Бала тәрбиесінің маңыздылығы

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 49 бет
Таңдаулыға:

жақсы тәрбие беру үшін, бойында адамгершілігі мол ибалы, инабатты перзент етіп өсіру үшін берілді. Хадистегі игі перзент қалдырудағы мақсат, Аллаһ тағалаға иман келтірген мұсылман, яғни халал мен харамды айыра білетін, өзіне жүктелген құлшылығын жадынан тастамайтын, діндар перзент екендігі сөз етілуде. Демек, балаларымызды өзгелер мақтасын деп емес, оларды иманды, діндар игі ұрпақ етіп тәрбиелеуіміз қажет.
Зерттеудің өзектілігі.Қазіргі таңда бала тәрбиесі өте маңызды мәселелердің бірі болып саналады, Өйткені қазіргі қоғамда, оте бір қиын уақытта жастарымызды яғни келешек ұрпақтарымызды, Бабаларымыз біздерді қандай тәрбиеге шақырған болса бізде ұрпақтарымызды, Ұл-қыздарымызды дәл сондай тәрбиелеуіміз қажет. Жастарымызды, Әсіресе қыз балаларымызға тәрбиеде өте қатал болуымез қажет. Өйткені қыз балаларымыз шетелдіктерге қатты еліктеуде.Омыраулары ашық күйде етектеріде сол секілді. Біздің ата-бабаларымыз кімдер еді осыны ұмытпауымыз қажет, Тәрбие тал бесіктен және күнделікті үйде, Дастархан басында тәрбие жайлы сөз қозғауымыз қажет. Менің диплом жұмысымның өзектілігі осында.
Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері. Еліміздің келешек ұрпағы, салт дәстүрімізді, мәдениетімізді әріқарай жалғастырушы келешек ұрпақтарымызды қалай тәрбиелеитіндігіміз дипломымыздың басты мақсаты. Мақсатымызға орай төмендегідей міндеттер туындады:
-балаға ислами тәлім тәрбие беруді анықтау;
-балаларғада құлақ асу керектігін анықтау;
Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалықтары. Дипломдық жұмыстың басты ғылыми жаңалықтары ретінде мыналарды атауға болады:
-тәрбиедегі факторлар;
Зеректік: Бала өзінің алғаш көрген нәрсесін білуге, шұқылап көруге және сұрап үйренуге әуес болады. Сондықтан балаларға үнемі жақсы және әдемі нәрселерді көрсету керек және сұрақтарына дұрыстап жауап беру керек. Осылайша баланың зеректігі, сана-сезімі, түсіну қабілеті жетіледі. (3-6 жас аралығындағы балаларда осы нәрсеге қатты мән беру керек. Бұл кезең - баланың тілі, миы және зеректігінің қалыптасуы үшін ең маңызды кезең болып табылады.)
Зерттеу жұмысының құрылымы. Дипломдық кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан тұрады. Жұмыстың соңында пайдаланған әдебиеттер тізімі көрсетілген. Дипломның көлемі 53 бет.

1 БАЛА ТӘРБИЕСІНДЕГІ МАҢЫЗДЫЛЫҚТАР

0.1 Бүгінгі күннің маңызды тұсы тәрбие

Қандай қоғам, қандай ел, қандай уақыт болса да жасты бесіктен түзеу, оған жақсы тәрбие беріп, жақсы мен жаманның арасын айырып, үлкенге құрмет пен кішіге дейін ізеттілік көрсету деген тәрізді жақсы қасиеттерден айырылмай келе жатқан қазақ жұртының мәдениеті мен салт-дәстүрінің мәні өте зор. Неге десек, осы тәрбиелік құндылықтардың барлығы да Ислам шариғатының негіздерінен алынып жатқаны хақ. Үлкеннің алдынан жолды кесіп өтпеу, қатты дауыс көтеріп күлмеу, біреуге қол көтермеу, баланы ұрмау, т.б. жақсы мінез-құлық негіздерінің барлығы пайғамбардың (с.ғ.с.) өсиетінен алынып жатқанын кім болса да біледі.
Әке көрген оқ жонар, шеше көрген тон пішер деген сөздің өзінде үлкен мән бар. Ол - кім болса да әке-шешесінің тәрбиесінде болып, ата-ана да баласының өздерінің тәрбиесінде болуына толықтай қам жасауы керек деген сөз. Бірақ ата-ананың баласына қаншалықты тәрбие бере алады деген мәселе ойландырарлық шаруа. Одан кейін бала берілген тәрбиені қабылдай ма, әлде жоқ па... міне сол маңызды. Балаға берілетін тәрбие мен өнеге теледидар немесе интернеттен болса, оның дым да әсері мен мән-мағынасы болмайды. Бір жағынан баланың қоршаған ортасы мен бірге жүрген жора-жолдастарының әсері болуы да міндетті табиғи құбылыстардан. Ондай кезде жолдастары нашар деп олармен тіпті араластырмай баланы үйде қамап ұстау сияқты әрекеттердің өзі кейде дұрыс бола бермейді. Себебі бала дала көрмеген немесе кісілермен араласып көрмеген тартқыншақ болып өсуі де әбден мүмкін. Тіпті мұны өмірден де көріп жүрміз. Сондықтан бала тәрбиесі күрделі мәселе болғандықтан оны жан-жақты әсіресе діни көзқараспен тәрбиелеу оның тәртібіне де ертең отан сүйгіш азамат болуына да әсер етеді. Міржақып ағамыз: Жақсы тәртіп көрсе бала күнінде, өнерімен қуантады түбінде - деп жақсы атйып өткен. Олай болса тәрбие - неше түрлі сқмдықтардың алдын алады.
Қазіргі уақытта 2003 жылы кәмелетке толмаған жасөспірімдер қолымен жасалған қылмыс саны 3428 болса, 2009 жылы 121667 болыпты, яғни 7 жыл ішінде 4 есе өскен (Статистика агенттігінің ақпараты). Енді... Осынау 7 есе қылмыстың өсіп, жастар арасында өрбіп жатқандығының салдары қайда апарады немесе неге үлкеннен өнеге көрген қазақ халқымыз осындай төмен дәрежеге түсіп бара жатқаны турасында ой жүгірту үшін келесі бір аяттар мен хадистер реті не дейді екен?!..
Аллаһ қасиетті Құранда арақ пен жаман нәрселердің тыйым салынуы адамның өзінің пайдасы үшін екенін айта келе: Әй, муминдер! Арақ, құмар ойындар, тігілген тастар (пұттар) және бал ашатын оқтар лас, шайтанның істерінен. Одан сақтаныңдар, мүмкін құтыларсыңдар!(5:90)-деп арақ немесе осы аятта келтірілген заттардың барлығы да адамның денсаулығына, дүниесі мен ахіретіне үлкен зиян-қасіретін алып келетіндігі анық та ашық баяндалған. Осы тыйым салынған заттардың барлығының да нәтижесі не болатындығын бәрі де біледі! Енді тыныш және Аллаһтың бұйрығымен өмір сүріп, ешкімге зиянымыз тимеуі турасында Аллаһ Құранда: ...Ол шектен шығушыларды жақсы көрмейді. Жер жүзі түзелтілгеннен кейін бүліншілік қылмаңдар және Аллаһқа қорқыныш және үмітпен жалбарыныңдар! Расында жақсылық істеушілерге Аллаһтың рахметі жақын! (7:55-56)-деп әр адам осы аятты оқи отырып өзіне не керек екенін айтып кеткендей... Енді мұсылман адам мен жүрегі ғапылдықпен жүрген адам турасында Аллаһ Құранда: Сонда адамдардан: Раббымыз! Бізге дүниеде ғана жақсылық бер!-десе, оларға ахіретте дым несібе жоқ және олардан кім: Раббымыз! Бізге дүниеде жақсылық бер және ахіретте де жақсылық бер және Тозақ отының азабынан сақтай гөр!-дейтіндер бар (2:200-201)-дей келе олардың істеген жақсы амалдарының зая кетпейтіндігі турасында Аллаһ келесі 202-аятта: Міне олар үшін істеген амалдарынан үлес бар. Аллаһ есепті тезінен көруші (2:202)-деп әр адам ертеңгі күні жақсылық істегені және жамандық істегені үшін толықтай жауап беретіндігін, Аллаһтың Өзі құлдарының біріншісінен бастап ең соңғысына дейін сұрақ-жауапқа алатындығын айтып кеткен.
Енді қоғамды және жастарды не бұзады? Одан аулақ болу үшін және дұрысталу үшін не қылуымыз керек?
Алдыңғы аятта Аллаһ: Әй, муминдер! Арақ, құмар ойындар, тігілген тастар (пұттар) және бал ашатын оқтар лас, шайтанның істерінен. Одан сақтаныңдар, мүмкін құтыларсыңдар! (5:90)-деп әр адамға шығатын жер тауып берген. Қазіргі уақыттағы араққа салынған немесе жеңіл жүрістікпен айналысқан, бұзғыншылықпен айналысқан жастарымызды сол жүрген жолдарынын қайтарып алу үшін де біраз маңдай терімізді төгуіміз керектігі бар.
Қазіргі уақытта мысал ретiнде айтар болсақ, тек өткен жылдың өзiнде ғана Алматы қаласында үш мыңдай жас отау шаңырақ көтерсе, 117 неке бұзылыпты. Орта есеппен қала бойынша АХАЖ бөлiмiне тiркелген адамның әрбiр төртiншiсi жолдасымен ортақ тiл табыса алмаған. Көбiнде осыған кiнәлi - iшiмдiкке салынушылық. Қаншама көтерілістер мен жастар арасындағы ішімдікке салынушылық салдарынан бір-біріне қол жұмсап, суық қару қолданудың нәтижесінде 19 жасар немесе одан да кіші немесе үлкендердің осы дүниеден көз жұмыс кетіп жатқанын күнде болмаса, айына теледидардан жаңалықтардан көріп жатамыз... Бүгінде елімізде 12 жастан асқан жасөспірімдердің 9,8 пайызы темекі тартады. Бұл көрсеткіш 2001 жылы 7,5 пайыз болған. Әсіресе зерттеу деректері анықтап отырған 18 бен 20 жас аралығындағы өрімдей қыздардың 20 пайызы темекі тартатыны өкінішті. Әрине, бұл - қасірет. Ертеңгі күні балаларына қалай ана болмақ?.. Ана болғанда қалайша ана болып, баласының денсаулығын қадағаламақ?.. Ғалымдардың айтуынша, жасанды түсік жасатқан әйелдердің 30 пайызы әртүрлі жазылмас онкологиялық, гинекологиялық ауруларға шалдығады. Қатерлі ауруға шалдығу қаупі жас қыздарда 2,5 есе көп, оның арты - бедеулік. Жан түршігерлік статистикалық мәліметтерді пайымдай келіп, мамандар жауапкершілік пен ар-ұятты түсінбегендіктен осындай жағдайға келіп отырмыз деген қорытындыға келуде. Некесіз жыныстық қатынасты Ислам діні де құптамайтындығы турасында: Зинаға жақындамаңдар. Расында ол таза арсыздық және жаман жол (17:32)-деп ескертіп кеткен. Әйтсе де, еліміздегі жастардың жартысынан көбі 13-14 жастан бастап жыныстық қатынасқа түседі екен.
Бүгінгі таңдағы проблемалық мәселе жасөспірімдер арасындағы жүктілік болып отыр. Әлемдік көрсеткіш бойынша, жыл сайын 1 миллион жасөспірім қыз жүкті болып қалады екен. Олардың арасында жасанды түсік жасату мен бала табу үстінде өлетіндері көп. Оның бірден-бір себебі, жас организмнің жетілмеуінен. Ал Қазақстанда жыл сайын 100 мыңнан астам бойжеткен түсік тастайды. Криминалды түсік сол санның 0,1 пайызын ғана құрайды, яғни бұл негізінен жасөспірім қыздар саналы түрде, өз еркімен түсік жасатады деген сөз. Бұл ұлттық санаға ықпалын тигізері анық. Бұның өзі Құдай алдындағы үлкен күнә. Жалпы кәлеметке толмағандар арасындағы қылмыс жасағандар саны былтыр - 88 болса, биыл - 97-ге жеткен. Ал жауапқа тартылғандар саны былтыр - 161 болса, биыл 132-ге төмендепті. Бұның 47-сі мектеп, 19-ы кәсіптік лицейдің оқушылары, тағы 19-ы колледж студенттері және еш жерде оқымайтын 47 жасөспірім тіркеуде тұр.
Енді қылмыстардың түріне келер болсақ, денсаулыққа қасақана зиян келтіру - 2, адам өлтіру - 1, тонау - 13, ұрлық - 28, зорлау - 1, қорқытып, әлімжеттілік көрсетудің 1 оқиғасы тіркелген. Интернатта оқитын балалар зорлау және т.б. жағдайлардың барлығы қайдан шығып жатыр?! Мұндай болып жатқан қылмыстармен жағдайлардың барлығын тек Ислам дінінен алшақтық, шариғаттан шошу деп түсіндіруге болады. Ағайын, қайда барамыз?!..
Аллаһ Құранда әрқайсымыз ой жүгірту үшін: Ендеше қайда кетіп бара жатырсыңдар?!.. (81:26)-деп анық айтып кеткен.
Ұрпағымызды тәрбиелеп, ұлттық сана мен діни имандылықты бесіктен бастап тәрбие негізіне айналдыруымыз керек. Бүгінгі күннің мүшкіл жағдайлары, оқыс оқиғалардың барлығы дерлік жақсы тәртіп көрмегендіктен, жүректе отанға деген сүйіспеншілік пен, жаратушысынан қорықу болмағандықтан. Соның алғаш алдын алу жолы - тәрбие.

1.2 Бала тәрбиесінің маңыздылығы

Жарық дүниеде ата-ананың бақыты, қуанышы, арманы бала сүю. Әрбір ата-ана Аллаһ тағаладан жақсы перзент беруін тілейді. Сол баланы тәрбиелеу, оны жетілдіру өте маңызды. Дініміз Исламда бала тәрбиесіне ерекше көңіл бөледі. Өйткені, баланы тәрбиелеу сонау көне заманнан бері күні бүгінге дейін күн тәртібіндегі маңыздылығын жоймаған. Бүгінгі бала - елдің ертеңгі болашағы. Келешегін ойлайтын саналы ел ертеңгі күнін бүгіннен жоспарлап, бүгіннен ойластырары хақ. Сондықтан болса керек, дана халқымыз бала тәрбиесіне ешуақытта бей-жай қарамаған. Баланы жастан..., Әке көрген оқ жонар, шеше көрген тон пішер деген нақыл сөздер осыны айғақтаса керек.
Тәртіпті де, тәрбиелі ұрпақ өсіру - отбасылық өмірдің негізгі мақсаттарының бірі. Сонымен бірге, Аллаһ тағаланың сауабы көп амалдардың бірі. Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) риуаят еткен хадистерінің бірінде бала тәрбиесінің исламдағы орнын былай атап өткен: Әкенің баласына жақсы тәрбиеден артық берер сыйлығы болмас (Тирмизи, Бирр) [2].
Тағы бірі: Кімде-кім үш қыз өсіріп, оларға жақсы тәрбие берсе және оларды (жақсы жерге) тұрмысқа берсе, жақсылық жасаса, Аллаһ тағала ол кісіні жәннатына кіргізеді (Әбу Дәуіт, Әдеп). Жалпы, бала дүниеге келген кезде пәк, Ислам болмысы негізінде туылады. Содан кейін ата-анаға аманат етіледі. Ата-ана бұл аманатты тиісінше өз дәрежесінде орындауы тиіс. Бұл ретте, бала тәрбиесінде келешекте оның қай бағытты таңдайтындығында ата-ананың рөлі өте маңызды. Мұны мына хадисте ашық түрде баяндалғанын көреміз: Туылған әрбір сәби Ислам бойынша дүниеге келеді. Кейін ата-анасы өз діндеріне қарай оны яһуди, христиан немесе мәжуси етеді[1]. Міне, ата-ана өз баласының болмысы бұзылмауы үшін оларға жастайынан ақиқатты үйретуі, дұрыс жолда тәрбиелеу керек. Олай болмаған жағдайда, Аллаһтың алдында жауапқа тартылады. Бұл жайлы пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) мына хадисі келтірілген: Барлықтарың шопансыңдар және әркім бағып жүрген малына жауапты. Патша да бір шопан және ол қол астындағыларға жауапты. Ер кісі де бір шопан, ол отбасы мүшелеріне жауапты. Әйел кісі де күйеуінің үйінің шопаны және ол да өз ісіне жауапты... Қысқасы, барлықтарың шопансыңдар және әркім өз міндетіне жауапты(Бұхари, Мүслим) [2].
Бұл хадистерде ата-анаға, әсіресе, әкеге бала тәрбиелеуде үлкен міндет пен үлкен жауапкершіліктің жүктелгенін аңғарамыз. Тіпті, хадисте әкенің жауапты болатыны өте анық түрде айтылып өткен. Өмірлік жолдас ретінде салиқалы жар таңдау бала тәрбиесі үшін басталатын алғашқы қадам. Хадисте: Діндарлығы мен мінез-құлқы көңілдеріңнен шығатын жан жолықтырсаңдар, қыздарыңды тұрмысқа беріңдер. Олай істемеген жағдайда, жер бетіне бүлік, бұзақылық жайылады, - делінген. Омардан (р.а.) әкенің баласы алдындағы міндеттері қандай деп сұрағанда: Оған жақсы ана таңдау, жақсы ат қою және Құран үйрету, - деп жауап берген. Сондықтан, Аллаһ тағалаға Бізге салиқалы ұл мен қыз нәсіп еткейсің! деп дұға жасағанымыз жөн. Балалық шақ және жасөспірімдік кезең адам өміріндегі сенім, мінез-құлық, ахлақ сияқты басты ұстанымдарды қалыптастыратын мезгіл. Бұл мезгілде тәрбиенің бесігі - отбасы. Отбасының үлгі бола алуы - игі ұрпақты тәрбиелеп шығаруда басты рөл ата-анаға жүктеледі. Өйткені, өмірінің алғашқы кезеңінде нәресте қоршаған ортадан бұрын ең жақын жанашырлары - ата-анасына еркелейді. Солардан үйренеді, еліктейді. Халқымызда Әкеге қарап ұл өсер, анаға қарап қыз өсер деген даналық сөздің түпкі байламы осы.
Жалпы, отбасы тұлға шынығып, шыңдалып, қалыптасатын орын. Ұяда не көрсе, ұшқанда соны іледі. Міне, жанұя жағдайында баланың тұлғалық қасиеттері бірте-бірте қаланады. Содан кейін осы қаланған қасиеттер әдетте ешқандай өзгерістерге ұшырамайды да мызғымас тұлғалық тұтастыққа айналады.Қазіргі заманымызда кейбір ата-аналар баласының жағымсыз қылықтары мен жүріс-тұрыстарын айтып шағынады. Тіпті, осы тұрғыда психологтардан ақыл-кеңес сұрап та жатады. Алайда, көп жағдайда сондай келеңсіздіктердің себебі ата-аналардың өздерінен болып шығады. Өйткені, сол ата-аналардың бұрыннан өздері түрлі қателіктерге ұрынған, психологиялық тежелістерге шалдыққан жандар болып шығады. Өздерінің қате-кемшіліктерін түсінбеген сондай ата-аналар сәбилерінің неліктен өзгергеніне қатты таңданып жатады. Сондықтан да, бала тәрбиесі ата-ананың өздерін-өздері тәрбиелеуден, өз-өздерін жақсы халге өзгертуден басталады. Бала тәрбиелеудегі басты алғышарттардың бірі де осы. Хадис шәрифте дүниеге есігін енді ашқан нәресте табиғатының таза, ахлақ, кіршіксіз саф болып туылатындығы, әрі бұл тазалықтың Жаратушының әу баста жаратқан түпнұсқасы екендігі айтылады.
Бұрынғыдан қалған нақыл сөзде Адам баласы жақсы да, жаман да қасиеттермен туылады, ал бірақ өтірікті қоршаған ортадан алады делінген. Бұл ата-ана баласына өтірік айтпауы қажет дегенді алға тартады. Ата-ананың балаға өтірік айтпауы керектігі жайлы мынадай риуаят бар. Абдулла ибн Амир былай дейді: Бір күні үйімізде Аллаһтың елшісі (с.ғ.с.) отырғанда анам: Бері кел, бірдеңе беремін, - деп мені шақырып алды. Сонда Аллаһтың елшісі (с.а.у.): Оған не бермекші едің?, - деп сұрады. Анам: Бір түйір құрма бермекші едім, - деді. Сонда Аллаһтың елшісі (с.ғ.с.): Егер ештеңе бермегеніңде, саған бір өтірік жазылар еді, - деді [2].
Ислам діні бойынша ата-ана балаларына жас кезінен бастап жақсы-жаман және күнә-сауап нәрселерді үйрету, түсіндіру, әрбір іс-әрекетін сол бойынша орындауға дағдыландыру керек. Балаға ең алдымен Аллаһтың жалғыздығын, Оның еш теңдесі жоқ, Ол барлық нәрсені Жаратушы, Бақылаушы, қияметте барлық жан Оның алдына жиналып, істеген амалдарынан сұралатындығын, жақсы амалдары үшін сый, ал жаман әрекеттері үшін жазаға тартылатындығын, қысқасы, дұрыс ақиданы (сенім) түсінікті тілмен үйретуі керек. Балаларын сүйіспеншілікпен тәрбиелеу әр ата-ананың міндеті. Бұл тұрғыда біздің идеалымыз - Аллаһтың елшісі (с.ғ.с.). Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) сәбиге өте мейірімді, балажан болған. Ол бірде балаларын еміреніп сүймейтінін айтқан бәдәуиге: Алла тағала жүрегіңдегі мейіріміңді алып қойған болса, мен не істейін енді? - деп реніш білдірген. Себебі, мейірімділікпен өскен бала да мейірімді болады. Мейірімділік жүректі жібітіп, оның жұмсақтығын жоғалтпауын қамтамасыз етсе, қатыгездік пен салқындық керісінше, жүректі қатайтады.
Тағы бір хадисінде Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) былай дейді: Кімде-кімнің қыз баласы болып, оған жақсы тәрбие берсе, жетерліктей ішіп-жегізсе, Алла тағаланың берген нығметінен молынан берсе, ол қыз оған береке кіргізеді, әрі тозақтан құтқарып, жәннатқа кіруге себепкер болады[2]. Баланы жеті жасқа толғанда намазға баулып, Аллаһтың алдындағы міндеттерін, яғни мұсылмандық парыздарын үйренуге тәрбиелеген жөн. Өйткені, Құран Кәрімде: Үй ішіңе намаз оқуды әмір ет, өзің де сабыр сақтап үнемі орында(Таха сүресі 132-аят), - деп бұйырылған [1]. Шындығында, ұрпақ тәрбиесіне Ислам діні ұстындарында ерекше мән беріледі. Қасиетті аяттар мен хадис шәрифтерде ұрпақ тәрбиесінің тым әріден, яғни адамның үйленбей тұрып жақсы жар таңдауынан басталатындығы айтылады.
Омардың (р.а.) халифалығы кезінде бір адам оған баласын ертіп келіп: Ей, мұсылмандардың әміршісі. Мынау - менің ұлым. Өзіме қарсы шығып, жапа шектірді, - деп шағымданады. Омар (р.а.) балаға қарап: Құдайдан қорықпайсың ба? Баланың әке-шешеге қарсы шыққанын кімнен көрдің? Ата-ананың ақысын білмеуші ме едің? - деп ұрсады. Бала еш қаймықпай: Мырзам, айтып тұрғаныңыз әке-шешенің ақысы. Ал, баланың ақысы жоқ па? - деп сұрайды. Омар (р.а.): Иә, ата-анада баланың да ақысы бар. Ең әуелі үйленерде баласына ана болатын жақсы жар таңдауы тиіс. Тәрбиесіз қызға үйленсе, болашақта туылатын балаға қиянат жасаған болады. Баласы туылғанда оған жақсы ат қоюы керек. Сосын ес білгенде оған Аллаһтың кітабы Құранды үйретуі керек, - деп санап береді.
Мұны естіген бала: Уа, мұсылмандардың әміршісі! Әкем жоғарыдағы айтқандарыңыздың ешбірін орындаған жоқ. Біріншіден, менің анамды құл базарынан сатып алған. Оның өткен өмірі белгісіз. Екіншіден, маған қара қоңыз деген мағына білдіретін Жуал деген нақұрыс ат қойған. Үшіншіден, Құраннан бір әріп те үйретпеді, - деп зарлап қоя бергенде Омар (р.а.) баланың әкесіне бұрылып: Балаңның қиянат жасағанын айтып шағымданасың. Негізінде, сен оған қиянат жасағансың. Бұл қателік алдымен өзіңнен кеткен. Енді амал жоқ. Бар, жолыңды тап, - деп шығарып салады. Сондықтан да, ізгі ұрпақ болуын қалаған жан ең әуелі балаға жақсы ана таңдауы, кейін жақсы ат беруі, одан кейін үйлендіруі, кейін жақсы тәрбие беруі керек. Бүгінде кейбір ата-аналардың баласына бір тілім нан тауып беру үшін күнкөрістің қамымен үй бетін көрмей, тіршілік етіп жүргені ащы да болса, шындық. Осылайша, отбасының материалдық әл-ауқатын жақсартамын деп жүргенде бала тәрбиесі деген ұғым тіпті шет қалып жатады. Қызығы, балаға рухани тәрбие берудің маңызды екендігін де кейде естен шығарып жататын жайымыз бар. Алайда, балалардың болашақта тікен немесе гүл болып өсуі, тәтті немесе ащы жеміс беруі себілген дәнге, яғни оған берілген тәрбиеге байланысты екендігін, әсте ұмытпағанымыз жөн. Сондай-ақ, шалағай берілген тәрбиенің соңы ата-ананың өзін де, ұрпағын да өкінішке, бақытсыздыққа душар етуі әбден мүмкін.
Бүгінде қоғамдағы жастарымыздың арасындағы келеңсіз жәйттердің орын алуы осының бір мысалы. Мектеп қабырғасындағы оқушының жүкті болғандығын естуіміз күнделікті қалыпты жағдайға айналып барады. Жуырда мектеп қабырғасындағы тоғызыншы сыныптың қызы жүкті болғандығы жайлы хабар тарағанда көпшіліктің мұны кәдуілгі жай деп қабылдауы таңдандырғаны рас. Он екі гүлінен бір гүлі ашылмаған қыздың мұндай іске баруына кімді кінәлайсыз? Ата-анасын ба, әлде жігітті ме? Жарайды жігіт кінәлі болсын делік. Алайда, олай емес екен. Өйткені, мәселенің анық-қанығы анықталғанда қыздың ата-анасы қызының қайда жүріп-тұрғандығына мүлде мән бермейтіні, тіпті, қыздарының бар екендігі ұмыт болған сыңайлы. Әй! - дейтін әже, Қой! - дейтін қожа болмағындықтан, оңы мен солын танымайтын қызды қалай кінәлайсың?[6].
Міне, тәрбие беру деген міндет назардан тыс қалғандықтан, әрине, бала өзінің тәрбиешілерін тауып алады. Бұл бір ғана мысал. Мұндай жәйттердің неше түрлісін естіп, біліп те жүрміз. Біздің мақсатымыз оқиғаларды айту емес, мәселенің шешімін табу. Дерттің дауасын іздестіру. Бұл ретте тәрбие тал бесіктен басталатынын алға тартсақ, баланы тәрбиелеуді бесіктен емес, ана құрсағында жатқаннан бастаған абзал дегенді айтқымыз келеді.
Қорыта келе, Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) айтқандай, көңіл жайдары әрі ата-анаға берілген сый болып табылатын балалардың аманат екендігін естен шығармаған абзал. Сондықтан балалардың материалдық қажеттіліктерін қамтамасыз етумен қатар, рухани қажеттіліктерінің де өтелуіне баса назар аударуымыз қажет. Ата-ана Аллаһтың өздеріне нәсіп еткен мұндай нығметін зая кетірместен, оларды Жаратушының разылығына лайық дәрежеде тәрбиелеп өсірулері тиіс. Олай болмаған жағдайда, Аллаһтың алдында мұның жауабын беру аса қиынға соғады.Алайда, балаларымызды тәрбиелемес бұрын ата-ана мына ережені жақсы білуі керек: Егер баламыздың кемшіліксіз болғанын қаласақ, өзіміз кемшіліксіз ата-ана болуымыз шарт.
Балаға білім беру
Қазақ халқында Баланы бастан... деген даналы сөз бар. Бұл ретте баланың білімі маңызды екендігі негізге алынады. Өйткені, Біздің заманымыз - өткен заманның баласы, келер заманның атасы деген аталы сөзінен анықталады. Сондай-ақ, Ел болам десең, бесігіңді түзе деген даналықтың астары да тәрбие мен білімнің аясында қарастырылуы назарда болған.
Міне, мұндай даналы сөздердің барлығы келешек ұрпақтың қоғамнан алар орнын анықтағандай сипатқа ие. Шындығын айту керек, бүгінгі қоғамда жастарымыз діни білімді де алуға қол жеткізді. Алайда, оның қандай деңгейде жүріп жатқандығы нақтылануы тиіс сияқты. Жас ұрпақ жастайынан біліммен қоса діни тәрбиені де бірге алып өссе, өскенде мүмкін ғалым болар, не жақсы мамандық иесі болар, бірақ, өзіне, еліне, халқына пайдасы тиетін жақсы азамат болып өсуі еш күмән туғызбайды.
Тарихидеректергесүйенсек, қазақеліИсламдініменарабжазуынқабыл дағаныVIIIғасырданбастауалады. Мұсылман мектептері мен медреселерінің өріс алуы IX-XII ғасырлар аралығына келіп тіріледі. Сонау саманилердің тұсында діннің таралуы өзгеше болып тұрған шақта көп жағдайда негіз болған діни оқу орындарының ашылуы. Атап айтқанда, Бұхара, Самарқанд, Үргенч үлкен мәдениет ошағына айналып, осы қалаларда көптеген медреселер ашылды. Онда тек қана шариғат ілімдері оқытылатын болған. Бұл кезінде ислам дінінің таралуына негізгі арқау болған деуге болады. Мұндай медреселердің ашылып, діни мамандарды әзірлеу ислам дінін Орта Азияда таратудың дәуірлегені соншалық, тіпті, халифат заманында да мұншалықты болмаған деседі. Өйткені, тарихшылардың айтуына қарағанда Бағдат қаласында медреселердің ашылуы тек ХІ ғасырды көрсетеді. Бұл жайлы В.В.Бартольдтің деректерінде мынадай мәліметтер келеді: ХІ ғ. Алғашқы медресе Бағдатта, ХІІ ғ. Каирде, ал ХІV ғ. Мароккода салынған [3,52]. Ал,Саманилердің дәуірі Х ғасыр. Расында, кезінде Бұқара саманилердің ғылыми-мәдени орталығы болып есептелінген. Соның жемісі болса керек, орта ғасырдағы атақты әл-Хорезмидің Астрономиялық кестесі, ибн Синаның Медициналық каноны, әл-Фарабидың Өлең өнерінің қағидалары, Фердаусидің Шахнамасы секілді шығармалардың, ғылыми-тұжырымдық озық ойшылдардың белгілі болуы.
Тағы бір айта кетерлік жәйт, мұсылман мектептері мен медреселерінде сауат ашу жолы Иманшарттан басталған, екінші оқу жолы Әптиекті, яғни Құранның жетіден бір бөлігін жаттап, арабша жазу үйренген. Медреселер тек мұсылман рәсімдерін таратушы ғана емес, ірі мәдени орталық қызметін де қоса атқарған. Сондықтан, атақты ақындар, ағартушы ретінде танылған зиялылар осы медреселерді тәмамдаған. Келесі бір мәселе мұнда оқу мерзімі шәкірттің алғырлығына қарай ұзартылып, қысқартылып отырған. Кейде 15-20 жылға дейін созыла берген. Оқуды тәмамдаған шәкірттерге ресми құжат табыс етілген. XIII ғасырда монғол-татар шапқыншылығы білімнің тежелуіне үлкен әсер етті. Исфиджаб, Отырар, Сайрам, Тараз, Түркістандардағы медреселердің кітапханалары өртеніп, шығыс ғұламаларының мыңдаған еңбектері жойылды. Дегенмен, XVI-XVIII ғасырлардағы діни мектептер мен медреселер қазақ жеріне қайта тарала бастады. Бұл мектептер халықтың өз қаражатымен жұмыс істеді. Сондай мектептердің бірі - Семейдегі Ахмед Риза медресесі, онда ұлы ақын - Абай білім алған [4].
Жоғарыда келтірілген мәліметтерге қарағанда қазақ елі қашан да аузынан Алласын тастамайтын, дін мен ғылымды қатар алып жүретін білімді әрі парасатты жас ұрпақты тәрбиелеп өсіріп келген. Бұған мысал, кешегі батыр бабамыз Бауыржан да Шымкент қаласындағы медреседе діни тәлім-тәрбие алған. Ал, бүгінде еліміз Қазақстан білім ордалары діни оқу-ағарту жұмыстарын енді қолға алып келеді. Еліміздегі медреселердің ресми түрде жүйелі жұмыс жүргізіп келетіні осының көрсеткіші. Бұл бір жағынан діни білімге жол ашса, екіншіден, жастарымыздың сонау ықылым заманнан бері ата-бабамыз ұстанып келетін хақ Ислам дінінен безіп, дәстүрлі емес өзге жат діндердің жетегінде кетуіне тосқауыл болады. Қала берді, ішкілікке, нашақорлыққа, жыныстық азғындыққа салынып шала бүлінуіне жол бермеуді қарастырады. Міне, мұның бәрі өз кезегінде жастарымыздың жат діннің жетегінде кетуіне, мысық тілеулес миссионерлердің өз миссияларын Қазақстан аумағында емін-еркін жүргізуіне тыйым салуда септігін тигізері хақ.
Білім алу жайлы Алла тағаланың қасиетті кітабы былай деген: Уа, иман келтіргендер! Өздеріңді және отбасыларыңды отыны адамдар мен тастар болған оттан (тозақ отынан) құтқарыңдар (Тахрим сүресі, 6-аят).
Бұл аяттардың мағынасын Әли ибн Әбутәліп (р.а.): Оларға ғылым-білім үйретіп, әдепке баулыңдар, - деп түсінік берген. Ал Хасан Басри: Аллаһқа мойынұсұнуға бұйырып, ізгілікті үйретіңдер, - деп келтіреді. Хакимнің ибн Аббастан риуаят еткен хадисінде Пайғамбар (с.ғ.с.): Сәбилеріңнің алғашқы сөзін Лә иләһә иллалламен ашыңдар әрі өлер кезінде оларға Лә иләһә иллалланы айтқызыңдар, - деп келеді. Ал, Табаранидің Мұғжамында Жәбір ибн Сумрадан жеткен хадисте Аллаһтың елшісі (с.ғ.с.): Біреулеріңнің баласына әдеп үйретуі оған әрбір күні садақа бергенінен артық, - деген. Дінді зайырлы тұрғыда түсіну керек деген үлкен мәселе бар. Дінді дұрыс түсіну және дұрыс түсіндіре білу керек. Сондай жұмыстар жүргізілмегендіктен, біздің жастарымыздың қайсы бірі басқа дінге кетіп жатыр. Дінді көбіміз түсінбейміз, түсінбеген соң түсіндіре алмаймыз. Сол үшін бізге Исламдық бағыттағы ағартушылық қажет. Мысалы, татарларда 1926 жылдары жадидизм деген болған. Олар сол арқылы татар халқының ішінде Ислам дінінің тұғырын биіктетуді, салмағын арттыруды көздеген. Бізде солар сияқты батыл да ашық қадамдарға баруымыз, еліміздегі Ислам дінінің тұғырын мызғымайтын етуіміз қажет [5]. Екінші, бір үлкен мәселе дінді ғылыми тұрғыдан тану, яғни дін бұл - ғылым. Осы тұста мынаны анықтау керек: діндар мен діни ғалымның аражігін ашу керек.
Олай дейтiнiмiз, дiни ғалым бар да, дiндар бар. Демек, дiни ғалым бар болса, онда дiни ақын да болары анық. Мұхаммед Хайдар Дулати дiни тұрғыдан өте сауатты болған. Онысы Құранның сүрелерi мен аяттарынан алған үзiндiлердi орны-орнымен қолданғанынан көрiнiп тұр. Дiни ғалым бар да, дiндар бар. Екеуiнiң айырмашылығы мынада. Дiндар - Ислам дiнiн бiр кiсiдей бiле отырып, шариғат талаптарын күнделiктi бұлжытпай орындайды. Ал дiни ғалым- өзi ұстанған дiннiң қыры мен сырын терең бiледi және өзге де дiндерден мағлұматтары жетерлiк жан. Осы орайда Мұхаммед Хайдар Дулатидi дiни ғалым дегенiмiз жөн шығар, - дейдi белгiлi ғалым И.Жеменей [6].
Олай болса, дінді ғылыми тұрғыда терең меңгерген маманды діни ғалым дейміз, шариғат амалдарын күнделiктi бұлжытпай орындап жүргендерді діндар дейміз. Ал ХХІ ғасырдағы жаһандану дәуірінде тәрбие мен білім алуда бір жақтылық байқалады. Бұл сөзімізге қазіргі қоғамымыздағы болып жатқан неше түрлі сұрқия әрекеттер. Оның бастысы білімсіздің материалдық жетістігінің білімдінің алдында көрінуі. Яғни білімсіз де көп нәрселерге жетуге болатындығының мысалы. Расында, бүгінде екі адамның басы қосылса болғаны олардың айтары елдің экономикалық жағдайы мен байлықтың көзі сөз болады. Ал адамның рухани жан дүниесі жайлы сөз де қозғалмайды. Білімнің өзі сөз болған тұста ақшаң болса болды кез келген дипломды сатып алуға боладының кейпін келтіреді. Бұл білімнің инемен құдық қазғанындай емес, ақшаның соңынан кететіндей көрініс табуы. Өкінішке орай, қоғам осындай дертке шалдықты. Кез келген нәрсе ақшамен өлшенген тұста оның осылай болуы да заңды. Ия, мұндай ортада ата-ана баланың тек қана материалдық жағының жақсаруын көздегендіктен баянсыз байлықтың соңына түсіп, негізгі нәрселердің барлығын мүлде ұмытып кете беруі мүмкін. Десе де, келешек ұрпағымыздың қоғамда өзіне лайықты орнын таба білуін ұғынсақ, онда баламыздың білім алуы қашанда маңызды екендігін ұмытпаған жөн.
Материалдық қажеттілік те өте маңызды. Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) бір хадисінде: Балаңызды өз заманынан қалдырмаңыз деген. Олай болса, баланың өз қатарынан қалмағанын қамтамасыз ету ата-ананың міндеті. Бірақ күнделікті күйбелең тіршілікпен айналысып, үйдегі баланың жағдайына мән бермеу, одан да сорақы.
Күнделікті шаруадан кешкісін үйге келгесін баласының үйде жүргенімен өзін жұбатып, таң атпай қайнаған тіршіліктің көкпарына қайта еніп, кешке тағы да сол күндегі жайды қайталау, балаға қажетті назар салудан аластатады. Айталық, құрылысшы әке тұрғызып жатқан үйінің әрбір қышына мән берсе, базардағы ана сатып отырған затынан алданып қалмай үйге табыспен оралуды көздейді. Ал баласының ойы, онымен сырласу, кімдермен араласып жүргендігі, күнделікті сабағын оқыған-оқымағандығы, болашақ өмірге дайындығы мен арман-мақсаттары тыңдалмай ескерусіз қала береді. Бала көшедегі көрген-білгендерін әке деп санаса, үйдегі теледидары мен жүгенсіз кеткен ғаламтордағы бұзақы көріністері анасы болуда. Яғни, көше - әке, теледидардағы неше түрлі ақпараттар - ана болып шыға келеді. Ата-анасынан тірідей айырылғандардың қатарына осындай жастарды жатқызуға болар еді. Адамзаттың жаратылысы ана құрсағында қалыптасса, сол мезгілде оған тәрбие мен білімнің алғашқы қадамын дұрыс жолға қою біздің міндетіміз. Осы тұста мына әңгімені келтіруді орынды деп таптық.
Ана құрсағында бала сегіз ай болды. Ұл бала! Тар құрсақтан кең дүниеге шыққысы келіп асыға күтуде. Бірақ күннен күнге науқасы үдей түсті, жан дүниесі сыздатып, өкініш сезімі өлтіріп барады. Тіпті жарық дүниеге шығуға қорқады, сыртқы өмірге деген құлқы да жоқ, жанын бір нәрсе жеп барады. Әдеттегідей анасы мен әкесіне жалбарынудың сәті келіп тұр. Құдайдың құтты күні ұрыс-керіс, ол аз болғандай отағасы нәзік ана жанды ұрып та алады. Ішкендері арақ. Той-томалақ, туған күн десе алдына жан салмайды, әйтеуір сол сылтаумен өзі де, анасы да ащы судан тартып қояды. Өмірге келмей жатып жүрегі елжіреген құрсақтағы баланың анасына деген зары...
Әкешім! Анашым! Ұрыспаңыздаршы! Өтінем, күнде-күнде жаным ауырып барады, шаршадым, мені неге естімейсіздер? Сол туған күнді тойламай-ақ қойыңыздаршы, жаным-анашым, неге сонша сол қу дүниені уайымдай бересіз, сіз қайғырған сайын мен де қиналып кетем. Одан да Құран тыңдаңызшы немесе қызық әңгіме айтып беріңізші. Иісі аңқыған сол арам доңыздың етін рахаттанып жейсіз, көрші әйелдермен несіне біреудің отбасына араласып өсек айтасыз? Әке! жұмыс, жұмыс дей бергенше маған да көңіл бөлсеңізші, менің дүниеге келетініме қуанбайтын сияқтысыз. Жыламсырап: Айттым ғой, анашым, сол арам суды ішпеңізші деп, тұншығып барам, ішпеңізші...!
Бала дүниеге келді. Оның дүниеге келуін тойлап тағы да сол шайтан сумен жуып, шайды. Достарымен дастарханда отырып ауыздарына түскен ұл баланың есімдерін қағазға жазып жеребе тастады. Қолға іліккен мағынасы да, мәнісі де жоқ бір адамның аты қойылды. Әрбір толған жасын арам сумен жуумен болды. Жеті жасқа келді. Сүннет той қалып қойыпты. Той, той, той! Құрсақта сезімтал бала осының барлығын көзімен көріп, жүрегімен сезіп келеді. Мектеп табалдырығын да аттап үлгерді.
Қараңыз, бала өсіп келеді. Тәрбиесімен ешкімнің шаруасы жоқ. Анда-санда баласын төмпештеп соғып-соғып алады. Әкенің айтқанын істемейтін баланы қайдан көрдің? Сылтауы осы. Кілең зұлымдықпен өсіп келеді. Анасының да күнделікті үзілмейтін сериялдарынан да шаршады. Теледидардың ішіндегіге өз бауырының қайғысындай қайғырып, кейде ұрсысып алады. Әке де, шеше де таңертеңнен күн батқанға дейін жұмыста. Дүниенің қамы. Үйде ғаламтор ойыны, тыржалаңаш, ұяттан жұрдай адамдардың қылықтары, қан-жоса, атыс-тартыс шетелдің фильмдері. Баланың кешке дейінгі жұмысы осы. Күн батса, сыныптас құрбыларымен қыдырып та үлгереді. Қайтсін, үйде онымен айналысатын ешкім жоқ.
Жұмыстан шалдығып келген ата-ана бір-біріне де қарауға мұрша жоқ, апыр-топыр не ішкендерін білмей жастыққа жантая кетеді. Әкесінің байлығына сеніп жүрген бала сабақ оқысын ба? Ақшасы жоқтардың да балалары оқып қарық қылып жүрген жоқ әрине, оны айтпасқа болмас. Мектепті де бітірді. Он жеті жасқа дейін баланың құлағына: Балам сен бай болуың керек, ақшасы мол маман иесі болуың керек, қазір заман сондай, мансап кімде болса, билік те соның қолында, - деген пікір құйылып келеді. Жоғары оқу орнына түсті. Өз білімімен түскендей шіренеді. Бес-алты жыл да өте шықты. Мыңдаған долларға сатылып алынған қызыл диплом! Тағы той! Ішкілік! Бұл жолы бала да бір-екі рөмке ащы судың дәмін татты. Өмір деген, шынымен-ақ, тез өтіп барады екен. Әке-шеше аздап қартайғандай. Баяғы ішкен-жегендері, бүйірлерін инемен шұқылағандай тесіп барады. Екеуі де науқас. Ақшаны аяған жоқ. Жаны ышқынып бара жатса қайтсін, байғұс?! Шетел асып бармаған жерлері жоқ. Ақша көмектеспеді. Әлжуаз халге жеткен екеуі енді ғана балаларының қамын ойлағандай сыңай танытты:
Әкесі: Анасы! Осы соңғы уақытта баланың тәрбиесі бұзылып жүрген сияқты, түнімен үйді көрмейтінді шығарды. Айтқан тілді алмайды, бірдеңе десең бұрқылдайтын әдетті де шығарыпты. Жастар ғой қыдырсын, қатарынан қалмасын деп бір-екі мәрте дискотекаға бара ғой деп едім, енді сол жын ойнаққа баруын үдете түскендей.
Анасы: (Кінәні әкеден көріп). Е-е, отағасы, өзің емес пе жастайынан қолын бір қақпадың, айтқанын істедің. Ол ештеңе емес, сабағын оқуды да қойды, мені қатты мазалайтыны осы.
Әкесі: Оу, енді осы жаман қылықтарды үйреткен мен емес шығар. Баламды ең мықты оқу орнына түсірдім, қатарының алды болсын деп жақсы киіндірдім, ешкімге алаңдамасын деп көлік алып бердім, бұдан басқа оған қандай жақсылық керек өзі?
(Уақыт өтті. Барын төгіп, кедейдің бір жылдық тамағын, жетімнің екі жастық тамағын, байдың бір күндік тамағын дастарханға жайды. Асқазандарын араққа тойдырып, қарайып тұрған жүректері одан сайын қарая түсті. Дастархан басында ақ сақалды ата да, ақ жаулықты апа да, ана да, әке де, бала-шаға да бар. Келген қонақтардың біреуі темір тұлпар, екіншісі тірі тұлпар, кейбіреулері көк қағаздың бес алтауын сыйға тартып кетті. Ішті, жеді, секіріп биледі, шаршады, таң атты күйеуі әйелін, әйелі күйеуін сүйемелдеп, кешірерсіз, төрт аяқты жануарлардан ешқандай айырмасы жоқ, тек адамша өлеңдетіп үйлеріне тарады, той бітті. Арада көп уақыт өтпеді).
Бала:Пәленше, түгенше деп, әке-шешесінің атын атап, біз келіндеріңізбен бірге бөлек шығамыз, сіздердің өмірлеріңіз, түсініктеріңіз басқа, ал біз жаспыз дегендей, анда-санда келіп тұрармыз деді. (Мұны қалап отырған жаңадан түскен келінжан еді. Ең болмаса, бір ай өтпей-ақ бұл пікірге көне салған да баласы еді).
Әкесі:Балам-ау! Ең болмаса, бірнеше ай келіннің қолынан шай ішейік те. Бөлек шығаруды өзіміз де дұрыс көреміз. Сенен басқа баламыз болса қанекей...
Анасы: Иә, отағасы дұрыс айтады. Келінмен бір шүйіркелесіп әңгімелескен де жоқпыз. Баламыздың рахатын осындайда көрмесек?
Баласы: Біз шешім қабылдап қойдық. Тек үй алатын ақша берсеңіздер болғаны.
Аурушаң әкесі ескіше әдетіне салып: Еркетайым-ау! Туыстардан да ұят қой. Әлі келіннің жүзін көрмегендер де бар. Оның үстіне мына анаң да, мен де науқаспыз, біраз айыққаннан кейін...
Бала: Айттым, болды. Неге түсінбейсіздер. Біз өзімізше өмір сүргіміз келеді. (Бөлменің түкпірінде құлақ салып отырған, өзі де осындай отбасында тәрбие алған келін тыпыршып, көне қойса екен деп ол отыр).
Анасы:Балам-ау! Неге дауыс көтеріп сөйлейсің? Саған жағдайды түсіндіріп отырмыз ғой. Әуелі сен бізді түсінуің керек емес пе? Тойға түскен табысты да есептеп үлгермедік.
Бала: Сүйіктімнің көңілін қалдырғым келмейді. Оған келісімімді беріп қойдым.
Әкесі: (жүрегі қысылып): Сонда қалай, осы уақытқа дейін сені аймалап, бағып-қаққан ата-анаңды тыңдамайсың ба? Ең болмаса, анаңды аясаңшы?! Айтқан тілді ала ғой, балам. Бірнеше айдан соң өзіміз де үй алып, бөлек шығарармыз.
Бала: Жетер, енді! Айтқанымнан қайтпаймын. Маған ақша бермесеңдер менің атыма жаздырған атамның ескі үйін сатып, қаладан шағын үй алам. (Үйдің кілтін қалтасына, әйелін қасына алып есікті бір теуіп шыға жөнелді. Артынан: Балам, балам! деп зар жылап ата-анасы қалды.)
Шындыққа тура қарайықшы! Біздің тәрбиеміздің негізі осы ғой. Жоқ! Тәрбие бұлай болмайды, жалпы өмірді мұндай бейшаралықпен өткізуге бола ма? Айналдырған қамшының сабындай қысқа өмірді осындай сорақылықпен өткізсек, қандай отбасы бақыты, Отан, жәннат бізге бұйырады?
Оның сара жолы біреу ғана. Ол - тәрбие. Рухани, діни негіздегі қазақи тәрбие! Аллаһтың хақ жолы. Бұдан басқа шешім жоқ. Жоқ, әлде, әлгіндей өмір ұнай ма? Мұндай өмірдің қай жері ұнайды? Балаларымыз осылай шайтанның жетегінде жүрсе, аһ ұрып әке-шеше мұңға батса, баланың рахатын көреміз деп, азабын тартса, ақыры тозақ болса, несі жақсы?
Ата-ананың тәлім-тәрбиесі қандай болса, қоғамның да мінез-құлқы сондай болмақ. Өйткені, халық та, қоғам да, Отан да ата-анадан, айналдырған екі адамнан құралады. Сондықтан, ең әуелі адамның өзі дұрыс болу керек. Өзі кір адам біреуді қалайша тазалайды? Өзі қисық адам басқаны қандай құралмен түзетеді? ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.