Саланың бәсекеге қабілеттілігі

Жұмыс түрі: Диссертация
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 119 бет
Таңдаулыға:

Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті

Қолжазба құқығында

Экономикалық қатынастар жүйесіндегі

инфрақұрылымның даму мәселелері

08. 00. 01 - экономикалық теория

Экономика ғылымдарының кандидаты

ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған диссертация

Ғылыми жетекші

Қазақстан Республикасы

Алматы 2008

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ3

1ЭКОНОМИКАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАР ДАМУЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ-ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ 10

1. 1Экономикалық қатынастар жүйесіндегі аспектісі10

1. 2Инфрақұрылым-ұлттық экономиканың бәсекеге факторы ретінде22

1. 3Инфрақұрылым дамуының шетелдік тәжірибесі мен оныелімізде қолдану мүмкіндіктері32

2ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЭКОНОМИКАСЫНЫҢ БӘСЕКЕГЕ ҚАБІЛЕТТІЛІГІН АРТТЫРУДАҒЫ ИНФРАҚҰРЫЛЫМНЫҢ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ45

2. 1Қазақстан Республикасында инфрақұрылымның қызмет ету ерекшеліктерінің қазіргі жағдайы45

2. 2Инфрақұрылым салаларының сапалы қызмет көрсетутиімділігінің үрдісі65

2. 3Республикадағы инфрақұрылымның инновациялық даму барысы77

3ИНФРАҚҰРЫЛЫМДЫ МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУ ЖОЛДАРЫН ЖЕТІЛДІРУ93

3. 1Инфрақұрылымды дамытудағы мемлекеттің экономикалық-әкімшілік реттеу құралдарын қолдану мәселелері93

3. 2Инфрақұрылым дамуындағы мемлекеттік реттеу жүйесін жетілдіру103

ҚОРЫТЫНДЫ112

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ115

КІРІСПЕ

Жұмыстың жалпы сипаттамасы. Диссертациялық жұмыс экономикалық қатынастар жүйесіндегі инфрақұрылым салалары қызметтерінің дамуын зерттеуге, олардың ұлттық экономиканың бәсекеге қабілеттілігін арттырудағы қызмет ету ерекшеліктерін анықтауға, алынған нәтижелерді инфрақұрылым салалары сферасында қолдануға арналды.

Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Бүгінгі жаһандану жағдайында қоғамдық өрлеу әлеуметтік және экономикалық үрдістердің дамуға қажетті жағдай жасайтын ұлттық шаруашылық кешенінің барлық салаларын жетілдіруге қабілетті. Бұл қызметті материалдық және әлеуметтік инфрақұрылымдар атқарады.

Қоғамдық ұдайы өндірістің дамуында өндірістік және әлеуметтік инфрақұрылымдардың алатын орны алдыңғы қатардағы өзекті мәселелердің бірі екендігі белгілі. Олар бүгінгі таңдағы ауқымды экономикалық өзгерістер кезеңінде қоғам өмірінің барлық саласын жан-жақты қамтуда. Сондықтан да әлеуметтік, экономикалық және т. б. күрделі мәселелерді шешуде инфрақұрылымды дамыту және оны жетілдіру - бүгінгі күннің басты талабы.

Қазақстан Республикасында экономиканың рыноктық жағдайында инфрақұрылым салаларының қызмет ету жүйесі өзгерістерге толы. Қазіргі таңда мемлекет тарапынан бұл салаларды жақсарту мақсатымен олардың даму басымдықтарына ерекше көңіл бөлінуде.

Биыл Елбасы Н. Ә. Назарбаев «Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру - мемлекеттік саясаттың басты мақсаты» атты Қазақстан халқына Жолдауында: «Экономиканың негізгі секторларын озық инфрақұрылымдық қамтамасыз ету және инфрақұрылымдарды салу мен жаңғыртуды қамтамасыз ету қажет» [1], - дей келе, халықтың әл-ауқатын арттыруға бағытталған нақты қадамдарды жүзеге асыруда ең басты инфрақұрылым салалары қызметтерінің дамуына көңіл бөлуі жайдан-жай емес.

Инфрақұрылым қоғамдық ұдайы өндіріс құрылымында, адами ресурстар мен капитал салымдарының айтарлықтай бөлігін қамтиды және ол қоғамдық, халықаралық еңбек бөлінісін арттыруда маңызды орын алады. Сонымен қатар, барған сайын маңыздылығы артып келе жатқан қоғамдық және мемлекетаралық қатынастарға қызмет көрсетуге бейімделген әлемдік шаруашылықтағы интеграциялық үдерістерді күшейтуге зор ықпалын тигізеді.

Инфрақұрылым әлеуметтік-экономикалық жүйенің қалыпты қызметін жүзеге асыратын, әрі қамтамасыз ететін қосымша салалар кешенін құрайды. Инфрақұрылым бірыңғай рынок механизмінің негізгі жүйесі ретінде әрекет ете отырып, ол экономиканың барлық салаларын, еліміздің экономикалық аудандарын, облыстарын, аймақтарын біріңғай қызмет атқаруын байланыстырады. Инфрақұрылымның даму жағдайы мен оның деңгейі еліміздің әлеуметтік-экономикалық өсу қарқынына және халықтың әл-ауқаты мен тұрмыс деңгейінің елеулі жақсаруына айтарлықтай ықпал етеді.

Әлеуметтік бағытта дамитын рыноктық экономикада елдің бәсекеге қабілеттілігін арттыруда инфрақұрылым қызметтерінің, атап айтсақ көлік пен коммуникация салаларының халыққа сапалы қызмет көрсетулерін жақсартуға тиімді механизмдерді пайдалану арқылы қол жеткізуге болады. Көлік және коммуникация қызметтері инфрақұрылым қызметтерінің құрамдас бөлігі ретінде қоғамның еңбек әлеуетінің қалыптасуымен, әлеуметтік кепілдіктерді іске асырумен, адамның өмір сүру сапасы және оның әл-ауқатымен байланысты мәселелерді шешеді.

Қазіргі таңда экономиканың әртүрлі салаларының қызмет ету тиімділігіне және халықтың өмір сүруін қамтамасыз ету мүдделеріне қолайлы жұмыс жасайтын, тиімді, қауіпсіз көлік және коммуникация жүйесі қызмет көрсетуде. Осы көлік пен коммуникация салалары қоғамның әлеуметтік үдерістерінің дамуына өз әсерін тигізеді.

Көлік және коммуникация қызметтері тұтынушылардың талғамына және нарық талаптарына сай қызмет еткені жөн. Олар Республикадағы қалалық және ауылдық мекендердің арасын байланыстыра отырып, мемлекеттің әкімшілік және аймақтық тұтастығын, қорғаныс қабілеттілігін және қауіпсіздігін қамтамасыз етуде маңызы орасан зор.

Қызмет көрсететін аясына сәйкес көлік пен коммуникация инфрақұрылымдары сыртқы саясат, экономикалық, әлеуметтік мақсаттарға жетудің маңызды факторы болып табылады. Көлік - бұл адам және жүк тасымалдау қызметін көрсететін сала ғана емес, ең алдымен, ол шаруашылық жүргізу мен тіршілік әрекетіне жағдай жасайтын салааралық жүйе. Көлік және коммуникация қызметінің тарихи дамуы Қазақстан Республикасының экономикалық және кеңістік дамуын алдын-ала айқындай отырып, оның халықаралық деңгейде алатын орнын, әсерін күшейтуге ықпалын тигізді.

Елбасы Н. Ә. Назарбаевтың әлемнің бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру жөнінде қойған міндетін орындау үшін Қазақстанның кең байтақ аумағын ескере отырып, экономика мен мемлекеттің бәсекеге қабілеттілігін көлік-коммуникация кешенінің тиімді қызметімен байланыста қарастырамыз және осы салалық инфрақұрылымды дамыту басты мәселеге айналып отырғандығын көреміз. Сондықтан жоғары технологиялы көлік және коммуникация инфрақұрылымы отандық тауарлардың, қызмет көрсетулердің және тұтас экономиканың бәсекеге қабілеттілігінің кепілдігі болып табылады деуге негіз бар.

Тақырыптың зерттелу дәрежесі. Экономикалық әдебиеттерде инфрақұрылымның мәні, оның қоғам өміріндегі қызметтері мен рөлі туралы әлі де біртұтас қалыптасқан көзқарастар жеткіліксіздеу деп айтуға болады. Соның салдарынан берілген толық анықтамалар да аздау. Оның үстіне инфрақұрылым түсінігі теориялық және тәжірибелік жағынан үнемі әр түрлі аспектіде қарастырылып, оның қолдану аясы кеңейтіліп отырылады.

Инфрақұрылым салаларын зерттеген көптеген шетел ғалымдарының, мәселен В. Леонтьева, Е. Домар, Р. Нурксе, П. Розенштейн-Родан, Ф. Котлер, К. Р. Макконл, С. Л. Брю, М. Портер, А. Лернер, Ф. Найт, Р. Познер және т. б. еңбектерін айтуға болады.

Инфрақұрылымның даму теориясы мен тәжірибесіне байланысты арналған жақын шетел экономист ғалымдарының зерттеулері де баршылық. Олардың ішінде: Л. И. Абалкин, М. А. Абрамов, Э. М. Агабабьян, А. А. Ахмадиев, С. Г. Важенин, Г. А. Волощук, Г. Григорян, В. И. Дриц, Ю. Н. Казаков, М. П. Комаров, В. Мотылев, В. М. Рутгайзер, Т. Семенкова, В. Н. Стаханов, С. Н. Третьяктерге ерекше тоқтап кетуге болады.

Инфрақұрылымның дамуындағы әр түрлі мәселелер және олардың экономикалық теориямен байланысы отандық ғалымдардың, атап айтқанда Я. Ә. Әубакіров, Р. А. Алшанов, У. Баймуратов, Е. Б. Жатканбаев, Д. К. Ильясов, М. Д. Исқалиев, А. К. Қошанов, Н. К. Мамыров, С. Н. Нысанбаев, Л. Ф. Сухова, Ө. Қ. Шеденов, Е. Н. Хамитов және т. б. еңбектерінде де кездеседі. Сондай-ақ көлік және коммуникация салаларының дамуында қызмет ететін инженер-ғалымдардың, яғни С. А. Алпысбаев, Е. Д. Атамқұлов, Т. Б. Баяхметов, М. М. Бекмағамбетов, К. К. Жанғаскин, Н. К. Исинғарин, Б. А., С. С. Сатыбалдин, және т. б. еңбектерін атап өтуге тұрарлық.

Қазақстан қоғамының әлеуметтік жауапкершілік пен әлеуметтік әріптестік жолында барлық жіктері мен әлеуметтік топтарының әлеуметтік көңіл-күйін ұдайы жақсарта түсуде экономиканың инфрақұрылымын дамыту саласындағы теориялық және әдістемелік зерттеу жұмыстарын жетілдіру қажеттілігі туындайды. Осы мәселелер диссертациялық жұмыстың тақырыбын таңдаудың бірден-бір себебі.

Диссертациялық жұмыстың мақсаты әлеуметтік бағытта даму жағдайындағы рыноктық экономиканың инфрақұрылым салалары жұмыстарының қалыптасуы мен қызмет ету үрдістерін кешендік талдау, оның негізінде экономикалық қатынастар жүйесіндегі инфрақұрылымның маңызды құрамдас бөлігі ретінде қоғамға және халыққа қызмет көрсететін көлік пен коммуникация қызметтерінің даму мәселелерін зерттеу болып табылады.

Зерттеу міндеттері:

инфрақұрылым түсінігін жүйелеу және нақтылау, ғылыми тұрғыда кешендік зерттеу; ғылыми әдебиет негізінде қазіргі экономикадағы инфрақұрылымның салалық жіктеу үлгісін қалыптастыру; Қазақстан экономикасының бәсекеге қабілеттілігін арттыруда инфрақұрылым қызметтерінің рөлін анықтау және негіздеу; еліміз экономикасының дамуына әсер ететін көлік пен коммуникация саласының қызмет ету ерекшеліктерін айқындау; инфрақұрылымның дамуын мемлекеттік реттеу құралдары мен әдістерін зерттеу және реттеудің басты бағыттарын ұсыну.

Ғылыми зерттеудің нысаны қоғамға және халыққа қызмет көрсететін Қазақстан Республикасының көлік және коммуникация салаларының қызметі болып табылады.

Ғылыми зерттеудің пәні Қазақстан Республикасындағы инфрақұрылым қызмет түрлері, оның ішінде көлік және коммуникация қызметтер рыногының қалыптасу мен қызмет етудегі экономикалық қатынастары болып табылады.

Зерттеудің теориялық-әдістемелік негіздерін инфрақұрылым салалары қызметтерін дамыту мәселелеріне қатысы бар экономикалық теория классиктерінің, шетелдік және отандық ғалымдардың еңбектері, сонымен қатар теориялық және жалпы әдістемелік сипаттағы материалдар құрады.

Диссертациялық жұмыстың нәтижелері мен негізгі тұжырымдары салыстырмалы және факторлық талдау әдістері, бағалау әдістері, логикалық және статистикалық әдістер сынды әр түрлі экономикалық зерттеу әдістеріне негізделді.

Зерттеудің ақпараттық базасын Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлықтары, Қазақстан Республикасы Үкіметінің Қаулылары, басқа да құқықтық-нормативтік актілер, Қазақстан Республикасының көлік және коммуникация министрлігінің талдау жинақтары, ҚР Ұлттық статистика агенттігінің, мерзімді баспасөз бен ғылыми мәліметтері құрады.

Зерттеудің ғылыми жаңалығы келесілер болып табылады:

инфрақұрылымның теориялық аспектілерін зерттеу негізінде, инфрақұрылым түсінігіне авторлық толықтауда әлеуметтік-тұрмыстық инфрақұрылымның ерекшелігі айқындалды; Қазақстан экономикасы дамуының бәсекеге қабілеттілігін арттырудағы материалдық және әлеуметтік (материалдық емес) сипаттағы инфрақұрылым қызметтерінің жіктелу үлгісі негізделді; инфрақұрылым қызметтер түрлері рыногының даму ерекшеліктері мен олардың бәсекеге қабілеттілігін арттыруда ұлттық экономиканың даму деңгейі мен кешенінің әлеуметтік жауапкершілік пен әлеуметтік әріптестік жолындағы орыны анықталды; инфрақұрылым қызметтер түрлеріне, оның ішінде көлік пен коммуникация қызметтеріне экономикалық тұрғыдан баға берілді және инвестициялық ресурстардың жеткіліксіздігі, негізгі құралдарды жаңартудың қажеттілігі, қаржылық айқындылықты қамтамасыз ету, сапалы қызмет көрсету және т. б. сияқты ішкі салалық дамудың негізгі мәселелері белгіленді; әлеуметтік бағытта дамудағы рыноктық экономика жағдайында көлік және коммуникация салаларын мемлекеттік реттеу жүйесін жетілдірудің негізгі бағыттарын тұжырымдауда әлеуметтік игіліктерді қамтамасыз ету, өмір сүру сапасын арттыру, сондай-ақ еліміздің адам ресурстарын ұлғайту үдерістері айрықшаланды.

Зерттеудің ғылыми нәтижелерінің ішінде автордың жаңа және қорғауға ұсынатын тұжырымдары:

инфрақұрылымға келесідей авторлық ұстанымда анықтама берілді: инфрақұрылым - бұл қоғамның барлық материалдық және материалдық емес элементтерінің дамуын және олардың өндіріс пен әр түрлі әлеуметтік сипаттағы қызмет көрсету арқылы өзара қарым-қатынасын білдіретін тиімді әлеуметтік-экономикалық кеңістікте халықтың өмір сүру сапасы деңгейін жоғарлататын экономикалық қатынастар жүйесіндегі салалар мен объектілер кешені; қазіргі кездегі инфрақұрылым салалары қызметтерінің жіктелу үлгісін келесідей ұсынуға болады: 1) өндірістік инфрақұрылым салалары қызметтері; 2) әлеуметтік инфрақұрылым салалары қызметтері. Сонымен бірге әлеуметтік инфрақұрылым салалары қызметтерінің өзін екіге жіктеуге болады: әлеуметтік-тұрмыстық инфрақұрылым салалары қызметтері және әлеуметтік-рухани инфрақұрылым салалары қызметтері. ұлттық экономиканың бәсекеге қабілеттілігін арттырудағы инфрақұрылым салаларының, атап айтқанда көлік пен коммуникацияның рөлі анықталып, аталмыш сала қызметтерінің жүзеге асырылуының тиімділігі елдің әлеуметтік-экономикалық дамуының елеулі факторы бола отырып, ол жалпы экономиканың кеңеюіне мүмкіндік береді және қоғамдық өндірістің нәтижелерінің жетілуіне әсер етеді. көлік пен коммуникация салаларының қызмет көрсету барысындағы орын алатын мәселелерді шешуде келесілер белгіленді: 1) басқару құрылымын жетілдіру; 2) тасымалдау, байланыс желілерін, ақпараттар үдерісін нығайту; техника құралдарын жаңарту; 3) сала инфрақұрылымдарын өңдеуде және қызмет көрсетуде алдыңғы қатардағы технологияларды енгізу; 4) аталмыш сала бойынша инвестициялық бағдарламалардың іс-шаралары кешенін әзірлеу және жүзеге асыру, негізгі жабдықтарды жаңғыртудың және жаңа технологияларды енгізудің негізінде саланың пайдаланымдық шығындарын азайту. инфрақұрылымды реттеу әдістері негізделіп, көлік және коммуникация саласын одан әрі жетілдіру бойынша келесідей реттеу бағыттары ұсынылады: бірыңғай өндірістік-техникалық кешен ретінде және еліміздің транзиттік әлуетін пайдалану үшін тасымалдауды дамытудың тиімді жолдарын іздестіру; республика және аймақты масштабта ұтымды тасымалдау торабын және байланыс желілерін жасау; аталмыш саланың қызметінде ақпараттық технологияларды пайдалана отырып, оны Қазақстан Республикасындағы нақты экономикалық ахуалмен байланыстыру; тарифтерді есептеу және тасымалдаудағы салық және кеден саясатының әдіснамасын жетілдіру бойынша ұсыныстар әзірлеу.

Жұмыстың ғылыми-тәжірибелік маңыздылығы негізгі тұжырымдардың бәсекеге қабілеттілікті арттыруда инфрақұрылым салалары қызметтерінің даму мәселелерін әрі қарай зерттеуге ықпал ететіндігінде.

Жұмыстың теориялық және тәжірибелік ұсыныстары инфрақұрылым қызметтерін әлеуметтік-экономикалық қатынастар жөніндегі ұзақ мерзімді тұжырымдамаларды әзірлеуге, инфрақұрылым салалар қызметтері, оның ішінде көлік пен коммуникация қызметтерінің дамуы мен оларды мемлекеттік реттеудегі бағыттарын жүзеге асыруда өз дәрежесінде септігін тигізеді. .

Диссертация материалдары мен ұсыныстарын экономикалық білім беру жүйесінде «Экономикалық теория», «Қоғамдық сектор экономикасы», «Әлеуметтік аялар экономикасы», «Ұлттық экономиканың бәсекеге қабілеттілігі» сияқты пәндерді оқытуда және арнайы курстарды өткізуде қосымша материал ретінде пайдалануға болады.

Жұмыстың талқылануы. Жұмыстың мазмұнын құрайтын негізгі тұжырымдары мен нәтижелері халықаралық және республикалық ғылыми-тәжірибелік конференцияларда баяндалды. Оның ішінде: «ХХI - ғасырдағы Қазақстан экономикасының бәсеке қабілеттілігі мен жедел жаңаруының стратегиясы» атты халықаралық ғылыми конференция (Ақтөбе қаласы, Қ. Жұбанов атындағы Ақтөбе мемлекеттік университеті, 14-16 сәуір, 2005 ж. ) ; «Қазіргі кезеңдегі Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық жедел жаңаруының мәселелері мен болашағы» атты жас ғалымдардың 59-шы ғылыми-теориялық конференция (Алматы қаласы, әл-Фараби атындағы ҚазҰУ, 19-20 сәуір, 2005 ж. ) ; «Жедел жаңару жолындағы экономикалық бағдарлар» атты Т. Рысқұловтың 110 жылдығына арналған халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция (Алматы қаласы, Т. Рысқұлов атындағы ҚазЭУ, 18-20 мамыр, 2005 ж. ) ; «Социальные приоритеты экономической политики Республики Казахстан» атты халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция (Алматы қаласы, Абай атындағы ҚазҰПУ, 9-10 маусым, 2005 ж. ) ; «Ғаламдық даму аясындағы ұлттық экономика» атты ҚР ҰҒА академигі Я. Ә. Әубәкіровтың 80 жылдық мерейтойын арналған халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция (Алматы қаласы, әл-Фараби атындағы ҚазҰУ, 8-9 желтоқсан, 2005 ж. ) ; «Әлемдік рынокта Қазақстанның бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз етудің өзекті мәселелері» атты жас ғалымдардың 59-шы ғылыми-теориялық конференция (Алматы қаласы, әл-Фараби атындағы ҚазҰУ, 13-14 сәуір, 2006 ж. ) ; «Ускоренная модернизация и динамичность национальной экономики Казахстана» атты халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция (Алматы қаласы, Абай атындағы ҚазҰПУ, 12 мамыр, 2006 ж. ) ; «Қазақстанда экономикалық ой-сананың дамуы» атты э. ғ. д., профессор Д. Қ. Қабдиевтің 80 жылдық мерейтойына арналған халықаралық ғылыми-практикалық конференция (Алматы қаласы, Т. Рысқұлов атындағы ҚазЭУ, 19-20 қазан, 2006 ж. ) ; «Жаһандану жағдайында Қазақстан экономикасын жаңарту мәселелері» атты халықаралық ғылыми-теориялық конференция (Алматы қаласы, Абылай хан атындағы Қазақ халықаралық қатынастар және әлем тілдері университеті, 23-24 қазан, 2006 ж. ) ; «Қазақстанның ұлттық бәсеке қабілеттілігі: теориясы, тәжірибесі, болашағы» атты ҚР-ның тәуелсіздігінің 15 жылдығына арналған халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция (Алматы қаласы, әл-Фараби атындағы ҚазҰУ, 7-8 желтоқсан, 2006 ж. ) ; «Қазақстан Республикасы экономикасының бәсекелестік қабілеттілігінің жағдайы мен болашағы: өнеркәсіптік маркетингтің, қаржыландырудың және басқарудың қазіргі әдістемесі» атты халықаралық конференция (Алматы қаласы, Қ. И. Сатпаев атындағы Қаз ҰТУ, 11-12 қазан, 2007 ж. ) ; «Проблемы менеджмента и рынка» ХI международная конференция (г. Оренбург, Оренбургский государственный университет, 22-23 ноябрь, 2007 г. ) ; «Қазақстан және Орта Азия экономикасын жан-жақты үдемелі модернизациялау: қазіргі заман және болашағы» атты «Қазақстан-2030» Стратегиясының 10-жылдығына арналған халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция (Алматы қаласы, әл-Фараби атындағы ҚазҰУ, 7-8 желтоқсан, 2007 ж. ) ; «Высокие технологии и инновации в образовании, науке и производстве» посвященную 30-летию экономического факультета и 20-летию кафедры «экономическая кибернетика» международная научно-практическая конфереция (г. Костанай, Костанайский государственный университет им. А. Байтурсынова, 17-18 апреля, 2008 г. ) ;

Жұмыстың жариялануы. Диссертациялық жұмыс тақырыбы бойынша ғылыми басылымдар мен жинақтарда 5, 0 баспа табақ көлемінде 18 мақала жарияланды, оның ішінде 4 мақала ҚР БҒМ білім және ғылым саласындағы бақылау комитеті бекіткен тізімдегі басылымдарда және 14 мақала халықаралық және республикалық ғылыми конференция материалдары жинақтарында жарық көрді.

Жұмыстың құрылымы мен көлемі. Диссертациялық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Жұмыстың жалпы көлемі 121 беттен, оның ішінде 8 кесте, 14 сурет берілген.

1 ЭКОНОМИКАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАР ЖҮЙЕСІНДЕГІ ИНФРАҚҰРЫЛЫМ ДАМУЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ-ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ

1. 1 Экономикалық қатынастар жүйесіндегі инфрақұрылымның теориялық аспектісі

Инфрақұрылым өндіріс құрылымында, адами ресурстар мен капитал салымдарының айтарлықтай бөлігін қамтуда және қоғамдық, халықаралық еңбек бөліністерін арттыруда маңызды орын алады. Сонымен қатар, оның күрделінген және кеңейтілген қоғамдық, салалық, мемлекетаралық қарым-қатынастарға қызмет көрсетуге негізделген әлемдік шаруашылықтағы интеграциялық үрдістерді күшейтуде ықпалы зор.

Инфрақұрылым әлеуметтік-экономикалық жүйенің қалыпты қызметін жүзеге асыратын, әрі қамтамасыз ететін қосымша салалар кешенін құрайды. Ол елдің экономикасының дамуына үлкен ықпал етеді, бірақ ол өндірістің әрбір тәсіліне қарай өзгеше және оның элементтері экономикалық заң талаптарының әсер етуімен дамиды. Инфрақұрылымның даму деңгейі және қызмет көрсету сапасы, көбінесе өндірістің даму дәрежесіне және халықтың өмір сүру сапасына әсерін тигізеді.

Инфрақұрылым түсінігінің кең мағынада алатын болсақ, материалдық өндірістің негізгі базалық саласына қызмет көрсететін, ғылыми-техникалық және әлеуметтік өрлеудің дамуына ықпал ететін өндірістік емес сфералардың бөлімшелері мен салалар жүйесінің құрылымдық таралымы болып табылады. Инфрақұрылым салалары өндіріске, халыққа және қоғамға қызмет көрсетсе, осы қызметтердің нәтижесі қоғамға керекті экономикалық игіліктерді молайтуға пайдасын тигізеді.

Экономикалық әдебиеттерде инфрақұрылымның мәні, оның қоғам өміріндегі қызметтері мен рөлі туралы әлі де біртұтас көзқарастар болмады. Сондықтан жалпы берілген толық анықтамалар да аз. Өйткені инфрақұрылым түсінігі теориялық және тәжірибелік жағынан әрдайым кеңейтіліп отырылады.

Инфрақұрылым түсінігі өндірісті интеграциялау, мамандандыру және ғылыми техникалық өрлеу негізінде өндірістік қатынастарды алдағы уақытта дамыту мен толық жетілдіру нәтижесінде пайда болды.

А. Маршалдың 1910 жылы жарық көрген «Экономика қағидалары» атты белгілі еңбегінде, ол инфрақұрылымды шығарылған өнімнің көбеюі мен өндіріс масштабтарының артуы есебінен емес, инфрақұрылымның кәсіпорындары мен салалары қызметтерінің пайдалы нәтижелерін тегін иемдену негізінде сыртқы экономикамен байланыстырып қарастырған [2, 45 б. ] .

Инфрақұрылымның дамуын үш кезеңге бөлуге болады. Бірінші кезең - инфрақұрылым мәнін талдаудағы тәсілдердің қалыптасу кезеңі. Бұл кезеңде инфрақұрылым түсінігі жеке экономикалық категория ретінде қарастырылмайды, тек қоғамдық мекемелер арқылы инфрақұрылымның объектілеріне жанама түрде ғана қатысты бола отырып, олардың мемлекеттік реттелу қажеттілігін айырықша белгілейді. Бұл кезеңнің негізгі ерекшелігі, ол инфрақұрылым объектілері бағыну сипатына ие бола отырып, сонымен қатар негізгі өндірістің қажеттіліктерімен толық анықталады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.