Агроөнеркәсіптік кешенді жекешелендіру

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 51 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

І ТАРАУ. ҚАЗАҚСТАН ЭКОНОМИКАСЫНЫҢ НАРЫҚТЫҚ ҚАТЫНАСТАРҒА ӨТУІ
1.1.Жоспарлы экономиканың дағдарысы мен оны шешу жолдары . . . . . . . . . .
1.2.Жекешелендірудің негізгі кезеңдері мен жүргізілген экономикалық реформалардың мәні

ІІ ТАРАУ. ОТАНДЫҚ КӘСІПКЕРЛІКТІҢ ҚАЛЫПТАСУЫ МЕН ДАМУЫ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.1.Шағын және орта бизнестің қалыптасуы мен оны қолдаудағы мемлекеттің рөлі . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.2.Ұлттық қаржы жүйесінің қалыптасуы мен оның отандық кәсіпкерлікке қоскан үлесі . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.3.Нарықтық экономикада отандық агробизнестің алатын орны ... ... ... ... .

ІІI ТАРАУ. ҚАЗАҚСТАННЫҢ ШЕТЕЛДЕРМЕН ЭКОНОМИКАЛЫҚ БАЙЛАНЫСТАРЫ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.1.Қазақстан Республикасының посткеңестік елдермен экономикалық байланысы . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.2.Қазақстан Республикасының алыс шетелдермен экономикалық байланысы . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

І тарау. Қазақстан Республикасының экономикасының нарықтық
қатынастарға өтуі

1.1.Жоспарлы экономиканың дағдарысы мен оны шешу жолдары

Еліміз 1991 жылы өз тәуелсіздігін алған кезеңнен бастап экономикалық жағдайды реттеуге баса назар аударған болатын. Экономикалық даму нарықтық қатынастарға өткен кезде ғана жоғары нәтиже бередідеген ниетпен мемлекеттің экономикалық жүйесін толығымен нарықтық жүйеге бағыттады. Қоғамдық қатынастардың өзгеруімен және нарықтық экономикаға көшумен байланысты халықтың тұрмыс жағдайы төмендеп кетті. Еліміздің экономикасының құлдырауымен байланысты еңбекақы, зейнетақы, жәрдемақы бұл жылдары тиісінше дәрежеде өспей, тауарларды ырықтандыру деңгейінен ондаған есе артта қалып қойды. Халықты жұмыспен қамту проблемасы күрделенді. 1991 жылдан бастап республикада жұмыссыздық басталды. Әсіресе, ауылдық жерлерде кеңшаралардың таралуына байланысты жұмыссыздық көбейді.Жастар жұмыс іздеп қалаға шұбырды. Қалаға келгенде де олар қарық болған жоқ. Не баспана, не дайын жұмыс пен табыс жоқ, сенделіп жүріп, азын-аулақ саудамен, рэкетпен ұрлық-қарлықпен шұғылданып, мыңдаған қазақ жастары қылмыскерлер қатарын толықтырды.
Негізінен алғанда Қазақстан экономикасының артта қалуы және ондағы кемшіліктер туралы 1986 жылдан бастап ашық айтыла бастады. 12-ші бесжылдықта (1986-1990 жж.) республика экономикасын қайта құру мүмкіндіктері іздестірілді, жаңа идеяларды іске асырудың жолдары қарастырылды. Мұның өзі бесжылдықта ұлттық табыстың өсуінде, әлеуметтік ахуалды жақсартуда, ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіруде кейбір табыстарға қол жеткізді [3, 162 б.].
Дегенмен қоғамдық өндіріс көлемі қойылып отырған талаптардың деңгейінен көп төмен жатты. Оның негізгі себебі басқарудың әкімшіл-әміршіл жүйесінің икемсіздігіне байланысты еді. Ең бастысы ондірістің тимділігін арттыруда экономикалық тетіктер жете пайдаланылмады, оның толып жатқан көздері іске қосылмады. 1990 жылдың орта шенінде өнімнің өсу қарқынының бұрынғы жылдармен салыстырғанда мықтап құлдырағаны байқалады. Дағдарыс экономиканың барлық салаларын қамтыды. Ол саяси-әлеуметтік жағдайға теріс әсерін тигізе бастады. Көмір алқаптарындағы кеншілердің, металлургтердің тұрмыс дәрежесі мейілінше төмендеді. Осыған орай, олар өздерінің наразылығын ашық білдіре бастады. Кеншілер ұжымдарының еріктілігін, шығарылған көмірдің кейбір бөлігін өздерінің қалауынша сатып, қажетті тауарларға айырбастап алып отыруға мүмкіндік берілуін талап етті [2, 47 б.]
Экономикалық дағдарыс республиканың өнеркәсіп өндірісінің көптеген салаларын қамтыды. Оларға қажетті жабдықтар жетіспеді. Әсіресе, халық тұтынатын тауарларды өндіру нашар жағдайда болды. Қажетті материалдардың жеткіліксіздігінен күрделі құрылыстың қарқыны баяулап, жоспарлар орындалмады. Осындай күрделі жағдайда Республика экономикасын нарықтық қарым-қатынас аясына шығару мақсатымен 1991 жылдың ақпан айында Жоғарғы экономикалық кеңес құрылды. Оның құрамына енген белгілі экономист Г.Явлинский, АҚШ-тан келген доктор Бэнг тағы басқа ірі экономист мамандар республика экономикасына нарықтық қатынастарды енгізудің мүмкіндіктерін іске қосу мәселесімен шұғылданды.
Қазақстанда мемлекеттік меншікпен қатар жеке меншіктің жаңа формалары - акционерлік қоғамдар, жалдық және кооперативтік кәсіпорындар, фермерлік шаруашылықтар, біріккен кәсіпорындар, түрлі қауымдастықтар мен бірлестіктер қалыптаса бастады. 1991 жылдың ортасында республикада 35 біріккен кәсіпорындар, 16 сыртқы экономикалық қауымдастықтар, халықаралық коммерциялық банк жұмыс істеді.
Дегенмен, әртүрлі себептерге байланысты бірінші кезекте Кеңес Одағы республикаларының бір-бірімен біте қайнасып, бірігіп-кірігіп кеткен шаруашылық қарым-қатынасының бұзылуына байланысты Қазақстанда экономикалық қиындықтар күшейді. 1991 жылдың қорытындысында қоғамдық өнім шығару соның алдындағы жылмен салыстырғанда 7,2%-ке, ұлттық табыс 10%-ке, еңбек өнімділігі 5,4%-ке төмендеді. Тұтыну, сауда саласындағы жағдай шиеленісе түсті. Жеке сауда тауар айналымының ерекше қысқаруы көлеңкелі экономиканың кеңінен өрістеуіне, халықтың тұрмыс дәрежесінің одан әрі төмендеуіне алып келді. Елде ақшаның құны түсіп кетті. Құны жоқ қағаз ақшаның көлемі 1991 жылы 1990 жылмен салыстырғанда 4,5 есе өсіп 8,7 миллиард сомға жетті, оның 3 миллиарды 1991 жылдың соңғы екі айында шығарылды. Республиканың мемлекеттік қарызы 7,8 миллиард сомға дейін өсті. 1991 жылы Қазақстандағы барлық кәспорындар мен ұжымдардың 11%-і шаруашылық жылын шығынмен аяқтады. Халық тұтынатын тауарлар азайды [6, 19 б.].
Өнеркәсіп тауарларына бағаның айтарлықтай қымбаттауы аграрлық сектордың жағдайын едәуір қиындатып жіберді. Соның салдарынан, егер 1991 жылы ауыл шаруашылық өнімдерін сатып алу бағасы 1,5-3 есеге дейін өссе, ауыл шаруашылығына қажетті механизм мен машиналарды сатып алу бағасы одан бірнеше есе асып түсті. Оның үстіне ауыл шаруашылық өнімдерін өндіру біраз төмендеді. Оған 1991 жылғы болған қуаңшылықтың үлкен зардабы тиді. Нәтижесінде жоспарланған астықтың тең жартысы ғана алынды, мал шаруашылығын жеммен қамтамасыз ету 60-65%-тен асқан жоқ. Соның салдарынан республикада ет, сүт, жұмыртқа сатып алу деңгейі төмендеді. Бірқатар облыстарда малдың саны азайды. 1991 жылы 1990 жылмен салыстырғанда ауыл шаруашылық өнімі 8%-ке, еңбек өнімділігі 11%-ке төмендеді. Мемлекетке небәрі 3,2 миллион тонна астық сатылып, бұл барлық жинаған астықтың тек 27%-ін ғана құрады. Колхоздар мен совхоздардың қаржы жағдайы нашарлап, экономикалық тиімсіз шаруашылықтардың саны 5 есеге дейін өсті.
Халық шаруашылығына жұмсалған қаржының барлық көлемі 1990 жылмен салыстырғанда 7%-ке азайды. Іске қосылуға тиісті 57 халық шаруашылығы объектілерінің тек 30-ы ғана бітіп, оның есесіне аяқталмаған құрылыстар саны 1,4 есеге көбейді. Оған жұмсалмай қалған қаржы 1991 жылдың аяғында 17миллиард сомға жетті. Транспорт бойынша 1990 жылмен салыстырғанда жолаушыларды тасу 8%-ке қысқарды. Шет елдерге бұрынғысынша шикізат, жартылай өңделген материалдарды шығару басым болды. Оның 60% қара және түсті еталлургия өнеркәсіп өнімдерін құрады [6, 23 б.]. есесіне республика басқа жерлерден бұрынғша машина жасау өнеркәсібіне қажетті жабдықтардың 250-ден астам түрлерін, 13% көлемінде халық тұтынатын тауарларды, сондай-ақ тамақ өнеркәсібіне керекті материалдар мен шикзатты алдырды.
Мұндай жағдай өзге республикаларда да орын алды. Осыған байланысты Кеңес Одағы елдерінде ұлттық толқулар күшейді. Сумгаиттегі, таулы Карабахтағы, Вильнюстегі, Ферғанадағы оқиғалар ұлттық мәселелерді шешудің ашқандай бағыт-бағдары жоқтығын айқындады. Кеңес басшылары ұлт мәселесінің байыбын терең түсінбеді, ұлтаралық қатынастар мен оны шешудің жолдарын нақты көрсетіп бере алмады. Сондықтан бірқатар ұлт республикалары одақтан бөлініп шығу, өздерінің егеменді мемлекет болуы жөніндегі талаптарын қойды. Міне, осының нәтижесінде 1988 жылдың қараша - 1989 жылдың мамыр айлары аралығында балтық жағалауындағы Эстония, Литва, Латвия республикалары өздерінің егемендігі туралы алғашқы құжаттарын қабылдады. Сөйтіп, олар КСРО құрамынан шығып, жеке тәуелсіз мемлекетке айналды. Осыдан кейін, көп кешікпей-ақ, яғни 1989-1990 жылдары егемендік туралы Декларацияны КСРО-ның басқа республикалары да қабылдады [2, 89 б.]
90-шы жылдардың басында ауыл шаруашылығы елеулі дағдарысты бастан кешірді. Оның басты себебі - ауыл шаруашылығы мен өнеркәсіп салалары өнімдерінің арасындағы үлкен алшақтық еді. Ауыл шаруашылығының терең дағдарысқа ұшырауына республикадағы колхоздар мен кеңшарларды жаппай және тез арада жекешелендіру науқанының үлкен зардабы тиді. Бұрын 600-ден астам астық өндіретін, 700-дей қой шаруашылығынмен шұғылданатын кеңшарлар мен колхоздар, 80-дей құс фабрикасы бар еді. Республика халқы жекешелендіру барысында өздерінің осы қолда барынан айырылып қалды. Бағадағы былық, бейберекеттік, жекешелендірудегі асығыстық пен науқаншылдық, қаржыландырудағы берекесіздік, басқарудың жоғарыдан төменге дейінгі жүйесін күйрету, материалдық-техникалық қамтамасыз етуді алыпсатарлыққа айналдыру және т.б. ауыл шаруашылығын күйретуге соқтырды. 1993 жылы кеңшарлардың басым көпшілігі жұмыскерлерге 6 айға дейін жалақы бере алмады. Ауыл шаруашылық өнімдерін өңдейтін, ұқсататын салаларда жаңа қуаттарды қосу, жаңа технологияны өндіріске енгізу, негізгі қорларды алмастыру сияқты жұмыстардың көлемі азайып кетті. Агроөнеркәсіп кешеніндегі жоғарыдағы айтылған және басқа да кемшіліктерді жоймай, салаға деген көзқарасты түбегейлі өзгертпей бүкіл реформаның жүзеге асуы мүмкін емес еді [35, 267 б.].
Егіншілік өнімдері азайып, егін егетін жер көлемі қысқарды. Жалпы ауыл шаруашылық өнімі 1992-1998 жылдары аралығында 55 пайызға қысқарған, астық өндіру 30 миллион тоннадан 12 миллион тоннаға азайған. Аграрлық сектордың басты саласы - мал шаруашылығы едәуір төмендеді.малдың саны азайып кетті. Мал мен құстың кемуі негізінен осы салаға деген көзқарастың нашарлауынан болды. Малға қажетті жем-шөп аз дайындалды. Жекешелендіру нәтижесінде жеке шаруаларға бөлініп берілген малдар сатылып кетті немесе ауыл тұрғындарына керекті тауарларға ауыстырылды. Егер 1991 жылы 9,8 млн. Бас ірі қара болса, 2002 жылы 4,4 млн. Бас қана қалды, тиісінше қой мен ешкі 35,7 млн. бастан, 10,4 млн. басқа дейін, жылқы 1,6 млн. бастан 1,0 млн. басқа дейін азайып кетті.
2000 жылдан басталған ауыл шаруашылығындағы тың серпіліс мал шаруашылығы саласының дамуынан да көрініс тапты. Мәселен, 2000-2002 жылдары ірі қара мал 8%-ке, қой басы 9%-ке, жылқы 1%-ке, құс өсіру 25%-ке артты. Қазір республикадағы мал басының 90%-тен астамы жеке шаруа қожалықтарының қолында жинақталған [90, 11 б.].
Қазақстан үкіметі соңғы жылдары ауыл шаруашылығы өндірісін ұлғайтуға бағытталған шараларды іске асыруда. Ауыл шаруашылығына 1996 жылғы бюджеттен 4,3 миллиард теңге, 1997 жылы 5,3 млрд. Теңге бөлінді. 1996 жылы Азия даму банкісі тарапынан Қазақстанға 100 миллион АҚШ доллары мөлшерінде несие бөлінді. Оның 50 млн. доллары 1997 жылы ауылшаруашылығына жұмсалды. Тек 1996 жылы егін және 100 мақта жинайтын шетелдік комбайындар сатып алынды. Мемлекет тарапынан ауыл шаруашылығына бөлінетін қаржы жылдан-жылға көбейіп отырды. 1999 жылы оған 9 млрд. теңге бөлінсе, 2000 жылы агроөнеркәсіп саласына 11 млрд. теңге жұмсалды.
Ауыл шаруашылық жүргізудің жаңа формалары қалыптасты. 2000 жылы республика көлемінде 96198 ауыл шаруашылығы құрылымы, оның ішінде 91471 шаруа қожалығы, 1781 өндірістік кооператив, 2886 шаруашылық серіктестігі және 60 жеке меншік кәсіпорын жұмыс істеді. Сөйтіп, 1999-2001 жылдар аралығында ауылда тиімді шаруашылық жүргізуге қабілетті меншік иелері қалыптаса бастады. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаев өзінің Жаңа кезең - жаңа экономика атты лекциясында атап көрсеткендей рынокқа берік бағдарланған фермерлер тобы пайда болды (Егемен Қазақстан. 16 желтоқсан 2004 ж.). ауыл шаруашылығында жүргізілген реформалардың нәтижесінде өндірілген өнімдердің 99 пайызы жеке меншік құрылымдарының үлесіне тиді. Мемлекет ауыл шаруашылығына салықты азайтты. Ауыл шаруашылыамяғы құрылымдарының бұрынғы қарыздарының барлығы жойылды. Басқа қарыздары 5-6 жылға ары қарай ұзартылды.
Қазір ауылдық жерлерде 25 мыңнан астам заңды тұлға бизнеспен айналысуға мүмкіндік алса, тек шаруа қожалықтарының саны ғана 170 мыңнан асты. Астық үшін айқас кезеңдері ұмытылды. Соңғы жылдары Қазақстан миллиард пұттан астам дәнді дақылдар өндіруге қол жеткізіп келеді. Кеңес заманында астықтың осындай мөлшерін өндіру үшін бүкіл одақ болып жұмыла кірісетін болса, қазір астықты аз шығын жұмсап-ақ жинап қамбаға құйып алатын болдық.
Ауыл шаруашылығын одан әрі дамытудың жаңа кезеңі 2002 жылдан басталды. Бұл 2005 жылға дейінгі уақытты қамтуға тиіс кезең аграрлық өндірістегі реформаны аяқтау, ауыл шаруашылық жерлеріне жеке меншікті енгізу және ауылдың әлеуметтік бейнесін жаңғырту мәселелерімен сабақтастырыла қарастырылған. Үкімет 202 жылдан бастап ауыл шаруашылығына қатысты үлкен жүйелі жұмыстарды жүргізе бастады. 2002 жылы маусымда мемлекеттік-аграрлық бағдарлама қабылданды. Ол 2003-2005 жылдарды қамтыды, бұл жылдары ауылды қолдау, өркендету жылдары деп аталды. Сөйтіп, аграрлық сектор мен ауыл адамдарының проблемаларын кешенді шешу үшін 2003-2005 жылдар ауыл жылдары деп жарияланды. 2002 жылы ауыл шаруашылығы салаларын қолдау мақсатында мемлекеттік бюджеттен 30 млрд, теңге қаржы бөлінді. 2003 жылдан бастап ауыл шаруашылығын және оған байланысты салаларды бюджеттік қаржыландыру елеулі түрде өсті. Мысалы, 2003 жылы 40 млрд. теңге қаржы бөлініп, оның 30 миллиарды аграрлық секторды дамытуға, 10 миллиарды ауылдың әлеуметтік мәселесіне, оның ішінде, денсаулық сақтау, білім беру салаларына, ауылды ауыз сумен қамтамасыз етуге жұмсалды. Ал 2004 жылы ауыл шаруашылығын дамытуға мемлекеттік бюджеттен 50 млрд., 2005 жылы 55 млрд. теңге бөлінді [63, 12-13 бб.].
Кейінгі жылдары қазақстан аграрлық секторды дамытуда айтарлықтай нәтижелерге жетті. Ауыл шаруашылығының жалпы өнімі 2002 жылмен салыстырғанда 2 есеге жуық өсті. Инвестициялар 3 еседен астам ұлғайды. Бұл аграрлық секторды мемлекеттің орасан қолдауы нәтижесінде мүмкін болды. Жоғарыда аталған ауылды қолдаудың үш жылдық бағдарламасы ел ішін дамытуға қуатты серпін берді. Қабылданған шаралар ауыл шаруашылығындағы тауар айналымының 4 есеге жуық жалпы өсіміне оң ықпал етсе, ол 4 миллиард АҚШ доллары мөлшерінен асып түсті [42, 9 б.].
Қазақстан астық өндірісінің жан басына шаққандағы көлемі мен үн экспорты бойынша әлемде бірінші орынға шықты. Соңғы он жылда ауыл шаруашылығы өнімдері өндірісінің көлемі 3 есе дерлік артты.
Қорытып айтқанда, еліміздің ауыл шаруашылығына жан-жақты көмек көрсету арқылы оның деңгейін көтеру, соның ішінде қазіргі кездегі егістік көлемін сақтау, одан алынатын өнімді өсіру, малдың санын тұрақтандыру ісін жүзеге асыру көзделген. Қазір ауылдық жерлерде Қазақстан халқының 43 проценті тұрып жатыр.
Тәуелсіз Қазақстанның алдына қойып отырған басты мақсаттарының бірі - адамдардың жақсы тұрмысын іс жүзінде қамтамасыз ететін қоғам орнату. Осы орайда әрбір адамға кәсіпкерлік еркіндік пен мүмкіндік туғызып, жоғары әлеуметтік мәртебеге жетуін қамтамасыз ету, зейнетақыны және жәрдемақыны арттыру бүгінгі күннің қажеттілігінен туындап отыр. Әлеуметтік саладағы басты міндеттер: ұлттық байлықты көбейту, халықтың тұрмыс-тіршілігіжөнінен дүние жүзіндегі озық дамыған елдермен арамыздағы артта қалушылық пен алшақтықты азайту, яғни технологиялық дамудағы және тұрмыс жағдайы деңгейіндегі айырмашылықты қысқарту.

1.2.Жекешелендірудің негізгі кезеңдері мен жүргізілген экономикалық реформалардың мәні

Мемлекеттік меншікті жекешелендірусіз нарықа нақты көшу мүмкін емес еді. Бүл қадам нарық субъектілерін қүру түрғысынан ғана емес, сонымен бірге халықтың бойында меншік иесі психологиясын қалыптастыру түрғысынан да маңызды. Сондықтан да республикада ауқымды жекешелендіру жүргізілді. Бүгінде оны өткізудің төрт кезеңін даралап айтуға болады. Алғашқы үшеуі мемлекет иелігінен алу мен жекешелендірудің ерекшелігімен байланысты болса, төртінші кезең мемлекеттік меншікті басқаруды жетілдіруге екпін түсуімен сипатталады.
Бірінші кезең. Мемлекет иелігінен алу мен жекешелендіру Заңын асыру үшін 1991-1992 жылдарға арналған Қазақ ССР-да мемлекет иелігінен алу мен жекешелендірудің бірінші бағдарламасы әзірленді, ол Қазақ ССР Президентінің қаулысымен (1991 жылғы 13 қыркүйектегі № 444) бекітілді. Бірінші кезеңде жекешелендіру бастамашылық сипатқа ие болды. Жекешелендіру туралы шешімді жекешелендіруге кәсіпорын үжымының өтінішінен кейін ғана мемлекеттік органдар қабылдады. Өте маңыздысы кәсіпорынды мемлекет иелігінен алу мен жекешелендіру түрін таңдау еңбек үжымына берілді. Кәсіпорынды мемлекет иелігінен алу мен жекешелендіру аукциондарда, конкурстарда, сондай-ақ жекешелендірілетін кәсіпорынның балансындағы өндірістік жэне элеуметтік инфрақүрылымды акционерлеру жэне еңбек үжымына өтеусіз беру арқылы жүрді. Бірінші кезеңде шағын жекешелендіру де жүрді және ол кейіннен өз дамуын басқа кезеңдерде тапты. Бірінші кезеңнің көлемі үлкен эсер қалдырады: 4771 объект жекешелендірілді, оның ішінде еңбек үжымының үжымдық меншігіне берілген 472 совхоз бар. Одан әрі мемлекеттік ауыл шаруашылығы кәсіпорындарын жекешелендіру арнайы заңмен ретке келтірілді. Республикада мемлкетік меншікті сату жөніндегі бірінші аукцион Орал қаласында 1991 жылы 4 қыркүйекте орын алды [13-1876.]. Оны Батыс Қазақстан аумақтық мемлекеттік мүлік жөніндегі комитет республикалық комитет өкілдерінің қатысуымен өткізді. Алты объектіден басқа аукционда аспаздық, кафе, түрмыстық қызметтер салоны сияқты үй-жайларын жалға беру қүқығы сатылды. Инфляция қарқынын жэне жекешелендіру үшін халық қаражатының болмауын ескере отырып Қазақстанда бірінші кезеңде жекешелендіруге қатысу үшін арнаулы толем қүралдарын - жекешелендіру купондары енгізілді. Бір купонның қүны сол кездегі рубльге пара-пар болды. Берілген купондардың саны еңбек стажымен айқындалды, ал біреудің асырауындағы адамдарға екі мыңнан купон таратып берілді [16]. Түрғын үйді сатып алудың тез қарқыны мен купондарға сатып алудың қарапайым механизмі аз уақыт ішінде түрғын үй рыногын қалыптастыруға жэне нарықтық қатынастарды дамытуға қажетті шартгар ретінде халық мобильдігін қамтамасыз етті. Бұдан эрі түрғын үйлерді сатып алудан басқа купон дар (осы мақсаттар үшін олар қазіргі уақытта да қолданылады) шағын жекешелендіру объектілерін жэне ауыл шаруашылығы объектілерін сатып алу кезінде қолданылды. Бірінші кезеңнің төңкерісті кезеңі адамадар психологиясының өзгеруі жэне олрдың жеке меншікке қатынасы, нарықтық экономикаға өту қажеттілігін түсінудегі өзгерістер болды. Бірак, бастамашылықы жекешелендірудің қарқыны мен қаржылық нэтижелері одан эрі жақсы болғанды қалады. Барлық үжымдар меншік иесіне айналғысы келмеді. Кәсіпорындардың жаңа иелерінен кэсіпорын қаржыландыруды талап етті, ал ұжымдарда қаражат болмады. Қазақстандағы жекешелендірудің бірінші кезеңі (1991-1992 жж.) сол уқытта орын алған үжымдық бастамаға бағытпен әзірленген меншікті қайта қүрудың қүралдарының мүмкіндігін шектеуді көрсетті.
Екінші кезең: жекешелендірудің инвестициялық купондармен жекешелендіру. 1993 жылдың наурызында қабылданған Қазақстан Республикасына мемлекет иелігінен алу мен жекешелендірудің 1993-1995 жылдарға арналған үлттық бағдарламасы (бүдан эрі - Бағдарлама) мемлекеттік меншіктің қайта құрылуының бағыты мен тэртібін анықтады. Нысананың ел экономикасындағы маңыздылығына, саласына, қызметкелердің санына, негізгі қорлардың қүнына сәйкес олар шағын, орта, жэне ірі кәсіпорындар топтарына бөлінетін болды. Заңнамаға өзгерістер енгізілді, оларға сәйкес үжымдық меншік жүйесі жойылды, жалдау туралы заң жэне кәсіпорындарды үжымдық сатып алу өз күштерін жойды. Бағдарлама мынадай негізгі бағыттарды көздеді: - шағын жекешелендіру (жүмыс істеушілердің саны 200-ге дейін болатын сауда, түрмыстық қызмет көрсету объектілерін жэне өнеркэсіптік кэсіпорындарды аукцондар мен конкурстар арқылы сату); - жаппай жекешелендіру (жұмыс істеушілердің саны 200-ден 5000-ға дейін болатын кэсіпорындар); - жеке жобалар бойынша жекешелендіру (жүмыс істеушілердің саны 5000-нан асатын кәсіпорындар); - агроөнеркэсіптік кешенді жекешелендіру. Мемлекеттік меншіктің барлық объектілері мынадай жіктестірілген екі топқа бөлінді: - мемлекет иелігінен алынатын жэне жекешелендіретін объектілер; жекешелендіруіне тиым салынған объектілер.
Екінші кезеңнің ерекшелігі - сондай-ақ жекешелендіруге қатысушылар үшін бірқатар жеңілдіктер мен ымыраға келушіліктерді сақтап қалғандығы. Мысалы, жекешелендірілген нысандар қызметкерлері шаруашылық серіктестіктеріне жалпы жүмыс істеушілер санының кемінде 50%-ін біріктіріп, сауда бэсекесіне қатысуға мүмкіндік алды, сату бағасының 10%-іне дейін жеңілдік жасалды [13-1906.].
Шағын жекешелендіру. Шағын жекешелендіру тауарлар мен қызметтің түтыну нарығы қамтамасыз ететін меншік иелерін қалыптастыруға бағытталды. Шағын жекшелендіу аукцнондар немесе конкурстар нысанында үзег асырылды. Шағын жекшелендіру жүргізілер алдында сауда жэне автокөлік бірлестіктері бірнеше дербес заңды түлғаларды құру мақсатында сегменттерге бөлінді.
Аукционға немесе конкурсқа жекешелендірілетін объекті қызметкерлерінің 50 пайызынан астамын біріктіретін шаруашылық серіктестігі қатысқан жағдайда, оларға сату бағасынан 10 пайызға дейін жеңілдік берілді. Шағын жекшелендіру шеңберінде 6037 объект жекешлендірілді. Астана қаласында шағын жекешелендіружүргізілгенге дейін 191 сауда объектісі болса, қазір 1978, 11 дэріхананың орнына - 110,20 мемлкететтік шаштараздың орнна - 55, жекешелендірілген 51 қоғамдық тамақтану объектілерінің орны 597 мейрамхана, дэмхана, бистролар жүмыс істеуде (қазіргі уақытта жүмыс істеп түрған объектілер бойынша деректер Астана қаласының Экономика, сауда жэне кәсіпкерлік департаментімен үсынылған). Шағын жекшелендіру шеңберінде мемлекеттік меншік объектілерін жекешелендірудің өзіндік ерекшеліктері болды. Мысалы сатып алушы сатып алған мемлекеттік мүлік үшін төленетін соманың 50 процентін ақшалай қаражатпен, ал 50 процентін жекешелендірудің бірінші кезеңінде тек түрғын үйді сатып алуға пайдаланылған тұрғын үй купондарымен төлей алды. Жинақ банкінің бөлімшелері арқылы жүзеге асырылатын түрғын үй купондарын еркін сатып алу-сату енгізілді [2-1536.].
Кәсіпорындарды акционерлеу - жаппай жекешелендіру мен жеке жобалар бойынша жекешелендірудің алдын ала сатысы болды. Қазақстан Республикасының Үкіметі бастамашы болған кэсіпорындарды акционерлеу жаппай жекешелендіру жэне жеке жобалар бойынша жекешелендіру шеңберінде жекешелендірудің алдын ала сатысы болды. 1993-1995 жылдар кезеңінде 2 мыңға жуық кәсіпорын акционерлік қоғам болып қайта қүрылды. Еңбек үжымдарына жарғылық капиталдың мөлшерінің 10 пайызын артықшылықты акциялар түрінде мемлекеттен отеусіз алу кұкығы берілді. Акционерлеу аяқталғаннан кейін акционерлік қоғамдардың мемлекеттік пакеттері бірінші жағдайда - холдингтердге берілді, екіншісінде - купондық сауда-саттыққа шығарылды, үшіншісінде - ақшалай аукциондарда сатылды. Жаппай жекешелендіру үрдісінде бүрын-соңды болмаған инвестициялық жекешелендіру қорлары қүрылды. Жаппай жекешелендіруге дайындық барысында Чехия, Ресей және басқа да елдердің тэжірибелері зерттелді. Дүниежүзілік банк оңтайлы деп үсынған еліміздің халқына инвестициялық жекешелендіру купондарын беру механизмі жаппай жекешелендіру жүргізу кезінде қоданылды. Қорларды ҚР жеке жэне мемлекеттік емес заңды түлғалары қүрды. 169 Қор лицензия алды. Әрбір азаматтың Қорды еркін түрде таңдау және инвестициялық жекешелендіру қорларына орналастыру қүқығы болды. Жинақ банкінің бөлімшелері азаматтардың тапсырмалары бойынша купондардың белгілі бір санын олар көрсеткен Қорға берді. Осылайша жаппай жекешелендіруге 11 миллионная астам адам қатысты, бүл республика халқының 67 проценті. Купондық жекешелендіру кезеңі ішінде 1707 акционерлік қоғамның 172,53 миллион дана акциясы сауда-саттыққа шығарылды. Купондық сауда-саттыққа шығарылған акционерлік қоғамдар акцияларының жалпы санының 1529 АҚ акцияларының мемлекеттік пакеттер толығымен сатылды, бүл сауда-саттықа шығарылғандардың 89,57 процентін қүрады [16-856.]. Осы кезеңде ерекше әлеуметтік маңызы бар өнім шығаратын немесе жүмыстарды атқаратын, сондай-ақ энергетика, металлургия, көлік, телекоммуникацияда мемлекеттің табиғи монополиясы болып табылатын ірі объектілер мен кәсіпорындарды жэне ірі әмбебап дүкендерді жеке жобалар бойынша жекешелендіру басталды. Жеке жобалар бойынша жекешелендіру Қазақстан Республикасының заңнамалық актілерінің талаптарына сәйкес жүргізілді жэне мынадай әдістермен жүзеге асырылды: - белгілі бір инвесторға келісілген шарттар негізінде сату; - аукциондар немесе конкурстар арқылы өткізу; - басқару келісім-шартын жасасу. Жеке жобалар бойынша жекешелендіру шеңберінде осы кезеңде бес кәсіпорын сатылды: Қарметкомбинат, Павлодар алюминий зауыты, Алматы темекі комбинаты, Казхром кәсіпорны, Шымкент кондитерлік фабрикасы. Бүл бюджеттік түсімдер қүрылымын жай ғана реофрмалау емес еді. Ең алдымен, Қазақстандықтардың күнділкті өміріне жеке меншіктің енгізлуі болды, бірінші кезекте, қоғамдық сананың реформасы болды.
Біртіндеп ақшаға сату үрдісінің динамикасы теңестірілді. Сонымен қатар қалыпты нарықтық бағаға жетуге тек 1997 жылы ғана қол жетті. 1996-1997 жылдары жекешелендіруден түскен түсімдердің озі бюджеттің кіріс бөлігінің 20-30%-не жуығын қүрады [13-1936.].
Екінші кезеңнің аяғында ерекше экономкиалық жэне әлеуметтік маңызы бар ірі кәсіпорындарды жекелеген жобалар бойынша жекешелендіру басталды. Мысалы, реформаларға жаңа, сапалық жағынан басқаша қүрамдағы шетелдік капиталдың әлеуеті енгізілді. Сол кезеңде Қазақстанға жекешелендіруді одан эрі жүргізу үшін шетелдік қолма-қол капиталдың жэне шетел капиталымен жүмыс істейтін кэсіпорындар қүрудың қажеттігі түсінікті болды. Бастапқыда шетел инвесторларына тек жекелеген ірі кэсіпорындарды ғана сату жоспарланған. Мүның өзі көптеген кәсіпорындардың тоқтап қалу жэне шын мәнісінде банкротқа үшырау қаупіне тап болган кезінде, республика кәсіпорындарын осы күрделі жагдайдан шыгарудың қажеттігінен туындаган еді.
Сол кезеңде (1993-1995 жылдары) жекелеген жобалар бойынша бірінші болып Алматы темекі комбинаты мен Шымкент кондитер фабрикасы сатылды. Алматы темекі фабрикасы үшін американдық Рһіlір Моггіs компаниясы 100 млн. астам доллар төледі, сондай-ақ инвестор өндіріске 240 млн. АҚШ долларын салуга міндеттенді [13-1946.], бірден өзінің әлеуметтік багдарламасын жүзеге асыра бастады: еңбек үжымының жалақысын көбейтті, жаңа қызметшілер үшін жаңа түргын үйлер сатып алуга кірісті, басқа да бірқатар жеңілдіктерді енгізді. Ал шетелдік компания келгенге дейін фабрика қиын жагдайда болды, шикізаттарды, материалдар мен қосалқы болшектерді сатып алуга қаржы жетпеді. Адамдарга еңбекақы төленбеді. Бүл алгашқы табыс және инвестордан бюджетке келіп түскен ірі көлемдегі алгашқы сома болды.
Сол уақытта Қазақстандық индустрияның алыбы Қарметкомбинат қиын жагдайда қалды. 1995 жылы Қарметкомбинат домна пештерін сондіру алдында болды, кокстың қоры өте аз, эрі оны сатып алуга қаражат болмады. Жүмысшыларга көптеген айлар бойы жалақы төленбеді. Кәсіпорындагы тонаулар үлкен мөлшерлерге жетті. Комбинаттың электр энергиясы мен көлік үшін толенбеген орасан зор қарызы болды, жагдай банкротқа үшыраудың аз-ақ алдында түрды. Бүл жағдайда кэсіпорынды ірі жеке инвестициялар ғана қүтқара алатын еді. Сондықтан да комбинат сатылды. Жаңа меншік иелері бірден жалақы бойынша қарыздарды төледі, кері талаптар бойынша төлемдер жүргізді. Жаңа меншік иелерінің сегіз жылғы қызметінде Қарметкомбинаттағы инвестицияның жалпы сомасы 521 миллион АҚШ долларын қүрады. Қысқа мерзімде домна пештеріне алюминий жалату цехы енгізілді. Сегіз жылдық кезеңде Еуразия онеркэсіитік қауымдастығы тау-кен өндіру жэне металлургия саласы кэсіпорындарындағы дағдарыстан сәтті шықты, олардың жұмыстарын түрақтандырды және әлемдік рыноктағы позициясын қалпына келтірді. Жекешелендіруден кейін Еуразия өнеркәсіптік қауымдастығына кірген кәсіпорындарды қаржылық түрғыдан сауықтыру жэне оңалту үшін 290 миллион АҚШ доллары салынды [13-1986.]. Ал өндірісті дамыту үшін өткен жылдары барлығы тоғыз жүз миллионнан астам АҚШ долллары инвестицияланды, бүл жаңа өндірістік қуаттарды қүруға мүмкіндік берді. Соның ішінде, жаңа астананы дамыту үшін 48 миллион АҚШ долларын салды. 1995 жылы Жезқазғантүстімет АТ АҚ банкроттықтың алдында болды, оның 170 миллион АҚШ доллары сомасында қарызы, оның ішінде жалақы бойынша 10 миллион АҚШ долларын инвестициялады [13-1986.]. Келесі жылы компания акциясын сатып алу тендерінде оған Самсунг корпорациясы иелік етті. Ол қарыздардың бәрімен есеп айырысып, ірі инвестиция салды. Осы жылдары өндіріс көлемі төрт жүз мың тоннаға дейін өсті, бүл комбинат тарихындағы рекорд болды.
Алайда жекешелендіру барысында әуел бастан-ақ сенімді инвесторды тартуға эрдайым қол жете берген жоқ. Мысалы, 1995 жылы Балхашмыс акционерлік қоғамы КАМ Финанс СА компаниясына сатылды; бірақ, кейінде кәсіпорынға қатысты инвестициялық міндеттемелердің орындалмауынан келісім шартты бүзуға тура келді [16-1246.]. Тек 1997 жылы Самсунг компаниясы Балхашмыс акционерлік қоғамы кәсіпорындарының мүліктік кешенін сатып алғаннан кейін барып, бүл жағдай түзелді. Қазіргі уақытта түсті металлургия кәсіпорындары блогын біріктірген Қазақмыс корпорациясы республикадағы ең пайдалы ірі өндіріс орындарының бірі болып саналады.
1991 жылдан бастап жүргізілген ауыр жүмыстар мен шетелдік инвесторларды тартудың барлығы алғашқы жемістерін бере бастады. Мысалы, 1995 жылы жалпы ішкі өнім көлемі 992,5 млрд. теңгені қүрады, ал өнеркәсіп өндірісі 13,6% өсті, соның ішінде қара металлургияда 17,4%, түсті металлургияда 1,9% ұлғайды. Бүл кәсіпорындарда еңбекақы 16-18 мың теңге болып, республика бойынша орташа деңгейден 3 есе артты [13-2006.].
Агроөнеркәсіптік кешенді жекешелендіру. Агроөнеркәсіп кешенінде мемлекет иелегінен алу және жекешелендіру мемлекеттік ауыл шаруашылығы кэсіпорындарын жэне совхоздарды фермерлік және шаруа қожалықтарына, ауыл шаруашылығы кооперативтеріне, шағын кәсіпорындар мен олардың қауымдастықтарына қайта қүру жолымен жүзеге асырылды. Бұдан басқа ашық жэне жабық типтегі акционерлік қоғамдар қүрылды. Мемлекеттік мүлік конкурстарда немесе аукциондарда сатылды. Ауыл шаруашылығы кәсіпорындары мүліктерінің қүны 75 процентке дейін тұрғын үй жекешелендіру купондарымен төленді. 1993 жылдан 1995 жылға дейін республикада 1490 мемлекеттік ауыл шаруашылығы кэсіпорны, яғни агроөнеркәсіптік кешеннің мемлекеттік кэсіпорындарының жалпы санының 70,2% жекешлендірілді. Агроөнеркэсіптік кешен жүйесінде 13 холдингтік типтегі мемлекеттік акционерлік компания қайта құрылды [17]. Осы кезеңнің маңызды бағыты мемлекеттік меншік объектілерін басқару және жекешелендірудің бірыңғай жүйесін қүру болды. Жергілікті экімшілікке бағынатын басқару жэне жекешелендіру жөніндегі органдар таратылды. Облыстарда мемлекеттік меншік объектілерін қайта қүру мен жекешелендіруді Мемлекеттік мүлік комитетінің аумақтық органдары жүзеге асыратын болды. Бүл ретте аумақтық органдардың төрағалары облыс әкімдерінің (экімшілік басшыларының) орынбасары мәртебесіне ие болды. Осы шаралар екінші және үшінші кезеңде мемлекеттік меншікті қысқа мерзім ішінде жэне бірыңғай сценарий бойынша жекешелендіруге мүмкіндік берді.
Үшінші кезең: ақшалай жекешелендіру. 1996 жылдың ақпанында 1996- 1998 жылдарға арналған Қазақстан Республикасының мемлекеттік меншікті жекешелендіру мен қайта қүрылымдау бағдарламасы бекітілді, оның негізгі мақсаты негізінен жекешелендіру процесін аяқтау арқылы Республика экономикасында жеке меншік секторға қол жеткізу жэне басым болуын бекіту болып табылды. Бағдарламаны іске асыру кезінде тек жекешелендірудің нарықтық, бәсекелес түрін қолдану негізінде жекешелендіруді жүргізудің ашықтығы мен жариялылығы қағидаттары сақталды.
Бүл кезеңде мемлекеттік меншіктің кез келген жекешелендірілуі тек ақша қаражатына ғана асырылды.
Үшінші кезеңнің ерекшелігі (1996-1998 жылдар) жекешелендіру мен қайта күрылымдаудың секторлық бағдарламаларына кошу болды, олар қол жеткізген нәтижелер мен уәкілетті органдардың үсыныстарының негізінде жасалды. Секторлық бағдарламаларды Қазақстан Республикасының Үкіметі бекітті және мүнай-газ кәсіпорындары мен көлік-коммуникациялық кешендерді, онеркэсіп, денсаулық сақтау, білім, ғылым, мәдениет жэне спорт кешендерін жекешелендіру процесін жандандыруды көздеді. Көрсетілген салалардың эрқайсысы бойынша Қазақстан Республикасының мүдделі орталық жэне жергілікті атқарушы органдарының ұсыныстарын ескере жэне білікті кеңесшілерді тарта отырып жеке жобалар бойынша артықшылықты жекешелендірудің әрбір объектісі бойынша арнайы бағдарлама эзірленді.
Үкімет назарын ірі кәсіпорындарды жекешелендіру мен жекешелендіруден түсетін кірістерді көбейтуге аударылды, оған бәсекелес тендрлерді жүргізу, сай келетін стратегиялық инвесторларды анықтау және кәсіпорындар тиімділігін арттыру арқылы қол жеткізілді.
Осындай кәсіпорындар арасында Павлодар алюминий зауыты, Қазхром кәсіпорны, магистралды газ қүбырлары, мүнай өңдеу зауыты болды.
Үкімет экономиканың стратегиялық салаларының объектілерін жекешелендіруге бастамашылық жасады. Мысалы, 1997 жылы мүнай газ саласында Маңғыстаумүнайгаз ААҚ акцияларының 60% мемпакетін жэне Ақтөбемұнайгаз ААҚ акцияларының 60% мемлекеттік пакетін сатып алу- сату шартына қол қойылды. Ашық инвестициялық тендрлердің жеңімпаздары тиісінше кәсіпорындардың негізгі өндірісіне 4 миллиард АҚШ доллларын инвестициялау міндеттемесін алғаи Централ Азия Петролеум индонезиялық компаниясы мен Қытай үлттык мүнай-газ компаниясы болды [6-636.].
жылдың ішінде Үкіметтің араласуымен 889 акционерлік қоғам мен жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің мемлекеттік акциялар пакеті мен мемлекеттік үлесі, сондай-ақ 3526 әлеуметтік сала нысандары, жылжымайтын мүліктері сатылды, жекелеген жобалар бойынша 27 нысан жекешелендірілді. Осы жылы бюджетке барлығы 31,2 млрд. теңге келіп түсті [18].
жыл жекешелендіруді, әсіресе, энергетика жэне өндіру салаларында жеделдете жүргізу жылы болды. Бірқатар салаларда бүл үрдіс аяқталды. 1997 жылы барлығы 5641 қозғалмайтын мүлік объектілері, 608 кәсіпорын акцияларының мемлекеттік пакеті жекешелендіріліп, денсаулық сақтау, білім беру мен мәдениет салаларының нысандары мемлекет иелігінен алынды жекешелендірудің сатылған жэне сатып алынған нысандарынан түскен қржы сомасы 54,5 млрд. теңге болды.
жылдың аяғына дейін 2615 акционерлік қоғам мен шаруашылық серіктестік жекешелендірілді, ол қүрылған акционерлік қоғамдар мен шаруашылық серіктестіктердің жалпы санының 51,8%-ін қүрады. Бүдан басқа, әлеуметтік саланың 2905 объектісі жекешлендірілді.
Тек 1997 жылы секторлық бағдарламаларды іске асыру шеңберінде элеуметтік саланың 1946 объектісі, соның ішінде жекешелендіруге жататын 67,7% денсаулық сақтау объектісі, 57,7-білім, 49,8%-мәдениет, 66,7%-туризм жэне спорт объектісі сатылды [19].
Қарастырылып отырған кезеңде жеке жобалар бойынша 93 кәсіпорын жекешелендірілді, ол шамамен барлық өндірістік күштердің 80%-н қүрады жэне экономиканың салалары бөлігінде мынадай түрде көрінеді.
Экономика салалары
Жеке жобалар бойынша сатылғаны

Барлығы
Оның ішінде шетел инвесторларына
Мұнай-газ
23
5
Энергетика
19
17
Металлургия, тау-кен
41
29
жэне машина жасау

кешені

Көлік жэне байланыс,
10
5
экономиканың басқа

Салалары

56 кэсіпорын шетел инвесторларына сатылды. Жақсы инвестициялық климаты бар ел беделі Қазақстанға АҚШ, Англия, Корея, Швейцария, Бельгия, Гибралтар, Индонезия, Канада, Германия, КНР, Ресейден инвесторларды тартты [20-153.].
Жекешелендірудің үшінші кезеңінде мүлікті өткізудің негізгі екі түрі - шығарып сату (аукцион, тендер) ментікелей жөнелтіп сату болды. Екіншісі тек бүрындары жалға алынған немесе сенімді басқаруға берілген нысандарға арналды.
Келісім шарт бойынша сенімді басқаруға берілген 66 кәсіпорыннан кейінде 26 кәсіпорын (соның ішінде түсті жэне қара металлургиялық ірі кәсіпорындар) компания басқарушыларына сатылды.
Әуелгіде белгіленген жоғары котеріңкі өнімдер эрдайым күткен нәтижеге жеткізе берген жоқ. Мысалы, үзаққа созылған келіссөздер барысында Қазақтелеком компаниясының акциялар пакетінің 100%-тік, бағасы 2-3 млрд. АҚШ долларынан 60 млн. АҚШ долларына дейінгі аукымда өзгеріп түрды. Башеоо компаниясының 100 млн. АҚШ долларына сатылатын акцияларының 40%-і ғана сатылғаны соның қорытындысы болды [13-2026.]. Алайда инвестициялық міндеттемелердің орындалмауы кейінде сатып алушыны пакетті енді отандық инвесторға сату қажеттігіне мәжбүр етті.
Үшінші кезеңнің барысында іс жүзінде жүмыс істеп түрған электр энергиясының станциялары түгел жекешелендірілді. Дэл осы жекешелендірудің шеңберінде 1997 жылы Шығыс Қазақстан облысының елді мекендері өнеркэсіп орындарын энергиямен қамтамасыз етудегі дағдарысты жағдайды түзетілді. Атап айтқанда, американдық АЕS Sиntree Роwег компаниясына төрт жылу-энергетика орталығының (Семей, Өскемен, Согра жэне Лениногор) сатылуы мен екі ГРЭС-тің (Шульба, Өскемен) концессияға берілуі төніп келген аймақтық энергетикалық дағдарыстан қүтқарды.
1997 жылдан бастап мүнай саласында жекешелендіру үрдісі қарқындап осе түсті. Мүндай нысандарды бағалау үрдісі айтарлықтай күрделі болып, эртүрлі ведомстволар мамандарының күш салуын талап еткендіктен, Қазақстан Республикасы Үкіметіне салааралық комиссия қүру тапсырылды. 1997 жылы тендер жеңімпаздары - индонезиялық Централ Азия Петролеум компанияларымен жэне Қытай үлттық мүнай-газ компанияларымен арада - Маңғыстаумүнайгаз және Ақтөбемүнайгаз ашық акционерлік қоғамдарының мүнай-газ салаларындағы ірі нысандарды сату жөніндегі келісім шарттарға қол қойылды [21-886.].
Банкрот болу фактісінің болуына қарамастан ірі кәсіпорындарды жекешелендіру экономиканы ырықтандыру процесін қайтымсыз етті. Жекешелендіру процесінде шетел капиталының қатысуы, отандық кәсіпорындарды басқаруда шетел тәжірибесін пайдалану, алдыңғы қатарлы технологияларды игеру тікелей шетел инвесторларын тарту жоніндегі стратегияның дүрыстығын растады.
Екінші жэне үшінші кезеңдерде барлығы 94 ірі кәсіпорын жекшелендірілді, соның ішінде 57-сі шетелдік инвесторлардың иелігіне берілді [13-2046.]. Ірі кәсіпорындарды сенімгерлік басқаруға беру жэне кейіннен оларды жеке жобалар бойынша сату жэне жеке мемлекеттік капиталы бар Қазақстанның жаңа өнеркэсіптік компанияларын қүрды. Бүл компаниялар қазіргі уақытта халықаралық нарықтарда өз орнын тапты, бұл жүз мыңдаған
адамдарды жүмыс орнымен қамтамасыз етуге жэне айтарлықтай ел экономикасын нығайтуға мүмкіндік берді.
Төртінші кезең: мемлекеттік меншікті басқару. Төртінші кезең (1999 жылдан қазіргі уақытқа дейін) мемлекеттік меншікті басару жэне билік ету мәселелерінде мемлекеттік басқару деңгейлері арасында өкілеттіктерді бөлу жөніндегі жаңа көзқарастармен сипатталады. Осы кезеңнің басты сэті мемлекеттік меншікті республикалық жэне коммуналдық меншікке бөлу болып табылады. Жергілікті мемлекеттік басқаруды нығайтудың, аймақтардың қаржылық және экономикалық дербестігін қамтамасыз етудің нақты шаралары болып облыстардың, Астана жэне Алматы қалаларының әкімдеріне коммуналдық меншіктің объектілерін жекешелендіру шешімін қабылдау жэне жүзеге асыру құқығын беру боды.
жылы коммуналдық меншікке 953 ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.