Кәсіпорынның негізгі қорларын пайдалануды бағалау әдістері

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 57 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі

Абай атындағы Қазақ Ұлттық Педагогикалық Университеті

Абдраимова А. М.

Кәсіпорынның негізгі қорларын пайдалануды талдау мен жақсарту

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

050506- мамандығы - «Экономика»

Алматы, 2010

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігіАбай атындағы Қазақ Ұлттық Педагогикалық Университеті«Қорғауға жіберілді»«Экономика және бизнес»кафедрасының меңгерушісі э. ғ. д.,профессор Ә. Н. Дәуренбекова«___»ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТақырыбы: Кәсіпорынның негізгі қорларын пайдалануды талдау мен жақсарту050506- мамандығы бойынша - «Экономика»Орындаған Абдраимова А. М.Ғылыми жетекшісіэ. ғ. д., профессор Дәуренбекова Ә. Н.Алматы, 2010:

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі

Абай атындағы Қазақ Ұлттық Педагогикалық Университеті

«Қорғауға жіберілді»

«Экономика және бизнес»

кафедрасының меңгерушісі э. ғ. д.,

профессор Ә. Н. Дәуренбекова

«___»

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: Кәсіпорынның негізгі қорларын пайдалануды талдау мен жақсарту

050506- мамандығы бойынша - «Экономика»

Орындаған Абдраимова А. М.

Ғылыми жетекшісі

э. ғ. д., профессор Дәуренбекова Ә. Н.

Алматы, 2010

Мазмұны

Кіріспе . . . 3

Негізгі қорларды тиімді пайдаланудың теориялық аспектілері . . . 6Негізгі қорларды пайдалануды жақсартудың экономикалық мәні мен мазмұны . . . 6Кәсіпорынның негізгі қорларын пайдалануды бағалау әдістері . . . 11Негізгі қорлардың тозуы және амортизациясы . . . 14
Кәсіпорынның негізгі қорларын пайдалану жолдарына экономикалық баға беру . . . 23«Связьмонтаж холдинг»ЖШС-ң өндірістік шаруашылық қызметін талдау . . . 23«Связьмонтаж холдинг»ЖШС-ң негізгі қорларын жаңарту мен пайдалануына экономикалық баға беру . . . 27Кәсіпорынның негізгі қорларын пайдалану көрсеткіштерін талдау . . . 33
« Связьмонтаж холдинг» ЖШС-нің негізгі қорларын пайдалану тиімділігін жақсартудың резервтері . . . 37Негізгі қорларды модернизациялау мен оларды тиімді пайдалану тетіктері . . . 37Кәсіпорынның негізгі қорларын тиімді пайдалану жолдарын жақсарту . . . 41« Связьмонтаж холдинг» ЖШС-нің негізгі қорлардын пайдалану тиімділігін арттыру жолдары . . . 45

Қорытынды . . . 54

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі . . . 56

Кіріспе

Қазіргі таңда біздің мемлекеттің өз алдына қойып отырған мақсаттары мен міндеттері бар. Олар келесідей көріністе: бәсекеге қабілетті экономиканы құру; аймақтық көшбасшы тұғырын қалыптастыру; отандық өндірістердің қосылған құны жоғары өнімдерді шығаруын қамтамасыз ету; ішкі нарықтағы отандық өнімдердің үлесін арттыру және т. б.

Бірақ осы мақсаттарға жетуге көптеген бөгеттер бар. Солардың ішіндегі ең негізгі проблемалары ол: экономиканың бір жақты дамуы; жемқорлық; экономика салаларын дамытуға инвесторлардың құлықсыз болуы; әлемдік ірі державалардың астырын саясаты және т. б.

Біз экономикамыздың бір жақты дамуынан бас тарта алатын болсақ, ол біз үшін өте тиімді нәтижелерді әкелетін еді. Себебі ірі державалар біздің мемлекетті тек шикізат көзі ретінде ғана қабылдайды. Ал біз бұл бағыттан тайюымыз керек. Ол үшін біз отандық өнеркәсіпті барынша жетілдіріп, дамытуымыз қажет және осы мәселе Қазақстан Республикасының 2003 - 2015 жылдарына арналған индустриалды - инновациялық бағдарламасында көрініс тапқан.

Стратегия Қазақстанның 2015 жылға дейiнгi кезеңге арналған мемлекеттiк экономикалық саясатын қалыптастырады және экономика салаларын әртараптандыру арқылы дамудың шикiзаттық бағытынан қол үзу арқылы елдiң тұрақты дамуына қол жеткiзуге бағытталған.

Өңдеушi өнеркәсiпте және қызмет көрсету саласында бәсекеге түсуге қабiлеттi және экспортқа бағдарланған тауарлар, жұмыстар және қызметтер өндiрiсi мемлекеттiк индустриялық-инновациялық саясаттың басты нысанасы болып табылады.

Бәсекеге түсу қабiлетi дегенiмiз қазақстандық кәсiпорындардың экспортқа шығарылатын өнiмдердi өндiру қабiлетiн бiлдiредi. Басқаша айтқанда, өңдеушi өнеркәсiптiң өнiмi осындай әлемдiк стандарттарға сәйкес келуi керек және баға бойынша бәсекелесуге қабiлеттi болуы тиiс.

Стратегияның мiндеті:
- өңдеушi өнеркәсiпте орташа жылдық өсу қарқынын 8-8, 4 % мөлшерiнде қамтамасыз ету, 2000 жылмен салыстырғанда 2015 жылы еңбек өнiмдiлiгiн кемiнде 3 есе арттыру және ЖIӨ энергия сыйымдылығын 2 есе төмендету;
- өңдеушi өнеркәсiптiң негiзгi қорларының өнiмдiлiгiн арттыру;
- кәсіпкерлiк ахуалды, құрылымды қалыптастыру және жеке секторды ынталандыратын әрi бәсекелестiк артықшылықты жетiлдiретiн қоғамдық институттарды ұстау, қосылған құнға барынша қол жеткiзе отырып, нақты өндiрiстерде қосылған құн тiзбегiндегi элементтердi игеру;
- ғылымды көп қажет ететiн және жоғары технологиялық экспортқа негiзделген өндiрiстер құруды ынталандыру;
- елдiң экспорттық әлеуетiн қосылған құны жоғары тауарлар мен қызметтердiң мүддесiне қарай әртараптандыру;
- сапаның әлемдiк стандарттарына кө шу;
- дүниежүзiлiк ғылыми-техникалық және инновациялық процестерге қосылу арқылы әлемдiк шаруашылық жүйесiне және өңiрлiк экономикаға ықпалдасуды үдету болып табылады.

Өндірістік қорлар еліміздің ұлттық байлығының аса маңызды бөлігін құрайды.

Негізгі құралдар материалдық өндіріс саласында да, өндірістік емес (әлеуметтік) салада да ұзақ уақыт бойы ( бір жылдан астам) қызмет етеді.

Негізгі қор дегеніміз ұзақ уақыт жұмыс істейтін материалдық - заттақ құндылықтар ( ғимараттар, өткізгіш тетіктер, машиналар, жабдықтар, көлік құралдары, құрал - саймандар, өндірістік және шаруашылық мүлкі, жұмысқа пайдаланылатын және өнім беретін мал, және тағы басқалар) .

Ақшалай бағаланған негізгі қорлар негізгі құралдар деп аталады. Олар бухгалтерлік есепте осы бағамен көрінеді және субъект балансында көрініс табады. Негізгі қорлар ұзақ уақыт бойы, көптеген өндіріс циклы барысында пайдаланылады, олар бірте - бірте тозады және өзінің қасиеті мен түрін сақтай отырып, өз құнын бірте - бірте жаңадан өндірілген өнімге аударады (мысалы, станок немесе автомашина өндірісте бірнеше жыл бойы пайдаланылады) . [1]

Амортизациялық аударымдар өнімнің, жұмыстардың және қызметтердің өзіндік құнын құрайтын негізгі элементтердің бірі болып табылады. Амортизациялық аударымдар сомасын көтеру немесе түсіру өндіріске жұмысалатын шығынның, жалпы табыстың көлемінің бұзылуына әкеліп соғады.

Мақсаты - жалпы кәсіпорынның нарық жағдайында негізгі қорларды пайдалану тиімділігін талдау жүргізу және алдағы уақытта жоғарылату .

Зерттеу объектісі - «Связьмонтаж холдинг» ЖШС-нің мысалында тиімділігін жоғарылату болып табылады. Яғни, оның келешекте экономикалық нәтижелігін дамытып, арттыруға негізделген шаралар анықталады.

Ал негізгі міндеттеріне келесілер жатады:

- негізгі қорларды пайдалануды жақсартудың экономикалық мәні мен мазмұнын ашу;

- кәсіпорынның негізгі қорларын пайдаланудың бағалау әдістерін белгілеу;

- негізгі қорлардың тозуы және амартизациясын анықтау;

- «Связьмонтаж холдинг»ЖШС-ң өндірістік шаруашылық қызыметін талдау;

- «Связьмонтаж холдинг»ЖШС-ң негізгі қорларын жаңарту мен пайдалануына экономикалық баға беру;

- кәсіпорынның негізгі қорларын пайдалану көрсеткіштерін талдау.

- өнім құрылымын өзгертіп, тауарлы өнім көлемін көбейту арқылы қор қайтарымдылығын жоғарылату жолдарын белгілеу;

- кәсіпорынның негізгі қорларын тиімді пайдалану жоғарылату жолдарын ұсыну.

Негізгі қорларды тиімді пайдаланудың теориялық аспектілері

1. 1 Негізгі қорларды пайдалануды жақсартудың экономикалық мәні мен мазмұны.

Негізгі қорлар - бұл материалдық құндылықтардың ұзақ кезеңдегі жұмыс істеп тұруы ретіндегі негізгі қорлардың бағалануы. Осыған байланысты қорлар - өзінің құндылығын өндіретін өнімге жартылай айналдырады, яғни негізгі қорлардың ең маңызды анықтаушы белгісі ретінде құндылықты өнімге айналдыру әдісі:өндіріс циклдер кезінде сатылай айналдырады:ал тозу дәрежесіне қарап бөлшектеніп айналдырады. Негізгі қорлардың тозуы амартизацияның белгіленгеннормалары бойынша есептелінеді. Амартизацияның сомасы өнімнің өзіндік құнына тең болады. Өнімді өткізгеннен кейін, есептелген тозу жаңа капиталдық салымдар үшін арналған ерекше амартизация қорында есептеледі. Сонымен бірге жарғылық қорға берешекке беріліп, тұрақты айналым жасайды. Бұл негізгі қорлардың экономикалық мәні болып табылады. [2]

Еңбек құралдары (машина, құрал-жабдық, ғимарат, транпорттық құралдар) еңбек бұйымдарымен (шикізат материалдар, жартылай өнім, отын) бірге өндіріс құралдарын құрайды. Құндылық формада көрсетілген өндірістік қорлар-кәсіпорынның өндірістік қорлары болып табылады. Өндіріс процесінде, олардың құндарын дайын өнімге апару және еңбек құралдарын қайта өндіру сипатына байланысты негізгі және айналмалы құралдар болып бөлінеді.

Қолданып жүрген топтастыруға сай нгегізгі қорлардың құрамына өндірістік және өндірістік емес объектілер кіреді. Біріншіге жататындар өндірістің, құрылыстың, ауыл шаруашылығының, автомобиль көлігінің, байланыстың, ауданың және баска да материалдардың өндіріс түрлерінің негізгі қорлары. Өндірістік емес негізгі қорлар тұрғын үй, коммуналдық шаруашылық, денсаулық, білім беру, мәдениет, спорт салаларына арналған.

Өнеркәіптің негізгі өндірістік қорлары бұл өзінің біркелкілігіне қарамастан мақсаты және қызмет ету мерзімімен ерекшеленетін еңбек құралдары болып табылады. Осыдан, негізгі қорларды;

өндірістік мақсаты бойынша топтарға бөлу қажеттілігі туындайды.

Табиғи заттық құрамына байланысты негізгі қорлар мыналардан тұрады:ғимарат, құрылыстар, қондырғылар, жұмыс және күш машиналары, жабдықтпр, өндірістік шаруашылық құрал саймандар, жұмыс істейтін және өнім беретін мал, көп жылдық егістер, мекемелердің меншігіндегі жер телімдері. Негізгі қорлардың ерекшелік топтардың жалпы жиынтығы негізгі қорлардың өндірістік құрылымын көрсетеді. Қоғам өзінің қаражаттарын негізгі қорлардың қай тобына салу мәселесі өте маңызды болады. Ол, яғни, негізгі қорлардың активті бөлігін оптималды арттыруынада қызығушылық көрсетеді. Өндіріс процесіне қатысу дәрежесінде негізгі қорлар актив және пассив болып бөлінеді. Актив бөллігі(машина, жабдықтар) тікелей өндіріске, өнімнің мөлшері мен сапасына (қызметіне) ықпал етеді. Пассив элементтер (ғимарат, құрылыс) өндірітік процестер үшін қажетті жағдай жасайды.

Негізгі өндірістік қорлардың құнында жабдықтар үлесі жоғары болған сайын өнім шығарылымы да, қор қайтарымдылығы да жоғары болады. Сондықтан да негізгі өндірістік қорлардың құрылымын жақсартуы өндіріс және қор қайтарымдылық көрсеткішін жақсартуына, өзіндік құнның төмендеуіне, кәсіпорынның ақшалай жинақтарының ұлғаюына әкеледі. Негізгі өндірістік қорлардың құрылымы өндірістің әркелкі салаларында бірдей емес. Мысалы, негізгі қорларда ғимараттар үлесі жеңіл және азық-түлік өнеркәсібінде жоғары болып келеді 44% отын энергетика кешенінде құрылғылар үлесі 17%, машина құру кешенінде жабдықтар және машиналар үлесі 45% артық болып келеді.

Негізгі қорлар құрылымының динамикасы өте инерционды болып табылады. Тұрақты экономика жағдайында ол жиі өзгереді. Солай соңғы 50 жыл бұрынғы Кеңес Одағының өндірісінде ол түрақты болды. Актив және пассив бөліктерінің жиынтығы аз өзгеріске ұшырады, өйткені ең бастысы өндіріске салынған инвестициялардың маңызды ағымы іс әрекеттегі құрылым және технологиялық процестерін көшірме сияқты жаңа кәсіпорындардың құрылысына жұмсалған.

Қазіргі Қазақстан өндірісіндегі негізгі қорлардың құрылымы Кеңес одағында қалыптасқан ерекше топтардың жиынтығынан өзгешелеу болып табылады. Бұл, біріншіден жабдықтар және машиналар үлесінің кемуінде, сәйкесінше транспорттық құралдар және басқа да негізгі қорлар үлесінің артуында көрінеді. Қорлардың пассивті бөлігінің шамалы өсімі байқалады. Әрине, бұл жылдары өнеркәсіптің бірнеше салаларында өндірістік қуаттылықтың нақты төмендеу, станоктарды экономиканың басқа секторларына өткізілу процестері орын алады. Сонымен қатар, құрылымның өзгеруіне негізгі қорларды қайта бағалау және қолданылған әр түрлі бағытталған индекстер жүйесі әсер етті. [2]

Негізгі өндірістік қорлар құрылымына әсер ететін ең маңызды келесі факторлар болып табылады: шығарылған өнім сипаттамасы, шығарылым көлемі, автоматизация және механизация деңгейі, кәсіпорынның географиялық және климаттық жағдайы.

Бірінші фактор әсері ғимарат құнынада және көлемінде, транспорттық құралдарында көрініс табады. Өнім шығарылымы жоғары болған сайын жабдықтардың және арнайы прогрессивті жұмыс машиналарының үлестік мөлшері артық болады. Географиялық және климаттық жағдайларына байланысты ғимараттардың үлестік құны тәуелді болып келеді.

Негізгі өндірістік қорлардың құрылым элементтерінің жұмыс атқару сапалығын арттыру үшін төмендегі іс-әрекеттер мүмкіндік береді:

-құрал- жабдықтардың сапалығын арттыру және модернизациялау;

-машина және станоктардың үлестік құнын жоғарлату ;

-бос алаңдарда қоымша құралдар орнату;

-құрылыс проектердің дұрыс құрылуы;

-артық және бос құралдарды ликвидациялау.

Негізгі қор-бұл материалдық құндылықтың ұзақ кезеңіндегі жұмыс істеп тұруы ретіндегі негізгі қорлардың ақшалай бағалануы. Осыған байланысты қорлар өзінің құндылығын қндіретін өнімге жартылай апарады. Қолданылып жүрген топтастыруға сай негізгі қорлардың құрамына өндірістік және өндірістік емес объектілер кіреді. Біріншіге жататындар- өндірістің, құрылыстың, ауыл шаруашылығының, автомобиль, көлігінің, байланыстың, сауданың және басқа да материалдық өндіріс түрлерінің негізгі қорлары. Өндірістік емес негізгі қорлар- тұрғын үй, коммуналдық шаруашылық, денсаулық, білім, мәдениет, спорт салаларына арналған. [4]

Натуралды - заттық құрама принципінде негізгі қорлар мыналардан тұрады- ғимараттар, құрылыстар, табыстау қондырғылары, жұмыс және күш машиналары мен жабдықтар, өндірістік-шаруашылық құрал-саймандар, жұмыс және өнімді мал, көпжылдық егістер, шаруашылықтың ішкі жолдары, сол сияқты кәсіпорындардың, мекемелердің меншігіндегі жер телімдері. Өндіріс процесіне қатысу дәрежесінде негізгі қорлар активтік және пассивтік болып бөлінеді. Актив болігі (машиналар, жабдықтар) тікелей өндіріске, өнімнің мөлшері мен сапасына ықпал етеді. Пассивтік элементтер (ғимараттар, құрылыс ) өндірістік процестер үшін қажетті жағдай жасайды.

Кәсіпорынның негізгі өндірістік қорлары өндірістік ауыспалы айналымын жасайды. Ол мынадай сатылардан тұрады; негізгі қорлардың тозуы, амортизация, негізгі қорларды толық қалпына келтіру үшін қаражаттың қорлануы, оларды күрделі қаржы жұмсау арқылы ауыстыру.

Негізгі қорлардың кез келген объектілері табиғи және сапалық және экономикалық факторлардың ықпалы арқылы олар өзіндік ерекшелігін, үлгісін бірте-бірте жояды, жарамсыздыққа әкеледі, сөйтіп алдағы кезде өз бернелерін орындауға мүмкіндіктері болмайды. Табиғи тозу жөніндеу, қайта құру және негізгі қорларды жаңғырту арқылы ішінара қалпына келеді. Сапалық тозуы ескірген негізгі қорлар өзінің конструкциялық, өнімділік, үнемділік, шығарылған өнімнің сапасы жөнінен жаңа үлгіден қалып қоятынын білдіреді. Сондықтан, негізгі қорларды әсіресе, олардың активтік бөлігін дүркін-дүркін ауыстырып отырудың қажеттілігі туады. Осыған байланысты қазіргі экономикада айырбастаудың анықтаушылық қажеттіліктің басты факторы-сапалық тозу болып табылады. Кәсіпорынның негізгі міндеті болып саналатыны- ол негізгі өндірістік қордың шамадан тыс ескеріп қалмауына жол бермеу әсіресе, активтік бөлігі, себебі, олардың жеке және сапалық тозуының деңгейі және кәсіпорынның жұмысының нәтижесі осыған байланысты болады.

Негізгі қорлардың заттық мазмұны-еңбек құралдары. Олар кәсіпорында ұзақ мерзім қызмет істеп өндірістік процеске әлденеше рет қатысады, соның өзінде бұрынғы қалпын сақтап қалады, бірақ жұмыс барысында тозу арқылы бұрынғы бағасын кемітеді.

-негізгі қорлар өндірістік материалдық-техникалық базасы болып табылады. Олардың көлемі кәсіпорынның өндірістік қуаты мен еңбектік техникамен қаруландыру деңгейіне байланысты болады.

-өндірістік үрдіске қатысу дәрежесіне қарай негізгі қорлар екі түрге-өндірістік және өндірістік емес бағыттағы қор болып бөлінеді.

-өндірістік бағыттағы негізгі қорларға жататындар-ғимараттар, құрылыстар, машиналар, жабдықтар мен басқа да еңбек құралдары. Олар өндіріс процесіне ұзақ уақыт қатысады.

-өндірістік емес негізгі қорлар өндіріске тікелей қатыспайды, бірақ олар жұмысшы күшін ұдайы өндіруге қажетті жағдай жасай отырып, оның нәтижесіне жанама әсер етеді. Бұган тұрғын үй, мектеп, кітапхана, аурухана, т. б. жатады. [4]

Пайдалану үрдісіне негізгі өндірістік қорлар табиғи және сапалық жағынан тозады, сөйтіп, кәсіпорынды едәуір ысырапқа ұшыратады.

-негізгі қорлардың тозу ысырабын азайту оларды жақсылай пайдалану жолымен, негізгі көрсеткіштердің деңгейлерін қор қайтарымы, ауысымдылық коэффициенті, жабдықтау жүктемесінің коэффициентін арттыру мүмкін.

-бұл көрсеткіштерді жақсарту ғылыми-техникалық прогресс, негізгі қорлардың құрылымын жетілдіру, жабдықтардың әр түрлі бос түрып қалуын қысқарту, өндірістік және еңбекті жетілдіру, шаруашылықты жүргізудің жаңа нысанын дамыту есебінен мүмкін болады.

Негізгі құралдардың сапалық жағдайын талдау үшін оның құрылымын білу керек. Негізгі құралдардың келесідей түрлері қарастырылады:

- өндірістік құрылымы

- технологиялық құрылымы

- тұтыну уақытына байланысты құрылымы

Өндірістік құрылым деп - әртүрлі топтағы өндірістік негізгі құралдардың заттай - натуралды құрылымы бойынша олардың орташа жылдық құнының қатынасын белгілейді.

Өндірістік негізгі құралдардың өндірістік құрылымның негізгі көрсеткіштері болып - олардың жалпы құнының активті бөлігінің үлесі табылады. Бұл кәсіпорынның өнім шығаруының, кәсіпорынның өндірістік қуаттылығының және басқа экономикалық көрсеткіштерінің жұмысының өндірістік негізгі құралдардың активті бөлігінің көлеміне тәуелді болғанына байланысты. Сондықтан оның үлесін тиімді деңгейге дейін көтерілуі - өндірістік негізгі құрадардың өндірістік құрылымының бсым бағыттарының бірі болып табылады.

Өндірістік негізгі құралдардың өндірістік құрылымы келесі факторларға байланысты болып келеді: кәсіпорынның өзіндік ерекшеліктері; ҒТП-ң жеделдетілуі; шоғырлану деңгейі; мамандандырылуы; өндірісті кооперациялау; құрамдастыру мен диверсификациялау; географиялық орналасуы және т. б.

Өндірістік негізгі құралдардың технологиялық құрылымы оның кәсіпорындағы құрылымдық бөлімшелерге бөлінуін олардың жалпы құнындағы пайыздық үлесінде бейнеленуін сипаттайды.

«Тар» ауқымда технологиялық құрылым келесідей түрде берілуі мүмкін: мысалы, станоктар паркінің жалпы көлеміндегі белгілі бір түрлі станоктардың үлесі ретінде немесе жалпы көлік санындағы автосамосвалдың үлесі ретінде болуы мүмкін. [5]

Өндірістік негізгі құралдардың мерзімдік құрылымы олардың мерзімдік топтарына бөлінуін сипаттайды ( 5жылға дейін, 5 жылдан 10 жылға дейін, 10 жылдан 15 жылғы дейін, 15 жылдан 20 жылға дейін, және 20 жылдан жоғары) . Негізгі құралдардың орташа мерзімі орта өсімнің көлемі секілді есептеледі. Мұндай есеп кәсіпорын бойынша толық түрде, сонымен қатар, машиналар мен құралдардың жекелеген топтары бойынша да жүргізілуі мүмкін.

Кәсіпорынның негізгі мақсаты болып - өндірістік негізгі құралдардың шектен тыс ескіруін болдырмау (әсіресе активті бөлігін), себебі, физикалық және моральды тозу деңгейі осыған байланысты болып келеді, яғни, жалпы айтқанда кәсіпорынның жұмысының нәтижесі де осыған тәуелді болып келеді.

Негізгі құралдардың есебін дұрыс ұйымдастырудың басты шарты оларды бағалауда қабалданған біртұтас принципі болып табылады. Негізгі құралдарды ақшаға шағып бағалау олардың көлемін, құрылымын, тозуын, қайта қалпына келтіруін және өндіруін жоспарлауға мүмкіндік береді. Негізгі құрал - жабдықтардың бастапқы құны, ағымды құны, қалдық құны және кейбір жағдайларда жойылу құны қарастырылады.

Бастапқы құн - негізгі құралдарды сатып алуға, салуға және жасап шығаруға кеткен нақты шығындардан және сатып алу барысында төленген салық сомаларынан, сондай - ақ пайдалануға беру, тағы сол сияқты кез келген негізгі құралдарды жұмыс істеу жағдайына жеткізуге қатысты шығындардан тұрады.

Нарықтық жағдайда негізгі құралдардың кәсіпорынға келіп түсу мүмкіндігі арта түседі. Сондықтан, активті негізгі құралдардың кәсіпорынға келіп түсу тәсіліне байланысты олардың бастапқы құны келесі түрде анықталады:

жақтардың келісімімен құрылтайшылардың кәсіпорынның жарғылық капиталына салған салымдары бойынша;

- кәсіпорынның өзінде дайындалған, сонымен қатар басқа тұлғалар мен кәсіпорындардан сатып алынған - осы объекттерді орнату

( құрастыру ) немесе сатып алумен байланысты нақты өндірістік шығындар, жеткізу, түзету және орналастырумен байланысты шығындарды қоса алғанда;

- басқа кәсіпорындар мен тұлғалардан қайтарымсыз түрде алынған, сонымен қатар мемлекеттік органдардың субсидиялары ретінде - сарапшылық жолмен немесе қабалдау - табыстау құжатардың мәліметтері бойынша;

- жақтардың келісімі бойынша ұзақ мерзімге жалға алынғандар.

Негізгі құралдардың ағымдағы құны - бұл негізгі құралдардың белгілі бір мерзімдегі нарықтық бағасы бойынша бағаланған құны. Негізгі құралдардың ағымдағы құнның оның бастапқы құнынан ауытқу көлемі - ҒТП-ң жеделдетілу деңгейіне, инфляция деңгейіне және т. б. байланысты болады. Негізгі құралдарды уақытылы, әрі дәйекті қайта бағалануы бірінші кезекте оның жай және ұлғаймалы өндірісі үшін үлкен маңызға ие.

Инфляция жағдайында негізгі құралдарды қай бағалау кәсіпорынға:

- негізгі құралдардың нақты құнын анықтауға;

- өнімнің өндірісі мен оның өткізілуіне қажетті шығындарды нақты, әрі дәйекті анықтауға;

-негізгі құралдардың өндірісіне жеткілікті болатын амортизациялық аударымдардың көлемін нақты, әрі дәл анықтауға;

- өткізілетін негізгі құралдардың сатылу мен жалға беру бағасын объективті түрде орнатуға мүмкіндік береді.

Негізгі құралдардың қалдық құны - бұл өндірілген өнімге, орындалған жұмысқа және көрсетілген қызметке әлі аударылмаған құн. Қалдық құнды анықтау үшін бастапқы құннан негізгі құралдар объектісінің қолданыста болу уақыты ұлғайған сайын мөлшері өсе түсетін есептелген тозу құнын алып тастайды.

Негізгі құралдарды олардың қалдық құны бойынша есептеу олардың сапалық жағдайын анықтау үшін қажет.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.