Дауларды БҰҰ шегінде бейбіт жолмен реттеу
ЖОСПАР
Кірсіпе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1. Халықаралық даулар мен келіспеушіліктерді бейбіт ретеу халықаралық құқықтың негізгі қағидасы ... ... .4
2. Бітімгершілік рәсімдері мен игі қызметтер, делдалдық, тергеу және келісім комиссияларының атқаратын ролі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
3. Халықаралық даулар мен келіспеушіліктерді бейбіт шешудегі халықаралық төрелік соттардың маңызы онда іс қараудың тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
Қортынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .22
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..24
Халықаралық құқықтың негізгі қағидасы халықаралық даулар бейбіт реттеу.
Кірсіпе
Халықаралық даулар мен келіспеушіліктерді бейбіт ретеудің әр түрлі мемлекеттер арасындағы өзара қарым-қатынастарды нығайтуда және оларды кеңейте түсуде, бейбітшілік мәселсі мен халықаралық қауіпсіздіктің жаңа проблемаларын шешуде, ядролық соғысты болдырмауда маңызды роль атқарады. Сондай-ақ бүгінгі күні халықаралық даулар мен келіспеушіліктерді бейбіт ретеудің маңызы өте зор болып отыр және де ол халықаралық құқықтың негізгі қағидасы ретінде заң тұрғысында қалыптаса бастады.
Халықаралық құқық кез келген қоғам өмірі үшін орасан манызы бар тарамдана дамыған халықаралық қатынастарды реттейді. Халықаралық қатынастар халықаралық құқықтық нормалардың мазмұнын белгілейді.
Сондықтанда халықаралық дауларды бейбіт түрде реттеуге бағытталған барлық бейбіт шаралар қазіргі кезде бірден-бір алғашқы қадам ретінде қарастырылуы және қолданылуы тиіс және де кез-келген мемлекет егер халықаралық бейбітшілік пен қауіпсіздікке қауіп төндіретін дау туындаған жағдайда халықаралық ұйымдар мен барлық мүдделі тараптар оны қысқа мерзімде бейбіт жолмен реттеуге барлық күштерін салуы керек.
Жалпы халықаралық даулар мен келіспеушіліктерді бейбіт реттеудің жолдарының кейбір тәсілдері мен рәсімдері бұрыннан әйгілі болса, ал кейбіреулері жақында пайда болған.
Сондықтанда менің курстық жұмысымның тақырыбына арқау болып отырған халықаралық даулар мен келіспеушіліктерді бейбіт реттеу мәселесінің құқықтық-теориялық негіздерін зерделеудің маңызы зор деп білемін. Оның үстіне бұл мәселе соңғы жылдары әлемдік маштапта аса өзекті сипатқа ие болып отыр деп айтқан болар едім.
1. Халықаралық даулар мен келіспеушіліктерді бейбіт ретеу
халықаралық құқықтың негізгі қағидасы
Бірінші әлемдік Гаага конференциясында қабылданып, 1907 ж. екінші әлемдік Гаага конференциясында толықтырылған "Халықаралық дауларды бейбіт жолмен шешу жөніндегі" Конвенция -халықаралық дауларды бейбіт жолмен шешу жөніндегі алғашқы әмбебап акт болып есептеледі. 1928 ж. 26 қыркүйекте Ұлттар Лигасы қабылдап, 1949 ж. 28 сәуірде БҰҰ Бас Ассамблеясының қарарымен бекітілген халықаралық дауларды бейбіт жолмен шешу жөніндегі жалпы акт қабылданды.
Дауларды бейбіт жолмен шешуге қатысты маңызды ережелер бекітілген БҰҰ Жарғысы да ерекше орынға ие (соның ішінде 33-бап). Бұл ережелердің одан әрі дамуында БҰҰ Бас Ассамблеясының бірқатар қарары мен декларациялары қабылданған, оның ішінде 1982 ж. Дауларды бейбіт жолмен шешу жөніндегі Манила декларациясы.
Аймақтық келісімдер арасынан 1948 ж. Дауларды бейбіт жолмен шешу жөніндегі америкааралық келісімшартты алуға болады (Богота пакті), сондай-ақ 1957 ж. Еуропа Кеңесі қабылдаған Еуропа конвециясы, 1992 ж. қабыддаған СБСЕ шеңберіндегі Бітімгершілік және арбитраждық бойынша конвенция, сонымен қатар дауларды бейбіт жолмен шешу ережелерінен тұратын аймақтық ұйымдардың да жарғылары (ЛАГ, ОАГ, ОАЕ, СНГ).
Халықаралық дауларды бейбіт жолмен реттеу тетігі әр түрлі салаларда мемлекеттердің ынтымақтастығын реттейтін бірқатар көпжақты конвецияларда қарастырылған. Мысалы, 1972 ж. Ғарыш объектілері келтірген зиянға халықаралық жауапкершілік туралы конвенция және т.б.
Кез келген нысандағы мәжбүрлеу шарасын қолданбай, халықаралық құқық қағидаттарына сәйкес халықаралық құқықтың субъектілері арасындағы дауларды реттеудің халықаралық-құқықтық тәсілдері мен рәсімдері дауларды бейбіт жолмен шешу тәсілдері болып табылады.
Жоғарыда айтып кеткеніміздей дауларды шешу жолдарының кейбір тәсілдері мен рәсімдері бұрыннан әйгілі болса, кейбіреулері жақында пайда болған. Бірқатар дауларды тек бейбіт жолмен шешу міндеттерін мойындау негізінде ғана осы тәсілдердің жүйесі қалыптасып отыр. Бұл жүйе БҰҰ жарғысының 33-бабында бекітілген.
Онда бейбіт тәсілдерінің келесі түрлері — келіссөз, зерттеу, делдалдық, татуласушылық, бітімгершілік төрелік сот, сотта қарау, аймақтық органға шағымдану және басқа да тәсілдер көзделген. Ал басқа бейбіт жолдарға игі қызметтерін және БҰҰ органдарының дауларды шешутетіктерін жатқызуға болады.
Халықаралық қатынастар тәжірибесінде басқа да жағдайлар қарастырылуы мүмкін. БҰҰ Жарғысы дауларды заңдылық сипаттағы басқа да дауларға бөледі. Сондықтан БҰҰ Халықаралық Соты Статутының 36-бабында құқықтық сипаттағы дауларға шарттарды талқылауды, халықаралық құқықтың кез келген мәселесін, халықаралық міндеттемені бұзатын фактілерді, сондай-ақ халықаралық міндеттемені бүзғаны үшін төле-нетін өтемнің сипаты мен мөлшерін жатқызады. Осындай айырмашылықтардан дауларды бейбіт жолмен шешу жөніндегі 1957 ж. Еуропа конвенциясы бастау алды.
2. Тікелей келіссөздер жүргізу және кеңес беру — халықаралық келіспеушіліктерді шешудің негізгі тәсілі
Тікелей келіссөздер жүргізу дауларды шешудің бейбіт жолдары жүйесінде ерекше орын алады. Жалпы алғанда, келіссөздерсіз ешқандай халықдралық дауларды шешу мүмкін емес.
Халықаралық дауларды бейбіт түрде реттеу жөніндегі барлық келісімдерде қандай да бір мақсатқа жету үшін келіссөздер бірденбір алғашқы қадам ретінде қарастырылады. Ол 1899 және 1907 жылдардағы Халықаралық қақтығыстарды бейбіт жолмен шешу жөніндегі Гаага конвенциясында, БҰҰ Жарғысында (33-бап), 1949 ж. Халықаралық дауларды бейбіт жолмен шешу жөніндегі Жалпы актісінде, 1982 ж. Дауларды бейбіт жолмен шешу жөніндегі Манила декларациясында және т.б. көрсетілген. 1924 ж. 30 тамыздағы Мавромматис ісі бойынша халықаралық әділ соттың тұрақгы палатасының шешімімен, сондай-ақ 1960 ж.12 сөуірдегі Үндістан аумағы арқылы өту құқығы жөніндегі дау туралы БҰҰ-ның Халықаралық Сотының шешімінде дау соттың іс қарауының объектісі болғанға дейін оны келіссөздер арқылы шешу қажеттігі тікелей көзделген.
Мүдделі тұлғалар арасындағы келіссөздерді жүргізуді даулы халықаралық мәселелерді дипломатиялық жолмен шешу деп қарастырады. Келіссөздердің артықшылығы даудың тараптары өзара шағымдарды тікелей шешуден, даулы мәселені шешудің тәртібін анықгаудан, өзара тиімді шешім шығарудан көрінеді.Келіссөздер қатысушылардың топтарына байланысты — мемлекет басшыларының, үкімет басшыларының, сыртқы істер министрлерінің, дипломатиялық өкілдіктер басшыларының және арнайы құзыреті бар тұлғалардың қатысумен болатын келіссөздер деп ажыратылады. Келіссөздер ресми және бейресми болуы мүмкін.
Сондай-ақ келіссөздер нысанына байланысты (ауызша — тікелей байланыстар арқылы және жазбаша — нота, хаттар алмасу арқылы) және қатысушылардың санына байланысты (екіжақты, көпжақты, соның ішінде халықаралық конференция шеңберіндегі) бөлінеді.Халықаралық құқық келіссөздердің ұзақ мерзімін белгілемейді.
Егер халықаралық бейбітшілік пен қауіпсіздікке қауіп төңдіретін дау туралы сөз болса, онда тараптар оны қысқа мерзімде реттеуге барлық күштерін салуы керек. Келіссөздер нақты шарттар сақталған жағдайда жағымды нәтижелерге әкелуі мүмкін. Ең бірінші, келіссөздер тең құқылы түрде және келіссөздер бойынша тараптардың тәуелсіз тендіктерін ескере отырып жүргізілуі мүмкін.
Олар алдын ала қойылатын жағдайларсыз, шарттарсыз, мәжбүрлеусіз болуы керек. Келіссөздер нәтижелі болуы үшін тараптардың еркі болуы керек және өзара ымыраға келу жолдарын іздестіруі керек. Егер келіссөздер келісімге келтірмеген жағдайда тараптар басқа да бейбіт жолдарды қарастырады.
Кеңес беру келіссөздердің түрлері ретінде саналады. Бұл дауларды шешудің жаңа тәсілі ретінде XX ғасырда пайда болды.Кеңес беру факультативті және міндетті болып бөлінеді. Факультативті кеңес беруге тараптардың әрбір нақты жағдайларда өзара келісімге келуі жатады. Ал келіспеушілік туындаған жағдайда қатысушылардың арасындағы алдын ала келісімде белгілеген кеңестері міндетті болып табылады.
Көбжақты конвенцияларда кез келген мәселелер бойынша кеңестер жүргізу міндеті бар. Ол мақсатқа қатысты немесе конвенция ережелерін жүзеге асыру барысына қатысты туындауы мұмкін. Мысалы, 1972 ж. Бактериологиялық қаруларды жасауға және өндіруге тыйым салу және жою жөніндегі конвенция.
Мұндай конвенцияларды бұрынғы тәсілдер деп қарастыруға болады.
Кеңес беру бірқатар келісім-шарттарда дауларды бейбіт жолмен шешудің тәсілдері ретінде тікелей қарастырылған (мысалы, 1982 ж. Теңіз құқығы бойынша БҰҰ конвенциясының 283-бабы).
3. Дауларды халықаралық ұйымдарда шешу, БҰҰ-ның қауіпсіздік Кеңесі, оның дауларды қараудағы рөлі Халықаралық ұйымдардың жарғылары дауларды бейбіт жолмен шешудің тетіктерін қарастырады.
Халықаралық дауларды халықаралық ұйымдар органдарымен қарау саяси тәсілдер арқылы жүргізіледі. Шешімдер ұсыныс сипатына ие.
Дауларды БҰҰ шегінде бейбіт жолмен реттеу. БҰҰ Жарғысымен Бас Ассамблея және Қауіпсіздік Кеңесі дауларды шешуге байланысты құзыретке ие органдар болып табылады. БҰҰ Жарғысының VI тарауына сәйкес "Дауларды бейбіт жолмен шешу", бұл бірінші кезектегі халықаралық бейбітшілік пен қауіпсіздікке қауіп төндіретін даулар жөнінде сөз болып отыр.
Қауіпсіздік Кеңесі осындай дауларды шешуде ерекше орынға ие. Қауіпсіздік Кеңесі Жарғысының 34-бабына сәйкес, ол кез келген дау бойынша зерттеу жүргізуге өкілдігі бар. Осы негізде Қауіпсіздік Кеңесі халықаралық тергеу әрекеттерін жүргізеді. Іздестіруді — Кеңестің өзі немесе осы мақсатта құрылған комиссиялар бірге жүргізуі мүмкін.
Кеңес - іздестіру жүргізу барысында даудың фактілік жағын анықтап қана қоймай, сондай-ақ халықаралық бейбітшілік пен қауіпсіздікке қауіптілік дәрежесін анықтайды. Сол үшін де іздестіру дәстүрлі тергеу тәртібінен өзгеше. Қауіпсіздік Кеңесі даудың сипатын бекітіп, бірқатар әрекеттер жасауы мүмкін. Қажет деп тапқан жағдайда ол тараптардан дауды шешуді талап етуі мүмкін, сондай-ақ заңдылық сипаттағы даулар жалпы ережелер бойынша халықаралық сотқа тараптар арқылы берілуі тиістігін назарға алады.
Егер Қауіпсіздік Кеңесінің қарауына берілген дау шындығында халықаралық бейбітшілік пен қауіпсіздікті қолдауға қауіп төндірсе, онда Қауіпсіздік Кеңесі оны реттеудің тәртібі мен әдістерін ұсынып қана қоймай, оны шешудің тиісті жағдайларын қарастыруы керек (Жарғының 37-бабы).
Қауіпсіздік Кеңесі жоғарыда көрсетілген сипаттағы дауды ғана қарап қоймай, сондай-ақ кез келген дауды, яғни сол дауға қатысушы тараптардың өтінішін қарайды және оны шешудің әдістерін ұсынады (Жарғының 38-бабы).
Жарғының аталған ережелерін орындау барысында Қауіпсіздік Кеңесі игі қызмет, делдалдық, татуластырушы, бітімгершілік міндеттерін жүзеге асыра алады. Бас Ассамблея халықаралық қауіпсіздік пен бейбітшілікке қауіп төндіретін дауларды қарайды және шешеді. Сол негізде Бас Ассамблея, егер олар Кдуіпсіздік Кеңесінде қарастырылса және бұл туралы Кеңес сұрамаса, дауға қатысты ешқандай ұсыныстар жасай алмайды (Жарғының 12-бабы).
Қауіпсіздік Кеңесі мен Бас Ассамблеяның дауды бейбіт жолмен шешудегі құзыреттері БҰҰ-ның мүше мемлекеттеріне және мүше емес мемлекеттеріне Жарғыда көрсетілген міндеттемелерді орындауды мойнына алған кезде таралады. БҰҰ жүйесінің мамандандырылған мекемелері мен басқа да ұйымдары өздерінің құрылтай актілерінде дауларды бейбіт реттеу төртіптерін қарастырған.
Мұндай даулар талқылауды, құрылтай актілерін қолдануды қажет етеді. Аймақтық ұйымдар өздерінің құрылтай актілерінде дауларды бейбіт жолмен шешудің тетіктерін қарастырады. БҰҰ Жарғысының 33-бабында дауласушы тараптардың басқа тәсілдермен қатар, аймақтық органдарға немесе келісімдерге шағымдануы қарастырылған.
Осындай келісім жасаған немесе осындай органдарға кіретін мемлекеттер жергілікті дауларды бейбіт түрде шешуге барлық күшін салуы керек (БҮУ Жарғысының 52-бап 2-тармағы). Жергілікті келісімдерге немесе органдарға жүгіну мүдделі мемлекеттердің ие болмаса Қауіпсіздік Кеңесінің бастамасымен болуы мүмкін. Сол себептен, Кеңес жергілікті дауларды бейбіт жолмен шешуге көмектесуі керек.
Дауларды ЕКҚҮ шеңберінде бейбіт түрде реттеу. ЕҚҚҮ (Еуропадағы қауіпсіздк және ынтымақтастық жөніндегі ұйым) шеңберінде төрт элементтен тұратын дауларды шешуге қатысты жүйе жасалынған.
Олар: ЕҚҚҮ-ның дауларды реттеуге қатысты тетігі (Валлетта тетігі), бітімгершілікке байланысты ЕҚҚҮ комиссиясы, бітімгершілік пен төрелікке қатысты сот.
Дауларды реттеу бойынша ЕҚҚҰ тетігінің негізінде дауларды бейбіт жолмен шешу қағидаттары мен дауларды реттеу бойынша ЕҚҚҮ тәртібінің ережелері. Ол 1991 ж. ақпан айында Валлеттада қолданылып, 1992 ж. желтоқсан айында Кеңестің Стокгольмдағы отырысында өзгерістермен қолдау тапқан.
Валлетта тетігі келісім және бітімгершілік органның міндеттерін атқарады. Мұндай тетік бірнеше мүшелерден тұрады. Оның міндеттері Орталыққа Венадағы қарамақайшылықты жою үшін тапсырылды. Тізімге осы міндетін жүзеге асырғысы келетін қатысушы мемлекеттер тағайындаған тұлғаларға дейін кіреді.
Тетікті қалыптастырған кезде оның құрамына дау тараптары болып табылатын мемлекет азаматтары кірмейді. Бітімгершілік комиссиясы ЕҚҚҰ жүйесінің екінші элементі болып саналады. ЕҚҚҰ-ға қатысушы мемлекеттер арасындағы дау, егер оған тараптар келісетін болса, комиссияға берілуі мүмкін.
Бірақ ереженің II тарауында көрсетілгеніндей, қатысушы мемлекеттер кез келген уақытта комиссияның бітімгершілік әдістерінің шарттарымен келіскендігі жөнінде хабарлай алады. Бұл жағдайда комиссияға біржақты тәртіпте шағымдануға болады. Кез келген тарап Валлетта тізімінен бір адамды халықаралық делдал ретінде тағайындауы мүмкін. Ал аталған делдадлар комиссияның төрағасы болатын үшінші әлемдік делдалды тағайындауы керек.
Комиссия шешімі ұсыныс сипатына ие. Бірақ Ереженің XIV тарауына сәйкес, Комиссия ұсынған өзара түсіністік жағдайындағы реттеудің кез келген жағдайлары жалпы тәртіпте немесе нақты бір дауға байланысты қатысушы мемлекет міндетті болатын өтініш жасай алады. 1992 ж. 15 жел-тоқсанда бітімгершілік пен төрелік сотқа байланысты сот қабылдаған конвенцияда қарастырылған.
Женева қаласында өтетін сотқа 20 мемлекет қатысқан.Әрбір конвенцияға қатысушы мемлекет оның заңды күшіне енгеннен кейін екі халықаралық делдалды тағайындайды. Халықаралық делдалдар мен арбитрлар Сотқа шоғырландырылады, дауларды қарау үшін бітімгершілік комиссиялар мен Төрелік трибуналдар құрылуы мүмкін.
Бітімгершілік комиссиясы Конвенцияға қатысушы мемлекеттердің біржақты арызымен құрылады.
Даудағы әрбір тарап өзінің әлемдік делдалын тағайындайды. Сот президиумы Бітімгершілік комиссияның құрамын және үш делдалды тағайындайды. Комиссияның басты мақсаты — дауда тараптарға көмек көрсету.
Егер тараптар келісімге келмесе, Комиссия дауды реттеу ұсыныстарымен бірге, қорытынды баяндама жасап, оны тараптарға мәлімдейді. Тараптар келіспесе, баяндама 30 күн ішінде ЕҚКҰ-ның министрлер Кеңесіне жіберіледі. Төрелік трибунал тараптардың ұсыныстарымен немесе тараптардың біреуінің шағым берген күнінен бастап 30 күн мерзім өткеннен соң құрылуы мүмкін. Конвенцияға қатысушы мемлекеттер соған сәйкес арызды жасайды.
Төрелік трибуналдың міндетті юрисдикциясын мойындауы мүмкін. Төрелік трибунал нақты дауды шешу үшін дауласушы тараптардың арбитрларынан және Сот Президиумы тағайындаған арбитрлардан тұруы мүмкін. Трибунал дауды халықаралық құқыққа сай шешеді.
Арбитраждың шешімі соңғы шешім және ол шағымдануға жатпайды. Соңғы, төртінші элемент — бітімгершіліктің директивті тәртібі.
Ол 1992 ж. желтоқсанда Стокгольмде қабылданған.
Араб Мемлекеттеры Лигасының Пактісіне сәйкес Кеңес арбитраждық және бітімгершілік органның міндеттеріне бөлінген. 5-бапқа сөйкес АМЛ-дың шешуіне жататын даулар екіге бөлінеді. Біріншісіне мемлекеттердің тәуелсіздігіне, егемендігіне және аумақтық біртұтастығына қатыссыз даулар жатады.
Егер дауласушы тараптардың екеуі де Кеңеске шағымданса, мұндай шешім міндетті әрі соңғы болып табылады. Екінші санатқа - АМЛ-дың мүше мемлекеттері арасындағы соғысқа әкеліп соқтыратын даулар жатады. Бұл кезде Кеңес өз бастамасымен дауды шешуге өз қызметін ұсынуға қүқығы бар.АМЛ-дың тәжірибесінде даулар мемлекет және үкімет басшылары шақырып отыратын конференцияларда қарастырылып отырған. Бітімгершілік бойынша дауларды шешу үшін комиссия құру тәжірибесі енгізілді. Оның құрамына Лигаға басты қатысушы болып танылады.
Кеңес төрағасы және АМЛ-ға мүше мемлекеттердің өкілдері кіреді. Африканың Бірлік ұйымының хартиясы даулы мәселелерді, келіссөздерді бітімгершілік пен арбитраж арқылы шешу керек деп 3-бапта көрсетілген. Осы жөніндегі комиссияға арнайы органның ролі бөлініп беріледі.
Бірақ тәжірибеде оның қызметінің маңызы шамалы болып қалды. Басты рөлді оның басқарушы органдары — мемлекет пен үкімет басшыларының Ассамблеясы мен Министрлер Кеңесі жүзеге асырады. Американдық мемлекеттер арасындағы дауды шешу жүйесі Америка мемлекеттерінің ұйымдары жарғысында бекітілген, бірақ оған барлық америка мемлекеттері қатыспайды.1985 ж.
Картахен хаттамасымен дауларды шешу жүйесінің реформасы жүргізілген. Тұрақты кеңестің құзыреттері күшейтілген. Тұрақты Кеңес АМҰ-ға мүше елдердің арасындағы достық қарымқатынастардың тұрақтылығын тексереді. Кеңес тараптарға көмек көрсете отырып, оларға дауды шешу тәртібін айқындап береді. Ол дауласушы тараптардың келісімімен комиссиясын құруы мүмкін. Мұндай комиссиялар әрбір жағдайда келісе отырып, құзыреттер бөліседі.
Тұрақты Кеңес дауласушы тараптардың келісімімен сол даудың себептерін анықгау үшін іздестіру жүргізуі мүмкін (87-бап). Американдық мемлекеттер арасындағы келісімдер ішіндегі маңыздысы орталық американдық мемлекеттер ұйымдарының жарғысы.
Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығына қатысты айтсақ, онда оның жарғысының 18-бабында көзделген мемлекет басшыларының кеңесі даудың кез келген сатысында тараптарға оны реттеу әдістерін ұсынуы мүмкін.
2. Бітімгершілік рәсімдері мен игі қызметтер, делдалдық, тергеу және
келісім комиссияларының атқаратын ролі
Игі қызметтер мен делдалдық - бұл халықаралық дауларды үшінші тараптардың көмегімен шешу мәселесі. Олардың өзара ұқсастықтары да, сондай-ақ айырмашылықтары да бар.
Бұл туралы 1899 жөне 1907 жылдардағы халықаралық қақтығыстарды шешу жөніндегі игі конвенцияда аталған. Үшінші тарап өз бастамасымен немесе басқа біреудің өтінішімен игі қызметтер мен делдалдықгы жүзеге асыруы мүмкін. Олардың арасындағы айырмашылықгар мынадай түрде көрініс табады. Игі қызметтерді жасау тараптардың арасындағы келіссөзге келуіне түрткі болатын байланысты жақсарту.
Игі қызметтерді жасаушы тарап келіссөзге қатыспауы керек. Делдаддылық үшінші тараптың кдтысуын белсенді болжамдайды. Оның мақсаты тараптардың арасындағы байланысты жақсарту ғана емес, олардың ымыраға келуіне жағдай туғызу.
Кең көлемді құқықгарды иелене отырып, татуластырушы делдал белгілі міндеттерді сақтауы керек: бір тарапқа көмек көрсете отырып, келесі тарапқа зиян келтірмей, егеменді құқықтарды құрметтеуі керек.
Игі істер мен делдалдық жеке және ұжымдық болуы мүмкін. Оларды мемлекет, халықаралық ұйымдар, олардың лауазымды ... жалғасы
ЖОСПАР
Кірсіпе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1. Халықаралық даулар мен келіспеушіліктерді бейбіт ретеу халықаралық құқықтың негізгі қағидасы ... ... .4
2. Бітімгершілік рәсімдері мен игі қызметтер, делдалдық, тергеу және келісім комиссияларының атқаратын ролі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
3. Халықаралық даулар мен келіспеушіліктерді бейбіт шешудегі халықаралық төрелік соттардың маңызы онда іс қараудың тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
Қортынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .22
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..24
Халықаралық құқықтың негізгі қағидасы халықаралық даулар бейбіт реттеу.
Кірсіпе
Халықаралық даулар мен келіспеушіліктерді бейбіт ретеудің әр түрлі мемлекеттер арасындағы өзара қарым-қатынастарды нығайтуда және оларды кеңейте түсуде, бейбітшілік мәселсі мен халықаралық қауіпсіздіктің жаңа проблемаларын шешуде, ядролық соғысты болдырмауда маңызды роль атқарады. Сондай-ақ бүгінгі күні халықаралық даулар мен келіспеушіліктерді бейбіт ретеудің маңызы өте зор болып отыр және де ол халықаралық құқықтың негізгі қағидасы ретінде заң тұрғысында қалыптаса бастады.
Халықаралық құқық кез келген қоғам өмірі үшін орасан манызы бар тарамдана дамыған халықаралық қатынастарды реттейді. Халықаралық қатынастар халықаралық құқықтық нормалардың мазмұнын белгілейді.
Сондықтанда халықаралық дауларды бейбіт түрде реттеуге бағытталған барлық бейбіт шаралар қазіргі кезде бірден-бір алғашқы қадам ретінде қарастырылуы және қолданылуы тиіс және де кез-келген мемлекет егер халықаралық бейбітшілік пен қауіпсіздікке қауіп төндіретін дау туындаған жағдайда халықаралық ұйымдар мен барлық мүдделі тараптар оны қысқа мерзімде бейбіт жолмен реттеуге барлық күштерін салуы керек.
Жалпы халықаралық даулар мен келіспеушіліктерді бейбіт реттеудің жолдарының кейбір тәсілдері мен рәсімдері бұрыннан әйгілі болса, ал кейбіреулері жақында пайда болған.
Сондықтанда менің курстық жұмысымның тақырыбына арқау болып отырған халықаралық даулар мен келіспеушіліктерді бейбіт реттеу мәселесінің құқықтық-теориялық негіздерін зерделеудің маңызы зор деп білемін. Оның үстіне бұл мәселе соңғы жылдары әлемдік маштапта аса өзекті сипатқа ие болып отыр деп айтқан болар едім.
1. Халықаралық даулар мен келіспеушіліктерді бейбіт ретеу
халықаралық құқықтың негізгі қағидасы
Бірінші әлемдік Гаага конференциясында қабылданып, 1907 ж. екінші әлемдік Гаага конференциясында толықтырылған "Халықаралық дауларды бейбіт жолмен шешу жөніндегі" Конвенция -халықаралық дауларды бейбіт жолмен шешу жөніндегі алғашқы әмбебап акт болып есептеледі. 1928 ж. 26 қыркүйекте Ұлттар Лигасы қабылдап, 1949 ж. 28 сәуірде БҰҰ Бас Ассамблеясының қарарымен бекітілген халықаралық дауларды бейбіт жолмен шешу жөніндегі жалпы акт қабылданды.
Дауларды бейбіт жолмен шешуге қатысты маңызды ережелер бекітілген БҰҰ Жарғысы да ерекше орынға ие (соның ішінде 33-бап). Бұл ережелердің одан әрі дамуында БҰҰ Бас Ассамблеясының бірқатар қарары мен декларациялары қабылданған, оның ішінде 1982 ж. Дауларды бейбіт жолмен шешу жөніндегі Манила декларациясы.
Аймақтық келісімдер арасынан 1948 ж. Дауларды бейбіт жолмен шешу жөніндегі америкааралық келісімшартты алуға болады (Богота пакті), сондай-ақ 1957 ж. Еуропа Кеңесі қабылдаған Еуропа конвециясы, 1992 ж. қабыддаған СБСЕ шеңберіндегі Бітімгершілік және арбитраждық бойынша конвенция, сонымен қатар дауларды бейбіт жолмен шешу ережелерінен тұратын аймақтық ұйымдардың да жарғылары (ЛАГ, ОАГ, ОАЕ, СНГ).
Халықаралық дауларды бейбіт жолмен реттеу тетігі әр түрлі салаларда мемлекеттердің ынтымақтастығын реттейтін бірқатар көпжақты конвецияларда қарастырылған. Мысалы, 1972 ж. Ғарыш объектілері келтірген зиянға халықаралық жауапкершілік туралы конвенция және т.б.
Кез келген нысандағы мәжбүрлеу шарасын қолданбай, халықаралық құқық қағидаттарына сәйкес халықаралық құқықтың субъектілері арасындағы дауларды реттеудің халықаралық-құқықтық тәсілдері мен рәсімдері дауларды бейбіт жолмен шешу тәсілдері болып табылады.
Жоғарыда айтып кеткеніміздей дауларды шешу жолдарының кейбір тәсілдері мен рәсімдері бұрыннан әйгілі болса, кейбіреулері жақында пайда болған. Бірқатар дауларды тек бейбіт жолмен шешу міндеттерін мойындау негізінде ғана осы тәсілдердің жүйесі қалыптасып отыр. Бұл жүйе БҰҰ жарғысының 33-бабында бекітілген.
Онда бейбіт тәсілдерінің келесі түрлері — келіссөз, зерттеу, делдалдық, татуласушылық, бітімгершілік төрелік сот, сотта қарау, аймақтық органға шағымдану және басқа да тәсілдер көзделген. Ал басқа бейбіт жолдарға игі қызметтерін және БҰҰ органдарының дауларды шешутетіктерін жатқызуға болады.
Халықаралық қатынастар тәжірибесінде басқа да жағдайлар қарастырылуы мүмкін. БҰҰ Жарғысы дауларды заңдылық сипаттағы басқа да дауларға бөледі. Сондықтан БҰҰ Халықаралық Соты Статутының 36-бабында құқықтық сипаттағы дауларға шарттарды талқылауды, халықаралық құқықтың кез келген мәселесін, халықаралық міндеттемені бұзатын фактілерді, сондай-ақ халықаралық міндеттемені бүзғаны үшін төле-нетін өтемнің сипаты мен мөлшерін жатқызады. Осындай айырмашылықтардан дауларды бейбіт жолмен шешу жөніндегі 1957 ж. Еуропа конвенциясы бастау алды.
2. Тікелей келіссөздер жүргізу және кеңес беру — халықаралық келіспеушіліктерді шешудің негізгі тәсілі
Тікелей келіссөздер жүргізу дауларды шешудің бейбіт жолдары жүйесінде ерекше орын алады. Жалпы алғанда, келіссөздерсіз ешқандай халықдралық дауларды шешу мүмкін емес.
Халықаралық дауларды бейбіт түрде реттеу жөніндегі барлық келісімдерде қандай да бір мақсатқа жету үшін келіссөздер бірденбір алғашқы қадам ретінде қарастырылады. Ол 1899 және 1907 жылдардағы Халықаралық қақтығыстарды бейбіт жолмен шешу жөніндегі Гаага конвенциясында, БҰҰ Жарғысында (33-бап), 1949 ж. Халықаралық дауларды бейбіт жолмен шешу жөніндегі Жалпы актісінде, 1982 ж. Дауларды бейбіт жолмен шешу жөніндегі Манила декларациясында және т.б. көрсетілген. 1924 ж. 30 тамыздағы Мавромматис ісі бойынша халықаралық әділ соттың тұрақгы палатасының шешімімен, сондай-ақ 1960 ж.12 сөуірдегі Үндістан аумағы арқылы өту құқығы жөніндегі дау туралы БҰҰ-ның Халықаралық Сотының шешімінде дау соттың іс қарауының объектісі болғанға дейін оны келіссөздер арқылы шешу қажеттігі тікелей көзделген.
Мүдделі тұлғалар арасындағы келіссөздерді жүргізуді даулы халықаралық мәселелерді дипломатиялық жолмен шешу деп қарастырады. Келіссөздердің артықшылығы даудың тараптары өзара шағымдарды тікелей шешуден, даулы мәселені шешудің тәртібін анықгаудан, өзара тиімді шешім шығарудан көрінеді.Келіссөздер қатысушылардың топтарына байланысты — мемлекет басшыларының, үкімет басшыларының, сыртқы істер министрлерінің, дипломатиялық өкілдіктер басшыларының және арнайы құзыреті бар тұлғалардың қатысумен болатын келіссөздер деп ажыратылады. Келіссөздер ресми және бейресми болуы мүмкін.
Сондай-ақ келіссөздер нысанына байланысты (ауызша — тікелей байланыстар арқылы және жазбаша — нота, хаттар алмасу арқылы) және қатысушылардың санына байланысты (екіжақты, көпжақты, соның ішінде халықаралық конференция шеңберіндегі) бөлінеді.Халықаралық құқық келіссөздердің ұзақ мерзімін белгілемейді.
Егер халықаралық бейбітшілік пен қауіпсіздікке қауіп төңдіретін дау туралы сөз болса, онда тараптар оны қысқа мерзімде реттеуге барлық күштерін салуы керек. Келіссөздер нақты шарттар сақталған жағдайда жағымды нәтижелерге әкелуі мүмкін. Ең бірінші, келіссөздер тең құқылы түрде және келіссөздер бойынша тараптардың тәуелсіз тендіктерін ескере отырып жүргізілуі мүмкін.
Олар алдын ала қойылатын жағдайларсыз, шарттарсыз, мәжбүрлеусіз болуы керек. Келіссөздер нәтижелі болуы үшін тараптардың еркі болуы керек және өзара ымыраға келу жолдарын іздестіруі керек. Егер келіссөздер келісімге келтірмеген жағдайда тараптар басқа да бейбіт жолдарды қарастырады.
Кеңес беру келіссөздердің түрлері ретінде саналады. Бұл дауларды шешудің жаңа тәсілі ретінде XX ғасырда пайда болды.Кеңес беру факультативті және міндетті болып бөлінеді. Факультативті кеңес беруге тараптардың әрбір нақты жағдайларда өзара келісімге келуі жатады. Ал келіспеушілік туындаған жағдайда қатысушылардың арасындағы алдын ала келісімде белгілеген кеңестері міндетті болып табылады.
Көбжақты конвенцияларда кез келген мәселелер бойынша кеңестер жүргізу міндеті бар. Ол мақсатқа қатысты немесе конвенция ережелерін жүзеге асыру барысына қатысты туындауы мұмкін. Мысалы, 1972 ж. Бактериологиялық қаруларды жасауға және өндіруге тыйым салу және жою жөніндегі конвенция.
Мұндай конвенцияларды бұрынғы тәсілдер деп қарастыруға болады.
Кеңес беру бірқатар келісім-шарттарда дауларды бейбіт жолмен шешудің тәсілдері ретінде тікелей қарастырылған (мысалы, 1982 ж. Теңіз құқығы бойынша БҰҰ конвенциясының 283-бабы).
3. Дауларды халықаралық ұйымдарда шешу, БҰҰ-ның қауіпсіздік Кеңесі, оның дауларды қараудағы рөлі Халықаралық ұйымдардың жарғылары дауларды бейбіт жолмен шешудің тетіктерін қарастырады.
Халықаралық дауларды халықаралық ұйымдар органдарымен қарау саяси тәсілдер арқылы жүргізіледі. Шешімдер ұсыныс сипатына ие.
Дауларды БҰҰ шегінде бейбіт жолмен реттеу. БҰҰ Жарғысымен Бас Ассамблея және Қауіпсіздік Кеңесі дауларды шешуге байланысты құзыретке ие органдар болып табылады. БҰҰ Жарғысының VI тарауына сәйкес "Дауларды бейбіт жолмен шешу", бұл бірінші кезектегі халықаралық бейбітшілік пен қауіпсіздікке қауіп төндіретін даулар жөнінде сөз болып отыр.
Қауіпсіздік Кеңесі осындай дауларды шешуде ерекше орынға ие. Қауіпсіздік Кеңесі Жарғысының 34-бабына сәйкес, ол кез келген дау бойынша зерттеу жүргізуге өкілдігі бар. Осы негізде Қауіпсіздік Кеңесі халықаралық тергеу әрекеттерін жүргізеді. Іздестіруді — Кеңестің өзі немесе осы мақсатта құрылған комиссиялар бірге жүргізуі мүмкін.
Кеңес - іздестіру жүргізу барысында даудың фактілік жағын анықтап қана қоймай, сондай-ақ халықаралық бейбітшілік пен қауіпсіздікке қауіптілік дәрежесін анықтайды. Сол үшін де іздестіру дәстүрлі тергеу тәртібінен өзгеше. Қауіпсіздік Кеңесі даудың сипатын бекітіп, бірқатар әрекеттер жасауы мүмкін. Қажет деп тапқан жағдайда ол тараптардан дауды шешуді талап етуі мүмкін, сондай-ақ заңдылық сипаттағы даулар жалпы ережелер бойынша халықаралық сотқа тараптар арқылы берілуі тиістігін назарға алады.
Егер Қауіпсіздік Кеңесінің қарауына берілген дау шындығында халықаралық бейбітшілік пен қауіпсіздікті қолдауға қауіп төндірсе, онда Қауіпсіздік Кеңесі оны реттеудің тәртібі мен әдістерін ұсынып қана қоймай, оны шешудің тиісті жағдайларын қарастыруы керек (Жарғының 37-бабы).
Қауіпсіздік Кеңесі жоғарыда көрсетілген сипаттағы дауды ғана қарап қоймай, сондай-ақ кез келген дауды, яғни сол дауға қатысушы тараптардың өтінішін қарайды және оны шешудің әдістерін ұсынады (Жарғының 38-бабы).
Жарғының аталған ережелерін орындау барысында Қауіпсіздік Кеңесі игі қызмет, делдалдық, татуластырушы, бітімгершілік міндеттерін жүзеге асыра алады. Бас Ассамблея халықаралық қауіпсіздік пен бейбітшілікке қауіп төндіретін дауларды қарайды және шешеді. Сол негізде Бас Ассамблея, егер олар Кдуіпсіздік Кеңесінде қарастырылса және бұл туралы Кеңес сұрамаса, дауға қатысты ешқандай ұсыныстар жасай алмайды (Жарғының 12-бабы).
Қауіпсіздік Кеңесі мен Бас Ассамблеяның дауды бейбіт жолмен шешудегі құзыреттері БҰҰ-ның мүше мемлекеттеріне және мүше емес мемлекеттеріне Жарғыда көрсетілген міндеттемелерді орындауды мойнына алған кезде таралады. БҰҰ жүйесінің мамандандырылған мекемелері мен басқа да ұйымдары өздерінің құрылтай актілерінде дауларды бейбіт реттеу төртіптерін қарастырған.
Мұндай даулар талқылауды, құрылтай актілерін қолдануды қажет етеді. Аймақтық ұйымдар өздерінің құрылтай актілерінде дауларды бейбіт жолмен шешудің тетіктерін қарастырады. БҰҰ Жарғысының 33-бабында дауласушы тараптардың басқа тәсілдермен қатар, аймақтық органдарға немесе келісімдерге шағымдануы қарастырылған.
Осындай келісім жасаған немесе осындай органдарға кіретін мемлекеттер жергілікті дауларды бейбіт түрде шешуге барлық күшін салуы керек (БҮУ Жарғысының 52-бап 2-тармағы). Жергілікті келісімдерге немесе органдарға жүгіну мүдделі мемлекеттердің ие болмаса Қауіпсіздік Кеңесінің бастамасымен болуы мүмкін. Сол себептен, Кеңес жергілікті дауларды бейбіт жолмен шешуге көмектесуі керек.
Дауларды ЕКҚҮ шеңберінде бейбіт түрде реттеу. ЕҚҚҮ (Еуропадағы қауіпсіздк және ынтымақтастық жөніндегі ұйым) шеңберінде төрт элементтен тұратын дауларды шешуге қатысты жүйе жасалынған.
Олар: ЕҚҚҮ-ның дауларды реттеуге қатысты тетігі (Валлетта тетігі), бітімгершілікке байланысты ЕҚҚҮ комиссиясы, бітімгершілік пен төрелікке қатысты сот.
Дауларды реттеу бойынша ЕҚҚҰ тетігінің негізінде дауларды бейбіт жолмен шешу қағидаттары мен дауларды реттеу бойынша ЕҚҚҮ тәртібінің ережелері. Ол 1991 ж. ақпан айында Валлеттада қолданылып, 1992 ж. желтоқсан айында Кеңестің Стокгольмдағы отырысында өзгерістермен қолдау тапқан.
Валлетта тетігі келісім және бітімгершілік органның міндеттерін атқарады. Мұндай тетік бірнеше мүшелерден тұрады. Оның міндеттері Орталыққа Венадағы қарамақайшылықты жою үшін тапсырылды. Тізімге осы міндетін жүзеге асырғысы келетін қатысушы мемлекеттер тағайындаған тұлғаларға дейін кіреді.
Тетікті қалыптастырған кезде оның құрамына дау тараптары болып табылатын мемлекет азаматтары кірмейді. Бітімгершілік комиссиясы ЕҚҚҰ жүйесінің екінші элементі болып саналады. ЕҚҚҰ-ға қатысушы мемлекеттер арасындағы дау, егер оған тараптар келісетін болса, комиссияға берілуі мүмкін.
Бірақ ереженің II тарауында көрсетілгеніндей, қатысушы мемлекеттер кез келген уақытта комиссияның бітімгершілік әдістерінің шарттарымен келіскендігі жөнінде хабарлай алады. Бұл жағдайда комиссияға біржақты тәртіпте шағымдануға болады. Кез келген тарап Валлетта тізімінен бір адамды халықаралық делдал ретінде тағайындауы мүмкін. Ал аталған делдадлар комиссияның төрағасы болатын үшінші әлемдік делдалды тағайындауы керек.
Комиссия шешімі ұсыныс сипатына ие. Бірақ Ереженің XIV тарауына сәйкес, Комиссия ұсынған өзара түсіністік жағдайындағы реттеудің кез келген жағдайлары жалпы тәртіпте немесе нақты бір дауға байланысты қатысушы мемлекет міндетті болатын өтініш жасай алады. 1992 ж. 15 жел-тоқсанда бітімгершілік пен төрелік сотқа байланысты сот қабылдаған конвенцияда қарастырылған.
Женева қаласында өтетін сотқа 20 мемлекет қатысқан.Әрбір конвенцияға қатысушы мемлекет оның заңды күшіне енгеннен кейін екі халықаралық делдалды тағайындайды. Халықаралық делдалдар мен арбитрлар Сотқа шоғырландырылады, дауларды қарау үшін бітімгершілік комиссиялар мен Төрелік трибуналдар құрылуы мүмкін.
Бітімгершілік комиссиясы Конвенцияға қатысушы мемлекеттердің біржақты арызымен құрылады.
Даудағы әрбір тарап өзінің әлемдік делдалын тағайындайды. Сот президиумы Бітімгершілік комиссияның құрамын және үш делдалды тағайындайды. Комиссияның басты мақсаты — дауда тараптарға көмек көрсету.
Егер тараптар келісімге келмесе, Комиссия дауды реттеу ұсыныстарымен бірге, қорытынды баяндама жасап, оны тараптарға мәлімдейді. Тараптар келіспесе, баяндама 30 күн ішінде ЕҚКҰ-ның министрлер Кеңесіне жіберіледі. Төрелік трибунал тараптардың ұсыныстарымен немесе тараптардың біреуінің шағым берген күнінен бастап 30 күн мерзім өткеннен соң құрылуы мүмкін. Конвенцияға қатысушы мемлекеттер соған сәйкес арызды жасайды.
Төрелік трибуналдың міндетті юрисдикциясын мойындауы мүмкін. Төрелік трибунал нақты дауды шешу үшін дауласушы тараптардың арбитрларынан және Сот Президиумы тағайындаған арбитрлардан тұруы мүмкін. Трибунал дауды халықаралық құқыққа сай шешеді.
Арбитраждың шешімі соңғы шешім және ол шағымдануға жатпайды. Соңғы, төртінші элемент — бітімгершіліктің директивті тәртібі.
Ол 1992 ж. желтоқсанда Стокгольмде қабылданған.
Араб Мемлекеттеры Лигасының Пактісіне сәйкес Кеңес арбитраждық және бітімгершілік органның міндеттеріне бөлінген. 5-бапқа сөйкес АМЛ-дың шешуіне жататын даулар екіге бөлінеді. Біріншісіне мемлекеттердің тәуелсіздігіне, егемендігіне және аумақтық біртұтастығына қатыссыз даулар жатады.
Егер дауласушы тараптардың екеуі де Кеңеске шағымданса, мұндай шешім міндетті әрі соңғы болып табылады. Екінші санатқа - АМЛ-дың мүше мемлекеттері арасындағы соғысқа әкеліп соқтыратын даулар жатады. Бұл кезде Кеңес өз бастамасымен дауды шешуге өз қызметін ұсынуға қүқығы бар.АМЛ-дың тәжірибесінде даулар мемлекет және үкімет басшылары шақырып отыратын конференцияларда қарастырылып отырған. Бітімгершілік бойынша дауларды шешу үшін комиссия құру тәжірибесі енгізілді. Оның құрамына Лигаға басты қатысушы болып танылады.
Кеңес төрағасы және АМЛ-ға мүше мемлекеттердің өкілдері кіреді. Африканың Бірлік ұйымының хартиясы даулы мәселелерді, келіссөздерді бітімгершілік пен арбитраж арқылы шешу керек деп 3-бапта көрсетілген. Осы жөніндегі комиссияға арнайы органның ролі бөлініп беріледі.
Бірақ тәжірибеде оның қызметінің маңызы шамалы болып қалды. Басты рөлді оның басқарушы органдары — мемлекет пен үкімет басшыларының Ассамблеясы мен Министрлер Кеңесі жүзеге асырады. Американдық мемлекеттер арасындағы дауды шешу жүйесі Америка мемлекеттерінің ұйымдары жарғысында бекітілген, бірақ оған барлық америка мемлекеттері қатыспайды.1985 ж.
Картахен хаттамасымен дауларды шешу жүйесінің реформасы жүргізілген. Тұрақты кеңестің құзыреттері күшейтілген. Тұрақты Кеңес АМҰ-ға мүше елдердің арасындағы достық қарымқатынастардың тұрақтылығын тексереді. Кеңес тараптарға көмек көрсете отырып, оларға дауды шешу тәртібін айқындап береді. Ол дауласушы тараптардың келісімімен комиссиясын құруы мүмкін. Мұндай комиссиялар әрбір жағдайда келісе отырып, құзыреттер бөліседі.
Тұрақты Кеңес дауласушы тараптардың келісімімен сол даудың себептерін анықгау үшін іздестіру жүргізуі мүмкін (87-бап). Американдық мемлекеттер арасындағы келісімдер ішіндегі маңыздысы орталық американдық мемлекеттер ұйымдарының жарғысы.
Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығына қатысты айтсақ, онда оның жарғысының 18-бабында көзделген мемлекет басшыларының кеңесі даудың кез келген сатысында тараптарға оны реттеу әдістерін ұсынуы мүмкін.
2. Бітімгершілік рәсімдері мен игі қызметтер, делдалдық, тергеу және
келісім комиссияларының атқаратын ролі
Игі қызметтер мен делдалдық - бұл халықаралық дауларды үшінші тараптардың көмегімен шешу мәселесі. Олардың өзара ұқсастықтары да, сондай-ақ айырмашылықтары да бар.
Бұл туралы 1899 жөне 1907 жылдардағы халықаралық қақтығыстарды шешу жөніндегі игі конвенцияда аталған. Үшінші тарап өз бастамасымен немесе басқа біреудің өтінішімен игі қызметтер мен делдалдықгы жүзеге асыруы мүмкін. Олардың арасындағы айырмашылықгар мынадай түрде көрініс табады. Игі қызметтерді жасау тараптардың арасындағы келіссөзге келуіне түрткі болатын байланысты жақсарту.
Игі қызметтерді жасаушы тарап келіссөзге қатыспауы керек. Делдаддылық үшінші тараптың кдтысуын белсенді болжамдайды. Оның мақсаты тараптардың арасындағы байланысты жақсарту ғана емес, олардың ымыраға келуіне жағдай туғызу.
Кең көлемді құқықгарды иелене отырып, татуластырушы делдал белгілі міндеттерді сақтауы керек: бір тарапқа көмек көрсете отырып, келесі тарапқа зиян келтірмей, егеменді құқықтарды құрметтеуі керек.
Игі істер мен делдалдық жеке және ұжымдық болуы мүмкін. Оларды мемлекет, халықаралық ұйымдар, олардың лауазымды ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz