Ауа температурасының тәуліктік және жылдық жүрісі

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 38 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Ғылым және Білім Министірлігі

Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті

Қорғауға жіберілді
_______________ Кафедра меңгерушісі _______________ Д.К.Джусупбеков

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: СОЛТҮСТІК ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ЖАЗ МЕЗГІЛІНДЕГІ АУА ТЕМПЕРАТУРАСЫНЫҢ ТАРАЛУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

мамандығы 050610 - Гидрометеорология

Орындаған Нұрлыбаева Ә.Н.

Ғылыми жетекшісі
аға оқытушы Жексенбаева Ә.К.

Нормаконтролер Ауғанбаева А.К.

Алматы 2012

Мазмұны

Кіріспе
3

1. Әдебиеттерге шолу
4
2. Станциялардың физико-географиялық және климаттық сипаттамалары
19
2.1 Петропавл станциясы
19
2.2 Қостанай станциясы
19
2.3 Көкшетау станциясы
21
2.4 Астана станциясы
22
2.5 Павлодар станциясы
23
3. Солтүстік Қазақстандағы жазғы мезгілдегі ауа температурасының таралуының климаттық ерекшеліктері
25

3.1 Ауа температурасының уақыттық жүрісін талдау
25
3.2 Ауа температурасының статистикалық сипаттамаларын есептеу
35
Қорытынды
39
Қолданылған әдебиеттер тізімі
40

Кіріспе

XX ғасырдың 60 жылдарында өнеркәсіп пен энергетика саласының одан әрі дамуының салдарынан болашақта ерекше жаһандық климатта өзгерістер болады деген ұсыныстар айтылған болатын. Мұндай өзгерістер адам қызметінің шаруашылығында елеулі орын алды. Сондықтан алдағы уақытта оларды есепке алып, болашақта экономикалық дамуды жоспарлағанда болжам нәтижелерін қолданған дұрыс.
Климаттың ең маңызды сипаттамасы - ауа температурасы болып табылады. Сондықтан температура режимін талдауда негізгі талап болып антропогендік әсерден болатын жаһандық жылынудың климаттық өзгеруін зерттеу болып табылады.
Ауа температурасының кеңістіктік таралуы негізінен радиациялық факторлар мен жер бедері ерекшеліктерімен анықталады. Жылу режиміне тән жалпы ерекшелік - жыл ішінде және тәулік ішінде температура тербелісінің үлкен болуы. Жалпы алғанда табиғи процесстер климаттың тербелісін тудырса, ал оның өзгеруінің негізінде атмосфераның мөлдірлігінің өзгеруі мен парниктік газдардың мөлшерінің артуы жатыр. Климаттың өзгеруі күрделі халықаралық мәселе болып табылады және қоршаған ортаға қауіп төндіруде. Климаттың өзгеруі бойынша Мемлекетаралық эксперттер Бөлімі (КӨМЭБ) құрамына кіретін көптеген елдердің мамандары, қазіргі кезде адамзат әрекетінің жаһандық климатқа әсері өте зор екенін дәлелдеген. КӨМЭБ соңғы (2001 ж.) баяндамасы бойынша адамзат әрекеті салдарынан жауын-шашындардың құрамы мен сипаты өзгерді, әлемдік мұхит деңгейі көтерілді және полярлық емес мұздықтардың ауданы азая бастады, шөлейттенген аймақтар ұлғая бастады. Бұл өзгерістер негізінен атмосферада парниктік газдар концентрациясының артуымен түсіндіріледі. Көміртегі қостотығының (CO2) атмосферадағы концентрациясы қазіргі кезеңмен салыстырғанда 2001 жылы 1,5-2,5 есеге артады деп КӨМЭБ қорытынды жасады.
Зерттеу объектісі Петропавл, Көкшетау, Қостанай, Астана, Павлодар станцияларының жаз айларындағы ауа температурасы болып табылады. Мақсатқа жету үшін 1972-2001ж.ж аралығындағы ауа температурасының мәндері пайдаланылып, ауа температурасының уақыттық жүрісі, ауа температурасының статистикалық сипаттамалары есептелді.

1. Әдебиеттерге шолу

Ауа да барлық дене сияқты температурасы болады. Ауа температурасы атмосфераның әр нүктесінде әр түрлі болады және уақыт бойынша өзгеріп отырады. Яғни, ауа температурасы дегеніміз ауаның жылулық режимін сипаттайтын шама. Биіктеген сайын температура әр қабат сайын және әр түрлі себептермен өзгеріп отырады. Мысал ретінде 10-15 км - ге дейін ауа температурасы төмендейді, одан 50-60 км аралығында өседі, одан кейінгі биіктіктерде қайтадан төмендейді.
Ауа температурасын, сонымен қатар топырақ температурасын, су температурасын Халықаралық температура шкаласы және Цельсия шкаласы арқылы өлшеу қабылданған. Цельсий шкаласының нөлі мұздың еру температурасына сәйкес келеді, ал 100 градус - судың қайнау температурасына сәйкес келеді.
Ауаның жылу режимі деп температураның ауада таралу және өзгеру сипатын айтады. Ауаның жылу режимі ең алдымен оның қоршаған ортамен,яғни үстіңгі әрекет ету қабаты мен ғарыш кеңістігімен жылу айырбасуымен анықталады.
Үстіңгі қабаттарын санамағанда атмосфера күн энергияның салыстырмалы түрде аз сіңіреді. Жекелеп қарасақ, тікелей күннің көзімен трапосфера шамалы ғана қыздырылады. Атмосфераның төменгі қабаттарының қыздырылуының негізгі қайнар көзі оның үстіңгі әрекет ету қабатынан алынатын жылу болып табылады. Күндізгі уақытта радиацияның келуі сәулеленуден басымырақ болған кезде үстіңгі әрекет ету қабатынан алынатын жылу болып табылады. Күндізгі уақытта радиацияның келуі сәулеленуден басымырақ болған кезде үстіңгі іскер қабаты қыздырылып,ол ауадан жылырақ болады. Бұл жағдайда ауа өз жылуын топыраққа беріп,нәтижесінде өзі салқындайды. Үстіңгі әрекет ету қабат пен атмосфераның арасында, сонымен қатар атмосфераның өзіндегі жылу алмасу келесі процестердің көмегімен іске асады.
1) Молекулалық жылуөткізгіштік. Үстіңгі әрекет ету қабатпен шектесуші ауа онымен молекулярлы жылуөткізгіштіктің көмегімен жылу алмасады. Алайда қозғалыссыз тұрған ауаның молекулалары жылуөткізгіштік коеффициенті салыстырмалы түрде аз болғандықтан,басқаларымен салыстығанда жылу алмасудың бұл түрі де аз болып саналады.
2) Турбуленттік араласу. Атмосфералық ауа ылғи да қозғалыста болады. Оның шағын жекелеген бөлшектерінің, көлемдерінің, құйындарының қозғалыстары реттелмегенб бейберекет сипатта болады. Осындай қозғалысты турбулентті араласу немесе қысқаша айтқанда, турбуленттік деп атайды. Турбуленттілік көптеген атмосфералық процестерге, соның ішінде жылу алмасуға да көп әсерін тигізеді. Атмосфераның турбулентті араласуының нәтижесінде оның көбірек жылынған қабаттарынан кемірек жылынған қабаттарына қарқынды жылу тасымалдау пайда болады. Турбулентті араласу көмегімен болатын жердің үстіңгі беті мен атмосфераның арасындағы жылу алмасу ауаның молекулярлы жылуөткізгіштік есебінен болатын жылу алмасуға қарағанда анағұрлым қарқындырақ болады. Осылай, жазды күні түскі уақытта құрлық бетіндегі жылудың турбулентті легі градиенттің бірдей температурасы кезінде молекулярлыдан шамамен 10 000 есе көп болады. Жекелеген жағдайларда оның молекулярлы жылу өткізгіштен айырмашылығы көбірек болуы мүмкін. Үстіңгі шектесетін беті мен ауаның арасындағы температураның үлкен айырмашылығы кезінде жылулық конвекция пайда болады.
3) Жылулық конвекция. Жылулық конвекция деп атмосфераның төменгі қабатының қатты қызуының нәтижесінде пайда болатын ауаның жекелеген бөлшектерінің вертикальді бағыттағы реттелген тасымалдануы (температураның вертикальді градиенті 10 ºС100 метрден едәуір жоғары). Ауаның жеңіл жылынған бөлшектері жоғары көтеріледі. Жылулық конвекция бастапқыда жекелеген ауаның көлемдерінің, құйындардың қозғалысы ретінде пайда болып, кейіннен олар бірте-бірте бірігіп, қуатты өрлеп келе жатқан лекті құрайды. Ауа бөлшектерінің араласуы кезінде атмосфераның көбірек жылынған бөліктерінен азырақ жылынған бөліктеріне жылудың тасымалдануы пайда болады. Конвективтік жылу тасымалдау қолайлы жағдайларда тропосфераның вертикальді бойындағы маңызды көлемдегі бөлігін қамти алады.
4) Радиациялық жылутасымалдау. Құрлықтан атмосфераға жылудың тасымалдануы кезінде біршама маңызды рөлді атмосфераның төменгі қабаттары сіңіріп алатын құрлықтың үстіңгі іскер қабатынан ұзын толқынды радиацияның сәулеленуі атқарады. Соңғылары жылынып, осындай жолмен жүйелі түрде жоғары жатқан қабаттарға жылуды тасымалдайды. Үстіңгі қабаттың салқындауы кезінде жылудың радиациялық легі атмосфераның жоғары жатқан қабаттарынан төменге қарай бағытталады. Құрлық бетінде мұндай лек ең алдымен түнгі уақытта, яғни турбуленттілік бірден азайып, жылулық конвекция мүлдем жоқ болған кезде байқалады.
5) Үстіңгі әрекет ету қабаттың судың булануы және атмосферадағы су буының кейінгі конденсациясы (сублимациясы). Конденсация кезінде жылу бөлінеді, кейіннен ол қоршаған ауаның жылынуына жұмсалады.
Үстіңгі әрекет қабат пен атмосфераның арасындағы жылу алмасудың жоғарыда аталып өтілген бес процестің ішінде негізгі рөлді турбулентті араласу мен жылулық конвекция атқарады. Белгілі бір жерде температура, сонымен қатар адвекция кезінде, яғни ауаның горизонтальді түрде ауысуы әсерінен ауысуы мүмкін. Жылу адвекциясы кезінде бұл жерге оған дейін болған ауаға қарағанда температурасы едәуір жоғары ауа келіп алмастырады, ал суық адвекциясы кезінде - керісінше температурасы едәуір төмен ауамен алмасады. Жылу адвекциясы тропосферадағы ғана емес, сонымен қатар стратосферадағы жергілікті атмосфера өзгеруінің негізгі факторы болып есептеледі. [1]
Сонымен қатар ауа температурасы адвекция, яғни басқа ауа массасының горизонталь бағытта басып кіруі арқасында да өзгереді. Келген ауа массасының температурасы жоғары болса, оны жылы адвекция, ал төмен болса - салқын адвекция дейді.[2]
Ауа температурасының тәуліктік және жылдық жүрісі
Ауа температурасының тәуліктік жүрісі құрлықтың үстіңгі әрекет ету қабатының сәйкес температурасының ағым барысымен анықталады. Ауаның жылынуы мен салқындауы құрлықтың үстіңгі әрекет ету қабатының термиялық тәртібіне байланысты. Осы үстіңгі қабатпен сіңірілген жылу топырақ немесе суаттың тереңдігіне жартылай таратылады, ал қалған бөлшегі атмосфераның жанасып жатқан қабатына таратылады. Бұл жағдайда топырақ температурасының өзгеруімен салыстырғанда ауа температурасына максимумы мен минимумының кейбір кешіктірілуі байқалады.
Ауаның минимальді температурасы күн шығар алдында 2 м биіктікте байқалады. Күннің көкжиектен көтерілуі өлшеміне қарай ауа температурасы 2-3 сағат аралығында тез көтеріледі. Кейіннен температураның өсуі төмендейді. Оның максимумы күннің екінші жартысының алғашқы 2-3 сағатына тура келеді. Одан кейін температура алдымен баяу, ал кейіннен тезірек төмендейді.
Теңіздер мен мұхиттардың үстінде ауа температурасының максимумы құрлықтардың үстіне қарағанда 2-3 сағатқа ертерек келеді, оған қоса ірі суаттардың бетіндегі ауа температурасының тәуліктік жүрісі барысының амплитудасы су бетіндегі ауа температурасының тәуліктік жүрісінің амплитудасынан жоғары болады. Бұл теңіз бетіндегі ауада су буы құрлық бетіне қарағанда көп болғандықтан теңіз бетінде ауа күн радиациясын көбірек сіңіруіне және оның сәулеленуі су бетінде құрлыққа қарағанда жоғары болуына байланысты.
Ауа температурасының тәуліктік барысының ерекшеліктері ұзақ уақыт бойындағы бақылау нәтижелерінің ұзақ уақыт бойындағы бақылау нәтижелерінің орта есебімен анықталады. Мұндай есептей кезінде салқын және жылы ауа массаларының якенеттен пайда болуы нәтижесіндегі температураның тәуліктік жүрісінің жүйесіз ауытқулары есепке адынбайды. Бұл кенеттен пайда болған ауа массалары температураның тәуліктік жүрісін бұзады. Мысалы, күндіз салқын ауа массаларының ауаға кенеттен енуінен кейбір пунктерде ауа температурасы жоғарылаудың орнына төмендейді. Ал түнде жылы ауа массаларының енуінен температура жоғарылауы мүмкін.
Ауа райы тұрақты орныққан жағдайда тәулік ішінде ауа температурасы жүрісінің өзгерісі айқын көрінеді. Бірақ құрлық бетіндегі ауа температурасының тәуліктік жүрісінің амплитудасы әрқашан да топырақ бетінің температурасының тәуліктік жүрісі амплитудасынан аз болады. Ауа температурасының тәуліктік амплитудасы бірнеше факторларға бағынышты:
1) Жергілікті жердің ендігі. Жергілікті жердің ендігі ұлғайған сайын ауа температурасының тәуліктік жүрісінің амплитудасы кемиді. Ең үлкен амплитуда субтропиктік ендіктерде байқалады. Қарастырылып отырған амплитуда жылына орта есеппен тропиктік аймақтарда 12 ºС, қоңыржай ендіктерде "плюс" 8 ден 9ºС дейін, поляр шеңберінде "плюс" 3 тен 40ºС дейін, поляр маңында "плюс" 1 ден 2ºС дейін құрайды.
2) Жыл мезгілі. Қоңыржай белдеуде ең төменгі амплитуда қыста, ал ең жоғарғысы жазда байқалады. Көктемде күзбен салыстырғанда жоғары болады. Температураның тәуліктік жүрісінің амплитудасы күндізгі максимумға ғана емес түндегі минимумге де байланысты, яғни түн неғұрлым ұзақ болса соғұрлым төмен болады. Қоңыржай белдеу мен жоғарғы ендіктерде қысқа жазғы түндерде температура төмен түспейді, сондықтан амплитудасы да аз болады. Полюстік аймақтарда тәулік бойғы полюс күні кезінде температура тәуліктік жүрісінің амплитудасы бар-жоғы 1ºС-ты құрайды. Ал поляр маңында ең жоғарғы амплитуда күзде және көктемде байқалады. Диксон аралындағы осы мезгілдерде амплитуда 5 тен 6 ºС-қа дейін жетеді.
Ең жоғарғы амплитуда тропиктік аймақтарда байқалады, оның үстіне жыл мезгіліне байланысты болмайды. Осылайша, тропиктік шөлдерде амплитуда жыл бойына "плюс" 20 дан 22 ºС жетеді.
3) Жер бедерінің ерекшелігі. Құрлық бетіне қарағанда су бетінде температураның тәуліктік жүрісінің амплитудасы төмен болады. Теңіз және мұхит бетінде амплитуда орта есеппен "плюс" 2-ден 3 ºС дейін құрайды. Су жағасынан алыстаған сайын амплитуда "плюс" 20 дан 22 ºС-қа дейін ұлғаяды. Ішкі сулар мен шөлді жерлерде температураның тәуліктік жүрісінің жылдық орташа амплитудасы "плюс" 30 ºС дейін барады.
4) Бұлттылық. Аспан ашық күндері бұлтты күндерге қарағанда температураның тәуліктік жүрісінің амплитудасы жоғары боады. Себебі, ауа температурасының ауытқулары іскер қабаттың температурасының ауытқуына тікелей байланысты. Ал бұлар бұлттың түрі мен мөлшеріне байланысты.
5) Жер бедері. Температураның тәуліктік жүрісіне жергілікті жердің бедері үлкен әсерін тигізеді. Оны ең алғаш байқаған А.И.Воейков. Жер бедерінің шұңқыр формаларында (шұңғыма, ойпат) ауа төселіп жатқан беттің басым бөлігімен жанасады. Бұл жерлерде ауа күндіз қозғалмайды, ал түнде асулардан жоғары жақта салқындап, шұңқырдың түбіне түседі. Осының салдарынан ауаның күндізгі жылынуы да артып, температураның тәуліктік ауытқу амплитудасы артады. Жер бедерінің көтеріңкі формаларында (тау, қырат) ауа төселіп жатқан жердің аз бөлігімен жанасады. Әрекет ету қабаттың ауа температурасына әсері азаяды. Осылайша, температураның тәуліктік жүрісінің амплитудасы шұңғыма, ойпаттарда жазық жерден жоғары, ал жазықтарда таумен қырат шыңдарынан жоғары.
6) Теңіз деңгейінен биіктігі. Жердің биіктігі өскен сайын амплитуда төмендейді, ал минимумдар мен максимумдар орнығатын уақыт кейінге жылжиды. Тропопауза деңгейінде де амплитудасы "плюс" 1 ден 2 ºС-қа дейін болатын температураның тәуліктік жүрісі байқалады, бірақ бұл жерде күн радиациясының озон қабатына сіңірілуіне байланысты.
Ауа температурасының жылдық жүрісі ең алдымен әрекет ету қабаттың температурасының жылдық жүрісіне байланысты анықталады. Жылдық жүрістің амплитудасы жылдың ең суық және ең жылы аймағының температурасының орташа айлық температура айырмашылығы болып табылады.
Солтүстік жартышарда құрлықтарда максималды орташа айлық температура - шілдеде, ал минималдысы - қаңтарда байқалады. Мұхиттар мен құрлық жағалауларында экстремум температуралары кешірек орнығады, максимумы - тамызда, минимумы - ақпан-наурыз айларында. Құрлықтағы ауа температурасының жылдық жүрісінің амплитудасы су бетінен әлдеқайда жоғары.
Ауа температурасының жылдық жүрісіне жергілікті жердің ендігінің үлкен әсері бар. Ең төменгі амплитуда экватор зонасында байқалады. Ендік ұлғайған сайын амплитуда да ұлғайып, полюстік ендіктерде ең үлкен көрсеткіштерге жетеді.
Ауа температурасының жылдық жүрісінің ауытқулары жердің теңіз деңгейінен қаншалықты биік тұрғанына байланысты. Биіктік ұлғайған сайын амплитуда азаяды. Ауа температурасының жылдық жүрісіне ауа-райы да әсерін тигізеді, тұман, жауын, бұлттылық. Қысты күні бұлттың болмауы ең салқын аймақтың орташа температурасының жоғарылауына әкеліп соғады.[6]
Ауа температурасының жылдық жүрісі түрлі географиялық зоналарда түрліше болып келеді. Амплитуда мәні мен экстремум температурасының орнығу уақытына қарай ауа температурасы жылдық жүрісінің 4 типін ажыратамыз:
1) Экваторлық тип. Экваторлық зонада жылына екі максималды температурасы байқалады - көктемгі және күзгі күн мен түннің теңесуінен кейін экваторлық зонада тал түсте күн ең жоғарғы биіктікте болғанда, екі минималды температурасы - қысқы және жазғы күн тоқырауы кезінде байқалады. Мұнда жылдық жүрісінің амплитудасы төмен, ал жыл бойына жылу ағымының аз өзгеруіне байланысты. Мұхит бетінде амплитуда "плюс" 1ºС, құрлық бетінде "плюс" 5 тен 10 ºС дейін құрайды.
2) Тропиктік тип. Тропиктік ендіктерде ауа температурасының жылдық жүрісі қалыпты түрде өтеді; максимумы жазғы күн тоқыраудан кейін, минимумы - қысқы күн тоқыраудан кейін жылдық жүрісінің амплитудасы экватордан алыстаған сайын қыста ұлғаяды. Жылдық жүрістің орташа амплитудасы құрлық бетінде "плюс" 10 нан 20 ºС, мұхит бетінде "плюс" 5 тен 10 ºС құрайды.
3) Қоңыржай белдеулік тип. Қоңыржай ендікте де максимумы - жазда, ал минимумы - қыста орнығады. Солтүстік жарты шар материктерінің бетінде орташа айлық ең жоғарғы температурасы - шілдеде, ал теңіз беті мен жағалауларда тамыз айында байқалады. Жылдық амплитуда ендік ұлғайған сайын өседі. Мұхит беті мен жағалауларда орташа амплитуда "плюс" 10 нан 15ºС дейін құрайды, ал "плюс" 60ºС ендікте 60ºС-қа дейін жетеді.
4) Полюстік тип. Полюстік аймақтар ұзақ суық қыс пен қысқа салқын жазбен ерекшеленеді. Мұхит беті мен полюстік теңіздер жағалауларында жылдық амплитуда "плюс" 25 тен 40ºС дейін құрайды, ал құрлықта "плюс" 65ºС асады. Температураның максимумы тамызда, минимумы қаңтарда байқалады.
Ауа температурасының жылдық жүрісінің қарастырылған типтері көп жылдық мәліметтерден анықталып, дұрыс периодты ауытқулар болып табылады. Ерекшеленген жылдары жылы немесе салқын ауа массаларының енуі салдарынан келтірілген типтерден ауытқуы мүмкін.[5]
Ауада барлық дене сияқты температурасы болады. Ауа температурасы атмосфераның әр нүктесінде әр түрлі болады және уақыт бойынша өзгеріп отырады. Биіктеген сайын температура әр қабат сайын және әр түрлі себептермен өзгеріп отырады. Мысал ретінде 10-15 километрге дейін ауа температурасы төмендейді, одан 50-60километрге аралығында өседі, одан кейінгі биіктіктерде қайтадан төмендейді.[3]
Ауа температурасын, сонымен қатар топырақ температурасын, су температурасын халықаралық температур шкаласы және Цельсия шкаласы арқылы өлшеу қабылданған. Цельсий шкаласының нөлі мұздың еру температурасына сәйкескеледі, ал "плюс" 10º C - судың қайнау температурасына сәйкес келеді.
АҚШ-та және тағы басқа мемлекеттерде Фарангейт шкаласы қолданылады. Бұл шкаланың нөлі қар мен нашатыр қоспасының температурасына тең, ал 1000F - адам денесінің қалыпты температурасына тең. Цельсия шкаласының 0º-сы Фарангейттің Цельсияға және керісінше былайша көшуге болады:

tºC=(59)(tºF-32) , (1)

tºF=(95)(tºC+32) , (2)

яғни, 0ºF шамамен минус 17,8ºС сәйкес келеді.
Теоретикалық метеорологияда температураның абсолютті шкаласы Кельвин шкаласы қолданылады. Ол шкаланың нөлі молекулалар қозғалысының толық тоқтау температурасына, яғни ең төменгі температураға сәйкес келеді. Ол температурада Цельсия шкаласы бойынша минус 273,15ºС-ға тең. Кельвин шкаласы бойынша температура тек оң таңбалы болады. Цельсия температурасынан Кельвин температурасына былай көшеді: [1]

T=t+273,15 , (3)

Ауа температурасының негізгі статистикалық сипаттамалары: температуралар климатологиялық талдауда бақылау жүргізген ауданның жалпы термикалық режимі туралы толық климатологиялық ақпарат береді. Үш мерзімде жүргізілген бақылаудың орташа тәуліктік температурасы түнгі төмен температураның сағат сайын жүргізілген бақылау нәтижелерінен ерекшеленіп тұрады. Бұл ерекшеліктер жыл мезгіліне және метеорлогиялық жағдайға байланысты болады. Қоңыржай климаттық белдеулерде үш мерзімдік бақылау нәтижелерінің есебі бойынша орташа тәуліктік температура орташа сағаттық температурадан жазда шамамен 0,4-1,0ºС-ге, қыста 1,0-0,3º-ге ерекшеленеді. Орташа тәуліктік температура жазда сағат сайын жүргізілген нағыз температурадан айырмашылығы болмайды (0,1ºC-қа). Үш рет немесе төрт рет жүргізілген бақылау нәтижелеріне түзету енгізу нағыз тәуліктік температураны келтіру деп аталады.
Нақты орта температураның 10 жыл ішіндегі сағат сайын жүргізілген бақылау нәтижелерін термограф арқылы анықтаймыз. Термограф жоқ станцияларда сол станцияға жақын станция түзетулері қабылданады. Кейбір мемлекеттерде орташа айлық температураны анықтау үшін басқа әдістер қолданылады. Америка Құрама Штатары (АҚШ) мен Италияда орташа айлық температураны максималды және минималды температураның ортасына келтіріледі. Осындай және басқа да әдістер экстремальді температураларды дәл анықтаудың тиімді әдістері болып табылады. Орташа көпжылдық декадалық және орташа тәуліктік температураны табу үшін графикалық әдіс қолданылады. Қолмен жасалатын гистограмма әдісі немесе автоматтандырылған сплайн-интерполяция әдісі.
Минималды және максималды температураларды анықтау үшін минималды және максималды термометрлер пайдаланылады.
Абсолютті минималды және абсолютті максималды температуралар бақылау жүргізген станцияның көпжылдық периодына әр айдың немесе жылдың ең жоғарғы және ең төменгі температуралрын сипаттайды.
Ауаның жылулық режимі температурамен сипатталады. Атмосфераның әрбір нүктесінде ауа температурасы әр түрлі болады, кеңістік және уақыт бойынша үздіксіз өзгеріп тұрады. Жер бетіне жақын ауа температурасының өзгеріс шегі өте үлкен: ең жоғарғы мәні - абсолюттік максимумы "плюс" 58ºС, Ливия шөлінде, ал ең төменгі мәні - абсолюттік минимумы "минус" 88ºС Антарктидадағы Восток станциясында тіркелген.[4]
Қазақстандағы маусымдық температураның статистикалық құрылымы.
Ұзақ мерзімді ауа райын болжамын құрастырңан кезінде болжанатын элементтің кеңістіктік-уақыттық таралуын білу керек. Қазіргі кезде метеорологиялық элементтерінің өзгергіштік проблемасына, әсіресе ауа температурасына көптеген еңбектер арналып жазылған.
Бұл зерттеулердің мақсаты болып, Қазақстандағы ауа температурасының статистикалық құрылымын талдау жатады. Бұл жұмыста 1894-1984 жылдар кезеңіне республика территориясы бойынша бірқалыпты таралған 15 станциядағы орташа айлық ауа температурасы қолданылған. Орташа маусымдық үшін күнтізбелік айлар бойынша орташаланған температура қолданылған: қыс үшін - қаңтар - ақпан бойынша, көктем үшін - наурыз - сәуір, жаздың бірінші жартысы үшін - мамыр - маусым, жаздың екінші жартысы үшін - шілде - тамыз, күз маусымы үшін - қыркүйек - қазан, қыс алды маусымы үшін - қараша - желтоқсан.
Маусымдық ауа температурасы Тс орташа көпжылдық мәндерінің анализін олардың барлық маусымдарда да кеңістіктік таралуында зональдылық анық байқалатынын көрсетеді.
Ауа температурасының маусымдық жиілігінің таралуын сипаттауға ассиметрия А және эксцесс Э коэффициенттері мүмкіндік береді. Қазақстанда шамамен барлық станцияларда ауа температурасының маусымдық жиілігінің таралуы дұрыс заңдылыққа бағынады деп санауға болады, яғни қалыпты таралу заңына бағынады.
Төменде орташа маусымдық ауа температурасының статистикалық сипаттамаларының Қазақстан территориясы бойынша таралуы берілген (Кесте1).

Кесте 1
Орташа маусымдық ауа температурасы бойынша статистикалық сипаттамалар

Станция
Қыс
Көктем
Жаздың 1 жартысы

σТ
А
Э
σТ
А
Э
σТ
А
Э
Орал
2.3
-0.5
0.1
2.7
0.2
-1.2
1.3
0.5
-0.2
Атырау
2.3
-0.5
-0.3
2.4
-0.1
-1.9
1.3
0.9
0.6
Ақтау
2.3
-0.6
0.8
1.9
-0.1
-0.6
1.3
0.2
0.6
Ақтөбе
2.3
-0.8
0.0
2.8
0.1
-1.0
1.3
0.8
-0.2
Торғай
3.4
0.2
1.4
2.7
0.2
-0.7
1.3
0.6
-0.9
Қостанай
3.1
-0.2
0.9
2.7
0.0
-0.7
1.4
0.2
0.2
Петропавл
2.5
-0.8
-0.1
2.7
0.0
-1.2
1.4
0.0
-0.6
Көкшетау
3.5
-1.0
0.6
2.6
-0.1
-0.9
1.5
0.3
-0.5
Ақмола
2.5
-0.7
0.2
2.7
-1.0
-1.1
1.5
0.3
-0.4
Семей
3.1
-0.6
0.9
2.4
-0.3
-0.6
1.5
0.5
-0.5
Балқаш
1.9
-1.1
1.0
1.8
0.0
-0.1
1.3
-0.2
0.5
Алматы
2.1
-0.9
0.1
1.5
0.0
0.4
1.1
-0.4
1.6
Қазалы
2.8
-0.3
-0.9
2.2
0.0
-0.3
1.2
1.4
1.0
Қызылорда
2.5
-0.4
-0.3
1.9
0.4
0.3
1.6
-0.4
1.0
Түркістан
4.5
-1.1
0.8
1.5
0.1
0.3
1.2
0.5
0.1

Кесте 1.1
Орташа маусымдық ауа температурасы бойынша статистикалық сипаттамалар
Станция
Жаздың 2 жартысы
Күз
Қыс алды

σТ
А
Э
σТ
А
Э
σТ
А
Э
Орал
1.3
0.5
-0.2
1.7
-0.6
0.9
2.2
-0.7
-0.3
Атырау
1.1
0.6
-0.4
1.6
-0.4
0.6
2.3
-0.9
1.1
Ақтау
1.1
0.4
0.8
1.2
0.2
-0.7
1.6.
-1.0
1.7
Ақтөбе
1.0
0.2
-0.6
1.2
0.7
0.8
2.6
-0.5
-0.8
Торғай
1.0
0.0
-1.2
1.3
0.8
0.7
3.0
-0.8
-0.7
Қостанай
1.0
-0.3
-0.2
1.3
0.5
-0.3
2.6
-0.3
-0.6
Петропавл
1.0
-0.1
-0.3
1.2
0.1
-1.0
3.0
-0.4
-0.9
Көкшетау
1.2
-0.1
-0.3
1.3
0.3
-0.7
3.1
-0.7
-0.6
Ақмола
1.3
-0.2
-0.2
1.4
0.1
-0.8
3.2
-0.5
-1.2
Семей
1.7
-0.6
0.8
1.1
-0.6
-0.1
3.9
-0.5
-0.5
Балқаш
1.0
0.4
-0.8
1.1
-0.6
0.8
2.9
-0.1
-0.1
Кесте 1.1 жалғасы
Станция
Жаздың 2 жартысы
Күз
Қыс алды

σТ
А
Э
σТ
А
Э
σТ
А
Э
Қазалы
1.0
0.6
-0.7
1.6
-0.8
1.5
3.0
-0.7
-0.1
Қызылорда
1.0
0.4
-0.4
1.1
0.0
-0.6
2.8
-0.1
-0.7
Түркістан
1.0
-0.1
-0.4
1.0
-0.2
-0.8
2.4
-0.2
0.0

Қыста Балқаш станциясы, жаздың бірінші жартысында Қазалы, қыс алдында Ақтау станциясында екі коэффициент те критикалық мәнінен асады.
Маусымдық температураның аномалиясының (∆Тс) сипаттамасы үшін әрбір маусым бойынша 15 станцияда градация бойынша пайызбен аномалиялар қайталанушылығының жиілігі есептелген: 0.0 - 1.0°; 1.1 - 2.0°; 2.1 - 3.0°; 3.1 - 4.0°; 4.1-5.0°; 5.0°С. Дәл осындай градацияларда теріс таңбалы аномалиялар да бөлінген. Одан басқа маусымдық температураның оң таңбалы және теріс таңбалы аномалияларының қайталанушылығы есептелген оған талдау жасайтын болсақ, алынған мәліметтерден градация бойынша маусымдық аномалияның қайталанушылығының сипаты бүкіл территория бойынша көп жағдайда бірдей екенін көреміз, бірақ кейбір маусымдар бойынша ерекшеліктер бар.
Қыста температураның ірі аномалиялары 43% жағдайда басым болады. Ал, жазда, Қазақстанның бүкіл территориясында ірі аномалиялар қайталанушылығы күрт төмендейді. Орташа алғанда 85-91% жағдайда.
Қыс алдында барлық станцияларда үлкен емес аномалиялардың қайталанушылығы 55%-ға азаяды. Күзде барлық станцияларда аномалияның қайталанушылығы 86%-ды құрайды.
Жеке оң таңбалы және теріс таңбалы аномалиялар қайталанушылығының талдауында, станцияның көбінде оң таңбалы аномалияның қайталанушылығы теріс таңбалы аномалиялардан басым екендігін байқауға болады.
Жазда теріс таңбалы аномалиялар республиканың батыс бөлігінде басым, ал оң таңбалы аномалиялар - шығысында.
Қазақстандағы маусымдардың климаттық ерекшеліктері.
Болжаудың синоптико - статистикалық әдісі болжанатын метеорологиялық элементтердің кеңістіктік - уақыттық таралу алқаптарының ерекшелігін жете зерттеуді талап етеді. Осындай мақсатпен бақылаулардың көпжылдық қатарының статистикалық қорытындысының сипаттаушы әр түрлі климматтық көрсеткіштер есептеледі, мысалы, метеорологиялық элементтердің орташа, экстремалды, жиынтық және басқа да мәндері, сонымен қатар олардың амплитудалары мен қайталанушылығы. Қазақстанда температуралық режимнің климаттық ерекшеліктері, әдетте орташа тәуліктік, айлық және жылдық мәліметтер бойынша зерттелді. Маусымдар үшін жеке осындай зерттеулер жүргізілген жоқ.
Қазақстан Республикасы Еуразия құрлығының орталығында, мұхиттардан алшақта, қоңыржай ендіктің оңтүстік бөлігінде орналасқан және оның аумағы едәуір үлкен территорияны алып жатыр. Ауаның құрғақтығы, аз жауын - шашын мөлшері және маусымнан маусымға температураның күшті тербелістерінен көрінетіндей климаты шұғыл континенталдығымен сипатталады. Климаттың қалыптасуында Атлант мұхитынан, Жерорта теңізі, Арктикадан және Орта Азиядан келетін ауа массалары үлкен рөл атқарады. Солтүстіктен Оңтүстікке қарай едәуір созылып жатқандықтан, ендік бойынша жылу мен ылғалдың таралуына едәуір айырмашылықтар байқалады. Ол анық байқалатын табиғи зоналардың ауысу орманды дала, дала, шөл және шөлейт зоналарын анықтайды. Оңтүстігі мен Оңтүстік - Шығысында алдыңғы және Орта Азияның таулы жоталары орналасқан. Қазақстан территориалды бірінші нағыз синоптикалық ауданға кіреді. С.Т.Пагава бірінші негізгі синоптикалық алты ауданда алты маусым байқалатынын анықтап, олардың көпжылдық орташа басталу уақытын анықтады.
Ауа температурасының орташа маусымдық өрісі, яғни аумағы (Т) 60 жылдық бақылаулар қатары бойынша (1920-1979 жж.) қарастырылып отырған территорияда салыстырмалы түрде бірқалыпты таралған 30 станция үшін келесі формуланы қолданған:

Тi=Ti,1+Ti,22, (4)

мұндағы:
i-станция нөмірі,
Тi,1 және Тi,2 - архивтен алынған маусымдардың орташа айлық температураның сәйкесінше таңдалып алынған бірінші және екінші айларының мәндері; орташа маусымдық ауа температуарасының нормасы "минус" 5,6°С ден оңтүстікте "плюс" 9,6°С дейін өзгереді, амплитудасы "плюс" 15,2°С. Анық белгіленген екі аудан көрініп тұр. Оның теріс таңбалы температурасы бар аудан Қазақстанның солтүстік жартысын, ал оң таңбалы температурасы бар екінші оңтүстікті алып жатыр. Теріс таңбалы мәндері бар облыстарда екі суық ошағы бар. Біріншісі, Шығыс Қазақстан облысының территориясында жатыр. Екіншісі Ақмола облысының территориясында жатыр. Ең жоғары температура "плюс" 9.6°С Оңтүстік Қазақстан облысындағы Түркістан станциясында, салыстырмалы жоғары - Талдықорған және Манғышлақ облыстарында "плюс" 6.5°С байқалады. Орталығы Манғышлақ аудандарында орналасқан жылу ошағы солтүстікке дейін таралып, Атырау жана Орал облыстарын алып жатады. Егер осы мәліметтер жұмыста келтірілген бөлек наурыз және сәуір айлары қарастырылып отырған территория бойынша температураның орташа айлық таралуымен салыстырсақ, алқаптардың таралуы бірдей екенін көреміз.
Температуралық режимді толық сипаттау үшін тек орташа мәндерді білу жеткіліксіз. Белгілі уақыт аралығында алынған, олар тек режимнің негізгі ерекшелігін ғана көрсетеді. Ал, өзгерушілік сияқты басты сипаттамалардың бірі болып табылатын көрсеткішті олар жұмыста ауаның орташа айлық температурасы шамамен қалыпты таралатыны байқалған, ал одан байқалған ауытқулар маңызды емес және бірқалыпты емес. Жұмыста ТМД және Батыс Сібір территориясы үшін 75 жылдық материалдар бойынша әр түрлі статистикалық критерилердің көмегімен қатар шілде айларының орташа айлық температураларының таралуының қалыптылығына тексеру жүргізілген. Бірінші жанасуда оның таралуын қалыпты деп санауымызға болады, бірақ қаңтарда шілдеге қарағанда үлкенірек деңгейде болады деген қорытынды жасалды. Ауаның орташа маусымдық температурасының мәндері (1) теңдеудің көмегімен орташа айлық температура мәндері бойынша есептелетіндіктен, маусымдық температуралардың таралуы орташа айлық температуралардың таралуына қарағанда қалыптыға жақын болуы керек. Таралудың едәуір сипатын көрсету үшін климатологияда әдетте норма деп аталатын орташа мәндер қолданылады. Бұл орташа көпжылдық, орташа тәуліктік, ораша айлық және қойылған талаптарға байланысты басқа да мәндер болуы мүмкін. Көпжылдық орташа маусымдық температура мәндерін (Т) қарастырайық.
Көктемде республиканың солтүстік - шығысында көрседі.
Метеорологиялық элементтердің өзгермелілігін зерттеу кезінде әр түрлі статистикалық сипаттамалар қолданылады: амплитуда, орташа абсолюттік, квантильді және квадраттық ауытқулар, вариация коэффициенттері және басқалары[6,5].
Амплитуда немесе вариациялық тербеліс өзгергіштіктің қарапайым өлшемі болып табылады. Есептің жеңілдігі және интерпретацияның қарапайымдылығы оның кең қолдануының себебі болып табылады. Бірақ амплитуданы өзгермеліктің нағыз өлшемі деп санауға болмайды. Өйткені оның мәндері қатар ұзындығына байлансты болады және олар кездейсоқ тербелістерге бейім келеді, қатар ішіндегі қарастырып отырған элементтің таралу сипатын көрсете алады. Сондықтан көп жағдайда орташа абсолютті, орташа квадраттық және квартильді ауытқулар қолданылады. Өзгермеліліктің деңгейін анықтауда кең қолданыста орташа квадраттық ауытқу табылады. Ол қарапайым есептеулерді қатаң анықталған, онда қарастырылып отырған өлшемнің мөлшері бар, сол себепті ол теорияда және корреляция тәжірибесінде жақсы қолданыста.
Көктемде σТ мәндері жазға қарағанда жоғары. Максималды мәндері Орал, Ақтөбе аудандарында байқалған, мұндағы σТ=2,9°C, минималды Шымкент және Алматыда байқалған, мұндағы σТ=1,5°C. σТ мәндерінің максимумының ауданы көктемде де, жазда да Батыс Қазақстанда орналасады. Көктемде орташа маусымдық ауа температурасының таралуы батыс перифериясы жағынын жылы ауаның адвекциясы болатын азиялық антициклон мен атланттық циклондардың әрекеттесуімен негізделген [1,3]. Сонымен бірге, орташа маусымдық ауа температурасының максималды өзгермелілік зонасы батыстан шығысқа қарай созылған. Жаздың бірінші жартысында σТ мәндері көктемге қарағанда азырақ, "плюс" 1,1 ден 1,9°C мәніне дейін республиканың солтүстігінде өзгереді. Олардың арасындағы айырмашылық "плюс" 0,8°C құрайды. Бұл көктемге қарағанда 1,8 есе аз. Жаздағы кішігірім өзгермелілік атмосферадағы циркуляциялық процестердің тұрақтылығымен байлансты. Негізінде жазда шамамен бүкіл Қазақстанды термикалық дипрессияның солтүстік перифериясы алып жатады және ол өзінің негізгі бөлігінде, Орта Азиялық республикалардың, Таяу және Орта Шығыс территориясында орналасады. Сондықтан σТ көрсеткішінің минималды мәндері Алматы, Тараз, Қызылорда және Талдықорған аймақтарында сақталады.
Метеоэлементтің өзгермелілігі атмосфераның жалпы циркуляциясының ерешеліктерімен тығыз байланысты болып келеді. Зерттеу көрсеткендей, өзгермеліліктің маңызды тербелістері атмосфераның тек төменгі қабаттарында ғана емес, сонымен қатар үлкен биіктіктерде де бақыланады. Жұмыс атмосфераның әр түрлі деңгейіндегі температураның дисперсиясының жылдық жүрісінің графигі көрсетілген.
Орташа мәндер, квадраттық ауытқу, аномалия көрсеткіші К, метеоэлементтің таралу алқаптарының ерекшелігін көрсетеді және қарстырып отырған алқаптық қарқындылық, өзгермелілік және аномальдылық деңгейлері жайлы анықтама береді. Бірақ барлық параметрлер абсолюттік бірлікте салыстырмалы норма алқабының өзгеру сипатын көрсете алмайды. Метеорологиялық элементтердің болжамы белгілі белгіленуі бар нормадан ауытқу түрінде береді. Сондықтан атмосферадағы макропроцестердің ерекшелігіне байланысты орташа маусымдық ауа температурасының оң және теріс таңбалы аномалия алқаптарының қалыптасу жағдайын есептеу керек.
Аномалия алқабының қарқындылығы мен кеңістіктік таралуының ерекшеліктері суық және жылы ауа массасының адвекциясын қамтамасыз ететін макропроцестердің түрленуі мен дамуына және олардың зерттеп отырған территориясындағы трансформация жылдамдығына байланысты болады.
Максималды және минималды тәуіліктік ауа температурасы.
Климаттың басқа да элементтері сияқты ауа температурасының шұғыл тербелістері де Қазақстан үшін типтік болып табылады. Оған тек барико-циркуляциялық қана емес, сонымен қатар радияциялық жағдайлар да қолайлы болады. Тура осындай жағдайда, Қазақстан территориясының географиялық орналасуы бойынша оңтүстік және солтүстік шекараларының ашықтығы Орта Азиядан жылы ауа массасының және Арктикалық суық ауа массасының жиі енуіне маңызды болып табылады. Бұл едәуір деңгейде ауа-райының жергілікті типтерінде температуралық айырмашылықты күшейтеді. Мұның барлығы тұтасымен ауаның тәуліктік температурасының шұғыл тербелісіне алып келеді. Ол ауа температурасының тәуліктік температурасының шұғыл тербелістерінің экстремалды мәндері біршама жоғары болуы мүмкін (кесте 2).
Ауа температурасының абсолюттік амплитудасы, яғни жыл ішіндегі ең жоғарғы және ең төмен тәуліктік температура арасындағы айырмашылық Қазақстанның көптеген жазық бөлігінде жоғары және 85-90°С құрайды. Температураның аз тербелістері, ауа тербелістері, ауа температурасының абсолюттік амплитудасы 60-80°С аралығында тербелітін, Каспий және Арал теңізінің жаралу аймақтары мен таулы аудандарда байқалады. Оның жоғарғы мәндері (91-95°С) Қазақстаннның шығыс аудандарына көбінесе тән болып келеді.

Кесте 2
Ауа температурасының абсолюттік максимумы (бірінші қатар), абсолюттік минимумы (екінші қатар) және абсолюттік амплитуда (үшінші)

Станция
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
Ақмола
5
5
22
29
34
40
42
39
33
26
16
4

-45
-49
-38
-28
-10
-1
2
-2
-8
-25
-38
-44

50
54
60
57
44
41
40
41
41
51
54
48
Семей
5
5
24
30
36
40
41
42
40
28
16
6

-44
-45
-41
-24
-10
1
5
1
-8
-18
-49
-46

49
50
65
54
46
39
36
41
48
46
65
52
Орал
7
4
17
31
34
39
42
39
36
28
18
7

-41
-40
-38
-24
-6
-3
4
0
-8
-15
-35
-40

48
44
55
55
40
42
38
39
44
43
53
47
Атырау
7
10
23
32
37
40
42
45
37
31
19
12

-38
-37
-30
-12
-2
3
8
5
-3
-13
-25
-36

45
47
53
44
39
37
34
40
40
44
44
48
Ақтау
14
18
24
31
38
38
41
43
38
29
22
18

-22
-26
-19
-8
2
6
13
10
3
-3
-17
-20

36
44
43
39
36
32
28
33
35
32
39
38
Қызылорда
14
17
30
35
40
42
45
43
41
33
25
17

-37
-33
-30
-11
-2
3
9
5
-6
-12
-28
-33

51
50
60
46
42
39
36
38
47
45
53
50
Жамбыл
20
21
33
34
42
42
43
41
40
35
27
25

-39
-40
-25
-10
-3
1
5
1
-5
-15
-37
-41

59
61
58
44
45
41
38
40
45
50
64
66
Алматы
17
18
30
33
37
37
42
40
36
30
24
17

-34
-38
-26
-10
-7
2
7
6
-2
-15
-35
-32

51
56
56
43
44
35
35
34
38
45
59
49

Температураның абсолюттік амплитудалары жылдық жүрісінде максимумы (45-65°С) көбінесе көктем мен күзде, минимумы - жазда (35-40°С) келеді.
Жалпы алғанда, абсолюттік максимум мен абсолюттік максимумның жылдық жүрісі ауаның орташа температурасының жылдық жүрісіне ұқсас болып келеді, яғни оның жоғары мәндері - жазда, аз мәндері - қыста байқалады.
Жазғы айлардың кейбір күндерінде, республиканың солтүстік шетінде, ауаның абсолюттік максималды температурасы кейде "плюс" 40°С жетеді. Қазақстан территориясының көптеген аумағында "плюс" 42 ден 44°С болады. Жазда Бетпақдала мен Қызылқұм шөлдерінде ыстық "плюс" 45 тен 46°С жетеді. Қазақстанда ең жоғары ауа температурасы 1944 жылдың шілде айында Шардара ауданында байқалған және тіркелген мәні "плюс" 47°С.
Температураның абсолюттік максимумдарының жоғары мәндері тауларда да байқалады. Мысалы, Іле Алатауында, теңіз деңгейінен 2 км биіктікте жазғы максимумдар 30-35°С тең, ал биіктікте температураның жоғарылауы "плюс" 21°С дейін жеткен (Мыңжылқы).
Температура абсолюттік максимумдары "плюс" 40°С жоғары болатын жылдардың ықтималдылығы, солтүстік аудандарда аз және 10-15% тең, яғни осындай температуралар жылына 1-2рет байқалады. Ал, территорияның үлкен бөлігінде олардың ықтималдылығы 20-30% құрайды, ал Каспий теңізінің шығыс жағалауында, оңтүстік тау бөктерінде және республиканың оңтүстік шығысында 5-10% жылды құрайды.
Республиканың оңтүстігі үшін дерлік әр жылда немесе жыл сайын тәуліктік температурасына "плюс" 40°С дейін және одан да жоғары көтерілуі тән және де олар тұрақты болады және қатарынан 4-5 күннен және одан да көбірек ұсталып тұрады. Мысалы, Қызылордада 1943 жылдың шілде айында 26 - 30 күнге дейінгі аралықта максималды температура "плюс" 40 тан 42°С аралығында тербелген.
Солтүстік облыстарда, максималды температураның "плюс" 35°С жоғары болған күндер саны, мамыр - тамыз кезеңінде, орташа алғанда 1-4 күнді құрайды, ал кейбір жылдарда 10-15 күнге дейін жеткен. Республиканың оңтқүстік аудандарда мұндай күндер саны орташа алғанда 30 күн, жеке жылдарда олардың саны 10-нан 40 күнге дейін тербеледі.
Қазақстанның солтүстік аудандарында, қысқы айларда бүкіл қыстың дерлік 50%-да жылымықтар байқалуы мүмкін, бірақ температураның 0°С-дан кішкене ғана жоғарылауымен болады, сирек жағдайларда "плюс" 4 тен 5°С дейін көтерілуімен болады. Олар негізінен оңтүстіктен келетін жылудың адвекциясымен түсіндіріледі.
Оңтүстік аудандарда қыста жылымықтың ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.