Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев Тәуелсіз Қазақстанның тұңғыш президенті

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 68 бет
Таңдаулыға:

Кіріспе: I. Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев Тәуелсіз Қазақстанның тұңғыш президенті.

Негізгі бөлім: II. Нұрсұлтан Назарбаев дүниежүзілік лидер
2.1 Тәуелсіздік стратегиясы
2.2 Егемді елдің Конституциясы
2.3 Теңге - - Тәуелсіз мемлекет нышаны
2.4 Жаңа дәуірдің жаңа астанасы
2.5 Қазақстан және Қазақстан халқының Ассамблеясы

Қорытынды

Әдебиеттер

КІРІСПЕ

Тақырыптың өзектілігі.
. Көп ұлтты мемлекетіміздің ынтымақтастығын берік ұстаған Елбасының ерен еңбегі, тарихтың парағына алтын әріппен жазылатынына сеніміміз мол.
Диплом жұмысының қысқаша мазмұны осы, көңіл қойып тыңдағандарыңызға көп рахмет!

I. Нұрсылтан Әбішұлы Назарбаев Тәуелсіз Қазақстанның тұңғыш президенті.

Нұрсылтан Әбішұлы Назарбаев 1940 жылы шілденің 6 Алматы облысы Қаскелең ауданы, Шамалған ауылында дүниеге келген.
1967 ж. Қарағанды металлургия комбинаты жанындағы жоғары техникалық оқу орнын бітірді. Экономика ғылымдарының докторы.
Назарбаев Қазақстан Республикасы Ұлттық ғылым академиясының, Халықаралық инженерлік академияның, Ресей Федерациясы әлеуметтік ғылымдар академиясының академигі. Әл-Фараби атындағы Қазақ мемлекеттік ұлттық университетінің құрметті профессоры. Беларус ғылым академиясының құрметті мүшесі. М.В. Ломоносов атындағы Мәскеу мемлекеттік университетінің құрметті профессоры.
Нұр Отан Халықтық демократиялық партиясының Төрағасы, Қазақстан халықтары ассамблеясының төрағасы. Қазақстан Қарулы Күштерінің Жоғары Бас Қолбасшысы. Дүниежүзілік қазақтар қауымдастығының төрағасы.
1960 жылдары Қарағанды металлургия зауытында еңбек етті. Қазақстан Магниткасының 50 жылдық тарихы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың осы комбинатта 20 жылдай еңбек етуімен айшықталады. Сол кездер Без правых и левых атты өзінің кітабында толық қамтылған. Жалпы, Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев жайында жазылған кітаптар, поэма, мақалалар жеткілікті. Өмірге 1940 жылдардан кейін келдік. Ұлы Отан соғысын көрмесек те оның зардабын сездік, социалистік қоғамның ғаламаты мен сұмдығын, қайта құрудың қияметін бастан кешірдік, одан XX ғасырдан астық, бүгінде тәуелсіз елімізде өмір сүріп жатырмыз. Ол кезде коммунизм қоғамында өмір сүру түсімізге кірсе кірген шығар, бірақ дәл осындай тәуелсіз Қазақстанда өмір сүреміз деген үш ұйықтасақ та түсімізге кірмейтін, - дейді өзінің еңбектерінде Елбасы. Назарбаевтың түбінде Алматы жаққа барып қалатынына сеніміміз мол болатын, дәл егеменді Қазақстанның тұңғыш Президенті болады десе, ол кезде бұл ойымызды әулиелікке жорыр едік. Қалай болғанда да, Қазақстанды Егеменді ел деп жариялап, оның тұңғыш Президенті болып сайланып, елімізді бүкіл әлемге таныту бақыты Қарағанды металлургия комбинатындағы домна пешінде жұмыс істеп, сомдалып шыныққан азаматқа бұйырды. Нұрсұлтан Әбішұлы мемлекет ісіне араласқан уақыт қайта құрудың қарсаңы мен оның арпалысына дөп келгені белгілі. Сол уақытта әлеуметтің Назарбаевты таңдауы кездейсоқ емес. Тандауы дегеннен гөрі Назарбаевтың әлеуметті таңдандыруы десек, дұрыс болады. Ат төбеліндей шоғырдың емес, бүкіл елдің мүддесін қорғауға келгенде темірдей тегеурін мен жүйелі тәртіпті ел басқаруда да шебер қолдана білгендігінде. Бүгінгідей бүкіл елді сүйіндіріп отырған темірдей тегеурін қалай, қайдан бастау алды? Әрине, әкенің ықпалымен, ананың сүтімен. Дей тұрсақ та, шойын қорытудағы от-жалынмен арбасу тіпті бөлек. Шойын тасқынын қақпалап бір арнаға жіберу тек қана арнайы білімнің болуын аздық етеді. Өйткені домна пеші мылқау, оның ішінде неше түрлі дүлей арпалыс жүріп жатады. Осы ғаламаттың жанында тұрып буырқанып, бусанып, жанартаудай от шашатын уақытын тылсым түйсікпен мөлшерлей алмасаң қапы қаласың. Мүлт бассаң болды, қылғыта салады. Әу баста шойын қара қоймалжыңданып, іле-шала қып-қызыл отқа айналып, шарқ-шұрқ етіп сұрапыл алау лап бергенде сескеніп, тіксінбейтін жүрек болмайды. Осының барлығы қас-қағым сәтте сабасына түсіп, жайбарақат күйге еніп, сұйық зат самарқау жылжып, ағып жатқанын елестетсең жаның жай тауып, шабыт кернейді. Көзіңді ашып-жұмғанша қауіп пен қатерді, шаттық пен шабытты үйіп-төгіп, өз басыңнан өткеретін горновой деген мамандықтың қыр-сыры адам психологиясындағы таңғажайыптарды түсініп, оларды тап басып, дер кезінде сезіне білуге Қазіргі Ұлт көшбасшысы Н.Ә. Назарбаевты баулыды. Ең алдымен, осы сатыдан өтіп, сосын комсомол, партия қызметтерінде ысылып шыққан Назарбаев егемен Қазақстанның Президенті болып сайланғанда, халықтың бойында ризашылық пен қанағат сезімі басым болды.
Теміртау қалалық комсомол комитетін басқару Нұрсұлтанның пешенесіне жазылған болу керек, ақырында 1969-1971 жылдары осы аталмыш ұйымды басқарды. Жастарды ұйымдастырып, бір арнаға жұмылдыру қай уақытта да оңай іс болмағаны белгілі. Қалауын тапса, қар жанады дегендей, сол жылдары қалалық комсомол ұйымының беделі өсіп, өрлеп тұрды. Бұрынғы комсомол басшылары коммунистік партияның әкелік қамқорлығын мадақтаудан аспаса, Нұрсұлтан Әбішұлы қаладағы алып өндірістер мен құрылыс басшылары жастарға немқұрайды қарап, олардың ынталы да сапалы жұмыс істеулеріне қажетті жағдай жасамай отырғанын қатты сынады. Бұл бұрынғылар айта алмаған батылдық болғандықтан, орталық ақпарат құралдары жарысып жазып жатты. 1971 жылы желтоқсан айында болған Теміртау қалалық партия комитетінің есеп-беру сайлау конференциясында Жастардың өнерпаздық шығармашылығын одан әрі өркендетуге, спорт пен дене шынықтыруды дамытуға қолайлы жағдай жасалмай отыр. Металлургтердің мәдениет сарайы мен спорт кешенінің құрылысы тым ұзаққа созылып барады. Алдағы уақытта бас мердігер - Металлургжилстрой тресінің басшылары бұған жеткілікті көңіл бөлгендері жөн деп кесіп айтқан еді. Сол уақытта жастардың жоғын жоқтаудың саяси астары терең болды. Себебі, 1959 жылғы Теміртауда болған жастар көтерілісінің сызаты әлі де сезіліп тұратын. Осы тұрғыдан алғанда жастарға деген қамқорлықтың түбегейлі түзелмеуі Назарбаевтың айтуымен өндіріс, құрылыс басшыларын селт еткізсе, жастар оған қызу қолдау көрсетті. Дәл осы уақытта тауды бұзып, тасты жарып Назарбаевтың жастар өміріне ара түсуі елді дүр сілкіндірді. Назарбаевтың феномені дәл осы сәттен бастап бүр жарғанына еш күмәніміз жоқ. Өткен жылдың аяғында Астанадағы студент жастар әділетсіздікке шыдамай толқу үстінде болғанда, Елбасының кесімді, шұғыл шешім қабылдауы осы ойымызды дәлелдей түседі. Бұл жастар жаттап жырға, қарттар аңыз-ертегіге айналдыратын өнегелі іс болды. Әрине, әрбір адам дүниеге феномен болып жарыққа шығады, ал оны өмір бойы дәлелдеп өту екінің бірінің пешенесіне жазылмаған. 1971 жылы Назарбаев Теміртау қалалық партия комитетінің екінші хатшысы, ал 1973 жылы күзде Қарағанды металлургия комбинаты партия комитетінің хатшысы болып сайлан - ды. Бұл кезде зауыт мемлекет жоспарын орындай алмай, дирек - торлар мен негізгі цехтардың бастықтары жиі ауы - сып, мамандар жетіспей, кадрлар орныға алмай, осы - ның салдарынан апаттар көбейіп, елдің ең - се - сін кө - тертпей тұрған. 1969-1973 жылдары директор бол - ған П.П.Мишин өзімен бірге бас инженерден бас - тап, негізгі цехтар мен бөлімдердің бастықтарын алып келді. Аттай алты ай өткеннен кейін оларға жұмысты ұйымдастыра алмады деген айып тағып, Магнитогорск, Чероповец, Запсиб металлургия зауыттарынан шақырылған мамандармен ауыстырды. Жергілікті мамандарға сенім көрсетілмеді, ал ұлттық кадрларды ешкім есіне алмайтын. Бұның қалай дейтін партком хатшысы болмады. Ақырында Мишиннің өзін жұмыстан алды. Алдын ала айтар болсақ, тек қана жергілікті мамандарға сенім артқаннан кейін ғана за - уыт жұмысы алға басты. Осы өзгерістің басы-қасында болған Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев болатын. Жаңадан іске қосылып жатқан цехтар негізінен Кеңес Одағында бұрын болмаған, технологиясы игерілмеген соған қарамай жоспар олардың жобалық қуатына сай белгіленіп, онсыз да оңалмай тұрған комбинат жағ - дайын одан сайын күрделендіріп жіберген. Мем - ле - кеттік жоспарды орындау заң деп даурыққанымен оның орындалмауы, жүзеге аспауы тек қана бір адамға қатысты емес еді. Партияда адамдар арасындағы нақты ұйымдастыру жұмысы тек қана қағаз жүзіне ауысып, жоғарыдан төмен, төменнен жоғары ақпараттар легі тасқындаған да, барлық ауырлық мұндайда бастауыш партия ұйымдарына, әсіресе, өндіріс парткомдарына түсетін. Ел экономикасына қомақты үлес қосып отырған өндіріс орыңдарындағы партия ұйымының жай-жап - сарынсыз жоғарғы жаққа ақпарат беру ақылға сыймас еді. Өндіріс өнімі межеден кем түсіп жатқанда партия ұйымының жанкешті жұмысы еске алынбайтын, ең бастысы, адам факторы деп нығыздалғаныменен, онымен ешкім санаспайтын. Назарбаев металлургия зауытына хатшы болып келгенде осындай шым-шытырық қарама-қайшылықтардың бүкіл жүйені жаулап алған кезімен тұспа-тұс еді. Аталмыш кәсіпорын облыс, республиканы былай қойғанда, Кеңес Одағына белгілі болғандықтан, зауыт басқармасына, әсіресе, директоры мен партком хатшысына жүктелген міндет өте зор болған. Алып өндірістің тұрақсыз жұмыс нәтижесі көбіне сор болып, қала, облыс көлеміндегі лауазымды қызмет иелерінің түн ұйқысын төрт бөлетіні де шындық еді. Сол кездегі Теміртау қалалық партия комитетінің бірінші хатшысы А.Анохин: Директорды жаңарттық, партия комитетіне жас, нағыз металлургті жібердік, енді ұйқымыз тыныш болатын шығар деуі де тегін емес еді. Н.Ә. Назарбаев партия комитетіне келе сала, былай қарағанда, көзге іліне бермейтін, бірақ та өте ұтымды аппараттық тәсіл енгізді. Жоспар мен өнім сапасының тағдыры шешіліп жатқан іс басындағы өндірістік партком хатшыларыменен апта сайын кездесіп, өндірістің жұмысын, кадр мәселесін, ұйым жұмыстарының бағыт-бағдарын анықтап отырды. Бұл кездесулерде партком хатшысына ашық пікір айтуға, онымен еркін әңгімелесуге мүмкіндік алған төменгі сатыдағы партия жетекші - лерінің қанаты қомданып, жаңа серпіліс, жұмыс ауқымында соны леп пайда болғаны да шындық еді. Ұйымдастыру жұмысы едәуір алға жылжып, комбинат парткомының аяқ алысына күдікпен қарағандардың қабақтары ашыла бастады. Дей тұрсақ та, тоқмейілсудің ауылы алыс болды. Шешілмей жатқан технологиялық, техни - калық, әлеуметтік проблемалардың сан жетпей - тін - дігінен комбинат жұмысының жиі-жиі тоқтауы әлі де орын алып отырған. Сондай күндердің бірі - 1974 жылдың 30 сәуірінде дәл Бірінші мамыр мейрамына қараған түнгі ауысымда бірінші жұқарту цехында үлкен өрт шыққан. Ол кездегі жазылмаған заң, бірақ мұқият орындалатын дәстүр бойынша осындай апатқа жол бергендер міндетті түрде жұмыстан босатылатын. Партия тарапынан берілетін сөгіс өз алдына. Әркезде кінәлі болып табылатын да осы орта буындағы инженер-техник мамандар болатын. Көп кешікпей шыққан өрттің себебі парткомда қаралады. Мәжілісте жобалау институттарынан, авторлық бақылау басқармасынан, күрделі құрылыс бойынша дирек - тордың орынбасары, тағы да басқа негізгі бөлімдердің басшылары қатаң сынақтан өткен. Цехтарды жобалау кезінде мамандардың ұсыныстарының ескерілмеуі, одан кейін құрылыс-монтаж кезіндегі өрескел қателіктер - осының барлығына немқұрайды пиғыл көрсетіп отырған директордың өндіріс жөніндегі орынбасарының, тағы да басқалардың жауапкершіліктері қаралып, қатаң сынға алынды. Кемшіліктердің себебі мен салдары зауытта істей - тіндердің бәріне белгілі болатын. Ақиқаты басқада еді. Партком хатшыларының көбі болашақта партия ісімен айналысып, мансап қууды жоспарламайтын. Неге десеңіз, сол кездерде партия жұмысынан өткендерді саяси сауаты ашылғандар санатына қосып, өндірістегі жауапты басшы жұмыстарға жіберу дәстүрі болатын. Оның үстіне сол кездегі партия саясатының басты міндеттерінің бірі ... өндіріс басшыларының беделін көтеру арқылы мемлекеттік жоспарды орындау деп міндет қоятыны тағы бар. Сондықтан да партком хатшылары апат, тағы да басқа келеңсіздіктер орын алғанда мамандарды байыбына бармай, атүсті шешім қабылдап, көбінесе жұмыстан босатып, сөгіс жариялап, жоғарғы жаққа мен шара қолдандым деп есеп беріп, тыныш отыратын. Осындай бір-біріне керағар жайттар қаулап тұрғанда болған апатқа түпкілікті, жіті көз жіберіп, жан-жақты, ешкімді алаламай баға беру зауыт ұжымын дүр еткізді. Наконец-то появился нормальный секретарь парткома, - деген ризалық пікірлерді күніне сан рет естіліп жатты. Куда он денется, скоро его поправят, будет он ручным как миленький дегендер де жеткілікті болды. Әрине, бұлар жапа шеккен лауазымды қызмет иелерінің жандайшаптарынан көбірек естілетін, бірақ олардың үміттері ақталмады. Олардың сенгендері сол кездегі зауыт директоры О.И.Тищенко болды. Бұл кісі шын мәнісіндегі үлкен ұйымдастырушы, адамдармен жұмыс істеуді терең меңгерген, металлургия саласын бес саусақтай білетін қажырлы да қайратты адам болған. Үлкен өндірісте директор мен партком хатшысының арасы үнемі жарқын, жайдары бола бермейтіні де белгілі. Сол себептен де екі қошқардың басы бір қазанға сыймайды дегенге сенгендер қатты қателесті. Екеуі бірдей бір арбаға жегіліп, үлкен өнегенің үлгісін көрсете білді. Ең бірінші, комбинат басшылары жұмыс - шылармен қоян-қолтық араласып кетті. Әрбір жұма сайын цехтарда болып, жұмысшылармен емін-еркін сұхбат жасады. Бұрын басшылардың атын ғана естіп, жүздесу - ді былай қойғанда, енді, міне, олар бас иіп алдарына келді. Басты мақсат - адамдарды тыңдау, сын-ескерт - пелерін орындау. Осындай кездесулерден кейін жұмысшылардың айтқандары жіпке тізіліп, комбинат, цех бойынша бұйрықтар шығарылып, олардың орындалуы қатты қадағаланды. 1974 жылы Теміржол басқар - масында болған кездесуден кейін үлкен проблема шешілген. Ол - темір доңғалақтарының табандарын жонатын арнайы станоктың сатылып алынуы еді. Ол кезде комбинаттағы жол торабының ұзындығы 328 шақырымды құраған, 60-тан астам тепловоз, думпкар, шойын, болат, шоқ таситын ыдыстарды қосқанда барлығының саны 500-ден асып жығылатын. Солардың доңғалақтарының табандары ұзақ қолданғандықтан тозып кетеді. Бұндай жағдайда оларды қолдануға болмайды. Өйткені бұл үлкен жол апатына әкеліп соғады. Сондықтан да оларды дер кезінде жонып, тазартып отыру қажет болған. Осы жұмыс комбинатты үлкен шығынға батыратын. Бір жол бар - арнайы станок сатып алу қажет. Ол станок металлургия саласының жабдықтау жүйесінің тізімінде жоқ. Сондықтан бұған Н.Ә. Назарбаев араласып, партияның Орталық Комитеті (Мәскеу) арқылы осы күрмеуі қиын түйінді шешкен. Ұйымдастыру жұмыстары тек осыменен шектеліп қалмаған айына бір рет бригадирлерді, аға жұмыс - шыларды Металлургтер сарайына жинау дәстүрге айналды. Одан кейін жылына бір рет инженер-техниктерді жинап, келелі әңгімелер өткізуді дағдыға айналдырды. Осының арқасында талай-талай күрделі техникалық, технологиялық түйіндер шешіліп жатты. Жұмыс - шылардың айтқандары орындалып, іске аса бастаған соң елдің басшылыққа сенімі артты. Жұмыс барысына жаңа леп, екпін пайда болып, шығармашылық ахуал орнығып, өз нәтижесін бере бастады. Осының арқасында комбинат жұмысы тұрақталып, жоспар орындалып, металлургтердің материалдық жағдайы түзеле бастады. Бірақ та негізгі мәселелер шешілмей жатқан. Ол металлургтердің әлеуметтік жағдайы болатын. Осы мәселені 1974 жылы Назарбаев жеке-дара қолға алып, Кеңестер Одағы коммунистік партиясының саяси бюросына хат жазып, ол хат сонда қаралып, оң шешімін тапты. 3 жылдың ішінде әрбір жыл сайын 80 мың шаршы метр тұрғын үй, 1660 сәбиге арналған екі балабақша, екі кәсіподақ училищесі, металлургия техникумы, институт ғимараттары, спорт кешені, т.т. жоспарға кірді. Осылардың барлығы іске асты. 1989 - 1991 жылдары - Қазақстан Компартиясы Орталық комитетінің бiрiншi хатшысы. Бір мезгілде 1990 жылғы ақпан-сәуір аралығында Қазақ КСР Жоғары Кеңесiнiң төрағасы болды.
1990 жылғы наурызда он екінші сайланған Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің сайлауы өтті. Бұл әкiмшiл-әмiршiл жүйенің ықпалы әлі де болса жеткілікті болып тұрған жағдайдағы республиканың жоғары заң шығару органының алғашқы неғұрлым демократиялық сайлауы болатын. Сайлау алдындағы тартысқа 360 депутаттық мандат үшін екі мыңнан астам үміткер қатысты. Республикалық қоғамдық ұйымдардан 90 адамның сайланғаны да аталған сайлаудың бір ерекшелігі болып табылады. Бұл сайлау толыққанды саяси партиялар болмаған жағдайда өткенімен, тоталитарлық жүйенің өзгеру процестеріне бұлжымас сипат берді. 1991 жылы 1 желтоқсан күні тәуелсіз Қазақстанда тұңғыш президенттік сайлау өткізілді. Қазақстандық сарапшы, саясаткерлердің бірі 18 жыл бұрынғы жалпыхалықтық сайлауда бүгінгідей кәсіби түрде бұрмалау болған жоқ десе, екіншілері ол тұста Назарбаев беделді жалғыз үміткер болған еді дейді.
Әзімбай Ғали, саясаттанушы: - 1991 жылғы жалпыхалықтық президент сайлауында Н.Назарбаев халық алдында беделге ие жалғыз үміткер болды. Бұл сайлау алдында болған ірі уақиғалармен байланысты. Сондықтан сайлауды әділ өтті деп ойлаймын.
Тұңғыш сайлаудан кейін қабылданған соңғы 1995 жылғы Ата заңда біздің елде жұмсақ авториторизмнің көріністері күшейді. Менің ойымша, соның әсерінен біз көршілес Орта Азия елдерінен экономикалық, әлеуметтік тұрғыда көш ілгері алға оздық. Әрине, тілге, дінге байланысты түйткілді мәселелер бар. Бірақ, олар алдағы жылдары шешіледі деп санаймын.Жалпы, демократия - жақсы нәрсе. Бірақ біздің жағдайда ол кейде елге қауіп төндіретін сияқты. Себебі, біз сияқты егемендігі нығаймаған елге түрлі-түсті төңкеріс, сепаратизм сынды қатерлер бар деген өзінің саяси сараптамасында.
Қазақ КСР Президенті қызметін тағайындау және Қазақ КСР Конституциясына (Негізгі Заңына) өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы 1990 жылғы 24 сәуірдегі Қазақ КСР-інің Заңымен Қазақ КСР Президентінің қызметі тағайындалып, еліміздің алғашқы Президенті болып Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев сайланды.1991 жылдың 1 желтоқсанында тұңғыш рет Қазақстан Президентінің жалпыхалықтық сайлауы өтті. Сайлау нәтижесінде Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев сайлаушылардың 98,7 пайызының қолдауына ие болды. 1995 жылдың 29 сәуірінде жалпыхалықтық референдумның нәтижесінде Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың өкілеттігі 2000 жылға дейін ұзартылды. 1999 жылдың 10 қаңтарында Н. Назарбаев 79,78% дауыс алып, баламалық негізде Қазақстан Республикасының Президентi етіп сайланды. 2005 жылдың 4 желтоқсанында сайлаушылардың 91,15 пайыз дауысын алып, Қазақстан Республикасының Президенті болып қайта сайланды.
Нұрсұлтан Назарбаев туралы көптеген кітаптар шығып жатыр, соның бірі Ұлыбританиялық белгілі биограф жазушы - Джонатан Айткеннің қазақ тілінде Нұрсұлтан Назарбаев және Қазақстанның қарышты қадамы атты кітабы шықты.
Онда президенттік мәдениет орталығында өткен кітаптың беташарында оның авторы мен президенттің үзеңгілес достары тың туынды туралы пікірлері мен оның басты кейіпкері - Қазақстан басшысының мемлекет құру жолындағы еңбегі жөнінде пікір алысты. Әлемге танымал биограф-жазушы Джонатан Айткеннің бұл кітабы осыған дейін ағылшын және орыс тілдерінде жарық көрген болатын. Енді сырт көз сыншы - жазушының Қазақстан президентінің балалық шағынан бастап бүгінге дейінгі азаматтық жолы туралы туындысы қазақ тілді оқырманның көзайымына айналды.
Қуаныш Сұлтанов, ҚР Парламенті Сенатының депутаты:
- Сырттан келген адам өзі жазушы, журнлист ретінде, екініші жағынан саясаткер ретінде және сырт көз ретінде өзінің салыстырмалы сараптамаларын жасаған, сондықтан бұл қазақ тарихында, мемлекеттік тарихымызда өте жұрттың назарын аударатындай кітап болады деп ойлаймын.
Сауытбек Абдрахманов, Егемен Қазақстан республикалық газеті АҚ президенті:
- Джонатан Айткен кітабының Нұрсұлтан Назарбаевтың бүкіл өмірін әдемі өріп шығып, оның шын мәнінде дүние дидарындағы санаулы саңлақ саясаткерлердің бірі екенін нақты дәлелдеуі кітаптың құндылығын ерекше арттыра түседі.
Кітап естеліктерге бай, президент өмірінің бұрын көп айтыла қоймаған тұстарын да тауып, тоқталған. 1987 жылдың қаңтары. Талдықорған облысында ядролық қаруды сынау үшін жаңа полигон салу жөнінде шешім шықты. Мәскеуден телефон шалған жоғары мәртебелі шенеунік Нұрсұлтан Назарбаевқа осыны айттып, дереу жер бөліп, арнайы делегацияны қарсы алуға әзірленіңіздер дейді.
- Кешіріңіздер, - деді Нұрсұлтан Назарбаев, - мен Қазақстан үкіметінің басшысы бұл туралы неге қазір алғаш естіп тұрмын? - Оның қандай айырмашылығы бар, - деп міңгірледі кеңестік әскери аппараттың талабына біреудің күмән келітргеніне қынжылған шенеунік, - жоба жасалған, Орталық Комитет келісті. Біз жіберген құжатқа жай ғана қол қойыңыз және айтқандай етіп істеңіз! Нұрсұлтан Назарбаев мұндай құжатқа қол қоймайтынын, ол ол ма, оның қайта қаралуына талап ететіндігін айтты. Тек солай істеп көріңіз! - деген ышқынған дауыс естіледі. Мәскеумен әңгіме осымен үзілді. Джонатан Айткен. Нұрсұлтан Назарбаев және Қазақстанның қарышты қадамы кітабынан.
Ең қиын кезеңде президент Назарбаев ел тізгінін қолына алды. Енді ғана тәуелсіздігін жариялаған мемлекеттің жолында көп кедергі кездесті. Мәселен, Ресейдің өзінің жаңа банкноттарын Қазақстанға да арнап шығарамыз деген уәдесі жеме-жемге келгенде бекер болып шықты, - деп жазады Джонатан Айткен.
Бұл шешім туралы Назарбаев 1993 жылы 30 маусымда Черномырдиннің телефон соғуынан бірақ-ақ білді. Ресей премьер-министрінің хабары талқылауға жатпайтын, орындалып қойған дерек ретінде ұсынылды. Бұл Назарбаевты қатты ашындырды. Мен сол кезде де, иә, қазір де бұл әділдік емес деп есептеймін, - деп еске алады ол. Біз Ресейге және өзіміздің тату көршілік байланыстарымызға сендік. Бұл қадам Қазақстан үшін ашық күнгі найзағайдай болды. Джонатан Айткен. Нұрсұлтан Назарбаев және Қазақстанның қарышты қадамы кітабынан.
Каспий теңізінің құқэи шеберлігінің арқасында Каспийге қатысты қазақ елінің мүддесі оң шешімін тапты, дейді жазушы кітабында.
Каспий теңізі бойынша таластың бір бөлігі әзіл-қалжың арқылы шешілді. Бұл жәйтті Назарбаев былайша еске алады. Мәскеудегі кездесулердің бірінде Ельцин маған: Теңізді Ресейге бер деді. Мен оның жүзіне қарап, айтқаны әзіл емес екенін түсіндім де: Жақсы, ендеше Ресейге бізге Орынбор облысын берсін. Айтты-айтпады, Орынбор бір кезде Қазақстанның астанасы болды ғой, - деп жауап бердім. Сіздердің Ресейге қояр аумақтық талабыңыз бар ма? деп сұрады ол. Әрине, жоқ, - деп жауап бердім. Екеуміз бірдей күлдік. Джонатан Айткен. Нұрсұлтан Назарбаев және Қазақстанның қарышты қадамы кітабынан.
Кітаптың тұсау кесеріне Нұрсұлтан Назарбаевтың үзеңгілес достары да келіп, естелік әңгімелер айтқан. Жаңа туындыға пікірлерін білдірді. Қазақтың қонақжайлылық дәстүрімен қонаққа шапан жабылды. Кітаптың беташары қарсаңында Джонатан Айткен журналистерге сұхбат берген болатын. Онда автор қазір Қазақстан туралы тағы бір тың туындыны қолға алып, қалам тербеп жатқанын мәлім етті.
Джонатан Айткен, биограф-жазушы:
- Менің бірінші кітабым қайталанбас тұлға, теңдессіз көшбасшы туралы болды. Енді қолға алған екінші кітабым президент Назарбаев өз қолымен құрған мемлекеттің портреті болады. Мен Қазақстанда талай рет болдым және әр келгенімде сіздердің елдеріңізден жаңа, қызықты дүниелер таптым. Қазақстан ешбір елге ұқсамайтын өзгеше сипатқа ие ел, мен жаңа кітабымда осы сипаттың сырын әлемге танытқым келеді, - деді. Кезінде Ұлыбритания үкіметінің, парламентінің мүшесі болған Джонатан Айткен саясаттан кеткеннен кейін әлемнің белді тұлғалары туралы өмірбаяндық кітап жазумен шұғылданып келеді. Оның АҚШ президент Ричард Никсон бастаған көптеген әлемге әйгілі тұлғалар туралы жазылған 12 кітабы бар.
Қазақстан Республикасының Ұлттық кітапханасында "Нұрсұлтан Назарбаев - Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті" атты кітап көрмесі ашылды.
Елбасының мерейтойына орай - лас - - ты - рылған көрме мақсаты - Мем - лекет бас - шы - сы Н.Назарбаевтың өмі - рі мен саяси қызметі жайындағы Ұлттық кітапхана қо - рын - дағы отан - дық және шетелдік басы - лым - дар - ды кеңінен таныстыру. Бұл көр - мені Тәуелсіз Қазақстанның қа - лып - тасу жылдарының тарихи ше - жіресі десе де болғандай.
Негізінен жеті бөлімнен тұратын көрмеге қазақ, орыс және шет тілде - рін - дегі 1 мыңнан астам басылым қойы - лып, оларда Елба - сы - ның өмір жо - лы: жастық шағы, есейіп, ең - бек - ке ара - ласқан жылдары, саяси және қо - ғам - дық қызметі қамтылған. Сондай-ақ Мем - лекет басшысы туралы әлем саясат - кер - лері - нің ой-пікірлері, ақын-жазушылар шығар - ма - ларының топтамалары бар.
"Менің Қазақстаным" атты бөлім Тәуел - сіз Қазақстанға арналып, ондағы құжаттар еліміздің қысқа мерзім ішінде жүріп өткен жолын, тарихи оқиға - лар - ды суреттесе, екінші бөлім "Н.Назар - баев - тың еңбектері" деп ата - лып, Елбасының кітаптары, баяндамалары мен сөздері, жол - дау - лары мен үндеу - лері, сұх - бат - тары мен мақалалары, құт - тықтаулары қам - - тыл - ған. Олардың ішін - де әр жылдары жарық көрген "Әді - лет - тің ақ жолы", "Тәуел - сіздігімізге бес жыл", "Ға - сыр - лар тоғы - сын - да", "Тарих тол - қы - нын - да", "Еуразия жүре - гін - де", "Қа - зақ - стан жолы", "Сындарлы он жыл", "Қалың елім қазағым", т.б. кітап - тары қойылған.
Келесі "Өмірі мен қызметі" бөлі - мінде Елбасының өмірбаяны, оқыған жыл - дары мен еңбек жолының баста - луы, Қазақстан Рес - - пуб - - ли - ка - сы - Пре - зи - дентін сайлау және ұлықтау, ха - лықаралык наградалар мен кұрметті атақ - тары туралы әде - - биеттер бар. "Мем - л - е - кет және Пре - зидент" бөлімінде президенттік билік пен мем - ле - кеттік басқару, заңдық-құқықтық саясат, Конс - титуция туралы әдебиеттер көрсетілген.
"Ішкі саясат" бөлімінде Елбасы - ның әлеуметтік-экономикалық сая - са - ты, оның "Қа - зақстан - -2030" Стра - тегиялық бағдар - ла - масы және Қа - зақстан халқына жыл сайынғы жолдау - ла - рымен, Қазақстан өңірле - ріне жаса - ған жұмыс сапарларымен, Астана қа - ласын дамыту туралы материалдармен, сондай-ақ елімізде тұратын этностар - дың жара - сымды дос - тығы мен ын - ты - мақ - - тастығы жө - нінде жүр - гізіп отырған саясаты, Қа - зақстан халқы Ассам - блея - сы туралы материалдармен танысуға болады.
Ал "Сыртқы саясат" бөлімінде таяу және алыс шетелдермен халық - аралық қатынастар, Шанхай ынты - мақтастық ұйымына, Еуразия - лық одаққа қатысу, Қазақстанның 2010 жылы ЕҚЫҰ-ға төрағалық етуі жайлы мате - риалдар ерекше орын ала - ды. Қорытынды бө - лім - де Прези - денттің Ұлттық кітап - ха - нада болғаны туралы материал - дар жинақталған.
Сондай-ақ көрмеге келушілер "Нұр - сұлтан Назарбаев - Қазақстан Рес - - пуб - - ли - ка - сы - ның Тұңғыш Прези - ден - ті" атты электрон - дық кітап - ха - надағы 1993 жылдан бастап жүр - гі - зіліп келе жатқан мәлімет - тер база - сына кірген Н.На - зарбаевтың өмірі мен қыз - меті туралы 16620 библио - гра - фиялық (қазақ тілінде - 7011, орыс ті - лінде - 8304, шет тілдерінде - - 1305) мәлімет - термен және жазба - лар - мен де таныса алады. Ол жыл сайын жаңа ақ - - парат - тармен толықтырылып отырады.
Көрмеге келушілер Тәуелсіз - дік - тің 20 жылдан астам тарихы мен Астана күніне және Елбасы Н.Назарбаевтың мерейтойларының құрметіне арналған және "Ел - басы. Тәуел - сіз - дік. Алматы" атты фотошежіре кітабы - мен де таныса алады. Баршаға аян, ел тәуелсіздігіне тиянақ болған барлық істің бастауы Алматыда басталды. Тәуелсізді - гі - міздің тұсауы Алматыда кесілді. Қазақстанның Туы, Елтаңбасы мен Әнұраны, төл теңгесі де Алматыда дүниеге келді. Тәуелсіздігіміздің алғашқы тамыр жаю жолы Алматыда қалыптасты. Елбасымыздың: "Ал - маты - біздің Тәуелсіздігіміздің алтын бе - сігі, мемлекеттігіміздің алтын діңгегі", деуі де сондықтан болатын. Бұл құнды сыйлық "Ал - маты ақшамы" газетінің жанынан "Алматы ақшамының" кі - тапханасы" сериясы бойынша Алматы қаласы әкімдігінің қолдауымен "АRNА-В" баспасынан жарыққа шықты. Алматы қалалық ішкі саясат бас - қар - масының мемлекеттік әлеуметтік тап - сы - рысы аясында кітапты "Азаматтық баста - малар орталығы" қоғамдық бірлестігі шығарды. Жоба авторы - "Алматы ақшамы" газетінің бас редакторы Қали Сәрсенбай. Көрме өзінің бай деректерімен молыға түсуде. Мәжіліс Назарбаевқа ұлт лидері көшбасшысының мәртебесін беретін заңнамаға түзетулер жобасын мақұлдады (толықтыру 3).
Астана. 12 мамыр. ҚазТАГ - Дина Ермағанбетова. Парламент мәжілісі сәрсенбі күні кеңейтілген отырысында кейбір конституциялық заңдарға тұңғыш президент-ұлт лидерінің қызметін қамтамасыз ету саласындағы заңнаманы жетілдіру мәселелері бойынша түзетулер жобасын және жекелеген заң актілеріне түзетулерді мақұлдады.
Заң жобасы ҚР тұңғыш президенті Нұрсұлтан Назарбаевқа ұлт лидері мәртебесін беруді қарастырады. Тұңғыш президент - ұлт лидері тиісті мемлекеттік органдар мен лауазымды тұлғалар міндетті түрде қарауға тиіс мемлекет құрылымына, елдің ішкі және сыртқы саясатына, қауіпсіздігіне қатысты маңызды мәселелер бойынша Қазақстан халқына, мемлекеттік органдарға және лауазымды тұлғаларға бастамаларымен шыға алады, - деді мәжіліс депутаты Рахмет Мұқашев түзетулер жобасын таныстыру барысында.
Заң жобалары мемлекеттің ішкі және сыртқы саясатының негізгі бағыттары бойынша бастамаларды Н. Назарбаевпен келісу қажеттілігін, оны президенттің өкілеттіктерін атқару кезінде және олар аяқталған соң жасаған әрекеттері үшін жауапкершілікке тартпауды қарастырады.
Ұлт лидерін ұстап, қамауға алуға, тінтуге, одан жауап алуға немесе жеке тінту жүргізуге болмайды. Заң жобасымен тұңғыш президент - ұлт лидерінің заңды қызметіне кедергі жасағаны, оның бейнесін бүлдіргені, халық алдында ар-ожданына тіл тигізгені немесе ҚР тұңғыш президенті-ұлт лидерінің ар-намысына басқа әрекеттермен нұқсан келтіргені үшін жауапкершілік енгізіледі, - деді мәжіліс депутаты Рахмет Мұқашев.
Заң жобалары Н. Назарбаевтың және онымен бірге тұратын отбасы мүшелерінің мүлкіне қол сұқпаушылық кепілдігін береді. Бұдан басқа, депутаттар Н. Назарбаевтың өміріне қастандық жасауды лаңкестік қылмыстар санатына жатқызуды ұсынды. Қазақстан елордасында тұңғыш президенттің мүсінін орнату қарастырылып отыр.
Сондай-ақ, Қазақстан Республикасының қолданыстағы қылмыстық кодексі республика президентінің өміріне қастандық жасағаны үшін қылмыстық жазаны қарастырады.
Қазақстан Республикасы президентінің өміріне қол сұғу деген 167 бап 15-тен 20 жылға дейін бас бостандығынан айыруды немесе өлім жазасын (өмір бойы бас бостандығынан айыруды) қарастырады. Аталған түзетулер туралы бастама көтергендердің бірі, депутат Әмзебек Жолшыбеков Н.Назарбаевқа ұлт лидері мәртебесін беру тұлғаға табынушылыққа алғышарт болып табылмайды. Ұлт лидері және тұлғаға табынушылық - қарама-қайшы түсініктер, - деді Ә. Жолшыбеков.
Оның айтуынша, заң жобаларын әзірлеуге бас прокуратураның, жоғарғы соттың, әділет министрлігінің және ұлттық банктің өкілдері қатысқан. Әріптестеріміз 20-дан аса толықтыру мен өзгертулер ұсынды, олардың басым көпшілігі заңгерлік баяндаудың тазалығына қатысты. Біз демократиялық нормалардан күрт ауытқуларды енгізген жоқпыз, - деді мәжіліс депутаты.

ІІ Нұрсұлтан Назарбаев дүниежүзілік лидер
2.1 Тәуелсіздік стратегиясы
Жыл сайын аталып өтілетін Тәуелсіздік күні мерекесі әрбір қазақ - стан - дықтың жүрегіне жақын келеді және тәуелсіз елі - міздің жарқын болаша - ғына бастау болған бұл ме - рекелі күн еліміздің бү - гінгі өркендеуі мен бо - лашағының нық екенді - гіне сенім ұялатады. Ұлт - тық мереке күні қарсаңында бұл Тәу - елсіздіктің қаншалықты қымбаттығы мен қасиетін, оның бізге қалай жеткендігін әрбір ұрпақ жақсы білуі және мақтаныш тұтуы керек. Өйткені, біз бұл Тәуелсіздікті ұзақ және оның бір келетініне сене отырып зарыға күт - тік. XVІІІ ғасырдың 30-жылдарынан бас - тап айрылған ел тәуелсіздігін қайтаруда ата-бабаларымыз қол қусырып отырмады. На - разылық білдірді, талап етті, қол жинап ат - қа мінді, құрбандықтар да болды. Бірақ пат - шалық Ресей мен кеңестік империяның те - мір құрсауы мүмкіндік бермеді, қолайлы та - рихи жағдай болмады, реті келмеді. Осы - ған қарамастан, еліміздің тәуелсіздігі, оның жар - қын болашағы бір сәт те естен шық - па - ды, ұрпақтан-ұрпаққа аманат болып жалғасты. Ұзақ күткен ел тәуелсіздігі ел тарихында алтын әріптермен жазылған 1991 жылға тура келді. Қазақстан тәуелсіздігі тарихи қалып - тас - қан оқиғаларға сәйкес қантөгіссіз, қару - лы күрессіз жүзеге асқанымен, оның 1991 жылға тура келуі оған дейінгі оқиғалармен тығыз байланысты еді. Біз бұл Тәуелсіздікке КСРО-ның күйреуінің нәтижесінде ғана қол жеткізген жоқпыз. Тәуелсіздік тамыры одан да тереңде жатыр. Өйткені, Тәуелсіздік үшін күрес кеше басталып бүгін аяқталған жоқ. Бүгінгі Қазақстан территориясын ежелгі замандардан бері мекендеген тайпалар мен ұлыстардың кезінен бастап-ақ ұлан дала үшін, оның кеңістігі мен әрбір сүйем жері үшін, ата-бабаларымыз ұрпақ өсіріп бізге аманат еткен қасиетті топырағы үшін қан төгіп, жан алысқан күрестер болды. Біздің халқымыз тарихтың сан қилы соқпақта - рының қиын да жанкешті және бүгінгі жеңісті де жемісті жолын кешті. Бұл жол - негізінен бүгінгі тәуелсіздігімізді және бүкіл әлем мойындаған мемлекеттілігімізді құру жолындағы күреспен өтті.
Қазақстан Республикасы Тәуелсіздік ту - ра - лы заңы қабылданған күннен бастап-ақ тәу - елсіздіктің оңай емес жолын бастан кеш - ті. Ешнәрсе де оңай болған жоқ. Жоспарлы экономика мен тоталитарлық коммунистік жүйенің шаруашылығы мен басқару құры - лымдары да, құқықтық жүйесі де пайда - лануға келмеді. Ал қазіргі күнгі жетістігіміз, әлем мойындаған мемлекеттігіміз сол бір қиын-қыстау жолдардың, дұрыс ойласты - рылған саясаттың, салиқалы жүргізілген реформалардың жемісі. Алда әлі де қыруар шаруалар күтіп тұр. Әлемде болып жатқан соңғы саяси және экономикалық оқиғалар да тәуелсіздікті нығайтатын соны шаралар - дың бар екендігін айғақтайды.
Біз баршамыз болып, бүкіл қазақстан - дықтар болып елдігімізді, тәуелсіздігімізді нығайта аламыз, кез келген қиыншылыққа қарсы тұра аламыз. Ал бұндай қиыншы - лықты біздің тәуелсіздігімізді нығайту міндетін шешіп жатқан халықтың ынтымағы мен бірлігі, саяси тұрақтылығы жағдайында ғана еңсеруге болатындығын да әрдайым естен шығармауымыз керек. Әр жыл сайын өткенге көз жібере отырып, болашағымызды айқындаймыз, тәуелсіздігімізді қадірлейміз. Өйткені, Тәуелсіздік тақырыбы, оның қадір-қасиеті, танымы мен патриоттық рөлі, елді, Отанды сүюдегі, құрмет тұтудағы орны, тәуелсіздік туының халқымызға артар жүгі, қояр талаптары бәрімізді де ойландыруы тиіс. Отан-Анамен қатар тұратын тұмардай қасиетті ұғымның қадірін сезіндіретін, сананы ел тұғырын нығайтатын деңгейге дейін көтеретін серпіліс тудыратын мезгіл де жетті. Өйткені, тәуелсіздік ұғымы - оны орнатумен, құрумен ғана шектелмейді. Тәуелсіздік - еліміздің әрбір күнінің, әрбір қадамының, қиыншылығы мен өркендеп дамуының қателіктері мен табыстарының белесі, жүріп өтетін жолы, тарихи шежіресі.
1991 жылы 16 желтоқсандағы "Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Тәуелсіздігі туралы" Заңы да оңай қабылданған жоқ бо - латын. Қазақ елінің тәуелсіздігін көре алма - ған - дар да, қызғанғандар да табылды. Б - і - реу - лері "Кімнен және неден тәуелсіз болмақ - пыз? Жетпіс жыл бойы желкелеп келген ре - сейлік империя үлгісі бойынша қазақ импе - риясын құруға әрекеттеніп жатқан жоқпыз ба?" десе, екіншісі, "Біздің Парламентіміз тағдыр-талайын шешетін күрделі мәселені түзетуге неге құмар?" "Біз мұнда мемлекет тәу - - елсіздігі мәселесін шешеміз, ертең 17 мил - - лион адамның бақандай жартысы басқа жат мемлекетте қалып қоймай ма?" деді, ал үш - інші біреу бұл мәселені референдумға қою - - ды ұсынды (ал бұл кезде қазақтардың үлесі тұрғындардың 36 пайызы ғана болатын).
Жоғарғы Кеңестегі елге танымал азамат - тар - ымыз, халық қалаулылары Салық Зи - ма - нов, Сұлтан Сартаев, Өзбекәлі Жәнібеков, Шерхан Мұртаза, Жабайхан Әбділдин, Өм - ір - - бек Байгелди, Манаш Қозыбаев, Өмірбек Жолдасбеков, Камал Смайылов, Қуаныш Сұлтанов және басқалары әлгіндей сұрқия сұрақтарға салмақты да өткір жауаптар берді, Тәуелсіздік туралы заңның қиянатсыз қабылдануына жандарын салып бақты. Нәтижесінде 1991 жылы 16 желтоқсанда "Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Тәуелсіздігі туралы" Конституциялық заң басым дауыспен қабылданды. 16 депутат тәуелсіздігімізге қарсы дауыс берді.
Ертеңінде, 17 желтоқсанда Алматыдағы Республика алаңында сан мыңдаған адам қатысқан митинг болды. Қазақ тағы да, Тәу - ел - сіздіктен дәл бес жыл бұрынғыдай, дәл сол алаңға жиналды. Айырмасы - ол жолы үстем саясатқа, қызыл империяға наразы - лықтан, бұл жолы ата-бабалар армандаған, мақсат еткен күннің туғанына разылықтан жи - налды. Митингіде Елбасы Н.Назарбаев сөз сөйледі.
"Тәуелсіздіктің біздің бәрімізге артар міндеті мол. Енді еңселі ел болудың жолына шындап түсуіміз керек. Әлеуетіміздің асуы да, дәулетіміздің тасуы да өз қолымызда. Кең-байтақ жеріміздің байлығы осы даланың түпкілікті халқына да, тағдыр қосып, бірге өмір сүріп жатқан өзге ұлт өкілдеріне де молынан жетеді. Тарих көші ұзақ. Асықсақ та аптықпайық. Қазақстан - ның көп ұлтты халқының жұлдызы жоғары болатынына, туған елімізде дәулетті де сәулетті өмір орнайтынына кәміл сенемін. Сенімнен ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.