Мұса пайғамбарға түскен кітап

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 77 бет
Таңдаулыға:

Ахли кітап иелеріндегі діни рұқсаттар мен тиымдар

Жоспар

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3
I Ахли кітап иелері және діни негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
7
1.1 Исламдағы Ахли кітап түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
7
1.2 Діни рұқсаттар мен тиымдардың діни-моральдық негіздері ... ... ... ... ... ... ..
19
II Діни рұқсаттар мен тиымдардың теориялық және философиялық-құқықтық аспектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

29
2.1 Иудаизмдегі діни рұқсаттар мен тыйымдар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
29
2.2 Христиандықтағы діни рұқсаттар мен тыйымдар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
57
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
72
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..
74

Кіріспе

Дін - бүкіл әлемнің жаратушысы тек Аллаһ Тағала тарапынан ғана жіберіледі. Иә, дін Жаратушыдан жеткен қасиетті ұғым жүйесі болғандықтан, өзге күштің дінге ұқсас жүйе ойлап шығаруға немесе діни үкімдерге әлдеқандай өзгеріс енгізуге ешқандай да құқы жоқ. Тіпті, пайғамбарлар да мұндай құзыретке ие емес. Аллаһ Елшілерінің міндеті - Жаратқаннан келген әмірлер мен тыйымдарды үмметтеріне жеткізу болып табылды.
Тақырыптың өзектілгі: Адамзат о бастан жақсы мен жаманды айырып, адамдар қалай өмір сүру керек, олар не істеуі не істемеуі керек, деген мәселелер төңірегінде ойланумен келеді. Әр пенденің осы сауалдарын қанағаттандыратын жауаптарды Алла Тағала Өз елшілері арқылы түсіндіріп отырған. Жаратушы Хақ Тағала адам баласын жер бетіне халифа етіп тағайындап, оны басқа барлық жаратылысқа үстем етті. Осы үлкен аманатты жүктей отырып, оның барлық құқықтарымен міндеттерін Өз Кітаптарында айқындап отырды. Мәселен, игі амалдары үшін қаншалық сауабы болса, жер беінде жүріп істеген қылмыстары үшін де лайықты жаза бар екенін ескертті.
Бірақ уақыт өте келе Құраннан бұрын түскен қасиетті кітаптар заман өте келе түрлі өзгертулермен бұрмалауға ұшырап, түпкі нұсқасынан біршама алшақтап кеткені белгілі.
Жалпы жаратылыс, мына болмыс әлемі адам баласына Ұлы Жаратушыны танытар алып кітап ретінде жаратылса, пайғамбарларға уахи арқылы жеткен барлық парақтар мен кітаптар да Ұлы Құдіретті қатесіз тануымыз үшін жіберілген. Сондай-ақ, адамзатқа мына дүниедегі негізгі міндетін түсіндіріп, ақ-қараның ара-жігін айқындап, екі дүниенің бақытын сыйлау үшін түсірілген. Міне, Алла Тағала тарапынан келген барлық осы кітаптарға сену - Ислам дінінде иманның негіздерінен саналады. Құранда: Кімде-кім Аллаға және Оның періштелеріне, кітаптарына, пайғамбарларына және ақырет күніне иман келтірмесе, қатты адасады..., - делінген [1].
Дін әлемді бейнелеу, қабылдау және түсіндіру жүйесі ретінде ғана емес. Қоғамдағы діннің беріктігі мен маңыздылығы соншалық, дін, дәлірек айтсақ, діни тәжірибе адамдардың тиісті мінез-құлқын қамтамасыз ететін маңызды әлеуметтік институт ретінде қызмет етеді. Институционализацияның арқасында дін адамзаттың дамуында үлкен рөл атқаратын қоғамдық өмірдің әлеуметтік-мәдени ұйымдастырудың қуатты элементіне айналды[2, 36 б.].
Қоғам өмірінде діннің алар орны ерекше. Өйткені, дін тыйымдар мен рұқсаттары арқылы әдептілік қағидалары мен қоғам бірлігін, әділеттілікті, тәрбиелік жүйелерді қалыптастыруда елеулі рөл атқарады. Адам дінге сенген соң, Қасиетті кітаптардың рұқсаттары мен тыйымдарың ұстанады. Міне, сол арқылы өзгелерге жәбір көрсетуден, тәртіпсіздік жасаудан, ішімдік, есірткі секілді жаман әдеттерден бойын алыс ұстайды. Дінсіз қоғамда тәртіпсіздік пен қылмыс етек жаятындығы белгілі.
Протоиерей Андрей Ткачевтың айтуы бойынша тыйым салулар - өркениетті қоғамның белгісі. Сонымен бірге, шіркеу тыйым салу жүйесі емес, бірақ дін адамдарға жақсылық пен жамандықтың арасындағы жақсы таңдауды жасауға мүмкіндік беретін дұрыс нұсқаулар,-дейді [3].
Христиандық дәстүрде тыйым күнә туралы жан-жақты түсінікпен байланысты. Тыйым салу - күнәнің (қатенің) нәтижесі, рақым болса - бұл қатені түзету жолы. Діни өсиет - бұл тыйым бірақ негіз ретіңде сенім және рақым түріңде жеткізілген. Августин тек рақымның өзі адамды күнәлік инерциядан құтқара алады деп жазған.
Жаңа дәуір философтары (Г.Гроцнй, Ш.Монтескье және басқалар) тыйым салу қоғамдық бостандықты қамтамасыз етудің қажетті құралы деп санады [4, 74 б.].
Тыйым бұл балаларды жаман әдет, жат пиғыл, ерсі қимыл, әдепсіз істерден сақтандыруда маңызды қызмет атқарады. Ұлға отыз үйден тыю, қызға қырық үйден тыю деген мақал осыған байланысты шыққан. Бүйірін таяну - қайғының, жағын таяну - мұң-шердің, жүресінен отыру - әдепсіздіктің белгісі деп танып, оған тыйым салған. Демек, тыйым - халықтық педагогиканың құрамдас бөлігі. Тыйым үлгілері мен сөздері ел ішінде өте көп. Тыйым салу - белгілі бір әрекетті жасамау талабы. Шіркеудің тәжірибесінде тыйым салу жүйесі шіркеу заңдары - және шіркеу тәртібінің нақты талаптары бойынша анықталады.
Христиандықта тыйым салу ерліктің мақсаты емес, рухани өсу құралы.
Ал, Иудаизм болса дін немесе филосифиялық ілім ғана емес, еврейлер үшін этика мен эстетикаға толы жинақ болып саналады. Бәрінен бұрын - бұл жеке адам мен қоғамның өмірін реттеп отыратын заң. Еврей халқы үшін діни мазмұндағы заңдылықтардың жинақтамасы.
Таурат Хазіреті Мұса пайғамбарға түскен қасиетті кітап болғандықтан әрбір мұсылманның оған сенуі парыз болып табылады. Аллаһ Тағала Құранда Тауратты түсіргендігін ашық түрде баян етеді: Күдіксіз Тауратты түсірдік, онда тура жол және нұр бар. Аллаһқа бой ұсынған пайғамбарлар Яһудилерге онымен үкім етер еді. Және Аллаһтың Кітабын қорғауға міндеттендірілген раббанилер мен ғалымдар да онымен үкім етер еді. Олар оған куәгер еді.. [5,-44].
Таурат Хазіреті Мұсаға уахи етілген кітабы. Ал, ауызша Тора болса, жазбаша Тораның тәпсірі іспетті болып, ұрпақтан-ұрпаққа жалғасып келген Талмуд атты кітап болып саналады. Яһудилер ауызша Тораны жете ұғынбай, жазбаша Тораны түсіну мүмкін емес дейді. Жазбаша Тораға Хазіреті Мұсадан (а.с.) кейінгі пайғамбарлардың айтқан нақыл сөздері қосылып кеткен. Христиандар бұл кітапты Ескі Өсиет десе, Яһудилер Танах дейді.
Христиан мен Иудаизм дінінің Қасиетті жазбаларын салыстыра отырып басты тыймдарын анықтап және Ислами көз қараспен Ахли кітап иелерінің қасиетті кітаптардың бұзылу себептерің ашып көрсету басты мақсатым болды.
Жұмыстың мақсаты-міндеттері: Бұл дипломдық жұмыстың мақсаты - Ахли кітап иелері дегеніміз кім? және олардың діни тыймдары мен рұсаттарың салыстыру. Діннің негізгі функцияларың, тыймдардың діни морльдық негіздерің қарастыру. Тыйым салу этикасын моральдық қағидалар жүйесі ретінде зерттеу, олардың қазіргі заманғы санадағы және мәдениеттегі маңыздылығын түсіну. Ахли кітап иелрінің қасиетті жазбалардың бұзылу себебің анықтау. Міндетім - Исламдағы қағидаттарды қарастыра отырып, дұрыс бағыт көрсету.
Зерттеудің нысаны. Ахли кітап иелерінің негіздері және қасиетті жазбалары.
Зерттеудің пәні. Ахли кітап иелерінің тыйым мен рұқсаттары моральдық реттеу формасы.
Жұмыстың теориялық-әдіснамалық негіздері:
Тақырып бойынша дереккөздер мазмұны және сипаты жағынан әр түрлі.
Дипломдық жұмыс келесі топтағы негізгі дереккөздерді меңгеру барысында жазылған:
1. Христиан, иудаизм және ислам дәстүрлерінің негізін құрайтын Қасиетті кітаптар және мәтіндер, сондай-ақ Христиан және иудаизм дін басыларының еңбектері. Сонымен бірге, дереккөздер қатарын батыс Европа ғалымдарның жазған кейбір еңбектері қамтиды.
2. Тарихи деректер.
Зерттеу әдістері: теология, тарихи, әлеуметтік.
Зерттеу жұмысының құрылымы. Ғылыми жұмыстың құрылымы зерттеліп отырған тақырыптың мазмұнына сай кіріспе, екі тараудан, қорытындыдан, сілтеме және пайдаланылған әдебиет тізімінен тұрады. Зерттеу жұмыстың жалпы көлемі 76 бет. Дипломның бірінші бөлімінде кітап иелерінің Ислам жағынан және діни рұқсаттар мен тиымдардың діни-моральдық негіздерің қарастырдым. Екінші бөлімінде иудаизмдегі және христиандық діни рұқсаттар мен тыйымдарды қарастырылды

I Діни рұқсаттар мен тиымдардың теориялық және философиялық-құқықтық аспектілері

1.1 Исламдағы Ахли кітап түсінігі
Ұлы Жаратушымыз әртүрлі мекендер мен уақыттарда түрлі-түрлі қауымдарға өзінің бұйрықтары мен тыйымдарын қамтыған және сол қоғамның сана деңгейіне сай керекті мәліметтерді жеткізетін, жеке тұлғалық, қоғамдық проблемаларының шешімдерін баяндап, өз араларында әділдікті орнататын парақтар мен кітаптар жіберген. Парақтардың нақты саны бізге беймәлім. Ал, Құран Кәрімде білдірілген жалпы кітаптың саны төртеу: Зәбур, Тәурат, Інжіл, Құран. Біз, мұсылмандар, бұл төрт кітаптың барлығының Алла тарапынан адам баласына тура жолды көрсету үшін жіберілгендігіне кәміл сенеміз. Алайда, соңғы кітап Құранның алдындағы үш кітап заман өте келе адамдар тарапынан әртүрлі әдейі өзгертулер мен бұрмалауға ұшырағандықтан, оларды негізге алып амал етпейміз. Құран түскеннен кейін өзге кітаптар негізге алынбайды.
1. Зәбур. Бұл кітапты Алла Тағала Дәуітке (ғ.с.) түсірген. Зәбур арапша кітап деген мағынаны білдіреді. Құран Кәрімде: Біз Дәуітке Зәбурді бердік[5, 17-55], - делінген. Құранда Зәбур жайлы Тәурат және Інжілге қарағанда өте аз мағлұмат білдірілген. Еврейлердің Дәуіттің (ғ.с.) пайғамбарлық қасиетіне көлеңке түсіріп, ар-намысын кірлететін әйелдерге байланысты айтылған әртүрлі әңгімелері дұрыс емес. Себебі, барлық пайғамбарлар күнәнің кішісінен де, үлкенінен де Ұлы Жаратушы тарапынан қорғалған. Яһудилер, көбінесе, Дәуітке (ғ.с.) патша ретінде қарайды. Ал, мұсылмандар патша әрі пайғамбар ретінде біледі.
2. Тәурат. Мұса пайғамбарға түскен кітап. Тәурат иврит тілінде заң, ережеқағида, шариғат деген мағыналарды білдіреді. Құранда: Ішінде адамдарға тура жол және нұрды қамтыған Тәуратты біз жібердік [5, 5-44], - делінген. Тәураттың қазіргі таңда танымал үш түрлі нұсқасы бар. Бұл үш нұсқада айтылған көптеген ереже-қағида, хабарлардың бір-бірімен сәйкес келмеуі - Тәураттың адамдар тарапынан қатты өзгертілгендігінің айғағы.
3. Інжіл. Исаға (ғ.с.) түскен кітап. Інжіл сүйінші, тағылым деген мағыналарды білдіреді. Құранда: Біз пайғамбарлардың артынан Мәриям ұлы Исаны өзінен бұрын түскен Тәуратты растаушы етіп жібердік. Оған (Исаға): Өзінен бұрын Түскен Тәуратты растаушы ретінде әрі тақуаларға тура жол мен насихат болсын деп ішінде тура жол және нұрды қамтыған Інжілді бердік[5, 5-46], - делінеді.
Қазіргі таңда Інжілдің Алла Тағала тарапынан түскен түпнұсқасы жоқ. Христиандардың қолында Жаңа хабар атты кейіннен адамдар тарапынан құрастырылып жазылған әр түрлі кітаптар бар. Бұлардың төртеуі де Інжіл делінеді. Бұл Інжілдер Иса (ғ.с.) дүниеге келген соң 325 жылдан кейін халық арасында кеңінен тараған, бір-біріне қарама-қайшы пікірлерге толы Інжілдің көптеген нұсқасынан таңдалып, құрастырылған. Матта, Маркос, Лука, Югонна делінген адамдардың атымен аталатын бұл төрт Інжілдің ішіндегі баяндалатын оқиғалар, көбінесе, бірбірімен сәйкес келе бермейді. Бірінде харам делінген нәрсе екінші бірінде адал болып жатады. Бұған қоса Інжілдің бізге дейін келіп жету жолдарының дұрыстығы мен сенімділігі тұрғысынан да қасиетті Құранмен, тіпті Пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) хадистерімен салыстыруға тұрмайды.
Енді, кітап иелеріне қай діндегілер жатады? деген сұрақтың төңірегінде сөз етер болсақ, ислам ғұламалары яһуди мен християндардың кітап иелеріне жататындығына бір ауыздан келіскенімен, бұлардан өзге сабийлердің (жұлдыздарға табынатындардың) және мәжусилердің (отқа табынатындардың) кітап иелеріне жатып-жатпайтыны, олар ислам құқығындағы кейбір жеңілдіктерді кітап иелері сияқты пайдалана ала ма, жоқ па? деген мәселе туралы түрлі көзқарас бар. Имам Матуриди, Әһлі кітап деген терминологиялық ұғымды, Алла тарапынан келген бір иләһи Кітапқа иман еткендер, алайда, ол кітап кейін адам тарапынан өзгертілген болуы да мүмкін деп қарайды. Имам Матуриди: Ақыл иесі болған адам баласының тәбиғатында бір Жаратушыға деген сенім бар. Бұл сенім көңілдерде орнығып, беки түсуі үшін Адам атадан (ғ.с.) соңғы пайғамбар Мұхаммедке (с.ғ.с.) дейін белгілі бір заманда, белгілі бір мекенге пайғамбар жіберіліп отырды. Осы тұрғыдан бүкіл пайғамбарлар тәухид (жалғыз Жаратушыға сену) сенімін насихаттады. Сондай-ақ, иләһи кітаптарға Забур, Тәурат және Інжіл жатады. Бұл кітаптар уақыт өтуімен бұрмаланып, өзгеріске ұшырады[6, 97 б.] десе, Құрандағы: (Сондай-ақ бұл Кітапты сендерге): Хақ Кітап бізден бұрынғы екі қауымға (яһуди мен насараларға) ғана түсті. Біз олардың оқып-білгендерінен бейхабар едік, - деп айтпауларың үшін (түсірдік) (Әнғам сүресі, 156-аят) деген аяттың тәпсірінде: Кітап сөзіндегі мақсат Тәурат және Інжіл [7, 23 б.] деген. Бұдан кітап иелері негізінен Зәбур, Тәурат және Інжіл түскен қауымдарды ғана кітап иелеріне жатқызуға болады. Кейбір ғалымдар, Әһлі кітап терминологиясын кеңірек қарастырады. Олар, Құрандағы Бақара сүресі, 62-аяты, Мәйда сүресі, 69-аяты, Хаж сүресі, 17-аяттарында яһуди, христиандармен бірге сабийлердің, ал Хаж сүресінде мәжусилердің де аты қатар аталуын ескере отырып, оларға да Иләһи кітап берілгенін айтады. Пайғамбарымыз Мұхаммед (с.ғ.с.) бір хадисінде: Мәжусилерге кітап иелерімен бірдей қараңдар. Алайда, олардың қыздарымен некелесуге, бауыздаған малдарын жеуге болмайды [8, 45 б.] десе, тағы бір хадисте: Хажар мәжусилерінен жизия алынып, алынбауы жайлы сұрағандарға: Оларға да кітап иелері сияқты қараңдар деп, жизия алуға бұйырғаны келеді. Қорыта айтар болсақ, кейбір ғалымдардың көзқарасы бойынша, жер бетінде Жаратушы Хақ тарапынан кітап берілмеген бір қауым жоқ. Бұл көзқараста болған ғалымдардың өзі, хадисте білдірілген ашық үкімге, яғни, мәжусилердің бауыздаған малының етін жемеу және қыздарын некеге алмау мәселесінде өзге ғалымдардың пікіріне келіседі. Мәжусилерді кітап иелеріне жатқызбайтын ғалымдар болса, Оларға да кітап иелері сияқты қараңдар деген хадистің өзі олардың кітап иелеріне жатпайтындығына дәлел дейді.
Қай ғасырда өмір сүрген яһуди, християндар немесе осы екі діндегі қай бағытты ұстанғандары кіретіндігі жайлы түрлі пікірлер де бар.
Ұлы Жаратушының пенделеріне түсірілген қасиетті кітаптардың ең алғашқысы - Таурат. Таурат сөзі ибритше заң, шариғат, әмір, дәріс деген ұғымдарды білдіреді. Алла Тағала яһудилерге хақ жолды көрсету үшін Тауратты түсірді. Бұл кітапты христиандар Ескі өсиет деп атайды. Таурат Хазіреті Мұса пайғамбарға түскен қасиетті кітап болғандықтан әрбір мұсылманның оған сенуі парыз болып табылады.
Алла Тағала Құранда Тауратты түсіргендігін ашық түрде баян етеді: Күдіксіз Тауратты түсірдік, онда тура жол және нұр бар. Аллаға бой ұсынған пайғамбарлар Яһудилерге онымен үкім етер еді. Және Алланың Кітабын қорғауға міндеттендірілген раббанилер мен ғалымдар да онымен үкім етер еді. Олар оған куәгер еді.. (5.Майда-44).
Алланы лайықты түрде бағаламағандар сол уақытта: Алла адам баласына ешбір нәрсе түсірмеді, деді. Мұсаның адам баласына бір нұр және туралық түрінде әкелген кітабын кім түсірді? Сендер оны бөлшек-бөлшек қағаздар етіп, кейбірін көрсетіп, көбін жасырасыңдар. Негізінде аталарыңның әрі сендердің білмегендерің үйретілген болатын. Оны Алла түсірді де (6.Әнғам - 91).
Құран аяттарына зер салсақ Таурат сөзі 18 рет кездесетініне көз жеткіземіз. Алайда, бұл қасиетті кітап Хазіреті Мұса (а.с.) дүниеден өткен соң көп уақыт өтпестенақ әуелгі түпнұсқасынан ауытқи бастады. Уақыт өте келе Израйыл ұлдары көптеген қуғын-сүргінге ұшырап, Таурат кітабы сақталған сандықтарын жоғалтады. Осы секілді жайттар Таурат мазмұнының өзгеріске ұшырауына әкеліп соқтырады. Әлемде Ескі өсиет атымен танылған Таурат кітабының бізге белгілі үш нұсқасы бар: 1. Яһудилер мен Протестанттар сеніміндегі ‑ ибрит тіліндегі нұсқасы; 2. Рим және шығыс христиан шіркеулері қабыл еткен ‑ грек тіліндегі нұсқасы. 3. Самирилердің қабыл еткен -Сами- рише нұсқасы.
Яһудилердің ұстанатын Таураттың әлгі үш нұсқасын салыстырып қарастыратын болсаңыз, олардың арасында бірқатар айырмашылықтардың бар екендігін байқауға болады. Яһудилердің тарихында қырғынға ұшырау, қуғындалу, жер аударылу секілді оқиғалар жеткілікті болды. Мұның өзі Таурат түпнұсқасының жоғалуына бірден‑бір себеп болатын. Нәтижесінде Таураттың ілкі нұсқасының орнына дін адамдары жағынан қолмен жазылған Таурат пайда болды. Өйткені, Хазіреті Мұса (а.с.) пайғамбар шамамен б.э.д. ХІІІ ғасырда өмір сүргені белгілі. Ал қазіргі кездегі ибрит тілінде жазылған Таурат кітабының ең көне нұсқасы б.э.д. VII немесе X ғасырда жазылғандығы анықталып отыр [9, 199 б.]. Демек, хронологиялық тұрғыдан алғанда, Хазіреті Мұса пайғамбар тұсындағы қасиетті Таураттың жоқ екендігіне көз жеткіземіз. Ал, мұндай жағдайдағы біздің міндетіміз - Алла Тағаладан түскен Таураттың бастапқы нұсқасына ғана иман ету.
Қазіргі кездегі Таурат кітабының қамтитын мәселелері мынадай бөлімдерден тұрады:
Беремин - Жаратылыстың басталуы: бұл бөлімде әлемнің қалай жаратылғандығы, Адам атаның жаратылуы мен үрім бұтағы, Хазіреті Нұх пайғамбардың өмірі мен топан су, Хазіреті Ибраһим, Хазіреті Лұт, Хазіреті Исхақ, Хазіреті Яқуб, Хазіреті Юсуф пайғамбардың өмір тарихы және Мысыр еліне көшулері баян етіледі. Бұл тарихи оқиғалар жүйесі 50 тараудан тұрады.
Шемот - Мысырдан көшіп шығу: Исрайыл ұлдарының Мысыр еліндегі тұрмыс-тіршілігі, Ферғауыннан көрген қорлықтары, Мұса (а.с.) пайғамбардың Алланың елшісі ретінде Ферғауынмен күресі, Мысыр халқына Алланың жіберген апаты, 10 әмірдің берілуі, Мысыр елінен Кенан (Палестина) еліне көшуі секілді жағдаяттар баян етіледі. Бұл бөлім 40 тара- ан тұрады.
Вайсра - Діни үкімдер: Бұл бөлімде күнәлар, халал мен харам тағамдар, тыйым салынған некелер, діни мерекелер, тазалану жолдары секілді діни үкімдер баян етілген. Үкімдердің жалпы жиынтығы 27 тарауды құрайды.
Бамидбар - Сандар: Бұл бөлімде Исрайыл ұлдарының Хазіреті Мұсадан (а.с.) кейінгі жағдайлары, Тур тауынан көшіп Кенан (Палестина) өлкесіне баруы, кейбір сандар, діни үкімдер, ажал мәселесін баян етеді. Бұл бөлім 36 тараудан тұрады.
Дварим - Екілік: Хазіреті Мұсаның (а.с.) айтқан өсиеттері, қайтыс болуы, жерленуі, Хазіреті Мұса пайғамбар кезінде болмаған кейбір дәстүрлер және діни үкімдер баяндалады. Бұл бөлім 34 тараудан тұрады [10,208 б.].
а) Таураттың өзге бөлімдері Яһудилер өздерінің қасиетті кітаптарын Тора деп атайды да оны жазбаша, ауызша деп екіге бөледі. Яһудилердің түсінігі бойынша, жазбаша Тора Алланың Тури Сина тауында Хазіреті Мұсаға уахи етілген кітабы. Ал, ауызша Тора болса, жазбаша Тораның тәпсірі іспетті болып, ұрпақтан-ұрпаққа жалғасып келген Талмуд атты кітап болып саналады. Яһудилер ауызша Тораны жете ұғынбай, жазбаша Тораны түсіну мүмкін емес дейді. Жазбаша Тораға Хазіреті Мұсадан (а.с.) кейінгі пайғамбарлардың айтқан нақыл сөздері қосылып кеткен. Христиандар бұл кітапты Ескі Өсиет десе, Яһудилер Танах дейді. Бізге ол кітап Таурат ретінде белгілі.
Танахтың өзі үш кітаптан тұрады: Тора (заң), Небиим (пайғамбарлар) және Кетубим (жазбалар).
Тора 5 негізгі бөлімнен тұрады.
Ал, Небиим пайғамбарлар деген ұғымды білдіргендіктен бұл бап пайғамбарлар жайлы оқиғаларға арналған. Кітапта пайғамбарларды:
Алғашқы пайғамбарлар.
Соңғы пайғамбарлар деп екіге бөліп қарастырады. Алғашқы пайғамбарлар бөлімінде Хазіреті Мұса (а.с.) қайтыс болғаннан кейінгі яһудилер Құдайдың өздеріне уәде еткен мекенге, өлкеге орналасуы, патшалықтың құрылуы мен басқарылуы, яһудилердің пұтқа табынушылармен күресі және қасиетті ғибадатхананың салынуы мен қирауы туралы баяндалады. Бұл бөлім: Яшу, Хакімдер, 1. және 2. Самуел; 1. және 2. Патшалықтар туралы жазбалар секілді тақырыптардан тұрады. Соңғы пайғамбарлар бөлімінде кейінгі пайғамбарлардың пұтқа табынушылармен болған күресі, жалғыз Құдай түсінігін өзгелерге жаю үшін жасаған еңбектері мен өсиеттері айтылады. Бұл бөлімде негізі- нен: Ишая, Иремя, Хазекиел, Хошеа, Ёел, Амос, Обадя, Жүніс, Мика, Нахум, Хабаккуч, Тсефаня, Хазай, Зекерия және Малаки тәрізді пайғамбарлардың жазбалары баян етіледі.
Танах кітабының Кетубим атты бабы 13 бөлімнен тұрады. Олардың қысқаша мазмұны төмендегідей:
Жырлар (техилим): Яһудилердің түсінігі бойынша, Танахта келтірілген жырлар тарауы Дәуіт (а.с.) пайғамбар тарапынан жазылған. Тауратта бұл бап Забур жырлары деп келтіріледі және ол 150 тақырыптан тұрады. Бұл 150 жырдың 73-ін Дәуіт пайғамбар, қалғанын өзге де ұлы тұлғалар шығарған деген пікірлер бар. Жырлардың жалпы мазмұны Құдай Тағаланың сүйіспеншілігі мен қамқорлығына таңырқап, шексіз ұлылығын, рақымын, жарылқауын айта келіп, Ұлы жаратушыға шүкіршілігі мен дәріптеуін жеткізеді. Сонымен қатар, өздерінің мұқтаждықтары, қайғы-қасіреттері, жауларының зорлық-зомбылығына деген наразылықтары да сөз болады. Сүлейменнің нақылдары: Дәуітұлы Сүлеймен пайғамбардың келер ұрпаққа арналған өмір сүру жайындағы ғибрат сөздерін келтіреді. Бөлім 31 тараудан тұрады.
Таңдаулы әндер: Сүлеймен патшаның жазған өлеңі ретінде танылады. Мұнда Алла пен Яһудилер арасындағы сүйіспеншілікті екі жастың арасындағы сүйіспеншілікпен салыстыра отырып, сүйіспеншілікті жан‑жақты суреттеп, дәріптейді. Бұл бөлім 8 тараудан тұрады.
Әюб (Иёв): Бұл бөлімде Хазіреті Әюб пайғамбардың өмір тарихымен қатар ғибратқа толы хикаялар және Алланың әмірі мен құдіретіне мойынсұнуы баян етіледі. Бөлімнің құрылымы 42 тарауды құрайды.
Уағыздаушы: бөлімі Сүлеймен патшаның еңбегі ретінде қабылданады. Сүлеймен пайғамбар бұл уағыздаушы жырында өмір сүрудің терең мағынасын талқылай келе, өмірдің өткінші әрі мәнсіз екендігін си- паттайды. Шынайы өмір дегеніміз Алладан қорқу және Оның әмірлеріне мойынсұнудан тұрады деп келтіреді. Жыр 12 тақырып төңірегінде айтылады.
Рут: Мұнда Дәуіт пайғамбардың дүниеге келуі, Рут есімді тегі еврей болмағанымен, яһуди дінін қабылдап, ақырында үйленіп, отбасылы болғандығы айтылады. Бөлім бас‑аяғы небәрі 4 тараудан тұрады.
Естер есімді тегі еврей бір әйелдің өз қандастарын (яһудилерді) иран патшасы Ахашвероштың қырғынынан аман алып қалуы жайында сыр шертеді. Иран патшасы Ахашвероштың уәзірі Хаман еліндегі яһудилердің көзін жою үшін патшадан рұқсат алады. Бірақ, патшаның ханшайымы Естер әйелге тән қасиетін қолдана отырып, яһудилерді қырғыннан аман алып қалады және Хаманды адамдарымен бірге өлтіреді. Бұл бөлім 10 тараудан тұрады.
Иремия жырлары: Құдыс қаласының қирауы, Яһуди патшалығының күйреуі кезінде Иремия пайғамбардың шеккен қайғы-қасіретінен туындаған жырлар жиынтығы. Жырлардың мазмұны 5 тақырыптың төңірегінде өрбиді.
Даниял: Даниял пайғамбар Қасиетті ғибадатхананың қирауы (70 жылдары қираған) және яһудилердің Вавилонға жер аударуы кезеңінде өмір сүрген. Сол кездегі көрген білгендерін 12 тарау етіп осы бөлімде жинақтаған. Бұл бөлім шамамен б.э.д. 164 жылы жазылған. Бөлімнің мазмұны негізінен яһудилердің қандай да бір қиыншылыққа ұшырамасын өз діндерінен, сенімдерінен айнымауы керектігі тілге тиек етіледі. Сонымен қатар өлімнен кейінгі өмір мен есеп беру сәті де сөз болады.
9-10.Узайр (Езра) және Нехемя: Яһудилердің Вавилондағы құлдық дәуірі, құлдықтан азат етілуі мен Құдысқа қайта оралу, Қасиетті ғибадатхананың жөнделуі жөнінде айтылады. Узайр бөлімі 10 тараудан, Нехемия бөлімі 13 тараудан тұрады.
11-12.Бірінші және екінші шежірелер туралы жазбалар: Шежірелер туралы бірінші жазба Адам атадан басталатын адамзаттың ата-тегінің шежіресін қамтиды. Яғни, бұл бөлім Нух, Ибраһим, Исхақ, Яқуб, Дәуіт пайғамбарлар мен олардың үрім-бұтақтары туралы баяндалатын 29 тараудан тұрады. Шежірелер туралы екінші жазбада киелі үйдің құрылысы жайлы баяндалады. Сүлеймен салғызған киелі үйдегі шымылдық және соған қолданған түрлі-түсті жіптер туралы айтылады. Бұл бөлім 36 тарауды құрайды [11].
б) Құрандағы Тауратқа қатысты мағлұматтар Құран Кәрімдегі өзіне дейінгі кітаптар жайындағы мағлұматтардың дені, ол кітаптардың мазмұндық сипатына қатысты. Құранда Таурат жайында да мол мәлімет берілген. Мәселенің басын ашып алу үшін Құранның Таураттың сипатына қатысты тұстарын атап өтелік:
Таурат яһуди қауымына халал мен харамды бекітіп, нені жеуге болады, нені жеуге болмайтындығын үйреткен. (3.Али Имран - 93).
Таурат Алла жолында өлгендердің жәннатқа баратындығы мен ғибадатына адал ықыласты құлдардың жүзінде сәжденің ізі болатындығын білдірген (9.Тәубе-111, 48.Фатх - 29).
Таурат Хазіреті Мұхаммед (с.а.у.) пайғамбардың келетіндігін және хақ жолға шақыратындығын, Оған ергендердің азаптан құтылатындығын яһудилерге ескерткен ( 7.Ағраф-157).
Құранда Таурат үкімдері мен әмірлеріне сенген, бірақ оларды орындамаған яһудилерді кітап арқалаған есекке теңейді (62.Жұма-5).
Алла Тағала Тауратты адамдарға хақ жол көрсетуші ретінде түсірген (3.Али Имран, 3-4; 5.Майда, 43-46).
Таурат жолбасшы әрі игілік түрінде Мұсаға түскен және жақсылық істегенге Алланың оған нығметті толықтыратындығын, әр нәрсені ажырататын, туралықты нұсқайтын, мәрхамет үшін түскен кітап (6.Әнғам, 154-157; 48.Ахқаф-12).
Израйл ұрпақтары Тауратқа мұрагер етілген (40.Ғафыр, 53-54)
Алла тарапынан адамзатқа түсірілген қасиетті кітаптың бірі ‑ Інжіл. Інжіл сөзі - сүйінші, ізгі хабар деген ұғымды білдіреді.
Құранда Інжілдің Хазіреті Иса пайғамбарға түсірілгендігі жайында былай делінген: Және пайғамбарлардың ізінше өзінің алдындағы Тауратты растаушы етіп, Мариямұлы Исаны жалғастырдық. Әрі оған ішінде туралық, нұр болған алдындағы Тауратты растаушы етіп, сондай-ақ сақтанушылар үшін тура жол, үгіт түрінде Інжілді бердік (5.Майда-46). Христиандықтың алғашқы кезеңдерінде бір-біріне ұқсамайтын көптеген Інжіл кітаптары болды. Осыдан келіп, әрбір қауым тек өзінің Інжілін ғана дұрыс деп, өзгенікін мүлдем теріс деп санады. Мұның соңы әр қандай ұрыс-керіске жетеледі. Сенім қақтығыстарындағы отқа май құйғандай әсер ететін мұндай қарама‑қайшылықтардың пайда болуының бірден‑бір себебі: Хазіреті Иса құдайдың елшісі ме, әлде Құдай мен адамдар арасындағы делдал ма?, Құдайдың елшісі ме, әлде әкесіз туылғандықтан Құдайдың ұлы ма? деген секілді сұрақтар. Император Константин Рим империясын нығайту үшін барлық халықтарды өз билігінің астында топтағысы келді. Сондықтан христиан дініне теңдік пен бостандық беріп, сол дінді қабылдатуды ұйғарады. Сол мақсатпен христиандық сенімнің негіздерімен жақынырақ таныса келе, ондағы көптеген қарама-қайшылықтарды көріп, 325 жылы қазіргі Түркия еліндегі көне Изник шахарында Никей саборын өткізді. Бұл саборға бас аяғы 2048 епископтар мен патриархтар келді. Әлбетте, олардың Хазіреті Исаға деген көзқарастары да әр түрлі еді.
Император түрлі ағым өкілдерінің ойын тыңдап, олардың әр түрлі, тіпті кейбір мәселелерде бір‑біріне мүлде кереғар келіп жататын түсінік‑пайымдарына қайран қалады. Соңынан ол Полстың (Павел) ағымын қолдап (Исаны құдайландыруды қолдайтындар), арнайы мәжіліс ұйымдастырып, 318 епископтың ұйғарымымен 4 Інжілден өзгелерін құрту туралы шешім қабылдайды. Осы шешімге сай патшаның көмегімен өзге ағымдар қудаланып, кітаптары жағылып қуғын‑сүргінге ұшырады. 325 жылдан 1869 жылға дейін христиан әлемі осы мәселе төңірегінде 20 рет әлемдік деңгейде бас қосу (сабор) өткізген екен.
Міне, осы Никей бас қосуынан соң христиан әлеміне Інжілдің төрт нұсқасы белгілі болды. Олар Жаңа Өсиет деп аталады. Жаңа Өсиетте әлемге танымал 4 Інжіл кітабы мен әр түрлі тақырыпта жазылған 21 хат пен Аян тақырыбы қамтылған. Христиандардың түсінігі бойынша, Жаңа Өсиетке топталған бұл кітаптар мен хаттарды хауарилер жеткізген және олардың сенімділігінде ешбір күмән жоқ. Алайда, оларды Інжілдің Хазіреті Исаға түскен түпнұсқасы емес, кейінірек тіршілік қажеттіліктеріне орай жазылған деуші пікірдегі христиандар да бар [12, 64-66 бб.].
а) Әлемге танымал Інжілдер
1а) Матфейдің Інжілі: Матфей - Иса пайғамбардың 12 шәкіртінің бірі. Ол Иса пайғамбармен кездескенге дейін Палестинаның Галилей ауданында тұрып, салық жинаушы қызметін атқарады. Ал, Иса пайғамбардың өлімінен кейін христиандықты жаю үшін Эфиопияға кетеді. Жанжақта Иса пайғамбардың жүрген жолымен жүрушілерді қуғындау, азаптау, өлтіру әрекеттері аяусыз жүріп жатқан сәтте Матфей де Эфиопия патшасының жендеттерінің қолынан 70 жылдары азаппен өлтіріледі.
Матфей өзінің Інжілін иврит тілінде жазған. Ал кейбір тарихшылар болса, оның көне Сирия тілінде жазылған деген тұжырым жасайды. Дегенмен, негізгі нұсқа уақыт өте келе жоғалып кетеді де, Грек тіліне аударылып жазылған Інжіл пайда болады. Матфей Інжілінің нақты қай жылы жазылғандығы жайлы дерек жоқ, тек жорамал ғана бар. Сол жорамал бойынша оны 37, 38, 43, 48 немесе 64 жылдары жазылған дейді. Бас‑аяғы 28 тараудан тұратын Матфей Інжілінде, Хазіреті Исаның мәсихтігі мен оның шежіресі сөз болады.
2а) Марктің Інжілі: Тарихшылардың айтуынша, оның аты Иоанн, лауазымы Марк және ол хауарилердің көсемі Петрдің шәкірті. Ал тегі еврей, Иса пайғамбар кезінде Ирусалимде тұрған. Оның отбасы Иса әкелген жаңа дінді алғашқы қабылдағандардың бірі болып саналады. Марк Інжілінің қай уақытта, кім жазғандығы нақты белгілі емес. Кейбір деректер бұл Інжілді хауарилердің көсемі Петр жазған дейді. Алайда, Марк жазған деген де дерек кездеседі. Марк Інжілі 16 тараудан тұрады, онда Хазіреті Исаның өмірбаяны қарапайым, ұғынықты тілмен жазылған. Сонымен қатар, мұнда яһудилердің салт-дәстүрлеріне қатысты да мәселелер айтылады. Бұл Інжіл шамамен 56, 63 немесе 65 жылдарға дейін жазылған.
3а) Луканың Інжілі: Бұл Інжілдің авторы хауарилердің санатынан емес. Тіпті, Інжілде Лука жайында көптеген күмәндар, жорамалдар айтылған. Яғни Луканың кім болғандығы, қашан жазғандығы, кімге арнағандығы жайында әр қандай пікірлер кездеседі. Інжіл Шарифтегі деректерге сүйенсек, Лука Хазіреті Исаның алғашқы шәкірттерінің қатарында болмағанымен Масихтің тура жолымен жүруші, әрі Павел және оның қызметкерлерімен сапарлас болған жан. Негізгі мамандығы дәрігер болған Лука, бұл Інжілді 60-85 жылдары жаза бастайды. Бұл Інжілдің құрылымы 24 тараудан тұрса, мазмұны Хазіреті Иса пайғамбардың өмір тарихы мен ғибратты кеңестеріне құрылған.
4а) Иоанның Інжілі: Иоан Інжілі жайында көптеген тұманды деректер бар. Себебі, Хазіреті Исаның шәкірті Апостол Иоанның жазған еңбегінің орнына, екінші ғасырда басқа Иоанның жазған нұсқасы Інжіл кітабына еніп кеткендігі туралы айтылады. Мәселе осылай болғандықтан, Иоан Інжілі сөз болып отырған нұсқасы алғашқы үш Інжілге қарсы пікірде жазылған болып шығады. Деректергесүйенсек, Азия шіркеуінің басқармасы сол кезеңдегі танымал философ Иоанға Исаны Құдай етіп, Інжіл жазуын тапсырады. Бұл тапсырма 96‑жылы берілген болса, араға төрт жыл салып, шамамен 100‑жылы Иоан оны тәмәмдайды. Сөйтіп кейінірек шіркеулер бұл кітапты Апостол Иоанның Інжілі деп атауға шешім қабылдайды.
Апостол Иоанның Поликарп деген шәкірті болған. Ал Поликарптың Аринус есімді шәкірті Иса пайғамбардың дінін уағыздаушылардың бірі еді. Міне, сол Аринусқа Иоанның Інжілін көрсеткен кезде ол кітапты қабыл етпейді. Өйткені оның ішінде Исаны (а.с.) құдайландырумен байланысты жайттар жазылғандықтан бұл деректердің Апостол Иоанның Інжіліне ешқандай қатысы жоқ болатын.
Иоан Інжілі (Жохан Інжілі) 21 тараудан тұрады, мазмұны негізінен Иса пайғамбардың Құдайдың ұлы екендігі туралы болып келеді.
5а) Варнава Інжілі: Христиан монахтары жоғарыда айтылған 4 Інжілден өзге Інжілдерді отқа жағып, сол Інжілдерді қолдаушыларды үнемі қуғынға ұшыратып отырды. Онымен қоймастан кейбір Інжілдердің оқылуына қатаң түрде тыйым салынды. Міне, сол тыйым салынған Інжілдің бірі Апостол Варнаваның Інжілі болатын. Хауарилердің санатындағы Варнава Хазіреті Исаның шәкірті әрі Марктің ағасының баласы еді [13, 102-105 бб.].
Христиандықтың негізін қалаушы тегі яһуди Павел бастапқыда Хазіреті Исаның дініне мойынсұнбай, тек 40-жылдары ғана иман келтіреді. Сөйтіп, Хазіреті Исаның шәкірттерімен қарым-қатынас құруға ниеттенеді. Бірақ, хауарилер оның иманының кәмілдігіне сене қоймайды. Алайда ақкөңіл, қайырымды Варнава Павелді өзіне тартып, өзге Апостолдарға жолықтырып, Хазіреті Иса пайғамбардың айтқандарын үйрете береді. Павелді өзі қайда барып үгіт-насихат жасаса, сонда бірге алып барып жүреді. Бірде, Кипр аралына жаңа дінді уағыздау үшін Варнава өзінің достарымен бірге барғанда, Павел де солардың арасында болады. Олар көп құдайлық сенімнің өкілдері болып табылатын Кипрліктерге уағыз-насихат жасау барысында бірқатар тосын жайттар не кереметтер көрсетеді. Мұндайды көрмеген жергілікті жұртшылық оларды тәңірі деп таңдай қағады. Апостолдар болса, оларға өздерінің ешқандай да Құдай емес, керісінше Құдайдың жаратқан құлдары екендіктерін айтып әбігерге түседі.
Осы сапардан кейін Ирусалимге оралған Варнава Павелдің халықты жаңа бір сенімге шақырып жүргенін сезе бастайды. Бірте‑бірте екеуінің арасындағы пікір қайшылықтары ұлғайып, қатты ұрысуға дейін барады. Себебі, Павел Исаны (а.с.) Құдайдың баласы, адамдарды күнәдан құтқару үшін жер бетіне келген, яғни адамзаттың күнәсі үшін өзін құрбандыққа шалды деп уағыз-насихат жүргізген еді. Ол тіпті мұнысымен шектелмей көпшілікке: Христиандықта сүннеттеу жоқ және шошқа етін жеуге де рұқсат,- деп пәтуа береді. Мұншалықты озбырлыққа шыдамаған Варнава Павелмен мүлде келісе алмай ат құйрығын біржола кесіседі де өзге христиандарды да одан аулақ болуға шақырды.
Павел өзінің идеяларын уағыздау үшін кітаптар жазып, жан‑жаққа жолдамалар жіберді. Өз тұжырымдарын жинақтап 15 кітап жазып таратып, бір жағынан шәкірт тәрбиелеу арқылы тамыр жая бастайды. Сонымен уақыт өте келе Павел өз дегеніне жетіп, оның Хазіреті Исаны Алланың баласы деген идеясы 325 жылғы Никей басқосуында қабыл болып, ресми түрде әлемге жария етіледі.
492 жылы І-Папалық құзіретке Гласиос келген соң, ол өзіне ұнамаған Інжілдерді өртеуге бұйрық береді. Олардың арасында Варнава Інжілі де болды. Тіпті, оны өртеткендері аздай, оқуға да қатаң тыйым салды. Олардың мұншама қатты қорқуларының себебі де жоқ емес, өйткені Варнава Інжілінде Хазіреті Иса Алланың ұлы емес, тек Алланың елшілерінің бірі ғана екендігі мен халал, харам тағамдардың пайда‑зияндығы тұрғысындағы діни үкімдер тайға таңба басқандай анық жазылған еді. Ең бастысы, мұнда Павелдің іс-әрекеті қатаң сынға ұшырайды. Кейбір деректер Варнава Інжілінің жалғыз ғана нұсқасы папаның кітап қоймасында құпия түрде сақталып қалған деген болжам айтады.
Аталмыш болжамды негізсіз деуге де келмейді. Себебі, 1585 жылы Папа Сиктис (Секстус) V-тің жақын қызметшісі болған монах Фрамерио бұл кітапты құпия түрде кітапханадан алып шығатыны бар. Монах Фрамерио бірде папамен бірге сол кітапханаға кіргенде екеуі едәуір уақыт сонда кідірістеп, папа кітап оқып отырып, ұйықтап кетеді. Фрамерио жақындап келіп бұл не кітап болды екен деп қараса, папа Варнава Інжілін оқып отырған болып шығады. Сөйтіп көптен бері қолға түсіре алмай жүрген Варнава Інжілін монах киіміне жасырып алып шығады. Кітап итальян тілінде жазылған екен. Кейінірек ағылшын, неміс, араб және түрік тілдеріне аударылады. Қазір ол Інжіл кітабы Австрия мемлекетінің астанасы Вена қаласындағы Корольдік кітапханада сақтаулы[14, 72-78 бб.]. Бұл кітапты кейінірек 1907 жылы Оксфордта Бай мен Байан Раг атты ерлі-зайыптылар ағылшын тіліне аударады. Кітаптың аталмыш аударма нұсқасы бірнеше рет жасырын түрде жоғалып кетеді. Алайда, соңғы зерттеушілердің мәліметтеріне сүйенсек, кітаптың бір данасы Бритиш (Ұлыбритания) мұражайында, бір данасы Вашингтонда Америка Конгресі кітапханасында сақтаулы. Ал 1973 жылы Пакистан мемлекетінің Құранды зерттеу орталығы ағылшын тіліндегі бұл кітапты қайта бастырып шығарыпты.
ә) Інжілдегі өзге де хаттар
Інжіл кітабында жұртшылыққа белгілі 4 Інжілмен бірге 23 хат жазылған. Міне, сол 23 хаттың тақырыптарының жүйесі төмендегідей болып келеді:
Елшілердің істері - 28 тарау
Жақыптың хаты - 5 тарау
Петрдің 1- хаты - 4 тарау
Петрдің 2- хаты - 3 тарау
Жоханның 1-хаты - 5 тарау
Жоханның 2-хаты
Жоханның 3-хаты
Яһуданың хаты
Римдіктерге арналған 1-хат - 16 тарау
Қорынттықтарға арналған 1-хат - 16 тарау
Қорынттықтарға арналған 2-хат - 13 тарау
Ғалаттықтарға арналған хат - 6 тарау
Ефестіктерге арналған хат - 6 тарау
Філіпіліктерге арналған хат - 4 тарау
Қолостықтарға арналған хат - 4 тарау
Салоникалықтарға арналған 1-хат - 5 тарау
Салоникалықтарға арналған 2-хат - 3 тарау
Тімотеге арналған хат 1-хат - 6 тарау
Тімотеге арналған 2-хат - 4 тарау
Титке арналған хат - 3 тарау
Філимонға арналған хат
Еврейлерге арналған хат - 13 тарау
Аян - 22 тарау [15, 822-830 бб.]
Жаратушы Хақ Тағала Құран Кәрімнің Ниса сүресінің 171-аятында діндерін қадірлемей, атүсті қарап, әр түрлі бұрмалаушылықтарға жол беріп, ақырында ақиқат жолынан адасушыларға айналған кітап иелеріне қаратып: Уа, кітап иелері! Діндеріңде артық кетпеңдер! Аллаға байланысты анық ақиқатты ғана айтыңдар! Расында Мәриямұлы Иса Алланың елшісі және Мәриямға жалғастырған сөзі әрі рухы. Ендеше Аллаға және Оның елшілеріне иман келтіріңдер. Әрі ешқашан да Оны үшеу деп айтпаңдар! Ол сөзден тыйылыңдар, сендер үшін сол қайырлы. Расында Алла бір ғана құдай. Ол баласын болудан өте пәк. Көктегі және жердегі бүкіл нәрселер Сонікі. Алла өкілдікке жеткілікті, - деп, оларға қатаң түрде ескерткен [16].
Өзгертілген Тəурат жəне Інжіл кітаптарындағы өтірік сенімдер мен жалаларға дəлелдермен жауап берген құнды Ислам кітаптарының ішінде Абдуллаһ Тəржуманның араб тіліндегі Тухфат-ул-ариб кітабы, Нажаф Əлидің 1871 жылы Стамбулда жазған Мизан-ул-мауазин кітабы, Имам Ғазалидің (рахметуллаһи алейһ) Əр-раддул-жəмил кітабы жəне Ибрахим Фасих Хайдаридің "Əс-сыратул-мустақим" кітабы "Хақиқат кітабүйі" атты баспа үй тарапынан басылған.
Христиандардың Исашылдық (Насрани) дінінің негізін өзгертуі, папаны күнəсіз деп есептеуі, пірəдарларға күнə жуу сияқты құқық беруі, адамдардың күнəһар болып туылатындығын айтуы, Інжілде жазылып көрсетілсе де, соңғы пайғамбар Мұхаммед алейһиссаламды қабылдамаулары, қазіргі кезде де Інжіл деп санаған кітаптарына өзгертулер енгізуі Аллаһу Тағаланың азабына себеп болуда. Ниса сүресінің 171-аятында: Əй, кітап иелері! Діндеріңде артық кетпеңдер. Аллаһ үшін тек шындықты айтыңдар! (Оны кемшіліктерден ұзақ деп біліп, ұлылаңдар. "Ұлы бар" деп жала жаппаңдар) Мəсих Иса - Мəриямның ұлы, Аллаһу Тағаланың расулы, пайғамбары. Бол деген бұйрықпен жаратылған ол құлды, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.