Экономикалық интеграцияның алғышарттары

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 35 бет
Таңдаулыға:

Экономикалық теория пәні бойынша

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

Тақырып: Экономикалық интеграция

МАЗМҰНЫ

Кіріспе
1 Дүниежүзілік шаруашылық байланыстары жүйесіндегі экономикалық
интеграция
1.1 Экономикалық интеграцияның алғышарттары, мәні және мақсаттары
1.2 Интеграциялық үдерістің сатылары
1.3 Интеграция және ауқымдандыру
2 Интеграцилық үдерістің қазіргі кездегі тәжірибесі
2.1 Жоғары дамыған интеграциялық бірлестік
2.2 Дүниежүзілік шаруашылық жүйесіндегі интеграциялық бірлестік
3 Қазақстан Республикасы дүниежүзілік экономикалық қатынастар
жүйесінде
Қорытынды
Ќолданылѓан єдебиеттер тізімі
Қосымша А Экономикалық интеграцияның алғышарттары
Қосымша В Интеграциялық үдерістің сатылары
Қосымша С Өндірісті интернационализациялау сатылары

КІРІСПЕ
Халықаралық интеграция белгілі бір жағдайда пайда болды және бірқатар
объективті экономикалық және саяси жағдайлардан туындады. Ол бір аймақтың
мемлекеттерінің арасында ғана емес, сонымен қатар әртүрлі континенттер
арасында таралған өндірісті интернационализациялау үдерісінің одан әрі
дамуының заңды нәтижесі болып табылады.
Белгілі Ресей экономисі Н. Шмелев дүниежүзілік интеграциялық
үдерістердің қайнар көзін қазіргі уақыттағы халықаралық еңбек бөлінісі
қажеттерімен, ҒТП-нің дамуымен, халықаралық маманданумен және жекеленген
мемлекеттердің шаруашылық құрылымдарын кооперациялаумен байланыстырады.
Қазіргі уақытта интернационализациялау ауқымдандыруға ауысты, ел
қазіргі әлемнің бөлінбейтін бөлігіне айналды.
Бұл жұмыста интеграциялық үдерістердің теоретикалық негіздері ашып
көрсетіледі, халықаралық экономикалық интеграцияның мәні мен алғышарттары,
формальды және шынайы интернационализациялаудың сатылары, интеграция
түрлері, ауқымдандыру анықталады. Сонымен қатар Еуропалық одақтың,
Еуропалық еркін сауда ассоциациясы, Солтүстік американдық еркін сауда
ассоциациясы, Азияттық-тынықмұхиттық экономистік достастық, Оңтүстік Шығыс
Азия елдерінің Ассоциациясы, ТМД, еркін сауда жөніндегі Орталық еуропалық
келісім шарттарының қалыптасуы туралы сипатталады.
Қазақстанның интеграциялық үдерістерге қатысу мәселелері, оның
халықаралық интеграциялық топтасуларға үлесі, дүниежүзілік қауымдастықтың
дамыған елдерімен екі жақты байланыстары жайында да біраз айтылып өтеді.

1 ДҮНИЕЖҮЗІЛІК ШАРУАШЫЛЫҚ БАЙЛАНЫСТАРЫ ЖҮЙЕСІНДЕГІ ЭКОНОМИКАЛЫҚ
ИНТЕГРАЦИЯ

1.1 Экономикалық интеграцияның алғышарттары, мәні және мақсаттары
XX ғасырдың екінші жартысындағы алдыңғы капиталистік елдердің жедел
экономикалық дамуы, халықаралық көлік және коммуникация құралдарын
жетілдіру халықаралық сауданың қарқынды дамуына әкелді, нәтижесінде шетелге
тек тауар ғана емес, сонымен бірге өндіріс факторлары да ( капитал, жұмысшы
күші, технологиялар ) шетелге шығарылды. Халықаралық сауданың және өндіріс
факторларының халықаралық қозғалысы шаруашылық өмірді
интернационализациялаудың ерекше сатысы болып табылатын экономикалық
интеграцияның пайда болуына әкелді.
Өндірісті интернационализациялау – бұл формальды немесе шынайы
сипатта болатын көпжақты экономикалық процесс.
Өндірісті формальды интернациолизациялау елдердің халықаралық еңбек
бөлінісіне қатысқан жағдайында, олар бір-біріне еңбек еткен жағдайда
жүзеге асады, бірақ жекелеген елдерде бірдей тауарды өндіру үшін кететін
шығын бірдей емес. Елдер арасында тұрақты экономикалық байланыстар орнату
және олардың арасындағы кедергілерді сақтаудың нәтижесі - өндірісті
формальды интернационализациялаудың түрі болып табылады. Ол көршілес елдер
арасында, яғни бір географиялық аймақтың бірнеше мемлекетін біріктіретін
ішкі аймақтық деңгейде шешіледі. Ішкі континентальдық деңгей әртүрлі
континенттерде орналасқан елдерді қамтиды. Өндірісті формальды
интернационализациялаудың ең жоғары деңгейі дүниежүзінің барлық
континенттерін қамту, яғни экономикалық ауқымдандыру болып табылады.
Ұзақ уақыт бойы елдер экономикалық ынтымақтастықты өндірісті
формальды интернационализациялауды пайдаланып дамытты.
XXғ. IІ жартысында көптеген елдер өндірісті халықаралық
интернационализациялаудың жаңа сатысын игеруде, яғни формальдықтан
шынайыға көшуде. Шынайы саты осы үдерістің барлық мүшелерінің өндірісінің
тиімділігін арттыру мақсатында, халықаралық өндірісті қоғамдастыруға
қатысатын барлық елдердің күш-қуатын біріктіруімен сипатталады.
Халықаралық еңбек бөлінісінің дамуының шынайы сатысына көшу әрбір
елдің өндірісінің тиімділігін аймақтық қауымдастық елдерінің орташа
деңгейіне дейін көтеруге ықпал етеді. Бұл жағдайда елдер экономиканың
барлық салаларында жетілген техникалық және экономикалық параметрлері бар
кәсіпорындарды келісіп жасайды. Осылайша жасалатын, қазіргі уақытта өнім
өндіруге түрлі өндіріс факторларының неғұрлым аз мөлшерін жұмсайтын
кәсіпорындар оңтайлы көлемдегі кәсіпорындар деп аталады. Бұл кәсіпорындар
үшін ресурстарды үнемдеудің негізгі жолы елдің халықаралық еңбек бөлінісіне
қатысуы, елдің территориясында тиімсіз өндіріс тармақтарын жабу, өндірісті
дәл осы кәсіпорындарда шоғырландыру болып табылады.
Жекеленген салалардың материалдық және еңбек ресурстарын үнемдеу
бүкіл ел көлеміндегі үнемдеуді қамтамасыз етеді, яғни экономикалық өрлеу
үшін жағымды жағдайлар жасайтын ұлттық экономиканың тиімді құрылымының
пайда болуына ықпал етеді.
Экономикалық интеграция – бұл дүниежүзілік аймақтық көлемде жүзеге
асырылатын өндірісті шынайы интернационализациялау.
Интеграция сөзі латынша integratio дегеннен шыққан, аудандарға
бытыраңқы бөліктерді небір жалпы, біртұтас, бірлікке біріктіру дегенді
білдіреді. Экономикада бұл сөз халықаралық өндірістің қоғамдық сипатын
елдердің жаңа өндірістік-техникалық және әлеуметтік экономикалық біліктерге
және олардың экономикалық ынтымақтастығының дамуының неғұрлым жоғары
деңгейіне шығуы үшін одан әрі даму дегенді білдіреді. Интеграция елдердің
ұлттық шаруашылықтарын біртіндеп жақындастыруға және ортақ халықаралық
өндірісті жасауға ықпал етеді.
Осылайша, экономикалық интеграция – бұл мемлекетаралық келісімдер
және өзара еңбек пен халықаралық өндірістік кооперациялардың бөлінісі
негізінде мемлекетаралық органдардың келісімін реттейтін формасына келетін,
шаруашылық механизмдердің жақындасуына ықпал ететін елдердің экономикалық
өзара әрекеті.
Төменде интеграцияны елдердің экономикалық өзара әрекетінің басқа
формаларынан ерекшелейтін маңызды белгілері көрсетілген:
– ұлттық өндірістік үдерістің және олардың өзара сіңісулерінің
ұштасуы;
– мүше елдердің экономикасындағы терең құрылымдық үдерістер;
– неғұрлым терең және оның прогрессивті формаларының негізінде
өндірісті, ғылым мен техникадағы халықаралық мамандандыру және
кооперациялаудың дамуы;
– тығыз шаруашылық байланыстары бар елдерден интеграцияның
алғышарттарының пайда болуының бірінші дәрежелілігі, яғни кеңістік
көлемдерінің аймақтылығы.
Экономикалық интеграцияға аймақтағы елдердің ұдайы өндірістік
үдерістерінің сіңісуі мен бітеқайнасуы, ұштасуы тән.
1947 жылдан 1999 жылға дейінгі кезеңде, 60-тан астам интеграциялық
топтасулар құрылды, олардың ішінде 20-ға жуық жершарының әртүрлі
континенттеріндегі интеграциялық типтегі халықаралық экономикалық
бірлестіктер бар. Оған мысал ретінде НАФТА, Еуропалық одақ, Африка
экономикалық қауымдастық және т.б. келтірсе болады.

Сурет 1- Экономикалық интеграцияның алғышарттары

Барлық интеграциялық топтасуларда, дамудың көптеген әртүрлі
деңгейлеріне қарамастан мақсаттар бірдей болып қала береді:
- экономиканың дамуындағы артықшылықтарды пайдалану (нарық көлемін
ұлғайту, тікелей инвистициялардың ағылып келуі, ысыраптарды қысқарту
және т.б.)
- жағымды сыртқы саяси ортаны қалыптастыру (көпжақты келіссөздер,
өзара сауда)
- экономиканы құрылымдық қайта құру ықпал ету (нарықтық тәжірибені
беру, толық бағалы ірі нарықтарды жасау )
- неғұрлым кең аймақтың нарықтық пайда болуы нәтижесінде ұлттық
өнеркәсіптің жаңа жас салаларын қолдау.
Халықаралық экономикалық интеграцияның дамуы барысында ұлттық
экономикалардың жұмыс істеуінің тиімділігін қалыптастыратын бірқатар
факторлар пайда болады.
Біріншіден, экономикалық кеңістік ұлғаяды, ірі нарық пайда болады.,
әртүрлі елдердің кәсіпорындар аралығындағы бәсекелестік күшейеді;
жетілдірілген технологиялар мен техникалық құралдары, әсіресе жоғары емес
экономикалық даму деңгейіндегі елдер арасында, белсенді іздестірудің
қажеттілігі туындайды; қаржылық, еңбек және материалдық ресурстарға жол
ашылады.
Екіншіден, үшінші елдер тарапынан туатын бәсекелестіктен белгілі
дәрежеде қорғаныс жасайтын, экономикалық интеграцияға кіретін елдердің
фирмалары үшін артықшылықтары бар жағдайлар жасалады. Ахуал тұрақты,
болжамды болады және өзара сауданың дамуы үшін екі немесе көпжақты
келіссөздерді талап етпейді.
Үшіншіден, интеграциялық топтасудағы елдер өздерінің позицияларын
дүниежүзілік сауда ұйымдарына сауда келіссөздері шеңберінде нығайтады.
Халықаралық сауда саясаты саласындағы үздік нәтижелерге қол жеткізіледі.
Төртіншіден, елдерге интеграциялық экономикалық артықшылықтарын
пайдалануға, яғни өткізу нарығының көлемін кеңейтуге, жергілікті
өндірушілерді қорғауға көмек көрсетуге, тауар қозғалысы кезінде елдер
арасындағы сауда ысырапшылықтарын қысқартуға, өз бетінше өндірістер жасауға
болатын үлкен нарықтағы шетел инвистицияларын тартуға мүмкіндік береді.
Бесіншіден, аймақтық интеграциялық топтасулар өздерінің мүшелері үшін
жағымды сыртқы саяси ортаны жасайды, өйткені саяси, әскери, мәдени және
басқа да экономикалық емес салалардғы да ынтымақтастық күшейе түседі.
Интеграциялық өзара әрекет әлеуметтік сипаттағы неғұрлым өткір мәселелерді
шешуге мүмкіндік береді.

1.2 Интеграциялық үдерістің сатылары
Әртүрлі типтегі интеграциялық бірлестіктер XXғ. ІІ жартысында
неғұрлым дами түсті. Өзінің дамуында халықаралық экономикалық интеграция,
яғни аймақтық көлемде өндірісті шынайы интернационализациялау, әрқайсысы
оның кемелдену дәрежесі туралы куә болатын бірнеше негізгі сатылардан
өтеді. Әрбір сатыға өздерінің ерекшеліктері тән, бірақ барлық сатылар үшін
қандай да бір интеграция түріне кіретін елдер арасындағы белгілі
экономикалық кедергілерді жою ортақ болып табылады.
Интеграциялық бірлестік ішінде елдер өтетін 5 саты бөлініп
көрсетіледі.
Бірінші сатыда, жақындасуға алғашқы қадамдар жасайды, біртұтас
нарықтық кеңістікті қалыптастырады, еркін бәсекелестікті жүргізеді, үшінші
елдерге қарағанда бір-біріне жағымды режим жасайды; баға, пайыз сияқты
нарықтық реттеушілерді пайдаланып неғұрлым тиімді территориялық және
салалық құрылымдар құрады.
Барлық елдердің интеграциялық бірлестіктерінің бірігіп күш жұмсауының
нәтижесі еңбек өнімділігінің артуы, материалдық ресурстардың үнемделуі
болып табылады, кезеңдік шығындарға кететін шығындар азаяды, инфляция
(құнсыздану) төмендейді, осыған орай барлық елдер пайдаға кенеледі. Бірінші
сатыда елдер не екіжақты негізде, не болмаса интеграциялық топтар мен ел
немесе елдер тобы арасындағы жасалатын преференциялдық сауда келісімдеріне
қол қойылады.
Екінші сатыда, үшінші елдерге қатысты ұлттық кезеңдік тарифтер
сақталып, ал интеграциялық топ елдері үшін ауыл шаруашылық өнімдерінен
басқа кез келген тауарлармен өзара сауда жасасуда оларды толық жою
қарастырылатын еркін сауда аймағы құрылады. Үшінші елдермен қатынасында
интеграциялық бірлестіктердің серіктестері өздерінің экономикалық
егемендігін сақтай отырып жеке-жеке шарттасады. Бұл, мысалы: үшінші елдер
үшін еркін сауда аймағында елдің өзіндік тарифтерін бекіткен кезде көрініс
береді. Еркін сауда аймақтары өздерінің негізгі міндеттері мен
артықшылықтарын сәйкес ведомстволардың басшыларының кезекті кеңестерінде
анықтайды және келіседі, немесе интеграциялық бірлестіктің елдерінің
бірінің территориясында орналасқан кішігірім мемлекетаралық хатшылықта
координацияланады.
Үшінші сатыда, интеграциялық бірлестіктегі елдер үшінші елдермен
сыртқы сауда қатынастарын ұжымдасып анықтайтын кезеңдік одақ құрысады.
Кезеңдік одақ тауар және қызметтермен ішкі интеграциялық салықсыз сауданы,
аймақ ішінде олардың еркін қозғалуын қамтамасыз етеді, сыртқы сауда
саясатының артықшылықтарын анықтайтын тұрақты жұмыс істейтін мемлекетаралық
хатшылық құрылады.
Төртінші сатыда, интеграциялық бірлестік елдері кезеңдік одақтың
барлық шарттарын сақтайтын ортақ нарық жасасады. Елдер тек тауар және
қызметтердің ғана емес, сонымен қатар капитал, жұмысшы күші, технологиялар,
яғни өндіріс факторларының еркін қозғалысы туралы келіседі. Бұл деңгейде
неғұрлым жоғары дәрежедегі мемлекетаралық координациялық орталық құрудың
қажеттігі туындайды. Интеграциялық үдерістерді басқару мемлекет және үкімет
басшыларының кезекті кеңестерінде, қаржы министірліктерінің басшыларының
кездесулерінде анықталады. Үнемі жұмыс істейтін орган мемлекеттік хатшылық
болып табылады. Кеңестер жылына 1-2 рет, ал министрлер кездесуі жиі, жылына
3-5 рет өткізіледі.
Бесінші сатыда, ең жоғарғы сатыда, біртұтас нарықтық кеңістікті
қалыптастыру жүзеге асады, ол мыналарды талап етеді:
салықтарды дұрыстап орнату;
ұлттық техникалық және санитарлық стандарттарды
унификациялау;
- елдердің еңбек және шаруашылық заңдылықтарындағы
әркелкіліктен арылу;
- жекеленген кәсіпорындар мен салаларға мемлекеттік
субсидияларды беруді доғару;
- ұлттық несие- қаржы құрылымын координациялау;
- әлеуметтік қорғау жүйесін координациялау.
Инфляцияға қарсы салықтық, валюталық, өнеркәсіптік, ауылшаруашы-
лықтық, әлеуметтік саясат саласында бұл шараларды жүзеге асыру,
интеграциялық бірлестік елдерінің біртұтас ішкі аймақтық нарығын құруға
әкеледі, яғни экономикалық одақ қалыптасады. Бұл қалыптасу ортақ нарық пен
кедендік одақты қалыптастыру сияқты тез жүрмейді. Бұл сатыда экономикалық
саясатты координациялау мен жедел шешімдерді қабылдау бүкіл интеграциялық
блок атынан болу қажеттілігі пайда болады, яғни бұдан да неғұрлым жоғары
деңгейдегі басқару құрылымдары қажет. Бірлестікке кіретін елдердің
үкіметтерінің келісімінсіз бірігу мәселелері бойынша шешім құқығы бар
интеграциялық бірлестік елдері арасындағы ұлттықтан жоғары реттеу органдары
құрылады. Жекеленген елдердің үкіметтері өздерінің құқығының бір бөлігін
жоғарыдағы ұлттықтан жоғары ұйымдардың пайдасына береді.
Бұл сатыда экономикалық, валюталық және саяси одақтар құрылады. Саяси
одақ кемелденген біртұтас нарықтық кеңістікті халықаралық экономикалық
қатынастар өздерінше өмір сүруін тоқтатып тұтас шаруашылықты саяси
организмге айналдыруды көздейді, бұл дегеніміз олар мемлекет ішіндегі болып
қалады. Жаңа көпұлтты субъектілер пайда болады, олардың интеграциялық
одақтарының барлық мүшелерінің мүдделері мен біртұтас экономикалық және
саяси позициялары бар жаңа көпұлттық субъектілер пайда болады.

Сурет 2 - Интеграциялық үдеріс сатылары

Интеграциялық топтасулар оған кіретін елдердің саны бойынша
әртүрлі: Африкандық экономикалық кауымдастық – 30 елден астам, АГЭС-20
елден астам, ЕО-15 ел, НАФТА-3ел.
Кесте 1 - Интеграциялық бірлестіктердің даму деңгейлері
Деңгей Атауы, құрылған жылы Мүше-елдер
1 2 3
І саты- 1. ЕО және бұрынғы КСРО 2. ЕС, Беларусь, Қазақстан,
преференциялды елдерімен серіктестік және Ресей, Украина
сауда келісімі ынтымақтастық туралы келісім,
1994 ж.
2. ЕО-пен ассоциация туралы Болгария, Чехия, Венгрия,
келісім, 1991-1995ж.ж. Польша, Румыния, Словакия,
Эстония, Латвия, Литва,
Словения
ІІ саты – еркін1. Еркін сауданың Еуропалық Австрия, Ұлыбритания, Дания,
сауда аймағы Ассоциациясы – ЕАСТ, 1960ж. Швейцария, Финляндия, Исландия,
Лихтенштейн, Португалия,
Норвегия, Швеция. 1972ж.
ЕАСТ-тен Ұлыбритания мен Дания,
1986ж.- Португалия, 1995ж. –
Австрия, Финляндия; Швеция
шықты.

2. Еркін сауданың Балтық Эстония, Латвия, Литва
аумағы, 1993ж.
3. Вышеград төрттігі, 1990ж. Венгрия, Польша, Чехия,
Словения
4. Орталық Еуропалық еркін Венгрия, Польша, Чехия,
сауда аймағы (ЦЕФТА), 1992ж. Словения, Словакия
5. Еркін сауданың Солтүстік Канада, Мексика, АҚШ
американдық аймағы - НАФТА,
1994ж.ж.
6. Экономикалық байланыстардыАвстралия, Жаңа Зеландия
тереңдету жөніндегі
Австралиялық - Жаңа
Зеландиялық сауда келісімі.
АНЦСЕРТА 1983ж.
7. Азиаттық –тынық мұхиттық 21 ел –Азия, Солтүстік және
ынтымақтастық ұйымы, АГЭС мүшелері: Австралия; Малайзия.
1998ж. Сингапур, Тайланд, Жаңа
Зеландия, Индонезя, Гвинея,
Филиппендер, Тайван, Гонконг,
Қытай, Оңтүстік, Корея,
Жапония, АҚЩ, Канада, Чили;
1997 ж. бастап –Вьетнам, Перу,
Ресей
ІІІ саты – 1.Орталықамерикандық ортақ Коста-Рика, Сальвадор,
кедендік одақ нарық (ЦАОР), 1964ж. Гватемала, Гондурас, Никарагуа
2. Арабортақ нарығы, 1964 ж. Египет, Ирак, Иордания, Ливия,
Мавритания, Сирия, Иемен
IVсаты - ортақ 1. Латиноамерикандық Аргентина, Боливия, Бразилия,
нарық интеграция ассоциациясы ЛАИ, Чили, Колумбия, Эквадор,
1960 ж. Мексика, Перу, Уругвай,
Венесуэла, Парагвай
2. Оңтүстік Конус ортақ Аргентина, Бразилия, Уругвай,
нарығы, МЕРКОСУР 1991 ж. Парагвай
3. Кариб қауымдастығы және Антигуан, Барбуда, Багам
Карибтік ортақ нарық, аралдары, Барбадос, Белиз,
КАРИКОМ, 1973 ж. Доминика, Гренада, Гайана,
Ямайка, Монтсеррат, Синт-Китс
және Невис, Сент-Люсия,
Сент-Винсент және
Гринадиндықтар, Тринидад және
Тобаго – 13 ел
4. Анд тобы, 1969 ж. Боливия, Колумбия, Эквадор,
Перу, Венесуэла
5. Парсы шығанағындағы араб Бахрейн, Куаейт, Оман, Катар,
елдерінің ынтымақтатығы Сауд Арабиясы, ОАЭ
кеңесі Мұнай алттылығы,
1981ж.
6. Оңтүстік-Шығыс Азия Индонезия, Филиппины, Бруней,
мемлекеттерінің ассоцияцияс, Сингапур, Малайзия, Тайланд,
АСЕАН, 1957ж. 1995ж. бастап Вьетнам
Экономикалық 1. Еуропалық экономикалық Австрия, Бельгия, Ұлыбритания,
одақ – 5 саты қауымдастық, ЕЭС, 1957ж. Дания, Германия, Греция,
1993ж. бастап-Еуропалық одақ,Ирландия, Испания, Италия,
ЕС Люксембург, Нидерланды,
Португалия, Финляндия, Франция,
Швеция
2. Экономикалық одақ, Бельгия, Нилерланды, Люксембург
Бенилюкс, 1948ж.
3.Тәуелсіз мемлекеттер Армения, Азербайджан, Белорусь,
достастығы, ТМД, 1992ж. Грузия, Қазақстан, Қырғыстан,
Молдова, Ресей, Тәджікістан,
Түркменстан, Украина, Өзбекстан
4. Араб Магриб одағы, САМ, Алжир, Ливия, мавритания,
1989ж. Марокко, Тунис
5. Батыс Африкандық Бенин, Буркина-Фасо, Котдивуар,
экономикалық және валюталық Мали, Нигерия, Сенегал, Того
одағы, ЮЭМОА, 1994ж.
6. Африканың оңтүстігінің Ангола, Ботсвана, Лесото,
даму қауымдастығы, 1973ж. Малави, Мозамбик, Намибия,
Свазиленд, Танзания, Замбия,
Зимбабве, ЮАР, Мавритания
7. Батыс Африка елдерінің Бенин, Бурано-Фасо, Жасыл
экономикалық қауымдастығы, мыстың аралдары, Котдивуар,
ЭКОВАС, 1975ж. Гамбия, Гана, Гвинея-Бисау,
Либерия, Мали, Мавритания,
Нигер, Нигерия, Сенегал,
Сьерра-Леоне, Того – 16ел
8. Орталық Африка елдерінің 11 ел мүше
экономикалық қауымдастығы

1.3 Интеграция және ауқымдандыру
Дүниежүзілік шаруашылықтың негізі - ХЕБ, яғни халықаралық еңбек
бөлінісі болып табылады; ол оған өзінің дамуында алға жылжуға жалпы
(әмбебап) экономикалық заңдардың неғұрлым толық көрініс беруі үшін
алғышарттар жасауға мүмкіндік береді. ХЕБ – бұл елге өндірісте неғұрлым
жақсы жағдайлары бар тауарларға бар күшін салуға мүмкіндік жасайтын
халықаралық өндіріс жүйесі, яғни төмен өндіріс шығыны, бұл тауарлардың
өздерінің халқы үшін де, серіктес елдердің халқы үшін де өндірілуін
кеңейту. Бұл елге өндіру үшін жағдайлары жоқтаулар өндіруден бас тартуға
және оларды тұтынуды импорт есебінен қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
Тауар және қызметтермен халықаралық айырбас барысында ел ішкі шығындарды
үнемдеуді ұлттық тауар өндіру мен қызметтермен мүмкіндігінше арзан импорт
есебінен бас тарту және экспортталушы тауарлар мен қызметтердің
интернационалдық және ұлттық құны арасындағы айырмашылықты алу жолымен
алады.
ӨХК – бұл өндірісті халықаралық кооперациялау, өндірісті
ұйымдастыру формасын білдіреді, мұнда адамдар бір-бірімен бірігіп өзара
байланысқан бір немесе әртүрлі өндіріс процестеріне қатыса отыра бір-
бірімен байланыста болады. Халықаралық ұйымдардың – фирмалардың,
компаниялардың трансұлттық корпорациялардың, дамуы өндірістің қоғамдық
сипатын күшейтіп, өндірісті интернационалдандыруды тереңдетеді.
ХЕБ және ӨХК дамуының заңды нәтижесі формальды және шынайы сипаты бар
өндірісті интернационализациялау болып табылады. Формальды
интернационализациялау – ХЕБ және ӨХК негізінде өндірістік кәсіпорындардың
дамуы негізінде елдер арасында экономикалық байланыстар орнату, яғни елдер
ұқсас салаларда әртүрлі нәтижелер ала отыра, бір-біріне жұмыс істейді.
Формальды интернационализациялаудың сатылары:
аймақ ішіндегі;
аймақаралық және ішкі континенталдық;
континетаралық;
ауқымды (барлық континенттердің елдері арасында).
Өндірісті интернационализациялаудың екінші түрі – бұл формальдыға
қарағанда халықаралық экономикалық қатынастарға мүшелердің экономикалық
параметрлерін түзетін, шынайы интернационализациялау. Қазіргі уақытта
шынайы интернационализациялау тек қана жекеленген елдер тобының
интеграциясымен жүзеге асады, бұл дегеніміз аймақтар ішінде және ауқымды
интернационализациялауға көшкен жоқ.
Интернационализациялаудың екі түрі де – формальдысы да, шынайысы да
өндіріс тиімділігін ұлғайтуға ықпал етеді.
Дүниежүзілік экономикалық дамуының қазіргі уақыттағы сатысы бәрінен
бұрын дүниежүзілік шаруашылық байланыстары мен интернационалдық
экономикалық ауқымды сипатын білдіреді. Шаруашылық өмірді
интернационализациялау жекеленген ұлттық шаруашылықтардың барынша тығыз
жақындасуы мен өзара сіңісуін білдіреді, бұл елдерді мақұлданған
экономикалық саясатқа және жекеленген елдердің

өндірістік,
инвистициялық, қаржы-коммерциялық, ғылыми-техникалық әрекетінің ұщтасуы мен
біте қайнасуына сүйетін экономикалық интеграцияға алып келеді. Осының бәрі
дүниежүзілік инфрақұрылымның – көлік және коммуникациялардың дүниежүзілік
жүйесін қоса алғандағы, дүниежүзілік шаруашылық байланыстары торабын
қалыптастыруға ықпал етеді.
Қазіргі уақытта дүниежүзілік экономика бүгінгі күннің ауқымды
мәселелерін, барлық елдердің ортақ күш салысуымен бірігіп шешудің
қажеттігінен және мұның нәтижесі ретінде – халықаралық өмірді ауқымды
реттеудің қажеттігінің өсіп келе жатуымен сипатталады.
Дүниежүзілік шаруашылық қазіргі уақыттағы ауқымды экономика
белгілеріне ие болуда, мысалы мынадай:
- орасан зор, дүниежүзілік корпорациялардың ТҰҚ – трансұлттық
корпорациялар және ТҰБ - трансұлттық банктер;
- бәсекелестіктің дүниежүзілік бәсекелестік көлеміне дейін
шиеленісуі;
- бәсекелестіктердің дүниежүзілік ынтымақтастыққа ұштасуы;
- дүниежүзілік шаруашылықты интернационализациялаудың жаңа
деңгейлерін жасау: нарықтарды ауқымдандыру және аймақтық интеграциялық
экономикалық блоктардың құрылуы.

Сурет-3 - Өндірісті интернационализациялау сатылары.

Ауқымдандыру концепциясы дүниежүзілік шаруашылықтың қазіргі уақыттағы
дамуы негізінде туындады және адам әрекетінің барлық салаларында
қолданылады, себебі қоғамдық өмірдің бір саласында болып жатқан процестер
басқа салалардағы процестер мен құбылыстарға ықпал ете отырып ауқымды
сипатқа ие болады. Нәтижесінде ауқымдандыру ұғымы дүниежүзілік экономикалық
сапалық жаңа жағдай ретінде бекітіледі.

2 ИНТЕГРАЦИЯЛЫҚ ПРОЦЕСТІҢ ҚАЗІРГІ КҮНДЕГІ ТЄЖІРИБЕСІ
2.1 Еуропалық одақ неғұрлым дамыған интеграциялық бірлестік ретінде
Батыс Еуропадағы халықаралық экономикалық интеграцияның туындауының
алғышарттары:
- ұдайы өндірістің жалпы жағдайларын қалыптастыру және оны біртұтас
экономикалық кеңістікте реттеу;
- мемлекеттер арасында өзара шаруашылық байланыстарының дамуының
ұзақ уақыт бойындағы тарихи тәжірибесі;
- экономикалық қатынастардың өнеркәсіптік, сауда несие-ақша
қатынатарының біркелкілігі;
- жақын мәдени және діни ғұрыптар;
- біртұтас Еуропа туралы саяси және қоғам қайраткерлерінің ұсынған
идеялары;
- ІІ дүниежүзілік соғыстың нәтижелері;
- халықаралық бәсекелестік масштабының күрт ұлғаюы.
Батыс Еуропалық интеграция ГФР мен Францияның жоғарғы басшылығымен
көмір мен болат өндірісімен біріктіруді ұсынған Францияның сыртқы істер
министрі Р. Шуманның 1950ж. 9мамырда сөйлеген сөзінен кейін, 1951ж. Сәуірде
көмір мен болаттың еуропалық бірлестігін құру туралы Париж келісіміне қол
қоюдан басталды. Бұл ұсынысты бірқатар еуропалық елдер қолдады.
1955ж. Маусымда қазіргі уақыттағы институттарын дамыту, ұлттық
экономиканың біртіндеп қосылуы және әлеуметтік саясатты келісу жолымен
еуропалық интеграциялау туралы меморандумды талқылаған Мессин конференциясы
болды. Мессин конференциясы шешімдері негізінде 1957ж. 25наурызда
еуропалық экономикалық қауымдастық құру туралы Рим келісіміне қол қойылды,
ол үшін ірі ұйымды: ЕОУС (көмір мен болаттың Еуропалық бірлестігі), ЕЭС
(Еуропалық экономикалық қауымдастық) және Евратом (атом энергиясы бойынша
Еуропалық қауымдастық) біріктірген соң, 1958ж. күшіне енді.
1993 ж. 1 қарашада, Маастрихт келісімі енген соң Еуропалық
қауымдастық Еуропалық одақ деп атала бастады және саяси сипаттағы одаққа
қайта құрылды. ЕО өзінің дамуында бірнеше сатылардан өтті, әрі мүшелерінің
санын ұлғайтып отырды.
Қауымдастыққа 1958-1968 ж.ж. арасында Франция, Италия, Нидерланды
және Люксембург кірді. Бұл еркін сауда аумағын құру сатысы болды. Рим
келісімі мүше елдердің өзара саудасына кедендік салықтар мен түрлі
шектеулерді жойды. Әрбір ел үшінші елдер үшін оларға тауар өткізу кезінде
өзінің кедендік тарифін сақтап қалды. Бұл сатыда ынтымақтастық елдері
қауымдатықтың шаруашылық өміріндегі көптеген мәселелерді ұжымдасып шешті.
1962ж. дүниежүзілік нарықтың конъюнктурасының күрт ауытқуын төмендетуге
көмектескен біртұтас ауылшаруашылық саясаты енгізілді. Ынтымақтастықтың ірі
дүниежүзілік ауылшаруашылық өнімдерінің экспорттарына айналды. Аграрлық
саясат басқа да, өзімен байланысты, салалардың дамуына ықпал етті.
Еркін сауда аймағын басқару жүйесі мемлекетаралық хатшылықтан және
министрлер мен ведомтволардың басшыларының кеңестерінен тұрады.
Келесі саты 1968-1986 ж.ж. арасында өмір сүрген кедендік одақ болды.
Бұл кезеңде одаққа 1973ж. қаңтарынан бастап Ұлыбритания, Дания, Ирландия,
1979ж. 28маырынан – Греция, 1986ж. 1қаңтарынан – Испания мен Португалия
кірді, сонда ЕО-тың саны 12 мүшеден тұрды.
Осы кезең бойы ынтымақтастық елдері өздерінің тарифін енгізді, оларды
бір тарифке әкелді және тарифті үшінші елдер үшін де енгізді. Сауда
саясатының инструменті қызметін атқарған, тауар шығарған елді анықтау
енгізілді. Интеграциялық ынтымақтастық елдерінің экспорты сандық шектеулер
мен салықтардан азат болды.
Келесі саты 1987-1992ж.ж дейінгі кезең, 1987ж. 1 шілдесінен бастап
күшіне енген, 1986ж. 27ақпандағы Біртұтас еуропалық актіге қол қойылған соң
ЕЭО елдерінің біртұтас ішкі нарығы немесе ортақ нарық деп аталатын кезең
болды. Барлық 12 ел тауар, қызмет, капитал және азаматтардың еркін
қозғалысы қамтамасыз етілген ішкі шекараларсыз кеңістік сияқты Біртұтас
Еуропалық нарық құру үшін Ортақ нарыққа кірді. Салық салудың түрлі
жүйелерінде көрініс табатын шекаралық кедендік тосқауылдар мен төлқұжаттық
бақылау, фискальдық кедергілер жойылды. Ортақ нарықты басқару
координацияның жоғарғы деңгейін талап етті және ынтымақтастыққа мүше
елдердің мемлекет және үкімет басшыларының кезекті кеңестерімен, қаржы
министрліктерінің, орталық банктердің басшыларының кездесулерімен, қызмет
етуші хатшылықтың тұрақты жұмысымен қамтамасыз етілді.
Бұл кезең ішінде Ортақ нарықты басқару төмендегі нәтижелерге қол
жеткізді:
- бірқатар тауарлар үшін ортақ Еуропалық стандарттар жасалып,
енгізілді;
- мүше елдер арасындағы капитал қозғалысы үшін кез-келген шектеулер
жойылды;
- стандарттандыру бойынша Еуропалық комитет және электротехникалық
стандарттандыру бойынша еуропалық комитет құрылды;
- аймақтағы экономикалық өрлеу қарқыны 5-7%-ке ұлғайды;
- шамамен 5 млн. жаңа жұмыс орны құрылды.
Бірінші рет дүниежүзінде бірнеше ел біртұтас 340 млн. халқы бар және
көлемі жағынан мүше елдер арасындағы өзара айырбасқа шамамен өзара
экспорттың 15-не тең ішкі нарықты қалыптастырды. Интеграцияланушы топтың
елдері жаппай өндіріс табысты қолданады, іс-қимыл белсенділігі жанданды,
ғылыми-техникалық прогресті жеделтетті, еларалық экономикалық байланыстарға
кететін шығынды азайту үшін база жасалды. АҚШ пен Жапония осы экономикалық
ахуалдың жандануы кезеңінде сыртқы саудадағы кедергілік кедендерін айналып
өту үшін, ЕЭС елдеріндегі өздерінің инвестицияларын ұлғайтуға мәжбүр болды.
Батыс Еуропалық интеграцияның келесі сатысы 1993 ж. басталып, әлі
күнге дейін жалғасып отыр. ЕЭС атауы өзгеріп, енді Еуропалық одақ деп атала
бастады. Негізгі құрамға тағы үш ел: Австрия, Финляндия, Швеция қосылды.
Интеграция экономикалық одаққа айналды.
Маастрихт келісімдері негізінде 1999 жылдың 1 қаңтарынан бастап
біркелкі Еуропалық валютаны енгізу, біртұтас Еуропалық банк құру, өз
елдерінде біркелкі төлқұжаттар, техникалық стандарттар, салықтар және т.б.
енгізу қарастырылды.
Бұл сатыда Еуропалық одақтың өзіне мүше елдерге қоятын негізгі
талаптары:
- тауар, қызмет, капитал және жұмысшы күшінің қозғалысының толық
еркіндігі;
- бүкіл біртұтас экономикалық кеңістікте бәсекелестікті мадақтау
саясатын жүргізу;
- ресурстарды тиімді бөлу үшін құрылымдық теңдестіруге және аймақтық
дамуға, баяндылықты (гармонизация) жүзеге асыру;
- макроэкономикалық саясатты координациялау;
- ұлттық бюджеттік тапшылықтың көлемі мен оны қаржыландыруға
қатысты шектеу ережелерін қолдану;
- Әртүрлі ұлттық экономикалық параметрлердегі әркелкілікті жеңу.
Басқару үшін ұлттық деңгейден жоғары функциялары бар шекаралық
органдарды құру қажеттігі туындайды, яғни олар тек бақылауды ғана
қамтамасыз етпей, сонымен қатар мүше елдердің үкіметтерімен келіспей-ақ
интеграциялық одақтың бүкіл тобының атынан жедел шешімдер қабылдай
алатындай болуы керек. Сондықтан осындай органдар құрылды. Экономикалық
саясаттың негізгі бағыттарын әрбір мүше елдегі экономикалық даму процесін
бақылайтын министрлер кеңесі анықтайды.
Экономикалық интеграция валюталық интеграциясыз өмір сүре алмайды.
Кедендік одақтың даму сатысында 1978 ж. желтоқсанының аяғында ЕВЖ
(Еуропалық валюта жүйесі ) құру туралы шешімі қабылданды, ол 1979 жылдың
13 наурызынан бастап жұмыс істей бастады.
ЕВЖ алдына қойылған мақсаттар төмендегідей болады:
- халықаралық экономикалық және валюталық қатынастарды тұрақтандыруға
бағыт алу;
- одақ ішінде жоғары валюталық тұрақтылық орнату;
- тұрақтылық жағдайындағы өнлеу стратегиясының негізгі элементі
болады;
- еуропалық үдеріске жаңа импульс беру.
Қазіргі уақыттағы валюталық одақ экономикасы ЕВЖ идеясының
инициаторы Еуропалық қауымдастықтар комиссиясының төрағасы Жак Делор
болды.
1991 жылғы Маастрих келісімі біртұтас валютаға көшу туралы шешім
қабылдады.
1995 ж. желтоқсанда Мадридте біртұтас Еуропалық валютаны Евро деп
атау атау туралы шешім қабылданды және оны жүргізудің негізгі сатылары
анықталды. 1990 ж. 1 қаңтарынан бастап бұл валюта ЕО елдерінің банкаралық
есептеріне енгізілді, ал 2002 ж. 1қаңтарынан бастап айналымға Евро
банкноттары енгізілді және ұлттық валюта банкноттары алып тасталынды.
Қазіргі кезде бұл валюта дүниежүзіндегі ең күшті валюталардың бірі болып
саналады.
ЕО банк жүйесі орталық банктердің Еуропалық жүйесіне ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.