Ресей қазақтары

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 4 бет
Таңдаулыға:

Дәріс 4. Ресей қазақтары. Қалыптасуы, қазіргі жағдайы

4. 1 Ресейдегі қазақ диаспорасының қалыптасуы

4. 2 Ресейдегі қазақ ирриденттері

4. 3 Ресей қазақтарының рухани-мәдени өмірі

4. 4 Ресейдегі қазақ баспасөзі

Пайдаланылатын әдебиеттер:

Мендикулова Г. М. Исторические судьбы казахской диаспоры. Происхождение и развитие. Алматы: Гылым, 1997г. С. 27.
Г. М. Мендикулова. Казахская диаспора и ирредента: история и современность. 2003г. С. 54.
Е. Тукумов. Казахи Узбекистана. // Центральная Азия и Кавказ 2000г. №6 С. 214-215.
К. Балтабаева. В Стамбуле успешно прошли Дни Всемирной Ассоциации казахов. //Казахстанаская правда. 11. 03. 2011. № 7. С. 5.
А. Кусаинова. Дороги унесенных ветром. 30 ноября, 2000г.
Н. Сейдин. Казахи за рубежом как объект национальной политики Казахстана. //Казахстанская правда. 03. 01. 2003. № 3. С. 4.

Сілтемелер:

http://rmebrk. kz

http://rmebrk. kz/book/60341

http://rmebrk. kz/book/88936

http://rmebrk. kz/book/1165767

http://rmebrk. kz/book/4752

http://rmebrk. kz/book/1151485

http://rmebrk. kz/book/88079

Қазіргі кезде Ресейдегі қазақтардың саны 1 миллионға жуық. Дүниежүзі қазақтарының қауымдастығы Ресей Федерациясындағы облыстарда, өлкелерде және автономиялы республикаларда құрылған 22 қазақ ұлттық мәдени қоғамдарымен мәдени-рухани байланыс жұмыстарын жүргізіп келеді. Атап айтқанда: Орынбор, Омбы, Астрахань, Мәскеу, Санкт-Петербург, Саратов, Самара, Екатеринбург, Қорған, Түмен, Челябі, Волгоград облыстарында, Алтай Республикасында, Татарстан, Башқұртстан, Саха, Қалмақ Республикаларында.

Жалпы, Ресейдегі қазақтарының тұрмыс-тіршілігі жаман емес. Содан ба, олар қазір Қазақстанға жапырыла көшуді ойлап отырған жоқ. Оның есесіне елдің саяси өміріне араласу жағында бауырларымыз ерекше ынталы. Олай болатын себебі, Ресейдегі қазақтар арасында оқыған азаматтар да, ауыл, аудан өнеркәсіп орындарын басқарып отырған кадрлар да жеткілікті. Орынбор, Саратов, Астрахань, Омбы, Волгаград облыстарының қазақтар көп тұратын аудандарында қазақ мектебі жоқ (бұрынғы Кеңес Одағы кезінде мектептер болған) . Бұларда қазақ тілі факультативтік пән ретінде жүргізіледі.

Ресейдегі қазақтар - қазақ тегінен шыққан ресейліктер. Қазақтар Ресей Федерациясындағы байырғы халық, елдегі барлық этностар арасында саны бойынша оныншы болып табылады. 2010 жылғы санақ бойынша Ресей Федерациясындағы қазақтар саны 647 мың адамды құраса, қазір бұдан да көбейіп отыр. Ресей қазақтарының басым бөлігі Ресей-Қазақстан шекарасы бойында тұрады. Ірі қауымдар Астрахань (149 415), Орынбор (120 262), Омбы (78 303) және Саратов облысында (76 007) тұрады.

Қазақстан Республикасының тәуелсіздігі жарияланғаннан кейін Ресей шегінде, негізінен Қазақстанмен шекаралас аудандарда этникалық қазақтардың көп бөлігі қалды.

2010 жылғы санақ бойынша Ресей Федерациясындағы қазақтардың саны 647 мың адамды құрағандығын, ал оның соңғы кезде көбеймесе, азаймағандығын айттық, бұл ретте ерлер мен әйелдердің саны шамамен бірдей. Бұл ел халқының 0, 45% құрайды. Бұл ретте қазақтардың 63, 12% - ы ауылдық жерлерде тұрады (орыстарда тек 23, 16%) . Ауылдық жерлердегі қазақтардың некелерінің көпшілігі қазақ этносының ішінде жатыр, қалаларда ұлтаралық некелердің саны едәуір.

2002 жылғы халық санағының деректері бойынша Ресей қазақтарының 72%-ы қазақ тілін біледі, ауылдық жерлерде - 90% - дан астам, қалаларда - азшылық. Бұл көп жылдар бойы осылай болып келген. Қазақтардың барлығы дерлік (98, 3%) орыс тілін де еркін меңгерген, өйткені Ресей қазақтарының аз бөлігі ғана олар халықтың көпшілігін құрайтын аудандарда тұрады, сондай-ақ орыс тілі халықтың абсолюттік көпшілігін құрайтын жерлерде де мектеп оқуының тілі болып табылады. Қазақ тілін оқытатын мектептер аз, тіпті оларда да ол әдетте факультативті түрде оқытылады.

Дүниежүзі қазақтары қауымдастығы төрағасының бірінші орынбасары Қалдарбек Найманбаевтың 2003 жылы айтқан пікірі бойынша Ресейде 1 млн-нан астам этникалық қазақтар өмір сүрген және олардың басты проблемасы ана тілін жеткіліксіз немесе толық білмеуі болып табылған.

Кейбір ресейлік қазақтар Қазақстанға және басқа елдерге қоныс аударады, бұл ретте қазақтардың кетуінің негізгі бөлігі қазақтар этникалық репатриация бағдарламасы бойынша оралман ретінде қайтып келетін Қазақстанға келеді. Сондай-ақ қазақтардың Қазақстаннан шекаралас Ресей облыстарына қоныс аударуының қарсы ағыны да бар. Қазақстан Республикасы Статистика агенттігінің деректері бойынша 2008 жылы елден 2 мыңнан астам этникалық қазақтар шықты, 7 000-нан астам оралман көшіп келді. Ресей қалаларынан Алматыға және Астанаға маман және іскер қазақтардың кетуі орын алып отыр (РФ Мемстаткомының мәліметтері бойынша 2006 жылдан бері төмендеп келеді) .

Посткеңестік кеңістіктегі интеграция үдерістеріндегі Қазақстан-Ресей қатынастарының серпіні, проблемалары мен жетістіктері біздің халықтарымыз бен мемлекеттеріміздің өзара іс-қимылының тарихи тәжірибесін ой елегінен өткізуді, қазіргі заманғы этносаралық және мәдениетаралық диалогты талдауды табанды түрде талап етеді. Бұл тұрғыда Ресейдегі қазақтардың тарихы үлкен ғылыми және практикалық қызығушылық тудырады.

Қазақстан - өткені тарихи және мәдени бай ел. Еуразия құрлығының кіндігінде орналасқан Қазақстан ежелгі өркениеттер қиылысында, Шығыс пен батыс, оңтүстік пен Солтүстік, Еуропа мен Азия арасындағы көлік күре жолдарының, әлеуметтік және экономикалық, мәдени және идеологиялық байланыстардың торабында, Еуразия құрлығының ірі мемлекеттік құрылымдары арасында орналасқан.

Ресей Қазан және Астрахан хандықтарын жаулап алғаннан кейін Ресей мемлекетінің шекаралары қазақ көшпелілеріне жақындай түсті. ХVI ғ. екінші жартысында Қазақ хандарының Мәскеумен Сібірдің патшасы Күшім ханға қарсы күресте одақтасу фактісі атап өтіледі. Сібір ХVI ғ. Ресей мемлекетінің бір бөлігіне айналғаннан кейін, Қазақстан-Ресей шекарасы Ресейдің басқа мемлекеттермен ең ұзын шекарасына айналды.

XVII-XVIII ғғ. жоңғар көшпелі тайпалары Қазақ хандығына қарсы кең ауқымды соғыс ашты. Өз тәуелсіздігі мен қауіпсіздігіне кепілдік алу үшін Қазақ хандары сол кезде өз шекараларын шығысқа қарай белсенді Кеңейткен Ресей империясынан әскери қорғауды іздей бастады.

ХVIII ғасырда Қазақстан-Ресей шекарасындағы қарқынды сауда қатынастары дамыды. Орынбор өлкесінің зерттеушісі П. Рычков Кіші орданың қазақтары Ресеймен Орынбор және Троицк бекінісі арқылы белсенді сыртқы сауда жүргізіп жатқанын атап өтті. 1822-1824 жылдардағы Сібір және Орынбор қазақтары туралы жарғылар Қазақстандағы хандықты жойды. Содан кейін көптеген сұлтандар Ресей қызметіне кірді.

Поволжье, Орал және Батыс Сібірге қазақтардың аумақтық жақындығы қазақтар мен Ресейді мекендеген халықтар арасында тығыз қарым-қатынас орнатуға ықпал етті. Орыс шаруаларымен және Орал жұмысшыларымен, татарлармен және башқұрттармен бірге қазақтар Емельян Пугачев бастаған шаруалар соғысына қатысты. XVIII ғасырдан бастап Солтүстік және Шығыс Қазақстанда орыс казактары мен қоныс аударушы шаруалар қоныстана бастады. XIX ғасырдың екінші жартысында қоныс аударушылардың ағыны күшейе түсті. Әсіресе Столыпин реформасы жылдарында өсті. Қазақстанның Бүкілресейлік экономикалық байланыстар жүйесіне қосылуы оның аумағында өнеркәсіптің пайда болуына, тауарлы шаруашылықтың өсуіне, ұлттық буржуазияның пайда болуына, егіншілік пен отырықшылықтың дамуына әкелді, бірақ сонымен бірге жер мен малынан айырылған кедей қазақтардың саны артты.

XIX ғасырдың екінші жартысында қазақтар Ресейдің Орта және жоғары оқу орындарына түсуге мүмкіндік алды. Қазақтардың едәуір бөлігі Орынбор гимназиясында және Омбының түрлі оқу орындарында оқыды. Омбы училищесінде ақмолалық қазақтар мен Семей қазақтары үшін стипендиялық квоталар таратылды.

Бірқатар қазақ жастары Санкт-Петербург университетінде білім алды. Петербургтегі қазақ студенттерінің күшімен «жерлестер» ұйымы құрылды, оның жиналыстарында қазақ халқының мәселелері талқыланды. Қазақ студенттері мәдени-ағарту жұмыстарына қатысты. 1898 жылы Петербургте қазақ зиялыларының Орынбор және Уфа мүфтиімен кездесуі өтті, олардың арасында студенттер де болды. Қазақтардың едәуір бөлігі Қазан университетін оқып, бітірді. Ресейдің жоғары оқу орындары студенттерінің ортасында қазақ қоғамының зиялы қауымы мен саяси элитасы қалыптасты.

Ертеден қазақтардың едәуір бөлігі Ресейдің түрлі өңірлеріне қоныс аударып, онда шағын топтар құрды. XIX ғасырдың 30-шы жылдарынан бастап қазақтардың жекелеген топтары Таулы Алтай аумағына қоныс аудара бастады. 1866 жылы бір топ қазақтар Алтай рухани миссиясының қара-Ануй станына қоныстанды. 1917 жылға қарай таулы Алтайдың оңтүстігінде 2000-ға жуық қазақ өмір сүрді. Ауызбіршіліктің жоғары деңгейі, өзара көмек және негізгі этностық алаппен рулық байланыстарды сақтау қазақтарға жаңа орындарда нық орнығуға мүмкіндік берді. Омбы облысындағы қазақтардың салыстырмалы түрде ықшам қоныстануы, олардың көптігі, орманды дала мен орман аудандарында өмір сүру жағдайында, сондай-ақ отырықшы халықтармен белсенді өзара әрекеттесу жағдайында пайда болған экономикалық және мәдени-тұрмыстық ерекшеліктер Қазақ халқының ерекше этнографиялық тобының-Омбы қазақтарының қалыптасуына ықпал етті. Астрахань өлкесінде Еділдің сол жағалауында Қазақ халқының ерекше бөлігі - Кіші жүздің бөлінген бөлігінен пайда болған Бөкей ордасы қалыптасты.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.