Экономикалық тепе - теңдіктің қалыптасуы

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 23 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе 3
1 бөлім. Макроэкономикалық тепе-теңдіктің өмір сүруі мен түрлері. 5
1.1. Жеке және жалпы тепе-теңдік. 5
1.2. Жалпы тепе-теңдік шарттары. 5
2 бөлім. Макроэкономикалық тепе-теңдіктің модельдері. 8
2.1. Классикалық мектеп. 8
2.2. Кейнсияндық мектеп. 10
3 бөлім. Жалпы экономика тепе-теңдігінің АД-АS –талдауы. 13
3.1. Біріккен сұраныс пен біріккен ұсыныс. 13
3.2. Экономикалық тепе-теңдіктің қалыптасуы. 17
4 бөлім. Қазақстандағы нарықтық экономика дамуының теориялық негіздері. 20
4.1. Экономика дамуының приоритеттері және мақсаттары. 20
4.2. Экономиканы реттеудегі өлшемдер. 21
Қорытынды. 24
Әдебиеттер тізімі. 26

Кіріспе

Ұлттық экономика бір тұтас құрылымдық зерттелуінде, макроэкономикалық
теорияның негізі бөлімі болады. Бұны "макро" (үлкен) деген сөз бөлшегі
көрсетеді. Осы берілген экономикалық теорияның бөлімі ірі масштабты
халықтық мәселелердің талдауына арналған.
Талдауға макроэкономикалық жақындау кезінде негізгі оқу құралы барлық
экономикалық субъектілердің бірлескен қызыметі және осы қызыметтің жалпы
шешімі болып табылды.
Берілген жақындастықтың негізгі ерекшеліктері: әртүрлі өзіндік
сипаттамасымен қатысты детализацияны белгілеген ұлттық экономиканың
құрылымдық ұстанымында экономиканың әр түрлі секторы, жеке фирмалар мен ірі
шаруашылығының қылықтары мен қорытылады. Осы берілген экономика теориясының
бөлімінде экономиканың дамуы мен құрылымының негізгі мәселелері басты болып
қарастырылуы міндеттелген.
Макроэкономиканың басты мәселелеріне жататындар:
– қоғамдық өнім құрылымы мен көлемнің қалыптасуы;
– экономикалық өсудің механизімі мен факторлары;
– экономикадағы конъюнктуралық өзгерістер мен циклдық ауытқу
себептері;
– экономикадағы ақша мен нақтылы секторлардың өзара әрекеттесуі;
– ұлттық экономика құрылымының шешіміне мемлекеттік саясаттың ықпалы
және олардың өзгеруінің тенденциясы;
– халықаралық экономика байланыстарының ұлттық экономика дамуы мен
қалпына ықпалы.
Макроэкономика экономика теориясында ең жас және тез дамитын болып
келеді. Оның ерекше құрамы мен өзіндік әдісі XX ғасырдың 30 жылдары құрыла
бастады. Макроэкономиканың дамуы мен құрылуының іргелі мағынасы экономика
теориясының дербестік бөліміндегі екі оқиға.
Біріншіден, нәтижені есептеуді рұқсат беретін агрегиралдық деректердің
жүйелігі және жинаудың басы, олар ұлттық экономиканың тұтас дамуын
мінездейді. Олардың қатарына жалпы ұлттық өнім, ұлттық кіріс, инвестицияның
жалпы мөлшері, үй шаруашылығынан кіріс болуы және т.б. сияқты көрсеткіштер
жатады. Олардың есептері үшін мағыналы жаңалық бөліктерін алу керіктігі
көптеген елдерде бірінші дүниежүзілік соғыс жылдарында сезілген. Бұл
статистикалық деректерді жоспарлау және соғыстық іс-әрекеттерді іске
асыруға байланысты шаралрды өмірде қолдану үкіметке берілген кезеңде қажет
болуымен міндеттелген.
Екіншіден, барлық елдерде жұмыссыздықтың жоғары деңгейі мен өндірістің
ұзақ және айтарлықтай түсуі 1929 жылы басталған Ұлы дағдарыста көрінді. Осы
кезде жетілген экономикалық дамудың шешімі классика экономикалық
мекткптердің теориялық постулаттарымен шиелініске келген.
Осылай макроэкономикалық талдау абстрагированиясын бөлек базарлар
арасындағы өзгешеліктері және базар тауарларының ақша және еңбек, сонымен
қатар біртұтас ұлттық экономика ара-қатынасының экономикалық жүйесін толық
құрылымдарға кілтті жағдайды шығаруды болжайды. Яғни фискалды өлшем мен
монетарлы саясат қысқа және ұзақ ортақ макроэкономикалық тепе-теңдікті
ұстау және жасалу механизмдері туралы.

1 бөлім. Макроэкономикалық тепе-теңдіктің өмір сүруі мен түрлері.

1.1. Жеке және жалпы тепе-теңдік.

Макрожүйеде жалпы және жеке тепе-теңдік – бұл екі байланысқан
параметрлер немесе экономика жақтарының сандық теңдігі. Мысалы, жеке тепе-
теңдік өндіріс және сұраныс тепе-теңдігі, тауар массалары, мемлекет
бюджетінің кіріс пен шығыны, сұраныс пен ұсыныс түрінде көрінеді.
Жекеден көрі тепе-теңдік экономика жүйесінің барлық сфераларының
келісімді дамуын білдіреді. Жалпы экономикалық тепе-теңдік негізінде
алдымен сүраныс пен ұсыныс арасындағы келісім жатыр. Сұраныс пен ұсыныс
арасындағы келісім қажеттілігіне ғана емес, сонымен қатар өндіріс
құралында, жұмысшылар күшінде, т.б. Басқаша айтқанда, экономкалық жүйенің
тұрақты және біркелкі дамуының міндеті тауар базарындағы тепе-теңдік қана
емес, сонымен бірге басқа базарларда да болып келеді.
Барлық базарлар бір-бірімен байланысты және барлығы көптеген факторлар
күшімен құрылады, олардың арасындағы басты анықтаушы деп атап кету керек.
Базардың төрт түрі бар: тауар және қызымет, жұмысшылар күші, ақша,
капиталдар. Осы базарлардың бәрі жекеленген емес. Бірақ олар ақыр аяғында
бәсекелестік тепе-теңдігі және тепе-теңдік құрылуына әкелуімен байланысады.
Экономикалық жүйенің негізі параметрлері тепе-теңдікті табысқа себепші
болудағы қозғалмалы және иілмелі фактор болып баға саналады.

1.2. Жалпы тепе-теңдік шарттары.

Тепе-теңдік жүйесі базар тепе-теңдігімен ғана қиылыспайды. Біріншіден,
базар факторларын өндірістен айыруға болмайды. Екіншіден, экномикалық
жүйені тек қана теорияда жекеленген деп қарастыруға болады. Шындыққа сай,
экономика базарлық емес факторлар – саясаттық, демографиялық сияқты
басқарлардың ықпалын сезеді. Таза ьазарлық болмайтын мемлекеттік реттеу
әдістері маңызды ықпал көрсетеді.
Жоғарыда айтылғанды қорыта келгенде, экономикадағы жалпы тепе-
теңдіктің керекті шарттарын бөлуге болады.
1. Экономикалық мүмкіншілігі бар және қоғамдық мақсат
сәйкестілігін тепе-теңдік бөліктейді. Қоғамдық мақсат пен
басымдылық өзгереді және де қаржыдағы қажеттілік те
өзгереді, пропорцияда өзгерістер болады, жаңа тепе-теңдік
күйін қамтамассыз ету керектігі пайда болады. Айтатын
болсақ, Германияда экономикалық өрлеудегі пайда болған
"үзіліс" бірлескен процесс "пісуі" керектігімен байланысты.
Бұрынғы ГДР жалпыгермандық ВВП-ның 7% ғана шығарған. Оның
экономикасын салуға және диспропорциясының пайда болуын
меңгеруіне айтарлықтай қор бөліп шығаруға мәжбүр болды.
Приоритеттерді қайта қарау және қайта бағдарлау, яғни тепе-
теңдік міндеттері басқа елдерде де уақыт өткен сайын болады
(саясаттық жағдай, ахуалдық сүргің, ірі реформалар және т.б.
өзгерістері).
2. Экономикалық тепе-теңдік елдегі барлық экономикалы ресурстар
жұмыстық күш пен негізгі қоры жұмсалатын шаруашылық күйді
болжайды. Әрине, күштілік резервтері және кәдімгі деңгейлі
жұмыс сақталу керек. Бірақ, тепе-теңдік экономикада
ресурстарды қолдануда, не мол болатын қуат та, не аса көп
кернеуде де болмау керек. Егер, мысалға, біздің бүгінгі
экономикаға тән күрделі қаржы жұмсалымы жетпесе ескірген
құрал жабдықта аз уақытта ауыстырылмайды, өндірісті қысқарту
болады.
3. Тепе-теңдік, өндірістің жалпы құрылымы тұтыну құрылымына
сәйкес келтіргендігін білдіреді. Айталық, өнеркәсіп пен ауыл
шаруашылығы арасындағы қалыпты баға тепе-теңдігінің ұзақ
уақыт бойы болмауы соңғысының жүйелі түрде қалып қоюына
әкеліп соқтырды.
Сонымен қатар біздің елімізде ауыл шаруашылығының нарық тепе-теңдігіне
әсер етуі маңызды болып отыр, бұл тұтыну мен азық-түлік өнімдеріндегі
тауар айналымының үлесінің өсуімен байланысты.
4. Сонымен, экономикадагы жалпы тепе-теңдіктің шарты, сұраныс
пен ұсыныстың тепе-теңдігі болып барлық негізгі нарықтағы
тепе-теңдік болып табылады.
Осылайша, макроэкономикалық тепе-тендіктің көп мөлшердегі анықтамасы
мен шартына сәйкес, әр түрлі елдің экономистері, европалықтар XVIII
ғасырдың өзінде жұмыс істеудің механизімдері мен жалпы экономикалық тепе-
теңдікті қалыптастыруды анықтауға тырысты.

2 бөлім. Макроэкономикалық тепе-теңдіктің модельдері.

2.1. Классикалық мектеп.

Эконокалық теорияның дамуының барлық кезеңінде макроэкономикалық тепе-
теңдіктің әр түрлі моделі өмір сүрді, ол теориялар жетілген және жітілмеген
нарық экономикасының тепе-теңдік шартын қарастырады.
Тепе-теңдіктің жалпы экономикалық түсінігін ең алғаш классикалық
модель беруге тырысты. Дегенмен, пікір-таластыруға болады, "классикалық"
жалпы тепе-теңдіктің моделін жетілген бәсекелестік шарты үшін қысқа мерзім
кезеңінде ғана қарастырды. Бұл модельдің негізінде, негізі келесі
сезімдерге әкелетін: тауардың сұранысы және сұранысты туғызады, немесе
басқа сөзбен айтқанда өнділген өнімнің көлемі пайданы автоматты түрде
қамтамасыз етеді, барлық жасалынған тауарлардың теңдік бағасы сияқты толық
жүзеге асыру үшін жеткілікті, француз экономигі Ж.Б. Сеяның "нарық заңы"
жатыр. Бұл, біріншіден пайда иесінін мақсаты ақшаны алу болып
табылмайтындығын, әр түрлі материалдық құндылықтарды, яғни алынған пайданың
тұтастай ұсталатындығын білдіреді. Екіншіден, тек өзіндік ақша қаражаты
ғана ұсталынады. Бірақ та, бекіту ондағы барлық пайда міндетті түрде шығына
ұшырауы не нәрсеге негізілген? Қандай да бір алынған пайда шығынға
ұшырамайды және жинақталым үлгісін құрайды, бұл өз кезеңінде сұраныстың
әрқилылығының көлемі мен қамсыздандырудың қысқаруын туғызатындығын сапалы
түрде болжауға болады. Сея заңының әділдігіне соққы болып тиетін мұңдай
болжаулар, қаражат бөлігін "кірістер-шығыстар" кезеңінен тұтына
алмаушылыққа әкеліп соқтырады, бұл әрқилы сұраныс пен оларға әрқилы
сұранысты туғызатын тепе-теңдік арасындағы өмір сүретін заңдылықтардың
бұзуына әкеледі.
Жоғарыда айтылған болжамдардың шындығын түсіне келсе, классикалық
бағытты ұстанушылар Сея заңына қарама-қарсылық туғызбайтын, толық түрдегі
қамсыздандырудың пайдасы мен шығындарының тепе-теңдігін автоматты түрде
қамтамасыз ететін жалпы экономикалық тепе-теңдіктің нақты салмақты
теориясын құрастырды және алға қарай жылжыды. Бұл теорияның негізгі кезеңі
болып, пайыздық, еңбек ақы, еліміздегі баға деңгейі сияқтыларды талдау
болып табылады. Пайыз инвесициялық қаражаттардың сұранысы мен ұсынысын
теңдестіріді, мықты еңбек ставкасы, еңбек нарығында сұраныс пен ұсынысты
теңдестіреді, сондықтан да қаншалықты болатын жұмысыздықтың өмір сүру
ұзақтығы болмайды; мықты баға нарықты өнімнен "тазартуды" қамтамасыз етеді,
сондықтан да өндірістік қайталау мүмкін емес; айналымдағы ақша массасының
өсуі тауарлар мен қызметте нақты еш нәрсені өзгерте алмайды, тек бағалау
көлемінің номиналдығына әсерін тигізеді.
Сонымен, классиктер теориясында нарықтық механизм ұлттық экономика
масштабында пайда болатын және мемлекеттің араласуы кезексіз болып
табылатын дисбалансты түзетуге өзі де ыңғайлы. Осылай болып
табылатындықтан, классикалық теорияны мемлекеттің макроэкономикалық
саясатының аналитикалық базасы ретінде қарастыруға болматындай көрінуі
мүмкін. Бірақ та мұндай қорытынды ерте жасалынған ерте болар еді.
Мемлекеттің кедергі келтірмеу, араласпаушылығы – бұл да макроэкономикалық
саясат.

2.2. Кейнсияндық мектеп.

20-шы жылдардың аяғы мен 30-шы жылдардың басында капиталистік елдердің
экономикасы нақты әрі тынымсыз макроэкономикалық тепе-теңдіктің шарттарымен
бетпе-бет келді. Бұл – ұлы депрессия атымен белгілі болды. 100 жыл бұрын
қалыптасқан классикалық теория, 30 жылдардың басында еөптеген тоқырау
процестердің аспектілерінде қабілетсіз болып қалды. Джон Мейнард кейне
өзінің "Қамсыздандырудың, пайыздың және ақшаның жалпы теориясы" атты
танымал еңбегінде осындай түсініктеме беруге тырысты. Осы кітаптың шығуына
кейін, батыс экономистері "кейнсиандық" төңкеріс деп аталатын "жаңа"
экономика ғылымы туралы сөйледі. Бұл атаудың себебі неде? Біріншіден,
Кейнс, классиктерден айырмашылығы, біріккен сұранысты біріккен ұсыныс
анықтамайды деген жағдайды шығарды, ал керісінше, біріккен сұраныс
экономикалық белсенділік деңгейін анықтайды, яғни барынша көп деңгейлі өнім
шығуы және сәйкесті қамсыздандыру. Екіншіден, Кейнс төлем ақы және бағалар
иілгішті қасиетіне ие бола алмайды деп болжаған. Үшіншіден, классиктардың
модельдерінде көрінетін сияқты проценттік ставка инвестиция мөлшері мен
жинақты теңестірмейді. Төтіншіден, толық қамсыздандыру автоматты
экономикада жетілмейді және бұл экономикалық процесске мемлекеттің кіруіне
негіз бере алмайды. Демек, мемлекет өзінің меншіктісінен жалған
экономиканың жетекші субъектісі болады.
"Эффекті сұраныс" саясаты мемлекетпен іске асыру ойын Д.М. Кейнспен
ұсынылды. Яғни Кейнс бойынша, мемлекеттің ортақ міндеті, кірістің өсуіне
әкелетін "эффекті сұраныстың" биік мөлшерін қамтамасыз етуден құрылады.
Сұраныстың екі түрін дамыту, ұйғарылады:
1) Тұтыну құралына халықтың сұранысы;
2) Инвестициалық тауарларға кәсіпкерлер сұранысы.
Қорыта келгенде, қамтамасыздандырудың көбеюі және халық қолайлығының
өсуі, фирмалар кірісінің өсуінде эффектілік сұраныс көрінеді.
Экономикалық теориядағы жаңалық, кейнсиантық макроэкономикалық
сұраныстың құрылымын алғаш ашқан, сонымен қатар мемлекетпен орындалатын
экономикаға деген шығынды ашқан. Батыс экономикалық әдебиетте жоспарланған
шығын сияқты макросұраныс қарастырылады. Олар өздігінен мемлекет, үй
шаруашылығы мен фирмалар тауарларға және көмекке жұмсауды жоспарлайтын
жиынтытықты көрсетеді.
Д.М. Кейнс бұқаралық жұмыссыздықтан қаша алмайтындығын мойындамаған
және ұлттық шаруашылықты мемлекетпен қарастыру мүмкін және қажет. Осымен
байланысты ол макроэкономиканың заңды мөлшердің сандық байланысып
зерттеген, – ұлттық кіріс пен бірікен күрделі қаржы жұмсалымы; халық
қамсыздығы мен инвестициясы; тұтыну мен жинақы; үндеудегі, баға деңгейдегі,
төлем ақыдағы, кіріс пен пайыздағы біріккен ақша саны. Дж. Кейнс шаруашылық
жүйесінде болатын орталық үкімет жағынан қалыптасқан бақылау мен басқаруға
келетін өзгерістер аумақтарын табуға тырысты. Ол экономикалық болжауға
керек және мүмкін сипатты таситын "күту категориясын" (күтілген кіріс,
перспективті өндіріс шығыны, баға өндірісін күту, т.б.) кең қолданған.
Кейнсиян теориясы орталық сапада 3 модельді ажыратады.
Олардың біреуі кірістен пайыздық ақы байланысын көрсетеді. Халық
кірісі биік болған сайын, банкте ақшаға сұраныс көп және пайыздық ақы
жоғары болады.
Басқа модель пайыз ақысынан инвестициялық көлемнің байланысын
мінездейді. Пайыз нормасы көп болған сайын (несие қымбатталған сайын),
инвестиция аз болды.
Ақырғы, инвестиция көлемінен кіріс мөлшері байланысын көрсететін
модель. Д.Ж. Кейнс қамсыздандыру, ұлт кірісі, халықтың тұтыну сұранысы
сияқты өзгерістер байланысына ықпал жасайтын мөлшер инвестицияға көп мән
берген. Осыған байланысты ол эффектілі сұраныс, кіріс пен базар, қамсыздық,
қоғамдық өндіріс көлеміне әсер еткен пікірден мемлекеттің эффектілі шығынды
анықтамайтын мультипликаторлық теорияны ойлап шығарған.
50-ші жылдардан бастап 70жылдардың ортасына дейін өткізіліп
жоспарланған және реттелген капитализм атағын алған АҚШ, Англия және басқа
батыс елдеріндегі әлемеуттік–экономикалық саясат үкіметінің негізіне
кейнсианнс модельдерінің принциптері жатты деп айтып кетуге болады. Ол
үміттенген шешім берді: бұл соғыстан кейінгі барлық кезеңдегі кризиссіз
капиталдық экономика дамуының үлкен кезеңі болды.

3 бөлім. Жалпы экономика тепе-теңдігінің АД-АS –талдауы.

3.1. Біріккен сұраныс пен біріккен ұсыныс.

Соңғы онжылдықта макроэкономика тепе-теңдігінің барлық модельдерінің
болуын зерттеген шешімде жасалған ерекше жақындық дамуда болды. Көрсетілген
жақындық ұлттық экономикадағы AD біріккен сұраныс пен AS біріккен ұсыныс
арасында тепе-теңдікті қамтамасыздандыру міндеттерін қарастырады. Жалпы
экономикалық тепе-теңдіктің мәселелерін шешудегі AD-AS – талдауы толық
қарастыруға көшпей тұрып, біріккен сұраныс пен біріккен ұсыныстың мағынасын
қалыптастырайық.
Әдетте бірікен сұраныс инфляцияның сай деңгейіндегі жалпы ұлттық өнім
(ЖҰӨ) ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.