, тәлімгер. Бұл оның азаматтық және адами мәні.
Тәрбиелік ықпал етпей оқытуға болмайтыны сияқты, тәрбиеленушілерді білім, білік және дағдылардың күрделі жүйесімен қамтамасыз етпей, тәрбиелік міндеттерді орындау мүмкін емес. Барлық ғасырларда жетекші ойшылдар ешқашан оқыту мен тәрбиелеуді қарама-қарсы қойған емес, тіпті олар мұғалімді ең алдымен тәрбиеші деп атаған.
Қазіргі сөздіктерде тәрбиеші басқа адамның дамуы үшін жауапкершілік алатын және сол адамды тәрбиелеумен айналысатын тұлға ретінде анықталған. Мұғалім және оқытушы сөздері кейінірек пайда болды, өйткені қоғам білімнің өзіндік құндылық екенін және балаларды тәрбиелеу үшін арнайы ұйым қажет екенін түсінді. Бұл қызмет оқыту деп атала бастады[2].
Ұстаз болашақ ұрпақтарды қоғамдық өмірге тез әрі оңай қосылуға және сол қоғамның сол мақсаттарды жүзеге асыратын адамдармен қамтамасыз ету қабілетін арттыруға бағытталған тәрбиелеу және оқыту қажеттілігімен байланысты әлемдегі ең танымал мамандықтардың бірі.
Ұстаздар мен мұғалімдер адамзатқа ежелден бері белгілі болса да, тек жаңа заманда ғана ең көп тараған мамандыққа айналды.
Осыдан жүз жыл бұрын халықтың көп бөлігі, тіпті еуропалық отбасылар да тәрбие мәселесін халықтық және отбасылық педагогика әдістері арқылы шешуге мәжбүр болды. Бұл әдістің өз артықшылықтары болды (оларды білім беру қызметкерлері жиі айтпайды) және оның кемшіліктері де болды. Ал білім беруге арнайы адам жалдауға адамдардың тек аз бөлігінің (патшалар, ақсүйектер) қолы жетті немесе тек арнайы мамандықтардың қажеттілігіне байланысты іске асты (мысалы, әскери дайындық, мамандыққа үйрету).
Әр ғасырда білім беру мен оқыту міндеті әр түрлі адамдарға жүктеледі: тәрбиешілер, кураторлар, мұғалімдер. К.Д.Ушинскийдің өзі оқушыны сапалы тәрбиелеу мәселесін білім беруден жоғары қояды, өйткені оның пікірінше, егер ол бір адамға білім беріп, нашар тәрбиеге байланысты ғылымды жаман мақсатта қолданса, онда ол білім алудан гөрі қоғамға қауіпті болуы мүмкін[3].
Мұғалім қандай болса қоғамда сондай деген заңдылық ерте уақыттан-ақ белгілі. Адамзат өркениетінің даму тарихында тек жақсы мектептері мен мұғалімдері бар елдер ғана алға озып шыққан. Мұғалімнің рөлінің төмендеуі әрдайым жағдайды нашарлататын және әдет-ғұрыпты нашарлататын ауыр жағдайларға алып келеді.
Педагог-психолог Ш.А. Амонашвили мұғалімнің тұлғалық сапасын былай анықтайды:
Біріншіден, біз мейірімді болуымыз керек және балаларды жақсы көруіміз керек;
Екіншіден, біз балаларды түсіне білуіміз керек;
Үшіншіден, біз оптимистік болуымыз керек. Біз педагогикамызға, білім берудің трансформациялық күшіне сенуіміз керек.
Төртіншіден, болашақ музыка мұғалімі олардың жақсы жақтарын көре алады және кемшіліктерін жоюға көмектеседі. Бұған эмпатия көмектеседі [4].
Тұлға - бұл мұғалімнің кәсіби құзыреттілігінің үшінші блогы. Бұл жеке тұлға (оның құндылық бағдары, мағыналары, идеалдары) педагогикалық іс-әрекеттің және қарым-қатынастың мәнін анықтайды: мұғалім не үшін жұмыс істейді, қандай мақсаттар мен міндеттер қояды, мақсаттарға жету және проблемаларды шешу үшін қандай әдістер мен тәсілдерді таңдайды. Демек, тұлға - мұғалім жұмысының негізгі факторы.
Кәсіби құзіреттіліктің осы блогын сол жоспарға сәйкес қарастырылады: кәсіби білім, педагогикалық шеберлік, кәсіби ұстаным, мұғалімнің жеке басының психологиялық қасиеттері.
Біз жеке тұлғаның кәсіби білімін оның құрылымымен салыстырған жағдайда, мұғалімнің жеке құрамына мыналар кіреді:
oo тұлғалық мотивация (тұлғаға бағдарлау және оның түрлері);
oo тұлғалық ерекшеліктер (педагогикалық қабілеттер, сипат және оның ерекшеліктері, психикалық процестер мен тұлғаның күйлері);
oo Жеке тұлғаның интегралды белгілері (педагогикалық өзін-өзі тану, жеке стиль) мұғалімнің жеке басының бірегейлігін анықтайды.
Адамның мотивациясы оның бағдарлауымен, оның ішінде құндылықтармен, мотивтермен, мақсаттармен, мағыналармен, мұраттармен байланысты. Тұлғаға бағдарлау адамның әлемге және өзіне деген негізгі қарым-қатынастар жүйесін, оның мінез-құлқының және әрекеттерінің семантикалық бірлігін анықтайды, адамның тұрақтылығын қалыптастырады, оған сыртқы немесе ішкі қалаусыз әсерлерге, өзін-өзі дамыту мен кәсібиліктің негізі, мінез-құлық мақсаттары негіз болады және құралдар моральдық бағалаудың анықтамалық нүктесі болып табылады.
Жалпы, мұғалімдердің бағдарларын ажыратуға болады: азаматтық, танымдық және өзін-өзі тәрбиелеу.
Педагогикалық бағдарлау - бұл мұғалім мамандығына деген ынталандыру, ең бастысы оқушының жеке басының дамуына тиімді бағдарлау (балаларға деген махаббатпен шектелмейді). Педагогикалық бағыттың тұрақты бағыты - мұғалім болу, болуға ұмтылу және олардың жұмысындағы кедергілер мен қиындықтарды жеңуге көмектесу. Мұғалімнің жеке басының бағыты оның барлық кәсіби өмірінде және жеке педагогикалық жағдайларында көрініс табады, оның мінез-құлқы мен логикасын, тұлғаның барлық келбетін анықтайды. Рас, бұл кейде мұғалімнің сыртқы келбетінен көрінеді. Педагогикалық бағыттың дамуына мұғалімнің мотивациясының өз жұмысының объективті психологиялық сферасына ауысуы әсер ететіні белгілі, оқушылардың жеке тұлғаға деген қызығушылығын арттырады.
Педагогтың жеке қасиеттеріне оның қабілеттері, мінезі мен психикалық жағдайы, жеке психикалық функциялардың даму деңгейі (ерік, ақыл, сөйлеу және т.б.) жатады.
Қабілеттер, әдетте, оның іс-әрекеттерін сәтті жүзеге асыруға ықпал ететін жеке қасиеттер ретінде қарастырылады. Педагогикалық қабілеттер объектіге, құралдарға, педагогикалық жұмыс жағдайларына деген ерекше сезімталдық және оқушылардың қажетті қасиеттерін және жеке тұлғаны қалыптастырудың тиімді үлгілерін қалыптастыратын жеке тұрақты қасиеттер ретінде анықталады [5].
Педагогикалық мамандық қазіргі әлемдегі ең маңыздылардың бірі. Өйткені, мұғалім - қоғамдағы басты тұлға. Балалардың тәрбиесі мен білімі мұғалімге, оның жеке басына байланысты. Танымал педагогтар әрдайым мұғалімдердің қоғамдағы рөлін бағалайды.
Білім беруді модернизациялау жағдайында оқытудың барлық модельдері екінші буынның федералды мемлекеттік білім стандарттары аясында жүзеге асырылады, бұл мұғалімдердің кәсібилігіне айтарлықтай талаптар қояды. А.Макаренко жазғандай: Мұғалімнің шеберлігі - бұл ерекше өнер емес ... бірақ бұл дәрігерге өз шеберлігін қалай үйретуді, музыкантты қалай оқытуды үйрету керек мамандық.
Оқытушы А.С.Макаренко педагогикалық практикасына ерекше назар аударды және оны теориялық тұрғыдан жалпылауға тырысты. А.С.Макаренко шығармашылық еркіндікті ерекше түсіндіруден айырылған, шамалы тексеріске ұшыраған мұғалім оқушыға зиян тигізеді деп сенді. Тәрбиеші қатерге, педагогикалық өзара әрекеттесудің қиын және болжанбайтын жағдайларында маневр жасауға, бірақ шешуші болып табылатын оның нақты параметрлері аясында маневр жасауға құқылы.
А.С.Макаренко жеке тұлғаны диалектикалық бірлікте тәрбиелеуді бүкіл ұжымның тәрбиесімен байланыстырды. Ол жеке адамды да, команданы да, содан кейін әр адамның командасы арқылы тәрбиелеу керек деп есептеді. Макаренконың айтуынша, тәрбие жұмысының нақты формасы бұл ұжымдағы қарым-қатынас. Ол мұғалім қате жасау қаупі болса да, оптимистік гипотезасы бар адамға жүгінуге міндетті деп атап өтті.
Макаренконың айтуы бойынша білім берудің жетекші құрамдас бөлігі педагогикалық мақсат болып табылады. Мақсат оқу процесінің мазмұнын, оның әдістері, құралдары, нәтижелерін анықтайды. Мұғалім мақсатқа жетпейтін кез-келген құралға жол бере алмайды. Мұғалім әр әрекетте әрдайым мақсат қоюы керек, өз жұмысының нәтижесін көрсете білуі және осы нәтижеге жетуі үшін барлық жағдай жасауы керек.
Ұлы ұстаздың пікірінше, ешқандай білім беру жүйесін тұрақты деп санауға болмайды, өйткені баланың өзі өзгеріп, жеке дамудың жаңа кезеңдеріне енуде, оның өмір сүру және еңбек жағдайлары өзгеріп отырады, біздің еліміз және оның жас ұрпаққа қойылатын талаптары да өзгеруде. Сондықтан мұғалім оның шығармашылық дамуын қамтамасыз ететін және ескірген әдістерді, мақсаттар мен талаптарды уақытылы алып тастайтындай етіп педагогикалық құралдар жүйесін құруы керек. Керісінше, білім беру мақсаттарымыз өзгермейді. Бұл мұғалімнің тағы бір функциясы - қоғамның қазіргі заманғы талаптарына сәйкес жаңа білім беру мақсаттары мен оларға қол жеткізу жолдарын құру.
Мұғалім бақылаушыға формальды түрде жазлауға немесе, марапаттауға құқылы,ол өзінің атынан бұйрық шығармауы керек, әсіресе бұйрық бермеуі керек. Мұғалім формальды бақылау функцияларынан босатылған кезде ғана ол барлық оқушылардың сеніміне ие болып, өз жұмысын лайықты орындай алады.
А.С.Макаренконың айтуы бойынша мұғалімнің жеке басына қойылатын тағы бір талап - бұл педагогикалық тәжірибенің болуы және үнемі жинақталуы, оның балалармен қарым-қатынаста үнемі дамуы. Оқытушы әрдайым жағдайдың ерекшелігін және оқушының жеке ерекшеліктерін ескере отырып, өзінің жеке оқу әдісін табуы керек, ол басқаларға қарағанда оқушының іс-әрекетін өзгерте алады, ең жақсы нұсқаны таңдай алады. Сіз бұл әдісті экранда оқушы үшін жұмыс жасайтын шығармашылық нұсқалар мен толықтыруларсыз іздей алмайсыз.
А.С.Макаренко жеке тұлғаны бөлшектеуге тәрбиелеу әрекеттеріне қатты қарсылық білдірді, білім беруде жан-жақты ұстанымды қорғады. Біріншіден, еңбек тәрбиесі, содан кейін эстетикалық, содан кейін адамгершілік, идеялық және саяси және т.б. жүзеге асыру мүмкін емес. Оқу, жұмыс, демалу бәрі бірге бірігуі керек [6].
Қазақтың негізгі халық музыкасы әрқашан біртұтас дамып келді деу қате болар еді. Қазақ халқы кең сахарада, кең алқаптарда, кең далада көптеген әдемі әндер тудырған. Қазақ даласы музыкасының әр өлкенің әуені өзінше бөлек. Мәселен, Батыс, Шығыс, Жетісу және Оңтүстік облыстарында орындалатын өнер, айтылатын ән, суырыпсалма, төкпе терме, өлеңдер, желе жортқан желдірмелер бір-біріне ұқсамайды. Оңтүстік және Жетісуда әндерінің көпшілігі қысқа және қарапайым, ал әуен тез, көңілді, ашық және жанды, қысқа және ұтқыр. Батыста дауылпазды, эпикалық серпінді, асқақ лирикалар басым. Орталық Қазақстанның ең жақсы композиторлары Тәттімбет, Сүгір, Қожаберген, Ықыластар мен Біржан, Ыбырай, Ақан, Жаяу Мұса, Жарылғапберді, Иманжүсіп, Естайдың туындылары - ерекше әсер беретін баяу қозғалатын музыка. Мұның дәлелдерін екі мыңнан астам ән мен күйді жазып, жазған қазақ халық музыкасының алғашқы зерттеушісі А.В. Затаевичтің еңбектерінен табуға болады [7].
Қазақ халқының ұлт болып қалыптасуында ерекше музыкалық дәстүр пайда болды. Музыкалық білім мен тәрбие адамзат өркениетінің терең тамырларынан бастау алады. Адамзаттың ғасырлар бойғы серігі болған музыканың білімдегі рөлі мен әсері оның қалыптасуы мен даму сатыларын қарастырумен тікелей байланысты. Өнердің бұл түрінің адам жанына әсері және оның табиғатын зерттеу тетіктерін ежелгі ғалымдар бұрыннан қарастырған [8].
Музыка мұғалімі - бұл қиын да жан-жақты мамандық, ол музыкант үшін де, мұғалім үшін де ең қажетті жеке қасиеттерді талап етеді.
Көптеген танымал музыканттардың сабақ беруден бас тартқаны да шындық. Ал кейбір музыканттардың өз мүмкіндіктерін педагогикалық іс-әрекеттер арқылы толықтай іске асырудың мүмкіндігі бар. Олар балалардың музыкаға деген сүйіспеншілігін ояту арқылы шығармашылық шабытты дамытады, музыканың сұлулығын бағалай білуге, оның құндылығын түсінуге, оқушылардың музыкалық шығармашылығын дамытуға тәрбиелейді.
Музыка мұғалімінің кәсіби дайындығы оның әлеуметтік, саяси, арнайы және педагогикалық-психологиялық тұрғыдан терең білімге ие болуымен анықталады. Бүгінгі таңда оқушыларға музыкалық білім беру мазмұнын білім беру және олардың музыкалық дамуы тұрғысынан байланысы, музыканы оқытудың жаңа процесін тиімді пайдалануға ұмтылу, музыкалық білім мен оқушыларға арналған бағдарлама нұсқаларын біріктіруде ерекше маңызды мәселе болып табылады. Оқушылармен жұмыс жасағанда, жас буынның музыка пәнінің мұғалімі белгілі отандық және шетелдік прогрессивтілер ұсынған әмбебап музыкалық білім идеясына сүйене отырып, оның мазмұнын жаңартуға тырысады [9].
Музыка мұғалімінің рөлі негізінен әлеуметтік мәнге ие. Өйткені, оның әрекеті музыка өнері арқылы оқушының жеке басын жалпы адамзаттық құндылықтарға тәрбиелеуге және баланың шығармашылық әлеуетін арттыруға бағытталған. Мұғалімнің музыка мәдениетінің қызметкері ретіндегі миссиясы да өте жоғары, және бұл әрекет музыкалық іс-әрекетте айқын көрініс табады. Егер музыка пәні мұғалімінің негізгі кәсіби қызметін қарастыратын болсақ, ең бастысы конструктивтік кәсіби қызмет. Музыка мұғалімінің бұл әрекеті жеке сабақтарды, сабақ блоктарын құруға, белгілі бір идеялар мен ойларды дамытуға бағытталған көркемдік-педагогикалық тәсілдердің бірі. Келесі музыкалық-орындаушылық әрекет - музыкант-оқытушы оқушыларға музыканың теориялық білімін беріп қана қоймай, сонымен қатар бұл білімді практикада көрсете білуі және шығармаларын теориямен ұштастыра отырып, туындыларды оқушыларға өз орындауларында жеткізе білуі керек.
Музыкант-мұғалімнің жұмысының сәттілігі көбінесе балалармен қарым-қатынас жасау дағдыларына байланысты. Сабақтың әр түрлі әрекеттері тек сөздермен, мимика мен ыммен шектелмейді. Оның бояуының реңі тек өнер сабағына тән көптеген компоненттерден тұрады: ішкі жан дүниеге әсер ететін музыка, орындау процесінде туындайтын музыка, музыка тыңдағанда және музыка туралы ой жүгірткенде туындайтын музыканың - өз тілі, сөздері, мимикасы, көзқарасы,жесттері, үзілістері болады [10].
Мұғалімнің музыкалық-орындаушылық қызметінің негізгі педагогикалық бағыттары келесідей болуы керек:
oo Балалар аудиториясына бейімделуі;
oo музыкалық орындауда балаларды музыкаға тарта білу;
oo оқушыларды бірлесіп орындауға тарту;
oo балалардың ойлау, қиял және т.б. сияқты шығармашылық қабілеттерін ояту.
Көптеген әдебиеттердің теориялық талдауы музыка мұғаліміне қойылатын бірқатар негізгі талаптар бар екенін көрсетті.
Бірінші талап - педагогикалық шеберліктің болуы - оқушылармен жұмыс жасауға бейімділіктен; балаларға деген сүйіспеншіліктен; олармен қарым-қатынаста қанағаттанудан көрінетін жеке қасиеттер. Көбіне педагогикалық шеберлік сөйлеу мәдениетіне, ән айтуға, балаларды ұйымдастыруға және т.б. байланысты болады және белгілі бір әрекеттерді орындау қабілетімен сипатталады.
Мысалы, В.А. Сластелин қабілеттердің келесі негізгі топтарын анықтады:
1) Ұйымдастырушылық. Мұғалім оқушыларды топтастыра алады, оларды жұмысқа тарта алады, тапсырма тағайындайды, жұмысты жоспарлайды, орындалған жұмысты қорытындылайды және т.б. біліктерде байқалады.
2) Дидактикалық. Оқу материалын көрсету, жабдықты таңдау және дайындау; оқу материалын нақты, қысқа, мәнерлі, сенімді және дәйекті түрде ұсыну; танымдық қызығушылықтар мен рухани қажеттіліктердің дамуын ынталандыру, оқу-танымдық белсенділікті арттыру және т.б.
3) Рецептивтік. Оқушылардың рухани әлеміне қол жетімділік олардың эмоционалды жағдайын объективті бағалау, психиканың ерекшеліктерін анықтау қабілеттерінен көрінеді.
4) Коммуникативті. Мұғалімнің педагогикалық мақсатқа сәйкес оқушылармен, олардың ата-аналарымен, әріптестерімен, мектеп басшыларымен қарым-қатынасы.
5) Сугессевтік. Бұл оқушыларға эмоционалды және ерікті әсер етуден көрінеді.
6) Зерттеушілік. Педагогикалық жағдайлар мен процестерді тану және объективті бағалау қабілетін көрсетеді.
7) Ғылыми-танымдық. Мұғалім педагогика, психология, әдістеме саласында жаңа ғылыми білім алады [11].
Жалпы білім беретін мектептегі музыка мұғалімі белгілі бір ғана саланың маманы болмауы керек. Ол әрі теоретик, музыка тарихшысы, аспапты меңгерген, музыканың этнографы болуы тиіс. Ең бастысы, ол музыкалық әдебиет, яғни музыкалық композиция туралы мүмкіндігінше көп білуі керек. Бұл принципті Д.Б. Кабалевский де растап, Музыка мұғалімінің барлық дағдыларының арасында аспапты меңгеруін ерекше бөліп алып қарау керек. Музыкалық сабақтарда, әсіресе сыныпта, хорда, оркестрде және т.б. көріністер тыңдау қажет болса, көріністер механикалық жазылымсыз болмайды. Бірақ бұл мұғалімнің тікелей жұмысына қосымша болуы керек. Оның мазмұны 3 түрлі тәсілмен ұсынылған:
1. Өзі тікелей орындау сыныпта эмоционалды ахуал туғызады;
2. Тікелей орындаушы кез-келген жерде тоқтай алады, қажет болған жағдайда, орындау кезінде кез-келген көріністі, тіпті жеке тактіні қайталай алады;
3. Музыкалық аспапта ойнайтын орындаушы, сондай-ақ ән айту мұғалімі өзінің оқушыларына үлгі бола алады, бұл іс жүзінде оның аспапта ойнау қабілеті қызықты және мағыналы болатындығын көрсете алады. Осы жоғарыда баяндалған қызметтердің бірлігі - музыка мұғалімінің орындаушылық шеберлігінің теориялық негіздері болып табылады.
Адамгершілік пен мейірімділіктің қайнар көзі - өнер туындылары. Біздің ұлттық өнерімізді құрметтейтін, әншілер мен музыканттардың, саусақтарымен иілген бишілердің шеберлігімен мақтан ете отырып, олар жас ұрпаққа өнердің маңыздылығын түсіндіріп қана қоймай, оны үйренуге, болашақта өздері де солардай болуға шақырылып отырған. Өнер адамның сенім, адамгершілік, сезімталдық, мейірімділік, сұлулық сияқты адами қасиеттердің қалыптасуына пайдалы әсер етеді.
Музыка мұғалімінің адамгершілік қасиеттері оқушылардың өз бетінше ойлау қабілетін дамытуға, өмірдегі үлкен және кіші мәселелерді өз бетімен шешуге бағытталған болуы керек. Музыканың көркемдік күші неғұрлым жоғары болса, сол күшті бізге жеткізуші - музыкалық аспап. Аспапта ойналатын кез-келген музыка ой мен жүрекке қатты әсер етеді. Музыка мұғалімдері мұндай музыканы халыққа, болашақ ұрпаққа жеткізушілер болып табылады[12].
Мұғалімнің, атап айтқанда музыка пәнінің мұғалімінің педагогикалық жұмысының табиғаты өзіндік ерекшеліктерге ие. Бұл өзі білгендерін басқалармен бөлісудің қажеттілігінен тұрады. Музыка мұғалімі дегеніміз - білім алуға деген сарқылмас ниеті бар дарынды тұлға, ал мұғалім актерлік қажеттілікті сезінеді. Симфониялық музыка концертінде, театрда, әдебиет оқу кезінде әр мұғалім рухани жинақталу процесінен өтеді. Тыныс алу сияқты ішкі пәрмендер болмаса, сабақтың мазмұнына жаңа, өзекті және қызықты нәрсені әкелетін музыкалық жадтың, зейіннің үздіксіз жұмысы бар. Мәңгілік өнертабыс және жетілдіру - мұғалімнің шығармашылық өміріндегі жалғыз бағыт.
Ресей білім академиясының академиктері В.А. Сластенин және В.Л. Матрос заманауи мұғалімнің ерекшеліктерін анықтады:
- жоғары азаматтық белсенділік және әлеуметтік жауапкершілік;
- балаларға деген сүйіспеншілік, оларға сіздің жүрегіңізді сыйлау қажеттілігі мен қабілеті;
- шынайы интелект, рухани мәдениет, тілек және басқалармен жұмыс істей білу;
- жоғары кәсіби, ғылыми және педагогикалық ойлаудың инновациялық стилі;
- өзін-өзі тәрбиелеудің және оған дайындығының үнемі қажеттілігі;
- физикалық және психологиялық денсаулық, кәсіби көрсеткіштер.
Жаңа мұғалімнің осы қасиеттерінің бәрі, әрине, мұғалім-музыкант мамандығына байланысты. Мектептегі музыкалық дайындық пен тәрбиені мұғалім-музыкант, кәсіби маман жүргізуі керек.
Музыка мұғалімінің музыкалық-педагогикалық шеберлігі келесі кесте түрінде ұсынылады.
Кесте 1. Музыка мұғалімінің музыкалық-педагогикалық шеберлігі
Білімдер мен дағдылар
Жалпы мәдени, музыкалық-педагогикалық, музыкалық-теориялық, музыкалық-психологиялық, музыкалық-орындаушылық
Мүмкіндіктер
Гностикалық (қабылдауды қоса), моторлы (қимыл жасау және аспапта ойнау), коммуникативті, педагогикалық
Сапасы
Жалпы мәдени, музыкалық-педагогикалық, музыкалық-теориялық, музыкалық-психологиялық, музыкалық-орындаушылық
Функциялар
Музыкалық өнердің тәрбиелік әлеуетін, балалардың білімі мен музыкалық білімін, музыка мен балаларға деген сүйіспеншілікті, мамандықтың беделін іс жүзінде іске асыру туралы
Қабілеттілік
Дидактикалық, коммуникативті, ұйымдастырушылық, конструктивті, гностикалық, болжау, қабылдау, қабылдау, шығармашылық.
Бұл кесте қазіргі заманғы музыка мұғалімінің көптеген қажетті дағдыларға ие екендігін көрсетеді [13].
Мектептегі кәсіби қызмет үшін сізге:
- музыкалық репертурады, оқу материалдарын жобалау, музыкалық және сабақтан тыс жұмыстарға арналған, сабақ жоспарларын құру мүмкіндігі;
- эмоционалды жұқпалы, эмоциялар жарықтығы мен бағыты, сөйлеудің интонациялық палитрасы, мимика, ым-ишара қабілеттерін;
- оқушыларды музыкалық іс-әрекеттің әртүрлі түрлеріне тарту, балалардың жоғары көркем музыкаға деген қызығушылығын ояту, ұжымдық іс-әрекет формалары арқылы оқушыларды біріктіру (хорда ән айту, оркестрде ойнау) және олардың қызығушылықтарын мақсаттарына жетуге бағыттау;
- оқушылармен қарым-қатынас жасай білу, ынтымақтастық;
-мектеп оқушыларының музыкалық-эстетикалық тәрбиесін ұйымдастырудың ерекшеліктерін білу;
- түсіндіру, білім беру, үйрету қабілеті;
- педагогикалық іс-әрекеттегі оқушылармен өзара әрекеттесудің нәтижелерін болжау, педагогикалық болжау мүмкіндігі;
- шығармашылық қабілеттілік, импровизация;
- баланың ішкі әлеміне ену, оның жағдайын түсіну, жанашырлық қабілеті.
Мұғалімнің жеке басының қалыптасуының оның музыкалық және педагогикалық шеберлігін құрайтын барлық блоктары профессиограмманың барлық сұрақтары сәйкес келетін жүйені білдіреді. Музыка мұғалімінің кәсіби профилі - бұл оның біліктілігі сипаттамасы, ол негізгі құжат, жұмыстағы талаптар мен нұсқаулар болып табылады. Мектептегі музыка мұғалімінің қызметі осы нұсқаулықтың орындалуына байланысты. Профессиограмма тәжірибеші мұғалімге балаларға музыканы оқытуда, сыныпта және сыныптан тыс жұмыстарда көшбасшы болуға, білім алуға және шығармашылық өсуге ықпал ететін білімнің, дағдылардың және қабілеттердің, қабілеттер мен қасиеттердің оңтайлы ауқымын анықтауға көмектесуі керек.
Әр блок өз кезегінде үш бөлімге бөлінеді: музыкалық және эстетикалық, психологиялық, педагогикалық, әдістемелік. Мысалы, білім блогына мыналар кіреді:
1) музыка теориясының негізгі элементтері, музыка мәдениетінің тарихы, композиторлардың шығармашылығы және т.б.;
2) балалардың дауысын дамыту мен қорғаудың анатомиялық, психологиялық және физиологиялық негіздері және т.б.;
3) музыкалық білім берудің интегралды және шығармашылық тәсілдері, сыныптан тыс және мектептен тыс жұмыстардың әдістері, балалардағы музыкалық естуді дамыту әдістері және т.б.
Музыка пәні мұғалімі мен актер жұмысының жақындығын атап өткен жөн. Олардың жұмысы ұтқыр, өзгермелі, адамдармен араласады, ортақ міндеті бар: басқа адамдарға (біздің жағдайымызда, оқушыларға) көркемсурет сабағы (біздің жағдайда, музыка) арқылы сезімдері мен ойларын оятады. Екеуінің жұмысы - шығармашылық және өнер. Осы мамандықтарды салыстыру музыка мұғалімінің жұмысы актерлік өнерден гөрі қиын екенін көрсетеді. Актер пьесаның бір бөлігі ғана. Ал мұғалім - үш адамдағы бір құдай: ол керемет мұғалім және автор, өйткені ол сабақтың сценарийін жазады, әрі режиссер (және музыкадағы әр сабақтар қандай-да бір жолмен премьера болады) және жетекші актер.
Тағы бір айырмашылығы: актер күніне бір спектакль ойнайды, мұғалім күніне үш-төрт спектакль береді, өйткені мұғалімнің жұмысының күнделікті нормасы үш-төрт сабақ. Шындығында, ол бірнеше рет қабаттасады. Сонымен қатар, сабақтар оқушылардың жасына және дайындықтарына байланысты өткізіледі: сегізінші сынып оқушыларының музыкалық өзін-өзі тәрбиелеу, адамзаттың жоғары музыкалық жетістіктерімен танысу мәселелері, бірінші сынып оқушыларына хормен ән айту негіздерін үйретумен музыка мұғалімінің жұмысында қарастырылады. Сонымен қатар, барлық сабақтар сабақтың өзіндік қызметін қалыптастырады. Егер сіз сыныптан тыс жұмыстарды - хорды қоссаңыз, сыныпта музыка фестивалін ұйымдастыруға көмектессеңіз, күніне 6-7 сағат аласыз. Сонымен қатар, музыка мұғалімі келесі әрекеттерді орындай алуы керек, атап айтқанда:
- мектеп оқушыларын музыка өнерімен шебер түрде таныстыру;
- оқушылардың музыкалық қажеттіліктерінің табиғаты мен жалпы өмірін білу;
- әр түрлі жастағы балалардың музыкалық және психологиялық қабылдау ерекшеліктерін ескеру;
- ұйымдастырушы болу, оқушының оңтайлы музыкалық белсенділігін қамтамасыз ету, музыка бөлмесін жабдықтау;
- аспапты жақсы ойнаңыз, оны мұқият сүйемелдеу, заманауи аудио және видео жабдықтарды қолдана білу;
- ұқыпты және сезімтал болыңыз;
- сыныптағы оқушыларға жанашыр болу міндетті.
Мұның бәрі музыка пәнінің мұғалімі. Егер оның қабілеті болса, дені сау, еңбекқор және шығармашыл болса, ол мұның бәрін жеңеді. Ол үшін сабақты минималды жүйке шығындарымен өткізуге және жоғары педагогикалық нәтижелерге қол жеткізуге мүмкіндік беретін заманауи психологиялық дағдыларды игеру қажет.
Музыка мұғалімі үшін әл-ауқаттың әр түрлі жолдарын білу пайдалы. Олар мыналар болуы мүмкін : жақсы оқушыға қарау, оқушыларға сыныпта ризашылықпен қарау, сабақтың қызықты бөлігін таңдау, сабақтың тақырыбын сипаттайтын қызықты музыканы тандау.
Үзіліс кезінде мұғалімді көп нәрсе мазалай алады, бірақ сабақ алдында өзіңізді рухани духпен жуып, жағымды психологиялық қатынасты қалыптастыруы керек, жан дәретханасын жағымды эмоционалды көңіл-күйге салып, сабаққа жақсы көңіл-күймен баруы керек.
Педагогикалық қырағылықты дамыта отырып, адам кемшіліктерді түзетіп қана қоймайды, сонымен қатар оқушылармен жіңішке қарым-қатынас құралдарын қосуды, көздерімен сөйлесуді, қастардың нәзік қозғалыстарын және басқа микро әрекеттерді үйренеді. Сонда музыка сабағын өткізу әлдеқайда жеңіл болады: оқушылар білім беру әдістерін біледі, оларға дұрыс жауап береді, ал мұғалімнің өзі, жұмыс көңіл-күйі мен шығармашылық көзқарасы сақталады.
Музыка сабағына дайындалу кезінде мұғалім алдымен оларды қабілеттеріне қарай сынауы керек, өйткені әрқайсымыз өзіміздің мықты екенімізді білеміз. Бұл жеке тырысу - бұл мұғалімнің ақыл-ойының, кәсіби дайындығының, физикалық жағдайы мен педагогикалық шеберлігінің жағымды сипаты. Мұғалім, оның жеке деңгейі және кәсіби дайындығы оның маңыздылығына байланысты мектептегі іс-әрекеттің маңызды қозғаушы факторы болып табылады.
Мұғалімнің іс-әрекетін өз бетіңізше талдаудың маңызы зор: анда-санда бірнеше сабақты бейне немесе аудио таспаға жазып алып, содан кейін басынан аяғына дейін барлық материалдарды талдаған пайдалы.
Музыка сабағында мұғалімнің оптимизмі мен мейірімділігі маңызды. Егер мұғалім мейірімді және оқушыға көмектесуге дайын болса, онда оның жеке ән айтуға немесе бір композицияны басқа композициямен салыстыруға қойылатын талаптары ерекшеленбейді, керісінше мұғалім мен оқушыны біріктіріп, ән мен жауапты тақтадан тауға шыққанға айналдырады. Сіз өзіңіздің көңіл-күйіңізді құрып, достық қарым-қатынаста болуыңыз керек. Достық мінез-құлық мұғалімнің ақыл-ой күшін сақтайды, оптимистік тыныштықты, реңді, әдепті және жақсы көріністі қамтамасыз етеді.
Мұғалімнің ұйымдастырушылық (басқарушылық) іс-әрекетінің стиліне мұғалімнің қарым-қатынас процесінде қарым-қатынас стилі айтарлықтай әсер етеді, осыған байланысты мұғалімнің қарым-қатынас стилі көбінесе ерекшеленеді: авторитарлық, демократиялық және конвей.
Авторитарлық стиль басқарудың қатал әдістерінде, кез-келген оқушы бастамасының алдын алуда, мұғалімнің қабылдаған шешімдерін талқылаудың болмауында көрінеді. Ол сынып жетекшісі, оқушылардың жұмысын басқарады және үйлестіреді. Қарым-қатынастың негізгі формалары - бұйрықтар, нұсқаулар, сөгіс, алғыс, ашулы топтар. Мұғалімнің мінез-құлқының мұндай ерекшеліктері назардан тыс қалмайды: ол оқушыларға ұқыптылықпен қарайды, үстем, қарсылықтарға шыдамсыздық танытады, сирек күледі, жиі мылжың.
Мұғалімнің демократиялық стилі сыныптағы мәселелерді ұжымдық талқылау, оқушы бастамасын көтермелеу, оқытушы мен оқушылар арасында белсенді ақпарат алмасу және хордың жалпы жиналысында шешім қабылдауымен сипатталады. Демократиялық мұғалім оқушылар қауымдастығының көзқарастарын тыңдайды, тапсырма оған түрткі болады және оқушылардың күш-жігері көтермеленеді. Нәтижесінде оқушылар өзіне деген сенімділік пен өзін-өзі басқаруды дамытады. Демократиялық мұғалім оқушылардың жеке қабілеттері мен бейімділігін ескере отырып, оқу жүктемесін оңтайлы бөлуге тырысады. Оның қарым-қатынас жасаудың негізгі тәсілдері - сұрау, кеңес, ақпарат.
Пайда болу стилі мұғалімнің басқару функциясын ерікті түрде қабылдамауынан, көшбасшылықты жоюдан, басқару функцияларын сынып мүшелеріне тапсыруынан көрінеді. Көңіл көтеру стилін көбінесе либералды немесе анархист деп атайды.
Әр педагогикалық стильдің өзіндік артықшылықтары мен кемшіліктері бар, және бұл тұрғыда оқушылар үшін жаман немесе жақсы стильдер жоқ. Алайда зерттеушілер олардың ең нашарлары либералды немесе конвент болып табылатындығын атап өтті. Оның астында жұмыс аз жасалады, ал сапасы нашар. Демократиялық стиль ең жақсы деп саналады. Мұндағы жұмыстың сандық нәтижелері авторитарлық нәтижеге қарағанда төмен болуы мүмкін, бірақ жұмыс істеуге деген құлшыныс күшті. Авторитарлы педагогикалық стиль кейбір жағдайларда ұжымдық іс-әрекеттің жоғары тиімділігін қамтамасыз етеді, бірақ қолайсыз психологиялық климат жасайды, күшке деген құлшынысты оятады және нейротика тудырады.
Сонымен қатар, педагогика ғылымы мұғалімнің сыныпқа деген қатынасының басқа үш стилін ажыратады: тұрақты-позитивті, пассивті-позитивті, тұрақсыз.
Мұғалімнің тұрақты позитивті стилі балаларға үнемі эмоционалды-позитивті көзқарасымен, оларға қамқор болуымен, қиындықтарға көмектесуімен және оқу мен мінез-құлықтағы кемшіліктерге әскери реакциямен жауап беру түрінде сипатталады. Бұл топтың оқытушысы жарқын педагогикалық дарындылығымен және балаларға деген сүйіспеншілігімен ерекшеленеді.
Мұғалімнің пассивті-позитивті стилі балаларға анық емес эмоционалды-позитивті қатынасымен сипатталады. Мұндай мұғалімге құрғақ қарым-қатынас және ресми тон, ұқыптылық және таза іскерлік қарым-қатынас тән.
Мұғалімнің балаларға деген қарым-қатынасының тұрақсыз стилі жалпы эмоционалды позитивті қарым-қатынастың ситуациялық сипатымен сипатталады. Бұл топтағы мұғалімдер көбінесе олардың көңіл-күйлері мен тәжірибелерін басқарады және оқушының жеке басы мен мінез-құлқын бағалайды [14].
1.2 Жаңа заман талабына сай музыка мұғаліміне қойылатын негізгі талаптар мен міндеттер
Қазіргі мұғалім - бұл өз ісіне және шәкірттеріне адал адам. Мұғалімдер баланың жан дүниесіндегі ең жақсы қасиеттерді ашып, алған білімінен ләззат алуға, жетістікке жетуге, жақсы адам және өз елінің азаматы болуға үйрету керек.
Қазіргі мектеп мұғалімі әртүрлі функцияларды орындайды:
- оқушыларға сабақ барысында да, сабақтан тыс уақытта да, кеңес беру кезінде де және оқу процесінің сыртында да білім көзі балалардың өмірі мен денсаулығын қорғауды қамтамасыз етеді;
- басқару функцияларын орындайды, оқушылардың оқу қызметін ұйымдастырады. Мұғалім оқушылардың оқу процесін ұйымдастыратын оқыту әдісін, қазіргі заманғы білім нәтижелеріне қол жеткізуге ықпал ететін әдісті, яғни жалпыға бірдей білім беру іс-әрекетін қалыптастыру мен дамытуға бағытталған әдісті, мұғалімнің оқу іс-әрекетіне қатысуын қамтамасыз ететін әдісті таңдауы керек ;
- сәтті оқыту, дамыту және ата-ана үшін педагогикалық орта жасайды (оқыту және тәрбиелеу функциясы); Ата-аналарға педагогикалық білім береді, отбасы мен мектептің тәрбиелік әсерін реттейді және үйлестіреді (ата-аналармен өзара әрекеттесу функциясы); сынып жетекшісінің функциясын орындайды; мұғалім-кеңесші: балаға мәселенің шешімін табуға көмектеседі;
- модератор мұғалім: оқушының ықтимал шығармашылық қабілеттерін және оның қабілеттерін ашады;
- мұғалім-тәрбиеші: оқушыларға педагогикалық қолдау көрсетеді; Педагог-психолог өз жұмысында баланың жасын және жеке психологиялық ерекшеліктерін ескереді. Мұғалім функциясының алуан түрлілігіне байланысты қоғамның жеке адамға қойылатын талаптары айқын болады.
Мұғалім жұмысының маңызды құрамдас бөліктерінің бірі - оқушының жеке басының психологиялық даму атмосферасын құратын педагогикалық қарым-қатынас. Тыныш жұмыс ортасын, сыйластық атмосферасын, баланың іс-әрекетін қалай құруды білетін, барлық ережелер мен заңдылықтарды білетін, бірақ оқушыларды шамадан тыс, шектеулі, өзін-өзі бағалауы төмен мұғалімге артық болады. Бұл тұрғыда педагогикалық қарым-қатынас педагогикалық технологияға қарағанда маңызды.
Қазіргі заманғы мектеп іс-қимыл тәсілдерін жүзеге асыруға бағытталған, сондықтан біздің ойымызша, оқыту әдістерінде заманауи білім беру нәтижелеріне қол жеткізуге бағытталған сабақта мұғалімдер мен оқушылардың бәрлескен әрекетін көру ұсынылады [15].
Орыс педагогі К.Д.Ушинский айтқандай, қазіргі заман талабына сай, әр мұғалім,өз білімін жетілдіріп, ескі бірсарынды сабақтардан гөрі, жаңа талапқа сай инновациялық технологияларды өз сабақтарында күнделікті пайдаланса, сабақ тартымды да, мәнді, қонымды, тиімді болары сөзсіз. Бұл жөнінде Қазақстан Республикасы Білім туралы Заңының 8-бабында Білім беру жүйесінің басты міндеттерінің бірі - оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу деп атап көрсеткен. Елбасымыз Н.Ә. Назарбаев жолдауында айқандай: Болашақта өркениетті дамыған елдердің қатарына ену үшін заман талабына сай білім қажет. Қазақстанды дамыған 50 елдің қатарына жеткізетін, терезесін тең ететін - білім. Сондықтан, қазіргі даму кезеңі білім беру жүйесінің алдында оқыту үрдісінің технологияландыру мәселесін қойып отыр. Оқытудың әртүрлі технологиялары сарапталып, жаңашыл педагогтардың іс - тәжірибесі зерттеліп, мектеп өміріне енуде.
Еліміздің "Білім туралы заңы" Заңында білім беру жүйесінің басым міндеттері:
1. білім беру бағдарламаларын меңгеру үшін жағдайлар жасау;
2. жеке адамның шығармашылық, рухани және дене мүмкіндіктерін дамыту, адамгершілік пен салауатты өмір салтының берік негіздерін қалыптастыру, жеке басының дамуы үшін жағдай жасау арқылы интеллектілікті байыту;
3. оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу;
4. еңбек рыногында бәсекелесуге қабілетті білікті мамандар даярлау, оларды қайта даярлау және біліктілікті арттыру... деп көрсетілген болса, осы міндеттерді орындап, жүзеге асыруда мұғалімдердің ролі өте зор[16].
Педагогика ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz