Коммерциялық банктің негізгі операциялары
Кіріспе
Коммерциялық кәсіпорындардың бір түрі ретінде, банктік мекемелер ерекше орын алады, себебі оның ресурстарының басым көп бөлігін меншікті капитал емес, тартылған қаражаттар құрайтындығында. Банктердің қаражаттарды өзіне тарту мүмкіншілігі шектеулі және кез-келген мемлекетте Ұлттық Банк тарапынан регламенттелінеді.
Коммерциялық банк кәсіпорындардың, ұйымдардың, мекемелердің, халықтың және басқа банктердің ақша қаражаттарын салым түрінде және оларға сәйкес шот ашу арқылы тарта алады. Банктермен тартылған қаражаттар құрамы бойынша әр түрлі, олардың негізгі түрлері болып: тұтынушымен жұмыс істеу процесінде тартылған қаражаттар және де меншіктік борыш міндеттемелерін шығару арқылы тартылған қаражатттар жатады (жинақ сертификаттары).
Банктік саясаттың маңыздысы болып ресурс базасын қалыптастыру саналады. Банкпен пассивтік операцияларды жүргізу процесіндегі ресурстық базаны қалыптастыру оның активті операцияларға қатынасы бойынша тарихи маңызды және айқындаушы рольді атқарады. Банктік ресурстардың негізгі бөлігі банктің депозиттік операцияларды жүргізу барысында қалыптасады, несиелік ұйымның қызметтерінің тұрақтылығы осы операцияларды тиімді және дұрыс ұйымдастырылуының нәтижесіне тікелей байланысты болып келеді. Осыған орай ресурстық потенциалды өсіру және оның тұрақтылығын пассивтарды тиімді басқару арқылы қамтамасыз ету өзекті мәселелердің бірі болып табылуда.
Салымдар банктер үшін ең негізгі өндіріс факторы болып табылады, себебі, олар банктердің несиелерін қаржыландыру мен бағалы қағаздарды сатып алуға қажетті қаражат көзін құраушы қаражат. Ал, банктер тарапынан жүргізілетін операциялар, яғни несие беру мен бағалы қағаздарды сатып алу банктің ұзақ мерзімді жұмысын қаржыландыруға қажетті пайда алуға көмектеседі.
Бұл жүйені өзара байланысты үзіліссіз механизм деп қарауға болады. Ашып айтқанда, банктер тарапынан берілетін несие кіші және орта бизнестің, жалпы өндірістің дамуына әсерін тигізеді, яғни өндірістің өсуі - ол экономиканың өсуі, нәтижесінде экономикасы тұрақталған елдің халқының жағдайы түзеліп, банктерге өз артық қаражаттарын салып, банктің ресурстарының көлемін арттыруға себепші болады.
Міне, депозиттік саясаттың еліміздің экономикасына тигізетін әсерінің зор екенін ескере отырып, мен дипломдық жұмысымда осы мәселе төңірегінде қарастыруды жөн көрдім. Дипломдық жұмыстың негізгі зерттеу объектілері болып - депозиттік операциялармен депозиттік саясат және де келесі мәселелер табылады;
банктік ресурстардың жіктелуі қарастырылған;
Коммерциялық банктердің депозиттік операцияларының жіктемесі берілген және олардың ерекшеліктері қарастырылған;
Коммерциялық банктердің депозиттік саясатының теориялық негіздері зерттелінген, оның негізі және қалыптастыру принциптері, мақсаты мен бағыттары ашып қарастырылған;
Депозиттік нарыққа республикалық және жергілікті деңгейде зерттеу жүргізілген;
Банктік жүйеде субъектінің қызметіне заңды және жеке тұлғалардан қаражаттарды тарту сферасында зерттеу жүргізілген.
Дипломдық жұмыстың мақсаты - депозит ұғымының мәнін ашып, депозиттік саясатты жүргізудің қажеттілігін көрсетіп, коммерциялық банктер тарапынан жүргізілетін депозиттік саясатты дамытудың, оны тиімді түрде жүзеге асырудың жолдарын, әрине, депозиттік нарық басқа нарық сияқты қиындықсыз болмайды, осы қиындықтардан шығудың тиімді бағыттарын іздестіріп, мүмкіндігінше ашып қарастыру.
Дипломдық жұмыстың міндеті - депозиттік саясаттың даму дәрежесін көрсету, және де қазіргі жағдайды жақсарту жолдарын, банктің депозиттік қызмет сегменттерінің өсу факторларын және жаңа ойларды іздеу болып табылады.
Дипломдық жұмыстың өзектілігі болып, коммерциялық банктің ресурстық потенциалын жоғарлату және пассивтерді тиімді басқару арқылы оның тұрақтылығын қамтамасыз ету табылады.
Зерттеу объектісі БТА Банкі АҚ ның қызметтері табылады.
Дипломдық жұмыстың құрылымына тоқталсақ, онда дипломдық жұмыс кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1. Коммерциялық банктердің тартылған қаражаттарын
қалыптастырудың теориялық негіздері
1.1 Коммерциялық банктердегі депозиттер және депозиттік
операцияларды ұйымдастыру
Қазіргі кездегі банктік тәжірибе депозиттердің және депозиттік шоттардың көптеген түрлерімен сипатталады. Бұл банктердің жоғары бәсекелестік нарықта клиенттердің әр түрлі топтарының сұраныстарын банктік ресурстармен қанағаттандыру және олардың уақытша бос ақша қаражаттарын тартумен негізделген.
ҚР Банктер және банктік қызметтер туралы заңында депозитке келесі анықтама берілген;
Депозит (салым) - бір тұлға басқа тұлғаға - банкке (оның ішінде ҰБ) аталған күйінде қайтарылуға тиіс деген шартпен алғашқы талап ету бойынша немесе белгілі бір мерзім өткеннен кейін толық немесе бөлшектеп, алдын - ала келісілген үстемесімен немесе ондай үстемесіз, депозиторға тікелей қайтарылуға тиіс не оның тапсыруымен үшінші тұлғаға берілуге тиістілігіне қарамастан беретін ақша. (2 - бап).
Банктік салым - бұл салымшының белгілі бір шартпен банк басқаруына берген ақшасы. Банкке салынған уақытша бос ақшалар салымшылар үшін екі ролді атқарады; бір жағынан ақша ролінде, ал екінші жағынан - табыс әкелетін капитал ретінде деп бөледі.
Банк қызметінің маңызы оның атқаратын функциялары арқылы анықталынады, олардың негізгілері келесілер болып табылады:
Уақытша бос ақша қаражаттарын мобилизациялау және оларды капиталға айналдыру;
Кәсіпорындарды , мемлекетті және халықты несиелеу;
Шаруашылықта төлемдерді және есеп-айырысуларды жүргізу;
Эмиссионды-құрылтайшылық функция;
Консультациялау, экономикалық және қаржылық ақпараттарды беру.
Уақытша бос ақша қаражаттарын мобилизациялау және оларды капиталға айналдыру функциясын орындау арқылы, банктер ақшалай табыстарды және салым түріндегі жинақтарды шоғырландырады. Тартылған қаражаттарды банк мемлекетті, заңды және жеке тұлғаларды несиелеуге қолданады. Коммерциялық банктердің функцияларының бірі төлем-есеп айырысу механизмін қамтамасыз ету болып табылады. Төлемдерде делдалдардың рөлін атқара отырып, банктер өзінің клиенттеріне төлем және есеп айырысумен байланысты операцияларды жүргізеді. Эмиссионды-құрылтайшылық функциясы коммерциялық банктермен бағалы қағаздарды шығару және оларды орналастыру жолымен жүргізіледі. Экономикалық жағдайларды тұрақты басқару мүмкіндіктеріне ие бола отырып, коммерциялық банктер клиенттерге консультациялық қызметтерді көрсетеді.
Банк операцияларының экономикалық негізін ақша қаражаттарының қозғалысы құрайды. Нарықтық экономика жағдайында коммерциялық банктің барлық операцияларын шартты түрде негізгі үш түрге бөлуге болады. (1 сурет).:
1) пассивтік операциялар (банкке қаражаттарды тарту және оларды ресурстарға қалыптастыру);
2) активтік операциялар (банк ресурстарын орналастыру);
3) активтік-пассивтік (банкпен клиенттің тапсырысы бойынша белгілі бір төлемді алу арқылы орындалатын комиссиондық, делдалдық операциялар).
Коммерциялық банктер басқа да шаруашылық субъектілері сияқты, өзінің коммерциялық және шаруашылық қызметін қамтамасыз ету үшін белгілі бір ақша қаражаттары, яғни ресурстары болуы керек. Қазіргі жағдайда Қазақстан экономикасының дамуы, ресурстарды қалыптастыру проблемасы аса маңызды болып табылуда.
Банктің меншік қаражаттары дегеніміз - банкпен өзінің коммерциялық және шаруашылық қызметтерінің қаржылық тұрақтылығын қамтамасыз ету үшін құрылатын әр түрлі қорлар, және де ағымдағы сонымен қатар өткен жыл нәтижесі бойынша алынған табыстар
Банктердің тартылған қаражаттары активті операцияларды әсіресе несиелік операцияларды жүргізуге қажетті қаражаттардың 90 % -дан көбін қамтамасыз етеді. Олар депозиттер сонымен қатар контокорренттік және корреспонденттік шоттар. Олардың маңызы өте зор. Несие ресурстары нарығында заңды және жеке тұлғалардың уақытша бос қаражаттарын мобилизациялай отырып, коммерциялық банктер олардың көмегімен халық шаруашылығының қажеттілігін қанағаттандырады, ақшаның капиталға айналуына септігін тигізеді, халықтың тұтыну несиесіне қажеттілігін қамтамасыз етеді.
Банктермен тартылатын қаражаттардың құрамы әр алуан. Олардың бастылары болып, клиенттермен жұмыс істеу процесінде банктермен тартылған қаражаттар, яғни депозиттер, меншікті борыш міндеттемелерін шығарудан шоғырланған депозиттік және жинақ сертификаттары, вексельдер, облигациялар және басқа да несие мекемелерінен банкаралық несие және ҚРҰБ алынған қаражаттары жатады.
Коммерциялық банктің операциялары
Пассивтік операциялар
Клиенттің қаражатта-рын қызмет көрсету арқылы тарту
Клиенттің қаражатта-рын қызмет көрсет-пей тарту
Басқа көздерден қара-жаттарды тарту.
Активтік операциялар:
өндірістік, сауда және басқа да кәсіпорын-дарды несиелеу.
Халыққа қарыз беру
Валютамен, бағалы металмен және қағаздармен операциялар
Активті пассивті (делдалдық) операциялар:
Клиент тапсырысы бо-йынша есеп-айырысу операциялары.
Клиенттерге кассалық қызмет көрсету
1-сурет. Коммерциялық банктің негізгі операциялары
Коммерциялық банктердің депозиттік операциялары - бұл заңды және жеке тұлғалардың қаражаттарын белгілі-бір мерзімге немесе талап еткенге дейін салымдарға тарту операцияларын, сонымен қатар клиенттердің есеп айырысу шотындағы қаражаттарының қалдықтарын инвестициялық қызметке және несиелік ресурстарға пайдалануын айтамыз.
1 - кесте. Депозиттік операциялар бойынша пайыз ставкаларының
көлеміне міндетті резервтеудің ықпалы
% түрінде
Нарықтық пайыздық ставка
Резервтеу нормасындағы нақты
пайыздық ставка
15
10
5
10
11,8
11,1
10,5
20
23,6
22,2
21
30
35,4
33,3
31,5
40
47,2
44,4
42
50
59
55,5
52,5
60
70,8
66,6
63
70
82,6
77,7
73,5
80
94,4
88,8
84
90
106,2
99,9
94,5
100
118
111
105
Ескерту: автормен Ұлттық банктің мәліметтері негізінде құрастырылған
Банктің депозиттік операциялары бойынша пайыз ставкаларының мөлшеріне міндетті резервтеудің ықпалының нәтижелері 1-кестеде берілген.
Депозиттік операция - кең ұғым, өйткені оларға банктің қаражаттарды салымдарға тартумен байланысты барлық қызметтері жатады. Пассивтік операциялардың бұл тобының ерекшелігі болып, банктің бұндай операциялар көлеміне бақылауының салыстырмалы түрде аз болуында, өйткені қаражаттарды салымдарға салу ынтасы клиенттерден туындайды. Осымен қатар, тәжірибеде көрсеткендей салымшыны банк төлейтін пайыздарымен қатар, банкке сақтауға тапсырылған қаражаттардың сенімділігі де қызықтырады.
Депозиттік операцияларды ұйымдастыру бірқатар принциптерді сақтау арқылы жүзеге асу керек;
Ағымдағы табыстарды алу және оларды болашақта алуға жағдайлар жасау;
Банк өтімділігінің шапшаңдығын қамтамасыз үшін депозиттік операцияларды басқарудағы (гибкая) иілгіш саясат;
Депозиттік саясат және активтер табыстылығының арасындағы келісімділік;
Клиенттерді тарту мақсатында банктік қызметтерді дамыту.
Депозиттік шоттар табиғаты бойынша әр түрлі болуы мүмкін, олардың жіктелуіне негізіне келесідей критерилер қойылған; салым көздері, олардың бағытталу мақсаты, табыс әкелу дәрежесі және т.б, бірақ көбінесе критери ретінде салымшының категориясы және салымды алу формасы жиі қолданылады. Депозиттік операциялар келесідей болып жіктеледі:
1. Салымшылар категориясына байланысты:
заңды тұлғалардың депозиттері (кәсіпорындар, ұйымдар, басқа банктер және т.б.);
жеке тұлғалардың депозиттері.
1. Экономикалық мазмұны бойынша:
Салымшылар категориясын есепке ала отырып;
Қайтарып алу формасы бойынша;
Сақтаудағы қаражаттарды қолдану тәртібі бойынша.
1. Қаражаттарды алу формасы бойынша:
мерзімді депозиттер;
талап еткенге дейінгі депозиттер;
халықтың жинақ салымдары.
Депозиттердің жіктелуін қайтарып алу формасы бойынша толығырақ 3-суреттен көруге болады.
Батыс банктерінің тәжірибесінде депозиттерді қайтарып алу мүмкіндігі бойынша оларды келесі категорияларға бөледі:
Тығыз қажет ақша, үлкен ықтималдықпен алуға болатын қаражаттар (мысалы, пайыз ставкасының өзгеруіне сезгіштік танытатын депозиттер);
Сенімсіз депозиттер, салынған қаражаттар көлемінің 25-30 % мөлшерінде алынуы мүмкін қаражаттар;
Тұрақты қаражаттар, (негізгі депозиттер) қайтарып алыну ықтималдығы ең төмен.
Қазақстан банктеріне оралатын болсақ, онда талап еткенге дейінгі депозиттерден бастайық, өйткені олар банктердің тартқан қаржаттарының құрылымында басым бөлігін алады. Сонымен, талап еткенге дейінгі депозиттер бұл-салым иелерінің бастапқы талап етуіне байланысты ақшаларын қайтарып алатын әр түрлі шоттардағы қаражаттар. Оларға есеп айырысу, бюджеттік және басқа шоттардағы қаражаттарды мақсатты пайдалану немесе есеп айырысуларды жүргізумен байланысты қаражаттарды жатқызуға болады.
Талап еткенге дейінгі салымдар негізінен тұрақсыз, бұл коммерциялық банктер үшін оларды қолдану шеңберін шектейді. Осыған байланысты шот иелеріне төмен пайыз төленеді немесе тіптен төленбейді. Салымдарды тартудағы бәсекелестіктің өсуіне байланысты коммерциялық банктер клиенттерді тартуға тырысады және талап еткенге дейінгі шот иелеріне қосымша қызметтер, сонымен қатар оларға қызмет көрсетудің сапасын арттыру жолымен талап еткенге дейінгі салымдардың өсуін ынталандыруға тырысады. талап еткенге дейінгі депозиттер бойынша банктер Қазақстан республикасының Ұлттық банкінде минималды резервті сақтауға міндетті.
Депозиттер
Жинақ
депозиттері
Мерзімді депозиттер
Талап еткенге дейінгі депозиттер
ЛОРО
3 айға дейін
Мерзімді
3-6 айға дейін
қосымша салым-дар салынатын мерзімді
Контокоррент
6- 9 айға дейін
Шартты
Овердрафт
Ұсынушыға
НОСТРО
9 - 12 айға дейін
Талап еткенге дейінгі
12 айдан жоғары
Ағымдағы шотта
1-сурет. Коммерциялық банктерден депозиттерді қайтарып алу формасы
бойынша жіктелуі
Талап еткенге дейінгі депозиттер бойынша пайыз, салымшыға ереже бойынша жаңа күнтізбелік жылдың басында бір рет төленеді.
Талап еткенге дейінгі депозиттердің өтімділігі жоғары болып келеді. Олардың иелері талап еткенге дейінгі шоттарындағы қаражаттарын кез-келген уақытта қолдана алады. Осы шотқа ақшаны бөліктеп салуға және алуға, сонымен қатар толық шектеусіз алуға болады, және де осы шоттан ҚРҰБ бекіткен ережелерге сәйкес қолма-қол ақшаны алуға болады. Басқаша айтқанда, талап еткенге дейінгі депозиттік шоттардың артықшылығы болып олардың жоғары өтімділігі табылады.
Талап еткенге дейінгі депозиттердің - иелері үшін басты кемшілігі болып шот бойынша төленетін пайыздың төмендігі табылады, ал банк үшін-өтімділікті ұстау мақсатында жоғары шапшаң резервтің болуының қажеттілігі. Осыған сәйкес, талап еткенге дейінгі депозиттік шоттың ерекшеліктерін былайша сипаттауға болады:
Ақшаны салу және алу ешбір шектеусіз кез-келген уақытта жүгізіледі;
Шот иесі банкке шотты қолданғаны үшін белгіленген тұрақты айлық ставка бойынша комиссия төлейді;
Банк талап еткенге дейінгі шоттардағы қаражаттарды сақтағаны үшін төмен пайыздық ставка төлейді немесе тіптен төлемейді;
Банк талап еткенге дейінгі депозиттер бойынша ҚРҰБ-тің міндетті резервтер қорына жоғары нормамен резервтерді аударады.
Талап еткенге дейінгі шоттардағы қаражаттардың жоғары жылдамдықпен қозғалатындығына қарамастан, ондағы минималды төмендемейтін қалдықты анықтауға болады және оны тұрақты несие ресурсы ретінде пайдалануға болады. Талап еткенге дейінгі салымдардың көмегімен банктің табыс алу есебі шығарылады, ал клиенттердің ағымдағы және есеп айырысу шоттарына қызмет көрсету бойынша шығындар минималды.
Көптеген коммерциялық банктерде талап еткенге дейінгі депозиттер тартылған қаражаттар құрылымында басым бөлігін алады. Бірақ банк ресурсында бұл қаражаттардың үйлесімді ара салмағы болып 30-36% саналады. Қазақстанда бұл қаражаттардың үлесі айтарлықтай жоғары. Банктердің қаржылық ресурстарындағы талап еткенге дейінгі депозиттер үлесінің көбеюі, оның пайыздық шығынын азайтып және осы қаражаттарды банк активтерінде қолдануда айтарлықтай жоғары табыс алуға мүмкіндік жасайды.
Сонымен қатар есеп айырысу шоты-бұл пассивтің өзгермелі элементі. Сондықтан олардың несиелік капиталдағы жоғары үлесі банк өтімділігін өте қатты әлсіретеді. Осыған орай басқарудың маңызды мақсаты - банктің депозиттік базасының тиімді құрылымын анықтау болып табылады.
Банктер үшін маңыздылығы бойынша екінші орынды мерзімді депозиттер алады, өйткені олар тұрақты және банктерге салымшылардың салымдарын ұзақ уақыт ағымында пайдалануға мүмкіндік береді.
Мерзімді депозиттер - бұл банктерге белгілі-бір мерзімге және пайыз төлеу шартында орналастырылған клиенттердің уақытша бос қаражаттары болып табылады. Олар бойынша сыйақы салымның мерзімі мен мөлшеріне байланысты төленеді. Мерзімді салымның иесі оларды келісілген мерзімі өткеннен кейін басқара алатыны туралы жағдай, оларға өздерінің қаражаттарын банктерден мерзімінен бұрын алуға мүмкіндігін жоққа шығармайды.
Бірақ бұл жағдайда клиенттің салым бойынша пайыздық ставкасы төмендетіледі.
Мерзімді депозиттер негізінен мерзімдеріне байланысты жіктеледі;
айға дейінгі депозиттер;
айдан 6 айға дейінгі депозиттер;
6 айдан 9 айға дейінгі депозиттер;
9 айдан 12 айға дейінгі депозиттер;
12 айдан жоғары мерзімдегі депозиттер.
Клиент үшін мерзімді депозиттік шоттың артықшылығы болып жоғары пайыз алу, ал банк үшін-өтімділікті төменгі оперативтік резервпен ұстаудың мүмкіндігі табылады. Клиенттер үшін мерзімді депозиттердің кемшілігі болып төменгі өтімділігі табылады. Ал банктер үшін кемшілік болып салымдарға жоғары пайыз төлеу табылады, ал ол өз кезегінде маржаның төмендеуіне алып келеді.
Мерзімді депозиттердің екі формасы бар:
мерзімі бекітілген мерзімді салым;
алдын ала алуы ескертілетін мерзімді депозиттер.
Мерзімді салымдарды-банк басқаруына белгілі-бір мерзімге және келісім шарттағы шарттар бойынша толық берілетін қаражаттар түсініледі, ал келісілген мерзімі өткеннен кейін мерзімді салым иесі кез-келген уақытта қайтарып ала алады. Мерзімді депозиттер бойынша клиентке төленетін сыйақы мөлшері салым мерзіміне, депозит сомасына және салымшымен келісім шарт шарттарын орындауына байланысты болады. Салым мерзімі ұзақ болған сайын және (немесе) салым сомасы көп болған сайын сыйақы көлемі де артады.
Алдын-ала алуы ескертілетін салымдар бойынша клиент салымды алу үшін ереже бойынша банкті алдын-ала келісім шартта көрсетілген мерзімді ескертуі қажет (ереже бойынша 1 дан 3, 3 дан 6, 6 дан 12 және 12 айдан жоғары). Ескертілу мерзіміне байланысты салымдардың пайыздық ставкасы анықталады.
Егер салымшы салым сомасын өзгерткісі келсе-яғни азайтқысы немесе көбейткісі, онда ол келісім шартты бұзып, өзінің салымын жаңа шарттар бойынша қайта сала алады. Бірақ салым бойынша қаражатты салымшы мерзімінен бұрын алған жағдайда ол келісім шартта көрсетілген пайыздың бір бөлігін немесе толық пайызынан айырылады. Ереже бойынша, бұндай жағдайда пайыз талап еткенге дейінгі депозиттердің пайыз мөлшеріне дейін төмендетіледі.
Мерзімді салымдар бойынша пайыз ставкасын бекітудің басты факторы болып қаражаттарды орналастырған мерзім табылады; мерзімі ұзақ болған сайын, пайыз ставкасы да жоғары болып табылады. Маңызды кезеңдердің бірі болып табысты төлеудің жиілігі де табылады, төлем сирек болған сайын пайыздық ставканың деңгейі де жоғары болады. Сонымен қатар пайызды есептеудің әр түрлі әдістері де қолданылады.
Мерзімді депозиттерді тарту арқылы банк балансының өтімділігін қамтамасыз ету мәселелері шешіледі.
Әлемдік банктік тәжірибеде мерзімді және талап еткенге дейінгі депозиттердің ортасындағы орынды жинақ депозиттері алады. Олар банк ресурстарында маңызды орынды алады.
Халықтың жинақ салымдары салым операцияларының шарттарына және мерзіміне байланысты жіктеледі;
мерзімді;
қосымша жарна салуға рұқсат етілген мерзімді салым;
шартты;
ұсынушыға;
талап еткенге дейінгі;
ағымдағы шотқа және басқалары.
Олар толық сомада немесе бөліктеп салынады және қайтарып алынады немесе ол жинақ кітапшаларын ұсынумен кепілдендіріледі. Жинақ салымдарына ақшалай жинақтарды сақтау немесе жинау мақсатындағы пайда болған салымдар жатады. Оларды, пайда болу ерекшеліктері, мақсатты сипаттағы қаражаттардың жинақталуы немесе табыстылықтың жоғары деңгейі (мерзімді депозиттерден төмен) сипаттайды.
Банктер үшін жинақ салымдарының артықшылықтары және кемшіліктері бар. Банктер үшін жинақ салымдарының артықшылығы болып, олардың көмегімен халықтың қолданбаған табыстары мобилизацияланады және өндірістік капиталға айналады. Ал банктер үшін кемшілігі болып салымдар бойынша жоғары пайыз төлеу қажеттілігі және осы салымдардың экономикалық, саяси және психалогиялық факторларға байланыстылығында, ол осы шоттардан қаражаттардың тез ағылу және банктің өтімділігін жоғалту қаупін арттырады.
Осы сұрақты қарастыруда келесі фактті айта кету қажет, отандық коммерциялық банктердің депозиттік саясатында шетел тәжірибесінің инструменттерін яғни нарықта басқа бағалы қағаз ұқсас айналыста жүретін депозиттік сертификаттарды қолдана бастауы болып табылады. Депозиттік сертификат теңгені ресми ақша бірлігі ретінде қолданатын Қазақстан немесе басқа елдер территориясында тіркелген заңды тұлғаларға беріледі, ал жинақ сертификаты теңгені заңды төлем құралы ретінде қолданатын Қазақстан және басқа елдер территориясында тұратын жеке тұлғаларға ғана беріледі.
Депозиттік сертификаттың екі артықшылығы бар. Біріншіден, ол депозиттік саясаттың басқа құралдарына қарағанда биржа ойынының құралы болып табылуында және оның иесі қосымша табысты нарық конъюктурасының жағымды өзгеруі нәтижесінде алуы мүмкін. Екіншіден, үкімет кәсіпорындар депозиттерін қатыру мақсаты жүзеге асқан жағдайда нарықта еркін жүретін сертификат алу олардың иелеріне біршама іс-әрекет еркіндігін береді. Бұл жағдайда сертификат төлемнің балама құралы болып табылады. Ұсынушыға депозиттік және жинақ сертификаттарының бланкілерін ҚР Қаржы министрлігінен бағалы қағаздардың бланкілерін дайындауға лицензия алған полиграфиялық кәсіпорындар ғана дайындайды. Атаулы сертификаттардың бланкілерін банктердің өздері типографиялық, фотокопиялық және басқа да тәсілдермен жасай алады.
Салымшылардың категориясына байланысты сертификаттарды депозиттік және нарықтық бөлумен қатар, оларды басқа да белгілеріне қарай жіктеуге болады:
1) шығару әдісі бойынша:
бір жолғы ретте шығарылатын
сериялық ретпен шығарылатын
1) құжаттау әдісі бойынша:
атаулы
ұсынушыға
Депозиттік сертификаттардың айналыс мерзімі (сертификатты беру күнінен сертификат иесі депозитті немесе сертификат бойынша салымды қайтарып алу күніне дейін) бір жылмен шектеледі. Жинақ сертификатының айналыс мерзімі үш жылмен шектеледі.
Сертификат иесі сертификат бойынша талап етуді басқа тұлғаға бере алады. Ұсынушыға сертификаты бойынша бұл тапсырыс басқа тұлғаға жай беру арқылы жүргізілсе, атаулы бойынша сертификаттың келесі бетінде екі жақтың келісімімен құжатталады.
Сонымен көрсетілген теориялық ақпараттарға сүйене отырып, салымдар коммерциялық банктер үшін басты және ең арзан ресурс көзі болып табылатындығына көз жеткізуге болады. Осы элементтің ресурстық базадағы үлесінің көбеюі пайыздық шығынды азайтады, бірақ олардың шектен тыс көп болуы банк өтімділігін әлсіретеді.
Банк өз клиентерінен тартқан қаражаттарын ағымдық, депозиттік және жинақ шоттарына аударады. Осындай шоттардағы қаражаттардың қалдықтарын қосып банк балансының бір бөлігінде көрсетеді. Талдау жасау кезінде депозиттік тартылған қаражаттарды қандай мерзімге тартқанын білу үшін мерзімі бойынша топтайды. Талап еткенге дейінгі депозиттер үлесінің көбеюі банктің пайыздық шығынын азайтады, сәйкесінше ол банкке жоғары пайыздық табыс әкеледі. Бірақ бұл салымдар - тұрақты қаржылық құралдар болмағандықтан олардың ресурстық базада көп болуы банк өтімділігін әлсіретуі мүмкін.
Мерзімді депозиттер тартылған ресурстардың тұрақты бөлігі деп есептеледі. Ресурстық базада мерзімді депозиттер үлесінің артуы банк тұрақтылығының артуына ықпал етеді, банктің төлемқабілеттілігін және өтімділігін тиімді басқаруға мүмкіндік жасайды.
Клиентпен салымға қаражатты тарту кезінде онымен депозиттік шарт жасалады. (қосымша А). Банктер депозиттік келісім шарттың формасын өздері жасайды, оның әр салым бойынша өзінің типтік ерекшеліктері болады. Келісім шарт екі данада толтырылады; біреуі салымшыда, ал екіншісі-банкте депозиттік немесе несиелік бөлімде (осы жұмыс банкте кімге тапсырылғанына байланысты) сақталады.
Келісім шартта клиент келісім мерзімі өткеннен кейін алатын салым сомасы, оның қызмет ету мерзімі, пайызы, салымшының міндеті мен құқығы, банктің міндеті мен құқығы, келісім шарттағы шарттарды орындау туралы екі жақтың міндеттері, туындаған дауды шешу тәртібі қарастырылады.
Салым бойынша операцияны құжаттау үшін: беттік шот, жинақ кітапшасы, бақылау парағы, есеп айырысу және чектік кітапша, алфавиттік кітапша, операциялық күнделік, квитанциялар, кіріс кассалық ордер, аударылған сомаға салымшы тапсырмасы, салымды ауыстыру өтініші, өтінішті тіркеу реестрі, жоғалтылған жинақ кітапшаларын тіркеу кітапшасы қолданылады.
Салым қолма-қол түрде тек жеке тұлғалардан қабылданады. Қолма - қол ақшаны салымға қабылдау тәртібі Б қосымшасында көрсетілген.
Заңды тұлғалардан депозиттік шотқа жарнаны қабылдау қолма-қолсыз түрде жүргізіледі.
Салымды жабу кезінде клиент банкке салым туралы келісім шартты және салым кітапшасын ұсынуы керек. Банк клиентке салым сомасына және ол бойынша пайызына шығыс кассалық ордерді толтыруды ұсынады .
Депозиттік операцияларды басқару бойынша банктің негізгі мақсаты болып:
табыс әкелмейтін қарыз және тартылған қаражаттардың банктегі міндетті резервтерді қамтамасыз ететін бөлігінен артығын банкте болдырмау;
активтік операцияларды дамыту және клиенттер алдындағы міндеттерін орындау үшін қажетті несие ресурстарын іздеу;
арзан ресурстарды тартудың есебінен пайданы ұлғайтуды қамтамасыз ету.
Қазіргі экономикалық жағдай банктерді пассивтік операция шеңберіндегі саясатын депозиттік операцияларды диверсификациялау арқылы өзгертуге алып келуде.
Банктер және басқа қаржылық ұйымдардың арасындағы заңды және жеке тұлғалардың депозиттері үшін бәсекелестіктің күшеюі депозиттердің және оларға қызмет көрсетудің көптеген түрлерінің пайда болуына алып келді. Кейбір шетел мамандарының мәліметтері бойынша дамыған елдерде қазіргі кезде банктік салымдардың 30-дан астам түрі бар екені белгілі. Сонымен қатар, олардың әр қайсының өзінің ерекшеліктері бар. Ол клиенттерге қаражаттарды жинау мен қызметтерді және тауарлардың құнын төлеуде өз көзқарасына сәйкесін таңдауларына мүмкіндік береді.
Сонымен банк клиенттер үшін бәсекелестікте қалай жеңіске жете алады? Банк ісі журналы жүргізген зерттеулер негізінде жеке салымшы үшін банк жұмысының ең маңыздысы болып банктің жарнамалық танымалдылығы, одан кейін тармақталған жүйесі және клиентпен қарым-қатынастағы әр түрлі қолайлылықтың болуы, және де банкке салынған қаражаттарды сақтап және қорғауға жарайтын банктің қолданылатын антикризистік шаралардың болуы табылады. Халықтың қолындағы бос қаражаттарды тарту үшін банктерге осы шарттарды орындау қажет. Ал кәсіпорын мүддесін қорғайтын бизнесмендер үшін бірінші орында ақпараттық қауіпсіздік, құпиялылық және беделділік тұрады. Бұл коммерциялық сферадағы азаймай отырған криминалдылыққа байланысты. Қаражаттарды салу проблемасы орта деңгейлі қазақстандықтар үшін банктік салымдармен, бағалы қағаздардың аздаған түрі немесе қолдағы ақшаны таңдауларына әкеп соғады. Соған қарамастан, халықтың арасында салымдар ақша қаражаттарын жинап және сақтаудың ең белгілі түрі болып қалуда.
Жоғарыда айтылып кеткендей банктің тартылған қаражаттарының ішінде депозиттер ресурс көздерінің ең маңыздысы. Бірақ депозит сияқты банк ресурстарын қалыптастыру көздерінің кейбір кемшіліктері де бар. Сондада банктер арасындағы несие ресурстары нарығындағы бәсекелестік оларға депозиттерді тартуға арналған қызметтерді дамыту бойынша шараларын қабылдауларына мәжбүр етеді.
Коммерциялық банктер резервтік талаптарды орындау үшін айналыстан ешқандай табыс әкелмейтін активтерге айналатын көптеген ақша қаражаттарын алады. Коммерциялық банктер үшін резервтеу тартылған қаражаттардың құнының қымбаттауын білдіреді, ол банкке пассивтік операциялар бойынша номиналды пайызға қарағанда қымбатқа түседі. Қымбат ресурстарды банктер жоғары табыс әкелетін операцияларға орналастыруға тырысады, жоғары табыс алуға ұмтыла отырып, көптеген банктер төлем қабілетсіз болып қалуы мүмкін.
Сайып келгенде, тартылған қаражаттар банктер үшін меншікті қаражаттарға қарағанда маңызды болып келеді, өйткені банктер тартылған қаражаттар есебінен өздерінің қаражаттарға қажеттіліктерінің басым бөлігін қанағаттандырады.
2.2 БТА Банкі АҚ ның қаржылық шаруашылық қызметіне жалпы сипат.
БТА Банкі акционерлік қоғамының қалыптасу тарихы 1925 жылғы қазанның 15-інен басталады. Ол кездегі Қазақстан халық шаруашылығы Орталық Кеңесі Президиумының шешімімен республика аумағында Өндірістік банк (Өндірісбанк) бөлімшесі ашылды. Өндіріс Банкі: (1925-1991) Уақыт өте келе Өндірістік банктің бөлімшелерінде әртүрлі қайта ұйымдастырулар болды. ТұранӘлем Банкі (1997-2008) 1997 жылдың 15 қаңтарында Қазақстан Республикасы Үкіметінің ТұранБанк Қазақ акционерлік банкін және ӘлемБанкҚазақстан акционерлік банкін қайта ұйымдастыру туралы 15.01.97 №73 қаулысына сәйкес ТұранӘлем Банкі Жабық Акционерлік Қоғамы құрылады. Осы Қаулының негізінде Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігіне ТұранӘлем Банкінің акциясын қолдануға және иеленуге рұқсат беріледі. Сондай-ақ, банктің жарғыларын және банк басқарма мүшелерін қалыптастыруға мүмкіндік берілді. Акционерлердің жалпы отырысында ТұранӘлем Банкі ЖАҚ-ның Басқарма Төрағасы қызметіне Тәтішев Ержан Нұрілдәйімұлы тағайындалды. 1998 жылдың 1 қазанында ТұранӘлем Банкі Жабық Акционерлік Қоғамы ТұранӘлем Банкі Ашық Акционерлік Қоғамы болып өзгертілді. 2003 жылдың 26 қыркүйегінде ТұранӘлем Банкі ААҚ қайта тіркелуіне байланысты ТұранӘлем Банкі Акционерлік Қоғамы болып өзгертілді.
БТА Банкі туралы 2009 жылдың 2 ақпанындағы дағдарысқа қарсы шаралардың аясында ҚР Үкіметі ҚР қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттігінің 75,1 пайыз көлемінде БТА Банкі Самұрық-ҚазынаҰлттық әл-ауқат қорының акцияларының бақылау пакетін сатып алу жайындағы ұсынысын қабылдады. Өтеуді төлеу банктің қосымша эмиссиясы арқылы жүзеге асты. Соның нәтижесінде банк 251 319 485 теңге мөлшерінде қосымша капитал алды. 2009 жыл бойына БТА Банкі ҚР Үкіметінің нақты экономика секторын қолдауының аясында ШОБ-ты, агроөнеркәсіп кешенін қолдау мен ипотекалық займдарды қайта қаржыландыру мен тұрғын үй құрылысын аяқтауды қаржыландыру сияқты тұрақты бағдарламаларды белсенді түрде жүзеге асыруға қатысты. Шағын және орта бизнес субъектілерін кредиттеу бағдарламасы бойынша банк 36,9 млрд. теңге Қазына-І, Қазына-ІІ және Қазына-ІІІ транш аясында қаражат иеленді.
2009 жылы БТА тобы ипотекалық кредиттерді қайта қаржыландыруды табысты аяқтап, 37 млрд. теңгеден аса соманы игеріп, 10 300 заимшымен келісімшартты қайта жасады. Банк секторындағы ипотекалық займдарды қайта қаржыландыру үшін мемлекеттен бөлінген 120 млрд. теңге сомасынан БТА-ның үлесі 37 млрд. теңге немесе жалпы сомадан 31 пайызды құрады. Алматы, Астана, Ақтөбе, Қарағанды, Атырау және Шығыс Қазақстан аймақтарының займшылары көп белсенділік танытты.
Астана және Алматы қаласы бойынша құрылыс бастамаларын аяқтауды қаржыландыру бағдарламасының аясында банк шотына төменде аталынған жобалар бойынша 20,4 млрд. теңге қаражат бөлінді:
* Гранд Астана ТК, Астана қ. - 13 538 млн. теңге;
* Сәтті ТК, Отандастар ТК, Астана қ. - 1 677 млн. теңге;
* Тау Самалы ТК, Алматы қ. - 4 573 млн. теңге.
2010 ж. 28 мамырында БТА Банкі АҚ өзінің 2 442 млрд теңге (16,65 млрд АҚШ доллары) сомасындағы қаржылық берешегінің жалпы мөлшерінің 92,03 пайызын құрайтын 2 247,4 млрд тенге шамасындағы банктің міндеттеріне иелік ететін қайта құрылымдау жоспарын кредиторлар мақұлдады. Дауыс беруге БТА-ның сыртқы және ішкі облигациялары бойынша, екі жақты және синдикацияланған займдар бойынша, исламдық және сауданы қаржыландыруды, сонымен қатар деривация бойынша борыштық құралдардың барлық түрлері бойынша кредиторлар қатысты. 2010 ж. 9 маусымында №83 қаулысына сәйкес Қазақстан Республикасының Қаржылық ұйымдар мен нарықты қадағалау және реттеу агенттігі (ҚҚА) БТА Банктің ұсынған қайта құрылымдау Жоспарын бекітті. Банктің қайта құрылымдау саласында қаржылық кеңесшісі Deloitte LLP компаниясы, ал заңды кеңесшісі Baker&McKenzie компаниясы болып табылады. 16 маусым 2010 ж. БТА Банкі аймақтық кәсіпкерліктің Бизнестің жол картасы -2020 мемлекеттік Бағдарламасын жүзеге асыруға кірісті. Бизнестің жол картасының мақсаты - аймақтық кәсіпкерліктің тұрақты өсуін қамтамасыз ету мен істеп жатқан жұмысты сақтау және жаңа тұрақты жұмыс орындарын құру. Қарастырылған Бағдарлама міндеттерін шешу жаңа бизнес-ынталандырушыларды қолдау, кәсіпкерлік секторды қалпына келтіру, экспорттық - бағдарлық өндірісті қолдау сияқты үш бағыт бойынша жүзеге асырылатын болады. 1 шілде 2010 ж. Алматы қаласындағы Мамандандырылған қаржы соты БТА Банкінің қайта құрылымдау жоспарының бекітілуіне сәйкес анықтама шығарды. Біраз уақыт бұрын аталмыш Жоспарды 2010 жылдың 28 мамырында Алматы қаласында өткізілген Кредиторлардың Жиналысында БТА Банкінің байқауға қатысушы кредиторлары көпшілік дауыспен (92,03%) мақұлдаған және Қаржы қадағалау мен ұйымдастыру агенттігі 2010 жылдың №83-мен бекіткен болатын. 19 тамыз 2010 ж. БТА Банкі қайта құрылымдау үдерісін жүргізу аясында шығарылған бірінші 44 175 794 956 дана қарапайым акцияларын орналастыруды жүзеге асырды. Акциялар Самұрық-Қазына Ұлттық әл-ауқат қоры АҚ иелігіне жататын жалпы 671 472 083 334 теңге сомасындағы Банктің екі облигациялық бағдарламасына жататын барлық шығарылған облигацияларды айырбастау негізінде шығарылған болатын. 1 қыркүйек 2010 ж. БТА Банкі кредиторлары алдындағы қаржылық міндеттемелерін 16,65 млрд. АҚШ долларына қайта құрылымдау үдерісін табысты аяқтады. Бұндай шешімді 2010 ж. 31 тамызында Алматы қ. Мамандандырылған қаржы сотымен шығарылған болатын. Кредиторларының алдындағы қаржылық міндеттемелерін қайта құрылымдауы аясында Банк бұрындары шығарылған облигацияларының және басқа міндеттерінің күшін жойып, кредиторларға 945 млн. АҚШ долларын төледі, сонымен қатар жаңадан борыштық бағалы қағаздарды - қалпына келтіруге арналған 5,2 млрд. АҚШ доллар сомасын құрайтын облигациялар, 2,3 млрд. АҚШ доллар сомасын құрайтын үлкен облигацияларды, 429 млн. АҚШ долларын құрайтын қашықтық (OID) бар арнайы борыштық жабдықтарды және 773 млн. АҚШ долларын құрайтын қаржыланған облигацияларды шығарды, сондай-ақ 698 млн. АҚШ долларын құрайтын сауданы қаржыландыру бойынша жаңартылатын кредит желісі бойынша Келісімді қорытындылады. Қайта құрылымдау нәтижесінде Банктің қарыздық берешегінің көлемі 16,65-тен 4,2 млрд. АҚШ долларына дейін қысқарып, кредиторлар алдындағы берешекті өтеу мерзімі 8 жылдан 20 жылға дейін ұзартылды. Банк капиталының жарғысына 4,6 млрд. АҚШ доллар сомасындағы облигациялар айырбасталды, соның нәтижесінде ішкі және сыртқы кредиторлар Банк акционерлік капиталының 18,5% пайыздық жиынтығына иелік ететін акционерлерге айналды. Банктің негізгі акционері - Самұрық-Қазына Ұлттық әл-ауқат қоры, қаржы институтының облигацияларын қарапайым акцияларға айырбастаудың нәтижесінде оның үлесі Банк акционерлік капиталының 81,48%-ға дейін ұлғайды. Миноритарлы акционерлерге өз кезегінде Банк акциясының 0,02 % тиесілі.
БТА Банкі АҚ Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексіне, Қазақстан Республикасының Акционерлік қоғамдар туралы заңына, ҚР Қазақстан Республикасындағы банктер және банктік қызметтер туралы заңына сәйкес өз қызметін атқарады.
Банк қызметінің негізгі мақсаттары :
1) ҚР нарықтық экономиканы қалыптастыруға және одан әрі дамытуға ықпал ету.
2) Экономиканың әр түрлі салаларын және секторларын және әлеуметтік салаларды көтеруге және дамытуға ықпал ететін қаржы қызметін жүзеге асыру.
3) Кірістер алу және оларды акционерлердің мүдделері үшін пайдалану.
4) ҚР халықаралық стандарттарына және заңнамасына сәйкес банктік қызмет спектрлерін жүзеге асыру және кеңейту.
Аталмыш мақсаттарға қол жеткәзу үшін Банк Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу қадағалау бойынша уәкілетті органның лицензиясына сәйкес банктік және өзге де операцияларды жүзеге асырады.
БТА Банкі АҚ-ның заңды мәртебесі:
1. Банк заңды тұлға болып табылады және өзінің қызметін ҚР және Банктің ішкі құжаттары негізінде жүзеген асырады.
2. Банктің ұйымдастыру-құқықтық нысаны: акционерлік қоғам.
3. Банк мемлекеттің және Банк акционерлерінің міндеттемелеріне жауап бермейді. Мемлекет Банктің міндеттемелеріне жауапты емес. Банк өзінің міндеттемелері бойынша оған тиесілі мүлік бойынша жауапкершілік көтереді.
4. Банктің оқшауланған мүлігі және дербес балансы бар, ҚР ҰБ-нде корреспонденттік шоты, мемлекеттік және орыс тілдерінде өзінің атауы көрсетілген мөрі, сонымен қатар тиісті заңды тәртіпке бекітілген өзінің тауарлық белгісі бар, өзінің атынан мүліктік және жеке мүліктік құқықтарды сатып алады және жүзеге асырады, сот органдарында және аралық сотта талапкер және жауапкер ретінде әрекет етеді, сонымен қатар ҚР қолданыстағы заңнамасына қайшы келмейтін басқа да әрекеттерді жүзеге асырады.
5. Банктің қаржылық-шаруашылық қызметі мүліктік, экономикалық және қаржылық дербестілік негізінде жүзеге асырылады.
БТА Банкі акционерлері:
Самұрық-Қазына ұлттық әл-ауқат қоры АҚ БТА БанкіАҚ ның басты акционері болып табылады. 1-кесте
Акционерлері
2012
2011
Жай акциялар:
Самұрық-Қазына ұлттық әл-ауқат қоры АҚ
97,28
81,48
Басқалары
2,72
18,52
100,00
100,00
БТА Банкі акционерлері 1-кесте
Банк акционерлерінің құқықтары:
Жай акцияларды иемденетін Банк акционерлері:
oo АҚ туралы заңда және Банк Жарғысында көзделген тәртіппен Банкті басқаруға қатысуға;
oo дивиденттер алуға;
oo Банктің қызметі туралы ақпарат алуға, оның ішінде Акционерлердің Жалпы жиналысында немесе Жарғыда айқындалған тәртіппен Банктің қаржылық есептілігімен танысуға;
oo Акционерлердің Жалпы жиналысында Директорлар кеңесін сайлау үшін кандидатуралар ұсынуға;
oo Банк оргндары қабылдаған шешімдерге сот тәртібімен дау айтуға;
oo АҚ туралы заңда белгіленген тәртіпте Банк таратылған кезде мүліктің бір бөлігіне;
oo АҚ туралы заңмен белгіленген тәртіпте жай акцияларға айырбасталатын Банктің жай акцияларын немесе басқа да бағалы қағаздарын артықшылықпен сатып алуға құқылы.
oo
Артықшылық акцияларға ие акционерлердің:
oo Жай акция иелерінің алдында Банк Жарғысына сәйкес алдын ала айқындалып кепілдік берілген мөлшерде дивиденттерді артықшылықпен алу құқығына;
oo ҚР заңнамасына жіне Банк Жарғысымен аныөталған жағдайларда Банкті басқаруға қатысуға;
oo Банктің қызметі туралы ақпарат алуға, оның ішінде Акционерлердің Жалпы жиналысында немесе Жарғыда айқындалған тәртіппен Банктің қаржылық есептілігімен танысуға;
oo Банктің тіркеушісінен немесе номиналды ұстаушысынан акционерлердің бағалы қағаздарға қатысты меншік құқығын растайтын үзінді жазбаларды алуға;
oo Банкке оның қызметі туралы жазбаша сұрау салуға және Банкке сұрау келіп түскен сәттен бастап отыз күннің ішінде дәлелді жауап алуға;
oo Артықшылық акциялардың артықшылық құнына;
oo АҚ туралы заңда белгіленген тәртіпте Банк таратылған кезде мүліктің бір бөлігін алуға құқығы бар.
oo
Банк акционері міндетті:
oo Акцияларды төлеуге;
oo Сол Акционерге тиесілі акцияларды Банк тіркеушісіне және нақты ұстаушыға Банк акцияларын ұстаушылардың тізілімдер жүйесін жүргізуге қажетті мәліметтердің өзгерісі туралы он күн ішінде хабарлауға;
oo Банк немесе оның қызметі туралы қызметтік, коммерциялық немесе заңмен қорғалатын өзге де құпия болып табылатын ақпаратты жария етпеуге міндетті.
4.2 БТА Банкі АҚ ның ұйымдастырушылық құрылымы және есеп саясаты.
Банктегі корпоративтік басқару кәсіпқойлық, біліктілік, ашықтық,
әділдік пен шынайылық негіздерінде құрылады.
Банктегі корпоративтік басқару төмендегі қағидаларда құрылады:
1) Банк акционерлерінің құқықтары мен мүдделерін қорғау;
2) Директорлар кеңесімен жүзеге асырылатын тиімді корпоративтік басқару
мен бақылау;
3) Банк қызметі мен қаржылық ақпарат туралы ақпаратты ашудың айқындығы
мен дұрыстығы;
4) заңдылық пен жоғары этикалық стандарттар;
5) тиімді дивиденттік саясат;
6) тиімді кадрлық саясат;
7) корпоративтік қақтығыстарды құрылымдық реттеу;
8) қоршаған орта мен корпоративтік әлеуметтік жауапкершілікті қорғау.
Банкте корпоративтік басқару жүйесін құрайтын органдар мен бөлімшелер:
1) Акционерлердің жалпы жиналысы;
2) Директорлар кеңесі;
3) Директорлар кеңесі жанындағы комитеттер;
4) Ішкі аудит қызметі;
5) Комплаенс қызметі;
6) Басқарма;
7) Басқарма жанындағы комитеттер болып табылады.
Корпоративтік басқаруды жүзеге асыруға тікелей іске қосылған органдар мен бөлімшелер жүйесі Банкте корпоративтік басқаруды қолдауға бағытталған процестерді 7 үздіксіз атқаруды қамтамасыз етеді. Жүйе - орган мен бөлімшелердің әрқайсысының орнын, жауапкершілігін, өкілдігін және құзіреттілігін анықтауға бағытталған. Органдар құзіреттерінің айқын ара жігі, тиісті түрде, жүйеге енген органдар мен бөлімшелердің жауапкершілігін анықтауға, бизнес процесінің басқаруына тиісті олардың арасындағы сапалы және тиімді әрекеттестікті қамтамасыз етуге, Банктің ағымдағы қажеттіліктерін ескере отырып, олардың бағасы мен түрленуіне мүмкіндік береді. Жүйе Банк акционерлері қойған мақсаттар мен міндеттерді орындауға, сондай-ақ Қазақстан Республикасы заңдары және Банк юрисдикциясында өз жұмысын жүзеге асыратын елдердің заңдарында бекітілген талаптарды қадағалауға мүмкіндік береді.
1. Акционерлердің жалпы жиналысы - Банктің жоғары органы болғандықтан, Банктің жұмысындағы корпоративтік басқару мәселелерінде басты рөлге ие және акционерлердің Банк жұмысын басқару құқықтарын жүзеге асыру алаңы болып табылады. Директорлар кеңесі мен Басқарма Акционерлердің жалпы жиналысының құзіретіне қатысты шешімдерді акционерлер қабылдау үшін толыққанды, сапалымәліметтер, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Коммерциялық кәсіпорындардың бір түрі ретінде, банктік мекемелер ерекше орын алады, себебі оның ресурстарының басым көп бөлігін меншікті капитал емес, тартылған қаражаттар құрайтындығында. Банктердің қаражаттарды өзіне тарту мүмкіншілігі шектеулі және кез-келген мемлекетте Ұлттық Банк тарапынан регламенттелінеді.
Коммерциялық банк кәсіпорындардың, ұйымдардың, мекемелердің, халықтың және басқа банктердің ақша қаражаттарын салым түрінде және оларға сәйкес шот ашу арқылы тарта алады. Банктермен тартылған қаражаттар құрамы бойынша әр түрлі, олардың негізгі түрлері болып: тұтынушымен жұмыс істеу процесінде тартылған қаражаттар және де меншіктік борыш міндеттемелерін шығару арқылы тартылған қаражатттар жатады (жинақ сертификаттары).
Банктік саясаттың маңыздысы болып ресурс базасын қалыптастыру саналады. Банкпен пассивтік операцияларды жүргізу процесіндегі ресурстық базаны қалыптастыру оның активті операцияларға қатынасы бойынша тарихи маңызды және айқындаушы рольді атқарады. Банктік ресурстардың негізгі бөлігі банктің депозиттік операцияларды жүргізу барысында қалыптасады, несиелік ұйымның қызметтерінің тұрақтылығы осы операцияларды тиімді және дұрыс ұйымдастырылуының нәтижесіне тікелей байланысты болып келеді. Осыған орай ресурстық потенциалды өсіру және оның тұрақтылығын пассивтарды тиімді басқару арқылы қамтамасыз ету өзекті мәселелердің бірі болып табылуда.
Салымдар банктер үшін ең негізгі өндіріс факторы болып табылады, себебі, олар банктердің несиелерін қаржыландыру мен бағалы қағаздарды сатып алуға қажетті қаражат көзін құраушы қаражат. Ал, банктер тарапынан жүргізілетін операциялар, яғни несие беру мен бағалы қағаздарды сатып алу банктің ұзақ мерзімді жұмысын қаржыландыруға қажетті пайда алуға көмектеседі.
Бұл жүйені өзара байланысты үзіліссіз механизм деп қарауға болады. Ашып айтқанда, банктер тарапынан берілетін несие кіші және орта бизнестің, жалпы өндірістің дамуына әсерін тигізеді, яғни өндірістің өсуі - ол экономиканың өсуі, нәтижесінде экономикасы тұрақталған елдің халқының жағдайы түзеліп, банктерге өз артық қаражаттарын салып, банктің ресурстарының көлемін арттыруға себепші болады.
Міне, депозиттік саясаттың еліміздің экономикасына тигізетін әсерінің зор екенін ескере отырып, мен дипломдық жұмысымда осы мәселе төңірегінде қарастыруды жөн көрдім. Дипломдық жұмыстың негізгі зерттеу объектілері болып - депозиттік операциялармен депозиттік саясат және де келесі мәселелер табылады;
банктік ресурстардың жіктелуі қарастырылған;
Коммерциялық банктердің депозиттік операцияларының жіктемесі берілген және олардың ерекшеліктері қарастырылған;
Коммерциялық банктердің депозиттік саясатының теориялық негіздері зерттелінген, оның негізі және қалыптастыру принциптері, мақсаты мен бағыттары ашып қарастырылған;
Депозиттік нарыққа республикалық және жергілікті деңгейде зерттеу жүргізілген;
Банктік жүйеде субъектінің қызметіне заңды және жеке тұлғалардан қаражаттарды тарту сферасында зерттеу жүргізілген.
Дипломдық жұмыстың мақсаты - депозит ұғымының мәнін ашып, депозиттік саясатты жүргізудің қажеттілігін көрсетіп, коммерциялық банктер тарапынан жүргізілетін депозиттік саясатты дамытудың, оны тиімді түрде жүзеге асырудың жолдарын, әрине, депозиттік нарық басқа нарық сияқты қиындықсыз болмайды, осы қиындықтардан шығудың тиімді бағыттарын іздестіріп, мүмкіндігінше ашып қарастыру.
Дипломдық жұмыстың міндеті - депозиттік саясаттың даму дәрежесін көрсету, және де қазіргі жағдайды жақсарту жолдарын, банктің депозиттік қызмет сегменттерінің өсу факторларын және жаңа ойларды іздеу болып табылады.
Дипломдық жұмыстың өзектілігі болып, коммерциялық банктің ресурстық потенциалын жоғарлату және пассивтерді тиімді басқару арқылы оның тұрақтылығын қамтамасыз ету табылады.
Зерттеу объектісі БТА Банкі АҚ ның қызметтері табылады.
Дипломдық жұмыстың құрылымына тоқталсақ, онда дипломдық жұмыс кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1. Коммерциялық банктердің тартылған қаражаттарын
қалыптастырудың теориялық негіздері
1.1 Коммерциялық банктердегі депозиттер және депозиттік
операцияларды ұйымдастыру
Қазіргі кездегі банктік тәжірибе депозиттердің және депозиттік шоттардың көптеген түрлерімен сипатталады. Бұл банктердің жоғары бәсекелестік нарықта клиенттердің әр түрлі топтарының сұраныстарын банктік ресурстармен қанағаттандыру және олардың уақытша бос ақша қаражаттарын тартумен негізделген.
ҚР Банктер және банктік қызметтер туралы заңында депозитке келесі анықтама берілген;
Депозит (салым) - бір тұлға басқа тұлғаға - банкке (оның ішінде ҰБ) аталған күйінде қайтарылуға тиіс деген шартпен алғашқы талап ету бойынша немесе белгілі бір мерзім өткеннен кейін толық немесе бөлшектеп, алдын - ала келісілген үстемесімен немесе ондай үстемесіз, депозиторға тікелей қайтарылуға тиіс не оның тапсыруымен үшінші тұлғаға берілуге тиістілігіне қарамастан беретін ақша. (2 - бап).
Банктік салым - бұл салымшының белгілі бір шартпен банк басқаруына берген ақшасы. Банкке салынған уақытша бос ақшалар салымшылар үшін екі ролді атқарады; бір жағынан ақша ролінде, ал екінші жағынан - табыс әкелетін капитал ретінде деп бөледі.
Банк қызметінің маңызы оның атқаратын функциялары арқылы анықталынады, олардың негізгілері келесілер болып табылады:
Уақытша бос ақша қаражаттарын мобилизациялау және оларды капиталға айналдыру;
Кәсіпорындарды , мемлекетті және халықты несиелеу;
Шаруашылықта төлемдерді және есеп-айырысуларды жүргізу;
Эмиссионды-құрылтайшылық функция;
Консультациялау, экономикалық және қаржылық ақпараттарды беру.
Уақытша бос ақша қаражаттарын мобилизациялау және оларды капиталға айналдыру функциясын орындау арқылы, банктер ақшалай табыстарды және салым түріндегі жинақтарды шоғырландырады. Тартылған қаражаттарды банк мемлекетті, заңды және жеке тұлғаларды несиелеуге қолданады. Коммерциялық банктердің функцияларының бірі төлем-есеп айырысу механизмін қамтамасыз ету болып табылады. Төлемдерде делдалдардың рөлін атқара отырып, банктер өзінің клиенттеріне төлем және есеп айырысумен байланысты операцияларды жүргізеді. Эмиссионды-құрылтайшылық функциясы коммерциялық банктермен бағалы қағаздарды шығару және оларды орналастыру жолымен жүргізіледі. Экономикалық жағдайларды тұрақты басқару мүмкіндіктеріне ие бола отырып, коммерциялық банктер клиенттерге консультациялық қызметтерді көрсетеді.
Банк операцияларының экономикалық негізін ақша қаражаттарының қозғалысы құрайды. Нарықтық экономика жағдайында коммерциялық банктің барлық операцияларын шартты түрде негізгі үш түрге бөлуге болады. (1 сурет).:
1) пассивтік операциялар (банкке қаражаттарды тарту және оларды ресурстарға қалыптастыру);
2) активтік операциялар (банк ресурстарын орналастыру);
3) активтік-пассивтік (банкпен клиенттің тапсырысы бойынша белгілі бір төлемді алу арқылы орындалатын комиссиондық, делдалдық операциялар).
Коммерциялық банктер басқа да шаруашылық субъектілері сияқты, өзінің коммерциялық және шаруашылық қызметін қамтамасыз ету үшін белгілі бір ақша қаражаттары, яғни ресурстары болуы керек. Қазіргі жағдайда Қазақстан экономикасының дамуы, ресурстарды қалыптастыру проблемасы аса маңызды болып табылуда.
Банктің меншік қаражаттары дегеніміз - банкпен өзінің коммерциялық және шаруашылық қызметтерінің қаржылық тұрақтылығын қамтамасыз ету үшін құрылатын әр түрлі қорлар, және де ағымдағы сонымен қатар өткен жыл нәтижесі бойынша алынған табыстар
Банктердің тартылған қаражаттары активті операцияларды әсіресе несиелік операцияларды жүргізуге қажетті қаражаттардың 90 % -дан көбін қамтамасыз етеді. Олар депозиттер сонымен қатар контокорренттік және корреспонденттік шоттар. Олардың маңызы өте зор. Несие ресурстары нарығында заңды және жеке тұлғалардың уақытша бос қаражаттарын мобилизациялай отырып, коммерциялық банктер олардың көмегімен халық шаруашылығының қажеттілігін қанағаттандырады, ақшаның капиталға айналуына септігін тигізеді, халықтың тұтыну несиесіне қажеттілігін қамтамасыз етеді.
Банктермен тартылатын қаражаттардың құрамы әр алуан. Олардың бастылары болып, клиенттермен жұмыс істеу процесінде банктермен тартылған қаражаттар, яғни депозиттер, меншікті борыш міндеттемелерін шығарудан шоғырланған депозиттік және жинақ сертификаттары, вексельдер, облигациялар және басқа да несие мекемелерінен банкаралық несие және ҚРҰБ алынған қаражаттары жатады.
Коммерциялық банктің операциялары
Пассивтік операциялар
Клиенттің қаражатта-рын қызмет көрсету арқылы тарту
Клиенттің қаражатта-рын қызмет көрсет-пей тарту
Басқа көздерден қара-жаттарды тарту.
Активтік операциялар:
өндірістік, сауда және басқа да кәсіпорын-дарды несиелеу.
Халыққа қарыз беру
Валютамен, бағалы металмен және қағаздармен операциялар
Активті пассивті (делдалдық) операциялар:
Клиент тапсырысы бо-йынша есеп-айырысу операциялары.
Клиенттерге кассалық қызмет көрсету
1-сурет. Коммерциялық банктің негізгі операциялары
Коммерциялық банктердің депозиттік операциялары - бұл заңды және жеке тұлғалардың қаражаттарын белгілі-бір мерзімге немесе талап еткенге дейін салымдарға тарту операцияларын, сонымен қатар клиенттердің есеп айырысу шотындағы қаражаттарының қалдықтарын инвестициялық қызметке және несиелік ресурстарға пайдалануын айтамыз.
1 - кесте. Депозиттік операциялар бойынша пайыз ставкаларының
көлеміне міндетті резервтеудің ықпалы
% түрінде
Нарықтық пайыздық ставка
Резервтеу нормасындағы нақты
пайыздық ставка
15
10
5
10
11,8
11,1
10,5
20
23,6
22,2
21
30
35,4
33,3
31,5
40
47,2
44,4
42
50
59
55,5
52,5
60
70,8
66,6
63
70
82,6
77,7
73,5
80
94,4
88,8
84
90
106,2
99,9
94,5
100
118
111
105
Ескерту: автормен Ұлттық банктің мәліметтері негізінде құрастырылған
Банктің депозиттік операциялары бойынша пайыз ставкаларының мөлшеріне міндетті резервтеудің ықпалының нәтижелері 1-кестеде берілген.
Депозиттік операция - кең ұғым, өйткені оларға банктің қаражаттарды салымдарға тартумен байланысты барлық қызметтері жатады. Пассивтік операциялардың бұл тобының ерекшелігі болып, банктің бұндай операциялар көлеміне бақылауының салыстырмалы түрде аз болуында, өйткені қаражаттарды салымдарға салу ынтасы клиенттерден туындайды. Осымен қатар, тәжірибеде көрсеткендей салымшыны банк төлейтін пайыздарымен қатар, банкке сақтауға тапсырылған қаражаттардың сенімділігі де қызықтырады.
Депозиттік операцияларды ұйымдастыру бірқатар принциптерді сақтау арқылы жүзеге асу керек;
Ағымдағы табыстарды алу және оларды болашақта алуға жағдайлар жасау;
Банк өтімділігінің шапшаңдығын қамтамасыз үшін депозиттік операцияларды басқарудағы (гибкая) иілгіш саясат;
Депозиттік саясат және активтер табыстылығының арасындағы келісімділік;
Клиенттерді тарту мақсатында банктік қызметтерді дамыту.
Депозиттік шоттар табиғаты бойынша әр түрлі болуы мүмкін, олардың жіктелуіне негізіне келесідей критерилер қойылған; салым көздері, олардың бағытталу мақсаты, табыс әкелу дәрежесі және т.б, бірақ көбінесе критери ретінде салымшының категориясы және салымды алу формасы жиі қолданылады. Депозиттік операциялар келесідей болып жіктеледі:
1. Салымшылар категориясына байланысты:
заңды тұлғалардың депозиттері (кәсіпорындар, ұйымдар, басқа банктер және т.б.);
жеке тұлғалардың депозиттері.
1. Экономикалық мазмұны бойынша:
Салымшылар категориясын есепке ала отырып;
Қайтарып алу формасы бойынша;
Сақтаудағы қаражаттарды қолдану тәртібі бойынша.
1. Қаражаттарды алу формасы бойынша:
мерзімді депозиттер;
талап еткенге дейінгі депозиттер;
халықтың жинақ салымдары.
Депозиттердің жіктелуін қайтарып алу формасы бойынша толығырақ 3-суреттен көруге болады.
Батыс банктерінің тәжірибесінде депозиттерді қайтарып алу мүмкіндігі бойынша оларды келесі категорияларға бөледі:
Тығыз қажет ақша, үлкен ықтималдықпен алуға болатын қаражаттар (мысалы, пайыз ставкасының өзгеруіне сезгіштік танытатын депозиттер);
Сенімсіз депозиттер, салынған қаражаттар көлемінің 25-30 % мөлшерінде алынуы мүмкін қаражаттар;
Тұрақты қаражаттар, (негізгі депозиттер) қайтарып алыну ықтималдығы ең төмен.
Қазақстан банктеріне оралатын болсақ, онда талап еткенге дейінгі депозиттерден бастайық, өйткені олар банктердің тартқан қаржаттарының құрылымында басым бөлігін алады. Сонымен, талап еткенге дейінгі депозиттер бұл-салым иелерінің бастапқы талап етуіне байланысты ақшаларын қайтарып алатын әр түрлі шоттардағы қаражаттар. Оларға есеп айырысу, бюджеттік және басқа шоттардағы қаражаттарды мақсатты пайдалану немесе есеп айырысуларды жүргізумен байланысты қаражаттарды жатқызуға болады.
Талап еткенге дейінгі салымдар негізінен тұрақсыз, бұл коммерциялық банктер үшін оларды қолдану шеңберін шектейді. Осыған байланысты шот иелеріне төмен пайыз төленеді немесе тіптен төленбейді. Салымдарды тартудағы бәсекелестіктің өсуіне байланысты коммерциялық банктер клиенттерді тартуға тырысады және талап еткенге дейінгі шот иелеріне қосымша қызметтер, сонымен қатар оларға қызмет көрсетудің сапасын арттыру жолымен талап еткенге дейінгі салымдардың өсуін ынталандыруға тырысады. талап еткенге дейінгі депозиттер бойынша банктер Қазақстан республикасының Ұлттық банкінде минималды резервті сақтауға міндетті.
Депозиттер
Жинақ
депозиттері
Мерзімді депозиттер
Талап еткенге дейінгі депозиттер
ЛОРО
3 айға дейін
Мерзімді
3-6 айға дейін
қосымша салым-дар салынатын мерзімді
Контокоррент
6- 9 айға дейін
Шартты
Овердрафт
Ұсынушыға
НОСТРО
9 - 12 айға дейін
Талап еткенге дейінгі
12 айдан жоғары
Ағымдағы шотта
1-сурет. Коммерциялық банктерден депозиттерді қайтарып алу формасы
бойынша жіктелуі
Талап еткенге дейінгі депозиттер бойынша пайыз, салымшыға ереже бойынша жаңа күнтізбелік жылдың басында бір рет төленеді.
Талап еткенге дейінгі депозиттердің өтімділігі жоғары болып келеді. Олардың иелері талап еткенге дейінгі шоттарындағы қаражаттарын кез-келген уақытта қолдана алады. Осы шотқа ақшаны бөліктеп салуға және алуға, сонымен қатар толық шектеусіз алуға болады, және де осы шоттан ҚРҰБ бекіткен ережелерге сәйкес қолма-қол ақшаны алуға болады. Басқаша айтқанда, талап еткенге дейінгі депозиттік шоттардың артықшылығы болып олардың жоғары өтімділігі табылады.
Талап еткенге дейінгі депозиттердің - иелері үшін басты кемшілігі болып шот бойынша төленетін пайыздың төмендігі табылады, ал банк үшін-өтімділікті ұстау мақсатында жоғары шапшаң резервтің болуының қажеттілігі. Осыған сәйкес, талап еткенге дейінгі депозиттік шоттың ерекшеліктерін былайша сипаттауға болады:
Ақшаны салу және алу ешбір шектеусіз кез-келген уақытта жүгізіледі;
Шот иесі банкке шотты қолданғаны үшін белгіленген тұрақты айлық ставка бойынша комиссия төлейді;
Банк талап еткенге дейінгі шоттардағы қаражаттарды сақтағаны үшін төмен пайыздық ставка төлейді немесе тіптен төлемейді;
Банк талап еткенге дейінгі депозиттер бойынша ҚРҰБ-тің міндетті резервтер қорына жоғары нормамен резервтерді аударады.
Талап еткенге дейінгі шоттардағы қаражаттардың жоғары жылдамдықпен қозғалатындығына қарамастан, ондағы минималды төмендемейтін қалдықты анықтауға болады және оны тұрақты несие ресурсы ретінде пайдалануға болады. Талап еткенге дейінгі салымдардың көмегімен банктің табыс алу есебі шығарылады, ал клиенттердің ағымдағы және есеп айырысу шоттарына қызмет көрсету бойынша шығындар минималды.
Көптеген коммерциялық банктерде талап еткенге дейінгі депозиттер тартылған қаражаттар құрылымында басым бөлігін алады. Бірақ банк ресурсында бұл қаражаттардың үйлесімді ара салмағы болып 30-36% саналады. Қазақстанда бұл қаражаттардың үлесі айтарлықтай жоғары. Банктердің қаржылық ресурстарындағы талап еткенге дейінгі депозиттер үлесінің көбеюі, оның пайыздық шығынын азайтып және осы қаражаттарды банк активтерінде қолдануда айтарлықтай жоғары табыс алуға мүмкіндік жасайды.
Сонымен қатар есеп айырысу шоты-бұл пассивтің өзгермелі элементі. Сондықтан олардың несиелік капиталдағы жоғары үлесі банк өтімділігін өте қатты әлсіретеді. Осыған орай басқарудың маңызды мақсаты - банктің депозиттік базасының тиімді құрылымын анықтау болып табылады.
Банктер үшін маңыздылығы бойынша екінші орынды мерзімді депозиттер алады, өйткені олар тұрақты және банктерге салымшылардың салымдарын ұзақ уақыт ағымында пайдалануға мүмкіндік береді.
Мерзімді депозиттер - бұл банктерге белгілі-бір мерзімге және пайыз төлеу шартында орналастырылған клиенттердің уақытша бос қаражаттары болып табылады. Олар бойынша сыйақы салымның мерзімі мен мөлшеріне байланысты төленеді. Мерзімді салымның иесі оларды келісілген мерзімі өткеннен кейін басқара алатыны туралы жағдай, оларға өздерінің қаражаттарын банктерден мерзімінен бұрын алуға мүмкіндігін жоққа шығармайды.
Бірақ бұл жағдайда клиенттің салым бойынша пайыздық ставкасы төмендетіледі.
Мерзімді депозиттер негізінен мерзімдеріне байланысты жіктеледі;
айға дейінгі депозиттер;
айдан 6 айға дейінгі депозиттер;
6 айдан 9 айға дейінгі депозиттер;
9 айдан 12 айға дейінгі депозиттер;
12 айдан жоғары мерзімдегі депозиттер.
Клиент үшін мерзімді депозиттік шоттың артықшылығы болып жоғары пайыз алу, ал банк үшін-өтімділікті төменгі оперативтік резервпен ұстаудың мүмкіндігі табылады. Клиенттер үшін мерзімді депозиттердің кемшілігі болып төменгі өтімділігі табылады. Ал банктер үшін кемшілік болып салымдарға жоғары пайыз төлеу табылады, ал ол өз кезегінде маржаның төмендеуіне алып келеді.
Мерзімді депозиттердің екі формасы бар:
мерзімі бекітілген мерзімді салым;
алдын ала алуы ескертілетін мерзімді депозиттер.
Мерзімді салымдарды-банк басқаруына белгілі-бір мерзімге және келісім шарттағы шарттар бойынша толық берілетін қаражаттар түсініледі, ал келісілген мерзімі өткеннен кейін мерзімді салым иесі кез-келген уақытта қайтарып ала алады. Мерзімді депозиттер бойынша клиентке төленетін сыйақы мөлшері салым мерзіміне, депозит сомасына және салымшымен келісім шарт шарттарын орындауына байланысты болады. Салым мерзімі ұзақ болған сайын және (немесе) салым сомасы көп болған сайын сыйақы көлемі де артады.
Алдын-ала алуы ескертілетін салымдар бойынша клиент салымды алу үшін ереже бойынша банкті алдын-ала келісім шартта көрсетілген мерзімді ескертуі қажет (ереже бойынша 1 дан 3, 3 дан 6, 6 дан 12 және 12 айдан жоғары). Ескертілу мерзіміне байланысты салымдардың пайыздық ставкасы анықталады.
Егер салымшы салым сомасын өзгерткісі келсе-яғни азайтқысы немесе көбейткісі, онда ол келісім шартты бұзып, өзінің салымын жаңа шарттар бойынша қайта сала алады. Бірақ салым бойынша қаражатты салымшы мерзімінен бұрын алған жағдайда ол келісім шартта көрсетілген пайыздың бір бөлігін немесе толық пайызынан айырылады. Ереже бойынша, бұндай жағдайда пайыз талап еткенге дейінгі депозиттердің пайыз мөлшеріне дейін төмендетіледі.
Мерзімді салымдар бойынша пайыз ставкасын бекітудің басты факторы болып қаражаттарды орналастырған мерзім табылады; мерзімі ұзақ болған сайын, пайыз ставкасы да жоғары болып табылады. Маңызды кезеңдердің бірі болып табысты төлеудің жиілігі де табылады, төлем сирек болған сайын пайыздық ставканың деңгейі де жоғары болады. Сонымен қатар пайызды есептеудің әр түрлі әдістері де қолданылады.
Мерзімді депозиттерді тарту арқылы банк балансының өтімділігін қамтамасыз ету мәселелері шешіледі.
Әлемдік банктік тәжірибеде мерзімді және талап еткенге дейінгі депозиттердің ортасындағы орынды жинақ депозиттері алады. Олар банк ресурстарында маңызды орынды алады.
Халықтың жинақ салымдары салым операцияларының шарттарына және мерзіміне байланысты жіктеледі;
мерзімді;
қосымша жарна салуға рұқсат етілген мерзімді салым;
шартты;
ұсынушыға;
талап еткенге дейінгі;
ағымдағы шотқа және басқалары.
Олар толық сомада немесе бөліктеп салынады және қайтарып алынады немесе ол жинақ кітапшаларын ұсынумен кепілдендіріледі. Жинақ салымдарына ақшалай жинақтарды сақтау немесе жинау мақсатындағы пайда болған салымдар жатады. Оларды, пайда болу ерекшеліктері, мақсатты сипаттағы қаражаттардың жинақталуы немесе табыстылықтың жоғары деңгейі (мерзімді депозиттерден төмен) сипаттайды.
Банктер үшін жинақ салымдарының артықшылықтары және кемшіліктері бар. Банктер үшін жинақ салымдарының артықшылығы болып, олардың көмегімен халықтың қолданбаған табыстары мобилизацияланады және өндірістік капиталға айналады. Ал банктер үшін кемшілігі болып салымдар бойынша жоғары пайыз төлеу қажеттілігі және осы салымдардың экономикалық, саяси және психалогиялық факторларға байланыстылығында, ол осы шоттардан қаражаттардың тез ағылу және банктің өтімділігін жоғалту қаупін арттырады.
Осы сұрақты қарастыруда келесі фактті айта кету қажет, отандық коммерциялық банктердің депозиттік саясатында шетел тәжірибесінің инструменттерін яғни нарықта басқа бағалы қағаз ұқсас айналыста жүретін депозиттік сертификаттарды қолдана бастауы болып табылады. Депозиттік сертификат теңгені ресми ақша бірлігі ретінде қолданатын Қазақстан немесе басқа елдер территориясында тіркелген заңды тұлғаларға беріледі, ал жинақ сертификаты теңгені заңды төлем құралы ретінде қолданатын Қазақстан және басқа елдер территориясында тұратын жеке тұлғаларға ғана беріледі.
Депозиттік сертификаттың екі артықшылығы бар. Біріншіден, ол депозиттік саясаттың басқа құралдарына қарағанда биржа ойынының құралы болып табылуында және оның иесі қосымша табысты нарық конъюктурасының жағымды өзгеруі нәтижесінде алуы мүмкін. Екіншіден, үкімет кәсіпорындар депозиттерін қатыру мақсаты жүзеге асқан жағдайда нарықта еркін жүретін сертификат алу олардың иелеріне біршама іс-әрекет еркіндігін береді. Бұл жағдайда сертификат төлемнің балама құралы болып табылады. Ұсынушыға депозиттік және жинақ сертификаттарының бланкілерін ҚР Қаржы министрлігінен бағалы қағаздардың бланкілерін дайындауға лицензия алған полиграфиялық кәсіпорындар ғана дайындайды. Атаулы сертификаттардың бланкілерін банктердің өздері типографиялық, фотокопиялық және басқа да тәсілдермен жасай алады.
Салымшылардың категориясына байланысты сертификаттарды депозиттік және нарықтық бөлумен қатар, оларды басқа да белгілеріне қарай жіктеуге болады:
1) шығару әдісі бойынша:
бір жолғы ретте шығарылатын
сериялық ретпен шығарылатын
1) құжаттау әдісі бойынша:
атаулы
ұсынушыға
Депозиттік сертификаттардың айналыс мерзімі (сертификатты беру күнінен сертификат иесі депозитті немесе сертификат бойынша салымды қайтарып алу күніне дейін) бір жылмен шектеледі. Жинақ сертификатының айналыс мерзімі үш жылмен шектеледі.
Сертификат иесі сертификат бойынша талап етуді басқа тұлғаға бере алады. Ұсынушыға сертификаты бойынша бұл тапсырыс басқа тұлғаға жай беру арқылы жүргізілсе, атаулы бойынша сертификаттың келесі бетінде екі жақтың келісімімен құжатталады.
Сонымен көрсетілген теориялық ақпараттарға сүйене отырып, салымдар коммерциялық банктер үшін басты және ең арзан ресурс көзі болып табылатындығына көз жеткізуге болады. Осы элементтің ресурстық базадағы үлесінің көбеюі пайыздық шығынды азайтады, бірақ олардың шектен тыс көп болуы банк өтімділігін әлсіретеді.
Банк өз клиентерінен тартқан қаражаттарын ағымдық, депозиттік және жинақ шоттарына аударады. Осындай шоттардағы қаражаттардың қалдықтарын қосып банк балансының бір бөлігінде көрсетеді. Талдау жасау кезінде депозиттік тартылған қаражаттарды қандай мерзімге тартқанын білу үшін мерзімі бойынша топтайды. Талап еткенге дейінгі депозиттер үлесінің көбеюі банктің пайыздық шығынын азайтады, сәйкесінше ол банкке жоғары пайыздық табыс әкеледі. Бірақ бұл салымдар - тұрақты қаржылық құралдар болмағандықтан олардың ресурстық базада көп болуы банк өтімділігін әлсіретуі мүмкін.
Мерзімді депозиттер тартылған ресурстардың тұрақты бөлігі деп есептеледі. Ресурстық базада мерзімді депозиттер үлесінің артуы банк тұрақтылығының артуына ықпал етеді, банктің төлемқабілеттілігін және өтімділігін тиімді басқаруға мүмкіндік жасайды.
Клиентпен салымға қаражатты тарту кезінде онымен депозиттік шарт жасалады. (қосымша А). Банктер депозиттік келісім шарттың формасын өздері жасайды, оның әр салым бойынша өзінің типтік ерекшеліктері болады. Келісім шарт екі данада толтырылады; біреуі салымшыда, ал екіншісі-банкте депозиттік немесе несиелік бөлімде (осы жұмыс банкте кімге тапсырылғанына байланысты) сақталады.
Келісім шартта клиент келісім мерзімі өткеннен кейін алатын салым сомасы, оның қызмет ету мерзімі, пайызы, салымшының міндеті мен құқығы, банктің міндеті мен құқығы, келісім шарттағы шарттарды орындау туралы екі жақтың міндеттері, туындаған дауды шешу тәртібі қарастырылады.
Салым бойынша операцияны құжаттау үшін: беттік шот, жинақ кітапшасы, бақылау парағы, есеп айырысу және чектік кітапша, алфавиттік кітапша, операциялық күнделік, квитанциялар, кіріс кассалық ордер, аударылған сомаға салымшы тапсырмасы, салымды ауыстыру өтініші, өтінішті тіркеу реестрі, жоғалтылған жинақ кітапшаларын тіркеу кітапшасы қолданылады.
Салым қолма-қол түрде тек жеке тұлғалардан қабылданады. Қолма - қол ақшаны салымға қабылдау тәртібі Б қосымшасында көрсетілген.
Заңды тұлғалардан депозиттік шотқа жарнаны қабылдау қолма-қолсыз түрде жүргізіледі.
Салымды жабу кезінде клиент банкке салым туралы келісім шартты және салым кітапшасын ұсынуы керек. Банк клиентке салым сомасына және ол бойынша пайызына шығыс кассалық ордерді толтыруды ұсынады .
Депозиттік операцияларды басқару бойынша банктің негізгі мақсаты болып:
табыс әкелмейтін қарыз және тартылған қаражаттардың банктегі міндетті резервтерді қамтамасыз ететін бөлігінен артығын банкте болдырмау;
активтік операцияларды дамыту және клиенттер алдындағы міндеттерін орындау үшін қажетті несие ресурстарын іздеу;
арзан ресурстарды тартудың есебінен пайданы ұлғайтуды қамтамасыз ету.
Қазіргі экономикалық жағдай банктерді пассивтік операция шеңберіндегі саясатын депозиттік операцияларды диверсификациялау арқылы өзгертуге алып келуде.
Банктер және басқа қаржылық ұйымдардың арасындағы заңды және жеке тұлғалардың депозиттері үшін бәсекелестіктің күшеюі депозиттердің және оларға қызмет көрсетудің көптеген түрлерінің пайда болуына алып келді. Кейбір шетел мамандарының мәліметтері бойынша дамыған елдерде қазіргі кезде банктік салымдардың 30-дан астам түрі бар екені белгілі. Сонымен қатар, олардың әр қайсының өзінің ерекшеліктері бар. Ол клиенттерге қаражаттарды жинау мен қызметтерді және тауарлардың құнын төлеуде өз көзқарасына сәйкесін таңдауларына мүмкіндік береді.
Сонымен банк клиенттер үшін бәсекелестікте қалай жеңіске жете алады? Банк ісі журналы жүргізген зерттеулер негізінде жеке салымшы үшін банк жұмысының ең маңыздысы болып банктің жарнамалық танымалдылығы, одан кейін тармақталған жүйесі және клиентпен қарым-қатынастағы әр түрлі қолайлылықтың болуы, және де банкке салынған қаражаттарды сақтап және қорғауға жарайтын банктің қолданылатын антикризистік шаралардың болуы табылады. Халықтың қолындағы бос қаражаттарды тарту үшін банктерге осы шарттарды орындау қажет. Ал кәсіпорын мүддесін қорғайтын бизнесмендер үшін бірінші орында ақпараттық қауіпсіздік, құпиялылық және беделділік тұрады. Бұл коммерциялық сферадағы азаймай отырған криминалдылыққа байланысты. Қаражаттарды салу проблемасы орта деңгейлі қазақстандықтар үшін банктік салымдармен, бағалы қағаздардың аздаған түрі немесе қолдағы ақшаны таңдауларына әкеп соғады. Соған қарамастан, халықтың арасында салымдар ақша қаражаттарын жинап және сақтаудың ең белгілі түрі болып қалуда.
Жоғарыда айтылып кеткендей банктің тартылған қаражаттарының ішінде депозиттер ресурс көздерінің ең маңыздысы. Бірақ депозит сияқты банк ресурстарын қалыптастыру көздерінің кейбір кемшіліктері де бар. Сондада банктер арасындағы несие ресурстары нарығындағы бәсекелестік оларға депозиттерді тартуға арналған қызметтерді дамыту бойынша шараларын қабылдауларына мәжбүр етеді.
Коммерциялық банктер резервтік талаптарды орындау үшін айналыстан ешқандай табыс әкелмейтін активтерге айналатын көптеген ақша қаражаттарын алады. Коммерциялық банктер үшін резервтеу тартылған қаражаттардың құнының қымбаттауын білдіреді, ол банкке пассивтік операциялар бойынша номиналды пайызға қарағанда қымбатқа түседі. Қымбат ресурстарды банктер жоғары табыс әкелетін операцияларға орналастыруға тырысады, жоғары табыс алуға ұмтыла отырып, көптеген банктер төлем қабілетсіз болып қалуы мүмкін.
Сайып келгенде, тартылған қаражаттар банктер үшін меншікті қаражаттарға қарағанда маңызды болып келеді, өйткені банктер тартылған қаражаттар есебінен өздерінің қаражаттарға қажеттіліктерінің басым бөлігін қанағаттандырады.
2.2 БТА Банкі АҚ ның қаржылық шаруашылық қызметіне жалпы сипат.
БТА Банкі акционерлік қоғамының қалыптасу тарихы 1925 жылғы қазанның 15-інен басталады. Ол кездегі Қазақстан халық шаруашылығы Орталық Кеңесі Президиумының шешімімен республика аумағында Өндірістік банк (Өндірісбанк) бөлімшесі ашылды. Өндіріс Банкі: (1925-1991) Уақыт өте келе Өндірістік банктің бөлімшелерінде әртүрлі қайта ұйымдастырулар болды. ТұранӘлем Банкі (1997-2008) 1997 жылдың 15 қаңтарында Қазақстан Республикасы Үкіметінің ТұранБанк Қазақ акционерлік банкін және ӘлемБанкҚазақстан акционерлік банкін қайта ұйымдастыру туралы 15.01.97 №73 қаулысына сәйкес ТұранӘлем Банкі Жабық Акционерлік Қоғамы құрылады. Осы Қаулының негізінде Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігіне ТұранӘлем Банкінің акциясын қолдануға және иеленуге рұқсат беріледі. Сондай-ақ, банктің жарғыларын және банк басқарма мүшелерін қалыптастыруға мүмкіндік берілді. Акционерлердің жалпы отырысында ТұранӘлем Банкі ЖАҚ-ның Басқарма Төрағасы қызметіне Тәтішев Ержан Нұрілдәйімұлы тағайындалды. 1998 жылдың 1 қазанында ТұранӘлем Банкі Жабық Акционерлік Қоғамы ТұранӘлем Банкі Ашық Акционерлік Қоғамы болып өзгертілді. 2003 жылдың 26 қыркүйегінде ТұранӘлем Банкі ААҚ қайта тіркелуіне байланысты ТұранӘлем Банкі Акционерлік Қоғамы болып өзгертілді.
БТА Банкі туралы 2009 жылдың 2 ақпанындағы дағдарысқа қарсы шаралардың аясында ҚР Үкіметі ҚР қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттігінің 75,1 пайыз көлемінде БТА Банкі Самұрық-ҚазынаҰлттық әл-ауқат қорының акцияларының бақылау пакетін сатып алу жайындағы ұсынысын қабылдады. Өтеуді төлеу банктің қосымша эмиссиясы арқылы жүзеге асты. Соның нәтижесінде банк 251 319 485 теңге мөлшерінде қосымша капитал алды. 2009 жыл бойына БТА Банкі ҚР Үкіметінің нақты экономика секторын қолдауының аясында ШОБ-ты, агроөнеркәсіп кешенін қолдау мен ипотекалық займдарды қайта қаржыландыру мен тұрғын үй құрылысын аяқтауды қаржыландыру сияқты тұрақты бағдарламаларды белсенді түрде жүзеге асыруға қатысты. Шағын және орта бизнес субъектілерін кредиттеу бағдарламасы бойынша банк 36,9 млрд. теңге Қазына-І, Қазына-ІІ және Қазына-ІІІ транш аясында қаражат иеленді.
2009 жылы БТА тобы ипотекалық кредиттерді қайта қаржыландыруды табысты аяқтап, 37 млрд. теңгеден аса соманы игеріп, 10 300 заимшымен келісімшартты қайта жасады. Банк секторындағы ипотекалық займдарды қайта қаржыландыру үшін мемлекеттен бөлінген 120 млрд. теңге сомасынан БТА-ның үлесі 37 млрд. теңге немесе жалпы сомадан 31 пайызды құрады. Алматы, Астана, Ақтөбе, Қарағанды, Атырау және Шығыс Қазақстан аймақтарының займшылары көп белсенділік танытты.
Астана және Алматы қаласы бойынша құрылыс бастамаларын аяқтауды қаржыландыру бағдарламасының аясында банк шотына төменде аталынған жобалар бойынша 20,4 млрд. теңге қаражат бөлінді:
* Гранд Астана ТК, Астана қ. - 13 538 млн. теңге;
* Сәтті ТК, Отандастар ТК, Астана қ. - 1 677 млн. теңге;
* Тау Самалы ТК, Алматы қ. - 4 573 млн. теңге.
2010 ж. 28 мамырында БТА Банкі АҚ өзінің 2 442 млрд теңге (16,65 млрд АҚШ доллары) сомасындағы қаржылық берешегінің жалпы мөлшерінің 92,03 пайызын құрайтын 2 247,4 млрд тенге шамасындағы банктің міндеттеріне иелік ететін қайта құрылымдау жоспарын кредиторлар мақұлдады. Дауыс беруге БТА-ның сыртқы және ішкі облигациялары бойынша, екі жақты және синдикацияланған займдар бойынша, исламдық және сауданы қаржыландыруды, сонымен қатар деривация бойынша борыштық құралдардың барлық түрлері бойынша кредиторлар қатысты. 2010 ж. 9 маусымында №83 қаулысына сәйкес Қазақстан Республикасының Қаржылық ұйымдар мен нарықты қадағалау және реттеу агенттігі (ҚҚА) БТА Банктің ұсынған қайта құрылымдау Жоспарын бекітті. Банктің қайта құрылымдау саласында қаржылық кеңесшісі Deloitte LLP компаниясы, ал заңды кеңесшісі Baker&McKenzie компаниясы болып табылады. 16 маусым 2010 ж. БТА Банкі аймақтық кәсіпкерліктің Бизнестің жол картасы -2020 мемлекеттік Бағдарламасын жүзеге асыруға кірісті. Бизнестің жол картасының мақсаты - аймақтық кәсіпкерліктің тұрақты өсуін қамтамасыз ету мен істеп жатқан жұмысты сақтау және жаңа тұрақты жұмыс орындарын құру. Қарастырылған Бағдарлама міндеттерін шешу жаңа бизнес-ынталандырушыларды қолдау, кәсіпкерлік секторды қалпына келтіру, экспорттық - бағдарлық өндірісті қолдау сияқты үш бағыт бойынша жүзеге асырылатын болады. 1 шілде 2010 ж. Алматы қаласындағы Мамандандырылған қаржы соты БТА Банкінің қайта құрылымдау жоспарының бекітілуіне сәйкес анықтама шығарды. Біраз уақыт бұрын аталмыш Жоспарды 2010 жылдың 28 мамырында Алматы қаласында өткізілген Кредиторлардың Жиналысында БТА Банкінің байқауға қатысушы кредиторлары көпшілік дауыспен (92,03%) мақұлдаған және Қаржы қадағалау мен ұйымдастыру агенттігі 2010 жылдың №83-мен бекіткен болатын. 19 тамыз 2010 ж. БТА Банкі қайта құрылымдау үдерісін жүргізу аясында шығарылған бірінші 44 175 794 956 дана қарапайым акцияларын орналастыруды жүзеге асырды. Акциялар Самұрық-Қазына Ұлттық әл-ауқат қоры АҚ иелігіне жататын жалпы 671 472 083 334 теңге сомасындағы Банктің екі облигациялық бағдарламасына жататын барлық шығарылған облигацияларды айырбастау негізінде шығарылған болатын. 1 қыркүйек 2010 ж. БТА Банкі кредиторлары алдындағы қаржылық міндеттемелерін 16,65 млрд. АҚШ долларына қайта құрылымдау үдерісін табысты аяқтады. Бұндай шешімді 2010 ж. 31 тамызында Алматы қ. Мамандандырылған қаржы сотымен шығарылған болатын. Кредиторларының алдындағы қаржылық міндеттемелерін қайта құрылымдауы аясында Банк бұрындары шығарылған облигацияларының және басқа міндеттерінің күшін жойып, кредиторларға 945 млн. АҚШ долларын төледі, сонымен қатар жаңадан борыштық бағалы қағаздарды - қалпына келтіруге арналған 5,2 млрд. АҚШ доллар сомасын құрайтын облигациялар, 2,3 млрд. АҚШ доллар сомасын құрайтын үлкен облигацияларды, 429 млн. АҚШ долларын құрайтын қашықтық (OID) бар арнайы борыштық жабдықтарды және 773 млн. АҚШ долларын құрайтын қаржыланған облигацияларды шығарды, сондай-ақ 698 млн. АҚШ долларын құрайтын сауданы қаржыландыру бойынша жаңартылатын кредит желісі бойынша Келісімді қорытындылады. Қайта құрылымдау нәтижесінде Банктің қарыздық берешегінің көлемі 16,65-тен 4,2 млрд. АҚШ долларына дейін қысқарып, кредиторлар алдындағы берешекті өтеу мерзімі 8 жылдан 20 жылға дейін ұзартылды. Банк капиталының жарғысына 4,6 млрд. АҚШ доллар сомасындағы облигациялар айырбасталды, соның нәтижесінде ішкі және сыртқы кредиторлар Банк акционерлік капиталының 18,5% пайыздық жиынтығына иелік ететін акционерлерге айналды. Банктің негізгі акционері - Самұрық-Қазына Ұлттық әл-ауқат қоры, қаржы институтының облигацияларын қарапайым акцияларға айырбастаудың нәтижесінде оның үлесі Банк акционерлік капиталының 81,48%-ға дейін ұлғайды. Миноритарлы акционерлерге өз кезегінде Банк акциясының 0,02 % тиесілі.
БТА Банкі АҚ Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексіне, Қазақстан Республикасының Акционерлік қоғамдар туралы заңына, ҚР Қазақстан Республикасындағы банктер және банктік қызметтер туралы заңына сәйкес өз қызметін атқарады.
Банк қызметінің негізгі мақсаттары :
1) ҚР нарықтық экономиканы қалыптастыруға және одан әрі дамытуға ықпал ету.
2) Экономиканың әр түрлі салаларын және секторларын және әлеуметтік салаларды көтеруге және дамытуға ықпал ететін қаржы қызметін жүзеге асыру.
3) Кірістер алу және оларды акционерлердің мүдделері үшін пайдалану.
4) ҚР халықаралық стандарттарына және заңнамасына сәйкес банктік қызмет спектрлерін жүзеге асыру және кеңейту.
Аталмыш мақсаттарға қол жеткәзу үшін Банк Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу қадағалау бойынша уәкілетті органның лицензиясына сәйкес банктік және өзге де операцияларды жүзеге асырады.
БТА Банкі АҚ-ның заңды мәртебесі:
1. Банк заңды тұлға болып табылады және өзінің қызметін ҚР және Банктің ішкі құжаттары негізінде жүзеген асырады.
2. Банктің ұйымдастыру-құқықтық нысаны: акционерлік қоғам.
3. Банк мемлекеттің және Банк акционерлерінің міндеттемелеріне жауап бермейді. Мемлекет Банктің міндеттемелеріне жауапты емес. Банк өзінің міндеттемелері бойынша оған тиесілі мүлік бойынша жауапкершілік көтереді.
4. Банктің оқшауланған мүлігі және дербес балансы бар, ҚР ҰБ-нде корреспонденттік шоты, мемлекеттік және орыс тілдерінде өзінің атауы көрсетілген мөрі, сонымен қатар тиісті заңды тәртіпке бекітілген өзінің тауарлық белгісі бар, өзінің атынан мүліктік және жеке мүліктік құқықтарды сатып алады және жүзеге асырады, сот органдарында және аралық сотта талапкер және жауапкер ретінде әрекет етеді, сонымен қатар ҚР қолданыстағы заңнамасына қайшы келмейтін басқа да әрекеттерді жүзеге асырады.
5. Банктің қаржылық-шаруашылық қызметі мүліктік, экономикалық және қаржылық дербестілік негізінде жүзеге асырылады.
БТА Банкі акционерлері:
Самұрық-Қазына ұлттық әл-ауқат қоры АҚ БТА БанкіАҚ ның басты акционері болып табылады. 1-кесте
Акционерлері
2012
2011
Жай акциялар:
Самұрық-Қазына ұлттық әл-ауқат қоры АҚ
97,28
81,48
Басқалары
2,72
18,52
100,00
100,00
БТА Банкі акционерлері 1-кесте
Банк акционерлерінің құқықтары:
Жай акцияларды иемденетін Банк акционерлері:
oo АҚ туралы заңда және Банк Жарғысында көзделген тәртіппен Банкті басқаруға қатысуға;
oo дивиденттер алуға;
oo Банктің қызметі туралы ақпарат алуға, оның ішінде Акционерлердің Жалпы жиналысында немесе Жарғыда айқындалған тәртіппен Банктің қаржылық есептілігімен танысуға;
oo Акционерлердің Жалпы жиналысында Директорлар кеңесін сайлау үшін кандидатуралар ұсынуға;
oo Банк оргндары қабылдаған шешімдерге сот тәртібімен дау айтуға;
oo АҚ туралы заңда белгіленген тәртіпте Банк таратылған кезде мүліктің бір бөлігіне;
oo АҚ туралы заңмен белгіленген тәртіпте жай акцияларға айырбасталатын Банктің жай акцияларын немесе басқа да бағалы қағаздарын артықшылықпен сатып алуға құқылы.
oo
Артықшылық акцияларға ие акционерлердің:
oo Жай акция иелерінің алдында Банк Жарғысына сәйкес алдын ала айқындалып кепілдік берілген мөлшерде дивиденттерді артықшылықпен алу құқығына;
oo ҚР заңнамасына жіне Банк Жарғысымен аныөталған жағдайларда Банкті басқаруға қатысуға;
oo Банктің қызметі туралы ақпарат алуға, оның ішінде Акционерлердің Жалпы жиналысында немесе Жарғыда айқындалған тәртіппен Банктің қаржылық есептілігімен танысуға;
oo Банктің тіркеушісінен немесе номиналды ұстаушысынан акционерлердің бағалы қағаздарға қатысты меншік құқығын растайтын үзінді жазбаларды алуға;
oo Банкке оның қызметі туралы жазбаша сұрау салуға және Банкке сұрау келіп түскен сәттен бастап отыз күннің ішінде дәлелді жауап алуға;
oo Артықшылық акциялардың артықшылық құнына;
oo АҚ туралы заңда белгіленген тәртіпте Банк таратылған кезде мүліктің бір бөлігін алуға құқығы бар.
oo
Банк акционері міндетті:
oo Акцияларды төлеуге;
oo Сол Акционерге тиесілі акцияларды Банк тіркеушісіне және нақты ұстаушыға Банк акцияларын ұстаушылардың тізілімдер жүйесін жүргізуге қажетті мәліметтердің өзгерісі туралы он күн ішінде хабарлауға;
oo Банк немесе оның қызметі туралы қызметтік, коммерциялық немесе заңмен қорғалатын өзге де құпия болып табылатын ақпаратты жария етпеуге міндетті.
4.2 БТА Банкі АҚ ның ұйымдастырушылық құрылымы және есеп саясаты.
Банктегі корпоративтік басқару кәсіпқойлық, біліктілік, ашықтық,
әділдік пен шынайылық негіздерінде құрылады.
Банктегі корпоративтік басқару төмендегі қағидаларда құрылады:
1) Банк акционерлерінің құқықтары мен мүдделерін қорғау;
2) Директорлар кеңесімен жүзеге асырылатын тиімді корпоративтік басқару
мен бақылау;
3) Банк қызметі мен қаржылық ақпарат туралы ақпаратты ашудың айқындығы
мен дұрыстығы;
4) заңдылық пен жоғары этикалық стандарттар;
5) тиімді дивиденттік саясат;
6) тиімді кадрлық саясат;
7) корпоративтік қақтығыстарды құрылымдық реттеу;
8) қоршаған орта мен корпоративтік әлеуметтік жауапкершілікті қорғау.
Банкте корпоративтік басқару жүйесін құрайтын органдар мен бөлімшелер:
1) Акционерлердің жалпы жиналысы;
2) Директорлар кеңесі;
3) Директорлар кеңесі жанындағы комитеттер;
4) Ішкі аудит қызметі;
5) Комплаенс қызметі;
6) Басқарма;
7) Басқарма жанындағы комитеттер болып табылады.
Корпоративтік басқаруды жүзеге асыруға тікелей іске қосылған органдар мен бөлімшелер жүйесі Банкте корпоративтік басқаруды қолдауға бағытталған процестерді 7 үздіксіз атқаруды қамтамасыз етеді. Жүйе - орган мен бөлімшелердің әрқайсысының орнын, жауапкершілігін, өкілдігін және құзіреттілігін анықтауға бағытталған. Органдар құзіреттерінің айқын ара жігі, тиісті түрде, жүйеге енген органдар мен бөлімшелердің жауапкершілігін анықтауға, бизнес процесінің басқаруына тиісті олардың арасындағы сапалы және тиімді әрекеттестікті қамтамасыз етуге, Банктің ағымдағы қажеттіліктерін ескере отырып, олардың бағасы мен түрленуіне мүмкіндік береді. Жүйе Банк акционерлері қойған мақсаттар мен міндеттерді орындауға, сондай-ақ Қазақстан Республикасы заңдары және Банк юрисдикциясында өз жұмысын жүзеге асыратын елдердің заңдарында бекітілген талаптарды қадағалауға мүмкіндік береді.
1. Акционерлердің жалпы жиналысы - Банктің жоғары органы болғандықтан, Банктің жұмысындағы корпоративтік басқару мәселелерінде басты рөлге ие және акционерлердің Банк жұмысын басқару құқықтарын жүзеге асыру алаңы болып табылады. Директорлар кеңесі мен Басқарма Акционерлердің жалпы жиналысының құзіретіне қатысты шешімдерді акционерлер қабылдау үшін толыққанды, сапалымәліметтер, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz