Көркем аударма және тарихи романдағы диалог қызметі

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 51 бет
Таңдаулыға:

Кіріспе
Әр халықтың өмір сүру кезеңіндегі тарих өзінің баға жеткізгісіз рөлін атқарады. Адамзатқа қажетті рухани негіз тіл, дін, салт-дәстүрмен бірге, тарих сол халықты танытатын керемет өмір оқулығы.
Тарихын өткеннің көркем түрде сипаттау адамды эстетикалық және идеялық тәрбиелеуге ықпал етеді. Сол кезеңде өмір сүрген адамдарды өткен уақыттың оқиғаларын шынайы, бар болмыс-бітімімен, тарихи аяда бейнелеуге әркімнің батылы бара бермейді. Және бұған үлкен жауапкершілік, терең тарихи білім, шығармашылық шеберлік, талант, қаламгерлік тәжірибе керек.1,3
Қазіргі заман әдебиетінде тарихи роман мен тарихи роман-эпопеяның үлесі барған сайын ұлғайып келеді. Бұл құбылыстың себебі мен мәнін ашуға арнаулы зерттеулер де жазылып жүр. Тарихи роман жанрына мұншама көңіл бөлінуі оның осы күнгі әдебиеттен алып отырған орны мен маңызын сипаттаса керек.
Тарих туындылардың тамыры антикалық дәуірден тарайды. Сол кездегі үлкен тарихи оқиғалар Геродот, Руфь, Флавий, Аррион, Диодор жазбаларында сақталды. Олардың басты ерекшелігі болған оқиғаның шынайы болмысын жеткізгендігі.
Өзінің басты объектісі адамды бейнелеу арқылы әр дәуірдің сан қилы сыр-сипатын көрсететін көркем әдебиеттің даму кезеңдеріне көз салғанда, оның нақтылы тарихи адамдар мен тарихи оқиғаларды бейнелеу ерекшелігі, яғни әдебиеттегі тарихилық мәселелері айрықша назар аудартары хақ. Ал, әр дәуір жыршысының өз заманының тарихи кескінін бейнелеуге әрекет еткен шығармасы тек белгілі бір ұлт әдебиетінің жасын межелеуге ғана емес, сол әдебиеттің осы өзекті мәселе тұрғысынан алғандағы жүріп өткен жолын бағдарлауға да мүмкіндік береді. Сөз жоқ, ол жолды азаматтық тарихпен тікелей жарысып отыратын жол деп тануға болар еді. Өйткені, онан белгілі бір халықтың рухани есею жолын, тағдыры таразыға түскен небір тарихи тайталастарының мәліметтерін табасыз.
Көркем әдебиеттегі тарихилық сапалық тұрғыдан алғанда ғылымдағы тарихилықтан ерекшелеу болып келеді. Өйткені, ғылым белгілі бір дәуірдің тарихи даму заңдылықтарын тұжырымдармен өрнектесе, ал әдебиет сол тарихи құбылыстарға деген адам қатынасын оның кісілік құлқы, әрекет харакеті таным дүниесіндегі өзгерістері арқылы көрсетеді. Басқа сөзбен айтқанда, белгілі бір дәуірдің нақты тарихи мән-мазмұны, оның қайталанбас келбеті мен ерекше бейнесін көркемдік әдіспен игеретін әдебиеттің тарихилық мәселесі осы қасиеті арқылы өзіне ерекше назар аударуды талап ететіні хақ 2,3,5.
Тарихи шығарманың халық тарихындағы елеулі құбылыстар туралы жазылуы шарт деген пікір орынды. Бұл жерде тарихи шығарманың халықтың тарихы, тарихи өткені туралы жазылуы қажетті дау тудырмайды. Ал тарихи шығарма негізінде халық тарихындағы аса маңызды оқиғалар мен құбылыстар ғана жатуы керек дегенде, халықтың өткен тарихын оның мазмұнына қарай екшеген болып шығамыз 3,9.
Расында да, тарихтағы кейбір ірі оқиғалар белгілі бір дәуірдің бетін, басты мазмұнын анықтайтындай сипатымен бөлектеніп тұрады. Сондықтан мұндай тарихи кезең шындықтары туралы шығарма жазғанда, сол дәуірдің басты типтік ерекшелігін белгілейтін оқиғаларды ескермеуге болмайды. Онсыз дәуір тынысын толық жеткізу мүмкін емес.
Көп жазушылар, соның ішінде Л.Толстой, тарихи тақырыпты шығармалардың өзінде қиялдау элементі басым болуға тиіс деп есептеген. Оған жазушының мына сөздері мысал: В каждом художественном произведений, в том числе в историческом романе, в исторической повести мы ценим прежде всего фантазию автора, восстанавливающего по обрывкам документов, дошедших до нас, живую картину эпохи и осмысливаюшего эту эпоху. Өмірде болған қаһарман да, қиялдан жасалған кейіпкер де шығармада толыққанды өмір кешуі керек. Тарихи оқиғалардың тартымдылығы қандай қажет болса, қиялдың табиғи тұтастыққа ие болуы шарт. Тарихи оқиғаларды тізе беру де, тарихты ұмытып, қиял күшіне ғана сүйенушілік те шығарманы бір жақтылыққа алып кетпек. 5,54
Тарихи романның негізін Батыс Европада Вальтер Скотт, америка әдебиетінде Ф.Купер, Францияда В.Гюго, А.Дюма, Англияда Бульвер-Литтон, Стивенсон, орыс әдебиетінде А.С. Пушкин салды және бұлардың шығармаларында тарихи деректер көркемдік элемент, эстетикалық мәнділік дәрежесіне көтерілді.
Әр халықтың, әр ұлттың, тіпті әр азаматтың өзінің тарихы, өзіндік ой мақсаты , өмірлік көзқарасы осы тарихи шығармаларды дүние жүзі әде-биетіне ең бірінші болып әкелуші ағылшынның ұлы жазушысы Вальтер Скотт екенін ұмытпауымыз керек. Өзінің тарихи шығармаларын әлемге паш еткен Вальтер Скотт - ұлы жазушы, тарихшы, ойшыл және аудармашы. Әлемнің түпкір-түпкіріндегі әр ұлтты халықтар мен ұлы ғұлама ойшылдар мен жазушыларға дейін В. Скотты оқыды. Олардың әр қайсысы Скотт шығармаларын таңдай қаға оқып, құнды пікірлер айтты. Солардың бірі орыстың ұлы жазушысы В.Г. Белинский Скотты: Тарихи романның Шекспирі мен Гомері, әрі өнер саласындағы Колумб десе, немістің атақты жазушысы Гете оны Өзіне ешкімді теңестірмейтін ұлы талант деп баға берді. Расында да, жазушының бояуы қанық кестелі тілі, оқыс басталып кететін тартымды сюжеті, тапқыр диалогтары оқушыны еліктіріп еріксіз ерітіп әкетеді.
Тарихи романды зерттеу көркемдік таным мен шығармашылық әдістеме жасау арқылы жүзеге асырылса, ол тәсіл Л.Н. Гулиев анықтауынша шығармадағы "шындықты, жазушының дүниетанымын және көркемдік ойлау жүйесінен" айқындалады (с. 175). Сондықтан аудармашы алдымен тарихи прозаны осы тұрғыдан зерттеп, танып-біліп, содан кейін аударғаны дұрыс.
Тарихи роман жанрына зерттеушілер қашан да ерекше назар аударатын. Оған Б.Г.Реизовтің Французский исторический роман в эпоху романтизма (1958), Французский роман XIX в. (1969, 2-басылым 1967), Творчество Вальтера Скотта (1965), Георг Лукачтың Историчекий роман, Н.Я. Дьяконованың "Английский романтизм: Проблемы эстетики", атты еңбектері мысал бола алады.
Ресей әдебиетіндегі тарихи роман жанрының пайда болуын, оның жеке бір жанр ретіндегі ерекшелігін зерттеген ресей ғалымдары мыналар: И.И.Замотина Исторический идеализм в русском обществе и литературе 20-30 годов XIX столетия (1908), А.И.Скабический История новейшей русской литературы 1848-1909гг (1903), А.Пинчук Русский исторический роман (до 50х годов XIX века) (1913), В.А.Сиповский Русский историчекий роман первой половины XIX столетия (1928).
Қазақ әдебиетінде де тарихи роман жанрының тууы, қалыпттасуы, көркемдік ерекшелігі, дәстүр мен жаңашылдық секілді келелі мәселелер төңірегінде көптеген әдебиеттанушы-ғалымдар зерттеу еңбектер жазды. Атап айтсақ, Р.Бердібаев, Л.Әуезова, Ж.Дәдебаев, Б.Майтанов, Т.Сыдықов, Т.Жұртбаев, Қ.Алпысбаев, Ә.Тарақов, М.Хамзин және тағы басқалар. Әр кезеңнің оқырманы бүгінгі күн немесе бүгінгі заман шындығы мен бергі тарихи тақырыптарды ғана емес, бұдан жүздеген, мыңдаған жылдар бұрынғы шынайы өмірді қажетсінеді. Бұл тұрғыда: Тарихи роман халықтың бұрынғысы мен бүгінгісінің жанды байланысын көркем бейнелер арқылы ашады. Мұндай шығармалардың тәрбиелік, танытқыштық мәні үлкен. Олардан халық өмірінің өткені мен қазіргісінің арасында қаншалық айырма бар екенін, ілгерілеуіміздің сипатын ұғамыз [3.4], деген Р.Бердібай пікірі көңіл аударарлық.
Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі. Квентин Дорвард романы В.Скоттың француз елінің тарихы туралы жазған жалғыз романы. Вальтер Скоттсыз француз тарихи дәуірін елестету мүмкін емес -деді Б.Г. Рейзов өзінің Французский роман ХІХ века атты еңбегінде. Квентин Дорвард тарихи роман негізін салушы Скоттың қаламынан туған 29 шығармасының бірі. Скотт романға тарихилық сипатты тұңғыш енгізген, демек өткеннің өз ерекшелігін, оның қазіргі заманмен ұқсамайтындығын аңдаған, тарихтан ұлы адамдардың іс-әрекеттерін ғана емес, сонымен бірге халық бұқарасының қимыл-әрекеттерін де көре білген жазушы.
Бір өкініштісі осындай ірі қаламгердің атақты романдарының ана тілімізге көп аудармалуы. Осы уақытқа дейін қазақ тіліне В.Скоттың Айвенгосы мен Квентин Дорварды, Пуритандары ғана аударылған. Әлемнің түкпір-түкпірінде аудармашылар Скоттың шығармаларын жаппай өз ана тілдеріне аударып, оқырмандарына сыйлап жатыр. Тіпті орыс тіліне де Вальтердің барлық шығармалары аударылған. Скотт шығармаларын орыс тіліне аударуда атсалысқан М.А. Шишмарева, М. Беккер, Н. Емельяникова, Б.Я. Шадрина, Лихачев және т.б. Бұл аудармашылар Скотт романдарын тікелей ағылшын тілінен орыс тіліне аударған.
Ана тілімізге жазушының екі романы сатылы аударма түрінде аударылды. Айвенго романын орысшадан сатылы түрін Әбітай Атығаев және Квентин Дорвард романын Мұқан Мамажанов сатылай аударса, Пуритандар романын Б.Әдетов тәуелсіздік жылдары тәржімалады.
Әлем әдебиетінің көрнекті туындысына тән суреткерлік болмыспен оны аударма тілімен өрнектеуді саралау көркем әдебиет шығармашылығын жаңа қырынан ашуға жетелейді.
Әдеби байланыстардың кең өрістілігі көркем аударма тәрізді дәнекер түрі арқылы жазушы шығармаларын тереңдей тану - қазіргі тәуелсіз Қазақстан мәдениетінің мемлекеттік бағдарламасына тән саяси бағыттардың бірі. Сөз өнерінің тарихында өмір шындығына тән ішкі - сыртқы құбылыстарын көп дауыстылық басты таным - тәсілімен бейнелеу ұлы суреткер туындасының басты ерекшелігі. Сондықтан, түпнұсқалық және аудармалық мәтіндерді қатар қойып бағалаудың да маңыздылығы ақиқат.
Квентин Дорвард тарихи романындағы диалогтардың атқаратын қызметі және оның аударылу ерекшеліктерін жан-жақты қарастыру кезінде жазушының суреткерлігі және көркем аудармаға қатысты теориялық және практикалық көптеген мәселелер айқындалады. Ұлы жазушы шығармасын суреткерлік шеберлікпен аудару ерекшеліктерін саралаудың қазіргі қазақ әдебиетіндегі көркем аударма шығармашылығы саласына да игі ықпалы болады.
Зерттеу нысаны. Зерттеу жұмысының негізгі нысанына Вальтер Скоттың Квентин Дорвард романының түпнұсқасымен бірге орысша және қазақ тіліндегі нұсқалары алынды.
Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы:
- ортағасырлық рыцарлық мәдениеттің ұлттық, тарихи ерекшелігі көрініс табатын Квентин Дорвард романының негізінде диалогтардың сипатына және оның аударылуына әлеуметтік - эстетикалық, әдеби - теориялық талдаулар жасалды;
- Квентин Дорвард романының қазақшаға аударылуындағы балама (сәйкестік) немесе реалистік аударма принциптерінің орындалуы ғылыми бағаланды;
- аудармадағы аудармашының шығармашылық шешімдері ғылыми тұрғыдан талданды.
Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері. Вальтер Скоттың Квентин Дорвард романының түпнұсқасындағы характерлік сипатпен оның диалогтардың орысша-қазақшаға аударылуындағы ерекшеліктерді анықтау мақсаты бағдарланады. Зерттеудің осы негізгі мақсатынан туындайтын мынандай міндеттерді шешу көзделеді:
- көркем аударма өнерінің қазақ және әлем әдебиеттері классикалық үрдістері ықпалдастығын қалыптастырудағы әдеби-эстетикалық, гуманистік қызметін жаңаша бағалау;
- Вальтер Скоттың әлем әдебиетіне қосқан үлесін, ізденістерін, жаңалықтарын саралау;
- жазушының Квентин Дорвард романындағы диалогтардың қолдану қызметін бағалау;
- Квентин Дорвард романының орысша-қазақша нұсқаларын түпнұсқамен салыстыру, аударманың баламалығын, сәйкестігін бағалап, қорытынды жасау;
- аудармашының көркем аударма тәсілдерін, техникасын қолданудағы қазақ тілінің бейнелі сөздерін сөздерді пайдалану сипаттарын анықтау;
- Аудармашылардың тарихи роман жанрын аударудағы тәжірибесінің жалпы аударма теориясына жасаған ықпалын айқындап, баға беру.
Зерттеу әдістері: Зерттеу жұмысы барысында тақырыптың ерекшелігі мен еңбектің мақсатына байланысты әдебиетттану мен лингвистиканы бірге қамтитын салыстырмалы мәтіндік талдаулар, әдеби-тарихи, диахронды талдау әдісі, яғни түрлі кезеңдегі лексиканың жеткізілу ерекшелігі, типологиялық статикалық әдістер қолданылды.
Зерттеу жұмысының теориялық және практикалық маңызы: Зерттеу жұмысыың теориялық маңыздылығы - диалогтардың аударылу тәсілдерін зерттеуі, баламаның және адекваттылық мәселелерін шешудегі маңызды қадам болуы. Дипломның қамтылған деректерді, тұжырымдарды жоғарғы оқу орындарында аударма теориясы мен практикасына байланысты дәріс және семинар сабақтарында пайдалануға болады. Тілдік материалды ерекше көркемдік әсер беру үшін автор диалогтарды көп қолданған басқа да тарихи шығармалардың аудармасы кезінде пайдалануға болады. Сонымен бірге, дүние жүзі халықтары әдебиеттері байланыстарының аударма саласындағы бірегей зерттеулер және оқулықтар мен оқу құралдарын жасауда пайдалы дереккөз, көмекші құрал бола алады деген ойдамыз.
Зерттеу жұмысының құрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

I - тарау В.Скотт - тарихи роман жанрының негізін қалаушы.

0.1. Вальтер Скотт шығармашылық әдісінің жаңашылдығы
Ағылшын жазушысы Вальтер Скотт әлем әдебиетіне жаңа үлгідегі тарихи романды қалыптастырушы ретінде енді. Бальзак оның романдарын көркем шығарманың шыңы ретінде бағаласа, Стендаль оны романистердің әкесі деді, Белинский оған таңырқанса, Пушкин оны шотландық сиқыршы деп атап кетті. Француздың атақты жазушысы Ж. де Петиньи Скотты меңзей отырып: Чьи произведения ожидаются с нетерпением и рассматриваются всеми образованными нациями Европы как счастливый дар судьбы, чьи собрания сочинений печатаются одновременно в Англии, во Франции и и Германии? деген болатын. Демек, В. Скоттың шығармаларын атақты Ж. де Петиньи бастаған дүние жүзінің ұлы тұлғалары А.С. Пушкин, Шекспир, Гете, В.Г. Белинский, Андри Потен, және т.б. қызыға оқып, жақсы баға берген. Өйткені, Вальтер Скотт тарихи романды әлем әдебиетіне ең бірінші болып әкелуші. Көптеген жазушылар мен оқырмандар, сыншылар барлығы дерлік Вальтер Скотты жаңа заманның ұлы жазушысы деп санайды және өздеріне ұстаз тұтады. Ол жасаған жаңа жанр тек көркем әдебиетке әсерін тигізіп ғана қоймады, сонымен қатар тарихнамалық шығармаларды жазу тәсіліне де әсерін тигізді. Батыс Еуропалық әдебиеттануында көркем шығармаларда тарихи процесті жасап шығару мәселесі А.Флейманның, Дж.Симмонстың, Г.Баттерфильдтің, Э.Бриджерстің, П.Брукстің, Л.Ласселастың, А.Сандерстің, А.Шепардтің монографияларына арқау болды. Вальтер Скоттың орыс әдебиетіне тигізген әсері XX ғасырда байқалды. Оған З.Т.Гражданскаяның Историчекий роман В.Скотта (1945), С.Р.Мейзельстің Вальтер Скотт. Романы о Шотландии(1946), С.А.Орловтің Пути развития реализма в английском романе первой трети XX века(1969), А.А.Долининнің История одетая в роман (1988) еңбектері айқын мысал бола алады. Вальтер еңбектеріне сыншыл реализмнің шыңы саналатын О.Бальзак, Ресейде А.С.Пушкин, Италияда Мандзонилер жоғары баға берді.
Скотт романға тарихилық сипатты тұңғыш енгізген, демек өткеннің өз ерекшелігін, оның қазіргі заманмен ұқсамайтындығын аңдаған, тарихтан ұлы адамдардың іс-әрекеттерін ғана емес, сонымен бірге халық бұқарасының қимыл-әрекеттерін де көре білген жазушы. Өзінің айтуынша: "Исторический должен воспроизвести историю полнее, чем научно-историческое исследование, потому что сухую археологию он должен заполнить психологическим содержанием, страстями и "мнениями" создающих историю людей" [26, 27].
Ол өз шығармаларында шамадан тыс архаизмдерді қолданудан бас тартады, яғни сол дәуірдің тілін пайдаланады. Оны Скотт былай түсіндіреді: "Для того чтобы пробудить в читателе хоть некоторый интерес, необходимо изложить избранную Вами тему языком и в манере той эпохи, в какую Вы живете" [9, 25].
Скотт шығармашылығын зерттеуші кеңестік сыншы Б. Реизов "Творчество Вальтера Скотта" ("Теория исторического романа" тарауында), Скоттың жаңа тарихнама принциптерін тудырғанын атап өтеді: "... идея общечеловеческого единства сделала Скотта не только художником, но и историком и создала основу для историзма ХХ столетия" [27, 281].
В.Скотт үшін ең басты мәселе уақыт пен жергілікті әдет - ғұрыптар. Автор өткен ғасырдың оқиғаларын бізге куәгер көзімен бейнелеуге тырысты. Заманның, дәуірдің басты мәселелерін алға тартып, сол дәуірдің өмір шыңдығын асқан шеберлікпен жеткізіп отырды. Шотландияға барып көргендей жол бұрылыстарын, табиғатын т.б. барлығын толық бейнелеуден талмады. Оның романдарында біз "Бернард құзының биіктерін", "Тей өзенінің жағалауларын " тамашалағандай боламыз.
Англиямен соғыс кезіндегі Шотландияны суреттеуде В.Скотт өзінің жерлестеріне аяушылығын білдіре отырып, қарапайым халықтың ұлтшылдығын, айбындылығын, қатал мінезімен қатар қарапйымдылығын да сүйіспеншілікпен суреттейді.
Вальтер Скотт XIX ғасырдың I-ші жартысында батыс еуропадағы тарихи жанрдың негізгі принциптерін қалаушы және дамытушы болды. Мысалы:
1. Таптардың портретін жасады.
2. Ең бірінші болып әдебиеттегі өнегелілік деген түсінікті айнгалымға енгізді.
3. Романдарында өмір шындығын бейнеледі.
Орта ғасырларда жырлаған жазушылар аз емес, бірақ ағылшын жазушысы Вальтер Скоттан (дәлірек айтсақ, Шотландияда туып өскен) артық жырлаған ешкім жоқ. Қалай болғанда да мың жылға созылған батыстағы бектер дәуірін өлмес етіп суреттеген Скоттың теңдесі жоқ. Оның өзін кейде он тоғызыншы ғасырдың басында өмір сүрді дерлік емес, сонау өзінен алты-жеті ғасыр бұрын өткен адамдар мен олардың өмірін көзімен көріп, бірге жасасып жүргендей бейнелеу -- шын суреткерлік емес пе!
Франция елі тарихындағы дала тағдырын мұхит тектес тереңдікпен толғаған Скоттың Квентин Дорвард романы оның француз елінің тарихы туралы жазған жалғыз романы. Вальтер Скоттсыз француз тарихи дәуірін елестету мүмкін емес-деді Б.Г. Рейзов өзінің Французский роман ХІХ века атты еңбегінде.
Квентин Дорвард (1823) - жазушының ең үздік шығармасы болып табылады. Мұнда В.Скотт британ аралдарын тастап, Еуропаға көшеді. Шығарманың мақсаты - қатаң да аяусыз тәртіп орнату арқылы келген абсолютті монархияның нығайып, күшеюін, олардың басқару механикасын ашық көрсету.
Вальтер Скоттың романы Квентин Дорвардың есімімен аталған, бірақ ондағы басты кейіпкер екеу: шотланд атқышы мен француз королі, Квентин Дорвард пен ХІ Людовик. Махаббат хикаясы саяси хикаямен сабақтаса өріліп отырады. Алғашқы желі роман авторының қиялынан туса, ал екінші желі тарихи деректермен астасып жатады.
Роман Квентин мен Изабелланың шат-шадымен үйлену тойымен тәмамдалды.
Квентиннің қарапайым махаббат хикаясы шығармаға тек желі тарту үшін ғана қажет болғанын, сөйтіп король ХІ Людовик іспеттес айрықша танымал тұлғаны кестелеуді алдына басты мақсат етіп қойғанын В.Скоттың өзі де мойындаған. ХІ Людовик мейірімсіз, қиянатшыл, кекшіл, ойын жүзеге асыруға келгенде ешқандай да тәсілдерден жирене қоймайтын адам болған.
Қайшылық - бірінші тарау осылай аталады. Бұл ХІ Людовик пен Өжет Карлдың арасындағы, дөрекі саяси күш пен зұлымдылық, айлакерліктің арасындағы кереғарлық. Кереғарлықты жазушы ойлап тапқан жоқ, ол роман беттеріне тарих беттерінен көшкен.
Осы романдағы басты кейіпкерге қойылған негізгі міндетті Б.Реизов былайша түсіндіреді: "столкнуть это свежее сознание с ужасающей сложностью жизни. Герой попадает в новую для него среду, в его существование неожиданно врывается история. Если вначале действительность представлялась ему слишком простой и серой, то теперь события, мелькающие с необычайной быстротой, кажутся непостижимыми и абсурдными" [26, с. 32]. Романда жігіт Квентинді көрікті, батыл, адал, ер жүрек, ақылды етіп суреттейді. Негізі Людовик пен Квентин осындай өзіндік қасиеттері жағынан мүлдем ұқсамайтын, қарама-қайшы кейіпкерлер. Квентиннің тұла бойына албырт ерлік, кіршіксіз көңіл тән, рыцарлық атақ-абырой пасықтықтан ада болу керек деп түсінеді. Моральдық мән-мағына жағынан алғанда корольге мүлде кереғар тұрған герцог Карл емес, нақ осы Квентин. Король әмісе арамзалық тор құрудан жалыққан емес, бірақ әр жолы сәтсіздікке ұшырап отырады, ол Квентин ізгілік пен адалдық өсиетті басшылыққа алады да, өз мақсат-мұратына жетеді.
Францияның белгілі жазушылары Проспер де Борант пен Оюсти Пьерри өздерінің ағылшын романистеріне тәуелді екендіктерін мойындады [12,10]. Демек, Вальтер Скоттың Франция тарихы туралы жазған бір ғана романын көптеген атақты француз жазушылары таңқалмай, таңдай қақпай оқи алмаған.
Неткен ұлы дарын иесі десеңізші? Өз елінің тарихын біліп қана қоймай, өзге елдердің тарихын зерттеп, білу және тек біліп қана қоймай, сол елдердің тарихы туралы романдар жазу тек ұлы қаламгердің, ерекше дарын иесінің қолынан келетін дүние. Сол ұлы қаламгер - Вальтер Скотт.
И. Ламартин оны Ғасыр адамы деп атапты. Дегенмен, ол тек бірғана ғасыр адамы емес күллі ғасыр адамы. Ондай ірі тұлға, талант иесі бұрын, яғни ХVІІІ ғасырға дейін болмаған және енді дәл осы Скотт сияқты ұлы суреткердің дүниеге келу-келмеуі екіталай.
Бір өкініштісі осындай ірі қаламгердің атақты романдарының ана тілімізге көп аударылмауы. Осы уақытқа дейін қазақ тіліне Скоттың Айвенгосы мен Квентин Дорварды ғана аударылған. Әлемнің түкпір-түкпірінде аудармашылар Скоттың шығармаларын жаппай өз ана тілдеріне аударып, оқырмандарына сыйлап жатыр. Тіпті орыс тіліне де Вальтердің барлық шығармалары аударылған. Скотт шығармаларын орыс тіліне аударуда атсалысқан М.А. Шишмарева, М. Беккер, Н. Емельяникова, Б.Я. Шадрина, Лихачев және т.б. Бұл аудармашылар Скотт романдарын тікелей ағылшыннан орыс тіліне аударған.
Ана тілімізге Скоттың екі романы сатылы аударма түрінде аударылды. Айвенго романын орысшадан аударған Әбітай Атығаев және Квентин Дорвард романын сатылай аударған Мұқан Мамажанов.

0.2. Көркем аударма және тарихи романдағы диалог қызметі.

Аударма ісі қазір біздің өмірімізден үлкен орын алды. Аударма - біздің зор тынысымыз. Қазақ халқының ұлы ағартушылары Абай Құнанбаев мен Ыбырай Алтынсарин, өздерінің жазушылық және ағартушылық қызметтерімен, өткен ғасырдың жетпісінші жылдарында орыс мәдениетіне жол ашты. Ұлы Абайдың ақындық-аудармашылық қайраткерлігінің құдіретімен орыстың данасы Пушкин өзінің сүйікті Татьянасын қолынан жетектеп кеп, кең қазақ сахарасына алғаш рет қадам басты. (М.Ә.) Ал Ы.Алтынсариннің жазушылық-педагогтік қызметінің арқасында өзінің дана сөздерімен орыстың алып жазушысы Лев Николаевич Толстой келді 40,9. Аударма дегеніміз-бір тілде ауызша айтылғын ой-пікірді, болмаса жазылған мәтінді тыңдаушыға, оқушыға екінші тілде, яғни оның ана тілінде түсінікті етіп жеткізуі 39,7.
М.Әуезов пайымдауынша: Аударма бір жағынан шеберліктің де мектебі. Аудару үстінде жазушы автордың творчестволық сырына қанады, оның көргенін көріп, білгенін біледі. Сол арқылы өзінің ой-өрісін ұлғайтумен қатар, авторша машықтанып үйренеді 53,22. Шын мәнінде, аудармашы шеберлігі үнемі ізденістің, талантты жетілдірудің, мол тәжірибе жинақтау мен машықтанудың арқасында қалыптасады.
Аударма - көркем әдебиеттің, публицистиканың жалпы мәдениеттің ажырамас бір бөлігі. Аударма адамзаттың көне замандағы тарихында тіл өзге адамдар қауымын түсінудің құралы, олармен қарым-қатынас жасаудың дәнекері болған. Ө. Күмісбаев көркем аударма туралы пікірінде: Көркем аударманың бүгінгі әдеби процесте алатын орны үлкен. Аударма әдебиетінің арналы, мол салаларының бірі. Аударманың сөз дамытудағы мәні де айрықша зор. Өйткені аударма арқылы бір халықтың таңдаулы әдеби шығармаларынан басқа халықтың өкілдері сусындай алады десе. Орыстың белгілі теоретигі П.П. Кузнецов: Көркем әдебиет - идеология майданындағы зор құралдардың бірі, соның ішінде елеулісі десекте қателеспес едік. Ал аударма әдебиеті әрі көркем-төл әдебиеттің егіз туған сыңары, бұлар жедел өседі деп орынды айтса керек. 39,177,178.
Аударма жасау арқылы тілімізде сөз құраудың, ойды бейнелеудің жаңа тәсілдері туды, жазу шеберлігі артты. Ол халықты рухани жағынан дамытудың күшті құралы: бүкіл адамзат мәдениеттің қазыналық қақпасын ашатын кілт, ғылым мен білімнің қайнар бұлағы және тіл ұстартудың мектебі.
Әдетте аудармашыны актерге теңейді. Ағылшын жазушысы, әрі аудармашысы Ботлер Сэмюэл: Егерде түпнұсқаны оқыған кезде қанағаттанған болсаңыз, онда оның аудармасы да солай жасалуы тиіс, олай болмаған жағдайда аударма емес, ұқыпты орындалған үйрену жұмысы тәрізді болып қалады. Меніңше, мұның өзі аударма екенің аудармашының байқамағаны жөн-деген тәжірибелік тұжырым білдіреді 53,18.
Демек, аудармашылық нағыз шығармашылық өнер. Аудармашы екі тілді жетік білумен қатар, әрі ғалым болуға тиіс. Аударма сапасы оның талантына, біліміне, жалпы мәдени дәрежесіне және тәжірибесіне байланысты. Сол себепті де жұртшылық әрқашан оның жақсысына сүйсініп, жаманына күйініп отырады. Нағыз шығармашылық көркем аударма дегеніміз түпнұсқаның стильдік, тілдік ерекшеліктерін түгел ескере отырып, оның көркемдік-идеялық қасиеттерін толық жеткізу, әрі қазақша биязы да жатық етіп шығару. Осы екеуі ұштасқанда ғана аударма көркем болады 39,6.
Әлем классикасының сол сияқты бұрынғы совет халықтары әдебиетінің таңдаулы шығармаларын қазақ тіліне аудару арқылы біздің ұлттық мәдениетіміз де рухани жағынан байып, аударма кітаптар қазақ әдебиетіне қосылған баға жетпес мол мұра, әдебиеттің алтын қоры болып отыр 39, 197.
Қазақ оқырмандарының кітапханасы төл жазушының шығармаларымен қатар аударма әдебиетпен де көп молықты. Қазір қазақ оқырманы Пушкин мен Гогольдің, Крылов пен Лермонтовтың, Гончаров пен Тургеневтің, Толстой мен Чеховтың шығармаларын өз ана тілінде оқиды. Сондай-ақ қазақ тіліне дүниежүзілік мәдениеттің озық үлгілері-Шекспир мен Шиллер пьесалары, Бальзак пен Жюль Верн романдары, Назым Хикмет пен Пабло Нерудің өлеңдері, В.Скоттың тарихи романдары және т.б. аударылды. Қазақтың көркем әдебиеті аударма еңбектері арқылы тек молығып, өсіп қана қоймай, сонымен бірге қалың бұқараны тәрбиелеудің маңызды құралына айналып отыр.
Аударма әдебиеті Қазақстандағы ұлттық мәдениеттің бір мол саласы. Республикада талантты аудармашылар тобы өсіп жетілуде. Қазақ аудармашыларынан шыққан кітаптарының ішінде Шекспирдің Отеллосы, Пушкиннің Полтавасы, Гогольдің Ревизоры, сияқты қызықты еңбектер аз емес.
Аударма жұмысы бүгінгі таңда мақсат-мүддесі, тіршілік-әрекеті бар адамзат қоғамындағы аса маңызды шартты құбылыс.
Бір тілден екінші тілге аударылған немесе баспадан басылып шыққан барлық әдеби және жазба еңбек аударма туынды деп аталады.
Аударма көркем әдебиеттің егіз туған сыңары, бұлар екі ел сөз өнерінің рухани қазынасына айналады. Оның бастауы ежелгі Римнен басталады. Сол дәуірде аударманың түпнұсқаға адалдығы туралы аса маңызды мәселе төңірегінде Цицерон"аудару кезінде сөзді санамау керек " деген екен.
Атақты өнер шеберлері аударманың жазушы шығармашылығы сол секілді ұлттық төл әдебиеттің өркендеуі үшін қаншалықты маңызды екені жайында салмақты сын-пікірлер қолданған. Бұл жөнінде немістің ұлы ақыны И. Беккердің мынадай сөздерін айту орынды деп ойлаймыз: "Мәнді ұлттық әдебиеттің жақсы аудармасы әдебиетсіз болуы мүмкін емес." АЙҚЫНДАУ?
Аударма мәдениеттілігінің жоғары деңгейін қалыптастыру ұлттық әдебиеттің өсуіне және оның өзіндік дәстүрлі сипатын жасауға мүмкіндік тудырады.
Аударма біздің ана тіліміздің сөздік қорын байытып, дүниетану үрдісімізді ұлғайтады. Аудармашы жеке сөздерге балама іздеу арқылы ана тілдің бүкіл қазынасын кеңінен сапырып, ішіндегі асыл сөз байлықтарын шебер пайдалануға тырысады.Ескіріп бара жатқан көне сөздер қайта жаңғырып, қазіргі таңдағы әдеби тіліміздің қорына жаңа сөз тіркестері, көркем сөз баламалары қосылып жатады. Аударма қызметі жаңа сөздерді тілімізге еңгізіп қана қоймай, күн сайын аударылып жатқан сансыз көп еңбектер олардың қолданылу аясын кеңейтіп, қолдану нәтижесін тұрақтандыруға халықтың ой мен тіл байлығын өсіруге, сол сөздің ұғымдық шегін қалыптастыруға себепші болады.
Аударма - көркем шығармашылықтың өзгеше бір сапасы болып табылады. Шығармашылықтың бұл түрінде өзіңдікі өзгемен салыстырылады, жарысады, күш сынасады.
Көркем аударма - әдебиетіміз бен мәдениетіміздің үлкен бір саласы.
Оның көп жылдық тарихы,өсу жолы, қалыптасқан дәстүрі бар.
Ол халықтың рухани жағынан дамытудың күшті құралы, бүкіл адамзат мәдениетінің қазыналы қақпасын ашатын кілт, ғылым мен білімнің қайнар бұлағы, тіл ұстартудың дүкені.
Көркем аударма теориясы - филология ғылымының бір саласы. Оның тәжірибені қорыту, пікір жарыстыру негізінде айқындалған принциптері, танылған тәсілдері, шеберлік жүйесі бар.
Көркем аудармаға қойылатын ең басты шарт- шығарманың көркемдік-идеялық күші мен эстетиклық ләззатын жеткізу.
Аударма жалпы адамзат атаулының танымдық-рухани алмасуы нәтижесінде мәдениет пен өркениеттің дамуына, адам баласының эстетикалық көркемдікке қол жеткізуін, санамыздың өсуіне апаратын жол.
Қазіргі әдебиеттану ғылымында көркем аударма мәселесі аса өзекті мәселенің бірі екені дау туғызбасы керек.
Аударма өнері - бір халық пен екінші халықты, бір ұлт пен екінші ұлтты рухани жағынан байланыстырса, сол өнердің иелері,яғни, аудармашылар қос халықтың көпірі ретінде үлкен қызмет атқаратыны даусыз.
Ұлы дүниелерді басқа халық танып білмей, ол ұлы бола алмайды. Олардың ұлылығына ең бірінші себепкер- сол шығарманың авторы,яғни жазушы немесе ақындар. Әр ұлттың өз ұлысы бар, мысалы біз, қазақ халқы,ұлы жазушы, аудармашы ретінде М. Әуезовты білеміз. Ал ағылшындардың ұлы классик жазушыларының бірі Вальтер Скотты атаймыз. Осының бәрі аудармашылардың қос халықтың арасындағы көпір қызметін атқаруларының арқасы.
Қазір біздегі көркем аударманың белгілі бірежеде қалыптасқан дәстүрі, небір тамаша үлгілері бар. Аударма мәдениеті барған сайын өсіп, шеберлігі артып келеді. Біз оны бұдан былай да жетілдіре беоуге тиістіміз.Ол үшін аударма мәселесінің өткендегісін таразылап, болашағын бағдарлап отыруымыз қажет.
Біздің барлық аудармашы жазушыларымыз өз мінднттерінің халық алдындағы жоғары мәртебелі азаматтың уәзипа екенін терең түсініп әрбір аударылған шығарманың идеялық, көркемдік және эстетикалық сапасын бұлжытпай жеткізу арқыл туған халқын ұлы орыс әдебиеті мен дүниежүзілік озық әдебиеттің бал шербетіне қандыра беруді ардақты борышымыз деп білу керек.
В. Скоттың тарихи роман жазудағы бір ерекшелігі оның тарихи шығармаларға диалогтарды көп пайдалануы. Әдетте тарихи шығармаларда диалог көп қолданбайды және бұл Скоттың бір өзіндік стилі болып табылады.
Диалог арқылы адамдар бір-бірімен тығыз қарым-қатынас құрып, рухани, мәдени байланыс орнатып, күнделікті өмір тіршілігінен хабардар болады, қоғамдағы өз орнын тауып, бағыт-бағдарын анықтайды. Роман жанрын зерттеуші М. Бахтин айтқандай: Шындықты іздеудің диалогтық әдісі дайын шындыққа ие болғысы келетін нақты монологизмге, сонымен қатар, қандайда да бір шындықты білеміз деп ойлаған адамдардың сенімділігіне де қарсы қойылады. Шындық жеке адам басында туындамайды және болмайды, ол шындықты іздеуші адамдар арасында олардың диалогтық сөйлесуі кезінде туындайды [1, 26 б].
Тілші ғалым Х.Кәрімов диалогтың түрлерін, көркемдік қызметін жан-жақты ашады: Көркем шығармаларда кездесетін диалогтың басты қызметі - адам образын жасау. Өйткені, диалог адам арасында өмірде, тұрмыс-тіршілікте кездесетін сан-қилы іс-әрекетті бейнелеп, кейіпкерлер репликалары арқылы бір-біріне ықпал етіп, адам мінезінің нақты түрде, нанымды түрде ашылуына көмектеседі-десе [5.41]. Ал, К.Еңсебаева Диалог - образ жасауда шешуші фактор. Кейіпкерлерді есте қаларлықтай етіп беру - сәтті диалогтың жемісі-дейді [2.41].
Көркемдік интерпретацияда өтетін өмір шындығының сенімділігіне айқын кепілдердің бірі-кейіпкер сөздері. Қаһарманның тек өзіне тән, дара мінезі оның сөйлеу мәнерінен көрінеді. Бұл әрине, диалогтың эстетикалық мәнін анықтайды.-деп Б.Майтанов диалогтардың кейіпкер мінезін, болмыс бітімін, ішкі эмоциялық сезімін берудегі көркемдік қызметін даралайды. Диалогтар кейіпкердің іс-қимылын, мақсат-мұратын, көңіл-күйін, жандүниесін, сезімін, қысқасы тіршілік-әрекетін, оқиғалар мен жағдайларды әңгімелеу түрінде жеткізеді.
Диалогтар тарихи романда үлкен қызмет атқарады. Диалогтың тарихи шығармалардағы оқиғалар динамикасын күшейтуде, кейіпкерлер арасындағы тартысты, шиеленісті дамытуда, сюжеттің, эпизодтың драматизмін жандандырудағы қызметі ерекше. Г. Реизов топшылауынша: Скоттың диалогы оның тарихилығымен байланысты. Автор өзінің қайырымдылық пен зұлымдық туралы түсінігімен, өзінің дүниені қалай қабылдауымен романнан шығып кетуі керек. Ол адамдарға өздері туралы өзін сөйлетуге мүмкіндік беруі тиіс, актерлердің сахнада қозғалуы, тіршілік етуі, ойлануы сияқты ұқсас жайларды кейіпкерлерге де дарытуы қажет. Оқырманды тарихпен оңаша қалдыру керек, өйткені өтіп жатқан дүниенің шынайылығына күмәнданбау үшін бәрін тікелей өзінің көзімен көруге міндетті. Диалогтың тарихи романдағы қандай маңызды көркемдік элемент саналатыны осыдан-ақ байқалады 1,207, 208.
Квентин Дорвардтағы диалогтардың Квентин тұлғасын жасаудағы ерекшеліктерін талдап, айқындау тарихи романның идеялық, танымдық тарихилық, эстетикалық, көркемдік дәрежесін бағалауға ықпал етеді.

II тарау. В. Скоттың Квентин Дорвард романындағы диалогтардың аударылу тәсілдері

1.1 В. Скоттың Квентин Дорвард романындағы диалогтардың түрлері
Көркем туындыдағы кейіпкердің өзара тілдік қатынасының негізгі формасы, сөз жоқ, диалог болып табылады. ...Драма, повесть, роман, өлеңдегі диалогтың характерологиялық және поэтикалық қасиеттері, репликалардың алмасу заңы мен эллипсис формалары сияқты көркем әдебиет пен театрдың барлық жанрларындағы диалогқа тән әрі төл сипаттардың көпшілігіне, лингвистерді былай қойғанда, әдебиет зерттеушілері мен өнер танушылар да жете мән бермей келе жатыр [5, 69 б], -- деген академик В. Виноградов пікірі көркемдік текстің бөлінбес бір саласын әр түрлі аспектілерде, әрқилы өнер, жанр түрлеріндегі функционалдық ерекшеліктері тұрғысынан қарастыру қажеттігін негіздейді. Әдеби туындының идеялық-эмоционалдық, сюжеттік-композициялық жүйесіндегі диалогтың орны ғаламат кең. Ол жайлы бұрын да әрекідік сөз болып келген, қазір де жеке бір автордың шығармаларына сүйеніп, ондағы көркемдік құбылыстарына жинақтай талдау беруге қоса, немесе, ғылым алдындағы дербес теориялық мәселе ретінде жазыла бастағаны мәлім.
Диалог теориясының бүгінгі көтерген мәселесі - диалогтың дүниеге келуін, қалыптасуын анықтайтын әр түрлі шарттарды қарастыру болып отыр. Сөйлеуші тілдік таңбаларды өзара түсіну үшін ғана емес, тыңдаушының сол сөйлеу актісіне деген қызығушылығын оятып, оның жауап беру үшін де қолданылады. Себебі қатынас кезінде адресант хабарлап тұрып та, сұрақ қойып тұрып та, өтініп тұрып та өзінің тыңдаушысынан оның жауап (вербальды болмаса іс-әрекет түріндегі) әрекетін күтеді. Диалогты құрайтын, бірінен соң бірі қатар келетін репликалардың арасында мағыналық және құырылымдық байланыс болады. Реплика диалогтың сонымен бірге, диалогтық тұтастықтың компоненті ретінде екі жақты сипатқа ие. Бұл - стимул және реакция сипаты. Диалогқа қатысушылардың бірінің сөзі екіншісінің репликасының тууына түрткі болады да, ол өз кезегінде мазмұны жағынан сұраққа жауап пікірді қостау арқылы растау, не оған қарсы болу, айтылған ойды түсіндіру, оны толықтыру, не өзін қоршаған орта, адам, белгілі бір оқиға жөніндегі ойы, көзқарасы т.б болып келеді.
Диалогтың түрлері мақсаттардың өзара үйлесу арқылы анықталады. Диалог жауапты алмай тынбау, қайтсе де қажет хабарды біліп барып аяқталатын диалогты хабар алу, жалыну, өтіну түріне жатады. Әртүрлі мақсат әртүрлі сөйлеу жағдаятын жасайды. Бұл диалогтың түрленуіне де әсер етеді. Мысалы, И.П.Святогор диалогтың құрылымына байланысты төмендегідей түрлер ұсынады:
1) Жұпты диалог, екі коммуникант арасындағы диалог.
oo Ты о чем-то задумался, Дюнуа, -- сказал он, -- или ты осуждаешь нас за уступчивость перед этим дерзким послом?
oo Нет, государь, -- ответил Дюнуа, -- я не вмешиваюсь в дела, которые не входят в круг моих обязанностей. Я просто думал попросить ваше величество об одной милости.
oo О милости, Дюнуа? Говори, что такое? Ты редко о чем-нибудь просишь и можешь заранее рассчитывать на наше согласие.
oo В таком случае я прошу вас, государь, послать меня в Эвре управлять тамошним духовенством...
oo
oo Сен әлдеқалай ойланып қалғандайсың ғой, Дюнуа,-деді ол,- әлде мынау көргенсіз елшінің алдында біздің солқылдақтық көрсеткенімізді айыптап тұрсың ба?
oo Жоқ, асыл текті ағзам, - деді Дюнуа, өз міндетіме қатысы жоқ мәселелерге қол сұқпаймын. Ұлы мәртебелі ием, өзіңізден маған бір мархабар көрсетуіңізді өтінуді ойлап тұр едім.
oo Мархабат дедің бе, Дюнуа?Айт, не болып қалды? Сенің әлдене жайында өтініш ете қоюың ілуде бір ғана кездесуші еді, сондықтан біздің келісетіндігімізге күн ілгері үміттене беруіңе болады.
oo Олай болса, ұлы мәртебелі ием, өзіңізден мені Эвреге аттандырып, сондағы дін басыларға басқарушы етіп жіберуіңізді өтінер едім ... 37,129
2) Параллельді диалогқа үш-төрт коммуникант қатысу мүмкін.
oo Позвольте вам сказать, ваша милость... -- начал было Дорвард.
oo Да ты с ума спятил, братец! -- перебил его дядя. -- Как ты смеешь первый заговаривать с его милостью?
oo Не горячись, Людовик, -- сказал лорд Кроуфорд. -- Послушаем, что он нам скажет.
oo
oo Шапағатты мырза, маған бір ауыз сөз қатуға рұқсат етесіз бе...- деп Дорвард сөзін енді бастай берген-ді.
oo Есің ауысып кеткен болар өзіңнің, бауырым!- деп нағашысы оны қақпалай берді. - Шапағатты мырзаға өз тарапыңнан тіл қатуға батылың қалай барып тұр?
oo Қазбаланба, Людовик, - деді лорд Кроуфорд. - Не айтпақ ойы бар екен, тыңдап көрейік. 37,102
Көркем диалог - бұл адамдардың тілдік қолданыс шеңберін айқын береді. Көркем диалогтың тілдік құрылымы, бір жағынан, типтендіру қызметін атқарса, екінші жағынан, маңызды стильдік қызмет атқарады. [2, 3б.].
Орыс тіл білімі ғалымдарының типологиясы негізінде жас ғалым Г. С. Иманғалиева Типология диалога (На материале казахского и рус.яз.) атты кандидаттық зерттеу жұмысында төмендегідей көптеген диалог түрлерін атап көрсеткен: диалог - сұхбат, диалог - тергеу, хабарлама диалог, диалог - түсінісу, диалог - тартыс, диалог - дау, диалог - қайшылық, диалог - ой-талқы, диалог - өтініш, диалог - ұсыныс, диалог - ой-түрткі, диалог - үндестік, диалог - жинақтау, диалог - сәлемдесу, диалог - қоштасу [5, 50 б].
Аталған диалог үлгілерін ғалым жинақтап үлкен үш топқа бөліп қарастырады:
а) ақпараттық диалог. Бұған: диалог - сұхбат, диалог - тергеу, хабарлама диалог және диалог - түсінісуді жатқызады.
ә) прагматикалық диалог. Бұл топқа: диалог - тартыс, диалог - дау, диалог - ой-талқы, диалог - өтініш, диалог - ұсыныс, диалог - ой-түрткіні топтастырады.
б) модальдық диалогқа: диалог - үндестік, диалог - жинақтау, диалог - сәлемдесу, диалог - қоштасу сынды түрлерін топтастырады.
Бұл айтылған жайлар орыс тіл ғылымы мен әдебиетіндегі диалогтың зерттелу жайынан хабардар етсе, өзге тіл білімі мен әдебиеттану ғылымында да диалогтың зерттелу жайы назардан тыс қалмаған.
Хабарламалық диалогта көбіне коммуникацияның басталғанына дейін әңгімелесушілердің бірінде белгісіз жаңа мәлімет пайда болады. Сондықтан олар жайбарақат күйде орта қарқында өтеді. Бұл диалог түрінің мақсаты коммуникативті акт үдерісінде жаңа мәлімет алуы, болмаса мәлімет беруі болып табылады. Мысалы:
oo Вот как! А мне почему-то казалось, что у тебя здесь есть друзья, -- сказал его спутник.
oo Это верно, у меня есть здесь родственник, брат моей матери, -- ответил Дорвард. -- В былое время в своем родном графстве он слыл молодцом и красавцем.
oo А как его зовут? -- спросил незнакомец. -- Я мог бы о нем справиться, потому что, видишь ли.., тебе не совсем безопасно самому являться в замок, где тебя могут принять за шпиона ... ...
oo Дядю зовут Людовик Лесли, -- сказал юноша.
oo
oo Солай де. Ал мен бұл жерде іздеп келген достарың бар шығар деп ойлап едім,- деді.
oo Оныңыз рас, менің нағашым, шешемнің туған ағасы осы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.