Нарықтық экономиканы дамытудың экономикалық қатынастары мен заңдылықтары

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 22 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

----------------------------------- ----------кафедрасы

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: Экономикалық құбылыстарды тану әдістері

Қабылдаған:______________Ф.И.О
ғ.д.:________________________
Орындаған:______________Ф.И.О.
Топ: _______________________

Алматы 2008 ж.

МАЗМҰНЫ:

Кiрiспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3

1. Экономиканың функциялары және
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
2. Нақты және әлеуметтік шарттары. Ресурстардың шектеулі
мәселесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... 10
3. Нарықтық экономиканы дамытудың экономикалық
қатынастары мен
заңдылықтары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
4. Нарықтық экономиканы жаңартудағы ғылыми техникалық
прогресс (ҒТП)
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... .19

Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... 23
Қолданылған әдебиеттер
тiзiмi ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25

Кіріспе

Осы тақырыптың көптеген мәселелерiн шешудегi қисындары батыс
теорияларында бар. Бiрақ бұл қисындарымен қарсылықтың әдiстерi өзара
шешiлген. Осылайша, мысалы, институционализмнiң негiзiн салушысы ретiндегi
Р. Коуз классикалық емес экономикалық мәселелердiң тәсiлдерiнiң шешiлуiн
теоретиктерi ретiнде санай отыра, белгiлейдi. Осындай ойы шаруашылықтың
тәжiрибесiнен, яғни маржиналистерден, неоклассиктерден ұсынылған, теориялық
жағдайлардың бүлiнгiштiгiнен пайда болған.
Шындығында да микроэкономикалық аймақта бiрде бiр кәсiпорын шектiк
шығындарын есептемейдi, ал егер де есептеген жағдайда, табыс жағын асыра
жоғарылатуын зерттеуге ақшаның ауқымды суммаларының кетуiне күмән жоқ.
Сондықтан да студенттердiң жеке қабiлеттiлiктерiн ынталандыруы үшiн
материалы ретiнде кiтаптарда көптеген теориялары еңгiзiлген. Олар сынып
тақтасында келiсiмдi түсiнiкте болады, бiрақ экономикалық өмiрдiң
тәжiрибесiнен алыс орналасқан.
ХХI ғасыр табалдырығындағы белгiлi бiр ғылыми экономикалық
құбылыстардың органикалық өзара байланыстарын ашуға және олардың қызмет ету
параметрлерiн анықтауға математикалық жоспары сияқты, теория жүзiнде де
жалпылық бөлiндiсi жоқ, экономикалық категориялардың мазмұндық затының
нақты шекаралық орнығу кезеңiнде орналасқан. Нарықтық экономиканы
зерттеудегi жүйелiктiң жоқ болуының әсерiнен базалы категориялық
аппараттары толық өңделмеген. Нарық, сату және сатып алу қатынастарын
өнiмдердiң айналым үрдiсiнiң нәтижесi ретiнде санайды. Қазiргi әлемде
өндiрiс туралы сұрақтың тууы емес, ал үлкен дәрежедегi өнiмдердiң жүзеге
асырылуы туралы сұрағы туындайды. Ендi кәсiпорынның тиiмдiлiгiн жоғарылату
мәселелерiнiң шешiлуi нарықтық қатынастың өнiмдiк айналым аймағына
ауыстырылады. Нарықтық экономика шартындағы үйшаруашылықтар, өндiрiстiк,
саудалық кәсiпорындар арасында, кәсiпорындар мен жұмысшылар арасында,
ұйымдар мен мекемелер арасында, мемлекет арасында, әртүрлi экономикалық
байланыстары бар. Сонымен бiрге олардың қозғалыс механизмiн бiлмеудiң
себебi бойынша пайда болатын, нарықтық қатынастарды дамытудың негативтiк
болмыстары шаруашылықтың, нарықтық механизмдерiн жаңарту кезiнде рөл
ойнайтын шешiмi, нарықтық экономиканы дамытуға, өнiмдi-ақшалай қатынастар
сұрақтарына ерекше көңiл аударылатын экономикадағы, қоғамның қарбалыс
прогресс факторлары ретiнде қызмет етедi. Нарықтық экономика, тауарларды
қолдану әрдiстерi болып табылатын нәтижелерiмен, сату және сатып алу
қатынастарын бiлдiредi. Ендi фирманың тиiмдiлiгiн жоғарылату мәселесiнiң
шешiлуi нарықтық қатынастың тауарлық қолданыс аумағына айналады.
Экономикалық теорияда қолданылатын, ғылыми және әдiстемелiк
материалдарындағы нарықтық экономиканы дамытудың диалектикалық зерттелу
нәтижелерi бар болғандықтан, өзара байланыстары мен қатынастардың
оптималдануы жүзеге асып отырады. Нарықтық қатынастардың даму теорияларының
сұрақтары жан-жақтылығын әл күнге дейiн жоғалтқан жоқ, ал керiсiнше,
қазiргi жағдайдада тек нарықтық экономиканы еңгiзетiн, мемлекеттерде және
дамыған елдерде, үлкен мәндiлiгi бар.

1. Экономиканың функциялары және әдістері

Адамдар арасындағы экономикалық қатынастар үрдісіндегі және
шаруашылық қызметтің екі бағыты бар – объективтік және субъективтік.
Объективтілігі қажеттілік қатынастары рақылы анықталады. Ал субъективтілігі
шаруашылықтанудың (дараның, фирманың, мемлекеттің) әртүрлі субъектілерінің
экономикалық тәртіптері көрсетіледі. Сондықтан да экономика осы
қатынастардың барлық жиынтығын жайлайды. Олардың объективтік жағы
объективтік экономикалық заңдылықтарының әсерімен байланысқан; субъективтік
– осы заңдылықтардың танымдылығына сүйенетін, рационалдық шаруашылығы.
Рационалдық тәртіп – бұл тәртібі, бар болатын шектеулердің максимум
нәтижелеріне жетуге бағытталған. Бұл индивидуум өзінің қажеттіліктерін
максималдайды, кәсіпорындар – пайдасы, сондықтан да мемлекет қоғамдық
жағдайларын максималдау керек.
Экономикалық теориясы әртүрлі деңгейдегі субъектілердің
шаруашылықтық рационалды тәртіптері мен шаруашылықты жүргізудің объективтік
заңдылықтарын зерттейді.
Экономикалық рационалдылықтың қағидасы мүмкіншілік пен шығындардың
қиыстылуына негізделеді және нарықтық экономиканың тепе-теңдік жағдайына
жетуге көмектеседі.
Экономикалық заңдылықтары әртүрлі шаруашылықтық деңгейлерде
зерттеледі: микро-, мезо-, макро-, және мегаэкономика.
Микроэкономикада төменгі шаруашылықтық бірлігі талдаудың негізіне
алынатыны – бөлек фирма, қоғам және т.б.
Мезоэкономика ұлттық экономиканың белгілі бір ішкі жүйелерінің
тәртібін және заңдылықтарын зерттеді (агро өнеркәсіптік кешені, аумақтық
экономика және т.б.)
Макроэкономикада елдердің экономикасы толығымен зерттеледі.
Макроэкономиканың объектілері ретінде қоғамның байлығы мен табысы,
экономикалық өсімінің факторлары мен темптері болып табылады.
Мегаэкономика дүниежүзілік экономиканың толығымен тәртібі мен
заңдылықтарын зерттейді.
Экономикалық теорияның объектісі ретіндегі ралас экономика – бұл
тұғырында жеке мүліктіліг болатын нарықтық қатынастардың типі, және
көбінесе әртүрлі формалары мен көптеген оның әртүрлілігіне айналатын:
институттарының әртүрлі мүліктілігі, сонымен қатар сақтандыру,
зейнеткерлік, инвестициялық және басқа қорлары.
Шаруашылықтық өмірін зерттеудің әдістері жалпы ғылыми және жекеше
бөлінге болуы мүмкін.
Жалпы ғылыми әдістері – бұрынғы заманғы грек философтары мен кейінгі
деңгейлерде дамуына негізделген, диалектикалы-материалдық қағидалары. Осы
әдістерге байланысты барлық экономикалық үрдістері кері және әруақытта
қозғалыста болады.
Барлық экономикалық үрдістерді зерттеу кезінде логикалық және тарихи
дәлдіктері қолданылады.
Тарихи дәлдігі бір-бірін ауыстыру арқылы дамып, пайда болатын
тізбегіндегі құбылыстарды талдауға көмектеседі.
Логикалық (теоретикалық) дәлдігі, олардың тарихи жолдарын елестетуі
ретінде қызмет етпейтін, құбылыстарды зерттеу. Ол абстрактілеу зерттелетін
құбылыстардың мәніне кіруін білдіреді.
Ғылыми абстракциялау әдісі деп аталатын, зерттелу тәсілі оның екі
дәрежелік деңгейлігінен арылуын білдіреді.
Ғылыми танымның жеке-даралық әдістеріне жататындары: бақылаулар,
талдау мен синтез арқылы алынған материалдарды өңдеу, индукция және
дедукция, категориялары мен заңдылықтар жүйелерін құрастыру, оларды
тексеру, эксперименттер жасау, модельдердіқұрастыру, оларды математикалық
қалыпқа келтіру және т.б.
Әрбір құбылыстардың зерттелуі бақылаудан және фактілердің
жинақталуынан басталады. Бұл шешімді эмпирикалық деп атайды.
Фактілердің өңделуі индукция және дедукция әдістерімен жүзеге
асырылады.
Индукция (грек сөзінен аударғанда inducito - бағыттау) фактілерден
қағидаларды (теорияларды) еңгізуі және жеке-дара және бірлік жағдайлардың
жалпы нәтижесіне логикалық саналық нәтиже беру әдісі ретінде танылады.
Оған қарама-қарсы жинақталған әдісін дедукция деп атайды (грек
сөзінен аударғанда deducito - шығару), логикалық саналық нәтиженің жалпы
нәтиженің жалпы ойлардан жеке-даралыққа шығарылымы ретінде танылады.
Тексерілмеген, қайта тексерілген нәтижесі гипотеза деп аталады.
Ойша бөлінген категорияларды құрама бөліктерге бөлу арқылы
қабылдануы талдау деп аталады, мысалыға өнім категориясын зерттеу кезінде
өзінен тұтыну құнын және құндылығын бөліп көрсетеді. Оның құрастырылған
бөліктер бірлігіндегі пәннің зерттелуі синтез деп аталады.
Өте күрделі шешімі ретінде экономикалық үрдістері мен жүйелерін
моделдеуі болып табылады.
Ғылыми танымның жеке-дара әдістеріндегі орталық звеносы ретінде
заңдылықтар жүйесін құрастыруы болып табылады.
Көп рет тексерілген және экономикалық үрдістердің жиынтықтарының
дұрысталуын заңдары деп аталады.
Экономикалық заңдылықтардың іске қосылуы адамдардың бостандығы мен
саналарынан қатысты емес, тек ол тенденция ретінде жүзеге асырылады. Бірақ
әрбір экономикалық құбылыстары тенденциялардың іске асуын уақытша босату
мүмкіншілігі, контртенденциялары жүріп отырады.
Бірлік және жинақ экономикалық фактілерінде қызметтің үрдісіндегі
адамның қатысуы арқылы қатынастары мен адамдардың экономикалық
қызметтерінен тұрады.
Сондықтан да экономикалық заңдылықтары – бұл экономикалық
қатынастардың өрнектелу формасы. Олар адамның қоғамдық қозғалыстарының
заңдылықтары болып табылады.
Осыдан шығатын нәтижесі:
1) Экономикалық заңдылықтары қоғамнан тыс қозғалыста болмайды
және оның болмауы да мүмкін;
2) Қоғамда заңды тану мүмкіншілігі бар (кедергі жасамау) және
өзінің қызығушылықтары ретіндегі қозғалысты қолдану;
Экономикалық заңдылықтары әлеуметтік және қоғамдыққа жатады және
осыларымен олардың табиғат заңдылықтарынан ерекшелігі бар. Екінші
ерекшелігі нақты экономикалық заңдылықтарынан тұрады, ал экономикалық
тарихи шектеулі сипаты бар.
Заңдылықтары қозғалыстың ұзақтылығынан байланысты жалпы және
спецификалыққа бөлінеді.
Спецификалық экономикалық заңдылықтары әрбір бөлек алынған
формациялары үшін сипатта болады. Мысалыға, жалшы немесе феодализм
кезіндегі материалдық игіліктерді реттеу заңдылықтары.
Жалпы экономикалық заңдылықтары барлық экономикалық формацияларда
іске асады. Мысалыға, еңбек өнімділіктің өсім заңы, уақыттың үнемділік заңы
және т.б.
Әдістемелік функция – бұл барлық экономикалық білімдерге керекті,
ғылыми құралдардың қаражаттары мен әдістердің өңделуі. Бұл функцияның
қойылымы – аралас пәндердерде зерттелетін, объектілерден экономикалық
теориясын бөлу.
Экономикалық идеология – бұл толығымен әлеуметтік-экономикалық
жүйенің немесе әлеуметтік топтардың қандай-да бір анықталынған класының
қызығушылықтарын экономикалық теорияда адекваттық елестетілуін беретін,
идеялар жүйесі.
Экономикалық теория қоғамдық сананың бөлігі бола отыра, оған
имманенттік идеологиялық функциясын орындайды және экономикалық идеологияны
талап етеді.
Экономикалық теорияның келесі функциясы – танымдылық. Оған идеология
әсер етеді. Экономикалық құбылыстардың танымдылық үрдісіне экономикалық
идеологияның әсері біркелкілі емес. Идеология, ереже бойынша, экономикалық
құбылыстар мен үрдістердің танымдылығының бір жақтылық сипатын анықтайды.
Белгілі бір қоғамның идеологиялық және шаруашылықтыққа қатысты танылады.
Осыған бір немесе бірнеше экономикалық құбылыстарға бағыттары мен әртүрлі
экономикалық мектептердің дамуын қарастыра отыра, сенуге болады.
Экономикалық мектептердің бір-біріне қарсы шығатын серіктестіктердің
танымдылық үрдісі анықталынған идеологиялық аумағында жүзеге асады. Осында
танымдылық үрдісінің өзімшілдік қатыстылығы бар. Бұл жағдайлары
экономикалық теорияға негативті идеологиялық әсерінің анықталынған шарты
кезіндегі жеңілдік мүмкіндігін туғызады. Идеологиялық ориентациядан
танымдылық үрдістің қатыстылығы экономикалық білімдегі жиынтық ағымдар
болмысымен түсіндіріледі.
Экономикалық теорияның соңғы фунциясы – практикалық. Оның мазмұны
ретінде экономиканың әртүрлі деңгейлеріндегі өндіріспен басқарылуы мен
экономикалық саясатты қамтамасыз етілуі болып табылады.

2. Нақты және әлеуметтік шарттары. Ресурстардың шектеулі
мәселесі

Адамдардың экономикалық қызметі белгілі бір аумақта немесе шартта
жүзеге асырылады. Оның ішіндегі негізгісі болып, әлеуметтік (қоғамдық) және
нақты (географиялық) болып табылады.
Әлеуметтік аумаққа:
➢ өзінділік қатынастары;
➢ қоғамның әлеуметтік құрылғысы. Жекешелендіру қатынасынан байланысты:
➢ қоғамдағы адамның алатын орны;
➢ қоғамдық өнімдегі адамның бөлігі;
➢ қоғамдық өмірдегі адамның ролі және т.б.
Жекешелендіру формаларының іскерлік белсенділікке әр түрлі әсер
етеді. Қоғамдық жекешелендірілуі (барлығына қатысты) белсенділік шаруашылық
қызметін қадағаламайды. Жеке меншіктілігі, керісінше, нәтижелі еңбекке өте
инициативті қарайды. Бірақ та әлеуметтік тұрғыдан қарағанда оны жақсы деп
қарауға болмайды. Онда, біреулердің қолына түссе, басқаларға қол жетпестей
болады, соның арқасында әлеуметтік тығыздылыққа әкелетін, қоғамның қорлық
көбеюуі өседі.
Мемлекеттің жайлы әлеуметтік ортасы үшін игіліктің жартысы: табиғат
байлықтары, ормандар, қорықтар, демалыс зоналары, парктері, қоғамдық көлік,
су ресурстары және т.б.
Қоғамның әлеуметтік құрылғысы әлеуметтік заңдылықтарға негізделген.
Әлеуметтік заңдылықтардан басқа категориядағы икемі жоқ тұрғындардың және
ауыру, қарттар, мүгедектерді қамтамасыз ету, пособиялар, зейнеткерлікті
төлеуді білдіретін елдегі әлеуметтік сақтандыру жағдайына қатысты.
Нақты ортаға еңбектік, табиғат ресурстары және басқа өмірлік
шарттары жатады.
Еңбек ресурстары нақты ортаның негізгі элементі болып табылады.
Олардың маңызды жағы, тұрғындардың экономикалық белсенділігін көрсететін,
материалдық және өндірістік емес аумақта бос емес.
Табиғат ресурстары – бүл табиғат бергеннің барлығы. Дүние жүзінде
тек үш мемлекет: Ресей, АҚШ, Қытай тәжірибе жүзінде табиғат ресурстарының
белгілі түрлері бар.

3. Нарықтық экономиканы дамытудың экономикалық қатынастары мен
заңдылықтары.

Нарықтық экономиканы дамытудың қатынастары қоғамға керектi еңбек
шыңындар негiзiнде пайда болатын, экономикалық байланыстары бар, байланыс
және қатынас түсiнiктерi бiр реттiлiкке жатады. Экономикалық немесе
өндiрiстiк қатынастарының тығыз байланыстағы тауарлық қатынастары
экономикалық болмыстың мазмұнының бiр жағы сияқты бар болады.
Нарықтық экономикалық қатынастары адамдар арасындағы қоғамдық
байланыс кезiнде бiлiнедi. Сондықтан да [1]К.Маркстiң жазуынша, ...
эквиваленттiң барлық жалпылы формасы оны өмiрге шақырған, қоғамдық
байланыстарымен бiрге бiлiнедi және жойылады.
Нарықтық экономикалық қатынастарындағы тауарларды жасаудың,
тұтынудың, реттеудiң, айырбастаудың, адамдың өзара қозғалыстар үрдiсiнiң
жиынтығында елестейтiн, қоғам және өндiрiс түсiнiктерiнен тґрады.
Адамдардың өзара қозғалыстары олардың бiр-бiрiне қатынасын бiлдiредi.
өндiрiс–бұл тауарға, өнiмге материялдыј немесе материялдық емес игiлiктерiн
жасап шығаруға бағытталған, субъектiлер қызметi. Тауар өндiрiс формасында
бiлiнетiн, еңбек негiзiнде пайда болады. Еңбек, К.Маркстiң айтуынша–бұл
табиғат пен заттар арасындағы айырбасын қадағалайтын және бақылайтын,
адамның өзiнiң өзiндiк қызметiмен қаражаттайтын, үрдiсi, табиғат пен адам
арасында жасайтын үрдiсi болып табылады. Еңбек өндiрiс қатынасы бойынша
жалпы түсiнiгiмен көрсетiлуi. Субъектiлер мазмұны әлеуметтiк–экономикалық
қатынастарын жүзеге асырады. Жеке даралықтың мазмұны Г.Гегель ойының ...
өзiмнiң жеке даралық жеке болмысым бар деп бiлдiрдi. Сонымен бiрге,
фирмалар және корпорациялар құрамдас қызметтiң ұжымындағы адамдар
арасындағы қатынастарды iске қосады. Осы қатынастары микро деңгейде дамып
отырады, ал қоғамдық өндiрiстiң бөлiмшелерi мен салаларының мазмұнын
өрнектейтiн, қатынастары мезо деңгейде қызмет етедi. Субъектiлерi
әлеуметтiк-экономикалық қатынастар құралы ретiнде өндiрiстiң
ұқаражаттары–объектiлерiмен өзара байланыста болады.
Өндiрiстiк және тұтынушылық күштер мазмұнындағы құрамдас жақтарын
активке және пассивке бөлуге болады. Активтi жағына субъектiлерi мен
экономикалық қатынастары жатады, ал пассивке - өндiрiстiң қаражаттары.
Активтi және пассивтi жаңтардың өзара қозғалыстары өндiрiстiк және
тұтынушылық күштердiң экономикалық болмыстарының болуына және қызмет
етiлуiне әкеледi. Мазмұнға өндiрiстiк күштерiн, ал бiлдiру
формасына–экономикалық қатынастарын жатқызады. өндiрiстiк пен тұтынушылық
күштердiң өзара қозғалысы агрегирленген формаларда бiлiнедi және жиынтық
қанағаттанған, және қанағаттанбаған сұранысы немесе жиынтық ұсыныс пен
сұраныстың қатынастарының дамуын анықтайды. Соңғысы
материалдық өндiрiс пен материалдық емес рухани өндiрiс жиынтық
экономикалық сатыларын iске қосады. Экономикалық қатынастары, қоғамдық
өндiрiсi ретiнде бүтiндiктi жасайтын және барлық жақтарын жәйләйтiн негiзгi
құралы ретiнде болып табылады. Қоғамдық өндiрiстiң объектiлерiне, еңбек
құралдары мен еңбек қаражаттарынан тұратын өндiрiстiң қаражаттары жатады.
Қоғамдық өндiрiстiң субъектiлерiне, әлеметтiк-экономикалық қатынастар
құралы ретiнде өндiрiстiң қаражаттары–объектiлерiмен өзара байланыста
болады. Сонымен, экономикалық қатынастары өндiрiстiк және тұтынушылық
күштердi қызмет етудегi объектiлерi (өндiрiс қаражаттарының мен
субъектiлерiнiң (адамдардың) аумағын бiрiктiруi болып табылады. Соңғысының
даму нәтижелерi материалды өндiрiс пен материалды емес рухани өндiрiсiнде
қалыптасатын, тауарға жиынтық сұранысын және тауарлардың жиынтық ұсынысын
өрнектейдi.
Нарықтық экономикадағы маңызды шешiмi болып, тауарларды жүзеге
асыруы болып табылатын, өндiрiстiк үрдiстiң оларға қатысты жетiспеушiлiгiн
жасау үшiн жеткiлiктi түрде дамыған. Сондықтан да ұдайы дамыған елдердегi
нарықтық экономикасы қоғамдық өндiрiстiң субъектiлерiнiң қайта өндiрiлуiне
кеңейту жасау және өнiмдi уақытында жүзеге асыруға рұқсат ететiн,
тауарларды ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.