Терроризм және халықаралық террористік экстремистік үйымдар
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
3
Тарау 1. ТЕРРОРИЗМНІҢ ҰҒЫМЫ ЖӘНЕ БЕЛГІЛЕРІ 6
Терроризмнің түсінігі пайда болу негіздері ... 6
Терроризмнің шығу тегі мен түрлері 10
Терроризм және халықаралық террористік экстремистік үйымдар 16
Тарау 2. ТЕРРОРИЗМНІҢ ҚЫЛМЫСТЫҚ-ҚҰҚЫҚТЫҚ ЕРЕКШЕЛІГІ ЖӘНЕ СИПАТТАМАСЫ 21
Террористтік әрекеттердің қылмыстық құрамы және оның ерекшеліктері 21
Терроризмді басқа қылмыс түрлерінен шектеу және ажырату мәселелері 27
Қазақстан Республикасының қылмыстық заңнамасындағы террористік әрекеттер үшін жауапкершілік 38
Тарау 3. ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ТЕРРОРИЗММЕН КҮРЕС ЖОЛЫНДАҒЫ
МЕМЛЕКЕТАРАЛЫҚ ЫҚПАЛДАСТЫҚ 41
Халықаралық терроризммен күрес жолындағы мемлекетаралық ықпалдастық нысандары 41
Терроризммен күрестің халықаралық- қүқықтық механизмдері 48
Дайындалып жатқан террористік акт жайлы ақпаратты тіркеудің ерекшеліктері 51
Банктер мен өзге де несие үйымдарының халықаралық терроризмді қаржыландыруын қадағалаудың Қазақстандағы тәжірибесі 55
ҚОРЫТЫНДЫ 60
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 64
КІРІСПЕ
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Террроризммен күрес мәселесі бүгінде әлемдегі ең өзіктіде өткір проблемалардың бірі болып табылады. Сондықтан да бүл келеңсіз құбылыстың пайда болу негіздері мен оны болдырмауға немесе алдын алу және терроризммен ұтымды күрес жүргізу қүқықтық механизмдерін қарастыру мақсатында халықаралық деңгейде үнемі ізденіс, іс шаралар ұйымдастырылып отыру қажет. Сол себептен де халықарылық терроризммен күрестің қүқықтық теориялық негіздерін саралау, әрине, отандық зерттеушілер үшін өзекті, эрі тың тақырыптардың бірі болып табылады. Жалпы соңғы он жылда белсенді зерттеле бастады. Алайда бүл тақырыптың қүқықтық - теориялық аспектілері аз зерттелген. Осы түрғыдан алғанда менің дипломдық жүмысымыздың тақырыбына арқау болып отырған халықаралық терроризммен күрес мәселесі озінің өзектілігін айқын аңғартады.
Бүгінде Қазақстан өз дамуының жаңа тарихи кезеңінде тұрып, дербес мемлекет ретінде өзінің, тәуелсіздігі, жер аумағының тұтастығын, үлттық қауіпсіздігін қорғауға бағытталған үлкен іс шаралар ұйымдастырды, соның бірі халықаралық терроризммен күресу, оның алдын алуды реттеуге арналған заңдар қабылдап үлгерді, алайда сол еліміздің тәуелеіздігінің алғашқы жылдарында қабылданған заңдар, әрине, бүгін өзінің мазмүндық сапасы бойынша жаңа заман талабына толық жауап бере алады деп айтуға болмайды. Сондықтанда халықаралық терроризммен күрестің қүқықтық негіздеріне жаңаша, қайта қүқықтық - теориялық сараптау жасаудың объективті қажеттілігі туындап отыр.
Ал мұндай мақсаттарды жүзеге асыру, әрине, халықаралық
терроризммен күрес мәселесінің құқықтық негіздерінің әрі ұтымды, әрі
реттеудің әлемдік деңгейдегі озық үлгі, әдіо тәсілдер мен жаңа
прогрессивтік жолдарын қарастыруды қажет етері созеіз. Бұл
бағытта, егемен ел, әлем таныған дербес мемлекет ретінде Қазақстан Республикасы терроризм мен экстремизімге қарсы заңнама негіздері мен теориясы мейілінше, жедел қайта қарастырудың маңызы зор деп білеміз.
Бүгінде халықаралық терроризммен күрес мәселесі тек ұлттық заңнама шеңберінде ғана қалып қоймай сондай-ақ халықаралық қүқықтық өлшем сипатына ие болып отыр және де бүл сала бойынша жаңа заман талаптарына сай жеткілікті теориялық және құқықтық негіздер қалыптастыруға мүмкіндігінше тиімді ат салысу қажет.
Терроризммен күрестің қүқықтық негіздері жалпы әлемдік
деңгейдегі ең ауқымды әрі күрделі, өткір де озекті
проблемаларының біріне деп жоғарыда атап өттік. Өкінішке орай, соған қарамастан, Қазақстан Республикаеында халықаралық терроризммен күрестщ құқықтық непздері құқықтық - теориялық түргыдан кешенді түрде әлі күнге дейін толыққанда зерттелген емес, сол себептенде бүл сала бойынша арнайы монографиялық еңбектер мен диссертациялық зерттеулер жоқ. Қарастырып отырған халықаралық терроризммен күрестің қүқықтық негіздеріне қатысты қазақша материалдардың тапшылығына қарамастан біздер осы мәселеге қатысты қүқықтық -теориялық зерттеуді жүзеге асыруға үмтылыс жасап отырмыз.
Терроризмнің теориялық мәселелерін зерттеуге мына авторлардың төмендегідей тақырыптағы еңбектері жарияланған. Мәселен, А.И. Гушердің Проблема терроризма на рубеже третьего тысячелетия новой эры человечества жэне Б. Берсибаевтің Глобализация и угрозы исламского терроризма, Д.Е. Дулатовтың Виды современного терроризма и методы борьбы с ним, К.И. Исаевтың Терроризм в прошлом и настоящем: подходы к классификации в контексте антитеррористической программы ЕС, Л.Клепацкийдің Глобализация и национальные интересы, Е.Шакуроньщ Терроризм - главная угроза международной безопасности, Е. Сатановскийдің Глобализация терроризма и его последствия, Д.Т. Жакеновтьщ Военно-политические аспекты борьбы с международным терроризмом, Г. Тусупбаеваныц Геополитические аспекты обеспечения международной безопасности, А.Кожиховтьщ Международное сотрудничество в борьбе с международным терроризмом, Р.Н. Амербекованың Интернационализация терроризма и новая парадигма безопасности, М.С. Ашимбаевтьщ Национальная безопасность Казахстана: новое понимание, новые угрозы, A.M. Амребаевтың К вопросу о новых угрозах в условиях современного миро-порядка, М.М. Тажиннің О природе терроризма И.Л. Труновтьщ Правовые механизмы борьбы с терроризмом в Европейском союзе: тенденции совершенствования жэне Е.Г. Ляховтыц Терроризм и межгосударственные отношения в Европе, А.А. Меныдихтің Законодательство о борьбе с терроризмом во Франции - гарантия государственной защиты прав личности, И.В. Кормушкинаның Европейская система предотвращения терактов, С.А. Ланцовтыц Проблема терроризма в международных отношениях: правовые и политические аспекты т.б. еңбектері жарық көрген. Үзақ жылдар бойы терроризм мэселелері з.г.д. Г.Б.Ханның, з.г.к. И.Г. Ханның және P.P. Кунгейбаевтің т.с.с. авторлардың еңбектерінде кең көрініс тауып жүр.
Сондай-ақ терроризм проблемаларымен мемлекеттік деңгейде Қазақстанның стратегиялық даму институты, ҚР Президенті жанындагы Әлемдік экономикалық зерттеу институты, Әлемдік экономика жэне элемдік саясат институты, ҚР сыртқы істер Министірлігінің сыртқы саясат және талдау институты т.б. кешенді түрде айналысуда.
Терроризммен күреске қатысты теориялық зерттеудің басты мақсаты болып жалпы терроризм түсінігін, терроризмнің шыгу тегі мен түрлерін жэне оның қүқықтық теориялық негіздерін саралау арқылы бұл қылмыстық құбылыстың мәнін ашып көрсету болып табылады.
Осы мақсаттарга қол жеткізу үшін төмендегідей міндеттер белгіленеді:
Терроризмнің түсінігін, пайда болу негіздерін, терроризмнің шығу тегі
мен түрлерін, терроризм және халықаралық террористік экстремистік
ұйымдарды, террористтік әрекеттердің қылмыстық қүрамын және оның
ерекшеліктерін, терроризмді басқа қылмыс түрлерінен шектеу және ажырату
мәселелерін, Қазақстан Республикасының қьшмыстық заңнамасындағы
террористік эрекеттер үшін жауапкершілікті қарастыру. Жалпы терроризммен
күрестің отандық және халықаралық қүқықтық негіздерін, терроризммен
күресудің халықаралық құқықтық негіздерін саралау және де осы
бағыттағы мемлекетаралық ықпалдастық мәселелерін қарастыру.
Осы мәселеге қатысты өзге де өзекті қүқықтық - теориялық және тэжірибелік
мәселелерді зерттеу, оларға талдау жасау, қорыту жэне еліміздегі
қолданыстағы кейбір қылмыстық зандардың сапалық мазмұнын саралау
арқылы оларда орын алған жетіспеушіліктерді анықтап, зерттеу
нәтижесінде қол жеткізілген құқықтық, теориялық тұжырымдарды негіздеу
және терроризммен күрестің құқықтық негізі болып табылатын арнайы
сипPoundат&ғы ұлттық заңдар мазмүнын жетілдіруге бағытталған
тәжірибелік ұсыныстар жасаут.б. мэселелерді қарастыру.
Зерттеудің әдістемелік негіздері: Дипломдық жүмыстың әдістемелік негізін жалпы ғылыми диалектикалық танымдық әдістерімен қатар, арнайы логикалық, нақты тарихи, салыстырмалы-қүқықтық талдау, әлеуметтік зерттеу сияқты әдістерді құрайды. Зерттеудің теориялық негізін отандық және шетелдік заңгер ғалымдардьщ теориялық жэне тәжірибелік мәні бар ғылыми еңбектері қалайды.
Зерттеу нәтижесінде мынандай негізгі түжырымдар жасалды:
-Террироризм әлемдік деңгейдегі әлі жеңіп болмаған қоғамға аса қауіпті қылмыстың жаңа бір түрі болып табылады;
-Терроризммен күрес мәселесі тек жекелеген мемлекеттердің ішкі проблемасы ретінде қарастырылмау тиіс, сондықтанда оған әлемнің барлық мемлекеттері бірлесе атсалысып халықаралық терроризммен күреске үнемі халықаралық ұйымдар ықпалдастық жасап отыру қажет;
- Терроризммен күрестің қүқықтық негізі болып табылатын ұлттық қылмыстық заңнамалар халықаралық терроризммен күресуге бағытталған халықаралық қүқық нормаларына қайшы келмеуі тиіс;
-Жекелеген мемлекеттердің терроризммен күрес жолындағы қол жеткізген ең үздік ұтымды күрес, айла тэсілдері элемдік дәрежеде жедел және кең қолданыс табуы тиіс;
-Терроризмнің пайда болуына негіз болатын мемлекетаралық
жанжалдар мен қауіпті қақтығыстардың алдын алып оларды
болдырмауға халықаралық деңгейдегі іс шаралар ұйымдастырлуы қажет деп білеміз.
Зерттеу жүмысыныц құрылымы және көлемі. Дипломның жұмыс көлемі 66 беттен түрады. Қүрылымы жағынан жүмыс кіріспеден, үш бөлімнен жэне он бөлімшеден, қорытынды мен пайдаланылған эдебиеттер тізімінен түрады.
Tapay 1ТЕРРОРИЗМНІҢ ҰҒЫМЫ ЖӘНЕ БЕЛГІЛЕРІ 1.1 Терроризмнің түсінігі пайда болу негіздері
Терроризм латынның "terror" -- қорқыныш деген сөзінен шыққан. Дипломатиялық сөздікте халықаралық терроризмге мынадай анықтама берген: "Адамдардың орынсыз өліміне әкеп соғатын, мемлекеттер мен олардың өкілдерінің қалыпты дипломатиялық қызметін бүзатын және халықаралық байланыстардың, кездесулердің, сондай-ақ, мемлекеттер арасындағы көлік байланыстарының жүзеге асуын қиындататын халықаралық көлемдегі қоғамға қауіпті әрекет" .
Терроризм -- қазіргі дәуірдегі ең қауіпті халықаралық қылмыс түрі болып табылады. Мүндай қылмыстар көп жағдайларда үлттық шектен іпығып халықаралық сипат алуда. Террорлық эрекеттер әр түрлі болуы мүмкін, бірақ оның бәрін біріктірген екі түрлі элемент бар. Оның біріншісі терроризм -- мемлекеттік окімет билігін күйретуге бағытталған; екіншісі -- терроризмді жүзеге асыру арқылы яғни террористердің ұйымдасқан, қатыгездік әрекеттері арқылы түрғындарға үрей, қорқыныш, қорғансыздық, еезімін туғызу болып табылады
Әлемдегі барлық мемлекеттер терроризм, ақша белгілерін қолдан жасау, әуе кемелерін басып алу және айдап кету, есірткі және психотропты заттардың заңсыз айналымы, қарақшылық және басқа халықаралық сипаттағы қылмыс түрлерімен күресуде ынтымақтастықты белсенді түрде жүзеге асыруға бірлесіп мүдделілік танытуда.
Халықаралық терроризм халықаралық қылмыстардың ауыр түрлерінің біріне жатады. Қылмыстың бұл түрімен күрес 1937 ж. басталды. Осы жылы "Терроризмнің алдын алу және оны болдырмау" Женева конвенциясы қабылданды. Бұл конвенцияда террористік деп танылған және жазалануға жататын әрекеттердің тізімі корсетілді. Аталған конвенция күшіне енбесе де, ол терроризммен күресуге бағытталған кейінгі конвенциялардың қабылдануына негіз болды.
Халықаралық терроризм актілеріне (әрекеттеріне) шетелдік мемлекет және үкімет баешыларын, дипломаттарды және халықаралық қорғаудағы басқа да түлғаларды өлтіру, дипломатиялық өкілдіктердің, халықаралық үйымдардың штаб-пэтерлерін жару, жоғарыда аталған түлғалардың үй-жайлары мен көлік кү:ралдарына шабуыл жасау, қоғамдық орындардағы, аэропорттардағы, вокзалдардағы, көшелердеғі және т.б. диверсиялар.
Бұл қылмыс түрінің субъектілеріне жеке тұлғалар да, террористік үйымдар да жатады .
Қоғамдық қауіпсіздікті бұзу, халықты үрейлендіру мемлекеттік органдарды, шет мемлекеттің немесе халықаралық ұйымның шешімдер қабылдауына ықпал ету мақсатында адамның өміріне қастандық жасау, сондай-ақ дэл сол мақсатта оның мемлекеттік немесе өзге де саяси қызметін тоқтату не осындай қызметі үшін кек алу мақсатында мемлекет немесе қоғам қайраткерінің өміріне қастандық жасау осы халықаралық қылмыс қүрамынан аса ауырлататын түрі болып табылады.
Бұл тұрғыдағы халықаралық қылмысты іс-әрекеттердің жәбірленушілері белгілі бір шешім қабылдауға ықпал ететін адамдар немесе мемлекет, қоғам қайраткерлері болады. Адамның, белгілі бір шешім қабылдауға ықпалының болған болмағаны нақты жағдайларға байланысты анықталады.
Жарылыс жасау, өрт қою немесе өзге де іс-эрекеттерді істегенге дейін тиісті органдарға хабарлап, көрсетілген зардаптардың қаупін болғызбауды тиятын, сөйтіп мемлекеттік өкімет органдарына терроризм актісі бойынша төнген қауіпті тойтаруға нақты мүмкіндік алуға мүмкіндік беретін әрекеттерді істегендерді мемлекеттік органдарға дер кезінде ескерту жасаған адам деп білеміз. Басқа жолмен терроризм актісінің жүзеге асырылуын болдырмауға жэрдемдесуге адамның озінің жарылысты, ортті, қылмыскерлердің қару-жарақты, не мүлікті өз бетімен басып алуын тойтаратын әрекеттері жатады.
Осыларды істеген адамның іс-әрекетінде озге қылмыс қүрамы (мысалы қаруды, жарылғыш заттарды, жарылғыш қүрылымдарды заңсыз сақтау, өткізу, алу, оларды үрлау т.б.) болмаса, ол терроризм үшін халықаралық қылмыстық жауаптылықтан босатылады.
Терроризмді насихаттау немесе терроризм актісін жасауға жария түрде шақыру, сондай-ақ, корсетілген мазмүндағы материалдарды таратқандық үшін жеке халықаралық қылмыстық жауаптылық козделген.
Терроризмді насихаттау деп ауызша, жазбаша немесе басқа да тәсілдермен көпшілік арасында осындай іс-әрекеттерді істеу үшін жүргізілген эр түрлі үйымдастырушылық қызметтерді айтамыз.
Жария түрыс шақыру деп ашық түрде көпшілік алдында терроризм актісін жасауға бағытталған тікелей-әрекеттерді айтамыз.
Материалдарды тарату деп бөтен адамдарға жазбаша түрде жазылған терроризмді насихаттайтын немесе сол терроризм актісін жасауға итермелейтін мазмүнда жазылған мәтіндерді үлестіруді айтамыз.
Террористік үйымға террористік іс-әрекетті жүзеге асыру мақсатында құрылған немесе өзінің іс-әрекетінде терроризмді пайдалану мүмкіндігін мойындайтын үйым, сондай-ақ осы ұйымның басқарушы органдарының бірінің келісімімен оның құрылымдық бөлімшелерінің бірі террористік іс- әрекетті жүзеге асыратыны болса онда оларда террористік ұйым деп танылады.
Ал осы топқа басшылық ету деп, террористік топты қүрған, оған адамдар тартқан, осы топтың қызметін тікелей ұйымдастырған іс-әрекеттерді айтамыз.
Террорлық акт - жарылыс жасау, өрт қою немесе адамдардың қаза болуы, елеулі мүліктік зиян келтіру не қоғамға қауіпті зардаптар туындау қаупін төндіретін өзге де іс-әрекеттер жасау немесе жасаймын деп қорқыту, егер ондай іс-әрекеттер қоғамдық қауіпсіздікті бұзу, халықты үрейлендіру не Қазақстан Республикасы мемлекеттік органдарының, шет мемлекеттердің немесе халықаралық ұйымдардың шешім қабылдауына ықпал ету мақсатында жасалса, сондай-ақ адам өміріне дәл сол мақсаттарда қастандық жасау, сол сияқты мемлекет немесе қоғам қайраткерінің өміріне оның мемлекеттік немесе өзге де саяси қызметін тоқтату не осындай қызметі үшін кек алу мақсатында қастандық жасау болып табылады.
Терроризм актісін дайындауға қатысқан адам, егер ол мемлекеттік органдарды дер кезінде ескертуімен немесе басқа жолмен терроризм актісінің
жүзеге асырылуын болдырмауға жәрдемдессе және егер ол адамның іс- әрекетінде өзге қылмыс қүрамы болмаса, халықаралық қылмыстық жауаптылықтан босатылады.
Заң террорлық әрекетке-адамдардың қаза болуы, елеулі мүліктік зиян келтіру не қоғамға қауіпті басқа зардаптардың қаза болуы, елеулі мүліктік зиян келтіру не қоғамға қауіпті басқа зардаптардың болу қаупін төндіретін жарылыс жасауды, орт қою немесе озге де іс-әрекеттер жаеауды, егер осы іс-әрекеттер қоғамдық қауіпсіздікті бұзу, халықты қорқыту не мемлекеттік органдарының шешім қабылдауына ықпал ету мақсатында жасап, сондай-ақ, аталған іс-әрекеттерді дәл сол мақсатта жасаумен қорқытуды іске асыру деген анықтама береді.
Заң тұрғысынан алғандағы мағынасына сәйкес терроризмді адамдар көбірек шоғырланатын қүнды мүліктер сақталатын жерлерде жүзеге асырылатын немесе ең бастапқыда-ақ белгілі бір маңыздылығы бар ғимаратты не қүрылысты жоюға бағытталған жарылыс жасау, өртеп жіберу немесе басқа, адамдардың қаза болуы не елеулі мүліктік зиян келтіру қаупін немесе өзге де қоғамдық қауіпті салдардың орын алуын тудыратын басқа да әрекеттер осы қылмысты жасау тәсілдері болып табылады ( гранатамен ататын немесе дәрімен ататын қарудың басқа түрлерінен ату электрмен, сумен не газбен жабдықтаушы жүйелерді істен шығару, т.б).
Көрсетілген әрекеттерді жасаумен қорқыту деп аталған пиғылдың шын екендігін оны дәлелдейтін эрекеттер жасау арқылы (жарылғыш заттар алу, жарылғыш қондырғыларды орнату, т.б) қуаттай отырып, террорлық әрекет жасау жөнінде тікелей айтуды түсінеміз. Адамдардың қаза болу, елеулі мүліктік зиян келтіру не қоғамға қауіпті басқа зардаптардың орын алу қауіптілігін тондіру терроризмнің міндетті белгісі болып табылады.
Қоғамға қауіпті басқа зардаптардың қатарына мыналарды жатқызуға болады, тұрғын үйлер, өндірістік немесе басқа ғимараттар мен құрылыстар орналаскан тоңіректің үлкен жерлерін су басуы, апат, катастрофа, апат, аймақтың химиялық немесе радиоктивті заттармен ластануы, т.б.
Терроризм адамдардың қаза болуына, елеулі зиян келуіне немесе қоғамға қауіпті басқа зардаптардың орын алуына шынайы қауіп тондіретін жарылыс, ортеу не басқа әрекеттердің жасалу сәтінен бастап аяқталған халықаралық қылмыс ретінде танылады. Терроризмді аяқталған қылмыс ретінде тану үшін олімнің не басқа зиянды зардаптардың міндетті түрде орын алуы талап етілмейді.
Түлға адамдардың қаза болу, елеулі мүліктік зиян келтіру немесе қоғамға қауіпті басқа зардаптар орын алатындай қауіп тондіруші жарылыс, өртеу не басқа эрекет жасайтындығын немесе осындай эрекеттермен қорқытатындығын түсініп біледі жэне нақ сол әрекеттерді жасауды тілейді.
Терроризмнің мақсаты, яғни қоғамдық қауіпсіздікті бүзу, халықты қорқыту не мемлекеттік органдардың шешім қабылдауына ықпал ету-оның негізгі белгісі болып табылады.
Қоғамдық қауіпсіздікті бүзу, сол сияқты халықты қорқыту мақсаттары түлғаның қоғамды дүрбелең күйге үшыратуға, қалың копшілікті өздерінің омірі, денсаулығы, мүлкінің сақталуы үшін үрейлендіруге үмтылумен сипатталады.
Ал, мемлекеттік органдардың шешім қабылдауына ықпал ету мақсаты айыптының бүл органдарды терроршылар үшін тиімді, бірақ заңсыз эрі тиімсіз эрекеттер жасауға не шешімдер қабылдауға мәжбүр қылатындай ниетінің болуымен байланысты. Қазіргі кезде терроризм деген үғым мен ислам дінін жиі байланыстырып қарастырады, алайда шын мәнінде, исламның оз басында ешқандай агрессияшылдық жоқ, әрине терроризмнің көрініс табуына тағы бір себеп саяси радикализм болуыда мүмкін. Қоғамдық коңіл күйдің радикалдауының кез-келген түрі белгілі бір топтардың мақсатын жүзеге асырудағы әдістерімен тәсілдерінің радикалдануына әсер етеді.
Сонымен, терроризм проблемасы бүгінгі таңға дейін эрбір мемлекеттің ішкі ісі деп саналмайды. Бірақ үлттық қылмыстылықпен күресу жағдайы қазіргі уақытта жекелеген мемлекеттерге ғана емес, бүкіл адамзатқа қауіп төндіретін қылмыстардың осуімен күрделеніп, мемлекеттердің бірлесіп күресуін жэне күнделікті өзара ынтымақтасуын талап етеді. Мүндай ынтымақтасуды бірқатар факторлар қажет етеді.
1.2 Терроризмнің шығу тегі мен түрлері
Терроризмнің пайда болу туралы мәселесіне байланысты екі түрлі пікір бар: биологилық және әлеуметтік. Бірінші пікірді үстанушылар адамды - оған зорлау түйсігі жэне агрессияшылдық тән деп, тек қана биологиялық жәндік ретіде қарастырады. Ал екінші пікірдің (элеуметтік) үстанушылары қоғамдағы терроризмнің пайда болуының себептерін көреді: адамдардың саяси, экономикалық, әлеуметтік, рухани өмірін.
Терроризм өзінің тамырларымен терең ғасырларға кетеді, жэне сондықтан да саяси соғыстың қандай түрі нақты жемістерді алып келгенін анықтау қиын.
Мемлекет институтының пайда болуымен және элиталар арасында әлеуметтік-саяси қайшылықтардың пайда болуымен бірге терроризм саяси соғыста кеңірек қолданыла бастады. Осындай жағдай азамат тарихында болғанын дәлелдейді, оған Ежелгі Мысыр, Жақын жэне Орта Шығыс, Европа, Ресей мемлекеттерінің тарихы дэлел болады.
Мемлекеттік төңкерістердің классикалық тэсілі б.з.д. 44 жылдағы Гай Кассий және Марк Юний Брутпен үйымдастырылған Гай Юлий Цезарьге қарсы сөз байласу болды. Цезарьды өлтірудің себебі - оның өте қысқа уақытта өзінің қолында толық билікті жаулап алуға себеп болған оның саяси белсенділігі болды. Ол фактілі түрде монарх болды, бірақ республикалық басқару нысанын да сақтаған.
Ең ерте пайда болған террористтік топтардың бірі - жаңа эраның I ғасырында Палестинада эрекет еткен сикарийлер сектасы болды. Осы топ римляндармен бейбітшілікте болған еврейлік шонжарлардың өкілдерін жойған. Сикарийлер қару ретінде қанжарды немесе қысқа қылышты - яғни сиканы қолданған. Осы сикарийлердің эрекеттерінде религиоздық фанатизммен еаяси терроризмнің байланысы корінеді.
Сикарийлер сияқты бірдей идеологияны ассошафиндердің мүсылмандық сектасының өкілдері де үстанған болатын. Олар халифтерді, префекттерді губернаторлармен басқарушыларды өлтірген.
Осы уақытта Индияда әр түрлі қүпиялы қауымдастықтар өмір сүрген. Жан қылқындырушылар сектасының мүшелері өздерінің қүрбандарын жібек жіппен қылқындырып өлтірген. Олардың осындай өлтіру эдісі Кали қүдайына қүрбан шалудың дэстүрі ретінде саналған. Осы сектаның ірі мүшесі былай деп айтқан: егер де кімде кім бір рет болса да қүрбан шалудың тэттілігін сезінсе, ол қандай да кәсіп өнерін игермесе де немесе оның қолында элемнің бүкіл алтыны болса да - ол біздікі. Мен оз басым жоғарғы лауазымды иеленіп жақсы жүмыс істегенмін. Бірақ сектаға оралғанда ғана өзімді озім деп сездім.4
Қытайдағы антиманьчжурлық қүпиялы қоғамдастықтардың бірінің атауы -ол қүпиялы қоғамдастық Триада, оның негізі он жетінші ғасырдың аяғында қаланды, яғни тікелей айтатын болсақ, маньчжурлар Қытай территориясының екіден үш бөлігін жаулап алған кезде. Бастапқыда ол маньчжурлардың билігін жойып қайтадан императорлық тақта Минь династиясын орнату үшін қүпиялы қоғамдастық ретінде қүрылды. Осы қоғамдастық маньчжурлар династиясының билік ету уақытында фактілі түрде жергілікті озін-өзі басқару қүралына айналып, өзіне коптеген әкімшілік жэне сот функцияларын жүктеді. XIX ғасырдың басында Қызыл тюрбандар котерілісінен кейін маньчжурлармен -жүздеген қытайлықтарды тірі көзімен жерге коміп, қылқындырып, бастарын алған операциялар жүргізілді. Осының нәтижесінде Триаданың коптеген мүшелері Гонконг жэне АҚШ-та баспана іздеуге мэжбүр болды. Британдық биліктердің мәліметтері бойынша Гонконгтың екіден үшінің халқы әр түрлі Триадалардың мүшелігінде түрған еді. XX ғасырдың басьшда Триадалардың өмір сүруінің легальды базасы маньчжурлардың репрессияларымен бүзылған еді. Триада ақырындап озінің қызметін қамтамасыз етудің криминалды әдістерін қолдануға кошті: рэкетке, контрабандаға, теңіз қарақшылығына, қорқытып алушылыққа. 1911 жылы Триаданың қызметі толығымен патриоттықтан криминалдыға ауысты.
Католиктермен протестанттардың арасындағы діни соғыстың логикалық жалғасы - XVI ғасырдағы Варфоломейлік түн болды. Француздық король Карл IX жэне оның анасы Екатерина Медичи 1572 жылы 24 тамызда Париж қаласында протестанттар-геноттардың жаппай қырылуын үйымдастырды. Осы түні Францияның астанасында 2 мыңнан астам гугеноттар өлтірілген. Ал жалпы мемлекет бойынша екі аптаның ішінде 30 мыңға жуық адамдар өлтірілді.
Римдік Папалар осы хабарламаны ынтамен қабылдады ал ағылшын королевасы Екатиранаға қарсы күрескен папа Григорий XIII Англияда жаңа Варфоломейлік түнді қайталағысы келген.
Осындай түрмен, сол кездегі мемлекеттік террор коптеген мемлекеттердегі сыртқы жэне ішкі саясаттың қүрамдас болігі ретінде болған еді.
Ресей мемлекетінде Иван Грозный билік ету кезінде билікті жоғалту қауіпіне жауап ретінде крамоланы жою басты мақсат болып табылатын, опричинина сияқты қүбылысы пайда болды. Осы мақсатпен царь жарғысы бойынша арнайы басқару аппараты және царьға бағынатын 6 мың адамнан тұратын эскер қүрылды.
Терроризм баяғыдан бастап саяси күштер жүмыс істегеніне қарамастан, тарихшылардың пікірі бойынша террор үғымы Француз буржуазиялық революцияның якобиндік кезеңінде пайда болды. Яғни, 1793 жылдың наурызымен 1794 жылғы шілденің арасында, жэне қорқыныштың билік етуі дегенді білдірген. Массалық террордың жану кезінде бір күннің ішінде 60-қа жуық адамдарды олтірген. Айып тағылғандарды өлтірудің процесін жеңілдету үшін гильотинаны қолдануға келісім берілген.
Сонымен қатар мемлекеттік террорды Наполеонда жүргізген болатын. Ол 1795 жылы ол демонстранттарды атуға бүйрық беріп, Париждегі роялисттік котерілісті қиратып жіберді.
Жүйелі террористтік акциялар XIX ғасырдың екінші жартысынан басталады: 70-ші 90-шы жылдары анархисттер іспен пропаганданы назарға алды (террорлық актілер, саботаж), ал олардың негізгі идеясы қандай да бір
мемлекеттік билікті жоққа шығарудан түрды. Анархизмнің оның дамуының әр түрлі этаптарындағы басты идеологтары: Прудон, Штирнер, Кропоткин болды. Анархисттер тек қана мемлекекеттік емес, сонымен қатар жалпы қандай да болса биліктен бас тартады, және қоғамдық тәртіпті жоққа шығарып, азшылықтың көпшілікке бағыну қажеттілігі туралы айтады. 90-шы жылдары анархисттер іспен пропаганданы Францияда, Италия, Испания Америка Қүрама Штаттарында жүргізді.
XIX ғасырдың екінші жартысынан бастап терроризм әлемнің көптеген мемлекеттер қоғамдық өмірінің тұрақты факторы болды. Осы мемлекеттерде революционды-саяси немесе үлттық сипаттағы террорлық үйымдар пайда бола бастады: Ресейдің орыс үлтшылдары, Үлыбританияның (Ирландия), Турция (Македония), Австро-Венгрия (Сербия), Испанияның радикалды үлтшылдары, Франция, Италия жэне АҚШ анархисттері. Олардың жетекшілері террор арқылы әлеуметтік эділеттікке, жалпылық ырыс-берекеге жетіп, ұлттық автономия және тэуелсіздікті алуға болады деп санаған. XIX ғасырдың аяғына таман Европа жэне Американың мемлекеттерінің көбісі анархисттердің эрекеттерінен зардап шеккен.
Революциялық дәуірдің бітуімен террористтер де революционерлер де жоғалып кетті. Бірақ, террорды туғызатын себептер жойылған жоқ.
Бомба философиясы жэне іспен пропаганда концепциялары өз жалғасын фашизм теориясында тапты. Осы фашизм теориясы Италия және Германияда XX ғасырдың басында пайда болды. Ол зорлаудың, шовинизм, расизм, антисемитизм, эскери экспансия идеяларын жэне мемлекеттік аппараттың бүкіл билік етудің күрделі нысандарын қолданатын, ең реакционды күштердің террористтік диктатурасы болды. Фашисттік Германияда диктатураның құрылған механизмі өзіне аса қатыгездігімен ерекшеленген террорлық аппаратты қосқан: СА, СС, Гестапо, Халықтық трибунал жэне т.б.
Бірінші дүниежүзілік соғыс терроризмнің иедологиялық түсінігінде бір болінуші ретінде болды. Осы соғыстың аяқталуымен бірге террорды оң үлтшыл-сепаратисттер жэне Германия, Франция, Венгрия және Румынияның фашисттік қозғалыстарын қаруға алды.
Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін терроризмнің нысандарын алатын үлттық-революциялық-босату қозғалыстары көтеріле бастады. ЭТА Басктік үйымы, Ирландық Республикалық армия, бүрынғы Колониялардың жэне жақын шығыс мемлекеттер қатарының үлттық-босату үйымдары, Оңтүстік-Шығыс Азия, Индокитай, Индонезия, Филиппины жэне т.б. тэуелсіздікке қол жеткізген.
Осы кезеңде тағы бір жаңа тенденция пайда болады - терроризм мемлекетпен белгілі бір саяси мақсаттарға жету үшін қолданылады. Мысалы Израиль және Палестина арасындағы, Индия жэне Пэкістан арасындағы дау, кеңестік-американдық қарсы түру, Пиночет және Зия-уль-Хактың ішкі терроры, Пол Пот жэне Иенг Сари терроры жэне т.б.
Терроризмнің үлттануы да көзге көрінеді, адамдардың кейбір топтары үшін ол кәсіп түрі, өмір сүруінің түріне айналады. Аумақтық бағыты ауысады,
ягни, басқа мемлекеттің аумагындагы даудың және террордың экспорты болады.
Палестинада Группа Штерн (Израильдің бостандығы үшін күресушілер Аврахамао Штернмен қүрылған) деп талатын синоиттік террористтік үйымдар әрекет еткен. Олардың Палестинадағы британдық шенеуніктер, эскері қызметшілер және полицейліктерге қарсы қозғалыстар жасаған бірнеше жүздік боевиктері болған.
Терроризмнің глобальды, үлкен масштабтарын назарга ала отырып, нақты дәлелдікпен ол бүкіл адамзатқа олім қауіпін келтіреді деп айтуга болады.
Террористтік акттің субъектісі қандай идеяларга негізделеді жэне қандай мақсаттарды көздейтініне байланысты терроризмді кейбір түрлерін көрсетіп бөлуге болады.
1) Идеологиялық терроризм. Ол миниритарлы саяси идеологиялардың
окілдері жагынан жүзеге асырылады.
Осы идеологиялар азшылықтардікі, ол қогамнан қоғамга ауысады және ол бір мемлекетте маргиналды және құпиялы болса, ал басқа мемлекетте ол парламенттің козқарасында бар және билікте де болуы мүмкін.
Идеологиялық терроризмнің негізінде альтернативті саяси күштің өкілдері болатын қүрылыстың легитимді емес фундаментальды жэне догматикалық концепциясы жатыр. Осындай терроризм түрінің мысалдары ретінде келесілерді келтіруге болады: орыс үлтшылары, француздық анархисттер, германдық консерватисттер, фашисттер, Италиядагы неофашисттер, Италия, Франциядағы Қызыл бригадалар, ФРГ-дагы Қызыл армия жэне т.б.
2) Патетикалық терроризм -- ол саяси мақсаттарда террорды қолдану.
Сондықтан да террорлық әрекеттердің басты объектілері дәрменсіз адамдардың
коп көлемі. Ягни, саяси күштер немесе халық олардан қажетті нэрселерді
жасаса онда билік тез болады. Яғни, осында ауруханалар, босану үйлері,
балабақшалар, мектептер, түргын үйлер саяси террористтер үшін идеалды
объектілер. Яғни, саяси террорда эрекет етудің басты объектісі адамдар емес,
ол саяси жағдай. Қазіргі саяси терроризм қылмыстық қылмыстылықпен бірге
бас қосты, олар бір бірімен өзара байланысты жэне бір біріне көмектеседі.
Олардың мақсаттары мен ниеттері әр түрлі болса да олардың әдістері мен
нысандары сэйкес келеді. Мысалы, Колумбийлік террорлық үйымдар
наркомафиямен, ал корсикандық үйымдар - сицилийлік мафиямен озара эрекет
етеді. Көп жағдайларда саяси террорлық топтар өзінің қызметінің қажетті
қаржылық ресурстарын алу үшін контрабанда, қару жарақты заңсыз сатудың
қылмыстық әдістерін қолданады. Осыдан басқа, түтқынға алу белгілі
журналисттерді өлтіру сияқты актілерді мақсаты қандай екенін түсіну қиын.
Олар қандай сипатта болады - қылмыстық па элде еаяси?
3) Этникалық терроризм. Субъектісі үлттық қауымдастық болып
табылатын терроризмнің түрі. Осы жерде мажоритарлық топтың қүрамына
қосылған миноритарлы этникалық топ туралы соз жүріп жатыр.
Этнотерроризмнің жарық мысалдары - Баскілер (ЕТА)5 сицилийлік
сепаратисттер, ирландықтар, күрдттер жэне жаңа кезеңце карабахтық
армяндармен шешендер.
4)Діни терроризм. Осында террордың және революцияның субъектісі діни
азшылық немесе биліктердің қарсы немесе бөліну әсеріне тигізетін діннің
белсенді авангарды. Осы жерде сектанттардың дуализмі жэне олардың
тұжырымдамалары орын табады: таңдалғандар, құтқарылғандар және
қарғысталынгандар. Мысалы: Палестинадағы сиониттік терроризм және
қазіргі исламдық терроризм.
5) Криминалды терроризм. Жай бандитизмге қарағанда криминалды
терроризм теоретикалық түрде глобальды талаптарды алға қою керек. Көбінесе
осындай терроризм жартылай саяси сипаттағы талаптармен бірге жүреді -
мысалы, белгілі бір зонаны тастап кету үшін жүру қүралдарын беру, бас
бостандығынан айыру жерлерінен босату және т.б.
6) Ядролық терроризм. Ядролық терроризмнің қауіпі әлемдік
қоғамдастықпен әлі 1960-1970 жылдары танылған болатын. Дэл сонда Бұұ
МПА-ны қабылдау туралы алғашқы үсыныстар тыңдалған болатын. Осы
қүжаттарды эзірлеу Атомдық энергия бойынша халықаралық агенттікке
(АЭХА) тапсырылған болатын. Осылай, 1980 жылы наурызда АЭХА-мен
әзірленген ядролық материалдарды физикалық қорғау туралы Конвенцияға 68
мемлекет қол қойды.
Қүжаттар жэне антитеррорлық заңнамаға бақылау ету жүйесінің жетіспеушілігі коптеген мемлекеттерде қылмыстық және террористтік топтардың әрекет ету салдарының кеңеюі үшін объективті себептер тудырған. Осы жағдай ядролық салаға мыңдаған мамандардың тартылуымен одан әрі қиындатылды. Ал осы болған қорғау жүйелерін элсіреткен. Нақты себептер бойынша жоғалған болып саналатын ядролық қару қауіптің қайнар көзі болуы мүмкін^.
2001 жылғы 11 қыркүйектегі терракттардан кейін АҚШ Конгресі кибертерроризм деп аталатын терроризмнің жаңа үғымын қүрды. Оған азаматтардың, заңды түлғалардың жэне мемлекеттік мекемелердің қорғалған компьютерлік торларына зиян келтірудің және хакерліктің ір түрлі нысандарын жатқызды[6].
Кибертерроризм түсінігі өзіне бес жылдан жиырма жылған бас бостандығынан айыру түрі ретіндегі жазамен немесе аса көлемді айыппүлдармен жазаланатын, 5 мың доллардан жоғары сомаға зиян келтіретін хакерлік қол сүғушылықтарды қосады[7].
Сонымен қатар, конгресс биотерроризм үғымын да жасады. Осы биотерроризм химиялық терроризммен көп жағдайларда үқсас. Бірақ оны жүргізудің актілері төмен. Мысалы, 2001 жылы күзде АҚШ сибирлік язваның таралуы.
7) Мемлекеттік терроризм. Ол екі нысанда корініс табады: ішкі
мемлекеттік жэне халықаралық қатынастарда.
Ішкі мемлекеттік терроризм - жалғыз-террористтердің немесе арнайы үйымдастырылған террорлық топтардың қызметі. Олардың акциялары бір кету және олардың үстінде адамдарды тұтқынға алу), әуедегі (эуе кемелерін ұстау, бортта тұтқынға алу және т.б.).
Ғылыми эдебиеттерде терроризмді бөлудің басқа да түрлері кездеседі. Мысалы, пайда болу жэне жүзеге асу аумағы бойынша: европалық, латиноамерикандық, жақын шығыстық; эрекеттердің мақсаттары жэне көлемі және құрбандарға қатысты зардаптар бойынша (көптілік, топтық, жеке даралық); материалды зиян бойынша (катастрофалық, аса үлкен мөлшерде);
моральды-психикалық зиян бойынша, қатысушылардың саны бойынша жэне қолданылған тәсілдер бойынша жэне т.б.
13 Терроризм және халықаралық террористік экстремистік ұйымдар
Қазақстан Республика 26 ақпан 2005 ж. қабылданған заң Эстремизмге қарсы күрес іс -- қимылдары 1 баптың 8 бөлімінде Үйымды экстремистік деп тану сот тэртібімен жүзеге асырылады. Егер ұйымның қүрылымдық бөлімшелерінің (филиалдары мен өкілдіктерінің біреуі болсада осы үйымның басшы органдарының бірінің рүқсатымен эстремизімде жүзеге асыратын болса, үйым экстремистік деп танылады.
ұйымды экстремистік деп тану туралы өтінішті сотқа Қазақстан Республикасының прокуроры, ішкі-істер органдары немесе азаматтары береді.
Мемлекет органдарының экстремизімді анықтау жэне оның жолын кесу жоніндегі қүзыреті, экстремистік ұйымдары және экстремизмді жүзеге асырғаны үшін жауаптылыққа тартылған адамдарды есепке алу. Экстремизм жэне (немесе) заңды түлғаның, жеке жэне (немесе) заңды түлғалар бірлестігінің мынадай экстремистік мақсаттарды; Қазақстан Республикасының Конституциялық қүрылысын күшпен өзгертуді егемендігін, оның аумағының түтастығын, қол сүғылмауын және болінбеуін бүзады, мемлекеттің ұлттық қауіпсіздігімен қорғаныс қабілетіне нұқсан келтіруді өкіметті күшпен басып алуды немесе окіметті күшпен ұстап түруды, заңсыз әскерилендірілген құрылымдарды құруды, оған басшылық жасауды жэне қатысуды, қарулы бүлік ұйымдастыруды жэне оған қатысуды, элеументтік тектік-топтық саяси экстремизді алауыздықты қоздыруды сондай- ақ азаматтардың қауіпсіздігіне, өміріне, денсаулығына, имандылығына немесе құқықтарымен бостандықтарына қатер тондіретін кез-келген діни практиканы қолдануды, діни экстремизмді коздейтін іе-эрекет ұйымдастыру және (немесе) жасау.
Заңсыз эскериленген құрамына ұйымдастыру Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінің 236 бабында Заңсыз эскерилендірілген құрама (бірлестік, отряд, жасақ немесе өзгеде топ) құру, сондай-ақ ондай құраманы басқарғаны үшін қылмыстық жауаптылық оелпленген жэне эскерилендірілген құрама деп аталатын немесе суық карумен қаруланған тұрақты, берік ұйымдаеқан адамдардың тобын айтамыз.
Тсрроризм немәсе экстоемистік топтатардын тшія^ъшя дүиіүг капымы сақталып отырган нәсшішлдік пен ұлтшылдық идеясы бар. ұлтшылдықгьщ кез-келген түрі терроризмнщ тарауына қолайлы негіз болатыны ешқандай күмән жоқ. Бір ұлтқа екінші ұлттың үстемдігін орнату үшін терроризмді қол жаулык етеді эбден мүмкін. Бүгінгі өмірде террористік ұйымдардың таралуына себепше ретінде діни фундаментализм жиі-жиі ауызға алынады11. Соңғы жылдарда байқалып отырған халықаралық террористік ұйымдардың ірі қылмыстық қоғамдастықтармен белсенді бірігулері интеграция байқалды. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінің 235 бабында Үйымдық топты немесе қылмыстық қоғамдастық (қылмыстық үйымды) қүру жэне басқару қылмыстық
қоғамдастыққа қатысу (235 бап) көрсетілген қылмыс құрамы Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінде түңғыш рет енгізіліп отыр.
Үйымдасқан қылмыс жеке адам, қоғам мемлекет үшін аса қауіпті тудыратыны жалпыға мәлім осыған орай қылмыстың тікелей обьектісі -- қоғамдық немесе мемлекеттік қауіпсіздік болып табылады. 1992 жылы Хаттаб Ауғанстанан Тәжікстанға бір жола болмасада ішінара орналасып алды. 1995 жылы Шешен Республикасына біраз араб үлттарынан жасақталған жауынгерлік топпен өтті, осы аталмыш мемлекетте лаңкестік шараларды немесе басқада соғыс қимылдарының тэсілдеріне шешен содырларын үйретіп, алдын-ала дайындық шараларын откізді. Халықаралық Интерпол ұйымының мәліметі бойынша террористік экстремистік ұйымдарға мына ұйымдар жатады:
- Хамас (исламдық қарсыластық қозғалысы) 1987 жылы палестиналық
тарамынан шыққан Мұсылман ағайын деген ұйымнан жеке дара бөлініп
шығып құрылған ұйым қазірге кезде осы аталмыш террористік ұйым
лаңкестік іс-әрскеттерін 1967 жылғы окуппация кезіңдеге жерлерін қайтару
үшін деп түсіндереді;
- Хезболлах (жоғарғы тэңір партия) ол 1982 жылы израильдіктер Ливанға
басып көктеп кіргенен кейін құрылған, бұл радикалды шиіттік топ,
орналасулары Ливанда негізделген ирандық революцияның идеяларына
тікелей насихаттаумен ықпал тигізіп, эрі қарай дамуын көздеп отырған партия5
жөнінде Хомейнидің аятоллы оқуын жүргізіп отыр;
Аль-Кайда экстремистік топ 1980 жылдың аяғанда Усаман бен Ладен Ауғанстандағы соғыс қимылдары кезінде Кеңестер Одағы Ауғанстанға баса көктеп кірді деген пікір оймен, Кеңестер Одағына қарсы үзілді кесілді қарсылықтар көрсету үшін экстремистік топтар құрылды, оның ішінде мұсылман-сунниттерді қастандық жасауға үйретіп жаттықтыру, қарсы қастандықтар жасау үшін ынталандырып отырған, осы ұйым қаржылау жоғынан коптеген ықпал тигізіп топтарды жинақтап отыр;
Аль-Кайда террористік экстремистік ұйымның негізгі бағыттарының бірі- бір тұтас ислам мемлекетін құру -- яғни дүние жүзінде халифат құру.
-Өзбекстан ислам қозғалысы (ИДУ) бүл қозғалыстардың негізгі түпкі мақсаты Өзбекстанды ислам мемлекетіне ауыстыру. Ислам жауынгерлерінің коалициясы өзінің қылмыстық әрекеттерін Ауғанстанда жүзеге асырады. Өзбекстан ислам қозғалысының насихаттану түғырнамасы Батысқа және Израильге саяси қарсылық, ал, негізгі мақсаты Өзбекстан мемлекетінің қоғам мүддесіне зардап келтіру.
Лащсестік экстремистік үйымдар тізіміне коптеген үйымдар тобы корсетілген:
Бу-Нидала; Абу-Сайаф; Аль-Аксы;
Исламдық қарулы топ (ВИТ); Асбат аль-Ансар суиниттік экстремистік; Күрт жүмысшы партиясы 1974 жылы қүрылған; Аум Сенрике негізінде Аляф 1987 жылы Секо Асахаро қүрған діни үйым ретінде кейіннен ланкестік топқа айналған.
Негізінде лаңкестік экстремистік үйымдар бір-бірімен тығыз байланыста
жүмыс жасайды. Әлемдік терроризмнің дамуына ықпал ететін елдер бар. Қазіргі кезде терроризм орталығы болып отырған Ауғанстан мен Ирак мемлекеттері. Бүл елдерде террористерді дайындау жақсы жолға қойылған Мысалы, Ауғанстанда жан-жақты дайындықтан өткен террористер әлемнің түпкір-түпкіріне тарап кетті. 2001 жылғы дерек бойынша Ауғанстандағы оннан астам арнаулы дайындық лагеріндегі әлемнің 20 мемлекетінен келген 15 мыңдай содырлар дайындықтан откен. Ауған жерінде дайындалған террористер 90-шы жылдардың аяқ шенінде АҚШ, Ресей, Турция, Испания, Қытай, Үндістан, Пәкістан сияқты мемлекеттердің аумақтарында ланкестік қимылдар жасады.
Қазақстан Ресиубликасында лаңкестермен күресудің барлық жолдары қарастырылған Қазір Үйымдық келісім-шарт (ДКБ) бойынша Қазақстан, Ресей жэне басқа Орта Азия мемлекеттері терроризмнің алдын-алу шараларын бірігіп жүзеге асыруда. Осындай келісімдерге Қытай, Ресеймен бірге Орта Азия мемлекеттері Шанхай ынтымақтастық одағы (ШОС) арқылы да келуде. Еуразия аймағында біртіндеп антитеррорлық коалиция қалыптасып отыр.
Антитеррорлық эрекеттердің барлық мемлекеттерінің саяси түрғыдағы басым бағытына айналуы лаңкестердің алдын-алудың кепілі болмақ.
Қазақстан Республикасы Экстремизмге қарсы күрес іс-қимылдары осы заңның 1 бабының 2 бөлімінде азаматтың қүқықтары мен бостандықтары экстремизмнен қорғауға, зкстремизімге болғызбауға анықтауға?оның жолын
қесуге және зардаптарын жоюға, сондайақ экстремизмді жүзеге асыруға ықпал ететін себептер мен жағыдайларды анықтауға және жоюға бағытталған қызметі көрсетілген және осы заңның 3 бабында Қазақстан Республика аумағында экстремистік ұйымдарды құруға тиым салу қарастырылған.
Соңғы кезде Қазақстан Республикасы аумағында Хизб-ут-Тахрир ұйымының заңсыз кейбір әрекеттері алаңдатушылық білдіреді. Экстремистік ұйымдардың түпкі пиғылын түсіну үшін Оңтүстіктегі керші мемлекеттердегі, Ортальіқ Азиядағы халықаралық ланкестік ұйымдар өздерінің іс-қимылдарында діни экстремистік идеяларды насихаттауды кеңінен қолданады. Тәжікстан, Өзбекстан және Қырғызстан секілді елдерде болған оқиғалар дәлел болып табылады.
Экстремистердің негізгі мақсаттарының бірі-мемлекеттің ішкі саяеатын тұрақсыздандыру. Қазақстан аумағында діни экстремистік ұйымдардың тұрақтану мақсатында өз эмиссарларын жіберген оқиғалар аньпсгалды, Қазақстанда ресми мемлекеттік қүрылысты қабылдамайтын, оны бйліктен кетіруді көздеген діни экстремизм кең етек алған жоқ. Террористік әрекетгерді іске асыруды мақсат тұтқаң лаңкестік топтарда байқалған жоқ. Алайда, Оңтүстік Азия аймағында белсенді жұмыс жүргізіп жүрген Хизб-Тахрир, Таблиги Джамаат, Өзбекстан ислам қозғалысы ваххабиттер сияқгы діни үйымдардың өкілдерінің насихатшылық әрекеттері. Оңтүстік обылыстарыида жиі байқалуда15. Хизб-ут-Тахрир сунниттік діни партиясы 1953 жылы Иерусалимде Таки-ад-дин Набхани ал-Фаластин кдаған суниттік үйым Хизб-ут-Тахрир аударғанда Исламдық азат партиясы деген мағынаны білдіреді. Хизб-зпг-Тахрир діни ұйымның негізгі мақсаты ортағасырдағы феодалдық халифат құру. Осы ұйымның жұмысын жоспарлау стратегиялық орталығы
Лондонда орналасқан.
Алғашқы рет Кеңестер Одағы кезінде Орталық Азия мемлекеттзр аумағында оның ішінде Тәжікстан, Өзбекстан мемлекеттерінде дін ұйым ретінде 1979 жылы мәлім болды.
Қазіргі кездегі экстремистік ұйымдардың мүшелері ислам емес мемлекеттерді жойып, оның орнына Әлемдік ислам халифатын орнатуды кездейдь Осы ұйымның өкілдерінің насихатшілік әрекеттері. Оңтүстік Қазақстан облысында жиі байқалуда Хизб-ут-Тахрир ұйымының бірнеше экстремистік пиғылдағы топ мүшесіне қылмыстық іс қозғалып сотталды.
Кептеген дамыған елдерде шет елдік діни ұйымдарға, дін секталарға мемлекет аумағында жұмыс жасауына қатаң тиым салынған .
Қазіргі кезде ислам экстремизм мен терроризм деген ұғым мен ұйымдардың кеңінен тарап отырғанын атап айту керек. Дейтұрғанмен исламның ез басында ещқандай агрессияшылдық жоқ, әрине терроризмнің керініс табуына тағы бір себеп саяси радикализм болуыда мүмкін.
Тарау2.ТЕРРОРИЗМНЩ ҚЫЛМЫСТЫҚ-ҚҮҚЫҚТЫҚ ЕРЕКШЕЛІГІ
2.1 Террористтік әрекеттердің қылмыстық құрамы және оның
ерекшеліктері
Терроризм -- қазіргі дәуірдегі ең қауіпті қылмыс түрі болып табылады. Мұндай қылмыстар көп жағдайларда ұлттық шектен шығып халықаралық сипат алуда. Террорлық әрекеттер әр түрлі болуы мүмкін, бірақ оның бәрін біріктірген екі түрлі элемент бар. Оның біріншісі терроризм -- мемлекеттік екімет билігін күйретуге бағытталған; екіншісі -- терроризмді жүзеге асыру арқылы яғни террористердің ұйымдасқан, қатыгездік әрекеттері арқылы тұрғындарға үрей, қорқыныш, қорғансыздық сезімін туғызу болып табылады,
Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінің 233-бабы бойынша: "Теорроризм, жарылыс жасау, өрт қою немесе адамдардың қаза болуы, елеулі мүліктік зиян келтіру не қоғамға қауіпті өзге де зардаптардың туындау қаупін тендіретін езге де іс-әрекеттер жасау, егер осы іс-әрекеттер қоғамдық қауіпсіздікті бұзу, халықты үрейлендіру не Қазақстан Республңжасы мемлекеттік органдарының, шет мемлекеттің немесе халықаралық, ұйымньщ шешім қабылдауына ықпал ету мақсатында жасалса, еондай-ақ аталған іс-әрекеттер дәл сол мақсатқа жасаймын деп қорқыту болып табылады.
Заң террорлық әрекетке-адамдардың қаза болуы, елеулі мүліктік зиян келтіру не қоғамға қауіпті басқа зардаптардың қаза болуы, елеулі мүліктік зиян келтіру не қоғамға қауіпті басқа зардаптардың болу ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ
3
Тарау 1. ТЕРРОРИЗМНІҢ ҰҒЫМЫ ЖӘНЕ БЕЛГІЛЕРІ 6
Терроризмнің түсінігі пайда болу негіздері ... 6
Терроризмнің шығу тегі мен түрлері 10
Терроризм және халықаралық террористік экстремистік үйымдар 16
Тарау 2. ТЕРРОРИЗМНІҢ ҚЫЛМЫСТЫҚ-ҚҰҚЫҚТЫҚ ЕРЕКШЕЛІГІ ЖӘНЕ СИПАТТАМАСЫ 21
Террористтік әрекеттердің қылмыстық құрамы және оның ерекшеліктері 21
Терроризмді басқа қылмыс түрлерінен шектеу және ажырату мәселелері 27
Қазақстан Республикасының қылмыстық заңнамасындағы террористік әрекеттер үшін жауапкершілік 38
Тарау 3. ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ТЕРРОРИЗММЕН КҮРЕС ЖОЛЫНДАҒЫ
МЕМЛЕКЕТАРАЛЫҚ ЫҚПАЛДАСТЫҚ 41
Халықаралық терроризммен күрес жолындағы мемлекетаралық ықпалдастық нысандары 41
Терроризммен күрестің халықаралық- қүқықтық механизмдері 48
Дайындалып жатқан террористік акт жайлы ақпаратты тіркеудің ерекшеліктері 51
Банктер мен өзге де несие үйымдарының халықаралық терроризмді қаржыландыруын қадағалаудың Қазақстандағы тәжірибесі 55
ҚОРЫТЫНДЫ 60
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 64
КІРІСПЕ
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Террроризммен күрес мәселесі бүгінде әлемдегі ең өзіктіде өткір проблемалардың бірі болып табылады. Сондықтан да бүл келеңсіз құбылыстың пайда болу негіздері мен оны болдырмауға немесе алдын алу және терроризммен ұтымды күрес жүргізу қүқықтық механизмдерін қарастыру мақсатында халықаралық деңгейде үнемі ізденіс, іс шаралар ұйымдастырылып отыру қажет. Сол себептен де халықарылық терроризммен күрестің қүқықтық теориялық негіздерін саралау, әрине, отандық зерттеушілер үшін өзекті, эрі тың тақырыптардың бірі болып табылады. Жалпы соңғы он жылда белсенді зерттеле бастады. Алайда бүл тақырыптың қүқықтық - теориялық аспектілері аз зерттелген. Осы түрғыдан алғанда менің дипломдық жүмысымыздың тақырыбына арқау болып отырған халықаралық терроризммен күрес мәселесі озінің өзектілігін айқын аңғартады.
Бүгінде Қазақстан өз дамуының жаңа тарихи кезеңінде тұрып, дербес мемлекет ретінде өзінің, тәуелсіздігі, жер аумағының тұтастығын, үлттық қауіпсіздігін қорғауға бағытталған үлкен іс шаралар ұйымдастырды, соның бірі халықаралық терроризммен күресу, оның алдын алуды реттеуге арналған заңдар қабылдап үлгерді, алайда сол еліміздің тәуелеіздігінің алғашқы жылдарында қабылданған заңдар, әрине, бүгін өзінің мазмүндық сапасы бойынша жаңа заман талабына толық жауап бере алады деп айтуға болмайды. Сондықтанда халықаралық терроризммен күрестің қүқықтық негіздеріне жаңаша, қайта қүқықтық - теориялық сараптау жасаудың объективті қажеттілігі туындап отыр.
Ал мұндай мақсаттарды жүзеге асыру, әрине, халықаралық
терроризммен күрес мәселесінің құқықтық негіздерінің әрі ұтымды, әрі
реттеудің әлемдік деңгейдегі озық үлгі, әдіо тәсілдер мен жаңа
прогрессивтік жолдарын қарастыруды қажет етері созеіз. Бұл
бағытта, егемен ел, әлем таныған дербес мемлекет ретінде Қазақстан Республикасы терроризм мен экстремизімге қарсы заңнама негіздері мен теориясы мейілінше, жедел қайта қарастырудың маңызы зор деп білеміз.
Бүгінде халықаралық терроризммен күрес мәселесі тек ұлттық заңнама шеңберінде ғана қалып қоймай сондай-ақ халықаралық қүқықтық өлшем сипатына ие болып отыр және де бүл сала бойынша жаңа заман талаптарына сай жеткілікті теориялық және құқықтық негіздер қалыптастыруға мүмкіндігінше тиімді ат салысу қажет.
Терроризммен күрестің қүқықтық негіздері жалпы әлемдік
деңгейдегі ең ауқымды әрі күрделі, өткір де озекті
проблемаларының біріне деп жоғарыда атап өттік. Өкінішке орай, соған қарамастан, Қазақстан Республикаеында халықаралық терроризммен күрестщ құқықтық непздері құқықтық - теориялық түргыдан кешенді түрде әлі күнге дейін толыққанда зерттелген емес, сол себептенде бүл сала бойынша арнайы монографиялық еңбектер мен диссертациялық зерттеулер жоқ. Қарастырып отырған халықаралық терроризммен күрестің қүқықтық негіздеріне қатысты қазақша материалдардың тапшылығына қарамастан біздер осы мәселеге қатысты қүқықтық -теориялық зерттеуді жүзеге асыруға үмтылыс жасап отырмыз.
Терроризмнің теориялық мәселелерін зерттеуге мына авторлардың төмендегідей тақырыптағы еңбектері жарияланған. Мәселен, А.И. Гушердің Проблема терроризма на рубеже третьего тысячелетия новой эры человечества жэне Б. Берсибаевтің Глобализация и угрозы исламского терроризма, Д.Е. Дулатовтың Виды современного терроризма и методы борьбы с ним, К.И. Исаевтың Терроризм в прошлом и настоящем: подходы к классификации в контексте антитеррористической программы ЕС, Л.Клепацкийдің Глобализация и национальные интересы, Е.Шакуроньщ Терроризм - главная угроза международной безопасности, Е. Сатановскийдің Глобализация терроризма и его последствия, Д.Т. Жакеновтьщ Военно-политические аспекты борьбы с международным терроризмом, Г. Тусупбаеваныц Геополитические аспекты обеспечения международной безопасности, А.Кожиховтьщ Международное сотрудничество в борьбе с международным терроризмом, Р.Н. Амербекованың Интернационализация терроризма и новая парадигма безопасности, М.С. Ашимбаевтьщ Национальная безопасность Казахстана: новое понимание, новые угрозы, A.M. Амребаевтың К вопросу о новых угрозах в условиях современного миро-порядка, М.М. Тажиннің О природе терроризма И.Л. Труновтьщ Правовые механизмы борьбы с терроризмом в Европейском союзе: тенденции совершенствования жэне Е.Г. Ляховтыц Терроризм и межгосударственные отношения в Европе, А.А. Меныдихтің Законодательство о борьбе с терроризмом во Франции - гарантия государственной защиты прав личности, И.В. Кормушкинаның Европейская система предотвращения терактов, С.А. Ланцовтыц Проблема терроризма в международных отношениях: правовые и политические аспекты т.б. еңбектері жарық көрген. Үзақ жылдар бойы терроризм мэселелері з.г.д. Г.Б.Ханның, з.г.к. И.Г. Ханның және P.P. Кунгейбаевтің т.с.с. авторлардың еңбектерінде кең көрініс тауып жүр.
Сондай-ақ терроризм проблемаларымен мемлекеттік деңгейде Қазақстанның стратегиялық даму институты, ҚР Президенті жанындагы Әлемдік экономикалық зерттеу институты, Әлемдік экономика жэне элемдік саясат институты, ҚР сыртқы істер Министірлігінің сыртқы саясат және талдау институты т.б. кешенді түрде айналысуда.
Терроризммен күреске қатысты теориялық зерттеудің басты мақсаты болып жалпы терроризм түсінігін, терроризмнің шыгу тегі мен түрлерін жэне оның қүқықтық теориялық негіздерін саралау арқылы бұл қылмыстық құбылыстың мәнін ашып көрсету болып табылады.
Осы мақсаттарга қол жеткізу үшін төмендегідей міндеттер белгіленеді:
Терроризмнің түсінігін, пайда болу негіздерін, терроризмнің шығу тегі
мен түрлерін, терроризм және халықаралық террористік экстремистік
ұйымдарды, террористтік әрекеттердің қылмыстық қүрамын және оның
ерекшеліктерін, терроризмді басқа қылмыс түрлерінен шектеу және ажырату
мәселелерін, Қазақстан Республикасының қьшмыстық заңнамасындағы
террористік эрекеттер үшін жауапкершілікті қарастыру. Жалпы терроризммен
күрестің отандық және халықаралық қүқықтық негіздерін, терроризммен
күресудің халықаралық құқықтық негіздерін саралау және де осы
бағыттағы мемлекетаралық ықпалдастық мәселелерін қарастыру.
Осы мәселеге қатысты өзге де өзекті қүқықтық - теориялық және тэжірибелік
мәселелерді зерттеу, оларға талдау жасау, қорыту жэне еліміздегі
қолданыстағы кейбір қылмыстық зандардың сапалық мазмұнын саралау
арқылы оларда орын алған жетіспеушіліктерді анықтап, зерттеу
нәтижесінде қол жеткізілген құқықтық, теориялық тұжырымдарды негіздеу
және терроризммен күрестің құқықтық негізі болып табылатын арнайы
сипPoundат&ғы ұлттық заңдар мазмүнын жетілдіруге бағытталған
тәжірибелік ұсыныстар жасаут.б. мэселелерді қарастыру.
Зерттеудің әдістемелік негіздері: Дипломдық жүмыстың әдістемелік негізін жалпы ғылыми диалектикалық танымдық әдістерімен қатар, арнайы логикалық, нақты тарихи, салыстырмалы-қүқықтық талдау, әлеуметтік зерттеу сияқты әдістерді құрайды. Зерттеудің теориялық негізін отандық және шетелдік заңгер ғалымдардьщ теориялық жэне тәжірибелік мәні бар ғылыми еңбектері қалайды.
Зерттеу нәтижесінде мынандай негізгі түжырымдар жасалды:
-Террироризм әлемдік деңгейдегі әлі жеңіп болмаған қоғамға аса қауіпті қылмыстың жаңа бір түрі болып табылады;
-Терроризммен күрес мәселесі тек жекелеген мемлекеттердің ішкі проблемасы ретінде қарастырылмау тиіс, сондықтанда оған әлемнің барлық мемлекеттері бірлесе атсалысып халықаралық терроризммен күреске үнемі халықаралық ұйымдар ықпалдастық жасап отыру қажет;
- Терроризммен күрестің қүқықтық негізі болып табылатын ұлттық қылмыстық заңнамалар халықаралық терроризммен күресуге бағытталған халықаралық қүқық нормаларына қайшы келмеуі тиіс;
-Жекелеген мемлекеттердің терроризммен күрес жолындағы қол жеткізген ең үздік ұтымды күрес, айла тэсілдері элемдік дәрежеде жедел және кең қолданыс табуы тиіс;
-Терроризмнің пайда болуына негіз болатын мемлекетаралық
жанжалдар мен қауіпті қақтығыстардың алдын алып оларды
болдырмауға халықаралық деңгейдегі іс шаралар ұйымдастырлуы қажет деп білеміз.
Зерттеу жүмысыныц құрылымы және көлемі. Дипломның жұмыс көлемі 66 беттен түрады. Қүрылымы жағынан жүмыс кіріспеден, үш бөлімнен жэне он бөлімшеден, қорытынды мен пайдаланылған эдебиеттер тізімінен түрады.
Tapay 1ТЕРРОРИЗМНІҢ ҰҒЫМЫ ЖӘНЕ БЕЛГІЛЕРІ 1.1 Терроризмнің түсінігі пайда болу негіздері
Терроризм латынның "terror" -- қорқыныш деген сөзінен шыққан. Дипломатиялық сөздікте халықаралық терроризмге мынадай анықтама берген: "Адамдардың орынсыз өліміне әкеп соғатын, мемлекеттер мен олардың өкілдерінің қалыпты дипломатиялық қызметін бүзатын және халықаралық байланыстардың, кездесулердің, сондай-ақ, мемлекеттер арасындағы көлік байланыстарының жүзеге асуын қиындататын халықаралық көлемдегі қоғамға қауіпті әрекет" .
Терроризм -- қазіргі дәуірдегі ең қауіпті халықаралық қылмыс түрі болып табылады. Мүндай қылмыстар көп жағдайларда үлттық шектен іпығып халықаралық сипат алуда. Террорлық эрекеттер әр түрлі болуы мүмкін, бірақ оның бәрін біріктірген екі түрлі элемент бар. Оның біріншісі терроризм -- мемлекеттік окімет билігін күйретуге бағытталған; екіншісі -- терроризмді жүзеге асыру арқылы яғни террористердің ұйымдасқан, қатыгездік әрекеттері арқылы түрғындарға үрей, қорқыныш, қорғансыздық, еезімін туғызу болып табылады
Әлемдегі барлық мемлекеттер терроризм, ақша белгілерін қолдан жасау, әуе кемелерін басып алу және айдап кету, есірткі және психотропты заттардың заңсыз айналымы, қарақшылық және басқа халықаралық сипаттағы қылмыс түрлерімен күресуде ынтымақтастықты белсенді түрде жүзеге асыруға бірлесіп мүдделілік танытуда.
Халықаралық терроризм халықаралық қылмыстардың ауыр түрлерінің біріне жатады. Қылмыстың бұл түрімен күрес 1937 ж. басталды. Осы жылы "Терроризмнің алдын алу және оны болдырмау" Женева конвенциясы қабылданды. Бұл конвенцияда террористік деп танылған және жазалануға жататын әрекеттердің тізімі корсетілді. Аталған конвенция күшіне енбесе де, ол терроризммен күресуге бағытталған кейінгі конвенциялардың қабылдануына негіз болды.
Халықаралық терроризм актілеріне (әрекеттеріне) шетелдік мемлекет және үкімет баешыларын, дипломаттарды және халықаралық қорғаудағы басқа да түлғаларды өлтіру, дипломатиялық өкілдіктердің, халықаралық үйымдардың штаб-пэтерлерін жару, жоғарыда аталған түлғалардың үй-жайлары мен көлік кү:ралдарына шабуыл жасау, қоғамдық орындардағы, аэропорттардағы, вокзалдардағы, көшелердеғі және т.б. диверсиялар.
Бұл қылмыс түрінің субъектілеріне жеке тұлғалар да, террористік үйымдар да жатады .
Қоғамдық қауіпсіздікті бұзу, халықты үрейлендіру мемлекеттік органдарды, шет мемлекеттің немесе халықаралық ұйымның шешімдер қабылдауына ықпал ету мақсатында адамның өміріне қастандық жасау, сондай-ақ дэл сол мақсатта оның мемлекеттік немесе өзге де саяси қызметін тоқтату не осындай қызметі үшін кек алу мақсатында мемлекет немесе қоғам қайраткерінің өміріне қастандық жасау осы халықаралық қылмыс қүрамынан аса ауырлататын түрі болып табылады.
Бұл тұрғыдағы халықаралық қылмысты іс-әрекеттердің жәбірленушілері белгілі бір шешім қабылдауға ықпал ететін адамдар немесе мемлекет, қоғам қайраткерлері болады. Адамның, белгілі бір шешім қабылдауға ықпалының болған болмағаны нақты жағдайларға байланысты анықталады.
Жарылыс жасау, өрт қою немесе өзге де іс-эрекеттерді істегенге дейін тиісті органдарға хабарлап, көрсетілген зардаптардың қаупін болғызбауды тиятын, сөйтіп мемлекеттік өкімет органдарына терроризм актісі бойынша төнген қауіпті тойтаруға нақты мүмкіндік алуға мүмкіндік беретін әрекеттерді істегендерді мемлекеттік органдарға дер кезінде ескерту жасаған адам деп білеміз. Басқа жолмен терроризм актісінің жүзеге асырылуын болдырмауға жэрдемдесуге адамның озінің жарылысты, ортті, қылмыскерлердің қару-жарақты, не мүлікті өз бетімен басып алуын тойтаратын әрекеттері жатады.
Осыларды істеген адамның іс-әрекетінде озге қылмыс қүрамы (мысалы қаруды, жарылғыш заттарды, жарылғыш қүрылымдарды заңсыз сақтау, өткізу, алу, оларды үрлау т.б.) болмаса, ол терроризм үшін халықаралық қылмыстық жауаптылықтан босатылады.
Терроризмді насихаттау немесе терроризм актісін жасауға жария түрде шақыру, сондай-ақ, корсетілген мазмүндағы материалдарды таратқандық үшін жеке халықаралық қылмыстық жауаптылық козделген.
Терроризмді насихаттау деп ауызша, жазбаша немесе басқа да тәсілдермен көпшілік арасында осындай іс-әрекеттерді істеу үшін жүргізілген эр түрлі үйымдастырушылық қызметтерді айтамыз.
Жария түрыс шақыру деп ашық түрде көпшілік алдында терроризм актісін жасауға бағытталған тікелей-әрекеттерді айтамыз.
Материалдарды тарату деп бөтен адамдарға жазбаша түрде жазылған терроризмді насихаттайтын немесе сол терроризм актісін жасауға итермелейтін мазмүнда жазылған мәтіндерді үлестіруді айтамыз.
Террористік үйымға террористік іс-әрекетті жүзеге асыру мақсатында құрылған немесе өзінің іс-әрекетінде терроризмді пайдалану мүмкіндігін мойындайтын үйым, сондай-ақ осы ұйымның басқарушы органдарының бірінің келісімімен оның құрылымдық бөлімшелерінің бірі террористік іс- әрекетті жүзеге асыратыны болса онда оларда террористік ұйым деп танылады.
Ал осы топқа басшылық ету деп, террористік топты қүрған, оған адамдар тартқан, осы топтың қызметін тікелей ұйымдастырған іс-әрекеттерді айтамыз.
Террорлық акт - жарылыс жасау, өрт қою немесе адамдардың қаза болуы, елеулі мүліктік зиян келтіру не қоғамға қауіпті зардаптар туындау қаупін төндіретін өзге де іс-әрекеттер жасау немесе жасаймын деп қорқыту, егер ондай іс-әрекеттер қоғамдық қауіпсіздікті бұзу, халықты үрейлендіру не Қазақстан Республикасы мемлекеттік органдарының, шет мемлекеттердің немесе халықаралық ұйымдардың шешім қабылдауына ықпал ету мақсатында жасалса, сондай-ақ адам өміріне дәл сол мақсаттарда қастандық жасау, сол сияқты мемлекет немесе қоғам қайраткерінің өміріне оның мемлекеттік немесе өзге де саяси қызметін тоқтату не осындай қызметі үшін кек алу мақсатында қастандық жасау болып табылады.
Терроризм актісін дайындауға қатысқан адам, егер ол мемлекеттік органдарды дер кезінде ескертуімен немесе басқа жолмен терроризм актісінің
жүзеге асырылуын болдырмауға жәрдемдессе және егер ол адамның іс- әрекетінде өзге қылмыс қүрамы болмаса, халықаралық қылмыстық жауаптылықтан босатылады.
Заң террорлық әрекетке-адамдардың қаза болуы, елеулі мүліктік зиян келтіру не қоғамға қауіпті басқа зардаптардың қаза болуы, елеулі мүліктік зиян келтіру не қоғамға қауіпті басқа зардаптардың болу қаупін төндіретін жарылыс жасауды, орт қою немесе озге де іс-әрекеттер жаеауды, егер осы іс-әрекеттер қоғамдық қауіпсіздікті бұзу, халықты қорқыту не мемлекеттік органдарының шешім қабылдауына ықпал ету мақсатында жасап, сондай-ақ, аталған іс-әрекеттерді дәл сол мақсатта жасаумен қорқытуды іске асыру деген анықтама береді.
Заң тұрғысынан алғандағы мағынасына сәйкес терроризмді адамдар көбірек шоғырланатын қүнды мүліктер сақталатын жерлерде жүзеге асырылатын немесе ең бастапқыда-ақ белгілі бір маңыздылығы бар ғимаратты не қүрылысты жоюға бағытталған жарылыс жасау, өртеп жіберу немесе басқа, адамдардың қаза болуы не елеулі мүліктік зиян келтіру қаупін немесе өзге де қоғамдық қауіпті салдардың орын алуын тудыратын басқа да әрекеттер осы қылмысты жасау тәсілдері болып табылады ( гранатамен ататын немесе дәрімен ататын қарудың басқа түрлерінен ату электрмен, сумен не газбен жабдықтаушы жүйелерді істен шығару, т.б).
Көрсетілген әрекеттерді жасаумен қорқыту деп аталған пиғылдың шын екендігін оны дәлелдейтін эрекеттер жасау арқылы (жарылғыш заттар алу, жарылғыш қондырғыларды орнату, т.б) қуаттай отырып, террорлық әрекет жасау жөнінде тікелей айтуды түсінеміз. Адамдардың қаза болу, елеулі мүліктік зиян келтіру не қоғамға қауіпті басқа зардаптардың орын алу қауіптілігін тондіру терроризмнің міндетті белгісі болып табылады.
Қоғамға қауіпті басқа зардаптардың қатарына мыналарды жатқызуға болады, тұрғын үйлер, өндірістік немесе басқа ғимараттар мен құрылыстар орналаскан тоңіректің үлкен жерлерін су басуы, апат, катастрофа, апат, аймақтың химиялық немесе радиоктивті заттармен ластануы, т.б.
Терроризм адамдардың қаза болуына, елеулі зиян келуіне немесе қоғамға қауіпті басқа зардаптардың орын алуына шынайы қауіп тондіретін жарылыс, ортеу не басқа әрекеттердің жасалу сәтінен бастап аяқталған халықаралық қылмыс ретінде танылады. Терроризмді аяқталған қылмыс ретінде тану үшін олімнің не басқа зиянды зардаптардың міндетті түрде орын алуы талап етілмейді.
Түлға адамдардың қаза болу, елеулі мүліктік зиян келтіру немесе қоғамға қауіпті басқа зардаптар орын алатындай қауіп тондіруші жарылыс, өртеу не басқа эрекет жасайтындығын немесе осындай эрекеттермен қорқытатындығын түсініп біледі жэне нақ сол әрекеттерді жасауды тілейді.
Терроризмнің мақсаты, яғни қоғамдық қауіпсіздікті бүзу, халықты қорқыту не мемлекеттік органдардың шешім қабылдауына ықпал ету-оның негізгі белгісі болып табылады.
Қоғамдық қауіпсіздікті бүзу, сол сияқты халықты қорқыту мақсаттары түлғаның қоғамды дүрбелең күйге үшыратуға, қалың копшілікті өздерінің омірі, денсаулығы, мүлкінің сақталуы үшін үрейлендіруге үмтылумен сипатталады.
Ал, мемлекеттік органдардың шешім қабылдауына ықпал ету мақсаты айыптының бүл органдарды терроршылар үшін тиімді, бірақ заңсыз эрі тиімсіз эрекеттер жасауға не шешімдер қабылдауға мәжбүр қылатындай ниетінің болуымен байланысты. Қазіргі кезде терроризм деген үғым мен ислам дінін жиі байланыстырып қарастырады, алайда шын мәнінде, исламның оз басында ешқандай агрессияшылдық жоқ, әрине терроризмнің көрініс табуына тағы бір себеп саяси радикализм болуыда мүмкін. Қоғамдық коңіл күйдің радикалдауының кез-келген түрі белгілі бір топтардың мақсатын жүзеге асырудағы әдістерімен тәсілдерінің радикалдануына әсер етеді.
Сонымен, терроризм проблемасы бүгінгі таңға дейін эрбір мемлекеттің ішкі ісі деп саналмайды. Бірақ үлттық қылмыстылықпен күресу жағдайы қазіргі уақытта жекелеген мемлекеттерге ғана емес, бүкіл адамзатқа қауіп төндіретін қылмыстардың осуімен күрделеніп, мемлекеттердің бірлесіп күресуін жэне күнделікті өзара ынтымақтасуын талап етеді. Мүндай ынтымақтасуды бірқатар факторлар қажет етеді.
1.2 Терроризмнің шығу тегі мен түрлері
Терроризмнің пайда болу туралы мәселесіне байланысты екі түрлі пікір бар: биологилық және әлеуметтік. Бірінші пікірді үстанушылар адамды - оған зорлау түйсігі жэне агрессияшылдық тән деп, тек қана биологиялық жәндік ретіде қарастырады. Ал екінші пікірдің (элеуметтік) үстанушылары қоғамдағы терроризмнің пайда болуының себептерін көреді: адамдардың саяси, экономикалық, әлеуметтік, рухани өмірін.
Терроризм өзінің тамырларымен терең ғасырларға кетеді, жэне сондықтан да саяси соғыстың қандай түрі нақты жемістерді алып келгенін анықтау қиын.
Мемлекет институтының пайда болуымен және элиталар арасында әлеуметтік-саяси қайшылықтардың пайда болуымен бірге терроризм саяси соғыста кеңірек қолданыла бастады. Осындай жағдай азамат тарихында болғанын дәлелдейді, оған Ежелгі Мысыр, Жақын жэне Орта Шығыс, Европа, Ресей мемлекеттерінің тарихы дэлел болады.
Мемлекеттік төңкерістердің классикалық тэсілі б.з.д. 44 жылдағы Гай Кассий және Марк Юний Брутпен үйымдастырылған Гай Юлий Цезарьге қарсы сөз байласу болды. Цезарьды өлтірудің себебі - оның өте қысқа уақытта өзінің қолында толық билікті жаулап алуға себеп болған оның саяси белсенділігі болды. Ол фактілі түрде монарх болды, бірақ республикалық басқару нысанын да сақтаған.
Ең ерте пайда болған террористтік топтардың бірі - жаңа эраның I ғасырында Палестинада эрекет еткен сикарийлер сектасы болды. Осы топ римляндармен бейбітшілікте болған еврейлік шонжарлардың өкілдерін жойған. Сикарийлер қару ретінде қанжарды немесе қысқа қылышты - яғни сиканы қолданған. Осы сикарийлердің эрекеттерінде религиоздық фанатизммен еаяси терроризмнің байланысы корінеді.
Сикарийлер сияқты бірдей идеологияны ассошафиндердің мүсылмандық сектасының өкілдері де үстанған болатын. Олар халифтерді, префекттерді губернаторлармен басқарушыларды өлтірген.
Осы уақытта Индияда әр түрлі қүпиялы қауымдастықтар өмір сүрген. Жан қылқындырушылар сектасының мүшелері өздерінің қүрбандарын жібек жіппен қылқындырып өлтірген. Олардың осындай өлтіру эдісі Кали қүдайына қүрбан шалудың дэстүрі ретінде саналған. Осы сектаның ірі мүшесі былай деп айтқан: егер де кімде кім бір рет болса да қүрбан шалудың тэттілігін сезінсе, ол қандай да кәсіп өнерін игермесе де немесе оның қолында элемнің бүкіл алтыны болса да - ол біздікі. Мен оз басым жоғарғы лауазымды иеленіп жақсы жүмыс істегенмін. Бірақ сектаға оралғанда ғана өзімді озім деп сездім.4
Қытайдағы антиманьчжурлық қүпиялы қоғамдастықтардың бірінің атауы -ол қүпиялы қоғамдастық Триада, оның негізі он жетінші ғасырдың аяғында қаланды, яғни тікелей айтатын болсақ, маньчжурлар Қытай территориясының екіден үш бөлігін жаулап алған кезде. Бастапқыда ол маньчжурлардың билігін жойып қайтадан императорлық тақта Минь династиясын орнату үшін қүпиялы қоғамдастық ретінде қүрылды. Осы қоғамдастық маньчжурлар династиясының билік ету уақытында фактілі түрде жергілікті озін-өзі басқару қүралына айналып, өзіне коптеген әкімшілік жэне сот функцияларын жүктеді. XIX ғасырдың басында Қызыл тюрбандар котерілісінен кейін маньчжурлармен -жүздеген қытайлықтарды тірі көзімен жерге коміп, қылқындырып, бастарын алған операциялар жүргізілді. Осының нәтижесінде Триаданың коптеген мүшелері Гонконг жэне АҚШ-та баспана іздеуге мэжбүр болды. Британдық биліктердің мәліметтері бойынша Гонконгтың екіден үшінің халқы әр түрлі Триадалардың мүшелігінде түрған еді. XX ғасырдың басьшда Триадалардың өмір сүруінің легальды базасы маньчжурлардың репрессияларымен бүзылған еді. Триада ақырындап озінің қызметін қамтамасыз етудің криминалды әдістерін қолдануға кошті: рэкетке, контрабандаға, теңіз қарақшылығына, қорқытып алушылыққа. 1911 жылы Триаданың қызметі толығымен патриоттықтан криминалдыға ауысты.
Католиктермен протестанттардың арасындағы діни соғыстың логикалық жалғасы - XVI ғасырдағы Варфоломейлік түн болды. Француздық король Карл IX жэне оның анасы Екатерина Медичи 1572 жылы 24 тамызда Париж қаласында протестанттар-геноттардың жаппай қырылуын үйымдастырды. Осы түні Францияның астанасында 2 мыңнан астам гугеноттар өлтірілген. Ал жалпы мемлекет бойынша екі аптаның ішінде 30 мыңға жуық адамдар өлтірілді.
Римдік Папалар осы хабарламаны ынтамен қабылдады ал ағылшын королевасы Екатиранаға қарсы күрескен папа Григорий XIII Англияда жаңа Варфоломейлік түнді қайталағысы келген.
Осындай түрмен, сол кездегі мемлекеттік террор коптеген мемлекеттердегі сыртқы жэне ішкі саясаттың қүрамдас болігі ретінде болған еді.
Ресей мемлекетінде Иван Грозный билік ету кезінде билікті жоғалту қауіпіне жауап ретінде крамоланы жою басты мақсат болып табылатын, опричинина сияқты қүбылысы пайда болды. Осы мақсатпен царь жарғысы бойынша арнайы басқару аппараты және царьға бағынатын 6 мың адамнан тұратын эскер қүрылды.
Терроризм баяғыдан бастап саяси күштер жүмыс істегеніне қарамастан, тарихшылардың пікірі бойынша террор үғымы Француз буржуазиялық революцияның якобиндік кезеңінде пайда болды. Яғни, 1793 жылдың наурызымен 1794 жылғы шілденің арасында, жэне қорқыныштың билік етуі дегенді білдірген. Массалық террордың жану кезінде бір күннің ішінде 60-қа жуық адамдарды олтірген. Айып тағылғандарды өлтірудің процесін жеңілдету үшін гильотинаны қолдануға келісім берілген.
Сонымен қатар мемлекеттік террорды Наполеонда жүргізген болатын. Ол 1795 жылы ол демонстранттарды атуға бүйрық беріп, Париждегі роялисттік котерілісті қиратып жіберді.
Жүйелі террористтік акциялар XIX ғасырдың екінші жартысынан басталады: 70-ші 90-шы жылдары анархисттер іспен пропаганданы назарға алды (террорлық актілер, саботаж), ал олардың негізгі идеясы қандай да бір
мемлекеттік билікті жоққа шығарудан түрды. Анархизмнің оның дамуының әр түрлі этаптарындағы басты идеологтары: Прудон, Штирнер, Кропоткин болды. Анархисттер тек қана мемлекекеттік емес, сонымен қатар жалпы қандай да болса биліктен бас тартады, және қоғамдық тәртіпті жоққа шығарып, азшылықтың көпшілікке бағыну қажеттілігі туралы айтады. 90-шы жылдары анархисттер іспен пропаганданы Францияда, Италия, Испания Америка Қүрама Штаттарында жүргізді.
XIX ғасырдың екінші жартысынан бастап терроризм әлемнің көптеген мемлекеттер қоғамдық өмірінің тұрақты факторы болды. Осы мемлекеттерде революционды-саяси немесе үлттық сипаттағы террорлық үйымдар пайда бола бастады: Ресейдің орыс үлтшылдары, Үлыбританияның (Ирландия), Турция (Македония), Австро-Венгрия (Сербия), Испанияның радикалды үлтшылдары, Франция, Италия жэне АҚШ анархисттері. Олардың жетекшілері террор арқылы әлеуметтік эділеттікке, жалпылық ырыс-берекеге жетіп, ұлттық автономия және тэуелсіздікті алуға болады деп санаған. XIX ғасырдың аяғына таман Европа жэне Американың мемлекеттерінің көбісі анархисттердің эрекеттерінен зардап шеккен.
Революциялық дәуірдің бітуімен террористтер де революционерлер де жоғалып кетті. Бірақ, террорды туғызатын себептер жойылған жоқ.
Бомба философиясы жэне іспен пропаганда концепциялары өз жалғасын фашизм теориясында тапты. Осы фашизм теориясы Италия және Германияда XX ғасырдың басында пайда болды. Ол зорлаудың, шовинизм, расизм, антисемитизм, эскери экспансия идеяларын жэне мемлекеттік аппараттың бүкіл билік етудің күрделі нысандарын қолданатын, ең реакционды күштердің террористтік диктатурасы болды. Фашисттік Германияда диктатураның құрылған механизмі өзіне аса қатыгездігімен ерекшеленген террорлық аппаратты қосқан: СА, СС, Гестапо, Халықтық трибунал жэне т.б.
Бірінші дүниежүзілік соғыс терроризмнің иедологиялық түсінігінде бір болінуші ретінде болды. Осы соғыстың аяқталуымен бірге террорды оң үлтшыл-сепаратисттер жэне Германия, Франция, Венгрия және Румынияның фашисттік қозғалыстарын қаруға алды.
Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін терроризмнің нысандарын алатын үлттық-революциялық-босату қозғалыстары көтеріле бастады. ЭТА Басктік үйымы, Ирландық Республикалық армия, бүрынғы Колониялардың жэне жақын шығыс мемлекеттер қатарының үлттық-босату үйымдары, Оңтүстік-Шығыс Азия, Индокитай, Индонезия, Филиппины жэне т.б. тэуелсіздікке қол жеткізген.
Осы кезеңде тағы бір жаңа тенденция пайда болады - терроризм мемлекетпен белгілі бір саяси мақсаттарға жету үшін қолданылады. Мысалы Израиль және Палестина арасындағы, Индия жэне Пэкістан арасындағы дау, кеңестік-американдық қарсы түру, Пиночет және Зия-уль-Хактың ішкі терроры, Пол Пот жэне Иенг Сари терроры жэне т.б.
Терроризмнің үлттануы да көзге көрінеді, адамдардың кейбір топтары үшін ол кәсіп түрі, өмір сүруінің түріне айналады. Аумақтық бағыты ауысады,
ягни, басқа мемлекеттің аумагындагы даудың және террордың экспорты болады.
Палестинада Группа Штерн (Израильдің бостандығы үшін күресушілер Аврахамао Штернмен қүрылған) деп талатын синоиттік террористтік үйымдар әрекет еткен. Олардың Палестинадағы британдық шенеуніктер, эскері қызметшілер және полицейліктерге қарсы қозғалыстар жасаған бірнеше жүздік боевиктері болған.
Терроризмнің глобальды, үлкен масштабтарын назарга ала отырып, нақты дәлелдікпен ол бүкіл адамзатқа олім қауіпін келтіреді деп айтуга болады.
Террористтік акттің субъектісі қандай идеяларга негізделеді жэне қандай мақсаттарды көздейтініне байланысты терроризмді кейбір түрлерін көрсетіп бөлуге болады.
1) Идеологиялық терроризм. Ол миниритарлы саяси идеологиялардың
окілдері жагынан жүзеге асырылады.
Осы идеологиялар азшылықтардікі, ол қогамнан қоғамга ауысады және ол бір мемлекетте маргиналды және құпиялы болса, ал басқа мемлекетте ол парламенттің козқарасында бар және билікте де болуы мүмкін.
Идеологиялық терроризмнің негізінде альтернативті саяси күштің өкілдері болатын қүрылыстың легитимді емес фундаментальды жэне догматикалық концепциясы жатыр. Осындай терроризм түрінің мысалдары ретінде келесілерді келтіруге болады: орыс үлтшылары, француздық анархисттер, германдық консерватисттер, фашисттер, Италиядагы неофашисттер, Италия, Франциядағы Қызыл бригадалар, ФРГ-дагы Қызыл армия жэне т.б.
2) Патетикалық терроризм -- ол саяси мақсаттарда террорды қолдану.
Сондықтан да террорлық әрекеттердің басты объектілері дәрменсіз адамдардың
коп көлемі. Ягни, саяси күштер немесе халық олардан қажетті нэрселерді
жасаса онда билік тез болады. Яғни, осында ауруханалар, босану үйлері,
балабақшалар, мектептер, түргын үйлер саяси террористтер үшін идеалды
объектілер. Яғни, саяси террорда эрекет етудің басты объектісі адамдар емес,
ол саяси жағдай. Қазіргі саяси терроризм қылмыстық қылмыстылықпен бірге
бас қосты, олар бір бірімен өзара байланысты жэне бір біріне көмектеседі.
Олардың мақсаттары мен ниеттері әр түрлі болса да олардың әдістері мен
нысандары сэйкес келеді. Мысалы, Колумбийлік террорлық үйымдар
наркомафиямен, ал корсикандық үйымдар - сицилийлік мафиямен озара эрекет
етеді. Көп жағдайларда саяси террорлық топтар өзінің қызметінің қажетті
қаржылық ресурстарын алу үшін контрабанда, қару жарақты заңсыз сатудың
қылмыстық әдістерін қолданады. Осыдан басқа, түтқынға алу белгілі
журналисттерді өлтіру сияқты актілерді мақсаты қандай екенін түсіну қиын.
Олар қандай сипатта болады - қылмыстық па элде еаяси?
3) Этникалық терроризм. Субъектісі үлттық қауымдастық болып
табылатын терроризмнің түрі. Осы жерде мажоритарлық топтың қүрамына
қосылған миноритарлы этникалық топ туралы соз жүріп жатыр.
Этнотерроризмнің жарық мысалдары - Баскілер (ЕТА)5 сицилийлік
сепаратисттер, ирландықтар, күрдттер жэне жаңа кезеңце карабахтық
армяндармен шешендер.
4)Діни терроризм. Осында террордың және революцияның субъектісі діни
азшылық немесе биліктердің қарсы немесе бөліну әсеріне тигізетін діннің
белсенді авангарды. Осы жерде сектанттардың дуализмі жэне олардың
тұжырымдамалары орын табады: таңдалғандар, құтқарылғандар және
қарғысталынгандар. Мысалы: Палестинадағы сиониттік терроризм және
қазіргі исламдық терроризм.
5) Криминалды терроризм. Жай бандитизмге қарағанда криминалды
терроризм теоретикалық түрде глобальды талаптарды алға қою керек. Көбінесе
осындай терроризм жартылай саяси сипаттағы талаптармен бірге жүреді -
мысалы, белгілі бір зонаны тастап кету үшін жүру қүралдарын беру, бас
бостандығынан айыру жерлерінен босату және т.б.
6) Ядролық терроризм. Ядролық терроризмнің қауіпі әлемдік
қоғамдастықпен әлі 1960-1970 жылдары танылған болатын. Дэл сонда Бұұ
МПА-ны қабылдау туралы алғашқы үсыныстар тыңдалған болатын. Осы
қүжаттарды эзірлеу Атомдық энергия бойынша халықаралық агенттікке
(АЭХА) тапсырылған болатын. Осылай, 1980 жылы наурызда АЭХА-мен
әзірленген ядролық материалдарды физикалық қорғау туралы Конвенцияға 68
мемлекет қол қойды.
Қүжаттар жэне антитеррорлық заңнамаға бақылау ету жүйесінің жетіспеушілігі коптеген мемлекеттерде қылмыстық және террористтік топтардың әрекет ету салдарының кеңеюі үшін объективті себептер тудырған. Осы жағдай ядролық салаға мыңдаған мамандардың тартылуымен одан әрі қиындатылды. Ал осы болған қорғау жүйелерін элсіреткен. Нақты себептер бойынша жоғалған болып саналатын ядролық қару қауіптің қайнар көзі болуы мүмкін^.
2001 жылғы 11 қыркүйектегі терракттардан кейін АҚШ Конгресі кибертерроризм деп аталатын терроризмнің жаңа үғымын қүрды. Оған азаматтардың, заңды түлғалардың жэне мемлекеттік мекемелердің қорғалған компьютерлік торларына зиян келтірудің және хакерліктің ір түрлі нысандарын жатқызды[6].
Кибертерроризм түсінігі өзіне бес жылдан жиырма жылған бас бостандығынан айыру түрі ретіндегі жазамен немесе аса көлемді айыппүлдармен жазаланатын, 5 мың доллардан жоғары сомаға зиян келтіретін хакерлік қол сүғушылықтарды қосады[7].
Сонымен қатар, конгресс биотерроризм үғымын да жасады. Осы биотерроризм химиялық терроризммен көп жағдайларда үқсас. Бірақ оны жүргізудің актілері төмен. Мысалы, 2001 жылы күзде АҚШ сибирлік язваның таралуы.
7) Мемлекеттік терроризм. Ол екі нысанда корініс табады: ішкі
мемлекеттік жэне халықаралық қатынастарда.
Ішкі мемлекеттік терроризм - жалғыз-террористтердің немесе арнайы үйымдастырылған террорлық топтардың қызметі. Олардың акциялары бір кету және олардың үстінде адамдарды тұтқынға алу), әуедегі (эуе кемелерін ұстау, бортта тұтқынға алу және т.б.).
Ғылыми эдебиеттерде терроризмді бөлудің басқа да түрлері кездеседі. Мысалы, пайда болу жэне жүзеге асу аумағы бойынша: европалық, латиноамерикандық, жақын шығыстық; эрекеттердің мақсаттары жэне көлемі және құрбандарға қатысты зардаптар бойынша (көптілік, топтық, жеке даралық); материалды зиян бойынша (катастрофалық, аса үлкен мөлшерде);
моральды-психикалық зиян бойынша, қатысушылардың саны бойынша жэне қолданылған тәсілдер бойынша жэне т.б.
13 Терроризм және халықаралық террористік экстремистік ұйымдар
Қазақстан Республика 26 ақпан 2005 ж. қабылданған заң Эстремизмге қарсы күрес іс -- қимылдары 1 баптың 8 бөлімінде Үйымды экстремистік деп тану сот тэртібімен жүзеге асырылады. Егер ұйымның қүрылымдық бөлімшелерінің (филиалдары мен өкілдіктерінің біреуі болсада осы үйымның басшы органдарының бірінің рүқсатымен эстремизімде жүзеге асыратын болса, үйым экстремистік деп танылады.
ұйымды экстремистік деп тану туралы өтінішті сотқа Қазақстан Республикасының прокуроры, ішкі-істер органдары немесе азаматтары береді.
Мемлекет органдарының экстремизімді анықтау жэне оның жолын кесу жоніндегі қүзыреті, экстремистік ұйымдары және экстремизмді жүзеге асырғаны үшін жауаптылыққа тартылған адамдарды есепке алу. Экстремизм жэне (немесе) заңды түлғаның, жеке жэне (немесе) заңды түлғалар бірлестігінің мынадай экстремистік мақсаттарды; Қазақстан Республикасының Конституциялық қүрылысын күшпен өзгертуді егемендігін, оның аумағының түтастығын, қол сүғылмауын және болінбеуін бүзады, мемлекеттің ұлттық қауіпсіздігімен қорғаныс қабілетіне нұқсан келтіруді өкіметті күшпен басып алуды немесе окіметті күшпен ұстап түруды, заңсыз әскерилендірілген құрылымдарды құруды, оған басшылық жасауды жэне қатысуды, қарулы бүлік ұйымдастыруды жэне оған қатысуды, элеументтік тектік-топтық саяси экстремизді алауыздықты қоздыруды сондай- ақ азаматтардың қауіпсіздігіне, өміріне, денсаулығына, имандылығына немесе құқықтарымен бостандықтарына қатер тондіретін кез-келген діни практиканы қолдануды, діни экстремизмді коздейтін іе-эрекет ұйымдастыру және (немесе) жасау.
Заңсыз эскериленген құрамына ұйымдастыру Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінің 236 бабында Заңсыз эскерилендірілген құрама (бірлестік, отряд, жасақ немесе өзгеде топ) құру, сондай-ақ ондай құраманы басқарғаны үшін қылмыстық жауаптылық оелпленген жэне эскерилендірілген құрама деп аталатын немесе суық карумен қаруланған тұрақты, берік ұйымдаеқан адамдардың тобын айтамыз.
Тсрроризм немәсе экстоемистік топтатардын тшія^ъшя дүиіүг капымы сақталып отырган нәсшішлдік пен ұлтшылдық идеясы бар. ұлтшылдықгьщ кез-келген түрі терроризмнщ тарауына қолайлы негіз болатыны ешқандай күмән жоқ. Бір ұлтқа екінші ұлттың үстемдігін орнату үшін терроризмді қол жаулык етеді эбден мүмкін. Бүгінгі өмірде террористік ұйымдардың таралуына себепше ретінде діни фундаментализм жиі-жиі ауызға алынады11. Соңғы жылдарда байқалып отырған халықаралық террористік ұйымдардың ірі қылмыстық қоғамдастықтармен белсенді бірігулері интеграция байқалды. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінің 235 бабында Үйымдық топты немесе қылмыстық қоғамдастық (қылмыстық үйымды) қүру жэне басқару қылмыстық
қоғамдастыққа қатысу (235 бап) көрсетілген қылмыс құрамы Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінде түңғыш рет енгізіліп отыр.
Үйымдасқан қылмыс жеке адам, қоғам мемлекет үшін аса қауіпті тудыратыны жалпыға мәлім осыған орай қылмыстың тікелей обьектісі -- қоғамдық немесе мемлекеттік қауіпсіздік болып табылады. 1992 жылы Хаттаб Ауғанстанан Тәжікстанға бір жола болмасада ішінара орналасып алды. 1995 жылы Шешен Республикасына біраз араб үлттарынан жасақталған жауынгерлік топпен өтті, осы аталмыш мемлекетте лаңкестік шараларды немесе басқада соғыс қимылдарының тэсілдеріне шешен содырларын үйретіп, алдын-ала дайындық шараларын откізді. Халықаралық Интерпол ұйымының мәліметі бойынша террористік экстремистік ұйымдарға мына ұйымдар жатады:
- Хамас (исламдық қарсыластық қозғалысы) 1987 жылы палестиналық
тарамынан шыққан Мұсылман ағайын деген ұйымнан жеке дара бөлініп
шығып құрылған ұйым қазірге кезде осы аталмыш террористік ұйым
лаңкестік іс-әрскеттерін 1967 жылғы окуппация кезіңдеге жерлерін қайтару
үшін деп түсіндереді;
- Хезболлах (жоғарғы тэңір партия) ол 1982 жылы израильдіктер Ливанға
басып көктеп кіргенен кейін құрылған, бұл радикалды шиіттік топ,
орналасулары Ливанда негізделген ирандық революцияның идеяларына
тікелей насихаттаумен ықпал тигізіп, эрі қарай дамуын көздеп отырған партия5
жөнінде Хомейнидің аятоллы оқуын жүргізіп отыр;
Аль-Кайда экстремистік топ 1980 жылдың аяғанда Усаман бен Ладен Ауғанстандағы соғыс қимылдары кезінде Кеңестер Одағы Ауғанстанға баса көктеп кірді деген пікір оймен, Кеңестер Одағына қарсы үзілді кесілді қарсылықтар көрсету үшін экстремистік топтар құрылды, оның ішінде мұсылман-сунниттерді қастандық жасауға үйретіп жаттықтыру, қарсы қастандықтар жасау үшін ынталандырып отырған, осы ұйым қаржылау жоғынан коптеген ықпал тигізіп топтарды жинақтап отыр;
Аль-Кайда террористік экстремистік ұйымның негізгі бағыттарының бірі- бір тұтас ислам мемлекетін құру -- яғни дүние жүзінде халифат құру.
-Өзбекстан ислам қозғалысы (ИДУ) бүл қозғалыстардың негізгі түпкі мақсаты Өзбекстанды ислам мемлекетіне ауыстыру. Ислам жауынгерлерінің коалициясы өзінің қылмыстық әрекеттерін Ауғанстанда жүзеге асырады. Өзбекстан ислам қозғалысының насихаттану түғырнамасы Батысқа және Израильге саяси қарсылық, ал, негізгі мақсаты Өзбекстан мемлекетінің қоғам мүддесіне зардап келтіру.
Лащсестік экстремистік үйымдар тізіміне коптеген үйымдар тобы корсетілген:
Бу-Нидала; Абу-Сайаф; Аль-Аксы;
Исламдық қарулы топ (ВИТ); Асбат аль-Ансар суиниттік экстремистік; Күрт жүмысшы партиясы 1974 жылы қүрылған; Аум Сенрике негізінде Аляф 1987 жылы Секо Асахаро қүрған діни үйым ретінде кейіннен ланкестік топқа айналған.
Негізінде лаңкестік экстремистік үйымдар бір-бірімен тығыз байланыста
жүмыс жасайды. Әлемдік терроризмнің дамуына ықпал ететін елдер бар. Қазіргі кезде терроризм орталығы болып отырған Ауғанстан мен Ирак мемлекеттері. Бүл елдерде террористерді дайындау жақсы жолға қойылған Мысалы, Ауғанстанда жан-жақты дайындықтан өткен террористер әлемнің түпкір-түпкіріне тарап кетті. 2001 жылғы дерек бойынша Ауғанстандағы оннан астам арнаулы дайындық лагеріндегі әлемнің 20 мемлекетінен келген 15 мыңдай содырлар дайындықтан откен. Ауған жерінде дайындалған террористер 90-шы жылдардың аяқ шенінде АҚШ, Ресей, Турция, Испания, Қытай, Үндістан, Пәкістан сияқты мемлекеттердің аумақтарында ланкестік қимылдар жасады.
Қазақстан Ресиубликасында лаңкестермен күресудің барлық жолдары қарастырылған Қазір Үйымдық келісім-шарт (ДКБ) бойынша Қазақстан, Ресей жэне басқа Орта Азия мемлекеттері терроризмнің алдын-алу шараларын бірігіп жүзеге асыруда. Осындай келісімдерге Қытай, Ресеймен бірге Орта Азия мемлекеттері Шанхай ынтымақтастық одағы (ШОС) арқылы да келуде. Еуразия аймағында біртіндеп антитеррорлық коалиция қалыптасып отыр.
Антитеррорлық эрекеттердің барлық мемлекеттерінің саяси түрғыдағы басым бағытына айналуы лаңкестердің алдын-алудың кепілі болмақ.
Қазақстан Республикасы Экстремизмге қарсы күрес іс-қимылдары осы заңның 1 бабының 2 бөлімінде азаматтың қүқықтары мен бостандықтары экстремизмнен қорғауға, зкстремизімге болғызбауға анықтауға?оның жолын
қесуге және зардаптарын жоюға, сондайақ экстремизмді жүзеге асыруға ықпал ететін себептер мен жағыдайларды анықтауға және жоюға бағытталған қызметі көрсетілген және осы заңның 3 бабында Қазақстан Республика аумағында экстремистік ұйымдарды құруға тиым салу қарастырылған.
Соңғы кезде Қазақстан Республикасы аумағында Хизб-ут-Тахрир ұйымының заңсыз кейбір әрекеттері алаңдатушылық білдіреді. Экстремистік ұйымдардың түпкі пиғылын түсіну үшін Оңтүстіктегі керші мемлекеттердегі, Ортальіқ Азиядағы халықаралық ланкестік ұйымдар өздерінің іс-қимылдарында діни экстремистік идеяларды насихаттауды кеңінен қолданады. Тәжікстан, Өзбекстан және Қырғызстан секілді елдерде болған оқиғалар дәлел болып табылады.
Экстремистердің негізгі мақсаттарының бірі-мемлекеттің ішкі саяеатын тұрақсыздандыру. Қазақстан аумағында діни экстремистік ұйымдардың тұрақтану мақсатында өз эмиссарларын жіберген оқиғалар аньпсгалды, Қазақстанда ресми мемлекеттік қүрылысты қабылдамайтын, оны бйліктен кетіруді көздеген діни экстремизм кең етек алған жоқ. Террористік әрекетгерді іске асыруды мақсат тұтқаң лаңкестік топтарда байқалған жоқ. Алайда, Оңтүстік Азия аймағында белсенді жұмыс жүргізіп жүрген Хизб-Тахрир, Таблиги Джамаат, Өзбекстан ислам қозғалысы ваххабиттер сияқгы діни үйымдардың өкілдерінің насихатшылық әрекеттері. Оңтүстік обылыстарыида жиі байқалуда15. Хизб-ут-Тахрир сунниттік діни партиясы 1953 жылы Иерусалимде Таки-ад-дин Набхани ал-Фаластин кдаған суниттік үйым Хизб-ут-Тахрир аударғанда Исламдық азат партиясы деген мағынаны білдіреді. Хизб-зпг-Тахрир діни ұйымның негізгі мақсаты ортағасырдағы феодалдық халифат құру. Осы ұйымның жұмысын жоспарлау стратегиялық орталығы
Лондонда орналасқан.
Алғашқы рет Кеңестер Одағы кезінде Орталық Азия мемлекеттзр аумағында оның ішінде Тәжікстан, Өзбекстан мемлекеттерінде дін ұйым ретінде 1979 жылы мәлім болды.
Қазіргі кездегі экстремистік ұйымдардың мүшелері ислам емес мемлекеттерді жойып, оның орнына Әлемдік ислам халифатын орнатуды кездейдь Осы ұйымның өкілдерінің насихатшілік әрекеттері. Оңтүстік Қазақстан облысында жиі байқалуда Хизб-ут-Тахрир ұйымының бірнеше экстремистік пиғылдағы топ мүшесіне қылмыстық іс қозғалып сотталды.
Кептеген дамыған елдерде шет елдік діни ұйымдарға, дін секталарға мемлекет аумағында жұмыс жасауына қатаң тиым салынған .
Қазіргі кезде ислам экстремизм мен терроризм деген ұғым мен ұйымдардың кеңінен тарап отырғанын атап айту керек. Дейтұрғанмен исламның ез басында ещқандай агрессияшылдық жоқ, әрине терроризмнің керініс табуына тағы бір себеп саяси радикализм болуыда мүмкін.
Тарау2.ТЕРРОРИЗМНЩ ҚЫЛМЫСТЫҚ-ҚҮҚЫҚТЫҚ ЕРЕКШЕЛІГІ
2.1 Террористтік әрекеттердің қылмыстық құрамы және оның
ерекшеліктері
Терроризм -- қазіргі дәуірдегі ең қауіпті қылмыс түрі болып табылады. Мұндай қылмыстар көп жағдайларда ұлттық шектен шығып халықаралық сипат алуда. Террорлық әрекеттер әр түрлі болуы мүмкін, бірақ оның бәрін біріктірген екі түрлі элемент бар. Оның біріншісі терроризм -- мемлекеттік екімет билігін күйретуге бағытталған; екіншісі -- терроризмді жүзеге асыру арқылы яғни террористердің ұйымдасқан, қатыгездік әрекеттері арқылы тұрғындарға үрей, қорқыныш, қорғансыздық сезімін туғызу болып табылады,
Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінің 233-бабы бойынша: "Теорроризм, жарылыс жасау, өрт қою немесе адамдардың қаза болуы, елеулі мүліктік зиян келтіру не қоғамға қауіпті өзге де зардаптардың туындау қаупін тендіретін езге де іс-әрекеттер жасау, егер осы іс-әрекеттер қоғамдық қауіпсіздікті бұзу, халықты үрейлендіру не Қазақстан Республңжасы мемлекеттік органдарының, шет мемлекеттің немесе халықаралық, ұйымньщ шешім қабылдауына ықпал ету мақсатында жасалса, еондай-ақ аталған іс-әрекеттер дәл сол мақсатқа жасаймын деп қорқыту болып табылады.
Заң террорлық әрекетке-адамдардың қаза болуы, елеулі мүліктік зиян келтіру не қоғамға қауіпті басқа зардаптардың қаза болуы, елеулі мүліктік зиян келтіру не қоғамға қауіпті басқа зардаптардың болу ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz