Экономикалық өсу типтері мен факторлары

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 27 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ТҰРАР РЫСҚҰЛОВ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ЭКОНОМИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

“Микро-макроэкономика” кафедрасы

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: “Экономикалық өсудiң
Қазақстандық үлгiсi”

Алматы, 200

ЖОСПАР

I.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ..2-3

II. Негізгі бөлім:

1. Экономикалық өсу түсiнiгi ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4-11
1.1. Экономикалық өсу типтері мен факторлары ... ... ...6-8
1.2. Экономикалық өсу модельдерi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
1.3 Экономиканың кезеңдiк ауытқуы ... ... ... ... ... ..10-11
2. Экономикалық өсудiң қазiргi типтерi және және оның
ерекшелiктерi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... 12-15
3. Қазақстанның экономикалық даму стратегиялары. “Қазақстан -
2030” ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16-24
4. Қазақстандағы экономикалық өсудiң бүгiнгi жағдайы және
экономикалық өрлеуге жету жолындағы сапалық
көрсеткiштер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25-32

III. Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .33-34

Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ..35-36

КIРIСПЕ

Соңғы жүзжылдықта дүние жүзiнiң көп мемлекеттерiнде адам басына
шаққандағы ЖҰӨ жиынтық ЖҰӨ тұрақты түрде өсуде. Экономиканың өсуi кеңiнен
тараған құбылыс болып отыр. Экономикада болып отыратын құлдырауларды
ескерсек те, ұзақ мерзiмдi экономиканың тұрақты өсуi трендi ұлғаймалы.
Сондықтан экономиканың тұрақты өсуi, адам басына шаққандағы табыстың өсуi –
бұл экономикадағы жаңа құбылыс. Бұл құбылыс дүние жүзiнiң көп
мемлекеттерiнде соңғы екi жүз жылдықта байқалып отыр.
Экономикалық даму - әлемнің барлық елдерінің алдында тұрған басты
проблема. Германия мен Жапонияның Екінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі даму
тарихы олардың экономикасының түгелдей дерлік қирағанын көрсетеді. Қазір
осы елдер тұрақты экономикалық дамудың үлгісі болып отыр.
Екi ғасырдың түйiскен шағында егемендi Қазақстан мемлекетiне тiптi
жаңа мiндеттердi шешуге тура келерi анық. Оған нарықтық даму жолына
түскенiмiздi қосыңыз. Мұндай үлкен де күрделi iстерде қатерлiктер де
кетедi. Оған кең пайымдаумен қарау керек сияқты. Әрине, әңгiме тек өмiрлiк
маңызы бар мәселелер төңiрегiнде болып отыр. Бiрақ келешек үшiн
экономикалық өрлеуге үлкен әсер ететiн рухани, әлеуметтiк және басқа
жағдайларды да кең толғану керек-ақ.
Ендiгi бiздiң басты мiндетiмiз – жаңа заман үрдiстерiне сәйкес,
экономикалық әлеуетiмiздi молайту үшiн қажыр-қайрат көрсету керектiгi.
Сондықтан бiздер болашақ буынға құрылымы ғылыми негiзделген, iшкi және
сыртқы байланыстары мықты ұлттық шаруашылықты аяғынан тiк тұрғызып,
өркендетуге мүдделiмiз. Бұл – тарихи мiндет, оны жаңа уақыт пен
егемендiгiмiз жүктеп отыр.

ЭКОНОМИКАЛЫҚ ӨСУ ТҮСiНIГI

Экономикалық өсу – бұл ұлттық өнімнің сандық көбеюі және сапалық
тұрғыда жетілуі.
Экономиканың өсуін өлшеудің екі жолы бар:
1. Макроэкономикалық көрсеткіштердің мәнінің өсуі (ЖҰӨ, ЖІӨ, ТҰӨ, ҰТ
немесе адам басына шаққандағы тұтынудың өсуі).
2. Әлеуметтік институттар үрдісінің өзгерісі (Жеке меншік құқығы
құрылымының өзгеруі, өндірісті ұйымдастыру және бөлу формаларының
өзгерісі және т.б.). Бұл жағдайлар экономикалық өсудің бір деңгейден
екінші деңгейге ауысуына негіз болады.

Экономикалық өсудің негізгі соңғы мақсаттары халықтың материалдық әл-
ауқатын арттыру және ұлттық қауіпсіздікті қолдау. Экономикалық өсудің басты
мақсаты ретіндегі материалдық әл-ауқатын арттыру келесідей негізгі
құрамдастармен нақтыланады:
1) Халықтың орта жан басына шаққан табысын өсіру. Осы мақсатқа қол
жеткізу халықтың жан басына шаққан ұлттық табыс (ҰТ) өсу қарқында
көрініс табады.
2) Бос уақытты көбейту. Бос уақыт өмірлік игіліктердің бірі болып
табылады, бірақ оны нақты ЖҰӨ немесе елдің ҰТ көрсеткіштерінен көруге
болмайды. Сондықтан осы мақсатқа қол жеткізу дәрежесін бағалау кезінде
қарастырылып отырған кезеңде жұмыс аптасы мен жұмыс жылының,
жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбек қызметінің жалпы ұзақтығының
қысқаруы болған, болмағанын ескеру қажет.
3) Халықтың түрлі қабаттары арасында ҰТ бөлуді жақсарту. Егер нақты ҰТ
жай бөлу оны бөлудің елеулі нашарлауымен қатар жүрсе, онда халықтың
көпшілік бөлігі экономикалық өсуді жақсарды деп есептемес еді, себебі
олардың әл-ауқаты бұрынғы деңгейде қалар еді немесе тіпті нашарлап
кетер еді. Сондықтан экономикалық өсу процесінде жұмысқа қабілетсіз
және жұмыссыздарды әлеуметтік қорғау принциптерінің сақталғаны аса
маңызды.
4) Шығарылатын тауарлар мен көрсетілетін қызметтер санасының жақсаруы мен
сан түрлілігінің өсуі. Бұл құрамдас нақты ҰТ көрсеткіштерінен тікелей
көрінбейді. Сонда да тауарлардың жоғарырақ сапасы мен дифференциациясы
тұтынушылық қанағатты арттыруға көмектеседі деп есептесек, сонда
жиынтық размері өндірілген ҰТ көлемін сипаттайтын тауарлар мен қызмет
көрсетуді сатып алу шығындарының өсуінен көрініс табады.

Экономикалық өсу типтері мен факторлары

Әрбір елдің үкіметі экономикалық өсу қарқынын ішкі ақша жинауды және
инвестицияларды көтермелеу, шетел инвесторларын тарту, меншік құқықтарын
сақтау және т.б. жолдармен арттыруға ұмтылады. Капиталдың шоғырлануы оның
табыстылығының төмендеуімен қосарлана жүреді. Басқаша айтқанда, экономика
неғұрлым көп капиталға ие болса, ол алға қарай аз қайтарыммен өседі.
Сондықтан жиналған ақша үлесінің көбеюі алғашқы кезеңде жылдамдырақ дамуға
әкеледі де, содан кейін экономика капитал мен еңбек өнімділігі артуының ең
жоғары деңгейіне жеткенде баяулай бастайды.

Экономикалық өсудің факторлары деп өндірістің нақты көлемі, өсім
тиімділігі мен сапасын арттыру мүмкіндіктері өсуі масштабын анықтайтын
құбылыстар мен процесстер аталады.

Экономикалық өсуге әсер ету тәсілдері бойынша тікелей және жанама
факторларды бөліп көрсетуге болады.
Тікелей фактор деп экономикалық өсуге деген физикалық қабілетті
тікелей анықтайтындар аталады. Жанама факторлар бұл қабілеттің шындыққа
айналу мүмкіндігіне әсер етеді. Олар тікелей факторларға салынған
потенциалды іске асыруға немесе оны шектеуге көмектесе алады.
Жалпы экономикалық өсуге алты фактор әсер етеді. Тікелей факторлар
құрамына жиынтық өндіріс пен ұсыныс динамикасын тікелей анықтайтын төрт
негізгі фактор енеді:
➢ Табиғи ресурстардың сапасы мен көлемі;
➢ Еңбек ресурстарының сапасы мен саны;
➢ Негізгі капитал қорының көлемі;
➢ Технология.
Экономиканың өсуіне әсер ететін осы төрт факторды ұсыныс факторлары
деп айтуға болады.
Жанама факторлар құрамына соңғы екі фактор кіреді:
➢ Сұраныс факторы;
➢ Бөлу, тарату факторы.
Оларға ұсыныстың рынокты монополиялау дәрежесінің төмендеуі,
өндірістік ресурстар бағаларының азаюы, пайдаға салынатын салықтың
төмендеуі, несие алу мүмкіндігінің кеңеюі және т.б. факторлары енеді. Егер
жанама факторлары өзгеруі кері бағытта жүрсе, басқа жағдайлары тең кезде
экономикалық өсу тежеледі. Мәселен, біздің елдегі бағаны
либерализациялаудан кейінгі өндірістік ресурстардың кенеттен қамбаттауы
өнеркәсіптік кәсіпорындардың жұмыс бастылықпен өндіріс көлемінің төмендеуін
ынталандырушы себептерінің бірі болады. Жанамаға сұраныс пен ұсыныс
факторлары жатады.
Сұраныс факторлары өндірістің өсуші көлемін сату мүмкіндігін
анықтайды. Маңыздылар қатарына тұтынушылық, инвестициялық және мемлекеттік
шығындардың өсуі, әлемдік рыноктағы елдің бәсеке қабілетін арттыру немесе
өткізудің жаңа рыноктарын игеру әсерінен экспортты кеңейту сияқты сұраныс
факторларын бөліп көрсетуге болады.

Экономикалық өсу модельдерi

Экономиканың кезеңдiк ауытқуы
Нарықтық экономикаға тұрақсыздық, көтерiлу және құлдырау қасиеттерi
тән, ол экономикалық кезеңдiлiгiн анықтайды.
Экономикалық кезең (цикл) – бұл бiр экономикалық дағдарыстың басынан
екiншiсiнiң басталуына дейiнгi кезең, ол экономикада кезең-кезеңмен
қайталанатын өрлеу және құлдыраулармен сипатталады.
Экономикадағы кезеңдiлiктiң негiзгi себептерiнiң бiрi ретiнде көптеген
экономистер тұтыну мен инвестициялардың өзара қатынастарының ауытқуын
атайды.
Экономикалық өсудiң кезеңдiк ауытқуын Кейнсиан мектебi акселерат
принципiмен және мультипликационды-акселерациондық механизмнiң әрекетiмен
түсiндiредi.

Экономикалық өсудiң қазiргi типтерi және және оның ерекшелiктерi

Экономикалық өсу экономиканың бiр қалыпты алға қозғалысын және
әлеуметтiк-экономикалық прогресiн көрсетедi. Мұндай прогрестiң жалпы
критериi өндiргiш күштердiң даму деңгейi болып табылады. Кез келген басқа
сияқты, экономикалық прогрестiң қозғаушы күшi қайшылық болмақ. Өндiрiс пен
тұтыныс арасындағы қайшылық жалпы негiзгi және қозғаушы күш болып табылады.
Тұтыныстар өндiрiстi ынталандырады, екiншi жағынан өндiрiстiң өзi жаңа
тұтыныстарды қалыптастырады – сөйтiп қайталана бередi. Кез келген қоғамда
тұтынысты дәрiптеу экономикалық заңы бар. Жыл сайын ұсыныс пен сұраныс
деңгейi өсiп тұрады. Олардың тұтыныстарын қанағаттандыру үшiн экономика
материалдық және рухани игiлiктердi қамтамасыз етуi қажет. Осыдан
байқалатындығы, экономикалық жүйе осы мәселенi қандай дәрежеде шеше алатын
мүмкiндiлiгiне қарай оның өмiршеңдiгi анықталады. Ескеретiн жай, қоғам
ресурстары шексiз емес, сондықтан экономикалық өсудiң интенсивтi типi
қолайылау. Себебi материалдық игiлiктер мен қызмет көрсетудiң артуына
ғылыми-техникалық жетiстiктердiң негiзiнде, еңбек өнiмдiлiгiнiң өсуi
есебiнен қол жеткiзiледi. Әрине, бұл барлық өндiрiс факторларын тиiмдi
қолданудың нәтижесiнде ғана жүзеге асады.
Экономикалық өсудiң қазiргi типiнiң өзiндiк ерекшелiгi бар. Ол мынамен
байланыстырылады: оның арта қалуы ХХ-шы ғасырдың 50-шы жылдары басталған
ғылыми-техникалық революция дамуымен сәйкес келдi. Экономикалық өсу сапалық
жаңа дәрежеге көтерiлдi және ол ҒТР жағдайында өндiрiстiң интенсификациялау
негiзiнде жүзеге асады.
ҒТР-ның қазiргi дәуiрi технологиялық революция айдарымен жүзеге асып
(70-80 жылдары басталды), мынаны байқатады:
□ Еңбектi сақтандыратын технологияны кеңiнен қолдану, яғни
робототехниканы кеңiнен қолданатын жұмыскерсiз технология, сондай-ақ
машинасыз технологияны қолдану (плазмалық, электронды-сәулелiк,
радиациялық, биологиялық және басқа технология түрлерi);
□ Ресурсты сақтау технологиясы, шикiзат пен материалды кешендi өңдеу
арқылы аз қалдықты және қалдықсыз технологияны қолдану және соның
арқасында қоршаған ортаны ластамау.

Жаңа жағдайда өндiрiс нәтижесiне баға беру өзгередi: бiрiншi орынға
сандық мәселе емес, шығарылған өнiмнiң сапасы көтерiледi.
Экономикалық өсудiң жаңа сапалық белгiсi - өндiрiстiң прогрессивтi
құрылымының құрылуымен, ғылымды қажет салалардың үлес салмағының артуымен
түсiндiрiледi. Олар ҒТР нәтижелерiн ендiрудi және қамтамасыз етудi жүзеге
асырады.
Қазiргi жағдайда ғылым ролiнiң өзгеруiмен экономикалық өсу жаңа
сапалық дәрежеге көтерiлдi. Ғылым қоғамның тiкелей өндiргiш күшiне айналуы
аяқталып келедi. Жоғарыдағы аталған барлық жағдайлар экономика қозғалысына,
экономика дамуына жаңа сапалық сыйпат бередi.
Экономика өсуiнiң қайнар көзi – экономикалық ресурстар, экономикалық
мүдделер мен ынталандыру жатады. Олар атқаратын қызметiнiң көлемiн
ұлғайтуға және сапамын арттыруға белгiлi уақыт кезеңiнде барынша мүмкiндiк
жасайды. Рыноктық экономиканың негiзiн жеке меншiк құрайды және ол әрбiр
адамның жiгер-қайраты арқылы дамып, олардың жеке экономикалық мүдделерiн
жүзеге асырады. Экономикалық өсудiң сапалық жаңа типiнiң негiзгi қайнар
көзi – экономикалық саясат және ол қоғамдағы мәуелеп тұрған тұтыныстарды
деп көрсетедi. Экономикалық дамудың ерекше қайнар көзi инвестиция (күрделi
қаржы) болады. Бүгiн салынған қаржы көлемi келешектегi табысты ұлғайтуды
көздейдi. Бұған Жапония елi айқын дәлел: халық шаруашылығын дамытуға
жұмсалған жоғары деңгейдегi инвестиция әлемдiк қауымдастықта оныдамыған
мемлекеттiң қатарына көтерiлуге ықпал жасады.

Қазақстанның экономикалық даму стратегиялары.

“Қазақстан - 2030”

Қай елдің де болмасын, ұзақ мерзім ішінде жүзеге асырмақшы басым
мақсаттары және соларды орындауда әрқайсының өзіндік стратегиялары болады.
Сол басым мақсаттардың өзі қай елде де бірнешеу болатыны анық. Соның
ішінде, елдің ұлттық қауіпсіздігін, егемендігін, экономикалық
тәуелсіздігін, халқының әл-ауқатын, тұрмыс деңгейін көтеруді қамтамасыз
етудің негізі болып саналатын ел экономикасын дамытудың да өзіндік
стратегиясы болады.
Халқымыздың әлеуметтік-экономикалық өркендеу процесін тек бүгінгі
күнмен шектеу үлкен қателік болар еді. Сондықтан да бүгінгі күнгі
экономикалық жағдай тұрғысынан келешекке үңілсек, Қазақстан перспективасын
айқындайтын республикамыздың бас құжаты ел Президенті Н.Ә. Назарбаевтың
“Қазақстан-2030” деп аталатын Қазақстан халқына арналғын Жолдауы кешенді
бағдарлама. Ол барлық қазақстандықтарды өсіп-өркендеуін, қауіпсіздігін және
әл-ауқатының артуын қамтамасыз ету мақсатын қойған.
Ел Президенті 2030 жылдарға дейін әлеуметтік-экономикалық
мүмкіндіктеріміз нығайған шағымызда Қазақстан Орталық Азия Барысына
айналады және өзге дамушы елдер үшін үлгі болады деп сенеді. Оған жету жолы
– болашақта жүзеге асырылуға тиіс ұзақ мерзімді жеті басымдық негізінде,
негізгі міндеттермен шектелетін кәсіпқой мемлекет құру. Солардың үшеуі
экономика саласына тікелей қатысты. Атап айтқанда: үшінші ұзақ мерзімді
басымдық: шетел инвестицияларының деңгейі жоғары, дамыған нарықтық
экономикаға негізделген экономикалық өсу; бесінші ұзақ мерзімді басымдық:
энергетика ресурстары; алтыншы ұзақ мерзімді басымдық: инфрақұрылым,
әсіресе көлік және байланыс.
Бірінші басымдық – экономикалық өрлеудің нақтылы, тұрлаулы және барған
сайын арта түсу қарқынына қол жеткізу екені атап көрсетілген. Біздің
салауатты экономикалық өрлеу стратегиямыз мықты, нарықтық экономикаға,
мемлекеттің белсенді рөліне және айтарлықтай шетел инвестицияларын тартуға
негізделеді делініп, бұл стратегияның 10 принциптен тұратыны көрсетілген.
Мен соның ішінде кейбір нысандарға кеңірек тоқалсақ деймін.
Экономикалық өсу тұрғысынан үш түрлі қорытынды айтқан жөн.

❖ Біріншіден, ол макроэкономикалық тұрақтандыру мен кәсіпорындарды
жекешелендіру Қазақстанда аяқталды деуге негіз бар.
❖ Екінші қорытынды мынада. Бұрынғысыншы энергетикалық және өзге де
табиғи ресурстарды игеру, шетел инвестицияларын қорғау, индустриялдық
технологиялық стратегияны қалыптастыру, өндірісті диверсификациялау,
яғни назарды макродеңгейден микродеңгейге аудару жалғаса береді.
❖ Үшіншіден, жалпы экономикалық даму немесе келешекте стратегиялық
күшті экономикалық ілгерлеуге бағыттау мемлекеттің экономикаға
араласуын шектеу, экономиканың нақты секторларын дамыту, фискальдық
және монетарлық шектеу негізінде барлық өсу нысандарын әлеуметтік
саясатты шешуге аудару, жеке меншік институттарын заң жүйелерін
жетілдіру сияқты кешендері арқылы жүзеге асыру есебінен жүргізіледі.

Жолдауда өндірістің инерциялық және ауыр құрылымын өзгерту басты
нысанаға алынып 2010 жылға дейінгі келешегі бар салалар ауыл шаруашылығы,
орман және ағаш өндеу өнеркәсібі, жеңіл және тамақ өнеркәсібі, туризм,
тұрғын үй құрылысы және инфрақұрылым жасау жатқызылған. Оларды өркендету
экономика құрылымын жетілдіреді, жұмыспен қамтуды күшейтеді және
кедейшіліктен құтылу жолы болады.
Дәйектілік демекші аталған болмаса қазір орнықты дамып отырған ұлттық
шаруашылықтың барлық салалары, бір жағынан, республикамыздың жалпы ұлттық
өнімінде ауыл шаруашылығы және өндіруші өнеркәсіптің үлесін ұдайы кеміту
саясаты жүргізілмекші. Екінші жағынан, өндеуші өндіріс пен қызмет көрсету
салаларының үлесін ұлғайту міндеті қойылып отыр. Ал өндеуші өндіріс ғылым
нәтижелері көп қолданылатын, қосымша құны жоғары өндірістермен
толықтырылады.
Еліміздің осындай бағдарламасы экономиканың қазіргі тіректі салалары
мұнай-газ өндіру, түсті және қара металлургия, ауыл шаруашылығы сияқты
буындарына иек тартып қана қоймай жеңіл және тамақ өнеркәсібін,
инфрақұрылымды, мұнай мен газ өңдеуді, химия мен мұнай химиясын, мәшине
жасаудың жекелеген шағын салаларын, ғылымды қажет ететін түпкілікті
өндірістерді, қызмет көрсету саласын, туризмді ілгері қарқынмен дамыту
көзделген.
Әрине, алға қойылып отырған бұл міндеттерді түбегейлі шешу үшін
Жолдауда шетел инвестицияларының неғұрлым бәтуагер режимін орнату және
әйгілі инвесторларды мүмкіндігінше көптеп тарту үшін қажетті тетіктерді
пайдалануда асқан шеберлік таныту керек делінген.
Жалпы алғанда, бүгінгі жағдайда Қазақстанның табиғи ресурстарын игеру,
инфрақұрылым, коммуникациялар мен ақпарат сияқты экономикалық секторларына
үлкен маңыз беріліп, экспорттық экономикалық өрлеу еліміздің саяси
тұрақтылығы мен ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ететін нысан ретінде
қарастырылып отыр.
Жоғарыда көрсетілген Жолдаудағы тағы бір ерекшелікке тоқталсақ, ол –
Қазақстанның келешек әлеуметтік-экономикалық дамуы негізгі бағыттармен,
жекелеген болашақ үрдістермен, экономикалық басты-басты нысандармен
берілген. Демек, Жолдауда көрсетілгендей, әрбір мерзімге қойылатын
экономикалық даму межелері айқындалып отырмақшы.
“Қазақстан - 2030”-дан кейін ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.