Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды құру негіздерін айқын анықтау
Ж О С П А Р Ы:
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1. ЕРЕКШЕ ҚОРҒАЛАТЫН ТАБИҒИ АУМАҚТАРДЫҢ ТҮСІНІГІ, ТҮРЛЕРІ ЖӘНЕ ҚҰРУ
МАҚСАТТАРЫ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...6
2. ЕРЕКШЕ ҚОРҒАЛАТЫН ТАБИҒИ АУМАҚТАРДЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ
ЖАҒДАЙ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..23
2.1 Мемлекеттік табиғи қорықтардың құқықтық жағдайы
... ... ... ... ... ... ..16
2.2 Мемлекеттік ұлттық және табиғи парктердің құқықтық жағдайы
... ... 23
2.3 Мемлекеттік табиғи заказниктердің құқықтық жағдайы
... ... ... ... ... ...31
2.4 Мемлекеттік табиғи ескерткіштердің құқықтық жағдайы
... ... ... ... ... .34
2.5 Мемлекеттік ботаникалық бақтардың құқықтық жағдайы
... ... ... ... ... 36
3. ЕРЕКШЕ ҚОРҒАЛАТЫН ТАБИҒИ АУМАҚТАР ЗАҢДАРЫН БҰЗҒАНЫ ҮШІН ЗАҢДЫ ЖАУАПТЫЛЫҚ
ТҮРЛЕРІ ... ... ... ... ... ... ... 40
3.1 Экология – құқықтық жауаптылығының жалпы сипаттамасы
... ... ... ..38
3.2 Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы заңды бұзғаны үшін
заңды жауаптылықтар түрлері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ...41
ҚОРЫТЫНДЫ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...49
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...51
КІРІСПЕ
Зерттеудің жалпы сипаттамасы. Адамдардың өмір сүруін, қоғамның
әртүрлі қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін табиғи ортаны пайдалануды
күшейту, басқа сөзбен айтқанда, адамның табиғатқа, шаруашылық кіруі,
табиғаттың көптеген процесстерімен құбылыстарының бұзылуын тудырады.
Жалпы елде қолайсыз, ал кейбір аумақтарда тіпті кризистік
экологиялық жағдай туып отыр.
Қазақстан Республикасы Президентінің экологиялық қауіпсіздік
тұжырымдамасына сәйкес, Қазақстан Республикасында биологиялық алуан
түрлілікті сақтап қалу үшін ең алдымен ерекше қорғалатын табиғи
аумақтардың көлемдерін көбейту қажет. Егер белгілі бір мемлекет шегінде
халықаралық стандарт бойынша ерекше қорғалатын табиғи аумақтар мемлекет
аумағының кем дегенде 10 пайызын алып жатуы міндетті болса, қазақстан
Республикасы бойынша ерекше қорғалатын табиғи аумақтар не бары 4,5 пайызын
алып жатыр. Сол себептен қазіргі таңда ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың
аумақтық көлемін кеңейту, оның сапалы түрде қызмет жасауын қамтамасыз ету,
сонымен бірге, осы аталған мақсаттарға жету үшін республикалық деңгейде
бюджеттен қаражат бөлу сияқты шаралар жүзеге асырылуда.
Экологиялық кризистің аса қауіпті көріністері ол - аумақтың
техногендік шөлге айналу, жердің үстіңгі қабатының бұзылуы және
атмосфераның ластануы, ормандардың жойылуы, тірі табиғаттың генетикалық
қорының жойылуы, биологиялық алуан түрлерінің қысқаруы, өмір сүруге қауіп
төндіретін табиғи құбылыстардың және өндірістік дағдарыстардың жиі болуы,
қауіпті және улы шығындардың жиналуы.
Бүгінгі таңда жаман экологиялық жағдай, өлімнің 20%-нің себебі
болып отыр, ал кейбір аумақтарда жағдай одан да күрделі.[1]
Бұның барлығы қалыптасқан жағдайдың жақсару жолына қарай өзгерту
қажет ететінін айтып отыр.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Бұл қалыптасқан жағдайдан шығудың
бірден-бір жолы ол бұзылған және тіпті қазіргі кезде де бұзылып жатқан
экологиялық тепе-теңдікті ұстап тұру және мүмкіндігінше оны қалпына келтіру
болып отыр. Бұл мақсатқа жету үшін бізге белгілі бірнеше паралелльді, бір
бірімен байланысты және бірдей тең орындалуға жататын жолдар бар. Ол,
біріншіден, қоршаған ортаны ластанудан қорғау, адамның өзінің өмір сүру
ортасын жақсарту; екіншіден, табиғи ортаны тиімді пайдалануды және қалпына
келтіруді ұйымдастыру.
Экоқорғау тізбектің үшінші буыны және жолы болып, экологиялық
жүйенің тепе-теңдігін анықтайтын элементінің бірі табиғи алуан түрлілікті
сақтау табылады. Табиғи алуан түрлілікті сақтау ол: табиғаттың алғашқы
қалыптастырған және аз өзгерген учаскелерді, өсімдіктер және жануарлар
әлемінің алуан түрлілігін және байлығын, болашақ ұрпақтарға табиғаттың
уникалды және табиғи ескерткіш объектілерді жөне комплекстерді қорғауды
білдіреді.
Бұл жұмыстың негізі - осы жолдағы туындаған мәселелерді қарастыру
және оны шешу жолдарын ұсыну.
Табиғи алуан түрлілікті сақтау ол: табиғаттың алғашқы қалыптастырған
және аз өзгерген учаскелерді, өсімдіктер және жануарлар әлемінің алуан
түрлілігін және байлығын, болашақ ұрпақтарға табиғаттың уникалды және
табиғи ескерткіш объектілерді жөне комплекстерді қорғауды білдіреді.
Зерттеу тақырыбының объектісі ерекше қорғалатын табиғи аумақтар
саласындағы қоғамдық қатынастар болып табылады.
Зерттеу жұмысының пәні болып Қазақстан Республикасыда ерекше
қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы қатынастарды құқықтық реттеу
механизмі табылады.
Аталған мақсаттарға жету үшін төмендегі мәселелер қаралған:
• Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды құру негіздерін айқын анықтау;
• Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың құқықтық режимінің ерекшеліктерін
анықтау;
• Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласында туындаған мәселелерді
нақты анықтау;
• Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласында қатынасқа түсетін
субъектілердің құқықтары мен міндеттерін және құзіретін анықтау;
• Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы заңды бұзғаны үшін заңды
жауапкершілік мәселелерін толық анықтау.
Диплом жұмысы алдына қойылған міндеттерге жету үшін жалпы диалектикалық
танымдық, логикалық, салыстыру, жүйелік және басқа да әдістер қолданылды.
Зерттеудің теориялық негіздерін заңгер ғалымдардың жер құқық
қатынастары және жерге меншік құқығы туралы ғылыми тұжырымдары мен
ұсыныстары, сонымен қатар нормативтік құқықтық деректер еңбектері құрайды.
Зерттеу жұмысының нормативтік базасын Қазақстан Республикасы
Конституциясы, Қазақстан Республикасының ұлттық заңдары, жер туралы заңдар,
азаматтық заң актілері, Президент Жарлықтары, Қазақстан Үкіметінің
Қаулылары құрайды.
Зерттеу нәтижесінде жасалған қорытынды тұжырымдар жер қатынасын
құқықтық қамтамасыз етуге бағытталған өзекті мәселелерді кешенді зерттеумен
сипатталады және Қазақстан Республикасының жер туралы заңдарын жетілдіру
мәселелеріне қолданылуы мүмкін.
Бұл жұмыс құрамы кіріспеден, үш тараудан қорытындыдан және
пайдаланылған әдебиеттер мен нормативтік құқықтық актілердің тізімінен
тұрады.
Ғылыми жұмыстардың мұндай түрлерінің көлемдерінің шектелгендігіне
байланысты осы бітіру жұмысқа ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың барлық
құқықтық аспектілері және сонымен қатар, осындай аумақтардың барлық түрлері
енгізілмеген және қарастырылмаған.
1. ЕРЕКШЕ ҚОРҒАЛАТЫН ТАБИҒИ АУМАҚТАРДЫҢ ТҮСІНІГІ, ТҮРЛЕРІ ЖӘНЕ ҚҰРУ
МАҚСАТТАРЫ
Мұндай табиғи объектілер және олар жұмыс істеуінің құқықтық
ерекшеліктері Қазақстан Республикасының жаңадан қабылданған экология
кодексінде, жер кодексінде және табиғи байлықтық заңдарында көрініс
тапқан. Атап айтқанда 1996 жылы 7 шілдеде қабылданған “Ерекше қорғалатын
табиғи аумақтар туралы” заңында көрініс тапқан. Бұл заңда қорғалуға және
күзеттенуге жататын, бірнеше объектілерден тұратын объектілер мен
комплекстер “мемлекеттік табиғи-қорықтық қор” деген түсінікпен қамтылған.
Осы заңда бұл түсінікке, сонымен қатар, анықтама берілген: “Мемлекеттік
табиғи-қорықтық қор ол табиғи эталондар, уникумдар және реликттер,
генетикалық резервтер, ғылыми зерттеулердің, ағартудың және рекреацияның
заты ретінде ерекше экологиялық, ғылыми және мәдени құндылықтары бар,
мемлекеттің ерекше қорғалуына алынған қоршаған орта объектілерінің
жиынтығы”.[2]
Мемлекеттік табиғи-қорықтық қор келесі объектілерді қамтиды:
1) зоологиялық-ерекше кездесетін, жойылып бара жатқан, құнды
жануарлардың және олардың қоғамдастығының түрлері;
2) ботаникалық ерекше кездесетін, жойылып бара жатқан, құнды
жануарлардың және олардың қоғамдастығының түрлері;
3) ерекше қорғалатын табиғи орта аумақтардың орманды-ормандары,
орманды-мәдени өндірістің және алқапқорғаушылық (полезащитного) орманды
өсірудің шынайы нұсқалары;
4) ғылыми және мәдени-тарихи маңызы бар дендрологиялық-бөлек
ағаштар және оларды топтары, бақтық-парктік өсімдіктердің шынайы нұсқалары;
5) “ерекше мемлекеттік маңызы бар және ерекше ғылыми құндылығы
бар гидрологиялық-су қоймалары”;
6) ерекше экологиялық, мәдени және басқа да құндылығы бар жер
астыңғы қабатының геологиялық, геоморфологиялық және гидрологиялық
учаскелері;
7) топырақтық-түрлік, уникалды және ерекше кездесетін топырақтар;
8) ландшафттік-түрлік, уникалды және жиі кездеспейтін ландшафтар;
9) тиілмеген табиғаттың эталондық учаскелері, ерекше рекреациялық
маңызы бар ландшафтар.
Барлық осы объектілерге үш қасиет тән: біріншіден, олар мемлекеттік
болып табылады; екіншіден, олар табиғи; үшіншіден, олар-қорықтық.
“Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы” заңның 53-бабы, барлық
ерекше қорғалатын аумақтар, яғни онда орналасқан объектілер де, мемлекеттің
меншігі болып табылатынын ескертеді. Ал жалпы Қазақстан Республикасының
Конституциясына сәйкес, жер, оның қойнауы, су орман, сонымен бірге, ерекше
қорғалатын табиғи аумақтар мемлекеттің меншігі болып танылады деп тікелей
анықтаған болатын.
“Табиғи” деген белгі, ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды оларға
құқықтық режим бойынша жақын тарихи-мәдени, сәулет қорықтарынан, бақтық-
парктік культуралардың ескерткіштерінен және т.б. ерекшелендіреді.
“Қорықтық” деген үшінші белгінің болуы, табиғи-қорықтық қордың өзге
болуын анықтайды[3].
Қорықтық – яғни, қол сұғылмайтын, тыйым салынатын, өсиетке
қалдырылатын. “Қорықтық” деген заңды термин келесідей түсінікті береді,
біріншіден, шаруашылық пайдалануды толық немесе жартылай тыйым салуды
қамтамасыз ететін құқықтық нормалардың және құралдардың кешені, екіншіден,
қорғау режимінің тұрақты болуы. Яғни “қорықтық” дегеніміз уақытша немесе
тұрақты “шаруашылық айналымынан алынып тасталып қорықтық деп жарияланған”
табиғи комплекстер мен объектілерді қорғаудың тәртібін және жағдайын
анықтайтын құқықтық нормалардың жиынтығы[4].
Мемлекеттік табиғи-қорықтық қорды сақтау, тек жеке табиғи учаскелерде
заңды бекітілген тыйым салулар мен шектеулер арқылы адамның бұл
учаскелердегі шаруашылық әрекеттерін шектеу арқылы жүзеге асырылады.
Осындай учаскелер жоғарыда айтылған заңдарда ерекше қорғалатын табиғи
аумақтар деп көрсетілген.
Бұл түсінікті ерекше сипаттайтын элементтерді қарастырып көрейік.
Біріншіден, жалпы мақсат – табиғатты сақтау, зерттеу, экологиялық тепе -
теңдікті сақтау және т.б. Екіншіден, жалпы мақсаттылыққа қарамастан ерекше
қорғалатын табиғи аумақтардың функциялары мен мақсаттарындағы
айырмашылықтардың болуы. Үшіншіден, пайдаланудан босату немесе оны шектеу.
Кейде шаруашылық іс-әрекеттерге жол беріледі, бірақ қатал орнатылған
жағдайда және тәртіпте. Бұл табиғатқа зиян келтіретін және оған қауіп
төндіретін әртүрлі іс - әрекеттерге жол берілмейтіндігін білдіреді.
Төртіншіден, ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды анықтауда маңызды элемент
ол, олардың құқықтық жағдайы: құқықтық режим және оның ерекшелігі[5].
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың әр түрі үшін құқықтық режим
олардың бағыттары мен мақсаттарына қарағанда әр түрлі. Құқықтық мәртебесіне
байланысты нақты табиғи аумақтарды басқару сипатында да, қорғау режимінде
де айырмашылықтар бар.
Сонымен, ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың элементтерінің әр
түрлілігі, бұл аумақтардың жалпы анықтамаларында белгілі бір қиындықтарды
туғызады. Бұл жерде екі кезең маңызды болып табылады: жалпы мақсаттық
бағытталу және шаруашылық пайдаланудан алып тастау фактісі.
Заңда бұл түсінікке мынадай анықтама берілген: “Ерекше қорғалатын
табиғи аумақтар – мемлекеттік табиғи – қорықтық қорды қалпына келтіруді
және сақтауды қамтамасыз ететін ерекше қорғалудың құқықтық режимі және
шаруашылық іс әрекеттің реттелетін режимі бар жер, су, орман және жердің
ішкі қабатының учаскелері”.
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың “мақсатына, қорғау режиміне және
пайдалану ерекшелігіне” байланысты келесі түрлері бекітілген:
- биосфералықты қоса, мемлекеттік табиғи қорықтар;
- мемлекеттік ұлттық және табиғи парктер;
- мемлекеттік табиғи қорықтық аймақ;
- мемлекеттік табиғи заказниктер;
- мемлекеттік зоологиялық парктер;
- мемлекеттік ботаникалық бақтар және дендрологиялық парктер;
- мемлекеттік табиғи ескерткіштер;
- ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың ормандары;
- ерекше мемлекеттік маңызы бар және ерекше ғылыми құндылығы
бар, су қоймалары;
- халықаралық маңызы бар (сазды балшықты жерлер);
- ерекше экологиялық, ғылыми, мәдени және т.б. құндылығы бар жер
астыңғы қабатының учаскелері.
Сонымен қатар, заңмен ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың басқа да
түрлері көзделуі мүмкін.
Түрге бөлінуден басқа, бұл аумақтар, “мемлекеттік табиғи – қорықтық
қордың объектілерінің құндылығына байланысты” санаттарға: жергілікті және
республикалық маңызы бар аумақтарға бөлінеді.
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар Үкіметтің шешімімен құрылады, егер
бұл аумақтың республикалық маңызы болса, егер ол аумақтың жергілікті маңызы
болса, онда ол тиісінше жергілікті атқару органының шешімімен құрылады. Бұл
органдар осындай шешімді қоршаған ортаны қорғау туралы орталық атқару
органының ұсынуымен қабылдайды. Бірақ оның алдында, қоршаған ортаны қорғау
орталық атқару органы бұл аумақтарға байланысты табиғи – ғылыми және
техника – экономикалық негізделуге қолдау қорытындысын алуға тиіс.
2) Табиғи – ғылыми негізделудің құрамына ерекше қорғалатын табиғи
аумақтардың көлемін, шекарасын және аймағын бекіту, оның аумағында
мемлекеттік табиғи – қорықтық қорлары және олардың жәй – күйін анықтау,
оларды қалпына келтіру шараларын қолдану, бұл аумақтарда қорғау режимдерін
және басқа да қорғау шараларын орнату кіреді.
3) Техника – экономикалық негізделудің құрамына: жер учаскесін алу
(сатып алу) ұсыныстары, жер учаскесін алуға байланысты, жер пайдаланушыға
және жер иесіне келтірілетін зиянды өтеуге кететін шығындарды анықтау,
ерекше табиғи аумақты ұстау, дамыту және ұйымдастыру үшін қажетті шаралар
және шығындар кіреді.
Ерекше қорғалатын табиғи аумақты құру туралы мәселесі, табиғи ортаны
қорғау жөніндегі орталық атқарушы орган немесе оның жергілікті органдарымен
қарастырылады. Мұндай орган ретінде, 28 қазан 2004ж Қазақстан Республикасы
Үкіметінің қаулысына сәйкес, қоршаған ортаны қорғау Министрлігі анықталған.
Бұл аумақтардың орналасу және даму схемаларын, негіздемелерін,
мемлекеттік сараптамадан өткізу және ұйымдастыру, бұл Министрліктің
органдарымен жүзеге асырылады. Бұл мәселелер жөнінде ұсыныстарды қоғамдық
бірлестіктер және азаматтар енгізуге құқылы.
Сонымен қатар, Министрліктің органдары басқа, Үкіметтің құрамына
кірмейтін атқару органдары бұл жұмысқа қатыстыруға құқылы. Бұл органдар
ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды құру жөнінде негіздемелерді әзірлеуді
ұйымдастырады және мемлекеттік сараптамалардың өткізілуін қамтамасыз
етеді”.
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды орнату және дамыту схемаларын
әзірлеу және бекіту тәртібін, табиғи объектілерді ерекше қорғалатындарға
жатқызу тәртібін, Үкімет анықтайды. Ерекше қорғалатын табиғи аумақты құру
туралы және оны ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың тізіміне, дамудың
облыстық және республикалық схемаларына енгізу туралы Үкіметтің шешімі
шықаннан кейін, Үкімет бұл аумақтарды резервке алады. Резервке алу тәртібін
Үкімет өзі белгілейді. “Ерекше қорғалатын табиғи аумаққа жер резервке
алынғаннан кейін бұл аумақта, мемлекеттік табиғи – қорықтық қордың
объектілердің сақталуын қамтамасыз ететін, пайдалану шектеулері көзделеді”.
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар берілген атқару органдар
белгіленген тәртіпке бұл аумақтарға паспорттар дайындап, оларды қоршаған
ортаны қорғау жөніндегі Орталық атқару органында тіркеуі керек.
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтың паспортында көрсетілген
мәселелер:
- ерекше қорғалатын табиғи аумақтың атауы;
- ерекше қорғалатын табиғи аумақтың жалпы көлемі, оның орналасуы
туралы карта – схемасымен бірге, шекаралары көрсетіледі және бұл аумақтың
қорғалатын аймақтары көрсетіледі;
- ерекше қорғалатын табиғи аумақта орналасқан мемлекеттік табиғи –
қорықтық қордың объектілері және олардың сандық көрсеткіші;
- ерекше шығарылған аймақтар және қорғау режимдері, ерекше
қорғалатын табиғи аумақта бұл режимдерді сақтаудың міндеттілігі;
- ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды пайдаланудың түрлері;
- осы ерекше қорғалатын табиғи аумақ иелігінде болатын табиғатты
қорғау мекемесінің және атқару органының атауы және адресі.
Паспортта осы аумақ иелігінде болатын табиғатты қорғау мекемесінде
атқару органында және қоршаған ортаны қорғау жөніндегі орталық атқару
органында сақталады.
Табиғатты қорғау мекеменің мәртебесі ерекше қорғалатын табиғи аумақтар
(қорықтар, ұлттық және табиғи парктер, ботаникалық бақтар және
дендропарктер), “өзінде бұл аумақтың толық немесе қысқартылған ресми атауын
көрсететін, өзінің рәміздерін (жалаулар, вымпелдер, эмблемалар және т.б.)
орнатуға құқылы.
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жұмысын қаржыландыру келесі
көздерден жүзеге асырылады:
- республикалық бюджеттің қаражатынан;
- жергілікті бюджеттің қаражаттарынан;
- қоршаған ортаны қорғау қорлардың қаражаттарынан;
- табиғатты қорғау мекемесінің мәртебесі бар ерекше қорғалатын
табиғи аумақтардың арнайы қаражаттарынан және ерекше қорғалатын табиғи
аумақтардың қорларынан;
- жеке және заңды тұлғалардың ерікті түрде жасаған салымдарынан;
- заңмен шек қойылмаған басқа да қайнар көздерінен.
"Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы" Қазақстан Республикасының
Заңына сәйкес ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды заңды және жеке
тұлғалардың ғылыми, мәдени-ағартушылық, оқу, туристiк, рекреациялық және
шектеулi шаруашылық мақсаттарда пайдалануы ақылы негiзде жүзеге асырылады.
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарда мәдени-ағарту және оқу iс-
шаралары, туристiк, рекреациялық, шектеулi және дәстүрлi шаруашылық
қызметтерi заңнамаға сәйкес оларды күзету мен пайдалану режимдерiнiң
ерекшелiктерi ескерiлiп, арнайы белгiленген учаскелерде жүзеге асырылады.
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды ғылыми, мәдени-ағартушылық, оқу,
туристiк, рекреациялық және шектеулi шаруашылық мақсаттарда пайдаланғаны
үшiн төлемдер осы аумақтардың сапасы мен қол жеткiзiмдiлiгі ескеріле отырып
белгiленедi.
Республикалық маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды
пайдаланғаны үшін төлем ставкаларын Қазақстан Республикасының Үкiметi
белгiлейдi. Олар көрсететін қызметтердiң бағаларын заңнамада белгіленген
тәртіппен олар қарамағына енетін орталық атқарушы органдар белгілейді.
Жергiлiктi маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды
пайдаланғаны үшін төлем ставкаларын жергiлікті атқарушы органдардың ұсынуы
бойынша жергілікті өкiлдi органдар белгілейді. Олар көрсететiн қызметтердiң
бағаларын заңнамада белгiленген тәртіппен олар қарамағына енетiн уәкілетті
органдар белгілейді.
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды пайдаланғаны және олар көрсететiн
қызметтер үшiн төлем төлеу белгiленген ставкалар мен бағаларға сәйкес
аудару жолымен де, қолма-қол есеп айырысу жолымен де жүзеге асырылуы
мүмкiн.
Аудару жолымен төлем төлеу заңнамада белгiленген тәртiпте жүзеге
асырылады.
Қолма-қол есеп айырысу жолымен төлем төлеу бақылау-өткiзу
пункттерiнде, қызметтер көрсету пункттерiнде, не өзге де арнайы
жабдықталған орындарда орнатылған кассалық аппараттар арқылы ақшаны кiрiске
алу арқылы жүзеге асырылады.
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды заңды және жеке тұлғалардың
пайдалануына және оларға қызметтер көрсетуге тек төлем төлегендерi туралы
растайтын құжаттары болған жағдайда ғана рұқсат етiледi.
Мемлекеттiк табиғи қорықтар мен мемлекеттiк ұлттық табиғи парктердi
қоспағанда, ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды пайдаланғаны және олар
көрсететiн қызметтер үшiн төленген қаражат үш банк күнiнен кешiктiрiлмей
белгiленген тәртiпте бюджетке аударылады.
Қорықтар мен ұлттық парктердiң аумақтарын пайдаланғаны және олар
көрсеткен қызметтер үшiн түскен қаражат үш банк күнiнен кешiктiрiлмей,
белгiленген тәртiпте олардың ағымдағы шоттарына аударылады.
Қорықтар мен ұлттық парктердiң аумақтарын пайдаланудан және олар
көрсететiн қызметтерден түскен қаражатты жұмсау, қарамағына олар енетiн
орталық атқарушы органдардың ұсынысы бойынша, әрбiр қорық пен ұлттық парк
үшiн Қазақстан Республикасының Қаржы министрлiгі бекiтетiн сметалардың
шығыс бөлiгi шегiнде жүзеге асырылады.
Қорықтар мен ұлттық парктердiң аумақтарын пайдаланудан және олар
көрсететiн қызметтерден түскен қаражатты осы аумақтарды сақтау мен дамыту
мақсаттарында мынадай iс-шараларға жұмсауға рұқсат етiледi:
табиғи кешендердi сақтау және дамыту;
жануарлар және өсiмдiктер дүниесiн қорғау;
санитарлық кесу мен күтiм кесулерiн қоса алғанда, ормандарда қалпына
келтiру және қорғау iс-шараларын жүргізу;
аумақты тазалау және көркейту;
табиғи-қорықтық қор объектiлерiн қорғаумен, туристiк, рекреациялық
және шектеулi шаруашылық қызметтермен байланысты инфрақұрылымды дамыту;
байланыс құралдарын, көлiк пен жабдықтарды, өртке қарсы, орман қорғау
және орман екпе мақсаттарындағы механизмдер мен материалдарды, қалпына
келтiру жұмыстары үшiн тұқымдар мен көшет материалдарын сатып алу;
табиғат қорғау қызметiне байланысты ғимараттар, құрылыстар және өзге
де объектiлердi салу, қайта жаңарту және жөндеу;
ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласында ғылыми зерттеулер
жүргiзу;
табиғат музейлерi мен көрмелерiн ұйымдастыру және ұстау;
рекреациялық аймақтарды дамыту және көркейту;
жарнама және баспа қызметiн жетiлдiру;
экологиялық насихат;
келеңсiз экологиялық зардаптардың алдын алу және жою.
Қорықтар мен ұлттық парктердiң аумақтарын пайдаланудан және олар
көрсететiн қызметтерден алынатын қаражатты өзге мақсаттарға жұмсауға тыйым
салынады.
Қорықтар мен ұлттық парктердiң аумақтарын пайдаланудан және олар
көрсететiн қызметтерден түскен қаражатты алу мен жұмсау жөнiндегi есеп
берудi жүргізу заңнамада белгiленген тәртiпте жүзеге асырылады.
Қорықтар мен ұлттық парктердiң аумақтарын пайдаланғаны және олардың
көрсететiн қызметтерi үшiн төлем алуға, алынған табыстардың толық әрi дұрыс
есептелуiне, сондай-ақ қаражаттың мақсатты пайдаланылуына және бухгалтерлiк
есептiң жүргiзiлуiне бақылауды Қазақстан Республикасының Қаржы министрлiгі
белгілеген тәртiппен, олар қарауына енетiн орталық атқарушы органдармен
бiрлесiп жүзеге асырады.[6]
Жердi ерекше қорғалатын табиғи аумақтарға жатқызу, сондай-ақ басқа
санаттардың құрамындағы жердi олардың нысаналы мақсатының өзгеруiне
байланысты жердi ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың санатына ауыстыруды
Қазақстан Республикасының Үкiметi және облыстық атқарушы органдар
(республикалық маңызы бар қала, астана) Қазақстан Республикасының Жер
кодексiнде белгiленген жер учаскелерiн алып қою және беру жөнiндегi өзiнiң
құзыретi шегiнде жүргiзедi.
Жердi ерекше қорғалатын табиғи аумақтарға жатқызу мүдделi орталық
атқарушы органдардың ұсынымы бойынша мемлекеттiк экологиялық сараптаманың
және ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы уәкiлеттi органның
табиғи-ғылыми және техникалық-экономикалық негiздемелерiне оң қорытынды
болған кезде жүргiзiледi.
Облыстық атқарушы органның (республикалық маңызы бар қала, астана)
тапсырмасы бойынша және ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы
аумақтық уәкiлеттi органның (республикалық маңызы бар қала, астана)
ұсыныстары негiзiнде тиiстi облыстық (республикалық маңызы бар қала,
астана) жер қатынастары жөнiндегi уәкiлеттi орган сұралған жердi
жергiлiктi маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтарға жатқызу жөнiндегi
жерге орналастыру жобасын әзiрлеудi ұйымдастырады және қамтамасыз етедi.
Жердi жергiлiктi маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтарға
жатқызу жөнiндегi жерге орналастыру жобасы қоршаған ортаны қорғау жөнiндегi
аумақтық органмен, облыстық органдармен келiсiледi және оны облыстық жер
қатынастары жөнiндегi орган бекiтедi.
Жердi жергiлiктi маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтарға
жатқызу туралы бекiтiлген жерге орналастыру жобасының негiзiнде тиiстi
облыстық облыстық жер қатынастары жөнiндегi орган облыстық атқарушы
органның осы мәселе бойынша шешiмiнiң жобасын дайындайды.
Жердi жергiлiктi маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтарға
жатқызу облыстық атқарушы органның (республикалық маңызы бар қала, астана)
шешiмi бойынша жүргiзiледi.
Жердi республикалық маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи
аумақтарға жатқызу үшiн ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы
уәкiлеттi органның ұсынымы негiзiнде облыстың (республикалық маңызы бар
қаланың, астананың) жер қатынастары жөнiндегi уәкiлеттi органы тиiстi жерге
орналастыру жобасын әзiрлеудi ұйымдастырады.
Жердi республикалық маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтарға
жатқызу жөнiндегi жерге орналастыру жобасы қоршаған ортаны қорғау
саласындағы уәкiлеттi органмен, орталық атқарушы органмен келiсiледi және
оны облыстың (республикалық маңызы бар қаланың, астананың) жер қатынастары
жөнiндегi уәкiлеттi органы бекiтедi.
Жердi республикалық маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтарға
жатқызу туралы бекiтiлген жерге орналастыру жобасы және облыстық атқарушы
органның осы мәселе бойынша шешiмi негiзiнде ерекше қорғалатын табиғи
аумақтар саласындағы уәкiлеттi орган облыстың (республикалық маңызы бар
қаланың, астананың) жер қатынастары жөнiндегi уәкiлеттi органымен бiрлесiп
Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң осы мәселе бойынша шешiмiнiң жобасын
дайындайды.
Жердi республикалық маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың
санатына жатқызу Қазақстан Республикасы Yкiметiнiң шешiмi бойынша
жүргiзiледi.
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарға жатқызуға арналған жер құрамына
енгiзiлген жердi жер учаскелерiнiң меншiк иелерiнен және жер
пайдаланушылардан алып қою (сатып алу) жер заңнамасында белгiленген
тәртiппен жүргiзiледi.[7]
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы қолданыстағы заңнамаға
сәйкес республикалық маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтар Қазақстан
Республикасы Үкіметінің шешімімен құралады. Ерекше қорғалатын табиғи
аумақтар құру жөніндегі материалдарды ерекше қорғалатын табиғи аумақтар
саласындағы уәкілетті орган әзірлеп, Қазақстан Республикасы Үкіметінің
қарауына енгізеді.
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар құру процесі жаратылыстану-ғылыми,
техникалық экономикалық негіздеме жобаларын және ерекше қорғалатын табиғи
аумақтар құрудың жерге орналастыру жобасын әзірлеуді және бекітуді
көздейтін үш кезеңді қамтиды. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар
жүйесін дамыту жөніндегі проблемаларды шешуде негізгі бағыттар:
қазіргі бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды кеңейту; жаңа ерекше
қорғалатын табиғи аумақтар құру болып табылады. Ерекше қорғалатын
табиғи аумақ ұйымдастыру үшін құжаттық негіз ерекше қорғалатын табиғи аумақ
құрудың жаратылыстану-ғылыми және техникалық-экономикалық негіздемесі болып
табылады. Жаратылыстану-ғылыми негіздемелердің жобаларымен
табиғи кешендері көршілес аумақтармен біртұтас аймақты құрайтын осы
аумақтарда қорық режимін белгілеу мақсатында 2010 жылға дейінгі кезеңде
қазір бар екі мемлекеттік табиғи қорықты - Алматы және Шығыс Қазақстан
облыстарындағы Алакөл мемлекеттік табиғи қорық, Ақмола және Қарағанды
облыстарындағы Қорғалжын мемлекеттік табиғи қорық алқаптарын кеңейту
қажеттілігі айқындалған.
Қарағанды облысындағы Қарқаралы мемлекеттік ұлттық табиғи паркінің
және Ақмола облысындағы "Бурабай" мемлекеттік ұлттық табиғи паркінің
алқаптарын кеңейту жөнінде, Ақмола және Солтүстік Қазақстан облыстарындағы
"Көкшетау" мемлекеттік ұлттық табиғи паркінің алқабын түзету жөнінде ұсыныс
енгізілетін болады.
Жергілікті маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтар жүйесін
дамыту және күтіп-ұстау республиканың табиғи-қорық қорын сақтауда елеулі
рөл атқарады.
Жергілікті маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақ жүйесін дамыту
республика өңірлерінің табиғатын қорғаудың көкейкесті міндеттердің бірі
болып табылады және ол облыстық (республикалық маңызы бар қала, астана)
атқарушы органдар бекіткен Жергілікті маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи
аумақ жүйесін дамытудың орта мерзімді және ұзақ мерзімді өңірлік
бағдарламалары негізінде орындалуда. Жергілікті маңызы бар ерекше
қорғалатын табиғи аумақ инфрақұрылымын құру және күтіп-ұстау табиғи-қорық
қорының объектілерін күзету, қорғау және қалпына келтіру жөніндегі іс-
шараларды орындауды талап етеді және аумақты функционалдық аймақтауды,
қорғауды және белгіленген функционалдық аймақтар шегінде табиғи кешендерді
реттелмелі туристік, рекреациялық және шектеулі шаруашылық мақсаттарда
пайдалану шарттарын қамтиды. Осыған байланысты Бағдарламада шегінде
жергілікті маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды күтіп-ұстау,
олардың шекараларын белгілеу және бекіту жөніндегі іс-шаралар көзделген.
Бағдарламада Ақмола және Қарағанды облыстарында "Бұйратау"
мемлекеттік ұлттық табиғи паркі мен Алматы облысында Жоңғар Алатауы
(Жетісу) мемлекеттік ұлттық табиғи паркі, Жамбыл облысында "Мерке"
мемлекеттік ұлттық табиғи паркі және "Жайсан" мемлекеттік табиғи қаумалын
(кешенді), сондай-ақ жаңа бір мемлекеттік табиғи қорық - Шығыс Қазақстан
облысында Тарбағатай мемлекеттік табиғи қорық құру жөнінде ұсыныстар енгізу
көзделген - бұл табиғат өзінің алғашқы қалпын сақтап қалған, биологиялық
сан алуандық деңгейі жоғары аумақ және Еуразия құрлығының фауна үшін басым
маңызы бар аумақтарына жатады.
Экожүйелерді қорғау жолдарының бірі табиғи кешендерді сақтауды
экологиялық ағарту, халықтың демалысы және реттелмелі шаруашылық қызмет
мүдделерімен ұштастырып, экологиялық тепе-теңдікті қорықтармен
салыстырғанда едәуір үлкен аумақтарда сақтай алатын ерекше қорғалатын
табиғи аумақ құру болып табылады. Бұл аумақтарда табиғат пайдалану
экожүйелердің антропогендік қысымның кейбір түрлерін шектейтін нысаналы іс-
шараларды жүргізу арқылы қалпына келу қабілетіне негізделеді. Мұндай ерекше
қорғалатын табиғи аумақтарға мемлекеттік ұлттық табиғи паркі жатады.
Осы уақытқа дейін қорғалатын аумақтар министрліктер мен ведомстволар,
облыстар әкімдіктері, ғылыми, үкіметтік емес ұйымдар мен басқа да жеке және
заңды тұлғалардың ұсыныстары негізінде жаратылыстану-ғылыми және техникалық-
экономикалық негіздемелер материалдарының әзірленуіне қарай құрылып келеді.
Мемлекеттік табиғи резерват - бұл осы аумақта ландшафтық және
биологиялық сан алуандылықты сақтауға және қалпына келтіруге, табиғи
ресурстардың орнықты дамуын және теңгерілген дәрежеде пайдаланылуын
қамтамасыз етуге арналған күзет режимі әртүрлі ерекше қорғалатын табиғи
аумақ.
Қазақстандағы сүтқоректілер класының биологиялық сан алуандылығын
сақтау үшін әрқайсысына сонда мекендейтін сүтқоректілердің өзіндік жиынтығы
тән әртүрлі шөл түрлерінде (құмды, сазды, қиыршық тасты, сортаң топырақты)
сенімді қорғалатын резерваттар құру қажет.
Далалық, сулы-батпақты және су маңындағы экожүйелерді сақтау
мақсатында 2010 жылға дейін Атырау облысында "Ақжайық" мемлекеттік табиғи
резерватын құру, Қостанай облысында "Алтын дала" мемлекеттік табиғи
резерватын құрудың жаратылыстану-ғылыми және техникалық экономикалық
негіздеме әзірлеу ұсынылып отыр.
Сулы-батпақты алқаптардың биологиялық сан алуандығын сақтау жөніндегі
халықаралық келісімдерді орындау және Біріккен Ұлттар Ұйымының Қоршаған
орта жөніндегі бағдарламасы мен Жаћандық экологиялық қордың Ақтырнаны және
басқа да сулы-батпақты алқаптарды мекендейтін құстарды сақтау үшін қоныс
аудару маршруттары мен сулы-батпақты алқаптарды дамыту жобасын іске асыру
шеңберінде Алтын дала мемлекеттік табиғи резерват құру көзделуде. Осы
мақсаттарда ландшафтық және биологиялық сан алуандылықты қорғау, сақтау
және қалпына келтіру режимдері қарастырылатын жаратылыстану-ғылыми және
техникалық экономикалық негіздеме әзірлеу үшін халықаралық гранттың
қаражаттар тартылатын болады.
Мемлекеттік табиғи қаумал - мемлекеттік табиғи-қорық қорының бір
немесе бірнеше объектілерін сақтауға және молықтыруға арналған шаруашылық
қызметтің тапсырыстық режимі немесе реттелмелі режимі белгіленген ерекше
қорғалатын табиғи аумақ. Қаумалдар зоологиялық, ботаникалық, гидрологиялық,
геологиялық, геоморфологиялық, гидрогеологиялық, топырақты, ландшафты және
кешенді қаумалдар болуы мүмкін. Бағдарламада биологиялық сан алуандықты
сақтау және оны орнықты дамыту мақсатында Алматы облысында "Жетісу
бақатісі" мемлекеттік зоологиялық қаумалын және "Қызыл жиде" табиғи паркін
құру көзделген.
Мүдделі мемлекеттік және өзге ұйымдардан келіп түскен ұсыныстардың
негізінде облыстық әкімдіктерге бірінші кезектегі объектілер ретінде:
Көксай (Жамбыл облысы), Бектауата (Қарағанды облысы), Шідерті-Өлеңті
(Павлодар облысы) мемлекеттік табиғи парктерін құруды, сондай-ақ табиғат
ескерткіштерін, дендропарктер ұйымдастыру, жергілікті деңгейдегі
экологиялық желінің басқа да элементтерін қалыптастыру есебінен өңірлік
ерекше қорғалатын табиғи аумақ желісін кеңейтуді ұсынуға болады.
Қазіргі уақытта Қазақстанда республикалық маңызы бар мемлекеттік
табиғи-қорық қорының 10 мемлекеттік табиғи қорығы, 10 мемлекеттік ұлттық
табиғи паркі, 3 мемлекеттік табиғи резерваты, 50 мемлекеттік табиғи
қаумалы, 127 геологиялық, 58 геоморфологиялық және 19 гидрогеологиялық
объектісі, 5 ұлттық қорық аймағы, 26 табиғат ескерткіші, республикалық
маңызы бар 5 мемлекеттік ботаникалық бақ, жергілікті маңызы бар 2
мемлекеттік табиғи парк жұмыс істейді.
Республикалық маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтар жалпы
көлемі 22038,7 мың гектарды - мемлекет аумағының 8,1%, оның ішінде заңды
тұлға мәртебесі барлар 4689,1 мың гектарды - мемлекет аумағының 1,7%
құрайды.
Осы көрсеткіштің жалпы жұрт таныған дүниежүзілік стандарттары - 10-
12% болып табылады.
Қазақстан Республикасының табиғи-қорық қорының қазіргі жай-күйіне
жасалған талдау сүтқоректілердің 178 түрінің 140-ы (78,6%), оның ішінде
Қазақстанның Қызыл кітабына (1991 жылы шығарылған) енгізілген 22 түрі
немесе осы кітаптағы сүтқоректілер жалпы тізімінің 61,1%, құстардың 346
түрі (87,4%), бауырымен жорғалаушылардың 31 түрі (63,2%), балықтардың 23
түрі (22,1%) қорғалатынын, алайда олардың Қазақстанның бірегей флоралық
және фауналық сан алуандығын сақтауды және табиғи экожүйелердің бүкіл
кешенінің орнықты жай-күйіне жан-жақты қолдау көрсетуді қамтамасыз ете
алмай отырғанын көрсетеді.
Алтай, қазақстан, қаратау және қызылқұм арқарлары мекендейтін
жерлерде сенімді қорғалатын аумақтар қажет. Шөл сүтқоректілері -
қарақұйрық, құлан, сабаншы, қарақал, шұбар күзен үшін қорғалатын
аумақтардың жеткіліксіз екені айқын. Қорықтық аумақтарда сүтқоректілердің
37 түрі (21,1%), оның ішінде Қазақстан Республикасының Қызыл кітабына енген
12 түрі мүлдем кездеспейді. Бұлар Жайық өзені аңғарында мекендейтін жұпар
тышқан, орман сусары, еуропалық қаракүзен, Еділ-Жайық құмдарында
мекендейтін алып көртышқан және тағы басқалар.
Соңғы үш жылда мемлекеттік маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи
аумақтар көлемі жұмыс істеп тұрған ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды
кеңейту және жаңа ерекше қорғалатын табиғи аумақтар құру есебінен 1495697
гектарға, оның ішінде жылдар бойынша: 2004 жылы 231137га, 2005 жылы
339966га, 2006 жылы 924594га ұлғайтылды.
Флора мен фаунаның сирек кездесетін және жойылып бара жатқан
объектілерін қорғау ерекше қорғалатын табиғи аумақ жұмыс істеуінің маңызды
элементі болып табылады. Қазір Қазақстанда омыртқалы жануарлардың 126
түріне, омыртқасыздардың 96 түріне және 207 өсімдік түріне ресми жойылып
кету қаупі төніп тұр.
Табиғи-қорық қоры объектілерінің қазіргі орналасуын есепке алу және
талдау республика флорасы мен фаунасының гендік қорының қоймасы бола алатын
жаңа қорғалатын учаскелер ұйымдастыруға жарамды қосымша аумақтарды
анықтауға мүмкіндік берді. Табиғи-қорық қорының объектілерін пайдалану
жөніндегі ұсыныстармен бірге олардың тізбесі қоршаған ортаны қорғау, орман
және аңшылық шаруашылығы, балық шаруашылығы саласындағы мемлекеттік
органдар мен олардың аумақтық бөлімшелерінің, облыстар әкімдіктерінің,
үкіметтік емес ұйымдардың ұсыныстары бойынша жасалды. Сонымен бірге
"Мемлекеттік табиғи-қорық қорының проблемалары және перспективалық дамуына"
арналған парламенттік тыңдаулардың ұсыныстары ескерілді. Республиканың
табиғи-ресурс әлеуетінің қазіргі жай-күйіне кешенді баға беріліп, соның
негізінде кейіннен оларға ерекше қорғалатын табиғи аумақтар мәртебесін бере
отырып, міндетті түрде резервке алуды қажет ететін аумақтар мен учаскелер
анықталды.[8]
Республикалық және жергiлiктi маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи
аумақтарды құруға және кеңейтуге арналған жер учаскелерiн резервте қалдыру
ерекше қорғалатын табиғи аумақтар жүйесiн және экологиялық желiлердi дамыту
бағдарламаларына және ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды құру және кеңейту
бойынша бекiтiлген табиғи-ғылыми негiздемелерге сәйкес жүзеге
асырылады. Жер учаскелерiн резервте қалдыру туралы шешiмдердi облыстық
(республикалық маңызы бар қаланың, астананың) жергiлiктi атқарушы органдар
қабылдайды.
Құзыретiне жергiлiктi маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың
мәселелерi кiретiн ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы уәкiлеттi
органның аумақтық бөлiмшелерi, облыстық (республикалық маңызы бар қаланың,
астананың) жергiлiктi атқарушы органдар ерекше қорғалатын табиғи аумақтар
жүйесiн және экологиялық желiлердi дамыту бағдарламаларына және
республикалық не жергiлiктi маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды
құруға немесе кеңейтуге арналып бекiтiлген табиғи-ғылыми негiздемелерге
сәйкес облыстың (республикалық маңызы бар қаланың, астананың) жергiлiктi
атқарушы органына жерлердi ерекше қорғалатын табиғи аумақтар үшiн резервте
қалдыру туралы ұсыныстар (өтiнiштер) дайындайды.
Облыстың (республикалық маңызы бар қаланың, астананың) жергiлiктi
атқарушы органы көрсетiлген ұсыныстарды (өтiнiштердi) қарау және қажеттi
материалдарды дайындау үшiн құрамында облыстық (республикалық маңызы бар
қаланың, астананың) жергiлiктi атқарушы органның, ерекше қорғалатын табиғи
аумақтар және қоршаған ортаны қорғау саласындағы аумақтық органдардың,
облыстық (республикалық маңызы бар қаланың, астананың) жер қатынастары
жөнiндегi органның, жер учаскелерiнiң мүдделi меншiк иелерiнiң және жер
пайдаланушылардың немесе олардың өкiлдерiнiң қатысуымен республикалық және
жергiлiктi маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды құруға және
кеңейтуге арналған жер учаскелерiн табиғи түрде зерттейтiн басқа да мүдделi
органдардың өкiлдерi бар комиссия құрады.
Республикалық және жергiлiктi маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи
аумақтарды құруға және кеңейтуге арналған жер учаскелерiн зерттеудiң
нәтижелерi жер учаскелерiнiң жоспарын (схемасын) қоса бере отырып, комиссия
мүшелерi және жер учаскелерiнiң меншiк иелерi және жердi пайдаланушылар
немесе олардың өкiлдерi қол қоятын актiмен ресiмделедi.
Актiде республикалық және жергiлiктi маңызы бар ерекше қорғалатын
табиғи аумақтарды құру және кеңейту үшiн резервте қалдырылатын жер
учаскелерiнiң орналасқан жерi, олардың алаңы, сапалық жағдайы, қорғау мен
пайдаланудың ұсынылатын режимдерi, онда ғимараттар мен құрылыстардың бар-
жоғы және олардың бағалау құны, жер учаскелерiнiң меншiк иелерi мен жердi
пайдаланушыларға оларды шаруашылықта пайдалану режимiн шектеуге байланысты
залалдарды өтеуге арналған мемлекеттiк бюджеттiң ықтимал шығыстарын алдын
ала бағалау туралы мәлiметтер көрiнiс табады.
Комиссияның актiсi негiзiнде облыстық (республикалық маңызы бар
қаланың, астананың) жергiлiктi атқарушы органның республикалық және
жергiлiктi маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды құру және кеңейту
үшiн жер учаскелерiн резервте қалдыру туралы шешiмi қабылданады, онымен
резервте қалдырылатын жер учаскелерiнiң шекаралары анықталады, олардың
орналасу схемасы мен экспликациясы берiледi, мемлекеттiк табиғи-қорық қоры
объектiлерiн сақтауды қамтамасыз ететiн оларды пайдалану құқығына шектеулер
(ауыртпалықтар) белгiленедi.
Республикалық және жергiлiктi маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи
аумақтарды құру және кеңейту үшiн жерлердi резервте қалдыру жөнiндегi жерге
орналастыру жұмыстары құру немесе кеңейту жоспарланып отырған ерекше
қорғалатын табиғи аумақтардың санатына қарай республикалық және жергiлiктi
бюджеттердiң қаражаты есебiнен жүргiзiледi.
Жергiлiктi жерлерде республикалық немесе жергiлiктi маңызы бар ерекше
қорғалатын табиғи аумақтарды құру және кеңейту үшiн резервте қалдырылған
жер учаскелерiнiң шекараларын белгiлеу жөнiндегi жұмыстарды ұйымдастыруды
мүдделi мемлекеттiк органдардың қатысуымен жер қатынастары жөнiндегi
облыстық органдар Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген
тәртiппен жүзеге асырады.[9]
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жерін босалқы жерге мемлекеттік
бағдарламаларда көзделген туризм объектілерін ықтимал орналастырудың басқа
нұсқалары болмаған жағдайда оларды салу және олардың жұмыс істеуі үшін ғана
және шектелген шаруашылық қызмет режимі белгіленген учаскелерді ғана
ауыстыруға жол беріледі.
Туризм объектілері - туристерді, көлікті, қоғамдық тамақтандыру
объектілерін, ойын-сауық объектілері мен құралдарын, танымдық, сауықтыру,
спорттық және басқа да мақсаттардағы объектілерді орналастыру үшін қажет
ғимараттар мен құрылыстардың жиынтығы.
Салынуы мен жұмыс істеуі ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жерін
босалқы жерге ауыстыруды қажет ететін туризм объектілерін өзіне енгізуді
көздейтін мемлекеттік бағдарламаның жобасын әзірлеу сатысында жоба оларды
ықтимал орналастырудың басқа нұсқалары (орындары) және шектеулі шаруашылық
қызмет режимі белгіленген учаскелердің болмауы бөлігінде ерекше қорғалатын
табиғи аумақтар саласындағы уәкілетті органмен келісіледі.
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы уәкілетті орган
туризм объектілерін ықтимал орналастырудың басқа нұсқалары (орындары)
болмауы мәселесін қарау үшін комиссия құрады.
Комиссия құрамына туристік қызмет, қоршаған ортаны қорғау саласындағы
уәкілетті органдардың, орман және аңшылық шаруашылығы аумақтық
инспекциясының қарауында ерекше қорғалатын табиғи аумақ бар мемлекеттік
органдардың және өзге де мүдделі органдардың өкілдері кіреді, ол сұралып
отырған жер учаскесін нақтылы тексереді.
Сұралып отырған жер учаскесінде туризм объектілерін салу және
олардың жұмыс істеуі жөніндегі іс-шараларды мемлекеттік бағдарламаға
енгізуге ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы уәкілетті орган
бекіткен ерекше қорғалатын табиғи аумақтың функционалдық аймақтануын және
оның инфрақұрылымын дамытудың бас жоспарын ескере отырып шығарылған
комиссияның оң қорытындысы негіз болып табылады.
Қазақстан Республикасының Үкіметі бекітілген мемлекеттік бағдарламаны
іске асыру мақсатында оны іске асыру жөніндегі іс-шаралар жоспарын
бекітеді, онда сұралып отырған жер учаскесін босалқы жерге ауыстырудың
техникалық-экономикалық негіздемесін әзірлеу жөніндегі іс-шара көзделеді.
Техникалық-экономикалық негіздеме:
босалқы жерге ауыстырылатын сұралып отырған жер учаскесін бөліп
берудің жерге орналастыру жобасын;
сұралып отырған жер учаскесін босалқы жерге ауыстыру бойынша
залалдарды жабуға байланысты шығындардың есептемесін;
сұралып отырған жер учаскесіндегі және оған іргелес аумақтардағы
мемлекеттік табиғи-қорық қоры объектілерін барынша сақтау және қорғау
жөніндегі іс-шараларды орындауға жұмсалатын шығындардың есептемесін;
рекреациялық жүктемелер нормаларын айқындай отырып, табиғи кешендерді
реттелмелі туристік мақсатта пайдалану шарттарын;
туризм инфрақұрылымын салу мен құруға арналған болжамды шығындардың
есептемесін;
экологиялық туризмді дамытуды және мемлекеттік табиғи-қорық қоры
объектілерін барынша сақтауды ескере отырып, туризм объектілерін салуға
сұралып отырған жер учаскесін, оның инфрақұрылымын: көлікке арналған
тұрақтарды, кемпингтерді, қонақ үйлерді, мотельдерді, туристік базаларды,
қоғамдық тамақтандыру, сауда және басқа да мәдени-тұрмыстық мақсаттағы
объектілерді, құбыржолдарды, электр беру және байланыс желілерін, жолдарды
орналастыру орындарын жоспарлау жобасын (құрылыс салудың бас
жоспарын); қоршаған ортаға әсерін алдын ала бағалауды;
сұралып отырған жер учаскесін босалқы жерге ауыстырудың экономикалық
мақсатқа сәйкестігі туралы тұжырымдарды қамтиды.
Мемлекеттік экологиялық сараптаманың оң қорытындысын алған қоршаған
ортаға әсер алдын ала бағаланып, ерекше қорғалатын табиғи аумақтар
саласындағы уәкілетті орган бекіткен техникалық-экономикалық негіздеме
Қазақстан Республикасы Үкіметінің ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың
жерін босалқы жерге ауыстыру туралы шешімінің жобасын әзірлеу үшін негіз
болып табылады.
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы уәкілетті орган сұралып
отырған жер учаскесін ерекше қорғалатын табиғи аумақтар жерінен босалқы
жерге ауыстыру туралы Қазақстан Республикасының Үкіметі қаулысының тиісті
жобасын әзірлейді.[10]
Мемлекеттiк кадастр Қазақстан Республикасындағы ерекше қорғалатын
табиғи аумақтардың құқықтық мәртебесi, олардың орналасқан жерi, көлемi мен
шекарасы, географиялық координаталары, мемлекеттiк табиғи-қорық қоры
объектiлерiнiң сандық және сапалық сипаттамалары, экологиялық, ғылыми,
тарихи-мәдени, рекреациялық құндылығы, күзет режимiнiң түрлері, мақсатты
пайдаланылуы мен рұқсат етiлген қызмет түрлерi туралы мәлiметтер жүйесiн
қамтиды.
Мемлекеттiк кадастрды ерекше қорғалатын табиғи аумақ жүйесiн дамыту
бағдарламаларын әзiрлеу үшiн пайдалану, экологиялық желiнi қалыптастыру
және жердi ұтымды пайдалануды жоспарлау әрi биологиялық сан алуандылықты,
бiрегей табиғи ландшафттарды сақтауды ескере отырып, өңiрлердiң өндiрiстiк
күштерiн орналастыру мақсатында уәкiлеттi органның аумақтық органдары мен
облыстық (республикалық маңызы бар қала, астана) атқарушы органдар ұсынатын
мәлiметтер негiзiнде тұрақты түрде ерекше қорғалатын табиғи аумақтар
саласындағы уәкiлеттi орган жүргiзедi.
Мемлекеттiк кадастр республикалық кадастрлық кiтап пен ерекше
қорғалатын табиғи аумақтың кадастр iстерiн қамтиды.
Кадастр iсi әрбiр ерекше қорғалатын табиғи аумақтарға жеке
ресiмделедi және мыналарды қамтиды:
1) Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң немесе облыстық (республикалық
маңызы бар қала, астана) атқарушы органдардың ерекше қорғалатын табиғи
аумақтар құру туралы шешiмi;
2) "Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы" Қазақстан Республикасы
Заңының 25-бабына сәйкес ресiмделген ерекше қорғалатын табиғи аумақтар
паспорты;
3) Ерекше қорғалатын табиғи аумақты құрудың немесе кеңейтудiң табиғи-
ғылыми және техника-экономикалық негiздемесiн;
4) Ерекше қорғалатын табиғи аумақты құрудың немесе кеңейтудiң табиғи-
ғылыми және техника-экономикалық негiздемесiне мемлекеттiк экологиялық
сараптаманың оң қорытындысын;
5) уәкiлеттi органның сұрауы бойынша ұсынылатын ерекше қорғалатын
табиғи аумақтың табиғи ресурстардың (жер, су, орман, жануарлар дүниесi, кен
орындары мен пайдалы қазбалардың көрiнiмдерi) мемлекеттiк кадастрында
көрсетiлуi туралы уәкiлеттi мемлекеттiк органдардың мәлiметтерiн;
6) осы ерекше қорғалатын табиғи аумақтарда анықталған мемлекеттiк
табиғи-қорық қоры объектiлерiнiң тiзбесiн.
Республикалық кадастрлық кiтапта оларды қорғау режимiнiң түрiн,
Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң немесе облыстық (республикалық маңызы бар
қала, астана) атқарушы органдардың ерекше қорғалатын табиғи аумақтар құру
туралы шешiмiн көрсете отырып, Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес
құрылған барлық ерекше қорғалатын табиғи аумақтар әрбiр облыс бойынша жеке
көрсетiледi. Республикалық кадастрлық кiтапқа енгiзiлетiн әрбiр ерекше
қорғалатын табиғи аумақтарға кадастрлық нөмiр берiледi. Тиiстi ерекше
қорғалатын табиғи аумақтарға ресiмделетiн кадастрлық iс осы нөмiрмен
сәйкестендiрiледi.
Мемлекеттiк кадастр ақпаратты жинаудың, өңдеудiң және сақтаудың
электронды жүйелерiн пайдалана отырып, қағаз және электронды жеткiзгiштерде
жүргiзiледi.
Кадастрлық iстердi ресiмдеудi қоса алғанда, мәлiметтердi өңдеу,
мемлекеттiк кадастрға енгiзу уәкiлеттi орган айқындайтын тәртiппен
жүргiзiледi.
Уәкiлеттi органның аумақтық органдары мен облыстық (республикалық
маңызы бар қала, астана) атқарушы органдар уәкiлеттi органға жыл сайын 10
қаңтарға дейiнгi мерзiмде тиiстi әкiмшiлiк-аумақтық бiрлiктерде құрылған
ерекше қорғалатын табиғи аумақтарға қатысты құжаттар мен мәлiметтердi
электронды және қағаз жеткiзгiштерде ұсынады.
Кадастрлық iс ресiмделетiн құжаттарға немесе мәлiметтерге өзгерiстер
енгiзiлген жағдайда, мұндай өзгерiстер туралы уәкiлеттi органның аумақтық
органдары мен облыстық (республикалық маңызы бар қала, астана) атқарушы
органдар электронды және қағаз жеткiзгiштерде тиiстi құжаттар мен
мәлiметтердi қоса бере отырып, уәкiлеттi органды жедел хабардар етедi.[11]
Интернет желісінің мәліметтеріне сүйенсек ерекше қорғалатын табиғи
аумақтар кадастрының жүйесі қорықты аумақтардың барлық түрлері бойынша
табиғатты қорғау, ғылым, шаруашылық және әкімшілік қызметтері жөніндегі
ақпараттардан тұрады:
1. Мемлекетті табиғи қорық (2004 жылы – 9 объектіден);
2. Мемлекеттік ұлттық табиғи парк (2004 жылы – 8 объектіден);
3. Мемлекеттік табиғи парк (2004 жылы – 2 объектіден);
4. Мемлекеттік ботаника бағы (2004 жылы – 2 объектіден);
5. Мемлекеттік табиғи резерват (2004 жылы – 6 объектіден);
6. Мемлекеттік табиғи тапсырыс беруші (2004 жылы – 58 объектіден);
7. Мемлекеттік табиғат ескерткіші (2004 жылы – 53 объектіден);
8. Мемлекеттік қорықты зона (2004 жылы – 8 объектіден);[12]
2. ЕРЕКШЕ ҚОРҒАЛАТЫН ТАБИҒИ АУМАҚТАРДЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ ЖАҒДАЙ
Заңда мұндай аумақтар ерекше қорғаудың құқықтық режимімен және
шаруашылық іс әрекеттерінің реттелетін режимімен қорғалуға тиіс екендігі
көрсетілді. Мұндай режимдер нені білдіреді және қандай болады? Бұл сұраққа
жауап “Ерекше қорғалатын табиғи ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1. ЕРЕКШЕ ҚОРҒАЛАТЫН ТАБИҒИ АУМАҚТАРДЫҢ ТҮСІНІГІ, ТҮРЛЕРІ ЖӘНЕ ҚҰРУ
МАҚСАТТАРЫ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...6
2. ЕРЕКШЕ ҚОРҒАЛАТЫН ТАБИҒИ АУМАҚТАРДЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ
ЖАҒДАЙ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..23
2.1 Мемлекеттік табиғи қорықтардың құқықтық жағдайы
... ... ... ... ... ... ..16
2.2 Мемлекеттік ұлттық және табиғи парктердің құқықтық жағдайы
... ... 23
2.3 Мемлекеттік табиғи заказниктердің құқықтық жағдайы
... ... ... ... ... ...31
2.4 Мемлекеттік табиғи ескерткіштердің құқықтық жағдайы
... ... ... ... ... .34
2.5 Мемлекеттік ботаникалық бақтардың құқықтық жағдайы
... ... ... ... ... 36
3. ЕРЕКШЕ ҚОРҒАЛАТЫН ТАБИҒИ АУМАҚТАР ЗАҢДАРЫН БҰЗҒАНЫ ҮШІН ЗАҢДЫ ЖАУАПТЫЛЫҚ
ТҮРЛЕРІ ... ... ... ... ... ... ... 40
3.1 Экология – құқықтық жауаптылығының жалпы сипаттамасы
... ... ... ..38
3.2 Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы заңды бұзғаны үшін
заңды жауаптылықтар түрлері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ...41
ҚОРЫТЫНДЫ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...49
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...51
КІРІСПЕ
Зерттеудің жалпы сипаттамасы. Адамдардың өмір сүруін, қоғамның
әртүрлі қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін табиғи ортаны пайдалануды
күшейту, басқа сөзбен айтқанда, адамның табиғатқа, шаруашылық кіруі,
табиғаттың көптеген процесстерімен құбылыстарының бұзылуын тудырады.
Жалпы елде қолайсыз, ал кейбір аумақтарда тіпті кризистік
экологиялық жағдай туып отыр.
Қазақстан Республикасы Президентінің экологиялық қауіпсіздік
тұжырымдамасына сәйкес, Қазақстан Республикасында биологиялық алуан
түрлілікті сақтап қалу үшін ең алдымен ерекше қорғалатын табиғи
аумақтардың көлемдерін көбейту қажет. Егер белгілі бір мемлекет шегінде
халықаралық стандарт бойынша ерекше қорғалатын табиғи аумақтар мемлекет
аумағының кем дегенде 10 пайызын алып жатуы міндетті болса, қазақстан
Республикасы бойынша ерекше қорғалатын табиғи аумақтар не бары 4,5 пайызын
алып жатыр. Сол себептен қазіргі таңда ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың
аумақтық көлемін кеңейту, оның сапалы түрде қызмет жасауын қамтамасыз ету,
сонымен бірге, осы аталған мақсаттарға жету үшін республикалық деңгейде
бюджеттен қаражат бөлу сияқты шаралар жүзеге асырылуда.
Экологиялық кризистің аса қауіпті көріністері ол - аумақтың
техногендік шөлге айналу, жердің үстіңгі қабатының бұзылуы және
атмосфераның ластануы, ормандардың жойылуы, тірі табиғаттың генетикалық
қорының жойылуы, биологиялық алуан түрлерінің қысқаруы, өмір сүруге қауіп
төндіретін табиғи құбылыстардың және өндірістік дағдарыстардың жиі болуы,
қауіпті және улы шығындардың жиналуы.
Бүгінгі таңда жаман экологиялық жағдай, өлімнің 20%-нің себебі
болып отыр, ал кейбір аумақтарда жағдай одан да күрделі.[1]
Бұның барлығы қалыптасқан жағдайдың жақсару жолына қарай өзгерту
қажет ететінін айтып отыр.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Бұл қалыптасқан жағдайдан шығудың
бірден-бір жолы ол бұзылған және тіпті қазіргі кезде де бұзылып жатқан
экологиялық тепе-теңдікті ұстап тұру және мүмкіндігінше оны қалпына келтіру
болып отыр. Бұл мақсатқа жету үшін бізге белгілі бірнеше паралелльді, бір
бірімен байланысты және бірдей тең орындалуға жататын жолдар бар. Ол,
біріншіден, қоршаған ортаны ластанудан қорғау, адамның өзінің өмір сүру
ортасын жақсарту; екіншіден, табиғи ортаны тиімді пайдалануды және қалпына
келтіруді ұйымдастыру.
Экоқорғау тізбектің үшінші буыны және жолы болып, экологиялық
жүйенің тепе-теңдігін анықтайтын элементінің бірі табиғи алуан түрлілікті
сақтау табылады. Табиғи алуан түрлілікті сақтау ол: табиғаттың алғашқы
қалыптастырған және аз өзгерген учаскелерді, өсімдіктер және жануарлар
әлемінің алуан түрлілігін және байлығын, болашақ ұрпақтарға табиғаттың
уникалды және табиғи ескерткіш объектілерді жөне комплекстерді қорғауды
білдіреді.
Бұл жұмыстың негізі - осы жолдағы туындаған мәселелерді қарастыру
және оны шешу жолдарын ұсыну.
Табиғи алуан түрлілікті сақтау ол: табиғаттың алғашқы қалыптастырған
және аз өзгерген учаскелерді, өсімдіктер және жануарлар әлемінің алуан
түрлілігін және байлығын, болашақ ұрпақтарға табиғаттың уникалды және
табиғи ескерткіш объектілерді жөне комплекстерді қорғауды білдіреді.
Зерттеу тақырыбының объектісі ерекше қорғалатын табиғи аумақтар
саласындағы қоғамдық қатынастар болып табылады.
Зерттеу жұмысының пәні болып Қазақстан Республикасыда ерекше
қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы қатынастарды құқықтық реттеу
механизмі табылады.
Аталған мақсаттарға жету үшін төмендегі мәселелер қаралған:
• Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды құру негіздерін айқын анықтау;
• Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың құқықтық режимінің ерекшеліктерін
анықтау;
• Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласында туындаған мәселелерді
нақты анықтау;
• Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласында қатынасқа түсетін
субъектілердің құқықтары мен міндеттерін және құзіретін анықтау;
• Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы заңды бұзғаны үшін заңды
жауапкершілік мәселелерін толық анықтау.
Диплом жұмысы алдына қойылған міндеттерге жету үшін жалпы диалектикалық
танымдық, логикалық, салыстыру, жүйелік және басқа да әдістер қолданылды.
Зерттеудің теориялық негіздерін заңгер ғалымдардың жер құқық
қатынастары және жерге меншік құқығы туралы ғылыми тұжырымдары мен
ұсыныстары, сонымен қатар нормативтік құқықтық деректер еңбектері құрайды.
Зерттеу жұмысының нормативтік базасын Қазақстан Республикасы
Конституциясы, Қазақстан Республикасының ұлттық заңдары, жер туралы заңдар,
азаматтық заң актілері, Президент Жарлықтары, Қазақстан Үкіметінің
Қаулылары құрайды.
Зерттеу нәтижесінде жасалған қорытынды тұжырымдар жер қатынасын
құқықтық қамтамасыз етуге бағытталған өзекті мәселелерді кешенді зерттеумен
сипатталады және Қазақстан Республикасының жер туралы заңдарын жетілдіру
мәселелеріне қолданылуы мүмкін.
Бұл жұмыс құрамы кіріспеден, үш тараудан қорытындыдан және
пайдаланылған әдебиеттер мен нормативтік құқықтық актілердің тізімінен
тұрады.
Ғылыми жұмыстардың мұндай түрлерінің көлемдерінің шектелгендігіне
байланысты осы бітіру жұмысқа ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың барлық
құқықтық аспектілері және сонымен қатар, осындай аумақтардың барлық түрлері
енгізілмеген және қарастырылмаған.
1. ЕРЕКШЕ ҚОРҒАЛАТЫН ТАБИҒИ АУМАҚТАРДЫҢ ТҮСІНІГІ, ТҮРЛЕРІ ЖӘНЕ ҚҰРУ
МАҚСАТТАРЫ
Мұндай табиғи объектілер және олар жұмыс істеуінің құқықтық
ерекшеліктері Қазақстан Республикасының жаңадан қабылданған экология
кодексінде, жер кодексінде және табиғи байлықтық заңдарында көрініс
тапқан. Атап айтқанда 1996 жылы 7 шілдеде қабылданған “Ерекше қорғалатын
табиғи аумақтар туралы” заңында көрініс тапқан. Бұл заңда қорғалуға және
күзеттенуге жататын, бірнеше объектілерден тұратын объектілер мен
комплекстер “мемлекеттік табиғи-қорықтық қор” деген түсінікпен қамтылған.
Осы заңда бұл түсінікке, сонымен қатар, анықтама берілген: “Мемлекеттік
табиғи-қорықтық қор ол табиғи эталондар, уникумдар және реликттер,
генетикалық резервтер, ғылыми зерттеулердің, ағартудың және рекреацияның
заты ретінде ерекше экологиялық, ғылыми және мәдени құндылықтары бар,
мемлекеттің ерекше қорғалуына алынған қоршаған орта объектілерінің
жиынтығы”.[2]
Мемлекеттік табиғи-қорықтық қор келесі объектілерді қамтиды:
1) зоологиялық-ерекше кездесетін, жойылып бара жатқан, құнды
жануарлардың және олардың қоғамдастығының түрлері;
2) ботаникалық ерекше кездесетін, жойылып бара жатқан, құнды
жануарлардың және олардың қоғамдастығының түрлері;
3) ерекше қорғалатын табиғи орта аумақтардың орманды-ормандары,
орманды-мәдени өндірістің және алқапқорғаушылық (полезащитного) орманды
өсірудің шынайы нұсқалары;
4) ғылыми және мәдени-тарихи маңызы бар дендрологиялық-бөлек
ағаштар және оларды топтары, бақтық-парктік өсімдіктердің шынайы нұсқалары;
5) “ерекше мемлекеттік маңызы бар және ерекше ғылыми құндылығы
бар гидрологиялық-су қоймалары”;
6) ерекше экологиялық, мәдени және басқа да құндылығы бар жер
астыңғы қабатының геологиялық, геоморфологиялық және гидрологиялық
учаскелері;
7) топырақтық-түрлік, уникалды және ерекше кездесетін топырақтар;
8) ландшафттік-түрлік, уникалды және жиі кездеспейтін ландшафтар;
9) тиілмеген табиғаттың эталондық учаскелері, ерекше рекреациялық
маңызы бар ландшафтар.
Барлық осы объектілерге үш қасиет тән: біріншіден, олар мемлекеттік
болып табылады; екіншіден, олар табиғи; үшіншіден, олар-қорықтық.
“Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы” заңның 53-бабы, барлық
ерекше қорғалатын аумақтар, яғни онда орналасқан объектілер де, мемлекеттің
меншігі болып табылатынын ескертеді. Ал жалпы Қазақстан Республикасының
Конституциясына сәйкес, жер, оның қойнауы, су орман, сонымен бірге, ерекше
қорғалатын табиғи аумақтар мемлекеттің меншігі болып танылады деп тікелей
анықтаған болатын.
“Табиғи” деген белгі, ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды оларға
құқықтық режим бойынша жақын тарихи-мәдени, сәулет қорықтарынан, бақтық-
парктік культуралардың ескерткіштерінен және т.б. ерекшелендіреді.
“Қорықтық” деген үшінші белгінің болуы, табиғи-қорықтық қордың өзге
болуын анықтайды[3].
Қорықтық – яғни, қол сұғылмайтын, тыйым салынатын, өсиетке
қалдырылатын. “Қорықтық” деген заңды термин келесідей түсінікті береді,
біріншіден, шаруашылық пайдалануды толық немесе жартылай тыйым салуды
қамтамасыз ететін құқықтық нормалардың және құралдардың кешені, екіншіден,
қорғау режимінің тұрақты болуы. Яғни “қорықтық” дегеніміз уақытша немесе
тұрақты “шаруашылық айналымынан алынып тасталып қорықтық деп жарияланған”
табиғи комплекстер мен объектілерді қорғаудың тәртібін және жағдайын
анықтайтын құқықтық нормалардың жиынтығы[4].
Мемлекеттік табиғи-қорықтық қорды сақтау, тек жеке табиғи учаскелерде
заңды бекітілген тыйым салулар мен шектеулер арқылы адамның бұл
учаскелердегі шаруашылық әрекеттерін шектеу арқылы жүзеге асырылады.
Осындай учаскелер жоғарыда айтылған заңдарда ерекше қорғалатын табиғи
аумақтар деп көрсетілген.
Бұл түсінікті ерекше сипаттайтын элементтерді қарастырып көрейік.
Біріншіден, жалпы мақсат – табиғатты сақтау, зерттеу, экологиялық тепе -
теңдікті сақтау және т.б. Екіншіден, жалпы мақсаттылыққа қарамастан ерекше
қорғалатын табиғи аумақтардың функциялары мен мақсаттарындағы
айырмашылықтардың болуы. Үшіншіден, пайдаланудан босату немесе оны шектеу.
Кейде шаруашылық іс-әрекеттерге жол беріледі, бірақ қатал орнатылған
жағдайда және тәртіпте. Бұл табиғатқа зиян келтіретін және оған қауіп
төндіретін әртүрлі іс - әрекеттерге жол берілмейтіндігін білдіреді.
Төртіншіден, ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды анықтауда маңызды элемент
ол, олардың құқықтық жағдайы: құқықтық режим және оның ерекшелігі[5].
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың әр түрі үшін құқықтық режим
олардың бағыттары мен мақсаттарына қарағанда әр түрлі. Құқықтық мәртебесіне
байланысты нақты табиғи аумақтарды басқару сипатында да, қорғау режимінде
де айырмашылықтар бар.
Сонымен, ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың элементтерінің әр
түрлілігі, бұл аумақтардың жалпы анықтамаларында белгілі бір қиындықтарды
туғызады. Бұл жерде екі кезең маңызды болып табылады: жалпы мақсаттық
бағытталу және шаруашылық пайдаланудан алып тастау фактісі.
Заңда бұл түсінікке мынадай анықтама берілген: “Ерекше қорғалатын
табиғи аумақтар – мемлекеттік табиғи – қорықтық қорды қалпына келтіруді
және сақтауды қамтамасыз ететін ерекше қорғалудың құқықтық режимі және
шаруашылық іс әрекеттің реттелетін режимі бар жер, су, орман және жердің
ішкі қабатының учаскелері”.
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың “мақсатына, қорғау режиміне және
пайдалану ерекшелігіне” байланысты келесі түрлері бекітілген:
- биосфералықты қоса, мемлекеттік табиғи қорықтар;
- мемлекеттік ұлттық және табиғи парктер;
- мемлекеттік табиғи қорықтық аймақ;
- мемлекеттік табиғи заказниктер;
- мемлекеттік зоологиялық парктер;
- мемлекеттік ботаникалық бақтар және дендрологиялық парктер;
- мемлекеттік табиғи ескерткіштер;
- ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың ормандары;
- ерекше мемлекеттік маңызы бар және ерекше ғылыми құндылығы
бар, су қоймалары;
- халықаралық маңызы бар (сазды балшықты жерлер);
- ерекше экологиялық, ғылыми, мәдени және т.б. құндылығы бар жер
астыңғы қабатының учаскелері.
Сонымен қатар, заңмен ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың басқа да
түрлері көзделуі мүмкін.
Түрге бөлінуден басқа, бұл аумақтар, “мемлекеттік табиғи – қорықтық
қордың объектілерінің құндылығына байланысты” санаттарға: жергілікті және
республикалық маңызы бар аумақтарға бөлінеді.
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар Үкіметтің шешімімен құрылады, егер
бұл аумақтың республикалық маңызы болса, егер ол аумақтың жергілікті маңызы
болса, онда ол тиісінше жергілікті атқару органының шешімімен құрылады. Бұл
органдар осындай шешімді қоршаған ортаны қорғау туралы орталық атқару
органының ұсынуымен қабылдайды. Бірақ оның алдында, қоршаған ортаны қорғау
орталық атқару органы бұл аумақтарға байланысты табиғи – ғылыми және
техника – экономикалық негізделуге қолдау қорытындысын алуға тиіс.
2) Табиғи – ғылыми негізделудің құрамына ерекше қорғалатын табиғи
аумақтардың көлемін, шекарасын және аймағын бекіту, оның аумағында
мемлекеттік табиғи – қорықтық қорлары және олардың жәй – күйін анықтау,
оларды қалпына келтіру шараларын қолдану, бұл аумақтарда қорғау режимдерін
және басқа да қорғау шараларын орнату кіреді.
3) Техника – экономикалық негізделудің құрамына: жер учаскесін алу
(сатып алу) ұсыныстары, жер учаскесін алуға байланысты, жер пайдаланушыға
және жер иесіне келтірілетін зиянды өтеуге кететін шығындарды анықтау,
ерекше табиғи аумақты ұстау, дамыту және ұйымдастыру үшін қажетті шаралар
және шығындар кіреді.
Ерекше қорғалатын табиғи аумақты құру туралы мәселесі, табиғи ортаны
қорғау жөніндегі орталық атқарушы орган немесе оның жергілікті органдарымен
қарастырылады. Мұндай орган ретінде, 28 қазан 2004ж Қазақстан Республикасы
Үкіметінің қаулысына сәйкес, қоршаған ортаны қорғау Министрлігі анықталған.
Бұл аумақтардың орналасу және даму схемаларын, негіздемелерін,
мемлекеттік сараптамадан өткізу және ұйымдастыру, бұл Министрліктің
органдарымен жүзеге асырылады. Бұл мәселелер жөнінде ұсыныстарды қоғамдық
бірлестіктер және азаматтар енгізуге құқылы.
Сонымен қатар, Министрліктің органдары басқа, Үкіметтің құрамына
кірмейтін атқару органдары бұл жұмысқа қатыстыруға құқылы. Бұл органдар
ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды құру жөнінде негіздемелерді әзірлеуді
ұйымдастырады және мемлекеттік сараптамалардың өткізілуін қамтамасыз
етеді”.
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды орнату және дамыту схемаларын
әзірлеу және бекіту тәртібін, табиғи объектілерді ерекше қорғалатындарға
жатқызу тәртібін, Үкімет анықтайды. Ерекше қорғалатын табиғи аумақты құру
туралы және оны ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың тізіміне, дамудың
облыстық және республикалық схемаларына енгізу туралы Үкіметтің шешімі
шықаннан кейін, Үкімет бұл аумақтарды резервке алады. Резервке алу тәртібін
Үкімет өзі белгілейді. “Ерекше қорғалатын табиғи аумаққа жер резервке
алынғаннан кейін бұл аумақта, мемлекеттік табиғи – қорықтық қордың
объектілердің сақталуын қамтамасыз ететін, пайдалану шектеулері көзделеді”.
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар берілген атқару органдар
белгіленген тәртіпке бұл аумақтарға паспорттар дайындап, оларды қоршаған
ортаны қорғау жөніндегі Орталық атқару органында тіркеуі керек.
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтың паспортында көрсетілген
мәселелер:
- ерекше қорғалатын табиғи аумақтың атауы;
- ерекше қорғалатын табиғи аумақтың жалпы көлемі, оның орналасуы
туралы карта – схемасымен бірге, шекаралары көрсетіледі және бұл аумақтың
қорғалатын аймақтары көрсетіледі;
- ерекше қорғалатын табиғи аумақта орналасқан мемлекеттік табиғи –
қорықтық қордың объектілері және олардың сандық көрсеткіші;
- ерекше шығарылған аймақтар және қорғау режимдері, ерекше
қорғалатын табиғи аумақта бұл режимдерді сақтаудың міндеттілігі;
- ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды пайдаланудың түрлері;
- осы ерекше қорғалатын табиғи аумақ иелігінде болатын табиғатты
қорғау мекемесінің және атқару органының атауы және адресі.
Паспортта осы аумақ иелігінде болатын табиғатты қорғау мекемесінде
атқару органында және қоршаған ортаны қорғау жөніндегі орталық атқару
органында сақталады.
Табиғатты қорғау мекеменің мәртебесі ерекше қорғалатын табиғи аумақтар
(қорықтар, ұлттық және табиғи парктер, ботаникалық бақтар және
дендропарктер), “өзінде бұл аумақтың толық немесе қысқартылған ресми атауын
көрсететін, өзінің рәміздерін (жалаулар, вымпелдер, эмблемалар және т.б.)
орнатуға құқылы.
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жұмысын қаржыландыру келесі
көздерден жүзеге асырылады:
- республикалық бюджеттің қаражатынан;
- жергілікті бюджеттің қаражаттарынан;
- қоршаған ортаны қорғау қорлардың қаражаттарынан;
- табиғатты қорғау мекемесінің мәртебесі бар ерекше қорғалатын
табиғи аумақтардың арнайы қаражаттарынан және ерекше қорғалатын табиғи
аумақтардың қорларынан;
- жеке және заңды тұлғалардың ерікті түрде жасаған салымдарынан;
- заңмен шек қойылмаған басқа да қайнар көздерінен.
"Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы" Қазақстан Республикасының
Заңына сәйкес ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды заңды және жеке
тұлғалардың ғылыми, мәдени-ағартушылық, оқу, туристiк, рекреациялық және
шектеулi шаруашылық мақсаттарда пайдалануы ақылы негiзде жүзеге асырылады.
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарда мәдени-ағарту және оқу iс-
шаралары, туристiк, рекреациялық, шектеулi және дәстүрлi шаруашылық
қызметтерi заңнамаға сәйкес оларды күзету мен пайдалану режимдерiнiң
ерекшелiктерi ескерiлiп, арнайы белгiленген учаскелерде жүзеге асырылады.
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды ғылыми, мәдени-ағартушылық, оқу,
туристiк, рекреациялық және шектеулi шаруашылық мақсаттарда пайдаланғаны
үшiн төлемдер осы аумақтардың сапасы мен қол жеткiзiмдiлiгі ескеріле отырып
белгiленедi.
Республикалық маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды
пайдаланғаны үшін төлем ставкаларын Қазақстан Республикасының Үкiметi
белгiлейдi. Олар көрсететін қызметтердiң бағаларын заңнамада белгіленген
тәртіппен олар қарамағына енетін орталық атқарушы органдар белгілейді.
Жергiлiктi маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды
пайдаланғаны үшін төлем ставкаларын жергiлікті атқарушы органдардың ұсынуы
бойынша жергілікті өкiлдi органдар белгілейді. Олар көрсететiн қызметтердiң
бағаларын заңнамада белгiленген тәртіппен олар қарамағына енетiн уәкілетті
органдар белгілейді.
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды пайдаланғаны және олар көрсететiн
қызметтер үшiн төлем төлеу белгiленген ставкалар мен бағаларға сәйкес
аудару жолымен де, қолма-қол есеп айырысу жолымен де жүзеге асырылуы
мүмкiн.
Аудару жолымен төлем төлеу заңнамада белгiленген тәртiпте жүзеге
асырылады.
Қолма-қол есеп айырысу жолымен төлем төлеу бақылау-өткiзу
пункттерiнде, қызметтер көрсету пункттерiнде, не өзге де арнайы
жабдықталған орындарда орнатылған кассалық аппараттар арқылы ақшаны кiрiске
алу арқылы жүзеге асырылады.
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды заңды және жеке тұлғалардың
пайдалануына және оларға қызметтер көрсетуге тек төлем төлегендерi туралы
растайтын құжаттары болған жағдайда ғана рұқсат етiледi.
Мемлекеттiк табиғи қорықтар мен мемлекеттiк ұлттық табиғи парктердi
қоспағанда, ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды пайдаланғаны және олар
көрсететiн қызметтер үшiн төленген қаражат үш банк күнiнен кешiктiрiлмей
белгiленген тәртiпте бюджетке аударылады.
Қорықтар мен ұлттық парктердiң аумақтарын пайдаланғаны және олар
көрсеткен қызметтер үшiн түскен қаражат үш банк күнiнен кешiктiрiлмей,
белгiленген тәртiпте олардың ағымдағы шоттарына аударылады.
Қорықтар мен ұлттық парктердiң аумақтарын пайдаланудан және олар
көрсететiн қызметтерден түскен қаражатты жұмсау, қарамағына олар енетiн
орталық атқарушы органдардың ұсынысы бойынша, әрбiр қорық пен ұлттық парк
үшiн Қазақстан Республикасының Қаржы министрлiгі бекiтетiн сметалардың
шығыс бөлiгi шегiнде жүзеге асырылады.
Қорықтар мен ұлттық парктердiң аумақтарын пайдаланудан және олар
көрсететiн қызметтерден түскен қаражатты осы аумақтарды сақтау мен дамыту
мақсаттарында мынадай iс-шараларға жұмсауға рұқсат етiледi:
табиғи кешендердi сақтау және дамыту;
жануарлар және өсiмдiктер дүниесiн қорғау;
санитарлық кесу мен күтiм кесулерiн қоса алғанда, ормандарда қалпына
келтiру және қорғау iс-шараларын жүргізу;
аумақты тазалау және көркейту;
табиғи-қорықтық қор объектiлерiн қорғаумен, туристiк, рекреациялық
және шектеулi шаруашылық қызметтермен байланысты инфрақұрылымды дамыту;
байланыс құралдарын, көлiк пен жабдықтарды, өртке қарсы, орман қорғау
және орман екпе мақсаттарындағы механизмдер мен материалдарды, қалпына
келтiру жұмыстары үшiн тұқымдар мен көшет материалдарын сатып алу;
табиғат қорғау қызметiне байланысты ғимараттар, құрылыстар және өзге
де объектiлердi салу, қайта жаңарту және жөндеу;
ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласында ғылыми зерттеулер
жүргiзу;
табиғат музейлерi мен көрмелерiн ұйымдастыру және ұстау;
рекреациялық аймақтарды дамыту және көркейту;
жарнама және баспа қызметiн жетiлдiру;
экологиялық насихат;
келеңсiз экологиялық зардаптардың алдын алу және жою.
Қорықтар мен ұлттық парктердiң аумақтарын пайдаланудан және олар
көрсететiн қызметтерден алынатын қаражатты өзге мақсаттарға жұмсауға тыйым
салынады.
Қорықтар мен ұлттық парктердiң аумақтарын пайдаланудан және олар
көрсететiн қызметтерден түскен қаражатты алу мен жұмсау жөнiндегi есеп
берудi жүргізу заңнамада белгiленген тәртiпте жүзеге асырылады.
Қорықтар мен ұлттық парктердiң аумақтарын пайдаланғаны және олардың
көрсететiн қызметтерi үшiн төлем алуға, алынған табыстардың толық әрi дұрыс
есептелуiне, сондай-ақ қаражаттың мақсатты пайдаланылуына және бухгалтерлiк
есептiң жүргiзiлуiне бақылауды Қазақстан Республикасының Қаржы министрлiгі
белгілеген тәртiппен, олар қарауына енетiн орталық атқарушы органдармен
бiрлесiп жүзеге асырады.[6]
Жердi ерекше қорғалатын табиғи аумақтарға жатқызу, сондай-ақ басқа
санаттардың құрамындағы жердi олардың нысаналы мақсатының өзгеруiне
байланысты жердi ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың санатына ауыстыруды
Қазақстан Республикасының Үкiметi және облыстық атқарушы органдар
(республикалық маңызы бар қала, астана) Қазақстан Республикасының Жер
кодексiнде белгiленген жер учаскелерiн алып қою және беру жөнiндегi өзiнiң
құзыретi шегiнде жүргiзедi.
Жердi ерекше қорғалатын табиғи аумақтарға жатқызу мүдделi орталық
атқарушы органдардың ұсынымы бойынша мемлекеттiк экологиялық сараптаманың
және ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы уәкiлеттi органның
табиғи-ғылыми және техникалық-экономикалық негiздемелерiне оң қорытынды
болған кезде жүргiзiледi.
Облыстық атқарушы органның (республикалық маңызы бар қала, астана)
тапсырмасы бойынша және ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы
аумақтық уәкiлеттi органның (республикалық маңызы бар қала, астана)
ұсыныстары негiзiнде тиiстi облыстық (республикалық маңызы бар қала,
астана) жер қатынастары жөнiндегi уәкiлеттi орган сұралған жердi
жергiлiктi маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтарға жатқызу жөнiндегi
жерге орналастыру жобасын әзiрлеудi ұйымдастырады және қамтамасыз етедi.
Жердi жергiлiктi маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтарға
жатқызу жөнiндегi жерге орналастыру жобасы қоршаған ортаны қорғау жөнiндегi
аумақтық органмен, облыстық органдармен келiсiледi және оны облыстық жер
қатынастары жөнiндегi орган бекiтедi.
Жердi жергiлiктi маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтарға
жатқызу туралы бекiтiлген жерге орналастыру жобасының негiзiнде тиiстi
облыстық облыстық жер қатынастары жөнiндегi орган облыстық атқарушы
органның осы мәселе бойынша шешiмiнiң жобасын дайындайды.
Жердi жергiлiктi маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтарға
жатқызу облыстық атқарушы органның (республикалық маңызы бар қала, астана)
шешiмi бойынша жүргiзiледi.
Жердi республикалық маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи
аумақтарға жатқызу үшiн ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы
уәкiлеттi органның ұсынымы негiзiнде облыстың (республикалық маңызы бар
қаланың, астананың) жер қатынастары жөнiндегi уәкiлеттi органы тиiстi жерге
орналастыру жобасын әзiрлеудi ұйымдастырады.
Жердi республикалық маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтарға
жатқызу жөнiндегi жерге орналастыру жобасы қоршаған ортаны қорғау
саласындағы уәкiлеттi органмен, орталық атқарушы органмен келiсiледi және
оны облыстың (республикалық маңызы бар қаланың, астананың) жер қатынастары
жөнiндегi уәкiлеттi органы бекiтедi.
Жердi республикалық маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтарға
жатқызу туралы бекiтiлген жерге орналастыру жобасы және облыстық атқарушы
органның осы мәселе бойынша шешiмi негiзiнде ерекше қорғалатын табиғи
аумақтар саласындағы уәкiлеттi орган облыстың (республикалық маңызы бар
қаланың, астананың) жер қатынастары жөнiндегi уәкiлеттi органымен бiрлесiп
Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң осы мәселе бойынша шешiмiнiң жобасын
дайындайды.
Жердi республикалық маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың
санатына жатқызу Қазақстан Республикасы Yкiметiнiң шешiмi бойынша
жүргiзiледi.
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарға жатқызуға арналған жер құрамына
енгiзiлген жердi жер учаскелерiнiң меншiк иелерiнен және жер
пайдаланушылардан алып қою (сатып алу) жер заңнамасында белгiленген
тәртiппен жүргiзiледi.[7]
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы қолданыстағы заңнамаға
сәйкес республикалық маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтар Қазақстан
Республикасы Үкіметінің шешімімен құралады. Ерекше қорғалатын табиғи
аумақтар құру жөніндегі материалдарды ерекше қорғалатын табиғи аумақтар
саласындағы уәкілетті орган әзірлеп, Қазақстан Республикасы Үкіметінің
қарауына енгізеді.
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар құру процесі жаратылыстану-ғылыми,
техникалық экономикалық негіздеме жобаларын және ерекше қорғалатын табиғи
аумақтар құрудың жерге орналастыру жобасын әзірлеуді және бекітуді
көздейтін үш кезеңді қамтиды. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар
жүйесін дамыту жөніндегі проблемаларды шешуде негізгі бағыттар:
қазіргі бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды кеңейту; жаңа ерекше
қорғалатын табиғи аумақтар құру болып табылады. Ерекше қорғалатын
табиғи аумақ ұйымдастыру үшін құжаттық негіз ерекше қорғалатын табиғи аумақ
құрудың жаратылыстану-ғылыми және техникалық-экономикалық негіздемесі болып
табылады. Жаратылыстану-ғылыми негіздемелердің жобаларымен
табиғи кешендері көршілес аумақтармен біртұтас аймақты құрайтын осы
аумақтарда қорық режимін белгілеу мақсатында 2010 жылға дейінгі кезеңде
қазір бар екі мемлекеттік табиғи қорықты - Алматы және Шығыс Қазақстан
облыстарындағы Алакөл мемлекеттік табиғи қорық, Ақмола және Қарағанды
облыстарындағы Қорғалжын мемлекеттік табиғи қорық алқаптарын кеңейту
қажеттілігі айқындалған.
Қарағанды облысындағы Қарқаралы мемлекеттік ұлттық табиғи паркінің
және Ақмола облысындағы "Бурабай" мемлекеттік ұлттық табиғи паркінің
алқаптарын кеңейту жөнінде, Ақмола және Солтүстік Қазақстан облыстарындағы
"Көкшетау" мемлекеттік ұлттық табиғи паркінің алқабын түзету жөнінде ұсыныс
енгізілетін болады.
Жергілікті маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтар жүйесін
дамыту және күтіп-ұстау республиканың табиғи-қорық қорын сақтауда елеулі
рөл атқарады.
Жергілікті маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақ жүйесін дамыту
республика өңірлерінің табиғатын қорғаудың көкейкесті міндеттердің бірі
болып табылады және ол облыстық (республикалық маңызы бар қала, астана)
атқарушы органдар бекіткен Жергілікті маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи
аумақ жүйесін дамытудың орта мерзімді және ұзақ мерзімді өңірлік
бағдарламалары негізінде орындалуда. Жергілікті маңызы бар ерекше
қорғалатын табиғи аумақ инфрақұрылымын құру және күтіп-ұстау табиғи-қорық
қорының объектілерін күзету, қорғау және қалпына келтіру жөніндегі іс-
шараларды орындауды талап етеді және аумақты функционалдық аймақтауды,
қорғауды және белгіленген функционалдық аймақтар шегінде табиғи кешендерді
реттелмелі туристік, рекреациялық және шектеулі шаруашылық мақсаттарда
пайдалану шарттарын қамтиды. Осыған байланысты Бағдарламада шегінде
жергілікті маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды күтіп-ұстау,
олардың шекараларын белгілеу және бекіту жөніндегі іс-шаралар көзделген.
Бағдарламада Ақмола және Қарағанды облыстарында "Бұйратау"
мемлекеттік ұлттық табиғи паркі мен Алматы облысында Жоңғар Алатауы
(Жетісу) мемлекеттік ұлттық табиғи паркі, Жамбыл облысында "Мерке"
мемлекеттік ұлттық табиғи паркі және "Жайсан" мемлекеттік табиғи қаумалын
(кешенді), сондай-ақ жаңа бір мемлекеттік табиғи қорық - Шығыс Қазақстан
облысында Тарбағатай мемлекеттік табиғи қорық құру жөнінде ұсыныстар енгізу
көзделген - бұл табиғат өзінің алғашқы қалпын сақтап қалған, биологиялық
сан алуандық деңгейі жоғары аумақ және Еуразия құрлығының фауна үшін басым
маңызы бар аумақтарына жатады.
Экожүйелерді қорғау жолдарының бірі табиғи кешендерді сақтауды
экологиялық ағарту, халықтың демалысы және реттелмелі шаруашылық қызмет
мүдделерімен ұштастырып, экологиялық тепе-теңдікті қорықтармен
салыстырғанда едәуір үлкен аумақтарда сақтай алатын ерекше қорғалатын
табиғи аумақ құру болып табылады. Бұл аумақтарда табиғат пайдалану
экожүйелердің антропогендік қысымның кейбір түрлерін шектейтін нысаналы іс-
шараларды жүргізу арқылы қалпына келу қабілетіне негізделеді. Мұндай ерекше
қорғалатын табиғи аумақтарға мемлекеттік ұлттық табиғи паркі жатады.
Осы уақытқа дейін қорғалатын аумақтар министрліктер мен ведомстволар,
облыстар әкімдіктері, ғылыми, үкіметтік емес ұйымдар мен басқа да жеке және
заңды тұлғалардың ұсыныстары негізінде жаратылыстану-ғылыми және техникалық-
экономикалық негіздемелер материалдарының әзірленуіне қарай құрылып келеді.
Мемлекеттік табиғи резерват - бұл осы аумақта ландшафтық және
биологиялық сан алуандылықты сақтауға және қалпына келтіруге, табиғи
ресурстардың орнықты дамуын және теңгерілген дәрежеде пайдаланылуын
қамтамасыз етуге арналған күзет режимі әртүрлі ерекше қорғалатын табиғи
аумақ.
Қазақстандағы сүтқоректілер класының биологиялық сан алуандылығын
сақтау үшін әрқайсысына сонда мекендейтін сүтқоректілердің өзіндік жиынтығы
тән әртүрлі шөл түрлерінде (құмды, сазды, қиыршық тасты, сортаң топырақты)
сенімді қорғалатын резерваттар құру қажет.
Далалық, сулы-батпақты және су маңындағы экожүйелерді сақтау
мақсатында 2010 жылға дейін Атырау облысында "Ақжайық" мемлекеттік табиғи
резерватын құру, Қостанай облысында "Алтын дала" мемлекеттік табиғи
резерватын құрудың жаратылыстану-ғылыми және техникалық экономикалық
негіздеме әзірлеу ұсынылып отыр.
Сулы-батпақты алқаптардың биологиялық сан алуандығын сақтау жөніндегі
халықаралық келісімдерді орындау және Біріккен Ұлттар Ұйымының Қоршаған
орта жөніндегі бағдарламасы мен Жаћандық экологиялық қордың Ақтырнаны және
басқа да сулы-батпақты алқаптарды мекендейтін құстарды сақтау үшін қоныс
аудару маршруттары мен сулы-батпақты алқаптарды дамыту жобасын іске асыру
шеңберінде Алтын дала мемлекеттік табиғи резерват құру көзделуде. Осы
мақсаттарда ландшафтық және биологиялық сан алуандылықты қорғау, сақтау
және қалпына келтіру режимдері қарастырылатын жаратылыстану-ғылыми және
техникалық экономикалық негіздеме әзірлеу үшін халықаралық гранттың
қаражаттар тартылатын болады.
Мемлекеттік табиғи қаумал - мемлекеттік табиғи-қорық қорының бір
немесе бірнеше объектілерін сақтауға және молықтыруға арналған шаруашылық
қызметтің тапсырыстық режимі немесе реттелмелі режимі белгіленген ерекше
қорғалатын табиғи аумақ. Қаумалдар зоологиялық, ботаникалық, гидрологиялық,
геологиялық, геоморфологиялық, гидрогеологиялық, топырақты, ландшафты және
кешенді қаумалдар болуы мүмкін. Бағдарламада биологиялық сан алуандықты
сақтау және оны орнықты дамыту мақсатында Алматы облысында "Жетісу
бақатісі" мемлекеттік зоологиялық қаумалын және "Қызыл жиде" табиғи паркін
құру көзделген.
Мүдделі мемлекеттік және өзге ұйымдардан келіп түскен ұсыныстардың
негізінде облыстық әкімдіктерге бірінші кезектегі объектілер ретінде:
Көксай (Жамбыл облысы), Бектауата (Қарағанды облысы), Шідерті-Өлеңті
(Павлодар облысы) мемлекеттік табиғи парктерін құруды, сондай-ақ табиғат
ескерткіштерін, дендропарктер ұйымдастыру, жергілікті деңгейдегі
экологиялық желінің басқа да элементтерін қалыптастыру есебінен өңірлік
ерекше қорғалатын табиғи аумақ желісін кеңейтуді ұсынуға болады.
Қазіргі уақытта Қазақстанда республикалық маңызы бар мемлекеттік
табиғи-қорық қорының 10 мемлекеттік табиғи қорығы, 10 мемлекеттік ұлттық
табиғи паркі, 3 мемлекеттік табиғи резерваты, 50 мемлекеттік табиғи
қаумалы, 127 геологиялық, 58 геоморфологиялық және 19 гидрогеологиялық
объектісі, 5 ұлттық қорық аймағы, 26 табиғат ескерткіші, республикалық
маңызы бар 5 мемлекеттік ботаникалық бақ, жергілікті маңызы бар 2
мемлекеттік табиғи парк жұмыс істейді.
Республикалық маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтар жалпы
көлемі 22038,7 мың гектарды - мемлекет аумағының 8,1%, оның ішінде заңды
тұлға мәртебесі барлар 4689,1 мың гектарды - мемлекет аумағының 1,7%
құрайды.
Осы көрсеткіштің жалпы жұрт таныған дүниежүзілік стандарттары - 10-
12% болып табылады.
Қазақстан Республикасының табиғи-қорық қорының қазіргі жай-күйіне
жасалған талдау сүтқоректілердің 178 түрінің 140-ы (78,6%), оның ішінде
Қазақстанның Қызыл кітабына (1991 жылы шығарылған) енгізілген 22 түрі
немесе осы кітаптағы сүтқоректілер жалпы тізімінің 61,1%, құстардың 346
түрі (87,4%), бауырымен жорғалаушылардың 31 түрі (63,2%), балықтардың 23
түрі (22,1%) қорғалатынын, алайда олардың Қазақстанның бірегей флоралық
және фауналық сан алуандығын сақтауды және табиғи экожүйелердің бүкіл
кешенінің орнықты жай-күйіне жан-жақты қолдау көрсетуді қамтамасыз ете
алмай отырғанын көрсетеді.
Алтай, қазақстан, қаратау және қызылқұм арқарлары мекендейтін
жерлерде сенімді қорғалатын аумақтар қажет. Шөл сүтқоректілері -
қарақұйрық, құлан, сабаншы, қарақал, шұбар күзен үшін қорғалатын
аумақтардың жеткіліксіз екені айқын. Қорықтық аумақтарда сүтқоректілердің
37 түрі (21,1%), оның ішінде Қазақстан Республикасының Қызыл кітабына енген
12 түрі мүлдем кездеспейді. Бұлар Жайық өзені аңғарында мекендейтін жұпар
тышқан, орман сусары, еуропалық қаракүзен, Еділ-Жайық құмдарында
мекендейтін алып көртышқан және тағы басқалар.
Соңғы үш жылда мемлекеттік маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи
аумақтар көлемі жұмыс істеп тұрған ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды
кеңейту және жаңа ерекше қорғалатын табиғи аумақтар құру есебінен 1495697
гектарға, оның ішінде жылдар бойынша: 2004 жылы 231137га, 2005 жылы
339966га, 2006 жылы 924594га ұлғайтылды.
Флора мен фаунаның сирек кездесетін және жойылып бара жатқан
объектілерін қорғау ерекше қорғалатын табиғи аумақ жұмыс істеуінің маңызды
элементі болып табылады. Қазір Қазақстанда омыртқалы жануарлардың 126
түріне, омыртқасыздардың 96 түріне және 207 өсімдік түріне ресми жойылып
кету қаупі төніп тұр.
Табиғи-қорық қоры объектілерінің қазіргі орналасуын есепке алу және
талдау республика флорасы мен фаунасының гендік қорының қоймасы бола алатын
жаңа қорғалатын учаскелер ұйымдастыруға жарамды қосымша аумақтарды
анықтауға мүмкіндік берді. Табиғи-қорық қорының объектілерін пайдалану
жөніндегі ұсыныстармен бірге олардың тізбесі қоршаған ортаны қорғау, орман
және аңшылық шаруашылығы, балық шаруашылығы саласындағы мемлекеттік
органдар мен олардың аумақтық бөлімшелерінің, облыстар әкімдіктерінің,
үкіметтік емес ұйымдардың ұсыныстары бойынша жасалды. Сонымен бірге
"Мемлекеттік табиғи-қорық қорының проблемалары және перспективалық дамуына"
арналған парламенттік тыңдаулардың ұсыныстары ескерілді. Республиканың
табиғи-ресурс әлеуетінің қазіргі жай-күйіне кешенді баға беріліп, соның
негізінде кейіннен оларға ерекше қорғалатын табиғи аумақтар мәртебесін бере
отырып, міндетті түрде резервке алуды қажет ететін аумақтар мен учаскелер
анықталды.[8]
Республикалық және жергiлiктi маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи
аумақтарды құруға және кеңейтуге арналған жер учаскелерiн резервте қалдыру
ерекше қорғалатын табиғи аумақтар жүйесiн және экологиялық желiлердi дамыту
бағдарламаларына және ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды құру және кеңейту
бойынша бекiтiлген табиғи-ғылыми негiздемелерге сәйкес жүзеге
асырылады. Жер учаскелерiн резервте қалдыру туралы шешiмдердi облыстық
(республикалық маңызы бар қаланың, астананың) жергiлiктi атқарушы органдар
қабылдайды.
Құзыретiне жергiлiктi маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың
мәселелерi кiретiн ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы уәкiлеттi
органның аумақтық бөлiмшелерi, облыстық (республикалық маңызы бар қаланың,
астананың) жергiлiктi атқарушы органдар ерекше қорғалатын табиғи аумақтар
жүйесiн және экологиялық желiлердi дамыту бағдарламаларына және
республикалық не жергiлiктi маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды
құруға немесе кеңейтуге арналып бекiтiлген табиғи-ғылыми негiздемелерге
сәйкес облыстың (республикалық маңызы бар қаланың, астананың) жергiлiктi
атқарушы органына жерлердi ерекше қорғалатын табиғи аумақтар үшiн резервте
қалдыру туралы ұсыныстар (өтiнiштер) дайындайды.
Облыстың (республикалық маңызы бар қаланың, астананың) жергiлiктi
атқарушы органы көрсетiлген ұсыныстарды (өтiнiштердi) қарау және қажеттi
материалдарды дайындау үшiн құрамында облыстық (республикалық маңызы бар
қаланың, астананың) жергiлiктi атқарушы органның, ерекше қорғалатын табиғи
аумақтар және қоршаған ортаны қорғау саласындағы аумақтық органдардың,
облыстық (республикалық маңызы бар қаланың, астананың) жер қатынастары
жөнiндегi органның, жер учаскелерiнiң мүдделi меншiк иелерiнiң және жер
пайдаланушылардың немесе олардың өкiлдерiнiң қатысуымен республикалық және
жергiлiктi маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды құруға және
кеңейтуге арналған жер учаскелерiн табиғи түрде зерттейтiн басқа да мүдделi
органдардың өкiлдерi бар комиссия құрады.
Республикалық және жергiлiктi маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи
аумақтарды құруға және кеңейтуге арналған жер учаскелерiн зерттеудiң
нәтижелерi жер учаскелерiнiң жоспарын (схемасын) қоса бере отырып, комиссия
мүшелерi және жер учаскелерiнiң меншiк иелерi және жердi пайдаланушылар
немесе олардың өкiлдерi қол қоятын актiмен ресiмделедi.
Актiде республикалық және жергiлiктi маңызы бар ерекше қорғалатын
табиғи аумақтарды құру және кеңейту үшiн резервте қалдырылатын жер
учаскелерiнiң орналасқан жерi, олардың алаңы, сапалық жағдайы, қорғау мен
пайдаланудың ұсынылатын режимдерi, онда ғимараттар мен құрылыстардың бар-
жоғы және олардың бағалау құны, жер учаскелерiнiң меншiк иелерi мен жердi
пайдаланушыларға оларды шаруашылықта пайдалану режимiн шектеуге байланысты
залалдарды өтеуге арналған мемлекеттiк бюджеттiң ықтимал шығыстарын алдын
ала бағалау туралы мәлiметтер көрiнiс табады.
Комиссияның актiсi негiзiнде облыстық (республикалық маңызы бар
қаланың, астананың) жергiлiктi атқарушы органның республикалық және
жергiлiктi маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды құру және кеңейту
үшiн жер учаскелерiн резервте қалдыру туралы шешiмi қабылданады, онымен
резервте қалдырылатын жер учаскелерiнiң шекаралары анықталады, олардың
орналасу схемасы мен экспликациясы берiледi, мемлекеттiк табиғи-қорық қоры
объектiлерiн сақтауды қамтамасыз ететiн оларды пайдалану құқығына шектеулер
(ауыртпалықтар) белгiленедi.
Республикалық және жергiлiктi маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи
аумақтарды құру және кеңейту үшiн жерлердi резервте қалдыру жөнiндегi жерге
орналастыру жұмыстары құру немесе кеңейту жоспарланып отырған ерекше
қорғалатын табиғи аумақтардың санатына қарай республикалық және жергiлiктi
бюджеттердiң қаражаты есебiнен жүргiзiледi.
Жергiлiктi жерлерде республикалық немесе жергiлiктi маңызы бар ерекше
қорғалатын табиғи аумақтарды құру және кеңейту үшiн резервте қалдырылған
жер учаскелерiнiң шекараларын белгiлеу жөнiндегi жұмыстарды ұйымдастыруды
мүдделi мемлекеттiк органдардың қатысуымен жер қатынастары жөнiндегi
облыстық органдар Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген
тәртiппен жүзеге асырады.[9]
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жерін босалқы жерге мемлекеттік
бағдарламаларда көзделген туризм объектілерін ықтимал орналастырудың басқа
нұсқалары болмаған жағдайда оларды салу және олардың жұмыс істеуі үшін ғана
және шектелген шаруашылық қызмет режимі белгіленген учаскелерді ғана
ауыстыруға жол беріледі.
Туризм объектілері - туристерді, көлікті, қоғамдық тамақтандыру
объектілерін, ойын-сауық объектілері мен құралдарын, танымдық, сауықтыру,
спорттық және басқа да мақсаттардағы объектілерді орналастыру үшін қажет
ғимараттар мен құрылыстардың жиынтығы.
Салынуы мен жұмыс істеуі ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жерін
босалқы жерге ауыстыруды қажет ететін туризм объектілерін өзіне енгізуді
көздейтін мемлекеттік бағдарламаның жобасын әзірлеу сатысында жоба оларды
ықтимал орналастырудың басқа нұсқалары (орындары) және шектеулі шаруашылық
қызмет режимі белгіленген учаскелердің болмауы бөлігінде ерекше қорғалатын
табиғи аумақтар саласындағы уәкілетті органмен келісіледі.
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы уәкілетті орган
туризм объектілерін ықтимал орналастырудың басқа нұсқалары (орындары)
болмауы мәселесін қарау үшін комиссия құрады.
Комиссия құрамына туристік қызмет, қоршаған ортаны қорғау саласындағы
уәкілетті органдардың, орман және аңшылық шаруашылығы аумақтық
инспекциясының қарауында ерекше қорғалатын табиғи аумақ бар мемлекеттік
органдардың және өзге де мүдделі органдардың өкілдері кіреді, ол сұралып
отырған жер учаскесін нақтылы тексереді.
Сұралып отырған жер учаскесінде туризм объектілерін салу және
олардың жұмыс істеуі жөніндегі іс-шараларды мемлекеттік бағдарламаға
енгізуге ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы уәкілетті орган
бекіткен ерекше қорғалатын табиғи аумақтың функционалдық аймақтануын және
оның инфрақұрылымын дамытудың бас жоспарын ескере отырып шығарылған
комиссияның оң қорытындысы негіз болып табылады.
Қазақстан Республикасының Үкіметі бекітілген мемлекеттік бағдарламаны
іске асыру мақсатында оны іске асыру жөніндегі іс-шаралар жоспарын
бекітеді, онда сұралып отырған жер учаскесін босалқы жерге ауыстырудың
техникалық-экономикалық негіздемесін әзірлеу жөніндегі іс-шара көзделеді.
Техникалық-экономикалық негіздеме:
босалқы жерге ауыстырылатын сұралып отырған жер учаскесін бөліп
берудің жерге орналастыру жобасын;
сұралып отырған жер учаскесін босалқы жерге ауыстыру бойынша
залалдарды жабуға байланысты шығындардың есептемесін;
сұралып отырған жер учаскесіндегі және оған іргелес аумақтардағы
мемлекеттік табиғи-қорық қоры объектілерін барынша сақтау және қорғау
жөніндегі іс-шараларды орындауға жұмсалатын шығындардың есептемесін;
рекреациялық жүктемелер нормаларын айқындай отырып, табиғи кешендерді
реттелмелі туристік мақсатта пайдалану шарттарын;
туризм инфрақұрылымын салу мен құруға арналған болжамды шығындардың
есептемесін;
экологиялық туризмді дамытуды және мемлекеттік табиғи-қорық қоры
объектілерін барынша сақтауды ескере отырып, туризм объектілерін салуға
сұралып отырған жер учаскесін, оның инфрақұрылымын: көлікке арналған
тұрақтарды, кемпингтерді, қонақ үйлерді, мотельдерді, туристік базаларды,
қоғамдық тамақтандыру, сауда және басқа да мәдени-тұрмыстық мақсаттағы
объектілерді, құбыржолдарды, электр беру және байланыс желілерін, жолдарды
орналастыру орындарын жоспарлау жобасын (құрылыс салудың бас
жоспарын); қоршаған ортаға әсерін алдын ала бағалауды;
сұралып отырған жер учаскесін босалқы жерге ауыстырудың экономикалық
мақсатқа сәйкестігі туралы тұжырымдарды қамтиды.
Мемлекеттік экологиялық сараптаманың оң қорытындысын алған қоршаған
ортаға әсер алдын ала бағаланып, ерекше қорғалатын табиғи аумақтар
саласындағы уәкілетті орган бекіткен техникалық-экономикалық негіздеме
Қазақстан Республикасы Үкіметінің ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың
жерін босалқы жерге ауыстыру туралы шешімінің жобасын әзірлеу үшін негіз
болып табылады.
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы уәкілетті орган сұралып
отырған жер учаскесін ерекше қорғалатын табиғи аумақтар жерінен босалқы
жерге ауыстыру туралы Қазақстан Республикасының Үкіметі қаулысының тиісті
жобасын әзірлейді.[10]
Мемлекеттiк кадастр Қазақстан Республикасындағы ерекше қорғалатын
табиғи аумақтардың құқықтық мәртебесi, олардың орналасқан жерi, көлемi мен
шекарасы, географиялық координаталары, мемлекеттiк табиғи-қорық қоры
объектiлерiнiң сандық және сапалық сипаттамалары, экологиялық, ғылыми,
тарихи-мәдени, рекреациялық құндылығы, күзет режимiнiң түрлері, мақсатты
пайдаланылуы мен рұқсат етiлген қызмет түрлерi туралы мәлiметтер жүйесiн
қамтиды.
Мемлекеттiк кадастрды ерекше қорғалатын табиғи аумақ жүйесiн дамыту
бағдарламаларын әзiрлеу үшiн пайдалану, экологиялық желiнi қалыптастыру
және жердi ұтымды пайдалануды жоспарлау әрi биологиялық сан алуандылықты,
бiрегей табиғи ландшафттарды сақтауды ескере отырып, өңiрлердiң өндiрiстiк
күштерiн орналастыру мақсатында уәкiлеттi органның аумақтық органдары мен
облыстық (республикалық маңызы бар қала, астана) атқарушы органдар ұсынатын
мәлiметтер негiзiнде тұрақты түрде ерекше қорғалатын табиғи аумақтар
саласындағы уәкiлеттi орган жүргiзедi.
Мемлекеттiк кадастр республикалық кадастрлық кiтап пен ерекше
қорғалатын табиғи аумақтың кадастр iстерiн қамтиды.
Кадастр iсi әрбiр ерекше қорғалатын табиғи аумақтарға жеке
ресiмделедi және мыналарды қамтиды:
1) Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң немесе облыстық (республикалық
маңызы бар қала, астана) атқарушы органдардың ерекше қорғалатын табиғи
аумақтар құру туралы шешiмi;
2) "Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы" Қазақстан Республикасы
Заңының 25-бабына сәйкес ресiмделген ерекше қорғалатын табиғи аумақтар
паспорты;
3) Ерекше қорғалатын табиғи аумақты құрудың немесе кеңейтудiң табиғи-
ғылыми және техника-экономикалық негiздемесiн;
4) Ерекше қорғалатын табиғи аумақты құрудың немесе кеңейтудiң табиғи-
ғылыми және техника-экономикалық негiздемесiне мемлекеттiк экологиялық
сараптаманың оң қорытындысын;
5) уәкiлеттi органның сұрауы бойынша ұсынылатын ерекше қорғалатын
табиғи аумақтың табиғи ресурстардың (жер, су, орман, жануарлар дүниесi, кен
орындары мен пайдалы қазбалардың көрiнiмдерi) мемлекеттiк кадастрында
көрсетiлуi туралы уәкiлеттi мемлекеттiк органдардың мәлiметтерiн;
6) осы ерекше қорғалатын табиғи аумақтарда анықталған мемлекеттiк
табиғи-қорық қоры объектiлерiнiң тiзбесiн.
Республикалық кадастрлық кiтапта оларды қорғау режимiнiң түрiн,
Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң немесе облыстық (республикалық маңызы бар
қала, астана) атқарушы органдардың ерекше қорғалатын табиғи аумақтар құру
туралы шешiмiн көрсете отырып, Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес
құрылған барлық ерекше қорғалатын табиғи аумақтар әрбiр облыс бойынша жеке
көрсетiледi. Республикалық кадастрлық кiтапқа енгiзiлетiн әрбiр ерекше
қорғалатын табиғи аумақтарға кадастрлық нөмiр берiледi. Тиiстi ерекше
қорғалатын табиғи аумақтарға ресiмделетiн кадастрлық iс осы нөмiрмен
сәйкестендiрiледi.
Мемлекеттiк кадастр ақпаратты жинаудың, өңдеудiң және сақтаудың
электронды жүйелерiн пайдалана отырып, қағаз және электронды жеткiзгiштерде
жүргiзiледi.
Кадастрлық iстердi ресiмдеудi қоса алғанда, мәлiметтердi өңдеу,
мемлекеттiк кадастрға енгiзу уәкiлеттi орган айқындайтын тәртiппен
жүргiзiледi.
Уәкiлеттi органның аумақтық органдары мен облыстық (республикалық
маңызы бар қала, астана) атқарушы органдар уәкiлеттi органға жыл сайын 10
қаңтарға дейiнгi мерзiмде тиiстi әкiмшiлiк-аумақтық бiрлiктерде құрылған
ерекше қорғалатын табиғи аумақтарға қатысты құжаттар мен мәлiметтердi
электронды және қағаз жеткiзгiштерде ұсынады.
Кадастрлық iс ресiмделетiн құжаттарға немесе мәлiметтерге өзгерiстер
енгiзiлген жағдайда, мұндай өзгерiстер туралы уәкiлеттi органның аумақтық
органдары мен облыстық (республикалық маңызы бар қала, астана) атқарушы
органдар электронды және қағаз жеткiзгiштерде тиiстi құжаттар мен
мәлiметтердi қоса бере отырып, уәкiлеттi органды жедел хабардар етедi.[11]
Интернет желісінің мәліметтеріне сүйенсек ерекше қорғалатын табиғи
аумақтар кадастрының жүйесі қорықты аумақтардың барлық түрлері бойынша
табиғатты қорғау, ғылым, шаруашылық және әкімшілік қызметтері жөніндегі
ақпараттардан тұрады:
1. Мемлекетті табиғи қорық (2004 жылы – 9 объектіден);
2. Мемлекеттік ұлттық табиғи парк (2004 жылы – 8 объектіден);
3. Мемлекеттік табиғи парк (2004 жылы – 2 объектіден);
4. Мемлекеттік ботаника бағы (2004 жылы – 2 объектіден);
5. Мемлекеттік табиғи резерват (2004 жылы – 6 объектіден);
6. Мемлекеттік табиғи тапсырыс беруші (2004 жылы – 58 объектіден);
7. Мемлекеттік табиғат ескерткіші (2004 жылы – 53 объектіден);
8. Мемлекеттік қорықты зона (2004 жылы – 8 объектіден);[12]
2. ЕРЕКШЕ ҚОРҒАЛАТЫН ТАБИҒИ АУМАҚТАРДЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ ЖАҒДАЙ
Заңда мұндай аумақтар ерекше қорғаудың құқықтық режимімен және
шаруашылық іс әрекеттерінің реттелетін режимімен қорғалуға тиіс екендігі
көрсетілді. Мұндай режимдер нені білдіреді және қандай болады? Бұл сұраққа
жауап “Ерекше қорғалатын табиғи ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz