Хабар арнасындағы тележүргізушілер мектебі

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 56 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
І ТАРАУ
Тележүргізушінің шеберлік қырлары
0.1. Экрандағы тележүргізуші шеберлігінің кәсіби сипаты мен психологиялық аспектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
0.2. Хабар арнасындағы тележүргізушілер мектебі ... ... ... ... ... ... ... ... ..20
ІІ ТАРАУ
Хабар арнасындағы телебағдарламалардың тақырыптық-мазмұндық ерекшеліктері
2.1. Хабар арнасындағы рухани хабарлардың жастар аудиториясын тәрбиелеудегі рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29
2.2. Жеті күн сараптамалық бағдарламасының қоғамдық-саяси мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..41
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 52
СІЛТЕМЕЛЕР КӨРСЕТКІШІ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..54
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ...55

КІРІСПЕ

...Дауға салса алмастай қиған,
сезімге салса қырандай қалқыған,
ойға салса қорғасындай балқыған,
өмірдің кез-келген орайында әрі қару,
әрі қалқан, әрі байырғы, әрі мәңгі жас,
отты да ойнақы Ана тілінен артық
қазақ үшін бұл дүниеде қымбат не бар екен!?[1]
Нұрсұлтан Назарбаев
Жұмыстың жалпы сипаттамасы. Жиырмасыншы ғасыр ел тарихында, халық жадында өзінің талай тамаша табыстарымен көпшілікті тамсандырған күйде қалды. Елімен бірге есейіп, халқымен бірге толығып келе жатқан теледидардың да бір жарым ғасырлық тарихы бар. Тарих қойнауында көгілдір экран деген атпен өмірге енген теледидар әлем халқының күнделікті көзі мен құлағына айналды. Телевизиялық жұқпалы дерт бүкіл әлемді тегіс жаулап алды. Оның қарқынды шабуылын қай ел болсын құттықтап қарсы алып жатыр. Бұл - бұлтартпас шындық. Ресей топырағында 74, Еуропада 70, АҚШ-та 67, Қазақстанда 48 жылдық қалың қатпарлы тарихы бар теледидар бүгінде шартарапты түгелдей жайлап, әлемдегі көрермені ең көп ақпарат құралына айналды. Оның себебі, әлемнің кез - келген қиыр шетіндегі оқиға сол сәтте, сол сағатта, сол күні жалпақ дүниеге тарап, жер тұрғындарын құлағдар етеді. Қазіргі таңдағы ақпарат беру әдісі бұрынғы әдістен тым алшақ, мүлдем жаңаша сипатқа ие болып отыр. Бұл қазіргі заманғы ақпараттық уақыт кеңістігінің еркін әрі батыл, әрі көз ілеспес шапшаңдықпен билеп алуына байланысты. Сол тұрғыдан алғанда, барлық бұқаралық ақпарат құралдарымен салыстырғанда, теледидардың бірінші кезекке шығатыны ақиқат. Ал телевизиядағы аудиторияның, яғни халықтың жүрегін жаулап, көңілін баурап алатын тұлға - тележүргізуші. Экран эстетикасын, яғни көгілдір экрандағы әсемдік әлемін, бейнелі ақпараттың мәні мен айтылған ойдың дәнін жұртшылық тележүргізушінің көзі мен сөзі, сымбаты мен сипаты, болмысы мен бітімі, үні мен қылығы арқылы қабылдап алады. Ендеше, тележүргізуші қызметінің сегіз қыры мен бір сырын саралау - уақыт талабы, заңды қажеттілік. Сондықтан да бітіру жұмысының тақырыбы - Телеэкрандағы жүргізуші шеберлігі (Хабар агенттінінің Жеті күн қорытынды жаңалықтар материалдарының негізінде).
Тақырыптың өзектілігі. Көптеген елдер өзінің жағымды имиджін қалыптастыру үшін алдымен әлемге тарайтын бұқаралық ақпарат құралын, әсіресе, телевизиясын жұмылдырады. Бүгін де Қазақстан әлемдік аренеда өзіндік орны бар дербес мемлекетке айналды. Еліміздің стратаегиялық жоспарлары, жобаларының шынайы көрінісін ұсынатын БАҚ-тың үлкен рөлін атқарып отырған еліміздегі Хабар телеарнасы. Сондықтан, Хабар телеарнасының мойнына артқан жүгі жеңіл емес деуге болады. Қазақстан өте қысқа мерзім ішінде өзін әйгілі етіп, әлемдік аренадан айтулы орын белгілей білді. Осының бәрінде мемлекетіміздің имиджін қалыптастырып алыс жақын шет елге паш ету арқылы Хабар арнасының да қосқан үлесі бар екені даусыз. Сондықтан да Хабар арнасындағы тележүргізушілік тәжірибе - шын мәнінде зерттеп-зерделеуді қажет ететін құбылыс. Сол арқылы кәсіби шеберліктің ұтымды тұстары мен қажетті қисындарын қарастыра отырып, үлгі-өнеге, тәлім-тәрбие алу - болашақ кәсіби журналист үшін шынайы парыз
Тақырыптың зерттеу деңгейі. Қазақ тележурналистикасы теориясының негізін қалаған М. Барманқұлов, Н. Омашев, Қ. Тұрсын, Ж. Әбдіжәділқызы, О. Ошанова, Қ. Әбжанов, Ә. Молдабеков сынды ғалымдардың еңбектерінде тележүргізушінің кәсіби қырлары, шығармашылық ерекшеліктері жайында ғылыми көзқарастар мен біршама тұжырымдар айтылған. Сонымен қатар, телеэкрандағы жүргізуші шеберлігі туралы пікірлерді басылым беттеріндегі, интернет сайттарындағы материалдардан да кездестіруге болады. Дегенмен, Телеэкрандағы жүргізуші шеберлігі атты тақырып өз алдына арнайы зерттелмеген. Бітіру жұмысында тележүргізуші шеберлігінің сан қырлы сипаты Хабар арнасындағы тележүргізушілер мектебінің мысалы бойынша қарастырылады. Жеті күн сараптамалық бағдарламасына талдау жасалады.
Зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Бітіру жұмысының мақсаты - еліміздің телеақапрат кеңістігіндегі тележүргізушінің шығармашылық тұлға ретіндегі ролін айқындап, тележүргізуші қызметінің кәсіби деңгейіне баға беру. Осыдан келіп туындайтын міндеттер:
ең алдымен ұлттық тележурналистикадағы тіл мәдениетіне тән проблемаларға шолу жасау;
отандық телеарналардағы тележүргізушілердің кәсіби деңгейін саралау;
қазақ тілді тележүргізушілерге тән типтік кемшіліктеріне талдау жасау;
ұлттық журналистикадағы кәсіби жүргізушілердің үздік үрдістерін атап өту;
Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы. Қазіргі заманғы тележурналистика мүлде жаңаша сипаттағы пішіндерді, әдіс - тәсілдерді, мейлінше күрделі қисындарды меңгеріп даму үстінде. Сол жаңашыл бағыттардың бір тармағы - тележүргізуші қызметі. Тележүргізуші қызметінің ең басты бір қисыны тіл мәдениеті болса, келесі бір маңызды тұсы бет - бейнесі, түр-тұлғасы, яғни имиджі. Отандық тележүргізушілердің болашақ журналистер үшін үлгі алатын тұстары баршылық және көрерменді жауыр етіп, жалықтырып жіберетін типтік кемшіліктері де жетіп артылады. Тележүргізушілер тәжірибесін талдап, ғылыми тұрғыдан зерттеп, оған тән негізгі проблемаларды айқындауға арналған бұл бітіру жұмысының жаңалығы мынадай қисынмен анықталады:
тележүргізуші кәсіби шеберлігінің лингвистикалық және психологиялық қырлары зерттелді;
тележүргізушілерге тән типтік кемшіліктерге талдау жасалып, қазіргі заманғы кәсіби этика мен экран эстетикасына сай талаптар аталып өтті;
Хабар арнасындағы тележүргізушілердің кәсіби деңгейлері мен шығармашылық шеберліктеріне талдау жасалып, үлгі-өнеге етер тұстарына айрықша мән берілді;
Ұлттық тележурналистикадағы тележурналист имиджі арнайы қарастырылды.
Зерттеу тәсілдері. Ғылыми еңбекте баяндау, салыстыру, талдау, баға беру, ғылыми тұрғыда тұжырымдау, теориялық деңгейде жүйелеу, жинау, қорыту әдістері пайдаланылды. Зерттеудің негізгі бағыттары публицистік, лингвистикалық, типологиялық сипат алды.
Зерттеу жұмысының нысаны. Телеэкрандағы жүргізуші шеберлігі атты бұл бітіру жұмысының негізгі нысаны - Хабар арнасы. Сондықтан да зерттеуге Хабар арнасындағы телебағдарламалар мен оның жүргізушілерінің шығармашылық қырлары арқау болды. Жеті күн апталық - сараптамалық бағдарламасы арнайы қарастырылды.
Бітіру жұмысының құрылымы: Ғылыми жұмыстың негізгі мақсаты мен одан туындаған мәтіндеріне орай танымдық, деректік, тарихи, проблемалық, салыстырмалы сипаттағы ғылыми болжам ретіндегі материалдарды сараптау негізінде жазылды. Жұмыс кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер мен сілтемелерден тұрады.

I ТАРАУ
Тележүргізушінің шеберлік қырлары
7.1. Экрандағы тележүргізуші шеберлігінің кәсіби сипаты мен психологиялық аспектілері
Кез келген жүргізуші журналистің суырып салма шешен болуын ешкім де талап етпейді, өйткені, шешендік өнер - таланттың ғана қолынан келетін іс. Ал ойланып, салмақтап қате жібермеуге тырысып сөйлеу - мәдениетті жүргізушінің міндетті борышы[2].
Ж. Әбдіжәділқызы
Тіл сөйлеген сайын жетіледі, жазған сайын қалыптасады. Заман ағымы жедел қарқынмен ілгері басуда. Уақыт аясындағы сан қилы өзгерістер Тәуелсіз Қазақстан журналистикасының стилін қалыптастыруға да орасан зор ықпалын тигізді. Қалай болғанда да журналистердің міндеті - саясаткерлердің, лауазым иелерінің нені қалайтыны, не ойлайтындарын баяндау емес, қоғамда не болып жатқандығын айту. Міне, осы тұрғыдан келгенде, сапалы журналистиканың шын мәніндегі нағыз демократиялық қоғамды қалыптастыруға қабілетті екенін, сол істе маңызды іс атқаратынын айрықша атап өткен жөн. Ал, журналистің жеке өзін алып қарайтын болсақ, онда оның білімділік және белседілік деңгейі қаншалықты жоғары болса, сапалы материал әзірлеуге деген мүмкіндігі де соншалықты мол болады. Жанның терең түпкірінде жатқан ойларды, жүректің жетпіс қабат астында жатқан ыстық сырларды ашып, шешіп беретін адам сөзінен дүниеде қымбат не нәрсе бар?[3].
Көрерменді баурап алудың ең ұтымды тәсілі - олардың өмірін көңіл тербететіндей буалдыр сағым, бос қиялмен толтыру екенін анықтады. Кинофильм өмірден опық жеген осынау жандарға ілгері ұмтылып, алдарында тұрған проблемаларды шешу үшін белсене қимыл жасауға үйретуді мақсат тұтпайды. Оның мақсаты - адамдарды нақтылы өмірдегіден әлдеқайда тартымды, тәтті қиялмен елтіту, соған елтіген жұртты тағы да бірер сағат қиял құшағына кіру үшін қайта-қайта кинотеатрға келгіштей беретін ету. Осындай тиімді штамптардың әбден табан тіреп бекігені сондай, тіпті ең салиқалы романдар мен драмалардың өзі кино қақпақылына түскендей түпнұсқадағы қадір-қасиетінен жұрдай болып шыға келеді. Олар толыспаған ақылдың арзан қиялына азық болатындай өңі айналып, өзгеріске түседі.
Грамматикалық кідіріс - тыныс белгілеріне байланысты кідіріс. Тыныс белгілері автордың айтайын деген ойын ашу мақсатында орындаушының бірден-бір көмекші құралдары болып табылады. Мәтінді өзіндік етуде, өз ойын айқындауда, автордың мүмкіндігін меңгеруде ғана тыныс белгілерінің қажеттігіне көңіл аудара бастаймыз. Мәтіндегі әрбір тыныс белгісі бізге автордың ойын тындаушысына нақты және айқын жеткізуге мүмкіндік бермек. А.Чехов белгілерін оқу барысындағы нота деген екен.
Грамматикалық мағына - сөздің сөйлемдегі басқа сөздермен қарым-қатынасқа түсуі нәтижесінде туатын жалпы мағынасы. Әр сөздің белгілі бір сөз табына топталуына байланысты өзіндік грамматикасы болады. Мысалы, етістік жақ, рай, етіс, шақ, т.б. мағыналарды білдіреді. Оқы+ды+ң етістігінің ашық рай, өткен шақ, жекеше - ды қосымшасы арқылы айқындалып тұр. Грамматика әрбір тілдің грамматикалық құрылысына сәкес грамматикалық тәсілдер арқылы беріледі. Мысалы, қазақ тілінде кітаб+ым, қалам+ың, үй+і дегенде меншіктік, жақтық мағына тәуелдік жалғауы арқылы, ал орыс тілінде мой дом, неміс тілінде dein Buch дегенде аналитикалық тәсіл арқылы берілген.
Грамматикалық тәсіл - грамматикалық мағыналарды, сөздердің арасындағы әртүрлі грамматикалық қатынастарды белгілеудің жолы, құралы. Тілде грамматикалық мағыналар әртүрлі грамматикалық тәсілдер арқылы беріледі. Олар мыналар: а) аффикстік тәсіл. Сөздің түбіріне немесе негізіне аффикстердің жалғануы арқылы грамматикалық мағыналарды білдіруі (мыс., дос- тар-ым-а, ел-ге); ә) қосарлану тәсілі. Бір түбірдің (немесе негіздің) қосарлануы арқылы грамматикалық мағыналарды білдіруі (мыс., жан-жануар, бүгін-етрең, өзді-өзі, көре-көре, қып-қызыл); б) көмекші сөздер тәсілі. Көмекші сөздер атауын сөздермен тіркесіп, сөз бен сөзді немесе сөйлем мен сөйлемді байланыстырып, олардың арасындағы грамматикалық қатынастар мен мағыналарды білдіреді (мыс., оқу үшін келдім); в) интонация тәсілі. Сөйлемдердің айтылу мақсаты мен интонациялық өзгешеліктеріне байланысты түрлерін бір-бірінен ажырататын тәсілі ретінде қызмет атқарады. Мыс., сұраулы сөйлем пайымдау мағынасындағы сөйлемнен немесе күдіктену мағынасындағы сөйлем таңдану және т.б. мағыналардағы сөйлемдерден интонациялық айырмашылықтар арқылы ажыратылады; г) сөздердің орын тәртібі, тәсілі. Жалғаусыз байланысқан сөздердің, сөз тіркестерінің жігін ажырататын құрал ретінде қызмет атқарады. Мыс., сағат қалта деген сөз тіркесі мен қалта сағат деген сөз тіркесінің мағыналары бір-бірінен анықтауыш пен анықталғыш сөздердің орын тәртібі жағынан ажыратылады; д) ішкі флексия тәсілі. Түбірдің дыбыстық құрамы өзгеруі арқылы граммат. Мағыналарды білдіруі. Мыс., неміс тілінде Mutter (шеше) жекеше мағынаны білдірсе, Mutter (шешелер) көптік мағынаны білдіреді; е) екпін тәсілі. Еупіні тиянақсыз тілдерде сөздің әр басқа буынына екпіннің ауысып түсуіне орай грамматикалық мағыналар мен формаларды ажыратады. Мыс., орыс тіліндегі руку, ногу түрінде айтылатын ілік септіктегі сөздердің мағынасы олардың руки, ноги түрінде айтылатын атау септіктегі көпше формасынан екпіннің әр басқа буынға түсуі арқылы анықталады.
Грамматиканы меңгеру - біздің ауызекі және жазба сөйлеуімізді дамытудың бірден-бір құралы. Оның заңдарын білу арқылы адам өзінің ауызша, жазбаша сөйлеуін белгілі мақсатқа сай ұйымдастырып, жоспарлы, жүйелі етіп құра алатын қабілетке ие болады. Грамматиканы меңгеру өз ойын басқаларға тиянақты, анық, оралымды етіп жеткізуге мүмкіндік береді. Сөйтіп, грамматиканың адамның сөйлеу мәдениетімен қатар, оның ойлау мәдениетін дамытуға да зор рөлі бар екені байқалады.
Графика - сюжетіңнің графикалық кескіндемесі болуына көңіл бөл. Графикалық кескіндеме материалды әрлеп қана қоймай, көрерменнің сюжет тақырып дұрыстап түсінуіне мүмкіндік береді. Мәселен, Қазақстаннан Қытайға бағытталған мұнай құбыры туралы сюжет жасайтын болсаң, оның ұзындығын көрсету үшін мұрағаттан алынған бейнекадрлерді пайдаланғаннан гөрі, графикалық кескіндеме біраз ақпарат береді. Не болмаса, Қазақстанда жұмыссыздық артып келеді деген сөйлемді былтырғы жылдың көрсеткішімен салыстырар кезде бейнепланыңда көшедегі жүріп бара жатқан адамдарды көрсеткеннің орнына, ақпаратты графикалық кескіндеме арқылы берсең, сюжетің ұтымды шығады.
Ғаламды жаулаған жанрлар - Әлем және әдемілік немесе эфирдегі арулар жайлы. Ана бір қолымен бесік тербетсе, бір қолымен әлемді тербейді деген қасиетті сөз бар. Ғаламда ананың көз жасынан ауыр, таразы басын кері тартар күш жоқ. Өмір тепе-теңдігінің бір қалыптылығы, жаһан жан-жалының болмауы, соғыс өртінің тұтанбауы да әйел затына байланысты екені сондықтан. Ал жиырмасыншы ғасырдың ғажайып жәшігі - теледидар жарқ ете қалғанда, көптің көзайымына айналып, жылы шуағымен баурап, құдіретті эфирдің әрін келтіру де тек әйел қауымының арқасында екені дәлелдеуді қажет етпейтін шындық. Ал телевизия саласындағы қыз-келіншектердің салмағы ерлерден асып түспесе, кем түспейді. Қытайдың медиаиндустриясында әйел адамдар басым болғанымен, ақпараттардың көбі ер адамдар жайында сөйлейді екен. Синьхуа агенттігінің хабарлауынша, елде тележүргізушілердің 69, журналистердің 54%-ын нәзік жандылар құраса, олар БАҚ-тағы бүкіл мәтіннің небәрі 19%ғана ауызғаалынатын болған. Телевизияның ықылым заманнан бері келе жатқан негізгі сұрауы сол: сұлулық, көріктілік. Әлбетте жақсы кадрлардың алма-кезек ұсынылып отыруы, әдемі бейнелердің, оның ішінде қылығымен бірден баулап алатын нәзік жандылардың жиі көрініс тауып отыруы телевизияда шынымен көрермен назарын аударып, жан сарайын ашатын таптырмас құралдардың бірі. Анда-санда Бақытжамал Ерманова ел телеарналарының эфирінен қылт ете қалса, жұрт әлі де өңін бермепті деп жатады. Немесе Рабиға Аманжолова экраннан тысқары кеткен тұстары танымал жүргізушіні сағынған елдің қатары тіптен көбейіп кеткен. Иә, қазір де көрерменнің көзайымына айналып жүрген бір жүргізуші эфирде көрінбей кетсе, аудиторияның аласұратын сағынышты сәттері жоғала қойған жоқ. Қымбат Хангелдинаның студияға шығуы сиреп барады, Мәдина Балғабаеваны жаңалықтардан жиі көргіміз келеді немесе Ләйлә Сұлтанқызы кішкене шыдай тұрмады ма?.. деген ілтипатты іздеулер соның бір парасы ғана. Мұндайда сол кейіпкерлеріміздің студиядан алшақ кетуіне бірнеше себептер түрткі болып жатады. Мыс., олар жүргізген бағдарламалардың өміршеңдігі таралып, оның орнын жаңа жобалар басып жатады. Немесе бағдарламалар жүргізушінің материалдық жағдайын қанағаттандыруға шамасы жетпейтін кездер болады және т.с.с. рас, халықтың өз жүргізушісін іздейтіні соншалық, бір кездері Айбын бағдарламасы іссапармен облыстарға шықса, жергілікті әскерилер мен шабармандар Айнұр Қамысбекқызы келді ме екен? деп алдымен сұрайтын көрінеді. Демек, ішбауырыңа кіріп, жан дүниеңді жаулап алатын телевизия сырының қайталанбас құпиясы осындайда көрінеді. Ал эфирдің арғы жағында да қаншама қыз-келіншек, аналарымыз бен әпке-қарындастарымыздың аянбай тер төгіп жатқандығы тағы белгілі. Талғамы мен эфирдің талабы бір жерден түйісетін болса, ол - қай телеарнаның болмасын ұлы жеңісі. Экран өмірінің әр сағаты әр минутында нәзік те ардақты жандардың абзал үлестері жатыр[4].
Сіз тұрмысқа қажетті техникасыз өмір сүре аласыз ба? - деп сауалдама тасталды. Бүгінгі күннің биігінен қарағанда, сұрақтын өзін жабайы пікір деп санауға болады. Әлбетте, амалсыз жағдайда, төтен құбылысты тұста адамдардың уақытша амалдаулары болып тұрады. Басқа түссе - баспақшыл дегендей адам көтермейтін қиындық жоқ. Тым әріге бармай-ақ, тәуелсіздіктің алғашқы жылдарында талай-талай ауыл-аудан тұрғындары мұны бастан кешті ғой. Ал жалпы адамзат баласы ендігі жерде жаппай тұрмысқа қажетті техникасыз өмір сүре алмайды. Қаракөздің бейнекөрінісіндегі: Бәрін қолмен атқарады, тұрмысқа қажетті техника пайдаланбайды - деген зейнеткер Орын Әбдірахманованың өзі, - Газды көп пайдаланбаймыз, самаурынға қайнатпаған шай дәмді болмайды - деп отыр. Демек, үй тұрмысына газ, ток және солар арқылы жұмыс істейтін жабдықтар тұтынылып отыр ғой. Салтанат: - Талғажау еткен - деді. Сөз тегі - тал-қажау, талды қажау емес. Талмау деген мәннен, талғажау еткен делінеді. Данияр: - Етті қарынға салып сақтаған - деген пікір айтты. Ол ет сасып кетеді ғой. Қарынға салып пісірген. Ал шикі етті тұздап, ыстап, кептіріп, сүрлеп сақтаған. Дегенмен, тұтастай алғанда бағдарлама жақсы өтті, ой салды. Сіз көктемді ұнатасыз ба? - деген сауалдама арасында пікір қозғалды. Тәуір әңгіме болды. Көктемгі құбылыстардың кейбір адамдарға жасайтын жағымсыз әсерлері және одан қорғану, сақтану шаралары туралы дәрігер-мамандар пайдалы кеңестер айтты. Рекорд жасап атағыңызды шығарғыңыз келе ме? - деген тартымды тақырып ортаға түсті. Көптеген қызықты мағлұмат-деректер айтылды. Жаңаөзендік сазгер-әнші Толқын Үсенованың Туған жер әнінің әуені Әлияға, орындау мәнері Роза Рымбаеваға ұқсайды. Батыстық сарын да сезіледі. Сазды, назды әуеннен гөрі айқайы басым. Археология тақырыбы әңгіме арқауы болды. Тақырып біршама ашылды. Баспасөзде археология - жадығат, археолог - жадығатшы делініп жүр. Жүргізушілер де, жорналшылар да, сала мамандары да бұл атаулардың қазақша баламаларын ауызға алған жоқ. Айна ақпаратта Қамысбекова назарларыңызға рахмет деуін қоймай келеді. Сөзді талдап та, жәй ескертіп те келеміз, міз бақпайды. Тағы бір мәрте Қытау ескертуін жасаймыз. Назар салғандарыңызға рахмет, тыңдағандарыңызға рахмет дейді. Ал жорналшының дағдылы жұмыс орайындағы сөзіне көрерменнен алғыс күтіп, рахмет айтуы орынсыз. Бұл арнайы бір сөйлеген ресми адамдар қолданатын сөз. Елімізде қанша ұлт пен ұлыс барын білейік - деп ұсынылған бейнекөрініс дерегі күдікті болып шықты. Еліміздегі халықтар достығына арналған һәм мерекелік бағдарлама тәуір шықты. Алайда, алғашқы бетте, - Еліміздегі халықтың 48%-ы қазақтар, 38%-ы орыстар құрайды - делінеді. Бұл ресми санақ дерегінен қазақты 10%-ға кеміту, орысты 10%-ға өсіру болып шықты. Неліктен, неге? Демограф-ғалым Мақаш Тәтімовтің дерегі бойынша республикадағы қазақтың үлесі 60 пайыздан асқан. Ұлт пен ұлыс деу де дұрыс емес, Елімізде негізгі тұрғын бір-ақ ұлт - Қазақ қана бар да, қалғандары өз атажұрттары бар басқа ұлттар өкілдері, шашырандылар. Сөйлем де дұрыс айтылып тұрған жоқ: - пайызын қазақ ұлты, ...пайызын орыс ұлтының өкілдері құрайды - делінуі керек. Даниярдың жетпістегі кемпір Марфуғаға: - Ерте тұруға қиналған жоқсыз ба? - деуі артықтау болды. Данияр өзінің ұйқысы қанбай жүргендіктен де айтатын шығар, жиі қолданып қалады, алайда егде тартқан кісіге олай демейді. Жетпісте ашылмаған ұйқы қашан ашылар? Қабанбай селосынан деп телефон соққан кісіге, - Қабанбай ауылынан деңіз -деп ескерте салса болар еді. Қаракөз Тілеубекова ән кешін өткізер алдындағы көңіл-күйін уайым, переживание деді. Оны Данияр: - Уайымдамаңыз, - деп жұбатты. Бұл уайым емес, қуаныш нышаны, жақсы оқиға алдындағы көңіл толқуы, жүрек қобалжуы болып саналады. Уайым - қапалы жағдай, оның бетін аулақ қылсын. Сіз кітап оқисыз ба? - деген тақырып ұсынылды. Әңгіме балалар әдебиеті туралы болды. Бұрын деректірі Нағашыбек келіп сөйлеп кеткен кітап мұражайы үйінің ғыл. хатшысы Мәншүк Досқараева пікірі бар, сөз білетін кісі екен, орынды ойлар айтты. Бірақ, музей деп сөйлегені дұрыс болмады. Данияр да музей деді. Жұлдыз жорамалда, - Өз өзіңізге сеніңіз, - делінді. Өзіңізге өзіңіз бекм болыңыз деген жөн. Әдетте: - Өзіңізге өзің сенсең - дейді. Есіктің алды - топ шеңгел, Топ шеңгелге келсең кел. Топ шеңгелге келгенде - Өзіңе өзің сенсең кел, - дегендегі. Қолданыс әдеби үлгі. Өткен күндер деректемелері көбіне Ресей еліне тән мағұлматтарды айтудан шыға алмай келеді. Жаңалау, ел тарихи деректеуге бетбұрған абзал.
Дағдылы орыс сөздері - кеңірек қолдануы орын алды. Трибуна. Проблема. Трибунаның баламасы кеңес заманының өзінде мінбер болып қалыптасқан. Проблема қолданыс ыңғайына қарай күрделі мәселе, келелі мәселе, күрделі жағдай, іс жайт, кедергі, қолбайлау, т.б. данияр: Қомақты қаржы - деді. Дұрысы - мол қаржы. Қаржы көлемі болмайды, көп болады. Қандай қаржы? - деп емес, қанша? неше? деген сұрақ қойылады. Бақыт қонаққа еріп туылған деп сөйледі, сөздің әдеби нұсқасы туған. Бақыт: үрмелі асбап, дұрысы - үрлемелі. Үрмейді, үрлейді. Ит үреді, адам үрлейді. Данияр: - Жұлдыз жорамалға сенбейтіндерін жасырмапты, - деді. Бұл жасырып, именетіндей ұятты іс емес қой. Сенбейтіндерін айтыпты, білдіріпті, мәлімдепті деген жөн. Сіздің шинеліңізден шықты деп дегені де дұрыс емес. Шекпеніңізден деуі керек. Дәурен Құдайбергенұлы: Қазақстан байрағын ала барады! Деді. Байрақ сөзін Терминком штандарт сөзіне баламаға бекітті. Бұл Елбасы байрағы деген сөз. Оны Елбасынан басқа ешкім де тұтына алмайды. Тілшінің айтпағы Қазақстанның мемлекеттік туы болар деймін. 05.02.03 Бақыт Жаншаева Облыс әкімиятының деп ескі, қате атау бойынша сөйлейді. Мемтерминком бұл сөзді әкімдік деп бекіткелі көп болды. Болат Кәкібала ҚазМҰУ-да жаңадан қолдныс тапқалы тұрған кредиттік технология жүйесі туралы хабар берді. Сөз сырын ашуға ұмтылысы құптарлық. Кредит доверия - сенім, біз қосар деп атадық деген маман сөзі орынды берілді. Бұл студенттің ұстазды таңдауына негізделген іс. Сондықтан, таңдамалы оқу жүйесі десек, өз ұғым-танымызға жақынырақ болар еді. Телеарнада келесі материалда деген тіркес жиі қолданылады. Мұны келесі хабарда десе болмас па. Келесі көретіндеріңіз, танысатындарыңыз, тыңдайтындарыңыз дегендей сөздермен де өзгертіп щтыруға болар еді. 06.02.03 қымбат Досжан өзекті арнаны жақсы алып шықты. Италия, Астана, Түркістан хабарлары байыпты болды. Болат Кәкібаланың оралмандарға қатысты Алматыда өткен дөңгелек үстелінен репортажы өткірлігімен ерекшеленді. Хабарға он шақты тілші қатынасты, бәріне де тілдік тұрғыда сын жоқ. 08.02.03. Аяжан Амантайқызы, Бақыт Жаншаева, Сапарғали Молдабековтер күрделі, маңызды тақырыптарды жақсы алып шықты. Тілдік тұрғыдан ешкімге сын жоқ. 09.02.03. Арналы тақырыптарға құрылуымен және оларды кеңінен қамти айтумен, өзіндік пікір-көзқарастылығымен ерекшеленді. Италия репортажы толыққанды шықты. Жорналшылар Конгресі, Қоғамдық хабар тарату мәслихаты, халқаралық шолу - Ирак тақырыбы жан-жақты түрде, кеңінен қамтыла айтылды. Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың тікелей қазақша сұхбаты, Бас министр Иманғали Тасмағанбетовтің Укімет щтырысын қазақша өткізуі Мемлекеттік тіл үшін мерей болды. Мұндай сәттердің осылайша толығырақ көрсетілгені дұрыс болды. Алайда, 7 күн шолуында проблема, журналистер, командование, орган дегендей сөздер де кетіп қалғанын еске сала кетуге тура келеді. Телерадио не дейді? 10.02.03. Бексұлтан Сарай сөзін айналысқа сәтті қосты. Алматыдағы сарайында- әдемі-ақ! Мониторинг (бақылау, тексеру), индикативтік жоспарлау (сұранысқа қарай) сөздеріне бұрын тоқталғанбыз. Арман Балтабайұлы: Жүргізушілердің (аз бөлігі ғана) айыппұл төлеуге бара алған деген сөйлемі сәтсіз болды. Әңгіме бара алу, бара алмауда емес, бармауда болып тұр. Айыппұл төлеуге емес, айып төлеуге. Бұрын түсіндірілген сөз. Болаттың Дағыстан мәдени орталығынан берген хабарында мемлекеттік тілге орай айтқан ескертпесі орынды болды. Білмегендерге айтып білдірмесек, білмей кете берулері де мүмкін. Тілеуқабылдың саясатшылығы тәуір шықты. Тек ұйымдастыруы жағы табиғи емес, жасандылау болды. 12.02.03. Орда мен Сарай сөздері жарыспалы қолданыста болды. Сарай басым қолданылды. Меніңше Астанадағы Елбасы кеңсесін - Орда, ал Алматыдағы жүмыс орнын - Сарай деп дараласақ орынды болар ма деймін. Орда қашан да негізгі жұмыс орны болған да, Сарай уақытша тұрған жерлерде де бола берген. Бұл ұғымдарды өз тілімізде қалыптастыру тарихи қажеттілік, саяси сипатты. Кремль, Ратуша, Дворец, Рейхстаг, Ақ үй дегендер де осындай сөздер. Елбасы Астана Ордасында қабылдау жасады, Елбасы Алматы Сарайында дегендей қолданыста еш артықтық та, олқылық та жоқ. Талғат Ілімжанның асыл тұқымды мал шаруашылығынан жасаған хабары көз қуантып, көңілге жайлы тиді. Жанахмет Жәнібекұлының Астана мешітінен берілген хабары сонылығымен тартымды болды. Тиым (табу) сөздерінен бизнес, жанұя сөздері араласты. 13.02.03. Қымбат пен Жеңіс Құспановтың сандық жүйе сөзін қолданысқа қосулары орынды болды. Цифрлы жүйеден гөрі бұл таза қазақша. Қымбаттың Алматыдағы Ордасында, Арманның Елорда сөздері ұлттық бояуды аша түскендей. Тілшілер еркінен тыс конференция, форум, фундаментализм, цифрлы, акция, конгресс, компания сөздері де жүрді. 14.02.03. тілдік тұрғыда таза, жақсы өтті. Зейін жоғары балға ие. Жайна да ізденіс үстінде, жатық сөйлеп келеді. Бұл жолы бір-ақ сөз - позиция араласып кетті. Арман Балтабайұлында ілгерілеу бар, таза сөйлейді. Еркін, Ербол, Ардақ, Ерсұлтандарға да тілек тұрғыда сын жоқ. Бейсен Құранбектің арақ-шарап пен темекі жарнамасын қолдай сөйлеуі жұмыс орнының ыңғайына қарай болар деп түсіндім. Дегенмен, тілші сөйлеткен Серік Сәпиевтің: Кейбір ақпарат құралдары тек осы арақ-шарап пен темекіден күнін көріп отыр. Сондықтан оларды жарнамалауға тиым салуға болмайды, - дегені Ұры-қарыны соттауға болмайды, өйткені олар сонымен күн көріп отыр деген есепті болды. 15.02.03. Сапарғали Молдабековтің Сиыр мен шошқа етінің келесін 300 теңгеден сатып аласың деуі орынсыз болды. Ұлттық әдепті сақтап, қазақша шошқа етін қоспау керек еді. Сондай-ақ Сапарғалидың Павлодардан хабарында жаяу жүргіншілер деудің орнына жолаушылар дегені де дұрыс болады. 16.02.03. Аптаның маңызды да күрделі оқиғаларға толы болғаны мәлім. Соның бәрі мазмұнды, тартымды шежіреленді. Тілдік тұрғыда таза, сауатты болды. Көсемсөздік өрнек те шебер баяндалды. Сын жоқ. Позициясын бермеген жайна ғана. 17.02.03 Бейбігүл Жексенбайдың Мәскеу хабарында екпін түсірген деген тіркесі орысшадан жолма-жол аударма болып шықты. Маңыз берілген, ерекше аталған дегендей қазақы орамдар бар ғой. Аяжан Амантайқызының үш хабары да жақсы өтті. Әмерика деп сөйлеуі өте орынды. Қазақы мақам. Әйтсе де, соңғы Израильге қатысты хабарда аяқсыз емес деген тіркес түсініксіздеу болды. Бұл нәті негіз емес деген болса керек. Еркін Байғабылұлы ең қиын әскери тақырыпты, Қорғаныс министрі Мұхтар Алтынбаевты таза қазақша шақырды. Дегенмен, бұл жолғы бестік баға Аяжанға қщйылды. 18.02.03. Тілдік тұрғыдан сын айтарлық ілкіш болған жоқ. Тек Аяжан ғана жорналшы деліне басталған сөзді қайыра журналист деді. 19.02.03. Бибігүл Жексенбайдың Мәскеу хабарында проблема, альянс, интеграция, форум, мэр, тариф және жасырын емес дегендей сөздер араласыңқырап кетті. Ресми адамдар айтса да, қазақ тілді жорналшы қазақша дұрыс сөйлегені жөн. Рауан Кенжеханұлының сөзінде өнер өрнегінің үлгісінде деуге болады ғой. Арман мен Еркіннің қолданысында бұрын айтылған арнаулы әлеуметтік көмек тіркесі әлі сол күінде жүр. Бұл әлеуметтік арнаулы көмек қой. 20.02.03. Хадиша Әлімқызы: транзитпен басқа елге өтпек болғандеді. Қазақстан аумағы арқылы өткелекпен өтпек болған десе болады емес пе. Ал, тіпті дұрысы орыс тіліндегі қолданыстағы транзит сөзін пайдаланбай-ақ, Қазақстан аумағы арқылы басқа елге өтбек болған десек те түсінікті ғой. 21.02.03. арманның қолданыстағы Жоғарғ Сот судьясы тіркесі барлық ақпарат құралдарында осылай айтылып, жазылып келеді. Бұл Судья Верховного суда дегеннің аудармасы. Сонда, орысша осылай деуге болғанда, қазақша Жоғары соттың соты деуге неге болмасқа?бексұлтан айтқан: Каспий теңізінің қазақстандық секторында дегенді Каспий теңізінің қазақстандық бөлігінде.
Дайындықсыз журналист - бұлар көтеріліп отырыған мәселе төңірегінде хабары жоқ және эфирге ешбір даярлықсыз келгендер тобынан. Ондай жағдайда хабардың тізгіні сіздің қолыңызға көшеді. Аудиторияға берілетін жауап кезінде: Кеше мен айтқандай, ..., Менің кітабымда жазылғандай, ... т.б. әңгімелерге аса сақ болған жөн. Ең бастысы жауап емес, жаңа ақпарат екенін естен шығармаңыз. Екі-үш деректі қашан да өз жадыңыза сақтап отырыңыз. Ол аудитория үшін аса мәнді болуы мүмкін. Журналист өміріндегі көрініс, құбылыс, оқиғаларды ой елегінен өткізе отырып материал жазады. Сол материал қағаз бетіне түсіп немесе эфир арқылы аудиторияға жетеді. Аудитория - тыңдаушы, көрермен, оқырман. Оны кез келген газет, радио, теледидар тәжірибесінен мысалға келтіріп, көрсетуге болады[5].
Даңқ сені өзі іздемейді Достық. Құрбы-құрдастар туралы тақырып. Жеңіл-желпі әңгімемен өтті. Маржан Сәдуақасова бейнекөріністе: Әзілің жарасса атаңмен ойна деген жақсы мәтелді ... қайынбикеңнің қабырғасын сана деген бейпіл сөзбен жалғастырып ағаттық жасады. Қайынбике - апа, сонда сіңілінің күйеуі әйелінің апасының қабырғасын санағанда нендей көрініс болады? Қыз айтатын сөз емес, әшейін бір тіркестіріле салған оғаш қалжың. Телеарнадан айтар сөз емес. Өтірік, өсек, мақтаншақ, Еріншек бекер мал шашпақ деген маңызды тақырып берілді. Тәп-тәуір сөз болды. Салтанат (жүргізуші): - Бес нәрседен аулақ жүр- деді. Абай: - аулақ бол - деген. Тілші: -Өтірікшінің құйрығы бір-ақ тұтам - деді. Өтіріктің құйрығы бір-ақ тұтам - дейді. Баскиімдер. Ұлттық ерекшеліктері салт-дәстүрлермен қоса айтылып, тартымды әңгімеленді. Майя бір сөз орайында, салақтата күміс теңге тағады, - деді. Дұрысы - салбырата, төгілте. Салақтату - сән емес, олақтық сипаты. Жазира Бәкірқызы: Бір бала туылған соң... Сөздің әдеби нұсқасы - туғаннан кейін. Қаракөз Айдашқызы: - Көзіміздің құрты да алдымен киімге түседі - деді. Тым анайы сөз. Көз жанары, көз қиығы деген жөн. Адам мінезін түзеуге болмайды, Гүлмира тәрбиеге қатысты Абай сөзін айтпақ болып еді, келістіре алмады, егер түзеймін десе оның тілін кесіп алар едім, деген - деді. Абайдың айтқаны: Мен егер закон қуаты қолымда бір кісі болсам, адам мінезін түзеп болмайды деген кісінің тілін кесер едім деген сөз-ді. Гүлмира дербес өзі жүргізді, бастау жаттандылықтан сәл өзгешелеу, Николямен әңгімемен ашылды. Айтжамал, Назгүл Сахатовалар көңілді, өздерін әдемі, еркін ұстайды екен. Әңгіме-сөздері жақсы шықты. Отбасылық тәлім-тәрбие, қарым-қатынас, сыйластық дәмді әңгімеленді. Дайрабаевтар дуэті деді Рахман Гүлмира Дайрабаева мен Бауыржан Дайрабаевтың сұхбатын. Дуэт - әнде, бұл диалог, яғни сұхбат. Алғашқы қонақ Зәурехан Құмарбекованы Гүлмира мен Рахманның бірге қабылдап, қосылып әңгімелесулері дағдылы жаттандылықты бұзғандай болды. Зәурехан әңгімешіл екен, жатық, жақсы сөйледі. Гүлмира қонақтарға қойылатын шаршы матаны: - Бұл қолсүрткіш үшін, деді. Майлық десек ше?майлық, сулық тілімізде ертеден бар сөз, қазір де ел ішінде кең қолданыста. Өнер адамдарына атақ-даңқ керек пе? - деп сұрақ қойды Гүлмира Ажар Түзелбекқызына. Ажар амал жоқ, қарапайымдылық керек, - деп құтылды. Шын ойын айтқан жоқ. Егер өнер адамы шындығымен өнері асып, даңққа бөленсе, оған не сөз бар? Гүлмира: Еркек азаматтарға қарағанда - деді. Ер азаматтарға, ерлерге, ер кісілерге дейді. Еркек арнайы сөз, хайуанаттарға айтылады, адамға кейістікті, ашулы бір кездерде айтылады. Қонақ Ұлбала Тоққұлова: - Қазақтың халқы, қазақтың халықтары, - деп сөйледі. Қазақ халқы деу керек. Орыс сөздерін де араластыра сөйледі. Дегенмен, хабар тартымды өтті. Ажар да, Ұлбала да тартымды, көрермендерін қызықтыра сөйледі. Бағдарламаны Гүлмира жалғыз жүргізді, орамдылық танытты. Көрермендер тарапынан ілтипатты лебіздер болып тұрды. Әшкөк деп айтылды. Николяның аудармасында: дұрысы - аскөк. Міне, былайша кеседі, дұрысы - міне, былай турайды.бәзила Боқанқызы: - Қалалық акиматта, - дегенінде Рахманның оны әкімдікте деп жөндеуі керек еді, үндемеді. Рахман: - Үйдің бюджетін, қаражатын кім басқарған дұрыс? - деп сұрақ қойды. Осыған орысша қосарламай-ақ қаражатын десе де түсінікті ғой. Бұл өзі тым жиі де қойылатын болып жүр. Гүлмира: - Үйде отырған ханымдарға қандай дипозит пайдалы? - деген сұрақ қойды. Үйде отырған ханым сол депозитке салмқ ақшаны қайдан алады деп ойламағаны ма? Оған жауапқа ӘселШахманова да ойласа қойған жоқ, айта салды бірін. Құрбан айт мерекесіне арналды бұл күнгі бағдарлама делінді. Алайда, уақыттың дені университет оқытушысы Дәмегүл Байәлиеваға кетті. Рахман оған: - Қандай тамақты жақсы көресіз? - дегенде: - Ірімшікті жақсы көремін, деді. Сондағы Рахманның қошемет сөзі; Мүмкін ол туған жеріңізге байланысты шығар, - болды. Дәмегүл үнсіз қалды. Не десін, Дәмегүлдің ауылынан басқа жерде ірімшік, ірімшікті жақсы көретін қазақ жоқ деймісің? Гүлмира халал тағамдарына қатысты әңгімеде, - қоспалар, иістендіргіштер, -деді. Дұрысы - дәмдегіштер, иістендіру(гіш) жағымсыз нәрсе. Жанна мен Әлия Жандосовалардың тоқыма қолөнері жақсы-ақ екен. Өкініштісі, соларды жасау жолын, әдіс-тәсілін көрсетпей-ақ, тек аяқталғанда ғана көрсеткені жөн болады. Көрерменнің білгісі, түсінгісі келіп отырғаны өнер сыры ғой. Гүлмира уақыттың басым бөлігін ақын Баян Бекетоваға бөліңкіреп жіберді. Қонақтарды мамандық, кәсіптері жағынан бірыңғайлау іріктей шақырған тиімді ме деймін. Аксессуарлар сөзіне баламаға асай-мүсей ұсынылуда. Сырға бағдарламасы көрермендерінің тілегі бойынша шақырылған қонақ Роза Бағланова келіні және немерелерімен келіп, ризалап кетті. Зергер Сержан Бәшіров те түсінікті сөйлеп, тартымды әңгімеледі. Точкалар (ноқаттар), четный (жұп), нечетный (тақ), эксперимент (тәжірибе) дегендей тілшұбарлар болды. Бұларды іле қазақшалап жіберуге Гүлмираның да ойында болған жоқ.
Қазір өмірді теледидар билеген заман. Ол - кино, ол - театр, ол - концерт, ол - тәрбиеші, қысқасы адамға қажетті барлық ақпаратты содан аласың. Еркіндік бүгінде оған да жетті. Не айтам, нені көрсетемін? деп сенен сұрап жатпайды. Бәрінде оның тұтқасын ұстап отырған қожайынның көңіл күйі шешеді. Тележүргізушіні де таңдайтын сол. Әрине, бұл жекеменшік телеаналарға қатысты мәселе. Ал, мемлекеттік немесе жартылай мемлекеттік телеарналарда - Хабарда, Қазақстанда, Ел арнада, Астанада және Алматыда - бұл шаруа өзгеше шешіліп жатқанын байқау қиын емес. Сол себептен де болар аталған телеарналарда талантты жүргізушілер көп-ақ. Олар еліміздегі идеологиялық ауанды қалыптастыруға өз үлестерін қосып жатқаны түсінікті. Қайығына қарай ескегі, күбісіне қарай піспегі - демекші, заманына қарай ғажайып қобдишадан күнделікті көріп жүрген көрікті қыздар мен сымбатты жігіттер өздерінің сөз саптау мәнерімен, ашық та таза дауыстарымен ғана емес, көрермендер назарын қылықты мінездерімен де, сыпайы да сүйкімді болмыстарымен де жаулап алатыны белгілі. Сол себептен де көрермендер олардың бет-әлпетіне, киім киісіне, жүріс тұрысына тіпті отырысына да сын көзбен қарап, бәрін де назардан қағыс қалдырмайды десек, шындықтан алшақ кетпеспіз. Сондықтан-да көрермендер алдында отырмын немесе тұрмын деп ойласа, онда ол мүлде қателеседі дегіміз келеді.
Жақсы тележурналист болу үшін газет деген мектептен өту керек. Әлемге танымал ССTV телекомпаниясының өзіне қарасты 36 арнасы бар екен. Оның әрқайсысы - жеке телеарна. Жалпы, әлемдегі телевизиялық үрдістің өзі осындай қадамға бара жатыр. Қазақстандағы телевизияда сол кезде-ақ мұндай жоспарлар болған. Бірақ сыни мақалалардан кейін ойланып, арнаның атын өзгерту туралы шешім қабылданды. Басында ұжым Ел деген атауды ұсынған еді, бірақ мұндай бренд бар екен. Біреулер Ел ТВ деген атауды ұсынды. Сол тұста басшылық жаңа бастаманы қолдаса, Серік Абасшах: Мен Ел ТВ деген атауға қарсымын, арна деген тіркесті қосайық, бәлкім, Ел арна деген атау дұрыс шығар деген болатын. Ел арнаның тарихы осылай қалыптасқан.
Біздің ойымызша, арна өзінің тарихи миссиясын орындады. Тәуелсіздік алғаннан кейін қазақ елінде алғаш рет тәулік бойы мемлекеттік тілде хабар тарататын арна ашылды. Оның алдында қазақтілді журналистерге деген көзқарас сәл басқаша еді. Арна ашылар кезде де осы ұлттың өкілдері бірдеңе шығара алар ма екен? деген әңгімелер де болса керек. Хабар-2 мен Ел арна мұндай әңгімелердің бәрін жоққа шығарды. Біз ара - мызда кәсіби мамандардың барын, біздің де аудиториямыздың кең екенін әрі рейтингті бағдарламалар жасай алатынымызды дә - лелдедік дейді Арман Сқабылұлы. Сондықтан Хабар-2, Ел арнаны қазақ телевизиясындағы революция жасаған арналар деп есептейді.
Кезінде Ресей мен Грузия арасында қақтығыс өршігенде, бір грузин журналисімен кездесу өткен. Оның айтуынша, Грузияда орыс мәдениетіне табынатын немесе орысша сөйлейтін азаматтар азайып кеткен. Оған біз кінәлі емеспіз - дейді, әлгі грузин журналисі: Ресей ең алдымен, өздерінің Грузиядағы мектептерін жауып тастады, екіншіден, грузин жерінен орыс телевидениесін алып кетті. Мұның грузиндер үшін қаншалықты жақсы-жаман екенін білмеймін. Ал орыстар үшін бұл жақсылық емес. Өйткені Грузияда орысша сөйлейтін соңғы ұрпақ біз шығармыз - дейді. Сол сияқты бұл да өзіндік идеология, тіпті, идеологиялық агрессия деп айтуға болатын шығар.
Қазір отандық кабельдік телевидениені қосып көрсеңіз, ондағы телеарналардың 80 пайызы - Ресейдің арналары. Елбасы да бір сөзінде: Қай ел өз эфирін басқа елдің БАҚ-тарына беріп отыр? деп, өзекті мәселені көтерді. Мұның өзі көз алдымызда өтіп жатқан процесс. Кезінде 31 арна еліміздегі рейтингі жоғары, халық көп көретін мықты телеарналардың бірі еді. Менің жеке көзқарасым бойынша, бұл телеарна ресейліктердің қолына түскен соң, көп көрерменін жоғалтқан сияқты. Олардың қандай концепцияны ұстанып отырғанын беймәлім, арна жеңіл-желпі ойын-сауықтық бағдарламаларды көп көрсетеді, ал салмақты хабарлар жоқтың қасы. Бұл жерде мемлекеттік саясат болуы қажет. Бәлкім, біздің елімізде не көру қажеттігін сұрыптап, анықтап алу дұрыс шығар.
Толкунова қайтыс болғанда, Ресейдің телеарналары сол күні-ақ эфирге салмақты бағдарламаларды дайындап беріп жатыр. Бұл бағдарламаларды жылап отырып көрген қарындас, туыстарды да көрдік. Қазір бұған бойымыз үйреніп кетті. Ресейде біреу қайтыс болды десе, кешке міндетті түрде арнайы бағдарлама шығады. Бұл, біріншіден, Ресей тележурналистерінің көш ілгері кеткенін көрсетеді. Телевизияның ортасында жүрміз ғой. Бұл - өте қиын дүние. Біз де сондай деңгейге жетуіміз керек.
Қазіргі журналистика факультеттерінде баспасөз қызметі мен орталықтарында баспасөз хатшыларын да - йындайтын кафедра болмаса да, бір бөлім ашу керек сияқты. Қазір ұлттық компаниялар, мемлекеттік мекемелер баршылық, яғни мұндай мамандарға сұраныс көп. Әрбір мекеме-министрлік басшысының жеке көзқарасына байланысты жайт. Кейбір министрлік басшылары қазақ және орыс тілінде бірдей сөйлейтін, беті әдемі азаматтың болғанын қалайды. Яғни, баспасөз хатшысы теледидардан әдемі көрінуі керек және дайындап берген қағазды дұрыс оқып ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.