Православие мен мемлекет
Дінтану және мәдениеттану кафедрасы
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
Қазақстандағы православие
Орындаған:
4 курс студенті___________________________ ___
(қолы, күні)
Ғылыми жетекші:
ф. ғ.к., доцент _______________________________
(қолы, күні)
Норма бақылаушы:
Аға оқытушы____________________________ ____
(қолы, күні)
Қорғауға жіберілді:
Дінтану және мәдениеттану
кафедрасының меңгерушісі,
ф.ғ.д., профессор__________________ Құрманалиева А.Д.
(қолы, күні)
Алматы 2012
Мазмұны
Қазақстандағы православие
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1.Православие тарихы мен даму ерешеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
1.1 Православиелік бағыттың пайда болу алғышарттары ... ... ... ... ... .11
1.2 Православиелік шіркеудің негізгі қағидалары мен шарттары ... ..18
2. Қазіргі кездегі православиелік шіркеу кұрылымы ... ... ... ... ... ... ... ...24
2.1 Қазақстандағы православие ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...28
2.2 Православиенің әлемде таралу жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ...50
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..54
Пайдаланған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .56
Кіріспе.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазақстан өз тәуелсіздік жылдарында азамат - тық қоғамның және нарықтық экономиканың құрылуымен ғана емес, сондай-ақ діни серпілістің жүруімен де сипатталады. Еліміздің негізгі діни қауымы суниттік ислам және христиан - дықтың православиелік бағыт - тары. Елімізде 1700-ге жуық мұ - сыл - ман бірлестіктері бар. Оның басым көпшілігі суниттік бағыт - тағы бірлестіктер. Орыс право - сла - вие шіркеуінің үш епархиясына 214 приход, 8 монастыр және басқа шіркеулік құрылымдар тиесілі. Орыс православие шіркеуі приходтар санының өсуіне және материалдық тұрғыдан нығаюына күш-жігерін жұмсауда. Еліміздің бірнеше қаласында православие - лік ғибатханалардың құрылысы жүріп жатыр. Сонымен қатар, елімізде про - тес - тантизмнің жаңа апостолдық шіркеуі, елушілер (пятидесят - ничество), методизм, меннонизм, пресветерианство сынды ағым - дары таралуда. Елушілер ХХ ғасырдың басында АҚШ-та құрылған. Бұл ағымның ең ірі қауымдары Қарағанды және Алматы қалаларында орналасқан. Апостолдар рухындағы евангелшіл христиандар өз жұмысын белсенді жүргізуде. Қазіргі кезде 3 мыңға жуық адамды біріктіретін 40-қа жуық қауымдар бар. Пресвете - риандық ағымы елімізде амери - калық, корейлік уағыздаушы - лардың миссионерлік қызметі нәтижесінде таралып жатыр. Бұл уағызшыларға шет елдегі діни орталықтар көмек көрсетуде. Елімізде 20-дан аса пресветериан бірлестіктері бар. "Грэйс-Бла - годать", "Бірінші пресветериан шіркеуі," "Алматы аймақтық прес - ветериан шіркеуі" бірлес - тіктері белгілі болып отыр.
Православие - христиандықтың бағыттарының бiрi, католицизммен және протестантизмнен кейінгі бағыты. Бұл IV ғасырдың басында қалыптасқан Византиялық империяның негізгі ресми дiнi, 1054 жылы христиан шiркеуiнен бөлiп толығымен дербестігін алды. Бiртұтас шiркеу орталығы ие болмады, кейіннен бiрнеше дербес православиелiк шiркеулер жұмысқа кiрдi, дегенмен догматтардың ортақ жүйесi және ырымшылдық ұстап тұрады.
Негізінен православие шіркеуі Қазақстан территориясында ХІХ ғасырдың ортасында пайда болды. Дала өңірін әкімшілік және шаруашылық-экономикалық меңгеруіне қарай христиандық біртіндеп тарады. Дала өңірінде әскери форпостпен қатар біртіндеп казак станицалары мен крестьяндық қоныстар пайда бола бастады. Бастапқыда Батыс Сібір мен Орынбор өңірінде пайда болды.
Міне, сондықтан мен дипломымда православие шіркеуінің діни еңбектеріне және тарихи - ғылыми деректерге сүйене отырып, олардың діни ілімдерінің және ғұрыптық ұстанымдарының Қазақстанда пайда болу тарихын, қалыптасуын, қалыптасу барысында басқа да діни ілімдердің әсерін, даму жолдарын, ерекшеліктерін тиянақты түрде зерттеу болып табылады.
Тағы да айта кетерлік жайт, бұл дипломдық жұмыста тек қана Қазақстандағы православие ғана емес жан-жақты ғылыми зерттеулерге жүгінілуі. Сондай-ақ дипломдық жұмыс бөлімдерінде төмендегі мәселелер кеңінен талқыланатын болады:
1. Православие тарихы мен даму ерешеліктері
1.1 Православиелік бағыттың пайда болу алғышарттары
1.2 Православиелік шіркеудің негізгі қағидалары мен шарттары
2. Қазіргі кездегі православиелік шіркеу кұрылымы
2.1 Қазақстандағы православие
2.2 Православиенің әлемде таралу жолдары т.б. көптеген мәселелер талқыланады.
Бұл дипломдық жұмыс осы тұстан алғанда да құнды болары сөзсіз.
Жұмыстың зерттеу объектісі. Дипломдық ғылыми жұмыстың басты объектісі - Қазіргі Қазақстандағы православие дінінің тарихы, қалыптасуы, таралу жолдары жайлы мәселесі болып табылатынын айта кету керек. Нақтырақ айтқанда: аталған православие дінін зерттеу, олардың сенім ережелерін қалыптастыратын негізгі принциптерін қарастыру, тақырыпты жан-жақты зерттеп, нақтылы тұжырымдарға қол жеткізу.
Тақырыптың зерттелу пәні: Дипломдық жұмыс барысында православие дінінің қоғамда қандай жолдар арқылы адамдарды өзіне тарту жақтарын қарастырамыз. Православие шіркеуінің пайда болғаннан кейін олардың ілімдері және ғұрыптық ұстанымдарының қалыптасуы, ерекшеліктері, оған басқа діни ағым ілімдерінің және ғұрыптық ұстанымдарының әсерлері, олардын даму жолдары туралы діни және тарихи - ғылыми деректерге сүйене отырып жан - жақты зерттеу. Православие дініне қатысты көптеген мәліметтер, кітаптар, әсіресе орыс теологтары көптеп кітаптар шығарған. Қазақ тілінде еңбектер жоқтың қасы. Дегенмен де, тақырыптары мен олардың өзара байланыстарын, шығу тектері мен ерекшеліктерін қарастыратын еңбектердің көп емес. Сондықтан да бұл дипломдық жұмыстың мәні ерекше болса керек.
Дін адамзатпен бірге келгендіктен, әрдайым адамзатпен бірге болмақ. Тарих сахнасына терең үңілетін болсақ, дінсіз адам кездестіруге болады, бірақ дінсіз қоғам кездестіру мүмкін емес. Қай жерде бір қоғам болса, ол жерде бір дін кездестіруге болады. Яғни адамзат діннен ешқашан ажырамаған деген сөз. Адам баласы әр уақыт өзінен үстем бір құдірет күштің бар екенін және оған жалбарыну керек екенін білген.
Осы орында айта кетерлік мәселе: аталған ғылыми зерттеу жұмыс барысында еңбектер, энциклопедиялық сөздіктер, жоғарғы оқу орындарына арналған оқулықтар, сондай-ақ төл шығармалар мен монографиялар үзінді қолданылып отырды. Сондай-ақ кең түрде қолданылған еңбектердің қатарына төмендегі әдебиеттерді жатқызуға болады: Ғарифолла Есім Дінтану негіздері оқулығы, Байтенова Н.Ж. Қазақстандағы діндер, "Қазақ Энциклопедиясы", II-том, Петр А.Бориц Что такое православие?, Булгаков С.Н. Православие. Очерки учения православной церкви, Ренан Э. Христианская церковь, Лейн Т. Христианские мыслители, Ленцман А.Я. Происхождение христианства, Мень А. История религии в 7 томах, Свеницкая И.С. Раннее христианство: страницы истории, Ранер К. Основания веры. Введение в христианское богословие т.б. көптеген құнды еңбектермен қарастырылды.
Зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Ендігі кезекте аталған дипломдық жұмысының негізгі мақсат және міндеттерін айта кетейін. Бұл жерде біріншіден, қалың көпшілікке православие шіркеуінің мән-мағынасын, оны діни әрі дүниелік тұрғыдан алатын орны мен рөлін, өздерінің қасиетті кітаптар жайындағы деректердің қаншалықты дұрыс-бұрыстығын, сонымен қатар, православие шіркеуінің негізгі принциптері мен заң ережелері. Қазақстандағы православие шіркеуінің қызметін жан - жақты қарастыру.
Зерттеудің методологиялық негіздемесі. Аталған тақырыптың зерттелуі барысында жалпы ғылымдағы және дінтану саласын зерттеудегі бірнеше әдіс-тәсілдер қолданылды. Атап айтатын болсақ, сөздерін талдау кезінде теологиялық әдіс; тарихи-салыстырмалы әдістер; герменевтикалық әдістерден пайдаланылады. Сондай-ақ осы дипломдық жұмыс аналогиялық, диалектикалық, феноменологиялық, антропологиялық әдіс-тәсілдерге азды-көпті орын беріледі.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы. Зерттеу жұмысының негізгі жаңалығы Қазақстандағы православие шіркеуінің еліміздегі орнын айқындау.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы мыналар болмақ:
oo Тақырыпты зерттеу барысында тек қана Христиандық дерек көздерге сүйенумен шектелмей, өзге діндердің еңбектерінен де, сонымен бірге, осы мәселелерде жазылған ғылыми мақалаларды да алып, қажетті болған деректерді келтіріп отыру;
oo Православие шіркеуінің тек діни мағыналарына емес, халық ауызекі тіліндегі, түрлі дүниетанымдық үлгілердегі мән-мағыналарына кеңінен талдау жасау;
oo Православие шіркеуінің маңыздылығына қатысты тың пікірлерді сараптап өту;
oo Православие шіркеуінің қоғамға тигізіп жатқан зияндары мен қауіпінен сақтанудың ең басты шаралары туралы дәйекті пікірлерді ұсыну;
oo Сонымен қатар, Қазақстандағы православие шіркеуінің қалыптасуы мен еліміздегі көріністері жайында нақты да маңызды мағлұматтар келтіру т.б.
Бұл ғылыми зерттеу жұмысы негізінен тек қана қазақ тілдік әдебиеттермен мен шектелместен, басқа да шет тілдік әдебиеттерге жүгінуді жөн көрдік. Бұл жерде нақты ғылыми жаңалықтардан, орыс тілдеріндегі еңбектерден пайдаланылды.
Зерттеу жұмысының теориялық және іс-тәжірибелік маңыздылығы.
Бұл дипломдық жұмыста алынған нәтижелер көптеген іс-шараларда, сабақтарда, жалпы университет қабырғаларында, философия, дінтану, мәдениеттану салаларында пайдалануға болады. Дипломдық жұмысты компаративтік тарихи-салыстырмалы, феноменологиялық, антропологиялық, герменевтикалық, генетикалық т.б. әдістер кеңінен қолданылған. Әсіресе, герменивтикалық әдіс арқылы діни мәтіндердің мағыналары түсіндіріліп, компаративтік әдіс арқылы көптеген салыстыру іс-шаралары жүргізіледі. Дипломдық еңбекте алынған теориялық тұжырымдар философия тарихының, дінтану ғылымының бүкіл білімгерлеріне ортақ гносеологиялық, онтологиялық мәселелерді терең танып түсінуге ықпал етеді. Бұл ғылыми дипломдық жұмыс негізінде кез-келген адамзат баласына ортақ мұраларды философиялық тұрғыда игеріп, жас ұрпаққа тәлім-тәрбие беру іс-шараларында пайдалануға да ұсынылатын еңбек.
Ғылыми зерттеу жұмысының құрылымы. Осы дипломдық жұмыс; кіріспеден, 2 бөлім, 4 бөлімшеден және қорытынды, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен құралады. Бұған қоса, тақырыппен байланысты болған кейбір интернет-сайттарының да тізімі келтірілген.
1. Православие тарихы мен даму ерешеліктері
"Православие" сөзі - "құдайды дұрыс даңқын шығару", "дұрыс табыну" дегенді бiлдiредi. Православие - сенім-нанымның жолы, бұл құқығы негiзделген дұрыс және құтқарушы құдайға деген сенімде, ол - жаратушы және құтқарушы. Православие атау - бiрiншi рет II ғасырда христиан жазушылары ұшырасады, сол ғасырдан бастап христиан шiркеуiн оқудың алғашқы формуласы көрiніс табады.
Православие - католицизммен және протестантизммен қатар христиандықтың бағыттарының бiрi. Бұл IV ғасырдың басында қалыптасқан Византиялық империяның негізгі ресми дiнi, 1054 жылы христиан шiркеуiнен бөлiп толығымен дербестігін алды. Бiртұтас шiркеу орталығы ие болмады, кейіннен бiрнеше дербес православиелiк шiркеулер жұмысқа кiрдi, дегенмен догматтардың ортақ жүйесi және ырымшылдық ұстап тұрады. Православиенiң дiн ұстану негiзiнен Қасиеттi жазу Інжілден және Қасиеттi тартудың (II -- VIII ғасырларда бiрiншi жетi әлемдiк шiркеулердi шешiм және Әкелiк шiркеудiң еңбектерi күре тамырға құйылатын) құрайды. Православиенiң негiзгi қағидаттары 325 жылы Никей және Константинопольге бiрiншi екi әлемдiк шiркеу қабылданған. Православиенің негізгі қағидаттары сенім белгісінің 12 тармағында берілген. Православиелiк дiн iлiмiнiң ең маңызды постулаттарымен догматтар болып табылады: құдайдың үш бiрлiгi, өтелу, тiрiлу және Христосты дәстүрлеу.
Православие - шіркеулердің бөлінуі нәтижесінде ХІ ғасырда бөлініп шығып ұйымдастырылып құрылған христиандықтың бір бағыты болып табылады. Православиенің сенім негізін Қасиетті жазу мен Қасиетті хикая құрайды. Православие сенімінің маңызды белгілері құдай бірлігінің догмасы (Құдай Әке, Құдай Бала және Құдай Қасиетті Рух) болып табылады. Иисус Христостың құдай кейпіне өтуі, күнәсін жууы, қайта түлеуі және жоғары көтерілуі болып табылады.
Православие үшін күрделі, егжей-тегжей әзірленген тәртіп тән, әрекет негізін жеті басты дәстүр - құпия құрайды: шоқыну, тазару, (евхаристия), тәубеге келу (ғибадат), мирамен майлап шоқындыру, зәйтүн майымен шоқындыру (шіркеуде), неке, дін ұстану. Православиеде басты құдайға құлшылық ету - литургия, басты мереке -Пасха. Дін басылары аққа (үйленген приход священниктері) және қараға (монахтар, некесіздік сөзін беретіндер) бөлінеді. Ерлер және әйелдер моностырьлері бар Монах қана епископ бола алады.
Қазіргі уақытта православиеде 15 автокефаль шіркеуі бар: Албан, Александрия, Америка, Антиохия, Болгар, Грузин, Иерусалим, Кипр, Константинополь, Польша, Румын, Орыс, Сербтық, Чехословак, Эллада және 4 автономдық шіркеу: Крит, Синай, Финляндия, Жапондық.
Православия тура көз қарас және сенім мағынасына келеді. Римдік үстемдік идеясына қарсы Византия Патриктігі өзінің тура жолда болғанын, үстем болғанын білдіру үшін осы атты алған. 1054ж Шығыс - Батыс бөлімнен соң Византия Православияның орталығы болды. Бір - бірімен сенім және құлшылықтары жағынан орталықтары болған біраз Павослав шіркеуі Византияға бағынышты болды. 1453ж соң Орыс Провославия Шіркеуі, Стамбұл (Константинопель) Православия Патриархаттігімен күресе бастады. Бірақ ол 1917ж орыс төңкерісінен соң бұдан бас тартты. Орыс Православия шіркеуі патриархаттік халін алды.
Православия дүниесінде төрт үлкен патриархат бар. Бұлар: Константинопель, Александрия, Антиохия және Иерусалим. Көбінде ұлттық шіркеулер төрт патриархатқа бағынышты ерікті және жартылай ерікті Шіркеулерде бар. Монофизит Шіркеулермен бірге бұл аталғандар тек бір Шығыс Шіркеулер басшылығы астында. Константинопель патриархаты: Фии патриархатты және Румын Православия Патриархаты деп аталды.
Православтардың ерекшелігі, Католиктерден және басқа Христиан маз хабтарынан айырмашылықтары жалпы мыналары:
1. Рухани басшысы Патриарх.
2. Папаның үстемдігін, Исаның өкілі болғандығын, қателеспейтінін қабылдамайды. Қасиетті Рухтың Ұл жолымен Әкеден шыққанын алға қояды.
3. Алғашқы жеті консул және шешімдерін қабылдайды. Одан кейінгі консулдарды және шешімдердін қабылдамайды.
4. Иконоларға кең жер береді, құрмет көрсетеді (Икона, Иса, Мариям және азиздерді суреттеген, жеке бір тәрізде жасалған, шіркеу және үйлерде тұратын суреттер).
5. Ғибадат әр өлкенің тілімен жасалады.
6. кресттердінің қолы бір-біріне тең. Оңнан солға крест шығарады.
7. Нан - шарап рәсімінде нанға майға, шарапқа су қосады.
8. Конфирмация шоқындырудан соң дереу жасалады.
9. Поптар үйлене алады, тақуалар, Эпископтар және Патрархтар үйленбейді, Ажырасу, кейбір шарттарға байланысты бар.
10. Ағраф қысқа бір мерзім күту жері ретінде қабылдайды. Күнәхар бір кісі, күнә дәрежесіне қарай, күнәсін өтеп қатесінен құтыла алады. [1]
Православие ілімінің негізі - Қасиетті Жазу (Інжіл) және Қасиетті Өсиет. Соңғысына алғашқы жеті әлемдік собордың үкімдері мен негізінен ІІІ-ІХ ғасырлар аралығында өмір сүріп, христиан догматтарын жасаған, шіркеу әкелері аталған ірі діни ғұламалар мен шіркеу қайраткерлерінің еңбектері.
Православие дін ілімінің негізгі қағидалары жоғарыдағы дін рәміздерінде айтылды. Осымен қатар православиеде культ үлкен роль атқарады. Оның басты міндеті - сенушілердің діни сезімдерін ояту, дінді көпке тарату болды. Культтің басты элементтері - құпиялар. Шіркеу ілімі бойынша олардың мәні адамдарға көзге көрінбейтін жақсылықтарын жеткізу, бұл құпияларды құдайдың өзі белгілеген. Құпиялар жетеу:
Шоқындыру - белгілі дұғаларды айта отырып, үш қайтара суға түсіріп, христиандыққа қабылдау. Негізінде, бұл жас нәрестелерге қатысты жасалады, кебір ерекше жағдайларда ғана үлкен адамдарға жасайды;
Мирро жағу - шоқынушы адамның әр мүшесіне мирро аталатын хош иісті затты жағу арқылы оны Қасиетті Рухтың шапағатына ортақтастыру;
Күнәні мойындап, одан арылу - дін қызметшісіне өзінің жасаған күнәларын тізіп айтып, сол арқылы Құдайдан кешірім сұрау;
Евхаристия немесе ортақтасу - бейнелі түрде Ғайсаның тәні мен қаны деп қабылданатын квас наны мен жүзім шарабынан дәм тату;
Неке - құдай алдындағы антпен жұбайласу;
Қасиетті мәртебе беру - шіркеу дьяконы, қасиетті уағызшы немесе епископ мәртебелерін беру;
Елеймен дәріптеу немесе соборлау - науқас адамды бірнеше дін қызметшісінің (собор) қатысуымен қасиетті саналатын маймен сылау. Аталған құпиялардың тарихы тереңге, атап айтқанда магияға дейін кетеді.
Православиеге тән нәрсе - Құдай Ұлын (Ғайсаны) ғана емес, оның жер бетіндегі анасы бейкүнә Мариамды қоса және қатар дәріптеу. Православиеде тірі кезінде құдайға жаққан, сөйтіп өлген соң артта қалғандар үшін, құдай алдында тілек тілеу құқына ие болған қасиетті адамдарға тағзым ету, үлкен орын алады. Сол сияқты, қасиетті адамдардың бұзылмайды және кереметтер жасайды деп саналатын мүрделері де ерекше құрметтеледі.
Православие діншілдерінің культ орталықтары шығыстан батысқа қаратылып тұрғызылады. Храмның шығыс жақ бөлегіне биіктеу сөре-алтарь орнатылады, ол храмның орталық бөлігінен иконостаспен бөлінеді, иконостасқа икондар ілінеді. Алтарь дін қызметшілеріне арналған, оған санаулы адамдар ғана көтеріледі, әйелдердің көтерілуіне мүлдем тыйым салынған.
Храмда православиелік дін қызметі - литургия немесе обедня атқарылады. Ол күн көтерілгеннен басталып, түс болмай аяқталады. Онда Көне және Жаңа өсиеттерден үзінділер оқылады, дұға айтылады, т.б. рәсімдер жасалады.
Құлшылықтың өн бойында хор немесе жиналғандар құлшылық ән орындайды. Ортақ болу рәсімі осы литургия үстінде ған жасалады, дәм мен шарапты ашқарынға қабылдау керек. Храм қызметін иерейлер атқарады. Оларға дьякондар көмек етеді. Дін сатысында бұлардан архиерей жоғары тұрады. Дін қыметшілері ақ және қара болып екіге бөлінеді. Алғашқылары үйленген қызметшілер де, екіншілері үйленбеуге ант берген монахтар. Архиереи болып тек қара діни қызметшілер өкілдерінен ғана сайланады. Діни басшы қызметіне әйелдер қойылмайды. Діни құлшылықтың неғұрлым белсендірек жүргізілетін ортасы - монастырьлер.
Христиан крест белгісіне ерекше құметпен қарайды. Ол храмдар мен часовнялардың төбесіне орнатылады, діншілдер кеуделеріне тағады. Дін уағыздаушылары тағатын крест иерей кресті деп аталады. Діншілдер крестті Ғайсаны жазалау құралы деп қана қарамайды, сонымен бірге оны Ғайсаға ұқсау арқылы кінәлардан арылу белгісі деп санайды. Православиеде икондарға үлкен мән беріледі.
Православие шіркеуінің ең үлкен мейрамы - иудейлерден алған, бірақ мәнін өзгерткен Пасха мейрамы. Ол Ғайсаның тірілу мейрамы ретінде жыл сайын ай календарымен, 4 сәуір мен 8 мамыр аралығында өткізіледі. Осыдан кейін үлкен сегіз мейрам Құдайға және 4 мейрам Құдай-анаға арналады. Олар - Рожество, Крещение, Сретение, Преображение, Воздвижение, Құдайдың Иерусалимге енуі, Ғайсаның көкке көтерілуі және Троица, Қасиетті құдай-ананың туған күні, оның храмға ену күні, Благовещение және Успение. Осыдан соң екі сатылы орта және екі сатылы шағын мейрамдар келеді. Православиеде тағамға шектеу белгілі дәрежеде ғана қойылады: бір күндік және Пасха, Рождество, Успение және Петр мен Павел күндері қарсаңында ұзақ мерзімді оразалар тұтылады. Оларда кейбір тағамдарды қабылдауға тыйым салынады.[2]
6.1 Православиелік бағыттың пайда болу алғышарттары
Православие мен мемлекет
Шіркеу өзінің қызмет ету тарихы барысында мемлекетті әр түрліше қарастырған еді. Ең бастапқы рөлдегі Шіркеу пұтқа табынатын мемлекетке хайуан ретінде қарайды. Хайуанның бұл патшалығы қасиеттілермен соғыс жүргізіп, Шіркеуді ығыстырады. Бұл патшалыққа деген қатынас өз келісімін таппай, эсхатологиялық сипатқа иеленеді: басқа әлем образы келе бастайды, барлық заманның ақыры туады. Дегенмен бұл да эсхатологизм және бұл келіспеушілік мемлекетті тарихқа қатысты қабылдауымен бірігеді, өйтені ол тарих. Эсхатологизмнен тарихшылдыққа мұндай ауысым аз. Павелдің жолдауларында аталып өткен, әсіресе Рим азаматтарына жолдауының он үшінші бөлімінде көрініс табады, ондағы Нерон империясының алдында келесі принцип жария етілді: несть власть, аще не от Бога және де мемлекеттің Құдай патшалығының тарихи жолдарындағы қалыпты орны мойындалды. Ол өз кезегінде көне өсиеттік, пайғамбарлық, сонымен қатар жаңа өсиеттік танымға сай келеді, яғни Құдай Патшалығының жолдары пұтқа табынушылық әлемнің тағдырларымен қатар тарихта бар шынайы күштерден, яғни мемлекеттен тұрады. Дегенмен, Шіркеудің мемлекетке деген қатынасы мемлекеттік билік пұтқа табынушылық болып қала бергенге дейін тек сыртқы кейіпте жүреді. Ол крестті император Константин кейпінде паналайды, бұл кезде Шіркеу мемлекетке бір қадам жақын болып, оның тағдырын жауапкершілікке алады. Мұндай жақындастық патшаның Шіркеудегі қалпынан көрініс тапты. Ол христиандық мемлекеттің патшасы бола бастаған шағында, Шіркеу оған деген өз сыйларын маңдайын майлау арқылы беріп өзінің маңдайы майланған патшасын тек мемлекеттің басшысы ретінде емес, сонымен қатар патшалық билеудің ерекше харизмасын иеленушісі, Христос кейпіне иеленген шіркеу күйеуі ретінде жақсы көрді. Патша шіркеулік иерархияда ерекше орынға иеленді. Бұл орынды нақтылығы бойынша анықтаған қиын, өйткені, оның бойымен бірнеше мән мағына жатқан еді: бір жағынан, патша ерекше харизматик ретінде құрметтелсе, екінші жағынан, шіркеулік халықтың өкілі, халық таңдаулысы болып табылды, билік басы ретінде ол Шіркеудің ең бірінші құлы болып, халық оның кейпіне сүйене отырып шоқынады. Ұлы Константин өзін сыртқы істер епископы деп анықтап, епископке басқарушының шектелген мәнін, яғни қауымның қаржылық және әкімшілік істерін бақылау функциясын қайтарады. Шіркеудегі патшаның әсері оның қолында бар мемлекетік күшімен анықталған еді. Сол себептен Византиядағы сыртқы епископ қалпы Шіркеуде зор ықпал келтіруге, яғни әлемдік соборларды шақыруға және онда өкіл етуге мүмкіндік беріп, ол өз кезегінде батыс пен шығыста еш қарсылық туғызған жоқ. Византиядағы шіркеу мен мемлекет арасындағы қарым қатынас симфония түрі бойынша принципиалды тұрғыдан, яғни әрбір саланың тәуелсіздігі жағдайында өзара келісіммен анықталды. Мемлекет өзі үшін шіркеулік заңды ішкі жетекші заң ретінде қабылдаса, Шіркеу өзін мемлекетке міндетті түрде бағынуы керек деп есептеді. Бұл өз кезегінде цезарьпапизм болып есептелмеді, яғни бұлай болған жағдайда патшаға Шіркеу үстінен билеушілік қызметі тағайындалды. Цезарьпапизм тек теріс пайдаланушылық ретінде танылып, догматикалық немесе канондық танымға иеленбеді. Дегенмен Шіркеу мен мемлекет арасындағы симфониялық қарым қатынастар император секілді қызмет атқарды,яғни өздерінің мемлекеттік басқару шеңберінде өмірдің барлық саласын, ережелер мен шіркеулік өмірді басқарды. Бұл симфония диссонанстармен бұзылған кезде және патшалар Шіркеуді догматикалық тұрғыдан басқаруға талаптанған кезде Шіркеу езгіге түсіп, оның мемлекетке деген шынайы қатынасы анықталды, ол өз кезегінде ешқашан догматикалық цезарьпапизм болып есептелмеді. Дегенмен, Шіркеу өзінің мемлекетпен құрған одағын ерекше бағалады, өйткені ол Шіркеуге қызмет етті. Және де күллі православиялық әлемнің патшалық басшысының болуы, яғни православиялық патшаның болуы Шіркеудің маңызды атрибуты деп есептелді. Ол әлемді крестпен жаулап алудың символы, Құдай патшалығын жерде құрушы болды. Византия құлдырағанда оның православиялық имераторының орнына орыс патшасы кейпіндегі орынбасарлық дайын болды. Ол өз кезегінде византиялық тәжбен тәжделіп, бірегей православиялық патшалығын тікелей жалғастырушысы болып қарастырылды. Орыс жерінде, жаңа тарих кезеңінде патша жайлы ілім Шығысқа қарағанда қарапайым және өзіндік бірітінділікке ие болды. Мұнда ол Ұлы Петрден бастап, Шіркеудегі монархтың жетекшілігі жайлы протестанттық ілімнің элементтерімен күрделендірілді және де бұл шіркеулік көзқарас тарапынан алдамшы және қолайсыз деп есептеліп, ол өз кезегінде мемлекеттің басты заңдарына енгенімен, ешқашан шіркеулік заң ретінде жарияланбады. Сондықтан да цезарьпапизмнің танымал элементтері теріс пайдаланушылық деп түсінілді. Бұл теріс пайдаланушылыққа қарамастан, православиялық патшаның идеясы және оның Шіркеу мен Русьтағы орны өзгермеген кейпінде қалып, император түріндегі папизмге еш қатысы болмады. Православиялық Шіркеу өз кезегінде сырттай емес, іштей мемлекеттік билікке әсер еткісі келді. Екі қылыштың папалық теориясы, яғни папа тәждеу арқылы монархтарды тағайындап, ол өз кезегінде мемлекеттік билік үстінен жоғары егеменге иеленеді, православиядан көрініс таппады.
Православие мен шаруашылық өмір
Заманауи шаруашылық ілімге байланысты шаруашылық шаруа субъектісімен орындалатын қызмет, яғни economic man, ол өз кезегінде орталық түсінікке иеленеді. Әрбір шаруашылық кезең өзіне тән economic man - ге иеленеді. Ақырғысы әрине, тынымсыз бірбеткейлік және қателіксіз нақтылықпен әрекет ететін, сонымен қатар шаруашылық эгоизмнің бір серіппесімен қозғалысқа келтірілетін экономикалық автоматты емес, психологиялық мотивациясының көптүрлілігі және күрделілігімен нақты рухани типті білдіреді. Дін, билеуші дүниетаным өзінің анықтаушы мөрін экономикалық адамға да қоя біледі. Адамның жанында дін мен шаруашылық қызметі арасында ішкі байланыс орнатылады, және де бұл байланыстың ашылуы жаңа экономикалық ғылымның қызғылықты беттерінің біреуін білдіреді. Жекелеген жағдайда, басқа да рухани түрлермен қатар, economic manның христиандық түрі болады -- оның жалпы мағынасы мен түрлі христиандық ғибадаттарына қатысты қолданыстарында нақтылы түрінде көрініс табуы мүмкін: православиялық, католикалық, протестанттық және оның көптеген ағымдары: пуритандық, лютерандық, реформаторлық, квакерлік және т.б. Православиялық экономикалық адамның ерекше белгілерінің қалыптасуы мүмкін бе? Мұнда, алдымен күллі христиандыққа тән белгілерді, кейін ғана православияның нақты тарихи тағдырларындағы оған тән белгілерді атап өту керек.
Ғылымның негізінде дамып жатқан және де христиандықтың өзіне бөтен және дөрекі болып көрінген стихия болып танылатын жаңа еуропалық халықтық шаруашылық тарихи тұрғыдан оның өзіндік дүниеге келуі болып қарастырылады. Бұл пұтқа табынушылық тұтқындығынан босатылған адамның жаратылуы және оның өзін өзі табиғат пен табиғат орталығының билеушісі ретінде мойындауы. Ол христиандықтың тікелей емес, жанама ісі болды, ол өз кезегінде жер бетіндік емес, танымал мәнде жер үстілік болып табылып, сол арқылы адамға өзін өзі, өзінің руханилығы мен күшін сезінуге мүмкіндік береді. Және де рухани босатыла отырып, ол өзінде өзінің еркінің билігін жүзеге асыруға деген сезімін түсінеді. Сонымен, еуропалық халықтардың тарихында баяу және күрделі, бірақ аса үлкен қажеттілікпен жаңа тарих, гуманизм мен қайта өрлеу дәуірі, ал кейін жаңаша индустриализмнің кезеңі пайда болады. Ол өзінің тарихи және рухани туыстығын ұмытқан және саналы түрінде пұтқа табынушылыққа сүйенгенімен, христиандық рухтың тумасы ретінде қарастырылады.
Православиялық фундаментализм
Посткеңестік дәуірде пайда болған әлеуметтік құбылыстардың арасында православиялық фундаментализм өзіне жиі жиі наузар аудартып жатыр. Ұзақ атеистік дәстүр және кеңестік қоғамның секулярлы сипаты әлеуметтің дәстүрліден заманауи секулярлы формаларға өтуі барысында байқалатын үрдістің пайда болуын мүмкін қылдырмайтын. Орыс православиялық Шіркеудің біртұтастығына қауіп төндіретін Православиялық фундаментализмнің ұмтылысы қоғамда үрей мен абыржылықты тудырады. Осы тақырыптарға деген төл және шет ел зерттеулерінің азғантайлығы осы феноменген деген анық қарым қатынастың реттелмегенін мақұлдайды. Бұл мақалада автор православиялық фундаментализмнің даму тарихының қысқа очеркін бере отырып, оның идеялық бағдарламасы, әлеуметтік мазмұнының талдауына зейін қоюға талапты.
Православиялық фундаментализмнің өткені мен осы шағы
Фундаментализм түсінігінің пайда болуы ХХ ғасыр басының оқиғаларына, АҚШ та "The Fundamentals. A Testimony to the Truth" атымен шығармалардың бір қатары жарыққа шығуымен" байланысты болып келеді. Діни фундаментализмнің келесі толқыны исламдық әлемде 1970 жылдары Ирандағы ислам революциясымен жанданды. Қазіргі таңда бұл түсінік саясатта нық бекітіліп, үнқағаздар бетінен табылып, сонымен қатар ғылымда да экстремизм мен терроризмнен көрініс табатын табынушылық иррационалды және деструктивті әрекеттің дәлелдеріне меңзейтін немесе модернизация үрдістеріне қарсы шығушы дәстүрлі мәдениеттің қарсылығын білдіретін діни және идеологиялық тәртіп феномендерінің толық кешенін білдіреді. Фундаментализм жеке құбылыс ретінде тек исламға ғана емес, сонымен қатар иудаизмге, индуизмге, протестанттық және католикалық христиандыққа, және ерекше күшпен жаңа діни қозғалыстар мен секталарға тиесілі болып келеді. Фундаменталдық тенденциялар ретінде таза секулярлық құбылыстардың бір қатары, яғни әлеуметтік қозғалыстар саласында (оңшыл және солшыл экстремистік, экологиялық, феминистік, баламалық), саясат саласында - марксистік, либералистік фундаментализм және т.б. анықталады [см. Howard 1990]. (Менің ескеруімше, кейбір дәстүрлік діни мәдениеттер, мысалға, буддизм, конфуцийлық және т.б. фундаменталды тенденцияларды зерттеуге құлшыныс келтірмейді). Православиялық фундаментализмге деген қызығушылық орасан зор емес, бірақ ол православиялық кеңістіктің әлемдегі кішігірім өлшемдеріне байланысты болып келмейді. Православиялық мемлекеттердің көбі, оның ішінде Ресей, ХХ ғасырда атеистикалық саясатты ұстанды. Оған қоса, кеңестік мәдениет пен идеологияның негіздері өздерінің табиғаты бойынша таза фундаменталдық болып қала берді.
Православиялық Орыс Шет елдік Шіркеуі. Қазіргі таңда Митрополит Филаретпен басқаралып жатқан, ал оның алдында Митрополит Антоний және Митрополит Анастасиймен басқарылған Православиялық Орыс Шет ел Шіркеуі өздерін орыс халқын тәрбиелеп, қамтыған және оның ұлы мемлекетін тудырған Орыс тарихи Шіркеуінің ажырамас бөлігі деп үгіттейді.
Шет ел Шіркеуі Шіркеу мен біздің Отанымыздағы әрбір қозғалысқа аса үлкен мейірімділікпен, адалдықпен әрбір қозғалысты бақылап, байқап отырып, оның сәттіліктеріне қуанып, сәтсіздіктеріне жұбаныш білдіреді. ол концлагерьде Христос аты үшн төзгісіз езгіге түскен адамдардың асқан қайраттылығы алдында бас иеді.
Шет ел Шіркеуі Ресейдегі мың жылдаған православиялық христиандық шіркеулік мұраны абайлап сақтап, қазіргі күні барлық жерде таралған модернимзм мен реформаторлыққа мойынсұнбайды. Шет ел шіркеуі барлық күшін сала отырып, сенім тазалығы мен оның әлемде басыңқы зұлымдыққа бағынбауы үшін күреседі.
Шет ел Шіркеуі Пимен патриархымен, ал оның алдында Сергий және Алексий патриархтарымен басқарылған заманауи ресми Орыс шіркеуінің иерархиялық басқарылымын заңсыз деп тауып, оларды құдайға қарсы күштермен езгіге түсірілген деп есептеп, және зұлым билігімен тыйымдалған компромисстер мен келісімдерге барғаны үшін айыптайды.
Шет ел Шіркеуі өзінің теріс әлемде позициясының терістілігі мен келісімсіздігі үшін әлі де ауыр хал кешіп жатыр. Оны өз кезегінде Мәскеу патриархына бағынуды немесе Жергілікті Шіркеулер құрамына кіруге мәжбүрлейді.
Дегенмен, Шет ел Шіркеуі өз позициясынан бас тартпай, өзінің ешкімге бағынышсыздығын және зұлыммен еш келісімдерге бармайтын езгілер арасында Христос сенімін үгіттейтін бейбіт адамдармен, шіркеушілермен, азаптанушы Орыс Шрікеуінің қоластындағыларымен өзінің терең бірлігін жоғары бағалайды.
Езгіге түскен Мәскеулік шіркеу билігіне бағынып қойған эммиграциядағы шіркеулік орыстар бізді аласталған және ыдыратушылар деп атайды. Орыс Шіркеуінің құрамынан кеткен және де Константинополь Шіркеуінің құрамына енген шіркеулік орыстар өздерін автокефальды деп жариялап, біздің позициямызды бейканондық деп атайды.
Бірақ, біз жын жүректен және еш төзгіссіз осы позицияны ұстанамыз. Біз Орыс Шрікеуінің ажырамас бөлігіміз және де біз оның бейканондық ресми жетекшілігін мойындамаймыз және де біз - Орыс Шіркеуінің барлық әлемде тәуелсіз өкілдеріміз және оның жаршыларымыз.
Православиялық антропология
Православиялық антропология, кез келген ғылыми пән ретінде өзіндік жеке әдістемелікке душар. Мұндай қажеттілік ғылым пәнінің ерекшелігімен, яғни адаммен себептеледі. Православиялық антропология құдайылық пән болғандықтан, оның әдістемелігі де құдайылық, яғни православиялық құдайылық болып табылады. Православиялық антропологияны психологиялық және жалпы философиялық қалыптарға қатысы жоқ ерекшеліктер айырықшалайды. Біздің әдістемелігіміз ғылыми пәннен, оның зерттеулері мен негізгі принциптерінен айырықшаланады.
Кез келген антропологияның пәні - адам. Православиялық антропологияның пәні - Құдаймен құтқарылған, Құдаймен жаратылған және уақытша мен мәңгілік перспективада Құдай жолында келе жатқан адам. Бұл жерде шынайы әлемдегі адам туралы айтылып қоймай, сонымен қатар мистикалық және құдайтанымдық тәжірибедегі адам да меңзеліп отыр. Басқа ғылымда мұндай мәселеге душар болмайды. Эдемде тұрған, жетілдірілген табиғатқа иеленген алғашқы адам жайлы білім күнәмен уланбаған адамзаттық ақиқаттылық жайлы білімнің қайнар көзі ретінде біз үшін өте маңызды. Қасиеттілік тәжірибесі үйреткендей, православиялық антропология пәні ретінде болашақ адамы және ішінара осы кездік адам түсініледі, өйткені, қасиеттілер - Болашақ ғасырдың тұрғындары.
Біздің әдістемелігіміз бақылана алмайтын, бірақ ішінара және жанама куәліктер бойынша толғана алатын реконструкцияланып жатқан пән жайлы білімнің қалыптасу процедурасын анықтау тиіс. Мысалға, Адам, алғашқы адам ақиқаттылығы жөнінде ешкім дауласпағанымен, түсініктілігі өте күрделі және аздаған мәліметтер бойынша бізге белгілі болып келеді. Одан басқа, әдістемелік ғылымда әзірше мүмкін деп табылмайтын танымдық, қозғалмалы және мистикалық тәжірибенің түсініктік мойындалу әдістерін анықтайды. Бұл жағдайда православиялық антропология патрология мен догматикалық құдайөсиеттілікке иеленеді.
Әдістемелік, сонымен қатар басқа пәндермен де өзара қарым қатынастарды анықтайды, яғни бір ғылымның мәліметтерін екінші ғылымға қалай көшіруге болады.
Дегенмен, бұл жерде ескерту жасау қажет. Православиялық антропология жас пән ретінде кіріспелі дәрістер деңгейінде алдын ала болмаса да, барлық әдістемелік принциптерді анықтай алады. Біздің мазмұндамамыздың барысында әдіс және әдістемелік негіздер жайлы жаңа түсініктер пайда болады. Солардың негізгілерін анықтауға тырысайық.
Православие мен тарихи сын.
Православиенің дәстүрлілігі - жалпыға мәлім зат. Православие артықшылық бойынша қарастырудың діні. Егер біз христиандық өсиеттерді олардың сенім қайнар көздеріне қатысты қылып сипаттайтын болсақ, онда, әрине, әсерлілігін тым әлсіретіп, бұлай айтуға болады: протестантизм өзін Құдай сөзіне бекіткісі келеді, католикалық дін иерархия абыройлығына сүйенеді, ал православие шіркеу өсиеттеріне тіреу артады. Православияда діни тұлға қасиетті ұжымның органикалық өмірімен өмір сүреді. Тек сол арқылы ғана Құдай алдына барып, тек сонда ғана өзінің сенімі мен діншілдігін толыққанды қолдана алады. Осыған қарай отыра, мұндай қалып өсиет мазмұнына деген сыншыл көзқарасты болдырмайды. Сыншылдық өзіндік ақиқатты зерттеуді жалпы қабылданған ұжымдық ой толғауға қарама қарсы қояды. Сыншылдық күнәлі болып табылады. Бір жағынан, православиядағы тарих қасиетті мән мағынаға иеленеді. Шіркеу тәжірибесі әдетте өсиетті сақтап, байытатын ұрпақтардың ауысымында ғана торыққан болып келетін заманауилық өмірде толығымен ашыла алмайды. Тарихи өнеге православие үшін шешуші мәнділікке иеленеді. Канонға қарағанда, қасиеттілердің сабағы, Шіркеу өміріндегі жазмыш тағдырдың ескерілуі бүгінгі таңның бағасын анықтайды. Православияда Шіркеу әдетте аспандық жер деген атауға иеленеді. Бірақ, аспан жерге түсіп, қасиеттілік тарихи тәнділікті жанаса, онда тарих пен аңыздың арасында шекаралар жойылып қалмайды ма? Жер бетіндегі өмір ғажайыпқа айналады. Биография агиографияға айналса, портрет - иконаға айналады. Құдай Патшалығының тақуаларының кейіпкерленген бейнелері адамдарды қан мен тәннен ығыстырады. Тарихтың әрі қарай жалғасуы мүмкін емес. Мен қара, бірақ православиялық халқының діншіл қалың бұқарасының тарихына ғана қатысы болатынын мойындаймын. Ол өз кезегінде католикалықтан да көрініс табады. Дегенмен, православияда сыншыл ойдың жетістіктерінен бас тартуды ойламайтын православиялық интеллигенция болады. Ғылыми ойдағы жұмыс үйірмелердің жетістігі болып қала бермейді. Ол шіркеуленеді. Оның нәтижелері клирмен қабылданып, ол өз кезегінде халыққа тарайды. Бұл үрдіс шынайы және міндетті. Бірақ, оны православияның мықты материгін жайпап жатқан жат батыс (протенстанттық) рационализмінің бастамаларының көктеп кіруі ретінде түсінуге болады. Мен бұның олай емес екенін көрсеткім келді. Мәселе шын мәнінде, оның ішінде ғылыми мәселенің, тарихи сыншылдықтың православие рухынан бастау алатынына негізделеді. Тарихи ғылым православиялық мәдениетте жат, бөтен тән емес, оның бұтағында ашылған жақсы гүлдердің бірі де емес. Осы екі түсініктен шыға отыра, бұны көрсету мүмкін емес, яғни православиядағы сыншылдықты болдырмаушы көзқарастарды: өсиет пен тарихтан. [3].
6.2 Православиелік шіркеудің негізгі қағидалары мен шарттары
Самодержавие құлағаннан кейін шіркеу өзінің басқару жүйесін нығайту үшін бірқатар шараларды іске асырды.
1917 жылы 15-тамызда жергілікті Собор жиналып, патриархшылдықты қалпына келтірді. 1917 жылы 18-қарашада Мәскеу митрополиті Тихон (Беллавин) (1865-1925) патриарх болып сайланды. Өзінің дінбасылары мен діндарларына жолдауында Тихон сенімді күшейтуге, қоғамға адамгершілік ықпалды арттыруға, саясатқа араласпауға шақырады. Бірақ Кеңес үкіметі Синодтық типографияны тәркілеу, ажырасу, әсіресе, шіркеуді мемлекет пен мектептен бөлу туралы декреттер мен қаулыларды қабылдаған соң Тихон мемлекеттік актілерді айыптайтын құжаттарды жариялады. Тихон 1922 жылы 23 ақпанда жарық көрген аштыққа ұшырағандарға көмек көрсету мақсатында шіркеудің құнды мүліктерін тәркілеу туралы 1922 жылдың 28 ақпанындағы дінбасылары мен діндарларға үндеуінде декретке қарсылық көрсетуге шақырды. 1922 жылдың мамырында патриарх қылмыстық жауапқа тартылды. Ол мемлекет пен шіркеудің тай-таласының шіркеу үшін ауыр зардаптары болуы мүмкін екенін түсінді.
Қалыптасқан жағдайды ескерген дінбасылардың бір бөлігі шіркеудің мемлекетке деген саясатын өзгертуді талап етті. Протоиерей А.Введенский (1888-1946) бастаған шіркеу ішіндегі бұл қозғалыс жаңарушылық деген атқа ие болды. Олар шіркеу саясатын жаңа тарихи жағдайларға бейімдеуге талпынды.
1923 жылдың сәуір - мамырында олар басқалардан бөлінген шіркеулер тобы Тірі шіркеу, көнеапостолдық шіркеулер қауымы Одағын және т.б. соборларды шақырып, Тихонды діни атағынан айырып, Кеңес үкіметін қолдауға шақырды.
Православиелік шіркеу жетекшілері мемлекетке көзқарасын өзгерту туралы шешімін қабылдады. Патриарх Тихон 1923 жылы маусымда дінбасыларына үндеу жолдап, онда сенім мен шіркеуге қиянат жасамай, азаматтық тұрғыда біз Кеңес үкіметіне адал болуымыз керек, жаңа мемлекеттік құрылысқа қарсы бағытталған кез келген ашық немесе жасырын үгітті айыптап, ортақ игілік үшін еңбек етейік,-деп жазды [4]. 1927 жылдың шілдесінде патриарх тағының орнын қадағалаушы митрополит Сергий (Страгородский) (1867-1944) діндарлар мен дінбасыларын Кеңес өкіметін қолдауға шақырған декларацияға қол қойды.
Православиелік сенім құдайылық аянның нәтижелері болып табылатын өзгермейтін ақиқаттар - догматтар жиынтығына негізделеді. Олардың ішіндегі негізгілері - Құдайдың үштік бірлігі догматы, Құдайға айналу мен күнәны өтеу догматтары. Үштік догматтың мәні мынада. Құдай тек тұлғалық емес, рухани мән. Ол үш бейнеде (ипостастарда) - Құдай-Әке, Құдай-Бала, Құдай-Қасиетті Рух болып көрінеді. Бұл үш бейне өз мәнінде ажырамайтын, Құдайылық дәрежесі тең біртұтас Қасиетті үштікті құрайды.
Құдай Әке тумайды және басқалардан бастау алмайды. Ол Православиелік катехезистің анықтамасына сай Мәңгілік, Мейірімді, Бәрін білетін, Әділетті, Құдіретті, Өзгермейтін, Рахымшыл, Бәрін көретін Рух [5]. Ол жер мен аспанды, көзге көрінетін және көрінбейтін дүниені ештеңеден жаратты. Құдай топырақтан алғашқы пенде Адамды, ал оның қабырғасынан алғашқы әйел Еваны жаратты. Адамның жаратылыстағы мақсаты - Құдайды танып, Құдайды мадақтау, сол арқылы рахатқа бөлену. Адамды жаратқан Құдай оған өз әрекетін де таратты. Ол дегеніміз Жаратушы адамдарды қолдап, оларды жақсылық жолына салады, зұлымдықты тоқтатады, парызды бұзуға жол бермейді.
Құдай - Үштіктегі екінші бейне, адамға айналған Иисус Христос - Құдай баласы арқылы адамдарға құтқарылуды жазды. Христос та ақиқат Құдай. Христиандар Құдай баласы да Әкесі сияқты мәңгілік деп сенуі керек.
Үшінші ипостась - Қасиетті Рух. Ол да Әке мен Бала сияқты адамның рухани өмірін жаратты, адам бойына құдайдан қорқуды, тақуалық пен шабытты, таным мен даналықты дарытты. 381 жылы Константинополь соборы бекіткен сенімнің сегізінші рәмізіне сай Қасиетті Рух - Құдай Әкеден таралады. Бірақ ол Әке мен Балаға тең, ақиқат Құдай болып табылады. Библиялық аңызға сай, Қасиетті Рух Христос қайта тірілгеннен соң, елуінші күні отты тілдер түрінде апостолдарға түседі, егер ниет етіп дұға оқыса, құпияларды сақтаса ол діндарларға да қонады.
Православиелік ілім дүниенің пайда болуы, мақсаты мен ақыры адам мен оның күнәкәр табиғаты, құдайылық шарапат туралы догматтарды қамтиды. Осы догматтардың барлығын шіркеу сөзсіз ақиқат, беделді, қарсылық тудырмайтын өзгермейтін деп жариялайды. Олар дамымайды, кемелденбейді, парсатпен емес сенім арқылы жүрекпен қабылданады. Бірақ парасат шіркеудің ойынша осы ақиқаттарды ашып, олардың мәнін түсінуге ықпал етеді.
Алғашқы екі әлемдік соборларда қалыптасқан христиан дінінің негізгі догматтарының қысқа баяндалулары сенім рәмізі деп аталады. Әр бір христиан оны жатқа ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
Қазақстандағы православие
Орындаған:
4 курс студенті___________________________ ___
(қолы, күні)
Ғылыми жетекші:
ф. ғ.к., доцент _______________________________
(қолы, күні)
Норма бақылаушы:
Аға оқытушы____________________________ ____
(қолы, күні)
Қорғауға жіберілді:
Дінтану және мәдениеттану
кафедрасының меңгерушісі,
ф.ғ.д., профессор__________________ Құрманалиева А.Д.
(қолы, күні)
Алматы 2012
Мазмұны
Қазақстандағы православие
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1.Православие тарихы мен даму ерешеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
1.1 Православиелік бағыттың пайда болу алғышарттары ... ... ... ... ... .11
1.2 Православиелік шіркеудің негізгі қағидалары мен шарттары ... ..18
2. Қазіргі кездегі православиелік шіркеу кұрылымы ... ... ... ... ... ... ... ...24
2.1 Қазақстандағы православие ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...28
2.2 Православиенің әлемде таралу жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ...50
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..54
Пайдаланған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .56
Кіріспе.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазақстан өз тәуелсіздік жылдарында азамат - тық қоғамның және нарықтық экономиканың құрылуымен ғана емес, сондай-ақ діни серпілістің жүруімен де сипатталады. Еліміздің негізгі діни қауымы суниттік ислам және христиан - дықтың православиелік бағыт - тары. Елімізде 1700-ге жуық мұ - сыл - ман бірлестіктері бар. Оның басым көпшілігі суниттік бағыт - тағы бірлестіктер. Орыс право - сла - вие шіркеуінің үш епархиясына 214 приход, 8 монастыр және басқа шіркеулік құрылымдар тиесілі. Орыс православие шіркеуі приходтар санының өсуіне және материалдық тұрғыдан нығаюына күш-жігерін жұмсауда. Еліміздің бірнеше қаласында православие - лік ғибатханалардың құрылысы жүріп жатыр. Сонымен қатар, елімізде про - тес - тантизмнің жаңа апостолдық шіркеуі, елушілер (пятидесят - ничество), методизм, меннонизм, пресветерианство сынды ағым - дары таралуда. Елушілер ХХ ғасырдың басында АҚШ-та құрылған. Бұл ағымның ең ірі қауымдары Қарағанды және Алматы қалаларында орналасқан. Апостолдар рухындағы евангелшіл христиандар өз жұмысын белсенді жүргізуде. Қазіргі кезде 3 мыңға жуық адамды біріктіретін 40-қа жуық қауымдар бар. Пресвете - риандық ағымы елімізде амери - калық, корейлік уағыздаушы - лардың миссионерлік қызметі нәтижесінде таралып жатыр. Бұл уағызшыларға шет елдегі діни орталықтар көмек көрсетуде. Елімізде 20-дан аса пресветериан бірлестіктері бар. "Грэйс-Бла - годать", "Бірінші пресветериан шіркеуі," "Алматы аймақтық прес - ветериан шіркеуі" бірлес - тіктері белгілі болып отыр.
Православие - христиандықтың бағыттарының бiрi, католицизммен және протестантизмнен кейінгі бағыты. Бұл IV ғасырдың басында қалыптасқан Византиялық империяның негізгі ресми дiнi, 1054 жылы христиан шiркеуiнен бөлiп толығымен дербестігін алды. Бiртұтас шiркеу орталығы ие болмады, кейіннен бiрнеше дербес православиелiк шiркеулер жұмысқа кiрдi, дегенмен догматтардың ортақ жүйесi және ырымшылдық ұстап тұрады.
Негізінен православие шіркеуі Қазақстан территориясында ХІХ ғасырдың ортасында пайда болды. Дала өңірін әкімшілік және шаруашылық-экономикалық меңгеруіне қарай христиандық біртіндеп тарады. Дала өңірінде әскери форпостпен қатар біртіндеп казак станицалары мен крестьяндық қоныстар пайда бола бастады. Бастапқыда Батыс Сібір мен Орынбор өңірінде пайда болды.
Міне, сондықтан мен дипломымда православие шіркеуінің діни еңбектеріне және тарихи - ғылыми деректерге сүйене отырып, олардың діни ілімдерінің және ғұрыптық ұстанымдарының Қазақстанда пайда болу тарихын, қалыптасуын, қалыптасу барысында басқа да діни ілімдердің әсерін, даму жолдарын, ерекшеліктерін тиянақты түрде зерттеу болып табылады.
Тағы да айта кетерлік жайт, бұл дипломдық жұмыста тек қана Қазақстандағы православие ғана емес жан-жақты ғылыми зерттеулерге жүгінілуі. Сондай-ақ дипломдық жұмыс бөлімдерінде төмендегі мәселелер кеңінен талқыланатын болады:
1. Православие тарихы мен даму ерешеліктері
1.1 Православиелік бағыттың пайда болу алғышарттары
1.2 Православиелік шіркеудің негізгі қағидалары мен шарттары
2. Қазіргі кездегі православиелік шіркеу кұрылымы
2.1 Қазақстандағы православие
2.2 Православиенің әлемде таралу жолдары т.б. көптеген мәселелер талқыланады.
Бұл дипломдық жұмыс осы тұстан алғанда да құнды болары сөзсіз.
Жұмыстың зерттеу объектісі. Дипломдық ғылыми жұмыстың басты объектісі - Қазіргі Қазақстандағы православие дінінің тарихы, қалыптасуы, таралу жолдары жайлы мәселесі болып табылатынын айта кету керек. Нақтырақ айтқанда: аталған православие дінін зерттеу, олардың сенім ережелерін қалыптастыратын негізгі принциптерін қарастыру, тақырыпты жан-жақты зерттеп, нақтылы тұжырымдарға қол жеткізу.
Тақырыптың зерттелу пәні: Дипломдық жұмыс барысында православие дінінің қоғамда қандай жолдар арқылы адамдарды өзіне тарту жақтарын қарастырамыз. Православие шіркеуінің пайда болғаннан кейін олардың ілімдері және ғұрыптық ұстанымдарының қалыптасуы, ерекшеліктері, оған басқа діни ағым ілімдерінің және ғұрыптық ұстанымдарының әсерлері, олардын даму жолдары туралы діни және тарихи - ғылыми деректерге сүйене отырып жан - жақты зерттеу. Православие дініне қатысты көптеген мәліметтер, кітаптар, әсіресе орыс теологтары көптеп кітаптар шығарған. Қазақ тілінде еңбектер жоқтың қасы. Дегенмен де, тақырыптары мен олардың өзара байланыстарын, шығу тектері мен ерекшеліктерін қарастыратын еңбектердің көп емес. Сондықтан да бұл дипломдық жұмыстың мәні ерекше болса керек.
Дін адамзатпен бірге келгендіктен, әрдайым адамзатпен бірге болмақ. Тарих сахнасына терең үңілетін болсақ, дінсіз адам кездестіруге болады, бірақ дінсіз қоғам кездестіру мүмкін емес. Қай жерде бір қоғам болса, ол жерде бір дін кездестіруге болады. Яғни адамзат діннен ешқашан ажырамаған деген сөз. Адам баласы әр уақыт өзінен үстем бір құдірет күштің бар екенін және оған жалбарыну керек екенін білген.
Осы орында айта кетерлік мәселе: аталған ғылыми зерттеу жұмыс барысында еңбектер, энциклопедиялық сөздіктер, жоғарғы оқу орындарына арналған оқулықтар, сондай-ақ төл шығармалар мен монографиялар үзінді қолданылып отырды. Сондай-ақ кең түрде қолданылған еңбектердің қатарына төмендегі әдебиеттерді жатқызуға болады: Ғарифолла Есім Дінтану негіздері оқулығы, Байтенова Н.Ж. Қазақстандағы діндер, "Қазақ Энциклопедиясы", II-том, Петр А.Бориц Что такое православие?, Булгаков С.Н. Православие. Очерки учения православной церкви, Ренан Э. Христианская церковь, Лейн Т. Христианские мыслители, Ленцман А.Я. Происхождение христианства, Мень А. История религии в 7 томах, Свеницкая И.С. Раннее христианство: страницы истории, Ранер К. Основания веры. Введение в христианское богословие т.б. көптеген құнды еңбектермен қарастырылды.
Зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Ендігі кезекте аталған дипломдық жұмысының негізгі мақсат және міндеттерін айта кетейін. Бұл жерде біріншіден, қалың көпшілікке православие шіркеуінің мән-мағынасын, оны діни әрі дүниелік тұрғыдан алатын орны мен рөлін, өздерінің қасиетті кітаптар жайындағы деректердің қаншалықты дұрыс-бұрыстығын, сонымен қатар, православие шіркеуінің негізгі принциптері мен заң ережелері. Қазақстандағы православие шіркеуінің қызметін жан - жақты қарастыру.
Зерттеудің методологиялық негіздемесі. Аталған тақырыптың зерттелуі барысында жалпы ғылымдағы және дінтану саласын зерттеудегі бірнеше әдіс-тәсілдер қолданылды. Атап айтатын болсақ, сөздерін талдау кезінде теологиялық әдіс; тарихи-салыстырмалы әдістер; герменевтикалық әдістерден пайдаланылады. Сондай-ақ осы дипломдық жұмыс аналогиялық, диалектикалық, феноменологиялық, антропологиялық әдіс-тәсілдерге азды-көпті орын беріледі.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы. Зерттеу жұмысының негізгі жаңалығы Қазақстандағы православие шіркеуінің еліміздегі орнын айқындау.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы мыналар болмақ:
oo Тақырыпты зерттеу барысында тек қана Христиандық дерек көздерге сүйенумен шектелмей, өзге діндердің еңбектерінен де, сонымен бірге, осы мәселелерде жазылған ғылыми мақалаларды да алып, қажетті болған деректерді келтіріп отыру;
oo Православие шіркеуінің тек діни мағыналарына емес, халық ауызекі тіліндегі, түрлі дүниетанымдық үлгілердегі мән-мағыналарына кеңінен талдау жасау;
oo Православие шіркеуінің маңыздылығына қатысты тың пікірлерді сараптап өту;
oo Православие шіркеуінің қоғамға тигізіп жатқан зияндары мен қауіпінен сақтанудың ең басты шаралары туралы дәйекті пікірлерді ұсыну;
oo Сонымен қатар, Қазақстандағы православие шіркеуінің қалыптасуы мен еліміздегі көріністері жайында нақты да маңызды мағлұматтар келтіру т.б.
Бұл ғылыми зерттеу жұмысы негізінен тек қана қазақ тілдік әдебиеттермен мен шектелместен, басқа да шет тілдік әдебиеттерге жүгінуді жөн көрдік. Бұл жерде нақты ғылыми жаңалықтардан, орыс тілдеріндегі еңбектерден пайдаланылды.
Зерттеу жұмысының теориялық және іс-тәжірибелік маңыздылығы.
Бұл дипломдық жұмыста алынған нәтижелер көптеген іс-шараларда, сабақтарда, жалпы университет қабырғаларында, философия, дінтану, мәдениеттану салаларында пайдалануға болады. Дипломдық жұмысты компаративтік тарихи-салыстырмалы, феноменологиялық, антропологиялық, герменевтикалық, генетикалық т.б. әдістер кеңінен қолданылған. Әсіресе, герменивтикалық әдіс арқылы діни мәтіндердің мағыналары түсіндіріліп, компаративтік әдіс арқылы көптеген салыстыру іс-шаралары жүргізіледі. Дипломдық еңбекте алынған теориялық тұжырымдар философия тарихының, дінтану ғылымының бүкіл білімгерлеріне ортақ гносеологиялық, онтологиялық мәселелерді терең танып түсінуге ықпал етеді. Бұл ғылыми дипломдық жұмыс негізінде кез-келген адамзат баласына ортақ мұраларды философиялық тұрғыда игеріп, жас ұрпаққа тәлім-тәрбие беру іс-шараларында пайдалануға да ұсынылатын еңбек.
Ғылыми зерттеу жұмысының құрылымы. Осы дипломдық жұмыс; кіріспеден, 2 бөлім, 4 бөлімшеден және қорытынды, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен құралады. Бұған қоса, тақырыппен байланысты болған кейбір интернет-сайттарының да тізімі келтірілген.
1. Православие тарихы мен даму ерешеліктері
"Православие" сөзі - "құдайды дұрыс даңқын шығару", "дұрыс табыну" дегенді бiлдiредi. Православие - сенім-нанымның жолы, бұл құқығы негiзделген дұрыс және құтқарушы құдайға деген сенімде, ол - жаратушы және құтқарушы. Православие атау - бiрiншi рет II ғасырда христиан жазушылары ұшырасады, сол ғасырдан бастап христиан шiркеуiн оқудың алғашқы формуласы көрiніс табады.
Православие - католицизммен және протестантизммен қатар христиандықтың бағыттарының бiрi. Бұл IV ғасырдың басында қалыптасқан Византиялық империяның негізгі ресми дiнi, 1054 жылы христиан шiркеуiнен бөлiп толығымен дербестігін алды. Бiртұтас шiркеу орталығы ие болмады, кейіннен бiрнеше дербес православиелiк шiркеулер жұмысқа кiрдi, дегенмен догматтардың ортақ жүйесi және ырымшылдық ұстап тұрады. Православиенiң дiн ұстану негiзiнен Қасиеттi жазу Інжілден және Қасиеттi тартудың (II -- VIII ғасырларда бiрiншi жетi әлемдiк шiркеулердi шешiм және Әкелiк шiркеудiң еңбектерi күре тамырға құйылатын) құрайды. Православиенiң негiзгi қағидаттары 325 жылы Никей және Константинопольге бiрiншi екi әлемдiк шiркеу қабылданған. Православиенің негізгі қағидаттары сенім белгісінің 12 тармағында берілген. Православиелiк дiн iлiмiнiң ең маңызды постулаттарымен догматтар болып табылады: құдайдың үш бiрлiгi, өтелу, тiрiлу және Христосты дәстүрлеу.
Православие - шіркеулердің бөлінуі нәтижесінде ХІ ғасырда бөлініп шығып ұйымдастырылып құрылған христиандықтың бір бағыты болып табылады. Православиенің сенім негізін Қасиетті жазу мен Қасиетті хикая құрайды. Православие сенімінің маңызды белгілері құдай бірлігінің догмасы (Құдай Әке, Құдай Бала және Құдай Қасиетті Рух) болып табылады. Иисус Христостың құдай кейпіне өтуі, күнәсін жууы, қайта түлеуі және жоғары көтерілуі болып табылады.
Православие үшін күрделі, егжей-тегжей әзірленген тәртіп тән, әрекет негізін жеті басты дәстүр - құпия құрайды: шоқыну, тазару, (евхаристия), тәубеге келу (ғибадат), мирамен майлап шоқындыру, зәйтүн майымен шоқындыру (шіркеуде), неке, дін ұстану. Православиеде басты құдайға құлшылық ету - литургия, басты мереке -Пасха. Дін басылары аққа (үйленген приход священниктері) және қараға (монахтар, некесіздік сөзін беретіндер) бөлінеді. Ерлер және әйелдер моностырьлері бар Монах қана епископ бола алады.
Қазіргі уақытта православиеде 15 автокефаль шіркеуі бар: Албан, Александрия, Америка, Антиохия, Болгар, Грузин, Иерусалим, Кипр, Константинополь, Польша, Румын, Орыс, Сербтық, Чехословак, Эллада және 4 автономдық шіркеу: Крит, Синай, Финляндия, Жапондық.
Православия тура көз қарас және сенім мағынасына келеді. Римдік үстемдік идеясына қарсы Византия Патриктігі өзінің тура жолда болғанын, үстем болғанын білдіру үшін осы атты алған. 1054ж Шығыс - Батыс бөлімнен соң Византия Православияның орталығы болды. Бір - бірімен сенім және құлшылықтары жағынан орталықтары болған біраз Павослав шіркеуі Византияға бағынышты болды. 1453ж соң Орыс Провославия Шіркеуі, Стамбұл (Константинопель) Православия Патриархаттігімен күресе бастады. Бірақ ол 1917ж орыс төңкерісінен соң бұдан бас тартты. Орыс Православия шіркеуі патриархаттік халін алды.
Православия дүниесінде төрт үлкен патриархат бар. Бұлар: Константинопель, Александрия, Антиохия және Иерусалим. Көбінде ұлттық шіркеулер төрт патриархатқа бағынышты ерікті және жартылай ерікті Шіркеулерде бар. Монофизит Шіркеулермен бірге бұл аталғандар тек бір Шығыс Шіркеулер басшылығы астында. Константинопель патриархаты: Фии патриархатты және Румын Православия Патриархаты деп аталды.
Православтардың ерекшелігі, Католиктерден және басқа Христиан маз хабтарынан айырмашылықтары жалпы мыналары:
1. Рухани басшысы Патриарх.
2. Папаның үстемдігін, Исаның өкілі болғандығын, қателеспейтінін қабылдамайды. Қасиетті Рухтың Ұл жолымен Әкеден шыққанын алға қояды.
3. Алғашқы жеті консул және шешімдерін қабылдайды. Одан кейінгі консулдарды және шешімдердін қабылдамайды.
4. Иконоларға кең жер береді, құрмет көрсетеді (Икона, Иса, Мариям және азиздерді суреттеген, жеке бір тәрізде жасалған, шіркеу және үйлерде тұратын суреттер).
5. Ғибадат әр өлкенің тілімен жасалады.
6. кресттердінің қолы бір-біріне тең. Оңнан солға крест шығарады.
7. Нан - шарап рәсімінде нанға майға, шарапқа су қосады.
8. Конфирмация шоқындырудан соң дереу жасалады.
9. Поптар үйлене алады, тақуалар, Эпископтар және Патрархтар үйленбейді, Ажырасу, кейбір шарттарға байланысты бар.
10. Ағраф қысқа бір мерзім күту жері ретінде қабылдайды. Күнәхар бір кісі, күнә дәрежесіне қарай, күнәсін өтеп қатесінен құтыла алады. [1]
Православие ілімінің негізі - Қасиетті Жазу (Інжіл) және Қасиетті Өсиет. Соңғысына алғашқы жеті әлемдік собордың үкімдері мен негізінен ІІІ-ІХ ғасырлар аралығында өмір сүріп, христиан догматтарын жасаған, шіркеу әкелері аталған ірі діни ғұламалар мен шіркеу қайраткерлерінің еңбектері.
Православие дін ілімінің негізгі қағидалары жоғарыдағы дін рәміздерінде айтылды. Осымен қатар православиеде культ үлкен роль атқарады. Оның басты міндеті - сенушілердің діни сезімдерін ояту, дінді көпке тарату болды. Культтің басты элементтері - құпиялар. Шіркеу ілімі бойынша олардың мәні адамдарға көзге көрінбейтін жақсылықтарын жеткізу, бұл құпияларды құдайдың өзі белгілеген. Құпиялар жетеу:
Шоқындыру - белгілі дұғаларды айта отырып, үш қайтара суға түсіріп, христиандыққа қабылдау. Негізінде, бұл жас нәрестелерге қатысты жасалады, кебір ерекше жағдайларда ғана үлкен адамдарға жасайды;
Мирро жағу - шоқынушы адамның әр мүшесіне мирро аталатын хош иісті затты жағу арқылы оны Қасиетті Рухтың шапағатына ортақтастыру;
Күнәні мойындап, одан арылу - дін қызметшісіне өзінің жасаған күнәларын тізіп айтып, сол арқылы Құдайдан кешірім сұрау;
Евхаристия немесе ортақтасу - бейнелі түрде Ғайсаның тәні мен қаны деп қабылданатын квас наны мен жүзім шарабынан дәм тату;
Неке - құдай алдындағы антпен жұбайласу;
Қасиетті мәртебе беру - шіркеу дьяконы, қасиетті уағызшы немесе епископ мәртебелерін беру;
Елеймен дәріптеу немесе соборлау - науқас адамды бірнеше дін қызметшісінің (собор) қатысуымен қасиетті саналатын маймен сылау. Аталған құпиялардың тарихы тереңге, атап айтқанда магияға дейін кетеді.
Православиеге тән нәрсе - Құдай Ұлын (Ғайсаны) ғана емес, оның жер бетіндегі анасы бейкүнә Мариамды қоса және қатар дәріптеу. Православиеде тірі кезінде құдайға жаққан, сөйтіп өлген соң артта қалғандар үшін, құдай алдында тілек тілеу құқына ие болған қасиетті адамдарға тағзым ету, үлкен орын алады. Сол сияқты, қасиетті адамдардың бұзылмайды және кереметтер жасайды деп саналатын мүрделері де ерекше құрметтеледі.
Православие діншілдерінің культ орталықтары шығыстан батысқа қаратылып тұрғызылады. Храмның шығыс жақ бөлегіне биіктеу сөре-алтарь орнатылады, ол храмның орталық бөлігінен иконостаспен бөлінеді, иконостасқа икондар ілінеді. Алтарь дін қызметшілеріне арналған, оған санаулы адамдар ғана көтеріледі, әйелдердің көтерілуіне мүлдем тыйым салынған.
Храмда православиелік дін қызметі - литургия немесе обедня атқарылады. Ол күн көтерілгеннен басталып, түс болмай аяқталады. Онда Көне және Жаңа өсиеттерден үзінділер оқылады, дұға айтылады, т.б. рәсімдер жасалады.
Құлшылықтың өн бойында хор немесе жиналғандар құлшылық ән орындайды. Ортақ болу рәсімі осы литургия үстінде ған жасалады, дәм мен шарапты ашқарынға қабылдау керек. Храм қызметін иерейлер атқарады. Оларға дьякондар көмек етеді. Дін сатысында бұлардан архиерей жоғары тұрады. Дін қыметшілері ақ және қара болып екіге бөлінеді. Алғашқылары үйленген қызметшілер де, екіншілері үйленбеуге ант берген монахтар. Архиереи болып тек қара діни қызметшілер өкілдерінен ғана сайланады. Діни басшы қызметіне әйелдер қойылмайды. Діни құлшылықтың неғұрлым белсендірек жүргізілетін ортасы - монастырьлер.
Христиан крест белгісіне ерекше құметпен қарайды. Ол храмдар мен часовнялардың төбесіне орнатылады, діншілдер кеуделеріне тағады. Дін уағыздаушылары тағатын крест иерей кресті деп аталады. Діншілдер крестті Ғайсаны жазалау құралы деп қана қарамайды, сонымен бірге оны Ғайсаға ұқсау арқылы кінәлардан арылу белгісі деп санайды. Православиеде икондарға үлкен мән беріледі.
Православие шіркеуінің ең үлкен мейрамы - иудейлерден алған, бірақ мәнін өзгерткен Пасха мейрамы. Ол Ғайсаның тірілу мейрамы ретінде жыл сайын ай календарымен, 4 сәуір мен 8 мамыр аралығында өткізіледі. Осыдан кейін үлкен сегіз мейрам Құдайға және 4 мейрам Құдай-анаға арналады. Олар - Рожество, Крещение, Сретение, Преображение, Воздвижение, Құдайдың Иерусалимге енуі, Ғайсаның көкке көтерілуі және Троица, Қасиетті құдай-ананың туған күні, оның храмға ену күні, Благовещение және Успение. Осыдан соң екі сатылы орта және екі сатылы шағын мейрамдар келеді. Православиеде тағамға шектеу белгілі дәрежеде ғана қойылады: бір күндік және Пасха, Рождество, Успение және Петр мен Павел күндері қарсаңында ұзақ мерзімді оразалар тұтылады. Оларда кейбір тағамдарды қабылдауға тыйым салынады.[2]
6.1 Православиелік бағыттың пайда болу алғышарттары
Православие мен мемлекет
Шіркеу өзінің қызмет ету тарихы барысында мемлекетті әр түрліше қарастырған еді. Ең бастапқы рөлдегі Шіркеу пұтқа табынатын мемлекетке хайуан ретінде қарайды. Хайуанның бұл патшалығы қасиеттілермен соғыс жүргізіп, Шіркеуді ығыстырады. Бұл патшалыққа деген қатынас өз келісімін таппай, эсхатологиялық сипатқа иеленеді: басқа әлем образы келе бастайды, барлық заманның ақыры туады. Дегенмен бұл да эсхатологизм және бұл келіспеушілік мемлекетті тарихқа қатысты қабылдауымен бірігеді, өйтені ол тарих. Эсхатологизмнен тарихшылдыққа мұндай ауысым аз. Павелдің жолдауларында аталып өткен, әсіресе Рим азаматтарына жолдауының он үшінші бөлімінде көрініс табады, ондағы Нерон империясының алдында келесі принцип жария етілді: несть власть, аще не от Бога және де мемлекеттің Құдай патшалығының тарихи жолдарындағы қалыпты орны мойындалды. Ол өз кезегінде көне өсиеттік, пайғамбарлық, сонымен қатар жаңа өсиеттік танымға сай келеді, яғни Құдай Патшалығының жолдары пұтқа табынушылық әлемнің тағдырларымен қатар тарихта бар шынайы күштерден, яғни мемлекеттен тұрады. Дегенмен, Шіркеудің мемлекетке деген қатынасы мемлекеттік билік пұтқа табынушылық болып қала бергенге дейін тек сыртқы кейіпте жүреді. Ол крестті император Константин кейпінде паналайды, бұл кезде Шіркеу мемлекетке бір қадам жақын болып, оның тағдырын жауапкершілікке алады. Мұндай жақындастық патшаның Шіркеудегі қалпынан көрініс тапты. Ол христиандық мемлекеттің патшасы бола бастаған шағында, Шіркеу оған деген өз сыйларын маңдайын майлау арқылы беріп өзінің маңдайы майланған патшасын тек мемлекеттің басшысы ретінде емес, сонымен қатар патшалық билеудің ерекше харизмасын иеленушісі, Христос кейпіне иеленген шіркеу күйеуі ретінде жақсы көрді. Патша шіркеулік иерархияда ерекше орынға иеленді. Бұл орынды нақтылығы бойынша анықтаған қиын, өйткені, оның бойымен бірнеше мән мағына жатқан еді: бір жағынан, патша ерекше харизматик ретінде құрметтелсе, екінші жағынан, шіркеулік халықтың өкілі, халық таңдаулысы болып табылды, билік басы ретінде ол Шіркеудің ең бірінші құлы болып, халық оның кейпіне сүйене отырып шоқынады. Ұлы Константин өзін сыртқы істер епископы деп анықтап, епископке басқарушының шектелген мәнін, яғни қауымның қаржылық және әкімшілік істерін бақылау функциясын қайтарады. Шіркеудегі патшаның әсері оның қолында бар мемлекетік күшімен анықталған еді. Сол себептен Византиядағы сыртқы епископ қалпы Шіркеуде зор ықпал келтіруге, яғни әлемдік соборларды шақыруға және онда өкіл етуге мүмкіндік беріп, ол өз кезегінде батыс пен шығыста еш қарсылық туғызған жоқ. Византиядағы шіркеу мен мемлекет арасындағы қарым қатынас симфония түрі бойынша принципиалды тұрғыдан, яғни әрбір саланың тәуелсіздігі жағдайында өзара келісіммен анықталды. Мемлекет өзі үшін шіркеулік заңды ішкі жетекші заң ретінде қабылдаса, Шіркеу өзін мемлекетке міндетті түрде бағынуы керек деп есептеді. Бұл өз кезегінде цезарьпапизм болып есептелмеді, яғни бұлай болған жағдайда патшаға Шіркеу үстінен билеушілік қызметі тағайындалды. Цезарьпапизм тек теріс пайдаланушылық ретінде танылып, догматикалық немесе канондық танымға иеленбеді. Дегенмен Шіркеу мен мемлекет арасындағы симфониялық қарым қатынастар император секілді қызмет атқарды,яғни өздерінің мемлекеттік басқару шеңберінде өмірдің барлық саласын, ережелер мен шіркеулік өмірді басқарды. Бұл симфония диссонанстармен бұзылған кезде және патшалар Шіркеуді догматикалық тұрғыдан басқаруға талаптанған кезде Шіркеу езгіге түсіп, оның мемлекетке деген шынайы қатынасы анықталды, ол өз кезегінде ешқашан догматикалық цезарьпапизм болып есептелмеді. Дегенмен, Шіркеу өзінің мемлекетпен құрған одағын ерекше бағалады, өйткені ол Шіркеуге қызмет етті. Және де күллі православиялық әлемнің патшалық басшысының болуы, яғни православиялық патшаның болуы Шіркеудің маңызды атрибуты деп есептелді. Ол әлемді крестпен жаулап алудың символы, Құдай патшалығын жерде құрушы болды. Византия құлдырағанда оның православиялық имераторының орнына орыс патшасы кейпіндегі орынбасарлық дайын болды. Ол өз кезегінде византиялық тәжбен тәжделіп, бірегей православиялық патшалығын тікелей жалғастырушысы болып қарастырылды. Орыс жерінде, жаңа тарих кезеңінде патша жайлы ілім Шығысқа қарағанда қарапайым және өзіндік бірітінділікке ие болды. Мұнда ол Ұлы Петрден бастап, Шіркеудегі монархтың жетекшілігі жайлы протестанттық ілімнің элементтерімен күрделендірілді және де бұл шіркеулік көзқарас тарапынан алдамшы және қолайсыз деп есептеліп, ол өз кезегінде мемлекеттің басты заңдарына енгенімен, ешқашан шіркеулік заң ретінде жарияланбады. Сондықтан да цезарьпапизмнің танымал элементтері теріс пайдаланушылық деп түсінілді. Бұл теріс пайдаланушылыққа қарамастан, православиялық патшаның идеясы және оның Шіркеу мен Русьтағы орны өзгермеген кейпінде қалып, император түріндегі папизмге еш қатысы болмады. Православиялық Шіркеу өз кезегінде сырттай емес, іштей мемлекеттік билікке әсер еткісі келді. Екі қылыштың папалық теориясы, яғни папа тәждеу арқылы монархтарды тағайындап, ол өз кезегінде мемлекеттік билік үстінен жоғары егеменге иеленеді, православиядан көрініс таппады.
Православие мен шаруашылық өмір
Заманауи шаруашылық ілімге байланысты шаруашылық шаруа субъектісімен орындалатын қызмет, яғни economic man, ол өз кезегінде орталық түсінікке иеленеді. Әрбір шаруашылық кезең өзіне тән economic man - ге иеленеді. Ақырғысы әрине, тынымсыз бірбеткейлік және қателіксіз нақтылықпен әрекет ететін, сонымен қатар шаруашылық эгоизмнің бір серіппесімен қозғалысқа келтірілетін экономикалық автоматты емес, психологиялық мотивациясының көптүрлілігі және күрделілігімен нақты рухани типті білдіреді. Дін, билеуші дүниетаным өзінің анықтаушы мөрін экономикалық адамға да қоя біледі. Адамның жанында дін мен шаруашылық қызметі арасында ішкі байланыс орнатылады, және де бұл байланыстың ашылуы жаңа экономикалық ғылымның қызғылықты беттерінің біреуін білдіреді. Жекелеген жағдайда, басқа да рухани түрлермен қатар, economic manның христиандық түрі болады -- оның жалпы мағынасы мен түрлі христиандық ғибадаттарына қатысты қолданыстарында нақтылы түрінде көрініс табуы мүмкін: православиялық, католикалық, протестанттық және оның көптеген ағымдары: пуритандық, лютерандық, реформаторлық, квакерлік және т.б. Православиялық экономикалық адамның ерекше белгілерінің қалыптасуы мүмкін бе? Мұнда, алдымен күллі христиандыққа тән белгілерді, кейін ғана православияның нақты тарихи тағдырларындағы оған тән белгілерді атап өту керек.
Ғылымның негізінде дамып жатқан және де христиандықтың өзіне бөтен және дөрекі болып көрінген стихия болып танылатын жаңа еуропалық халықтық шаруашылық тарихи тұрғыдан оның өзіндік дүниеге келуі болып қарастырылады. Бұл пұтқа табынушылық тұтқындығынан босатылған адамның жаратылуы және оның өзін өзі табиғат пен табиғат орталығының билеушісі ретінде мойындауы. Ол христиандықтың тікелей емес, жанама ісі болды, ол өз кезегінде жер бетіндік емес, танымал мәнде жер үстілік болып табылып, сол арқылы адамға өзін өзі, өзінің руханилығы мен күшін сезінуге мүмкіндік береді. Және де рухани босатыла отырып, ол өзінде өзінің еркінің билігін жүзеге асыруға деген сезімін түсінеді. Сонымен, еуропалық халықтардың тарихында баяу және күрделі, бірақ аса үлкен қажеттілікпен жаңа тарих, гуманизм мен қайта өрлеу дәуірі, ал кейін жаңаша индустриализмнің кезеңі пайда болады. Ол өзінің тарихи және рухани туыстығын ұмытқан және саналы түрінде пұтқа табынушылыққа сүйенгенімен, христиандық рухтың тумасы ретінде қарастырылады.
Православиялық фундаментализм
Посткеңестік дәуірде пайда болған әлеуметтік құбылыстардың арасында православиялық фундаментализм өзіне жиі жиі наузар аудартып жатыр. Ұзақ атеистік дәстүр және кеңестік қоғамның секулярлы сипаты әлеуметтің дәстүрліден заманауи секулярлы формаларға өтуі барысында байқалатын үрдістің пайда болуын мүмкін қылдырмайтын. Орыс православиялық Шіркеудің біртұтастығына қауіп төндіретін Православиялық фундаментализмнің ұмтылысы қоғамда үрей мен абыржылықты тудырады. Осы тақырыптарға деген төл және шет ел зерттеулерінің азғантайлығы осы феноменген деген анық қарым қатынастың реттелмегенін мақұлдайды. Бұл мақалада автор православиялық фундаментализмнің даму тарихының қысқа очеркін бере отырып, оның идеялық бағдарламасы, әлеуметтік мазмұнының талдауына зейін қоюға талапты.
Православиялық фундаментализмнің өткені мен осы шағы
Фундаментализм түсінігінің пайда болуы ХХ ғасыр басының оқиғаларына, АҚШ та "The Fundamentals. A Testimony to the Truth" атымен шығармалардың бір қатары жарыққа шығуымен" байланысты болып келеді. Діни фундаментализмнің келесі толқыны исламдық әлемде 1970 жылдары Ирандағы ислам революциясымен жанданды. Қазіргі таңда бұл түсінік саясатта нық бекітіліп, үнқағаздар бетінен табылып, сонымен қатар ғылымда да экстремизм мен терроризмнен көрініс табатын табынушылық иррационалды және деструктивті әрекеттің дәлелдеріне меңзейтін немесе модернизация үрдістеріне қарсы шығушы дәстүрлі мәдениеттің қарсылығын білдіретін діни және идеологиялық тәртіп феномендерінің толық кешенін білдіреді. Фундаментализм жеке құбылыс ретінде тек исламға ғана емес, сонымен қатар иудаизмге, индуизмге, протестанттық және католикалық христиандыққа, және ерекше күшпен жаңа діни қозғалыстар мен секталарға тиесілі болып келеді. Фундаменталдық тенденциялар ретінде таза секулярлық құбылыстардың бір қатары, яғни әлеуметтік қозғалыстар саласында (оңшыл және солшыл экстремистік, экологиялық, феминистік, баламалық), саясат саласында - марксистік, либералистік фундаментализм және т.б. анықталады [см. Howard 1990]. (Менің ескеруімше, кейбір дәстүрлік діни мәдениеттер, мысалға, буддизм, конфуцийлық және т.б. фундаменталды тенденцияларды зерттеуге құлшыныс келтірмейді). Православиялық фундаментализмге деген қызығушылық орасан зор емес, бірақ ол православиялық кеңістіктің әлемдегі кішігірім өлшемдеріне байланысты болып келмейді. Православиялық мемлекеттердің көбі, оның ішінде Ресей, ХХ ғасырда атеистикалық саясатты ұстанды. Оған қоса, кеңестік мәдениет пен идеологияның негіздері өздерінің табиғаты бойынша таза фундаменталдық болып қала берді.
Православиялық Орыс Шет елдік Шіркеуі. Қазіргі таңда Митрополит Филаретпен басқаралып жатқан, ал оның алдында Митрополит Антоний және Митрополит Анастасиймен басқарылған Православиялық Орыс Шет ел Шіркеуі өздерін орыс халқын тәрбиелеп, қамтыған және оның ұлы мемлекетін тудырған Орыс тарихи Шіркеуінің ажырамас бөлігі деп үгіттейді.
Шет ел Шіркеуі Шіркеу мен біздің Отанымыздағы әрбір қозғалысқа аса үлкен мейірімділікпен, адалдықпен әрбір қозғалысты бақылап, байқап отырып, оның сәттіліктеріне қуанып, сәтсіздіктеріне жұбаныш білдіреді. ол концлагерьде Христос аты үшн төзгісіз езгіге түскен адамдардың асқан қайраттылығы алдында бас иеді.
Шет ел Шіркеуі Ресейдегі мың жылдаған православиялық христиандық шіркеулік мұраны абайлап сақтап, қазіргі күні барлық жерде таралған модернимзм мен реформаторлыққа мойынсұнбайды. Шет ел шіркеуі барлық күшін сала отырып, сенім тазалығы мен оның әлемде басыңқы зұлымдыққа бағынбауы үшін күреседі.
Шет ел Шіркеуі Пимен патриархымен, ал оның алдында Сергий және Алексий патриархтарымен басқарылған заманауи ресми Орыс шіркеуінің иерархиялық басқарылымын заңсыз деп тауып, оларды құдайға қарсы күштермен езгіге түсірілген деп есептеп, және зұлым билігімен тыйымдалған компромисстер мен келісімдерге барғаны үшін айыптайды.
Шет ел Шіркеуі өзінің теріс әлемде позициясының терістілігі мен келісімсіздігі үшін әлі де ауыр хал кешіп жатыр. Оны өз кезегінде Мәскеу патриархына бағынуды немесе Жергілікті Шіркеулер құрамына кіруге мәжбүрлейді.
Дегенмен, Шет ел Шіркеуі өз позициясынан бас тартпай, өзінің ешкімге бағынышсыздығын және зұлыммен еш келісімдерге бармайтын езгілер арасында Христос сенімін үгіттейтін бейбіт адамдармен, шіркеушілермен, азаптанушы Орыс Шрікеуінің қоластындағыларымен өзінің терең бірлігін жоғары бағалайды.
Езгіге түскен Мәскеулік шіркеу билігіне бағынып қойған эммиграциядағы шіркеулік орыстар бізді аласталған және ыдыратушылар деп атайды. Орыс Шіркеуінің құрамынан кеткен және де Константинополь Шіркеуінің құрамына енген шіркеулік орыстар өздерін автокефальды деп жариялап, біздің позициямызды бейканондық деп атайды.
Бірақ, біз жын жүректен және еш төзгіссіз осы позицияны ұстанамыз. Біз Орыс Шрікеуінің ажырамас бөлігіміз және де біз оның бейканондық ресми жетекшілігін мойындамаймыз және де біз - Орыс Шіркеуінің барлық әлемде тәуелсіз өкілдеріміз және оның жаршыларымыз.
Православиялық антропология
Православиялық антропология, кез келген ғылыми пән ретінде өзіндік жеке әдістемелікке душар. Мұндай қажеттілік ғылым пәнінің ерекшелігімен, яғни адаммен себептеледі. Православиялық антропология құдайылық пән болғандықтан, оның әдістемелігі де құдайылық, яғни православиялық құдайылық болып табылады. Православиялық антропологияны психологиялық және жалпы философиялық қалыптарға қатысы жоқ ерекшеліктер айырықшалайды. Біздің әдістемелігіміз ғылыми пәннен, оның зерттеулері мен негізгі принциптерінен айырықшаланады.
Кез келген антропологияның пәні - адам. Православиялық антропологияның пәні - Құдаймен құтқарылған, Құдаймен жаратылған және уақытша мен мәңгілік перспективада Құдай жолында келе жатқан адам. Бұл жерде шынайы әлемдегі адам туралы айтылып қоймай, сонымен қатар мистикалық және құдайтанымдық тәжірибедегі адам да меңзеліп отыр. Басқа ғылымда мұндай мәселеге душар болмайды. Эдемде тұрған, жетілдірілген табиғатқа иеленген алғашқы адам жайлы білім күнәмен уланбаған адамзаттық ақиқаттылық жайлы білімнің қайнар көзі ретінде біз үшін өте маңызды. Қасиеттілік тәжірибесі үйреткендей, православиялық антропология пәні ретінде болашақ адамы және ішінара осы кездік адам түсініледі, өйткені, қасиеттілер - Болашақ ғасырдың тұрғындары.
Біздің әдістемелігіміз бақылана алмайтын, бірақ ішінара және жанама куәліктер бойынша толғана алатын реконструкцияланып жатқан пән жайлы білімнің қалыптасу процедурасын анықтау тиіс. Мысалға, Адам, алғашқы адам ақиқаттылығы жөнінде ешкім дауласпағанымен, түсініктілігі өте күрделі және аздаған мәліметтер бойынша бізге белгілі болып келеді. Одан басқа, әдістемелік ғылымда әзірше мүмкін деп табылмайтын танымдық, қозғалмалы және мистикалық тәжірибенің түсініктік мойындалу әдістерін анықтайды. Бұл жағдайда православиялық антропология патрология мен догматикалық құдайөсиеттілікке иеленеді.
Әдістемелік, сонымен қатар басқа пәндермен де өзара қарым қатынастарды анықтайды, яғни бір ғылымның мәліметтерін екінші ғылымға қалай көшіруге болады.
Дегенмен, бұл жерде ескерту жасау қажет. Православиялық антропология жас пән ретінде кіріспелі дәрістер деңгейінде алдын ала болмаса да, барлық әдістемелік принциптерді анықтай алады. Біздің мазмұндамамыздың барысында әдіс және әдістемелік негіздер жайлы жаңа түсініктер пайда болады. Солардың негізгілерін анықтауға тырысайық.
Православие мен тарихи сын.
Православиенің дәстүрлілігі - жалпыға мәлім зат. Православие артықшылық бойынша қарастырудың діні. Егер біз христиандық өсиеттерді олардың сенім қайнар көздеріне қатысты қылып сипаттайтын болсақ, онда, әрине, әсерлілігін тым әлсіретіп, бұлай айтуға болады: протестантизм өзін Құдай сөзіне бекіткісі келеді, католикалық дін иерархия абыройлығына сүйенеді, ал православие шіркеу өсиеттеріне тіреу артады. Православияда діни тұлға қасиетті ұжымның органикалық өмірімен өмір сүреді. Тек сол арқылы ғана Құдай алдына барып, тек сонда ғана өзінің сенімі мен діншілдігін толыққанды қолдана алады. Осыған қарай отыра, мұндай қалып өсиет мазмұнына деген сыншыл көзқарасты болдырмайды. Сыншылдық өзіндік ақиқатты зерттеуді жалпы қабылданған ұжымдық ой толғауға қарама қарсы қояды. Сыншылдық күнәлі болып табылады. Бір жағынан, православиядағы тарих қасиетті мән мағынаға иеленеді. Шіркеу тәжірибесі әдетте өсиетті сақтап, байытатын ұрпақтардың ауысымында ғана торыққан болып келетін заманауилық өмірде толығымен ашыла алмайды. Тарихи өнеге православие үшін шешуші мәнділікке иеленеді. Канонға қарағанда, қасиеттілердің сабағы, Шіркеу өміріндегі жазмыш тағдырдың ескерілуі бүгінгі таңның бағасын анықтайды. Православияда Шіркеу әдетте аспандық жер деген атауға иеленеді. Бірақ, аспан жерге түсіп, қасиеттілік тарихи тәнділікті жанаса, онда тарих пен аңыздың арасында шекаралар жойылып қалмайды ма? Жер бетіндегі өмір ғажайыпқа айналады. Биография агиографияға айналса, портрет - иконаға айналады. Құдай Патшалығының тақуаларының кейіпкерленген бейнелері адамдарды қан мен тәннен ығыстырады. Тарихтың әрі қарай жалғасуы мүмкін емес. Мен қара, бірақ православиялық халқының діншіл қалың бұқарасының тарихына ғана қатысы болатынын мойындаймын. Ол өз кезегінде католикалықтан да көрініс табады. Дегенмен, православияда сыншыл ойдың жетістіктерінен бас тартуды ойламайтын православиялық интеллигенция болады. Ғылыми ойдағы жұмыс үйірмелердің жетістігі болып қала бермейді. Ол шіркеуленеді. Оның нәтижелері клирмен қабылданып, ол өз кезегінде халыққа тарайды. Бұл үрдіс шынайы және міндетті. Бірақ, оны православияның мықты материгін жайпап жатқан жат батыс (протенстанттық) рационализмінің бастамаларының көктеп кіруі ретінде түсінуге болады. Мен бұның олай емес екенін көрсеткім келді. Мәселе шын мәнінде, оның ішінде ғылыми мәселенің, тарихи сыншылдықтың православие рухынан бастау алатынына негізделеді. Тарихи ғылым православиялық мәдениетте жат, бөтен тән емес, оның бұтағында ашылған жақсы гүлдердің бірі де емес. Осы екі түсініктен шыға отыра, бұны көрсету мүмкін емес, яғни православиядағы сыншылдықты болдырмаушы көзқарастарды: өсиет пен тарихтан. [3].
6.2 Православиелік шіркеудің негізгі қағидалары мен шарттары
Самодержавие құлағаннан кейін шіркеу өзінің басқару жүйесін нығайту үшін бірқатар шараларды іске асырды.
1917 жылы 15-тамызда жергілікті Собор жиналып, патриархшылдықты қалпына келтірді. 1917 жылы 18-қарашада Мәскеу митрополиті Тихон (Беллавин) (1865-1925) патриарх болып сайланды. Өзінің дінбасылары мен діндарларына жолдауында Тихон сенімді күшейтуге, қоғамға адамгершілік ықпалды арттыруға, саясатқа араласпауға шақырады. Бірақ Кеңес үкіметі Синодтық типографияны тәркілеу, ажырасу, әсіресе, шіркеуді мемлекет пен мектептен бөлу туралы декреттер мен қаулыларды қабылдаған соң Тихон мемлекеттік актілерді айыптайтын құжаттарды жариялады. Тихон 1922 жылы 23 ақпанда жарық көрген аштыққа ұшырағандарға көмек көрсету мақсатында шіркеудің құнды мүліктерін тәркілеу туралы 1922 жылдың 28 ақпанындағы дінбасылары мен діндарларға үндеуінде декретке қарсылық көрсетуге шақырды. 1922 жылдың мамырында патриарх қылмыстық жауапқа тартылды. Ол мемлекет пен шіркеудің тай-таласының шіркеу үшін ауыр зардаптары болуы мүмкін екенін түсінді.
Қалыптасқан жағдайды ескерген дінбасылардың бір бөлігі шіркеудің мемлекетке деген саясатын өзгертуді талап етті. Протоиерей А.Введенский (1888-1946) бастаған шіркеу ішіндегі бұл қозғалыс жаңарушылық деген атқа ие болды. Олар шіркеу саясатын жаңа тарихи жағдайларға бейімдеуге талпынды.
1923 жылдың сәуір - мамырында олар басқалардан бөлінген шіркеулер тобы Тірі шіркеу, көнеапостолдық шіркеулер қауымы Одағын және т.б. соборларды шақырып, Тихонды діни атағынан айырып, Кеңес үкіметін қолдауға шақырды.
Православиелік шіркеу жетекшілері мемлекетке көзқарасын өзгерту туралы шешімін қабылдады. Патриарх Тихон 1923 жылы маусымда дінбасыларына үндеу жолдап, онда сенім мен шіркеуге қиянат жасамай, азаматтық тұрғыда біз Кеңес үкіметіне адал болуымыз керек, жаңа мемлекеттік құрылысқа қарсы бағытталған кез келген ашық немесе жасырын үгітті айыптап, ортақ игілік үшін еңбек етейік,-деп жазды [4]. 1927 жылдың шілдесінде патриарх тағының орнын қадағалаушы митрополит Сергий (Страгородский) (1867-1944) діндарлар мен дінбасыларын Кеңес өкіметін қолдауға шақырған декларацияға қол қойды.
Православиелік сенім құдайылық аянның нәтижелері болып табылатын өзгермейтін ақиқаттар - догматтар жиынтығына негізделеді. Олардың ішіндегі негізгілері - Құдайдың үштік бірлігі догматы, Құдайға айналу мен күнәны өтеу догматтары. Үштік догматтың мәні мынада. Құдай тек тұлғалық емес, рухани мән. Ол үш бейнеде (ипостастарда) - Құдай-Әке, Құдай-Бала, Құдай-Қасиетті Рух болып көрінеді. Бұл үш бейне өз мәнінде ажырамайтын, Құдайылық дәрежесі тең біртұтас Қасиетті үштікті құрайды.
Құдай Әке тумайды және басқалардан бастау алмайды. Ол Православиелік катехезистің анықтамасына сай Мәңгілік, Мейірімді, Бәрін білетін, Әділетті, Құдіретті, Өзгермейтін, Рахымшыл, Бәрін көретін Рух [5]. Ол жер мен аспанды, көзге көрінетін және көрінбейтін дүниені ештеңеден жаратты. Құдай топырақтан алғашқы пенде Адамды, ал оның қабырғасынан алғашқы әйел Еваны жаратты. Адамның жаратылыстағы мақсаты - Құдайды танып, Құдайды мадақтау, сол арқылы рахатқа бөлену. Адамды жаратқан Құдай оған өз әрекетін де таратты. Ол дегеніміз Жаратушы адамдарды қолдап, оларды жақсылық жолына салады, зұлымдықты тоқтатады, парызды бұзуға жол бермейді.
Құдай - Үштіктегі екінші бейне, адамға айналған Иисус Христос - Құдай баласы арқылы адамдарға құтқарылуды жазды. Христос та ақиқат Құдай. Христиандар Құдай баласы да Әкесі сияқты мәңгілік деп сенуі керек.
Үшінші ипостась - Қасиетті Рух. Ол да Әке мен Бала сияқты адамның рухани өмірін жаратты, адам бойына құдайдан қорқуды, тақуалық пен шабытты, таным мен даналықты дарытты. 381 жылы Константинополь соборы бекіткен сенімнің сегізінші рәмізіне сай Қасиетті Рух - Құдай Әкеден таралады. Бірақ ол Әке мен Балаға тең, ақиқат Құдай болып табылады. Библиялық аңызға сай, Қасиетті Рух Христос қайта тірілгеннен соң, елуінші күні отты тілдер түрінде апостолдарға түседі, егер ниет етіп дұға оқыса, құпияларды сақтаса ол діндарларға да қонады.
Православиелік ілім дүниенің пайда болуы, мақсаты мен ақыры адам мен оның күнәкәр табиғаты, құдайылық шарапат туралы догматтарды қамтиды. Осы догматтардың барлығын шіркеу сөзсіз ақиқат, беделді, қарсылық тудырмайтын өзгермейтін деп жариялайды. Олар дамымайды, кемелденбейді, парсатпен емес сенім арқылы жүрекпен қабылданады. Бірақ парасат шіркеудің ойынша осы ақиқаттарды ашып, олардың мәнін түсінуге ықпал етеді.
Алғашқы екі әлемдік соборларда қалыптасқан христиан дінінің негізгі догматтарының қысқа баяндалулары сенім рәмізі деп аталады. Әр бір христиан оны жатқа ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz