МЕМЛЕКЕТТІҢ САЛЫҚ САЯСАТЫ ЖӘНЕ САЛЫҚТЫҚ РЕТТЕУДЕГІ САЛЫҚТАРДЫҢ МАҢЫЗЫ

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 31 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3

1 МЕМЛЕКЕТТІҢ САЛЫҚ САЯСАТЫ ЖӘНЕ САЛЫҚТЫҚ РЕТТЕУДЕГІ САЛЫҚТАРДЫҢ МАҢЫЗЫ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ...5
1.1 Салық фискалдық саясаттың маңызды құралы ретінде
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2 Экономиканы салықтық реттеудегі салық саясатының ықпалы мен рөлі
... ... 8

2 ЭКОНОМИКАНЫ САЛЫҚТЫҚ РЕТТЕУ ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚАЗАҚСТАН ЭКОНОМИКАСЫ ҮШІН
МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12

1. Экономиканы салықтық реттеудің формалары мен түрлері
... ... ... ... ...12
2. Мемлекеттік фискалдық саясаты, оның экономиканы ынталандыру және
тежеу құралдары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ...20
2.3 Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2008-2010 жылдарға арналған
орта мерзімді фискалдық саясаты
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23

Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30
Қолданылған әдебиеттер
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .32

Кіріспе

Қазіргі таңда Қазақстан Республикасы егемендік алып, дербес мемлекет
болған және белсенді түрде нарықтық экономикаға өту кезінде экономиканы
реттеуде салық жүйесі елеулі орын алады. Өзінің тәуелсіздігін және
дербестігін алған кез келген мемлекетке тұрақты, әрі күшті қаржылық база
керек. Дамыған елдердің тәжірибесі көрсетіп отырғандай нарықтық экономика
жағдайында мемлекеттің қаржылық негізі шаруашылық субъектілерден және
халықтардан жиналған салық болып табылады.

Нарықтық қатынастардың құрылымында да, мемлекет тарапынан оларды
реттеу механизмiнде де қаржы және оның негiзiндегi салық жүйесi мен салық
салу механизмi зор рол атқарады. Салықтар мемлекеттер пайда болуымен бiрге
пайда болды. Мемлекет құрылымының өзгеруi, өркендеуi әрқашан салық
жүйесiнiң қайта құрылуымен және жаңаруымен қабаттаса жүредi.

“Салық” ұғымы әр түрлi экономикалық әдебиеттерде әр түрлi
қарастырылады. Негiзiнен көптеген экономикалық әдебиеттерде “салық” ұғымы
бюджет қорына белгiлi бiр көлемежәне белгiлi бiр уақытта түсетiн мiндеттi
төлем ретiнде қарастырылады.
Салықтар дегенiмiз мемлекеттiк бюджетке заңды және жеке тұлғалардан
белгiлi бiр мөлшерде және мерзiмде түсетiн мiндеттi төлемдер болып
табылады. Салықтар – шаруашылық жүргiзушi субъектiлердiң, жеке тұлғалардың
мемлекетпен екi арадағы мемлекеттiк орталықтандырылған қаржы көздерiн
құруға байланысты туындайтын қаржылық қатынастарды сипатайтын экономикалық
категория. Салықтардың экономикалық мәнi мынада: 5, 19 б

• Бiрiншiден, салықтар шаруашылық жүргiзушi субъектiлер мен халық
табысының қалыптасуындағықаржылық қатынастардың бiр бөлiгiн көрсетедi.

• Екiншiден, шаруашылық жүргiзушi субъектiлер мен халық табысының
белгiлi бiр мөлшерiн мемлекет үлесiне жинақтап, жиынтықтардың қаржылық
қатынастарын көрсетедi.
Осы мемлекеттiң қаржы ресурстарының бастапқы категориясы және
мемлекеттiк қызметтердi iске асырудың, экономиканы мемлекеттік тікелей және
жанама рететудің негiзi болып табылатын салықты жан-жақты талдап, салық
салу механизмiнiң қызмет етуiн, салықтың негiзгi элементтерiн және
осылардың басын қосып, ұйымдастырып отыратын салық жүйесiн жан жақты талдау
осы тақырыптың өзектiлiгiн ашады.

Сондықтан мен курстық жұмысымның тақырыбын “Экономиканы салықтық
реттеу” деп алдым.

Жұмысты орындаудағы негізгі мақсат экономиканы салықтық реттеудің
қажеттігін, ондағы салықтар мен салық механизмінің іс-әрекетін, салық
саясаттың экономикалық мәнін, жүргізілу барысын экономикалық талдау және ҚР-
ның 2008-2010 жылдарға арналған орта мерзімді фискалды саясатының
құрылымын, оның негізгі бағыттары мен әрекеттеріне тоқталу болып табылады.

Бұл тақырыпты орындаудағы негізгі мiндеттерiм келесiдей:

• Салықтың жалпы экономикалық мәнiн ашу;
• Салық салудың негiзгi элементтерi мен оның құрылымдарын талдау;
• Салықтың экономикадағы атқаратын қызметтерiн көрсету;
• Салық салу қағидаларын жан-жақты қарастыру;
• Қазақстан Республикасының салық жүйесiнiң қалыптасуы мен дамуын және
оны басқару шараларын атап өту;
• Жаңа Салық Кодексi бойынша енгiзiлген салықтар мен алымдар түрлерiн
атап өту және салық түрлерi мен оның ерекшелiктерiне тоқталу болып
табылады.
• Экономиканы салықтық реттеудегі фискалдық саясаттың ерекшеліктеріне
тоқталып өту;
• Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2008-2010 жылдарға арналған орта
мерзімді фискалдық саясаты туралы тоқталып өту болып табылады.
Жұмыстың құрылымына тоқталатын болсақ: бірінші бөлімде салық
саясатының теориялық аспектілеріне, формалары мен түрлерін
макроэкономикалық талдау жасалса, ал екінші бөлімде ҚР-ның салық саясатының
жүргізілу барысы мен оның даму стратегиялары қарастырылып өтілді.
Жұмысты орындау барысында келесідей авторлардың экономикалық еңбектері
қолданылды: Ильясов К.К., Зейнелғабдин А.Б., Ермекбаева Б.Ж., Мамыров Н.Қ.,
Ивашковский С.Н., Мельников В.Д. А.Исаева және статисткалық басылымдар мен
экономикалық журналдар, ҚР-ның заңдары мен ҚР Президентінің халыққа
Жолдаулары қарастырылды.

1 МЕМЛЕКЕТТІҢ САЛЫҚ САЯСАТЫ ЖӘНЕ САЛЫҚТЫҚ РЕТТЕУДЕГІ САЛЫҚТАРДЫҢ
МАҢЫЗЫ
1.1 Салық фискалдық саясаттың маңызды құралы ретінде

Салықтар мемлекеттер пайда болуымен бiрге пайда болды. Мемлекет
құрылымының өзгеруi, өркендеуi әрқашан салық жүйесiнiң қайта құрылуымен
және жаңаруымен қабаттаса жүредi.
“Салық” ұғымы әр түрлi экономикалық әдебиеттерде әр түрлi
қарастырылады. Негiзiнен көптеген экономикалық әдебиеттерде “салық” ұғымы
бюджет қорына белгiлi бiр көлемі және белгiлi бiр уақытта түсетiн мiндеттi
төлем ретiнде қарастырылады. 3, 13 б
Ұйымдық-құқықтық жағынан салықтар – бұл мемлекет біржақты тәртіппен
заң жүзінде белгіленген, белгілі бір мөлшерде және мерзімде бюджетке
төленетін қайтарусыз және өтеусіз сипаттағы міндетті ақшалай төлемдер.
Салықтардың экономикалық мәні олардың өзінің функциялары мен
міндеттерін жүзеге асыру үшін мемлекет жұмылдыратын ұлттық табыстың бір
бөлігі болып табылады. Салықтар өз кезегінде қаржының бастапқы категориясы.

Салықтар жалпы шығу тегi мемлекеттердiң пайда болуымен қатар өмiр
сүруi мен дамуының негiзгi қаржылық көзi болып табылады. Мемлекет
құрылымының өзгеруi, оның құрылуымен, жаңаруымен бiрге қалыптасады. әрбiр
мемлекетке өзiнiң iшкi және сяртқы саясатын жүргiзу үшiн белгiлi бiр
деңгейде қаржының көздерi керек екенi белгiлi. Ал салықтар болса осы
мемлекет қаржысының негiзгi қайнар көзi. Мемлекет салықтарды экономиканы
дамытуға, ынталандаруға және экономиканың маңызды, дамуды қажет ететiн
салаларына қолдау құралы ретiнде пайдаланылады.
Осы салық салуға байланысты әр дәуiрде мемлекет қайраткерлерi.
Экономистер, философтар, аңгерлер көптеген еңбектер жазған. Мысалы,
Ф.Аквинский “Салықтарды ұрлаудың рұқсат етiлген нысаны” ретiңде анықтаса,
салық салу теориясының негiзiн салушылардың бiрi А.Смит “Салық төлеушiлер
құлшылықтың белгiсi емес, бостандықтың белгiсi” деп тұжырымдаған.
“Салық” ұғымы әр түрлi экономикалық әдебиеттерде әр түрлi
қарастырылады. Негiзiнен көптеген экономикалық әдебиеттерде “салық” ұғымы
бюджет қорына белгiлi бiр көлемежәне белгiлi бiр уақытта түсетiн мiндеттi
төлем ретiнде қарастырылады.
Салықтардың мәнiн толық түсiну үшiн олардың экономикалық маңызын
түсiну қажет. Ал салықтардың экономикалық маңызы олардың атқаратын
қызметiне тiкелей қатысты.
Сонымен, салықтардың жалпы экономика дамуында атқаратын келесiдей үш
қызметтерi бар:
• Фискалдық;
• Рететушiлiк;
• Бақылаушылық.
Салықтардың бiрiншi қызметi – фискалдық немесе бюджеттiк қызмет деп
аталады. Бұл салық қызметi арқылы мемлекеттiк бюджеттiң кiрiс бөлiмi
құрылып, салықтардың қоғамдық мiндетi құрылады. Себебi, салықтар
мемлекеттiк бюджеттiң кiрiсiн топтастыра отырып, әлеуметтiк, әскери,
қорғаныс, қоршаған ортаны қорғау және тағы басқа да шаралардың iске асуын
қамтамасыз етедi. Мемлекеттiк бюджеттiң кiрiс көзiн құрайтын негiзгi
қаржылық көздер – салықтар болып табылады. 4, 25 б
Баршаға белгілі 2001 жылы салық жүйесінде әділеттілікті, оның
тұрақтылығы және анықтылығын, салық төлеушілердің барлық категориясына
қатысты салық жүктемесініңбаланстылығын және салық жүйесінің экономикалық
процестерге қатысты бейтараптылығын қамтамасыз етуге бағытталған негізгі
құжат – Салық Кодексі пайда болды.
Аталған заңнаманың негізінде салықтар мен басқа да міндетті төлемдер
санының қысқартылуы және салық салу механизмінің оңайлатылуы, салық салу
қағидаттарының халықаралық стандарттарға көшірілуі, салық жүйесінің
экономика талаптарына сәйкестендірілуі елдегі салық ауыртпалығының
төмендеуіне, шаруашылық субъектілерінің қызметінің тұрақталуына және
сәйкесінше мемлекеттік бюджетке түсімдердің жоғарлауына мүмкіндік жасады.
Оны келесі 1-ші кестеден көре аламыз: 11

1-кесте. 2001-2008 жж. Мемлекеттік бюджет кірісінің құрылымы, %

Табыстар 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Салықтық
түсімдер, оның ішінде:
Корпорациялық табыс салығы
Жеке табыс салығы, ҚҚС
Әлеуметтік салық
Акциздер
Бонустар, роялти

84,0

13,9
9,0
22,7
17,9
4,8
2,8

89,3

27,9
8,7
19,6
16,9
3,3
3,6

88,9

29,1
8,4
19,6
15,3
2,7
5,7
93,5

28,8
9,1
20,8
15,8
3,0
4,8
92,1

26,6
9,1
22,6
15,4
2,6
0,4
92,5

29,3
7,5
18,6
12,8
2,3
0,8

91,9

28,9
8,2
18,8
12,0
2,4
0,9
93,2

29,8
8,7
19,9
12,6
2,8
1,0

Салықтардың екiншi маңызды қызметi ол реттеушiлiк қызмет. Реттеушiлiк
қызметi салық механизмi арқылы iске асырылады. Оның iшiндегi негiзгi
тетiктер салық ставкалары мен салық жеңiлдiктерi. Салықтық реттеудiң
тетiктерi тек қана өндiрiстiң дамуын реттеп қана қойиай, сонымен қатар ақша
және баға саясаты, шетелдiк инвесторларды ынталандыру, шағын және орта
кәсiпкерлiктi дамыту және қолдау шаралары, мемлекттiк маңызы бар өндiрiстер
мен өнеркәсiп салаларын қолдау мақсатында қажет болып табылады. Әрине
салықтық реттеу тетiктерi тиiмдi қызмет атқару үшiн олардың басқа да
экономикалық құралдармен және саясаттармен тығыз байланыста болуы қажет.
Қайта бөлу функциясы арқылы түрлі субъектілер табысының бір бөлігі
мемлекеттің қарамағына өтеді. Бұл функцияның іс-әрекетінің ауқымы жалпы
ішкі өнімде салықтардың алатын үлесі арқылы анықталады.
Бұл қызметтiң iс-әрекетiнiң көлемiн жалпы iшкi өнiмдегi салықтардың
алатын үлес салмағы арқылы көруге болады. Соңғы жылдардағы мәлiметтер
бойынша Қазақстанның ЖIӨ-гi салықтардың үлес салмағы 20% шамасында болып
отыр. Ал салықтық түсімдердің барлық түсімдердегі үлесі 85 % шамасында
орын табуда. 11

Кесте 2

Елiмiздегi салықтардың ЖIӨ-гi үлес салмағы (%)

Атауы 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Барлық түсiмдер
17,5 19,5 22,6 22,8 23,1 23,5 23,7 24,0 Салықтық түсiмдер
12,4
16,4
20,2
20,6
20,5
21,2
21,6
22,1 Салық түсімдердің үлесі 70,8 84,1 89,3 90,3 88,7 90,2 91,1
92,1
Салық мөлшерiн көбейту мақсатында салық ставкаларын шектен тыс жоғары
деңгейде белгiлеу өндiрiстiң тоқтауына, өндiрушi кәсiпкердiң өз iсiне деген
ынтасын жоғалтуына және көлеңкелi экономиканың дамуына әкеледi. Мысалы,
әлемдiк тәжiрибе бойынша табыс салығын салғанда салық ставкасының деңгейi
35-40 пайыздан аспауы қажет.
Салық механизмiмiн, оның iшiнде салық ставкаларының деңгейiн
зерттеген ғалымдардың тұжырымдары мынаны дәлелдейдi:
• Егер төленетiн салық мөлшерi салық төлеушi табысының 50%-нан асып
кетсе, онда ол өндiрiстiң тоқтап қалуыа әкелiп соқтырады. Себебi,
рыноктағы кәсiпорындар өздерiнiң өндiрiс шығындарын жаба алмай
қалады.
• Ешер салық мөлешi салық төлеушi табысының 45-50%-ы аралығында болса,
онда жай ұдайы өндiрiске әкеледi.
• Егер салық мөлшерi салық төлеушi табысының 35-40%-ы мөлшерi
аралығында болса, онда ұлғаймалы ұдайы өндiрiске әкеледi.
Қазақстан Республикасында корпорациялық табыс салығының қазiргi кездегi
ставкасы 30%, ал ауылшаруашылығындағы өндiрiс орындары үшiн ол шама 10%
ғана болып отыр. Шаруашылық субъектiлер мен халықтар табысының бiр бөлiгiн
мемлекеттiң орталықтандырылған қаржы көздерiне айналдыру салықтардың ұдайы
өндiрiстегi қызметiн көрсетедi. Салықтардың экономикадағы келесi негiзгi
қызметi ол бақылаушылық қызметi, яғни салықтық бақылау. Салықтардың
бақылаушылық қызметi арқылы салық механизмiнiң қызмет етуiнiң тиiмдiлiгi
бағаланады, қаржы ресурстарының қимылына баылау iсi жүргiзiледi, салық
жүйесi мен бюджет саясатының жетiлдiру жолдары қарастырылады.

1.2 Экономиканы салықтық реттеудегі салық саясатының ықпалы мен рөлі

Республиканың жеке кәсіпкерлері екі жыл салық салудың патенттік жүйесі
жағдайында жұмыс істейді.
Салық патенті негізінде жеке кәсіпкерлік қызметпен айналысатындарға
салық салуды реттеу және жетілдіру мақсатында былтыр 19 тамызда Қазақстан
Республикасының аумағында салық патенті негізінде жүзеге асырылатын жеке
кәсіпкерлік қызмет түрлерінің тізімі бекітілді. Ол төрт бөлімнен тұрады.
Бірінші бөлімі тұтыну тауарлары өндірісіне арналған. Ол киімдер
және басқа тігін бұйымдарын тігу, тоқыма бұйымдар дайындау, былғарыда
бұйымдар тігу, табиғи былғарыдан бас киімдер тігу, аяқ киім тігу,
галантерея бұйымдарын жасау т.б азық – түлік тауарларын өндіру сияқты
қызмет түрлерін қамтиды.
Екінші бөлімінде жеке кәсіпкерлердің тұрмыстық қызмет саласындағы
айналысатын кәсіптері айқындалған. Олар мыналар –металл
бұйымдарын,қолшатырларды, тұрмыстық машиналар мен жабдықтарды жөндеу, радио
– телеаппаратуралар мен компьютерлер жөндеу және т.б. жатады.
Жеке дәріс беру арқылы дайындық өткізу, денешынықтыру және
сауықтыру, жан –жануарларды емдеу , киім пішуге, тігу мен тоқуға үйрету –
жеке тұлғалардың әлеуметтік – мәдени саладағы көрсететін қызметтерін
айқындайтын үшінші бөлімге осылар жатады. Ал, төртінші бөлімде тізімге
түскен қызметтің басқа түрлеріне мыналар жатады: тұрақты сауда орындары бар
қоғамдық тамақтандыру, балмұздақ және салқын сусындар сату және т.б.
жатады. Тізімдегі төрт бөлімде барлығы 54 түрлі қызмет көрсету қамтылған.
Салық патенттерін беру тәртібін Қазақстан Республикасының 1997
жылғы 19 маусымдағы Жеке кәсіпкерлік туралы Заңына және Үкіметтің 1995
жылғы 16 тамыздағы Қазақстан Республикасы салық қызметі органдарының
кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке тұлғаларға патенттер беру тәртібі
жөніндегі ережені бекіту туралы қаулысына сәйкес салық қызметінің
органдары белгілейді.
Зерттеудің, тексерудің, хронометраждың және басқа да мәліметтердің
нәтижелерін пайдалану арқылы орташа айлық ықтимал пайданы есептеу жолымен
республикалық салық органдары жеке кәсіпкерліктің әрбіртүріне берілетін
салық патент үшін төленетін ақының мөлшерін жеке –жеке белгілеуге тиіс.
Салық органдары салық патенттерін бір жылдағы шектеулі ықтимал айналымы
2000 айлық есепті көрсеткіштерден аспайтын жеке кәсіпкерлік қызметпен
шұғылданатын азаматтарға береді. Айналымның шектеулі мөлшері патентте
көрініс табады. Шектеулі белгіленген айналым жылына 2000 айлық есепті
көрсеткіш артқан жағдайда жеке тұлға бұл туралы өзіне салық патенттін
берген салық органдарына хабарлауға міндетті.
Тек содан кейін органдары нақты алынған пайда мен жұмсалған шығынға
байланысты салықтар төлеудің тәртібін айқындайды. Салық қызметінің
ұжымдары, мемлекеттік ұйым бола отырып, Қазақстан мемлекетінің
заңдарына сәйкес, әсіресе ең негізгі заң конституция бойынша, өзіне
жүктелген қызметін атқарады. Салық қызметының ұжымдары:
1) Салық төлеушінің құқықтарымен мемлекет мүдделерін сақтауға
және қорғауға, салықтың дұрыс есептелуіне, толымды болуына,
әрі уақтылы төленуіне бақылауды жүзеге асырады.
2) Салық төлеушілерімен салық салынатын объектілердің есебінде
уақытысы алуға, бюджетке есептелген және төленген салықтың
есебін жүргізеді.
3) Есептелген салық сомасымен салыстырғанда артық төленген
соманы салық төлеушілерге дұрыс қайтарып беруін жүргізеді.
4) Салықтың құқық бұзушылық деректерін жинауға, талдауға,
төлеуден жалтарудың өзге де түрлерін зерттейді.
Қазақстан мемлекетінің заңдарына әкімшілік ұстауды жүзеге
асыруға, әкімшілік құқық бұзушылық туралы заңдарда көзделген басқа
да шараларды қолданылады. Салық қызметі ұжымдарының қызметкерлері
елді мекендерде қала маңында және жергілікті жерде қатынайтын
қоғамдық көліктің дипломатиялық, консульдық өкілдіктер мен
халықаралық ұйымдарға тиесілі көліктен басқа барлық түрлерімен
ауылдық жерлерде жолжөнекей көлікпен сондай – ақ өзі қызмет
көрсететін учаскелер тегінде, бірақ облыстың әкімшілік шекарасынан
аспайтын учаскелерде осы көлік иелерінің есебінен поезбен, теңіз
және өзен кемелерінің тегін жүруге құқылы болып табылады.
Салық қызметінің құзырына жататын қылмыстық істерді қорғау кезінде
салық төлеушілердің қаржы – шаруашылық қызметіне салық комитетінің
бастығының ұйғарымы бойынша салық комитетінің бөлімшелерімен тексеру
жүргізуге міндетті. Салық қызметі ұжымдарының құқықтары бойынша
Қазақстан мемлекетінің салық комитетінің мәліметі бойынша 2008 жылдың
бірінші жартысында бюджетке түсетін салық және міндетті төлем
жөніндегі болжам 98% - процент орындалған. Салық комитетінің
қызметкерлері тиіс салықты бюджетке дер кезінде түсіріп отыруға күш
салып келеді. Сондай мақсатпен олар үстіміздегі жылдың бірінші
жартысында 9 – кәсіпорынның қаржы шаруашылық қызметін тексеруден
өткізген. Қазақстан мемлекетіміздің егемен мемлекет болып қалыптасып,
нарықтық экономиканың даму мен құрылу жолын қабылдануының
әлеуметтік – экономикалық дамудағы жаңа деңгейін анықтайды. Ондағы
басты орын мемлекеттік бюджетке тиісілі. Мемлекеттік бюджет
экономикасы реттеудің ең маңызды құралы десек, артық айтқандық
емес. Үкіметте мемлекеттік бюджеттің тапшылығын жабу үшін қарыз
алуға мәжбүр болады. Мысалы: мемлекеттік бюджетті қалыптастырып,
толтыруға жалпы мемлекеттік және жергілікті салықтардың маңызы
үлкен. Бұл салада Есіл аудандық салық комитеті де жыл басынан бері
мемлекеттік және жергілікті бюджет қорына қаржы түсіруде айтарлықтай
жұмыстар жүргізуде.
Бюджеттін және бюджеттен тыс қорларға заң арқылы көзделген
мөлшердегі түсімнің түсіп тұруы және оның жиналып қордалануына
болжамды жоспар бойынша көзделген өтемнің мерзімінде және
белгіленген мөлшерде түсуін жандандырып, үздіксіз орындалу үшін
барлық мүмкіндіктерді пайдалана еңбек еткен ұжым қызметкерлері өз
міндеттерін зиян шектірмей атқарып келеді. Осындай жұмыстардың
нәтижесінде 2008 жылдың басынан бері мемлекет қазынасына 397500,7
мың теңге қаржы түсіп, ал белгіленген жоспардың 105,2% - тің
құрады. Қазір комитетімізде осынау келелі істерді таяу уақытша
игеріп, күнделікті шаруа аясына енгізу үшін дайындық жұмыстары
жүргізілуі қажет.
Салықтың мемлекеттік бюджетке түсуін қамтамасыз фискалдық
функциясы ежелден оның бірінші қызметі болып табылады. Екінші:
ынталандыру функциясы – бұл функциямен салық өндіру процесін
төмендетіп, күшейтіп отырады. Ол салық жеңілдіктері мен ставкаларымен
жасалады. Үшінші: бақылау функциясы – бұл функциямен заңды және жеке
тұлғалардың табыстары реттеліп бақыланып отырады.
Ол дегеніміз салық мөлшері түскен пайданың көлеміне қарай салынады.
Сонымен салық формалары таңдалып, оның мөлшерінің алуну әдістері,
жеңілдіктері пайдаланылады.
Жалпы ұлттық салықтар мемлекеттік банкке түседі, аймақтық
және жергілікті салықтар табыс өскен сайын белгілі бір процентте
өседі. Пайдаға салынатын салық іс - әрекетінің де өзіндік
ерекшеліктері бар. Дағдарыс кезінде кәсіпорын пайдасының бір бөлігі,
өндірісті неғұрлым қысқа мерзімде ұлғайту үшін оның дамуын
қаржыландыруға жұмсалады. Бұған бүкіл мүдделі, сондықтан бюджеттке
түсетін табыстың бір бөлігін беруге тура келеді. Екінші жағынан,
өндірістің ұлғаюы салық базасын кеңейтеді, сөйтіп салық базасының
төмендетілуінің есесі қайтарылады. Пайдаға салынатын салыққа
қойылатын келесі талап- бір – келкілік, яғни пайда ауқымы қанша болса
да, мөлшері бірдей болуы тиіс.

Жергілікті салықтан түсетін терімдер біріңғай мөлшер шегінде
болуға тиіс, оның біріңғайлығы меншіктің барлық формалары мен
өндірістің барлық салаларына түгел таралады.

Салық субъектісі - заң бойынша салық төлеуге міндетті, жеке
адам немесе заңды мекеме, таратушылар салықтың ауыртпалығын көтеретін
соңғы төлеушілер, мемлекеттің азаматтары, жеке адамдар. Бір сөзбен
айтқанда субъект - бұл салық төлейтін жеке заңды тұлға.
Салық объектісі – табыс, мүлік, қызмет көрсету ақша
операциялары салық салуға негіз болатын заттар. (тауар материалдық
игіліктер ). Сонымен қатар мүлік беру, табиғи ресурстарды пайдалану,
өнімнің жұмыс пен қызметкерлердің қосылған құны, шаруашылық айналым
т. б.
Қысқаша айтқанда объект – бұл салық есептеліп алынатын табыс
мүлік қызмет қаражат операция түрлері.Салық салу объектілері болып
табылады. Салықтар номенклатурасы салық объектілерінен басталады.
Салық төленетін табыс оның көзі болып табылады. Кейбір
салықтарда, мысалы: ( пайдаға салынатын салық ) – объектісі мен көзі
бірдей. Кейбір жағдайда салық төлеу үшін сатылған бір бөлігі салық
көзі болуы мүмкін. Салық мөлшері - салық салу өлшем бірлігіне тура
келетін салық мөлшері. Ол салық салу нормасын сипаттайды. Ол
төлеушінің табысына проценттік қатынаста бейнелейтін салық квотасы
деп аталады. Құрылым әдісіне қарай салық мөлшері тұрақты және
проценттік болып бөлінеді. Тұрақты ставкалар табыс мөлшеріне
қарамастан ( жер, мүлік салығы сияқты нақты салықтарда қолданылады.)
Салық бірлігінің шекті санасымен белгіленеді. Салық салу бірлігі –
салықты есептеу үшін белгіленген объектінің өлшем бірлігі. Салық
оклады – субъектілердің бір объектілерден төлейтін салық сомасы. Салық
жеңілдіктері – төлеушінің заңға сәйкес салық төлеуден ішінара үшін
жауапкершілік мемлекет заңымен анықталады. Табыс көзі – бұл
салық төленіп алынатын табыс болады.
Салық өндірудің төрт амалы бар:
1) Кадастырлық - есеп жүргізу салық салу объектілерге салық
салуда тізімдеу негізінен олардан түсетін табыс мөлшері
көрсетіліп деректі құжаттардың есебінсіз- ақ жүзеге асырылады
(жер, мүлік, салықтары есептеледі).
2) Декларация бойынша салық төлеушілердің табыс мөлшері қажетті
жеңілдіктер салықты есптеу сомасы жүзеге асырылады.
3) Табыс көзін табушылармен заңды тұлға бухгалтерлік құжаттар
арқылы салық төлеушінің жұмысы орналасқан жерден салық
есептеліп және төленіп отырады.
4) Патент негізінде кәсіпкерлік қызметтен әртүрлі салық
төленеді, айқындалған жұмыстары киім тігу т. б.
Салықтық кезаңді қысқаша айтқанда – алымдар мен салық салу
жүргізілген уақыты.
Біріңғай жер салығын төлеушілер біріңғай жер салығын
төлеу үшін осы заңда белгіленген мерзімдерде есепті кезеңнін әрбір
айына әлеуметтік салық төленеді. Біріңғай жер салығын төлеушілер
біріңғай жер салығы бойынша декларация табыс ету үшін осы заңда
белгіленген мерзімдерде әлеуметтік салық бойынша декларация табыс
етеді.
Әлеуметтік салық бойынша бюджеттік кезең күнтізбелік ай
болып табылады. Өз уақытында төленбеген әлеуметтік салық сомасы
мерзімі өткен берешектің әрбір күні үшін осы сомаларды төлеу
күнінде Қазақстан республикасы Ұлттық банкі белгіленген қайта
қаржыландырудың ресми мөлшерінде өсімді қоса есептеумен бюджетке
өндіріп алынады.
Салық заңдарымен белгіленген мерзімнің аяқталуы бойынша 180 –
күннен астам мерзімде әлеуметтік салық бойынша салық төлеушінің
декларацияны ұсынбауы декларация негізінде төленуі тиіс, бірақ
төленбеген салық сомасының 50% - процент мөлшерінде айыппұлды өндіріп
алуға алып келеді.
Әлеуметтік салықтың дұрыс есептелуімен уақтылы төленуіне
бақылауды Қазақстан республикасының заңдарына сәйкес салық органдары
жүзеге асырады. Әлеуметтік салық есептелмейтін төлемдердің тізбесі
үкіметаралық қоғамдық ұйымдар желесі бойынша төленетін гранттардың
қаражаттары есебінен жасалатын төлемдермен толықтырылады.
Салық саласындағы қайта құрулар уақыттың өткір талабынан туындап
отыр. Өйткені,нарықтық қатынастарға қатысты кәсіпкерлердің қызметін
қадағалау бұған тікелей байланысты.

2 ЭКОНОМИКАНЫ САЛЫҚТЫҚ РЕТТЕУ ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚАЗАҚСТАН ЭКОНОМИКАСЫ ҮШІН
МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ

1. Экономиканы салықтық реттеудің формалары мен түрлері

Мемлекет тарапынан экономикалық процестерді реттеу кез келген қоғамдық
жүйенің, соның ішінде қаржыны басқарудың ажырағысыз элементі болып
табылады.
Экономиканы мемлекеттік қаржылық реттеу – бұл макроэкономикалық тепе-
теңдіке және экономиканың жұмыс істеуінің әрбір нақтылы кезеңінде оның
үдемелі дамуына әсер ету үшін, сондай-ақ қаржы ресурстарын шебер
пайдаланудың күнделікті процесін қамтамасыз ету үшін шаруашылық жүргізуші
субъектіге мемлекеттің қаржылық ықпал жасауының нысандары мен әдістерін
мақсатты және нақты қолдану процесі.
Қаржылық реттеудің түрлері салықтық, бюджеттік, мемлекеттік-
кредиттік, кедендік-тарифтік, валюталық-қаржылық реттеулерді қамтиды. Осы
аталған экономиканы қаржылық реттеулердің ішінде салықтық реттеудің орны
мен маңыздылығы ерекше болып табылады. Экономиканы салықтық реттеуде тура
және жанама салықтар қолданылады. 7, 246 б
Нарықтық экономика кезінде экономикалық, соның ішінде қаржылық
нысандар мен әдістер арқылы жанама реттеме негізгі қолданыста болады.
Дүниежүзілік тәжірибе салықтық реттеуде келесідей реттеу әдістерін: салық
салуда – салықтардың мөлшерлемелері, салық салу жөніндегі жеңілдіктер мен
санкциялар, салықтық-бюджеттік ынталандыру және тежеу саясаттары, салықтық
бөлу және қайта бөлу, бақылау қызметтері жатады.
Сонымен қатар экономиканы мемлекеттік рететулердің негізгі
құралдарының бірі болып табылатын мемлекеттік бюджет, мемлекеттік
қаржылардың басқа да қорларының негізгі қайнар көзі салықтық түсімдер болып
табылады. Сондықтан мемлекеттің қаржы ресурстарын қалыптастырудың негізгі
көзі – салық жүйесі және оның басты функцияларының бірі болып табылатын
халыққа және шаруашылық қызме тетуші субъектілерге салынатын тура және
жанама салықтардың құрамы мен мөлшері болып табылады. 6, 64 б
Осыған орай қазіргі кездегі салық салу жүйесіндегі заңнамаларға сәйкес
салықтар фискалдық, реттеу, бақылау, бөлу сияқты негізгі функцияларды
атқаратындығын еске түсіре кеткен дұрыс. Фискалды функцияның мақсаты
жалпыға ортақ немес мақсатты мемлекеттік бағдарламаларды орындау үшін қаржы
құралдарын бюджетке жұмылдыру болса, ал қалған функциялар осы аталған
функциядан бастау алады. Яғни, салықтардың реттеу қызметі мемлекеттің салық
механизмі арқылы белгілі бір қаржы-экономикалық (ынталандыру, шектеу, ұдайы
өндірістік) мақсаттарға қол жеткізуге бағытталған. Бақылау функциясы
табыстар көрсеткіштері мен мемлекеттің қаржы ресурстарына деген
қажеттілігін салыстыру арқылы салық сомасын бағалау мақсатында кәсіпорындар
мен халықтың қаржы – шаруашылық қызметтерінің нәтижесін қадағалауға
бағытталады. Әлеуметтік немесе бөлу функциясы халықтың түрлі әлеуметтік
топтарының арасында әлеуметтік тепе-теңдікті сақтау мақсатында табыстың бір
бөлігін бір әлеуметтік топтан алып, әдетте әлеуметтік аз қамтылған
тұрғындар категориясы деп аталатын екінші топтарға қарай беру арқылы
қоғадық табысты қайта бөлуге бағытталған.
Салықтарды салу объектісі бойынша олар тура және жанама салықтарға
бөлінеді. Тура салықтар – салық төлеушінің кірісі мен мүлкінің тікелей
төленген салықтар. Олар өз кезегінде нақты және жеке салықтарға жіктеледі.
Нақты салықтар салық төлеушілердің мүлкінің кейбір түрлеріне (үй, жер,
кәсіп, ақшалай капитал) салынады. Жеке тура салықтар – бұл жеке адамдар мен
заңды ұйымдардың табыстары мен мүлкіне салынатын салықтар. Нақты
салықтардан айырмашылығы – жеке салық салу әрбір салық төлеушінің жеке
табысы мен мүлкін де, оның қаржы жағдайында ескереді. 4, 59 б
Жанма салықтар – баға немесе тарифке үстеме түрінде белгіленген салық
төлеушінің кірістері мен мүлкіне тікелей байланысты емес салықтар.
Жоғары деңгейдегі нарықтық қатынастар жағдайында мемлекет салық
саясатын өндіріс құрылымын өзгерту, территориялық экономикалық даму,
халықтың табыс деңгейін өзгерту үшін жалпы ішкі өнімін қайта бөлу арқылы
қолданады.
Қазіргі таңда салық саясатының 3 түрін ерекшелеуге болады.
Бірінші типтегі салық саясаты- бұл максималды салықтар саясаты. Бірақ
бұл саясатта салықтардың жоғарғы ставкалары шаруашылық субъектілердің
қызмет ынтасының төмендеуіне әкеліп соқтырып, мемлеттік бюджеттің өспеу
мүмкіншілігі бар.Жалпы ішкі өнімдегі салықтың шектік ставкасы әр түрлі
факторларға байланысты.Бірақ көптеген шетел экономист ғалымдарының
пайымдауы бойынша ,салық ставкасы жалпы ішкі өнімнің 50 пайызынан аспауы
керек.
Екінші түрі- бұл оптималды салықтар саясаты . Бұл саясат шағын бизнес
пен кәсіпкерліктің дамуына қолдай жасасып жағымды салықтық климатты
камтамасыз етеді. Бірақ бұл салық саясат түрінің кемшілігі, кәсіпкерлерге
мейлінше ставкалардың төмендеуі мемлекет бюджетіне түсетін кіріс көлемінің
азюына әкеліп, мемлекеттің әлеуметтік шараларды, бағдарламаларды іске
асыруына қаржы ресурстарының жеткіліксіздігіне себепкер болады.
Салық саясатының үшінші түрі – салық салу ставкаларының жоғары болуын
қамтамасыз етіп, бірақ мемлекеттің әлеуметтік бағдарламалардың іске
асыруына кең жолдың ашылуы,яғни іске асырылатын әлеметік бағдарламалар мен
шаралардың көбеюі. 2, 236 б
Макроэкономикада салық саясатының ынталандырушы және тежеуші түрлері
ажыратылады.
Ынталандырушы фискалдық саясат (фискалдық экспансия) – бұл саясат қысқа
мерзім кезеңде экономикадағы циклдік құлдырауды жою мақсатын қояды.Мұны
жүзеге асыру үшін мемлекет шығындарды (G) өсіріп, салық мөлшерін төмендету
арқылы немесе біріктірген, құрастырма шаралар арқылы жүзеге асырылады.
Ұзақ мерзімдік кезеңде салықты төмендету саясаты, өндіріс факторларының
ұсынысын кеңейтуге және экономикалық әлуеттің өсуіне алып келуі
мүмкін.Мұндай мақсаттардың жүзеге асуы кешенді салық реформасының
жүргізілуіне байланысты болады.Бұл шаралардың орындалуы Орталық банк
жүзгізетін тежеуші ақша – несие саясатымен және мемлекеттік шығындарын
оңтайландырумен байланысты.
Тежеуші фискалдық саясат (қазыналық шектеу) – экономикадағы циклдік
өсуді тежеу мақсатын көздейді.Бұл саясатты жүзеге асыру үшін, мемлекеттік
шығындар төмендеп (G), салық мөлшері (T) жоғарылайды немесе біріктірген,
құрастырма шаралар арқылы жүзеге асырылады.Қысқа мерзімдік кезеңде бұл
шаралардың нәтижесінде, өндірістің құлдырауы және жұмыссыздық деңгейінің
өсуі салдарынан болған сұраныс инфляциясын төмендетуге мүмкіндік береді
Ұзақ мерзімдік кезеңде өспелі салық (сынасы) жиынтық ұсыныстың
төмендеуіне және құлдыраушылық механизмін ашуға негіз болуы мүмкін.Бұл
құбылыс әсіресе төмендегі жағдайларда кездеседі: мемлекеттік шығындардың
азаюы бюджеттің барлық баптарында пропорционалды қысқарып, жүзеге асырылып
отырса және еңбек нарығының инфрақұрылымына мемлекеттік инвестиция
берілуінде басымдылық болмаса.
Қысқа мерзімдік кезеңде фискалдық саясат баланстық бюджеттің, салықтың
және мемлекеттік шығындардың мультипликаторы әсерімен байланысты болады.
Егер салық төлеу мөлшері ∆Т – ға төмендесе, онда қолда бар табыс Үd=Y-T
– ға өсіреді.Тұтыну шығындары сәйкес түрде (∆T*b) көлеміне өседі, бұл
жағдай жоспарланған шығындарды оңға қарай жоғары қозғалтады және тепе –
теңдік өнім көлемін Y1 – ден Y2 көлеміне өсіреді. 9, 221 б
Ол көлем:
∆Y=-∆T*b1-b (1)
Мұндағы ∆Y∆T=-b1-b салық мультипликаторы деп аталады.
Егерде мемлекеттік бюджетке берілетін салық мөлшері табыс динамикасына
тәуелді деп алсақ, онда салық функциясы төмендегідей түрде жазылады. T=t*Y
Мұндағы t – шекті салық мөлшерлемесі.
Бұл жағдайда тұтыну функциясы төмендегідей болады:
C = a + b (Y-t*Y) = a + b (1-t)*Y (2)
Ал салық мультипликаторының үлгісі төмендегідей:
Mt =-b1-b (1-t); мұндағы Mt – жабық экономикадағы салық
мультипликаторы.Жалпы салық функциясы төмендегідей:
T=Ta + t*Y (3)
Мұндағы Ta – автономды салық мөлшері, табыс мөлшерінен тәуелсіз.
t – шекті салық мөлшерлемесі.
Ашық экономикадағы тепе – теңдік өнім көлемінің үлгісі төмендегідей
болады:
Y=11-b (1-t) + m’* (a + I + G + g ) – b1-b (1-t) + m’*Ta, мұндағы -b1-
b(1-t)+ +m’ – ашық экономикадағы салық мультипликаторы.
Егерде фискалдық саясат экономикадағы мемлекеттік секторды кеңейту
мақсатын көздесе, онда циклдік құлдырауды тоқтату үшін мемлекеттік шығын
өседі, бұл құбылыс күшті ынталандырушы әсер береді.
Ал инфляцияның көтерілуін тежеу үшін, салық мөлшері өседі.Бұл
құбылыс салыстырмалы жұмсақ тежеуші шара болып есептеледі.
Егерде фискалдық саясат мемлекеттік секторды тежеуге бағытталса,
онда циклдік құлдырау кезеңінде салық төмендейді.Бұл жағдай салыстырмалы аз
ынталандырушы әсер береді.Ал циклдік көтерілу кезеңінде мемлекеттік
шығындар төмендейді, бұл инфляция деңгейін тез төмендетуге мүмкіндік
береді.
Экономикалық өзгерістеріне жауап қайтару механизміне байланысты
фискалдық саясаты дискрециялық және дискрециялық емес болып бөлінеді. Енді
әрбіреуіне тоқталып кететін болсақ:
Дискрециялық фискалдық саясат дегеніміз – үкіметтің арнайы шешімі
бойынша салықты, мемлекеттік бюджеттің сальдосын және мемлекеттік
шығындардың көлемін мақсатты бағытта өзгерту.Бұл шаралар төлем балансының
жағдайын, инфляция қарқынын, өнім көлемін, жұмысбастылық деңгейін өзгертуге
бағытталған.
Дискрециялық емес фискалдық саясат – жиынтық табыстардың циклдік
тербелістерінің нәтижесінде жоғарыда аталған шамалардың дағдылы
өзгеруі.Жалпы ұлттық өнімнің өсуі(кемуі) кезеңдерінде мемлекет бюджетіне
түсетін таза салық салымдарының дағдылы түрде өсуін(кемуі) дискрециялық
емес саясат қарастырады. 4, 222 б
Бұл салық экономикалық тұрақтылыққа әсерін тигізеді.Таза салық түсімі –
бюджетке түсетін жалпы салық мөлшері мен үкімет тарапынан берілетін
трансферттің арасындағы айырма.Дискрециялық фискалдық саясат экономикадағы
құлдырау кезеңінде жиынтық сұранысты ынталандыру мақсатында мақсатты түрде
мемлекеттік шығындарды өсіре отырып, немесе салық мөлшерін төмендетіп
мемлекеттік бюджетте тапшылық құрылады.Экономиканың өрлеу кезеңінде сәйкес
түрде, мақсатты түрде бюджет артықшылығы құрылады.
Үкіметтің дискрециялық фискалдық саясаты ішкі уакытша кешеуілдеумен
байланысты болады, өйткені мемлекеттік шығындар құрылымының және салық
салымы пайыз мөлшерлемесінің өзгерістері Парламентте ұзақ уақыт талқылауға
түседі
Дискрециялық емес фискалдық саясатта бюджет артықшылығы және тапшылығы
дағдылы түрде пайда болады, ол экономиканың кіріктірме тұрақтандырғышы
арқылы мүмкін болады.
Кіріктірме тұрақтандырғыш – үкіметтің экономикалық саясатын жиі
өзгертпей-ақ, өнім көлемі мен жұмысбастылық деңгейінің циклдік амплитудасын
төмендетуге мүмкіндік беретін экономикалық тетік.Өркениетті, дамыған
мемлекеттерде мұндай тұрақтандырғыш ретінде үдемелі салық салу, мемлекеттік
трансферттер жүйесі, жұмыссыздықтан сақтандыру және пайданы және пайданы
бөлуге қатысу жүйесі алынады.
Экономиканың кіріктірме тұрақтандырғышы дискрециялық фискалдық
саясаттың уақытша кешеуілдеу мерзімі ұзақтығының проблемасын салыстырмалы
түрде қарағанда әлсіретеді, жұмсартады, өйткені бұл механизмдер
парламенттің қатысуынсыз жұмыс істейді.
Экономика тұрақтылығының деңгейі тікелей циклдік бюджет тапшылығы мен
артықшылығы көлеміне тәуелді, бұл жағдай жиынтық сұраныс тербелісінің
дағдылы амортизаторы қызметін атқарады.

G, T
T’

T=Ta + t*Y
Бюджет
тапшылығы

G=const

Бюджет артықшылығы

G=Ga – γ *Y

Y1←Y0→Y2
Y
Сурет 1 – Салық-бюджет саясатындағы бюджет тапшылығы мен артықшылығы
сызбасы 8, 119 б

Циклдік тапшылық (артықшылық) – мемлекеттік бюджеттің тапшылығы
(артықшылығы), іскерлік белсенділіктің құлдырауы (өрлеу) және салық
түсімдерінің азаюының (өсуі) дағдылы жүзеге асуымен байланысты болады.
Циклдік өрлеу кезеңінде Y2 Y0 үлкен болады, сондықтан салық салымдары
дағдылы өседі, ал трансферттік төлемдер дағдылы төмендейді.Нәтижесінде
бюджет артықшылығы және инфляциялық дүргіліс төмендейді
Циклдік төмендеу кезеңінде Y2 Y0, сондықтан салық дағдылы түрде
төмендейді, ал трансферттер өседі.Қорыта айтқанда, салыстырмалы түрде өнім
көлемі мен жиынтық сұраныс өскерде бюджнт тапшылығы құлдырауды шектейді.
Циклдік тапшылықтың және артықшылықтың көлемі салық және бюджет
функциялары графиктерінің шұғыл тікшелігіне байланысты болады.Салық
функциясы (T) бұрыштық көлбеуінің шекті салық мөлшерлемесінің (t) көлеміне
тәуелді болады, ал мемлекеттік шығындар функциясының (G) бұрыштық көлбеуі -
γ көлеміне тең, бұл шама трансферттер сомасы мен табыс көлемі өзгерісінің
қатынасын сипаттайды.Сәйкес түрде, табыс деңгейі неғұрлым үлкен болған
сайын, соғұрлым мемлекеттен алынатын салық мөлшері жоғары және трансферт
төмен болады. 8, 121 б
Егерде ағымдағы табыстың динамикасынан тәуелсіз мемлекеттік шығындарды
(G) тұрақты деп жорамалдасақ, сол жағдайда да экономика тұрақтылығының
деңгейі жоғары болады, өйткені салық мөлшермесі (t) деңгейі жоғары болған
сайын, сәйкес түрде T сызығы “тікше” орналасады.T’ жағдайында циклдік
бюджеттік тапшылық және артықшылық көп болады.Сондықтанда T жағдайымен
салыстырғанда, жиынтық сұраныстың төмендеуі мен өсуіне кіріктірме
тұрақтандырғыш басымдау әсер етеді.Сол мезгілде экономиканың кіріктірме
тұрақтандырғышы фискалдық саясатының ұзақ мерзімдік мақсаттарына –
экономика әлуетінің өсуі мен өндіріс факторларының ұсынысын кеңейтуге
ынтаны бекіту мақсаттарына қарама – қайшы келеді.Инвестициялауға ынталы
болу, кәсіпкерлік тәуекелшілдікке және еңбекке салыстырмалы түрде қарағанда
әсері күштірек болады, өйткені салық функциясының қисығы жатыңқы, бұл
жағдай шекті салық салымының мөлшерін төмендету арқылы мүмкін болады.Бірақ
бұл төмендеу циклдік бюджет тапшылығы мен артықшылығының көлемі
қысқаруымен қатар жүреді.Демек, экономиканың кіріктірме тұрақтантырғыш
деңгейі төмендейді.
Фискалдық саясаттың қысқа және ұзақ мерзімдегі әсерлерінің біреуін
таңдау күрделі макроэкономикалық проблема болып есептеледі.Бұл проблеманы
шешу өркениетті мемлекет болсын, өтпелі кезеңдегі экономика болсын қиын
тиеді.Әлуетті деңгейде тепе – теңдік ЖҰӨ циклдік тербелісінің себебін
кіріктірме тұрақтандырғыш ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.