Өндірістік шығындардың аудиті
Жоспар
КІРІСПЕ
і. Зерттелген кәсіпорынның техникалық-экономикалық сипаты
1. Ұйымның жалпы құрылымы
1.2 Кәсіпорынның есеп саясаты
1.3 Зерттелген кәсіпорынның негізгі техникалық – экономикалық көрсетіштерін
талдау
1. Үстеме шығындардың есебін ұйымдастыру
2.1 Ұйымдағы үстеме шығындардың қолданылуы және қозғалысы
2.2 Үстеме шығындардың есебін ұйымдастыру
2.3 Үстеме шығындарды үлестіру
3 ҮСТЕМЕ ШЫҒЫНДАРДЫҢ АУДИТІН ҰЙЙЫМДАСТЫРУ ЖӘНЕ ТАЛДАУ
3.1 Өндірістік шығындардың аудиті
3.2 Үстеме шығындардың аудитін ұйымдастыру
3.3 Үстеме шығындарды талдау
КІРІСПЕ
Бүгінгі нарықтық экономиканың жағдайында бухгалтерлік есепті жүргізу
басқару жүйесінің ең маңызды және міндетті шарты болып табылады.
Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік жөніндегі заңға сәйкес барлық
шаруашылық ұйымдары бухгалтерлік есеп жүргізуге және қаржылық есептілікті
тиісті ұйымдарға ұсынуға міндетті. Оның ішінде ірі бизнес өкілдері үшін
Халықарылық қаржылық есептілікке сәйкес есеп жүргізу мен есептілікті
құрастыру міндеттелсе, орта және кіші бизнес өкілдері үшін Ұлттық
бухгалтерлік есеп стандарттары бойынша есеп жүргізу міндеттелген.
Бухгалтерлік есеп өндірістің жағдайын, экономикалық тиімділігін
анықтап, негізгі міндеттерін нақты сипаттайтын бірден –бір ақпараттық
жүйе. Қазіргі қалыптасқан дағдарыстық экономикалық қатынастар жағдайында
Елбасымыздың халқымызға Жолдауының бағыттарын ұстанып, өндірістік салада
өндіретін өнім түрлеріне зор мән бере отырып, өндіруге кеткен шығындардың
ауқымынын неғұрлым азайтып және өзіндік құнды дұрыс әрі дәл анықтау
міндетті шарт болып отыр.
Осы мәселеге орай ұйымдарда үстеме шғындарды есептеу жолдарын дұрыс
жүйеге келтіре отырып, өндірістің шаруашылық қызметін басқарудың
заңдылықтары сақталған жағдайда халық шаруашылығының өркендеуіне жол
береді.
Нарықтық экономиканың нағыз шарықтап келе жатқан шағында күрделі
экономикалық механизмді басқару өндірістегі дәл, әрі нақты жүргізілген
есеп арқылы ғана жүзеге асуы тиіс.
Ішкі шаруашылық есептеулерде ең басты рөлді бухгалтерлік есеп
атқарады, өйткені, жоспарлау және мөлшерлеу - бір ғана қолданатын дискретті
үрдістер, ал ішкі шаруашылық есеп үзіліссіз және тұрақты, осы жүйедегі кері
байланыс элементі ретінде көрініс тапты.
Пайда табу ұйымды басқару жұмыстарының тиімділігіне, өндірісті нақты
ұйымдастыруға, ресурстарды үнемдеу саясатының жүргізілуіне одан ары тәуелді
бола бастады. Ол ұйымдағы бухгалтерлік есептің барлық жүйесін қайта құруды
талап етті.
Бухгалтерлік есептің бәсекелестік экономикаға, сыртқы тұтынушыларға
неғұрлым ақпаратты көбірек беруге, сонымен қатар коммерциялық құпияны
сақтауға сай келу қажеттілігі ұйымның бұрынғы біртұтас бухгалтериясын жеке
екі бөлікке - қаржылық және калькуляциялық бөлікке бөлуге итермелейді.
Нарықтық экономика жағдайында осы мәселе өзекті болып тұрғандықтан
диплом жұмысында өнімнің өзіндік құнын анықтау және калькуляциялау
әдістеріне терең мән берілген. Ұйымдар өздерінің есеп саясатында
пайдаланылатын ең тиімді өзіндік құнды калькуляциялау тәсілін таңдап
көрсетуі қажет.
Бүгінгі күнгі экономикалық қатынастарда дағдарыстың қалыптасуы, жалпы
экономикалық жағдайдың күрт нашарлап кетуі ауыл шаруашылығы өнімдеріне
деген сұранысты арттырып отыр. Ауыл шаруашылық өнімдері қандай жағдайда
болмасын бірінші кезекте қанағаттандырылуға тиісті қажеттілік болғандықтан,
ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіретін ұйымдар қызметіне баса назар
аударылуда. Халықтың сатып алу қабілеті біршама төмендеуіне байланысты ауыл
шаруашылығының өнімдерінің де бағасын реттеу қажет болуда. Сол себепті
бүгінгі қатынастар жағдайында өнімнің құнын дұрыс анықтау, ол үшін ең
тиімді тәсілді пайдалану мәселесі өзекті тақырып саналады. Ұйымның алатын
табысының мөлшері өндірілген өнімнің өзіндік құнына тәуелді.
Кеңес үкіметі кезеңінде орталықтандырылған Мемлекеттік баға белгілеу
жағдайында өнімдердің толық өзіндік құнының есебі үстеме шығындарды өнім
түрлері арасында бөліп тарату арқылы жүргізілген болатын. Қазіргі кездегі
әртүрлі ұйымдық-құқықтық нысандағы шаруашылық бірліктерінің бөлініп шығуы
басқару есебіне деген қажеттілікті арттырып отыр. Соған сәйкес ұйымдардың
бухгалтерлік есеп жүйесі қаржылық және басқарушылық есеп түрлеріне
бөлінген. Өндірілген өнім бірлігінің өзіндік құны көптеген басқару
шешімдерін қабылдауға негіз болады, оның ішінде:
- қай өнім өндірісін тоқтату немесе жалғастыру;
- құрастырушы бөлшектерді, бұйымдарды өндіру немесе сатып алу;
- өнімге қандай баға белгілеу;
- жаңа жабдықтар сатып алу;
- өндірістің технологиясы мен ұйымдастырылуына өзгерістер енгізу.
Осы жоғарыда аталған жағдайлар зерттеу тақырыбының өзектілігін
анықтайды. Орындалып отырған диплом жұмысының негізгі мақсаты үстеме
шғындар есебін ұйымдастыру мен өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың
теориялық және практикалық сұрақтарын зерттеу болып табылады.
Диплом жұмысын жазудағы басты міндеттер келесідей түрде анықталды:
- үстеме шғындарының жіктелу және өнімнің өзіндік құны мен
калькуляция жөніндегі теориялық сұрақтарды қарастыру;
- өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың тәсілдерін зерттеу;
- үстеме шғындарының синтетикалық есеп шоттарында көрсетілуі
қарастыру;
- Локомотив сервис орталығы жауапкершілігі шектелген серіктестік
мысалында үстеме шығынары есебін ұйымдастырылуын зерделеу;
- халықарылқ тәжірибеде қолданылатын тәсілдерді оқып-үйрену;
- өнімнің өзіндік құнының құрамына талдау жасау;
- өнімнің өзіндік құнын кеміту мен есепті жетілдіру жолдарын қарастыру.
Зерттеліп отырған тақырыпта диплом жұмысын жазу барысында Локомотив
сервис орталығы жауапкершілігі шектелген серістестігінің нақты
мәліметтері негіз болды. Локомотив сервис орталығы акционерлік қоғамы
(әрі қарай – Қоғам) Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2004 жылғы 6
ақпандағы №145 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасының темір жол
көлігін қайта құрылымдауының барысында Локомотив акционерлік қоғамынан
бөліп шығару (қайта ұйымдастыру) арқылы құрылған. Қоғам бөлу балансына
сәйкес Локомотив акционерлік қоғамының құқықтары мен міндеттемелерінің
заңды мұрагері болып табылады (14.10.03ж. Заңды тұлғаны мемлекеттік тіркеу
туралы №14689-1901-АО куәлігі; Локомотив сервис орталығы АҚ-ны
мемлекеттік тіркеу туралы №17532-1901-АО куәлігі; 03.11.04ж. №40383028
статистикалық карточкасы (ОКПО); Салық төлеушінің тіркеу нөмірі (СТТН)
№620300248987).
Құрылысына қарай орындалған диплом жұмысымыз кіріспеден, үш негізгі
бөлімнен, қорытынды мен қосымша беттерден тұрады. Кіріспеде зерттеу
тақырыбының өзекті екенідгін анықтап, жұмысты орындаудағы мақсатымыз бен
міндеттерімізді анықтадық. Негізгі бөлімде үстеме шғындарының мәні мен
жіктелуіне, өнімнің өзіндік құны түсінігіне, үстеме шғындардың бухгалтерлік
есеп шоттарында есепке алынуына, өзіндік құнға қатысты талдау мен есепті
жетілдіру мәселелерін қарастырдық.
Көлеміне қатысты диплом жұмысы 73 беттен тұрады, оның ішінде 15 кесте
түріндегі сандық мәліметтер, 9 сызбалар мен суреттер және 3 қосымша беттер
кіреді.
і. Зерттелген кәсіпорынның техникалық-экономикалық сипаты
1. Ұйымның жалпы құрылымы
Локомотив сервис орталығы акционерлік қоғамы (әрі қарай – Қоғам)
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2004 жылғы 6 ақпандағы №145 қаулысымен
бекітілген Қазақстан Республикасының темір жол көлігін қайта құрылымдауының
барысында Локомотив акционерлік қоғамынан бөліп шығару (қайта
ұйымдастыру) арқылы құрылған. Қоғам бөлу балансына сәйкес Локомотив
акционерлік қоғамының құқықтары мен міндеттемелерінің заңды мұрагері болып
табылады (14.10.03ж. Заңды тұлғаны мемлекеттік тіркеу туралы №14689-1901-АО
куәлігі; Локомотив сервис орталығы АҚ-ны мемлекеттік тіркеу туралы №17532-
1901-АО куәлігі; 03.11.04ж. №40383028 статистикалық карточкасы (ОКПО);
Салық төлеушінің тіркеу нөмірі (СТТН) №620300248987). Қазақстан темір
жолы ұлттық компаниясы акционерлік қоғамының Президентімен 2004 жылғы 17
қыркүйекте бекітілген Қоғамның Жарғысына сәйкес Қоғамның негізгі мақсаты –
табыс алу. Осы қойылған мақсатқа жету үшін Қоғам келесі қызметтерді жүзеге
асырады:
1) пайдаланудағы локомотивтердің техникалық жарамды жағдайын және олардың
тұрақты
жұмысын қамтамасыз ету бойынша қызмет көрсету;
2) локомотивтерді жанар-жағар маймен қамту;
3) локомотивтерді сумен, маймен және құммен жабдықтау;
4) темір жол жылжымалы құрамын жөндеу және техникалық қызмет көрсету;
5) темір жол жылжымалы құрамының жабдықтарын жөндеу;
6) темір жол жылжымалы құрамының доңғалақ жұптарын куәліктендіру,оларды
жөндеу және техникалық қызмет көрсету;
7) локомотив бригадаларының демалысын ұйымдастыру бойынша қызмет көрсету;
8) темір жол жылжымалы құрамын қысқы (жазғы) жұмысқа дайындау бойынша
қызмет көрсету;
9) локомотив радиостанцияларына, АЛСН қауіпсіздік құралдары мен машинист
қырағылығын бақылайтын құрылғыларды құрастыру, жөндеу және оларға қызмет
көрсету;
10) маркетингтік қызмет;
11) сыртқы экономикалық қызмет;
12) Қазақстан Республикасының заңнамасымен тыйым салынбайтын өзге
қызметтер. Локоматив сервис Орталығынегізгі мақсаттары мен міндеттері
локомотивтерді тепловоздарды және т.б. жылжымалы құрамдардың капиталдық
және деполық жөндеуін ұйымдастыру, сонымен қатар осы жылжымалы құрамдарды
техникалық қызмет көрсетумен қамтамасыз ету,жылжымалы құрамдардар үшін
қосалқы бөлшектерді,бұйымдарды қайта өңдеу.
Локоматив сервис Орталығы кәсіпорнынның алдына келесі міндеттер
қойылған:
1. Темір жолдың және басқа кәсіпорындардың жылжымалы құрамдарын
жөндеу қажеттілігін қанағатандыру;
2. Жылжымалы құрамның өндіріс жөндеуінің бәсекелестігін өсіру.
Локоматив сервис Орталығы жұмыстардың келесі түлерін іске асырады:
1. Техникалық қызмет көрсету – ТО-2,ТО-3,ТО-4,ТО-5,ТО-6,ТО-
7,ТО-8.
2. Жылжымалы құрамдардың ағымды жөндеуі.
3. Жылжымалы құрамдардың күрделі жөндеуі– КР-1,КР-2.
1-ші кестеде деподағы 2009 жылдағы кіріс бөлімі талданған.
1 кесте
2007 жылдың кіріс бөлімін талдау
Көрсеткіш атауы жоспары нақты орындалуыОрындалуы
(мың теңге) (мың теңге)
Кірістің барлығы 283423 297473 105,0
Соның ішінде:
ЖАҚ 273323 286033 104,7
Жоспарлы тепловоз 229219 217489 94,9
жөндеу
Циклдан тыс жөндеу 32104 54623 170,1
Жылу тарату 11880 10868 91,5
Әртүрлі қызмет көрсету 120 3095 2579,2
ААҚ 600 914 152,3
Жылу тарату 600 914 152,3
Сырт мекемелерге 8483 10484 123,6
қызмет көрсету
Жылу тарату 5000 5492 109,8
Әртұрлі қызмет көрсету 400 856 214,0
Негізгі құрал-жабдықты 3083 4136 134,2
жалға беру
Негізгі құрал-жабдықты 1017 0,0
жалға беру(неосн.деят.)
*Дерек көзі: Шеремет А. Д. Управленческий учет:Учебное пособие. М.:ФБК-
ПРЕСС, 1999.-33бет
1.2 Кәсіпорынның есеп саясаты
Қазақстанның бухгалтерлік есеп стандарттарында және ол бойынша
жасалған әдістемелік ұсыныстарында басқарушылық пен қаржылык есебін
жүргізудін қоғамдық тұрғысынан танылған тәсілдері мен әдістері, ережелері
мен қағидалары белгіленген, онда әрбір кәсіпорындардыңтехникалықбазасына,
олардын шешетін міндеттемелерінін күрделілігіне, басқарушы
кызметкерлердіңбіліктілігіне карап нақтыланған.
Кәсіпорынның бастапкы бакылауын жүзеге асыру үшін таңдап алынған
тәсілдер жиынтығы, кұндықөлшемдері, ағымдағы топтастыруы және бухгалтерлік
есептегі шаруашылык кызметіне жасалған корытынды шолу фактілері
кәсіпорынның есептік саясатында көрініс табуы тиіс. Баскаша айтканда,
есептік саясат — бұл бухгалтерлік есептің әдісін жүзегеасыратынтетігі.
Бухгалтерлік есеп жүйесін жүргізудің жалпы кағидасы мен ережесі
нормативтік-кұкықтык кұжаттарда белгіленген.
Оларды жүзеге асыру барысында накты кәсіпорынның есептік саясаты
келесідей жорамалдардан алынғаны жөн:
- кәсіпорын өз мүлкімен өзімен-өзі болушылығы (кәсіпорын өз
балансында тек заң бойынша танылған мүліктерді ғана көрсетеді, ал қалған
барлык құндылыктар мен міндеттемелер баланстан тыс шоттарда есепке
алынады);
- толассыз кызметі (есеп саясатының мәселесі бойынша кандай да бір
қабылданатын шешім, кәсіпорын өз кызметін болашақ кезеңде тоқтатпайтындығы
немесе қызмет масштабын қыскартпайтындығы басшылыққа алынуы керек);
- есеп саясатын пайдаланудың жүйелілігі (шаруашылықопераииясын керсету
әдісінің тұрақтылығы, есеп беру жылының барысында міндеттеме мен мүлікті
бағалау, сондай-ақ бір есептік жылдан баскасына өткен кезде де);
- шаруашылық кызметіндегі фактілердің мерзімділік анықтылығы (әр
фактілердің түскен немесе төленген кезіне карамастан, олар өзінің
орындалған немесе орын алған кезеңіне жатқызылуы керек).
Пайдаланатын есеп саясатының басты міндеті мен негізгі арналымы —
кәсіпорынның кызметін барынша пара-пар көрсету, іс мүддесі үшін осы
кызметтің тиімділігін реттеу максатында толык, объективті және шынайы
акпаратпен қаптастыру.
Ол есеп процесінің барлык тараптарын қамтуы керек: әдістемелік,
техникалык, ұйымдық жақтарын.
Әдістемелік аспектісі деп кәсіпорында өнімнің езіндік күнын есептеу,
амортизацияны шығару, міндеттеме мен мүлікті бағалау үшін пайдаланатын
әдістерін айтады; техникалық деп осы әдістердің синтетикалық шоттарында
көрсету сызбасы, есеп регистрлерінде осы әдістің калай жүзеге аскандығын
айтады; ұйымдық деп осы әдістердің бухгалтерлік кызмет тұрғысынан жүзеге
асқандығын, оның кәсіпорынды баскару құрылымындағы алатын орнын айтады.
Есеп саясатының әдістемелік бөлігі накты шаруашылық ахуалынан, олардың
қолдану тәртібінде белгіленген және бухгалтерлік есеп Стандартының біршама
рұксатымен бухгалтерлік есепті жүргізудің белгілі бір әдістерінен тандап
алу жолымен қалыптасады. Егер де стандартты бухгалтерлік есепті жүргізудің
кейбір объектілері көрсетілмесе, онда бухгалтерлік есеп бойынша нормативтік
актілер мен заң талаптарына сәйкес, кәсіпорынның езі есеп жүргізудің
процедурасын дербес әзірлей алады.
Кәсіпорын бухгалтерлік есептің келесідей ережелерін өз бетінше шешуіне
болады:
- келіп түскен негізгі кұралдар объектісін бағалау — бухгалтерлік
есептін №6-шы "Негізгі кұралдардың есебінің" стандарттарындағы әдістемелік
ұсынысына сәйкес, пайдалануға берілген және кәсіпорынның сатып алуға
телеген накты шығындар негізінде, негізгі кұралдар объектісінің бастапкы
кұны аныкталады; кұрылтайшылардың берген объектілері — олардың өзара
келісімі бойынша; тегін берілген объектілер — эксперттік жолмен немесе алыс-
беріс актілерінің мәліметі бойынша; ал кәсіпорынның өзі дайындаған
объектілерін — накты өзіндік кұны бойынша; айырбас нәтижесіде алынған
объектілер — ағымдағы бағалары бойынша аныкталады;
- негізгі қуралдың амортизациясы — бухгалтерлік есептің №6-шы
"Негізгі кұралдардың есебінің" стандарттарындағы әдістемелік ұсынысына
сәйкес, амортизацияны есептеудің келесідей тәсілдерінін бірін немесе
бірнешеуін пайдалануына болады: кұнын есептен шығарудың біркалыпты (түзу
сызықты) әдісі; кұнын есептен шығару үшін орындалған жұмыстардың
пропорционалды түрде есептелінетін әдісі (өндірістік әдіс); кұнын есептен
шығарудың сандык сомасы бойынша есептелінетін әдісі (кумулятитівтік әдіс);
калдык кұнын азайтатын әдісі. Екі және одан да кеп әдісті пайдаланған
кезде, амортизацияны есептейтін тәсілін және негізгі кұралдың кандай түрі
бойынша пайдаланатындығын керсету керек. Негізгі кұралдың бір түрі бойынша
амортизацияны есептеудің бір ғана әдісі пайдаланады; негізгі кұралдыңбір
түрі бойынша амортизациялаудың әртүрлі әдісін пайдалануға болмайды; пайдалы
қызмет ету мерзімі-кезеңі, негізгі кұралды пайдаланудан алынатын
экономикалык олжаны жобалау кезеңі; жою кұны — есептен шығарылуымен
байланысты шығындары, негізгі кұралды жою барысында алынған запас
бөлшектердің, кайтып пайдалануға жарайтын кұндылықтардын кұнын алып
тастағаннан шығады;
- негізгі қуралдарды жөндеу — жендеу жумысын жүргізудің кезендігі
мен жендеу жұмысының мерзімі; негізгі кұралды жөдеуге арналған резерв
қорларын жасауы; жөндеуді жүргізудіңтәсілі туралы мәселені кәсіпорынныңөзі
шешеді;
- материалдық емес активтердің амортизациясы — әрбірматериалдықемес
активтердің әрбір түрінің пайдалануына қарап пайдалы мерзімі және
амортизацияны есептеу әдісін әрбір кәсіпорын ез бетінше анықтай алады;
- болашақ кезеңнің шыгыстары — кезеңдері нақты анықталмаған жағдайда,
кезең барысында ол өнімнің (жұмыстың, кызметтің) өзіндік кұнына жатқызылуы
мүмкін, немесе басқа да көздерінің есебінен (тау-кен дайындық жұмыстарына
кеткен шығындарына, жаңа өнім түрін игеруге кеткен шығыстарына, жерді
игеруге кеткен шығындарына) есептен шығарылуы мүмкін, бірақ аталған
жағдайлардың барлығы да, яғни олардың кезеңін және есептеп шығару тәртібін
кәсіпорынның өзі аныктайды;
- алдагы шыгыстар мен төлем резервтері — кәсіпорын кандай резервтерді
және қандай көлемде кұруды және олардың пайдадану тәртібін аныктап езі
шешеді (кезекті демалыска акы төлеу резервтері, көп жылғы сіңірген еңбегі
үшін марапаттау шығыстары, маусымдык салаларда дайындык жұмыстарын
жүргізуге кеткен өндірістік шығындары және баскалары);
- күмәнді қарыздар бойынша резервтері — кәсіпорынтүгендеу
мәліметтерінің негізінде дебиторлык карыздардың қандайы күмәнді болып
табылмайтындығын, резервтерді кұрудын әдісін және резервтеуге жататын
шығындарын өзі тандай алады;
- қаржылық инвестиция — кәсіпорын ұзакмерзімді қаржылыкинвестицияны
есепке алудың жолдарын өзі қарастырады: қайта бағаланатын кұнын ескере
отырып, сатып алу құны бойынша немесе ағымдағы мен сатып алу кұндарынан
алынған ең кіші бағасы бойынша; ұзақ мерзімді инвестицияның қайта
бағаланған сомасын қалай көрсетудің мәселесін шешеді: демек ол табыс
ретінде де, немесе таратылмаған табыс ретінде болуы мүмкін.
Еншілес, тәуелді және бірлесіп бакыланатын шаруашылық
серіктестіктерінің инвестициясын есептеудің әдісін кәсіпорынның өзі
таңдайды: үлестік қатынасу әдісін немесе құндық әдісін.
- табысты тану — №5 "Табыс" деп аталатын бухгалтерлік есеп
стандартына сәйкес (БЕС) табыстар келесідей жағдайларды сақтаған кезде
танылады: табыс сомасы барынша дәлденген деңгейі бойынша бағаланады;
экономикалық олжа жасалған мәмілемен байланысты, сондықтан оны алу
ықтималдығы бар болса ғана, оны субъекті алады. Жалпы қағидасымен қатар,
кейбір операциялары бойынша, табысты танудың косымша жағдайлары
қарастырылуы мүмкін:
- тауарды сату бойынша — субъектінің сатып алушыға меншік құқығын
беру; мәміле бойынша күтілетін немесе накты шығыстар, барынша дәлденген
деңгейде бағалануы мүмкін;
- көрсеткен қызметі бойынша — есептік күнге жасалған мәміленің біту
сатысын барынша дәлденген деңгейде анықталады; мәмілені жүргізу кезіндегі
жасалған және мәмілені аяқтау үшін қажет шығыстары барынша дәлденген
деңгейде анықталады;
- дивиденттер, пайыздар түріндегі табыстар - пайыздар активтерден
алынатын нақты табыстарды ескеріп уакытша катынастықнегізде танылуы тиіс;
роялтилер келісім-шарттың мазмұнына сәйкес есептелген әдісі бойынша танылуы
тиіс; дивидендтер акционерлер оны алу құкын белгілеген жағдайда ғана
танылуы тиіс. Жоғарыда аталған барлық жағдайда табысты тек есептеу әдісі
бойынша танылатындығы қарастырылған. Есеп саясатының техникалық бөлігін
әзірлеген кезде келесідей мәселелер қарастырылуы тиіс:
- негізгі қүралдарды жөндеу есебі. Негізгі құралды жөндеу
бухгалтерлік есепте, оның құнын өсірмейтін сызбасының (схемасының) бірін
қолдануы мүмкін: жөндеу жұмысының аткарылуына қарап ол өнімнің (жұмыстың,
кызметтің) нақты өзіндік
кұнына жаткызылуы мүмкін немесе алдын ал;1 'сұрылған жөндеу қорына
жаткызылуы мүмкін. Аталған схемалардың бірін тандау, кәсіпорынның кай
салаға жататындығымен де байланысты болып келеді;
- материалдардың есебі. Өндіріске жаткызылатын (немесе өндіріске
есептен шығарылатын). материалдык ресурстарының нақты өзіндік күнын аныктау
тәсілі туралы шешім кабылдау кажет: орташа елшенген кұны бойынша әдісін,
ФИФО әдісін, ЛИФО әдісін немесе арнайы теңестірілген (ұксастырылған) әдісін
таңдайды. Шаруашылык жүргізуші субъекті аталған әдістердің бірін ғана
таңдай алады және ол барлык тауарлы-материалдык кұндылыктарға пайдалануы
тиіс;
- басқарушы есеп. Есептің бұл түрі сырткы пайдаланушылардың кең түрде
пайдалануына арналмаған, сонымен коса, оның есеп беру талабына сай келетін
үйлестірілген регистрлері де жок, сондыктан оны ішкі бакылау мен жоспарлау
максатында пайдаланады. Жалпы тұрғыдан алғанда, кәсіпорын ол үшін шоттардың
Бас жоспарындағы шоттарды немесе өндіріс шоттарының жүйесіне қосымша немесе
жекелеген шоттарын қолдануына болады. Бірақ ол кезде кәсіпорынның қүрамы,
құрылымы жөне ұйымдық ерекшеліктері ескеріледі;
- өндіріске кеткен шыгындар мен өнімнің езіндік қүнын калькуляциялау
есебінің әдісі. Кәсіпорын калькуляциялау мен есеп объектісін, шығындарды
жанама мен тікелей керсету тәртібін анықтайды. Кәсіпорын өзінің негізгі
кызметінің сипатына байланысты езіндік құнның калькуляциялауы мен ендіріске
кеткен шығынын есептеу үшін нормативтік немесе тапсырыстық, немесе белістік
әдістерінің бірін немесе бірнешеуінің үйлескен түрін тандай алады.
Таңдап алынған әдістердің жинақ есебі шалафабрикаттық немесе
шалафабрикатсыз нүсқасымен жүргізілуі мүмкін.
- устеме шыгыстарын есептеу және тарату. Кәсіпорын №7 "Тауарлы-
материалдық запастардың" бухгалтерлік есеп стандартында келтірілген
әдістемелік ұсыныстамасында үстеме шығыстарын құрайтын шығындар тізіміне
ендіріс кызметінің ерекшеліктерін ескере отырып, косымшалар мен
езгерістерді енгізуге құқылы; кұрал-жабдык пен машинаны пайдалану және
күтіп ұстау шығыстары, өндірісті игеруге және дайындауға кеткен шығыстары
және басқа да осындай жағдайларға кеткен шығыстары үстеме шығыстарының
кұрамында, олардың үлес салмағы айтарлыктай кеп болмаса, онда олардың есебі
жекелеген субшоттарда жүргізілуі мүмкін; үстеме шығыстарының сметалық
мелшерлемесін есептеудің әдістемесі мен олардың тарату тәртібі де
керсетіледі: жоспарлы калькуляцияға енген, үстеме шығыстарының
нормативтікдеңгейіне парапар (пропорционалды) етіп,тікелей материалдық
шығыстарына парапар етіп, тікелей нақты еңбек акы шығыстарына пара-пар
етіп, немесе оңайлатылған экономикалык әдістерді пайдалану арқылы жанама
шығындары таратылады, мысалға, бұйымның тұтыну қасиетін және
оның өңдеу шығысынан алынған күрделендірілген коэффициенттері
бойынша;
- мүліктер мен міндеттемелерді тугендеу. Міндетті түгендеумен қоса,
қүндылыктардың накты барын тексеру үшін біршама косымша түгендеулер де
жүргізілуі мүмкін. Бұл кезде кәсіпорын олардың кезектілігін,түгендеуді
жүргізудің күнін, мүліктер мен міндеттемелердіңтізімін белгілейді.
Локоматив сервис Орталығы 3-ші топтағы депосы болып саналады. 2009
жылдың 1-қаңтарына жұмысшылардың тізімдік саны 380 адам: Техникалық қызмет
көрсетулердің 2007 жыл бойынша орындалуы: ТО-7-31,5 бірлік ,ТО-6 – 30
бірлік, ТО-3 – 291,5 бірлік, ТО-4 – 460 жұп доңғалақ. Тепловоздардың
жүгірісінің аз болуына байланысты ТО-6 - 7 бірлікке, ТО-3 – 4 бірлікке
(манев) кем орындалған
Табыс көлемінің жоспарланған мөлшері – 283423 мың теңге, орындалғаны
297473 м.теңге Кіріс көлемінің 5% артық орындалуының негізгі себебі:
– тепловоздарға техникалық қызмет көрсетудің жоспарлы жөндеу
түрлерінің артық орындалуынан.
– ТО-7 – 0,5 бірлікке артық орындалуынан 2558 мың теңге табыс
түскен.
– ТО-3 – 3,5 бірлікке артық орындалуынан 831 мың теңге табыс
түскен.
– Тепловоздардың циклдан тыс жөндеуінен 2007 жыл бойынша 54623
мың теңге табыс түскен . соның ішінде тамыз айында 2ТЭ10М №2642
караша айында 2ТЭ10М№0738 КДХ Бейнеуден келген тепловоздарды
жөндеп қалпына келтіріп 15554 мың теңге табыс түсті.
Сонымен қатар, депо жағдайында тепловоздардың құрал-жабдықтарын қайта
қалпына келтіріп және бөлшектерді жасап 2007 жыл бойынша 12707 мың теңге
құрал жабдықтарын жөндеу жұмысына пайдаланалып материалдық шығынды азайтуға
және пайда көлемін көбейтуге әсер етті.
2-ші кестеде жөндеу жоспарының орындалуы қарастырылған.
2 кесте
ЖӨНДЕУ ЖОСПАРЫНЫҢ ОРЫНДАЛУЫ
Көрсеткіш өлшем 2007ж 2006жыл Орындалу
атауы бірлігі ы%
өткен
жылмен
орын-дажос-пары орын-далуы
луы
жоспар
Материалдық шығын - 16045 м.т.
Отын шығыны -16263 м.т.
Әртүрлі қызмет көрсетулерге ААҚ -3177 м.т.
Құрал-жабдықтардың тозу шығыны -157 м.теңге
Әртүрлі шығындар -3312 м.т.
Үнемделгендері:
Еңбек ақы төлеу қаржысы -11118 кт.
Әлеуметтік қамсыздандыру -1703 м.т.
Элект қуаты шығыны -80 м.т.
Бөгде мекемелерге -1799 м.т.
1. Еңбек ақы төлеу қаржысы
Еңбек ақы төлеу қаржысы жоспарланған мөлшерден 11118 м.теңге
үнемделуінің негізгі себебі жоспарланған мөлшерден адам санының 17-адамға
кем болуынан 5050 м.теңге үнемделуі керек, (24757х
17х12=5050м.теңге),сонымен қатар орта-ша жалақының жоспарланған мөлшерден
(24757-23762=278 теңге) -278 теңге кем болуынан еңбекақы қоры 1177м.теңге
үнемделген.(278x353x12= 1177м.теңге) Жұмысшылардың ақысыз демалысқа
шығуынан 1485 м.теңге үнемделген.
Әлеуметтік қамсыздандыру
Жоспарланған мөлшері 20681 м.теңге жұмсалғаны 18978 м.теңге жоспардан
1703м.теңге үнемделген себебі еңбек ақы төлеу қаржысының 11118 м.теңге
үнемделуінен.
Материалдық шығын жоспарланған мөлшері 80599 м.теңге жүмсалғаны 96644
м.теңге ,яғни 16045 м.теңге артық жұмсалған негізгі себебтері:
Тепловоздардың циклдан тыс жөндеуінен 2007 жылы бойынша 54623 м.теңге
кіріс түскен, соның ішінде 24785 м.теңгенің қосалқы болшектері салынып
пайдалану депосы есебінен қайтарылған.2007 жылы КДХ Бейнеуден 2-тепловоз
жөндеп қалпына келтірілген. Тамыз айында 2ТЭ10М №2642 тепловозын ТО-6
циклынан өткізіп циклдан тыс жөндеуге 8899 м.теңгенің қосалқы бөлшегі,
қараша айында 2ТЭ10М №0738 тепловозын ТО-7 циклынан өтіп циклдан тыс
жөндеуге 6552 м.теңге қосалқы бөлшегі кеткен. Сонымен қатар жанар-жағар
майдың қымбаттауына байланысты бағаларының айырмасына сәуір,маусым , шілде
айларында дизель майына 493 м.т., СТП майына 116м.т. төленген ЖРО майы – 34
м.т. теленген.
Келесі кестеде есептеу кезеңдегі жанар-жағар майдың үнемделгені
көрсетілген
5 кесте
2007 жылы унемделген жанар-жағар май.
Көрсеткіш атауы өлшем Жоспа нақты
бірлігі ры жұмсал.
жоспары жұмсалғ.
Дизель отыны
Жөндеу жұмысы тонна 272,139 320,691 48,552
Шаруашылыққа _*_ 17,03 8,851 -8,179
Барлығы 289,169 329,542 40,373
Бензин 0
Жөндеу жұмысы _*_ 0,44 0,206 -0,234
Шаруашылыққа 14,368 5,979 -8,389
Барлығы 14,808 6,185 -8,623
Мазут _*_
бу қазандығына 1847,72 1735,01 -112,71
Көмір
*Дерек көзі: Локомотив сервис орталығы бухгалтерлік балансы негізінде
автор құрастырған
Отын шығыны жоспарланған мөлшері 24165 м.теңге жұмсалғаны 40428 м.теңге
,яғни 16263 м.теңге артық жұмсалған, тоннамен есептегенде:
дизель отыны - 48,552 тонна 1721 м. теңгеге артық жұмсалған
7 кесте
Тепловоз жөндеу жұмысына жұмсалған дизель отыны шығыны
Техникалық Жұмыс көлемі Дизель отыны Қорытын
қызмет керсету шығыны ды
түрлері
жоспары орынд.
жоспары орынд.
Суға - 3005 м.теңге
Жылу жүйесі қызметіне - 1519 м.теңге
ТЭД жөндеу ПКТБ Ақтөбе - 623 м.теңге
Дефектоскопия ПКТБ Астана - 11 м.теңге
Методология мекемелеріне - 14 м.теңге
*Дерек көзі: Бухгалтерлік есептің Типтік шоттар жоспарына негіздеп автор
құрастырған.
Құрал-жабдықтардың тозу шығыны жоспарланған мөлшері 4938 м.теңге
жұмсалғаны 5095 м.теңге , яғни 157 м.теңге артық жұмсалған себебі кем
жоспарланған.
Әртүрлі шығындар 5-ші кестеде әр түрлі шығындар қарастырылған.
Әртүрлі шығындар жоспарланған мөлшері 3099 м.теңге жұмсалғаны 6411
м.теңге яғни 3312м.теңге артық жүмсалған негізгі себебі;
Астана жөндеу депосы бойынша Теміржол Академиясында және колледжсінде
46 жұмысшы қызметкерлер оқуына 2007 жылы 826 м.теңге төленген. Материалдық
базаның Астанаден қашық орналасуына байланысты өндірістік қажеттілікке
байланысты жөндеу жұмысына қосалқы бөлшектермен жабдықтау үшін Ақтөбе 500
км., Қазалы 180 км., іссапарға 2007 жылға 1375м.теңге жұмсалған.
Жоспарланбаған шығындар – медициналық сақтандыруға - 594 м.теңге төленген
және 135 м.теңге жоспардан тыс пойыз аралық жөндеуге жұмалған.
10 кесте
Әртүрлі шығындар
Көрсеткіш атауы сомасы млн.теңге
1. Мамандар дайындау 826
2. Медицина қызметі 558
3. Дезинфекция 454
4. Табиғатты қорғау қоры 664
б.Мүлікті тіркеуден қайта өткізу БТИ 242
6. Медициналық қамсыздандыру полюсі 594
7. Қорғаныс құралдарын тексеруге 3
8. Мер дайындау 23
9.Автокөлікті тех.байқаудан өткізу 85
10. Кранды тех.байқаудан өткізу ПКТБ 184
11.Өнертапқыштарға сыйақы 149
12. Касса күзеті 41
13.Лабораторяны аттестациялау 181
14. Ж.Д. Тариф 38
15. Іссапарға төленген қаржы 1375
16.Газет-журналға , 68
17.Бу қазандықты тех.байқаудан еткізу
ПКТБ Астана 438
18. Тәуелсіз экспорт баға 105
19. Номенклатур. тізім 2
20. Жоспардан тыс жөндеуге 135
21.Жаңа жылға сыйлық 70
22.ВЦ.компьютер жөндеу 157
23.Жүктерді қамсыздандыру 19
Барлығы 6411
*Дерек көзі: Управленческий учет, учебное пособие.USAID Прагма.
11-шы кестеде сырт мекемелерге көрсетілген қызметтердің шығындары
қарастырылған.
11 Кесте
Астана жөкдеу депосының 2007 жыл бойынша сырт мекемелерге қызметінің
шығынын талдау
мыңтеңге
Көрсеткіш атауы 2006 ж. 2007жыл Қорытынды
орын-джоспар орын-далуы
алуы
жоспар орын-далуы
мың. % мың. % мың. тг. %
тг. тг.
1. Активтер 463930 100 492035 100 +28105 +6,05
құны, барлығы
2. Ұзақ мерзімді289989 62,51 265985 54,06 -24004 -8,28
активтер
Оның ішінде: 287089 61,88 263085 53,47 -24004 -8,28
негізгі құралдар
Қаржылық 2900 0,63 2900 0,59 - -
инвестициялар
3. Ағымдағы 173941 37,49 226050 45,94 +52109 +29,96
активтер
Оның ішінде: ТМҚ142119 30,63 203821 41,42 +61702 +43,42
Дебиторлық борыш28776 6,2 21768 4,42 -7008 -24,35
Ақша қаражаттары3046 0,66 461 0,1 -2585 -84,86
*Дерек көзі: Байсерке –агро ЖШС-нің бухгалтерлік балансы негізінде автор
құрастырған
Кесте деректері бойынша мынандай қорытынды жасауға болады. 2008 жылдың
соңында жыл басымен салыстырғанда (+28105) мың теңгеге, сәйкесінше (+6,05%)-
ға артқан. Ұзақ мерзімді активтер құрамы жыл соңында (-24004) мың теңгеге,
(-8,28%)-ға кемігенімен, жалпы актвитер құрамындағы ұзақ мерзімді
активтердің үлесі жыл басында 62,51%, ал жыл соңында 54,06% құрағанын
көреміз. Бұл компания үшін, әрине, қолайлы жағдай болып табылады. Осы
есепті жыл қорытындысы бойынша қысқа мерзімді активтердің жалпы активтер
құнындағы үлесі көбейген, 45,94%. Бұл да жалпы шектеу шеңберіне сәйкес
келеді. Қысқа мерзімді активтер құрамында сатып алушылар мен тапсырыс
берушілердің дебиторлық борыштарының және ұйымның ақша қаражаттарының
азайғанын көріп отырмыз. Әсіресе ақша қаражаттарының мөлшері 84,86%-ға
кеміген. Ал тауарлық-материалдық қорлар мөлшері керісінше 43,42% мөлшеріне
артқан. Ақша қаражаттарының ТМҚ сатып алуға жұмсалуы мүмкін.
Кесте мәліметтеріне сүйене отырып баланстың активті баптарына қатысты
бірқатар көрсеткіштерді анықтауға болады. Алғашқы көрсеткіш – ағымдағы
активтердің жұмылдырылу коэффициенті – ағымдағы активтердің баланс
валютасындағы үлесін көрсетеді. Бұл көрсеткіш өткен жылы 37,49 %, ал есепті
жылы 45,94% көрсетіп тұр, яғни бұл көрсеткіштің артуы ұйымның үздіксіз
жұмыс істеуін қамтамасыз етеді, кредиторлармен есеп айырысу мүмкіндігін
көрсетеді.
Жұмылдырылған және жұмылдырылмаған қорлардың өзара қатынасы
коэффициенті ағымдағы активтердің ұзақ мерзімді активтерге қатынасы арқылы
анықталады. Біздің ұйым бойынша өткен жылы (173941289989) 0,6 ал есепті
жылы (226050265985) 0,85 тең болған. Негізі теориялық көрсеткіш 0,5-тен
кем болмауы қажет. Ұйымның бұл көрсеткіші есепті жылы теориялық мәннен сәл
ғана артық болғанын, ал есепті жылы өте жақсы деңгейде екенін көреміз. Бұл
көрсеткіш қаншалықты жоғары болса, соншалықты ұйымның қаржылық тұрақтылығы
арта түспек.
Келесі көрсеткіш ұйымның мүлкі құрамындағы негізгі құралдардың шынайы
құны көрсеткіші болып табылады. Біздің ұйым бойынша негізгі құралдар үлесі
өткен жылы 61,88% болса, есепті жылы 54,06%-ды құраған, яғни қалыпты
мөлшерде. Негізгі құралдардың тозу коэффициенті негізгі құралдардың
техникалық жағдайын сипаттайды. Бухгалтерлік баланстан тозу жөнінде қосымша
мәліметтер алып тозу коэффициентін анықтаймыз. Бұл көрсеткіш негізгі
құралдардың тозу сомасының бастапқы құнына қатынасы арқылы анықталады.
Өткен жылы тоз коэффициенті 17029304118 – 0,05-ке тең, ал есепті жылы –
28324291409 – 0,09-ға тең болған. Бұл көрсеткіштің өсуі бір жыл ішінде
негізгі құралдардың тозуының артқанын сипаттайды. Компания қолда бар
негізгі құралдарын алмастыру, жаңарту жөнінде жақсы басқарушылық шешімін
қабылдауы қажет [7].
Талдаудың келесі кезеңі ұйымның бухгалтерлік балансы негізінде
пассивтер құрамы мен құрылымын талдау болып табылады. Ол үшін баланс
негізінде аналитикалық кесте құрастырып аламыз.
5 кесте
Локомотив сервис орталығы пассивтерінің құрамы мен құрылымын талдау
талдау*
Көрсеткіштер Жыл басы Жыл соңы Өзгерістер, +,-
мың. % мың. тг.% мың. тг. %
тг.
1. Аванстық капитал,463930 100 492035 100 +28105 +6,05
барлығы
2. Меншікті капитал 99821 21,52 190720 38,76 +90899 +91,06
3. Қарыз капиталы: 364109 78,48 301315 61,24
3.1Ұзақ мерзімді 197676 42,61 69661 14,16 -128015 -64,76
міндеттемелер
3.2Ағымдағы 166433 35,87 231654 47,08 +65221 39,19
міндеттемелер
Тәуелсіздік 0,2152 0,3876
коэффициенті 21
Қарыз және меншікті 3,65 1,58
капитал өзара
қатынасы
коэффициенті 32
Инвестицияландыру 0,35 0,75
коэффициенті
*Дерек көзі: Байсерке –агро ЖШС-нің бухгалтерлік балансы негізінде автор
құрастырған
Кестеде көрсетілгендей жалпы мүліктер құнындағы меншікті капитал
сомасының үлесі төмен екендігін көруге болады: 2007 21%, 2008 жылы –39%ға
жуық. Жалпы ұйының меншікті капиталының үлес салмағы өте аз болғандықтан
тәуелділік коэффциенті өте аз болғандықтан ұйымның сырттан тартылған
капиталға тәуелді екендігін көреміз.
Кесте мәліметтері бойынша қорлану көздері де (+28105) мың теңгеге,
сәйкесінше (+6,05%)-ға артқанын көреміз. Инвестицияландыру коэффициенті
меншікті капиталдың негізгі құралдарға қатынасы арқылы анықталады. Өткен
жылы инвестицияландыру коэффициенті 0,35 пунктте болса, есепті кезеңде 0,75
пунктке артқан.
Бухгалтерлік есеп қағидалары бойынша ұйымның есеп саясаты деп ұйымның
бухгалтерлік есепті жүргізу әдісінің жиынтығын, яғни алғашқы бақылау,
құндық өлшеу, ағымдағы топтау және шаруашылық қызметтің фактілерін жинақтап
қорытындылау жолдарын айтады.
Бухгалтерлік есепті жүргізу әдістеріне шаруашылық қызмет фактілерін
топтау мен бағалау әдістері, активтердің құнын есептеу, құжат айналымын
қабылдауды ұйымдастыру, түгендеу, бухгалтерлік есеп шоттарын қолдану
әдістері, бухгалтерлік есептің тіркелім жүйесі, мәліметтерді өңдеу және
басқа да сәйкес әдістер мен амалдар кіреді.
Ұйымның есеп саясатын өңдей мүмкіндігі мен қажеттілігі бухгалтерлік
есеп пен басқа екінші деңгейлі нормативтік құжаттар бойынша баптарда
қарастырылған бухгалтерлік есептің кез-келген мәселелерін шешудің көп
түрлілігімен анықталады. Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік
жөніндегі заң бойынша ұйымдар өздерінің есеп саясатын құрастыру барысында
бұйрық бойынша қажетті құжаттар тізімін бекітуі қажет. Бұл бекітілген
құжаттар құрамына төмендегілер жатады:
- бухгалтерлік есептің уақыттылы, есеп берудің толық және тиісті
талаптарға сәйкес болуы;
- бухгалтерлік есеп жұмысын жүргізуде қолданылатын синтетикалық және
аналитикалық есеп шоттарының жұмыс жоспары,
- алғашқы есеп құжаттарының типтік нысандары;
- ұйымның ішкі бухгалтерлік қорытынды есеп құрудағы құжат нысандары;
- активтер мен міндеттемелер түгендеуін өткізу тәртібі;
- актив пен міндеттемелерді бағалау әдістері;
- құжат айналымы ережелері мен есеп ақпаратын өңдеу технологиясы;
- шаруашылық операцияларды бақылау тәртібі;
- бухгалтерлік есепті ұйымдастыруға қажетті басқа шешімдер.
Ұйымның қабылдаған есеп саясаты сол ұйымдағы бухгалтерлік есептің
маңызды мәселелерінің бірі. Ұйымның есеп саясатын таңдауы мен негіздеуіне
келесі факторлар әсер етеді:
- меншік және құқықтық-ұйымдастырушылық нысаны;
- салалық қызметінің түрі;
- қызметінің көлемі, жұмысшылары мен қызметкерлерінің орташа тізімдік
саны;
- салық салу жүйесімен арақатынасы;
- қаржы-шаруашылық қызметін дамыту стратегиясы;
- ұйымның ақпараттық қамсыздандыру жүйесі;
- материалдық базасының болуы;
- ұйымның бухгалтер мамандарының біліктілігі, басшылардың экономикалық
бастылдығы, ынталылығы мен тапқырлық деңгейі.
Кез-келген ұйым өз қызметін жүзеге асыру үшін таңдап бекіткен есеп
саясатын толықтылық, уақыттылық, сақтық, қарама-қайшылықсыздығы және
орындылығы талаптарына сәйкестендіреді.
Толықтылығы ұйымның таңдап алған есеп саясатының сол ұйым
объектілерін толық қамтуы деп түсуге болады.
Уақыттылығы, яғни ұйымның шаруашылық әрекетінің фактілері
бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілікте уақытында көрсетілуін
сипаттайды.
Шаруашылық операциялары кешіктірілмей есеп шоттарында көрсетіледі,
және де орындалмаған операция есепке алынбайды.
Сақтық қағидасы бойынша ұйымда қолданылатын есеп әдістері
бухгалтерлік есепке алынуға тиісті кірістер мен табыстарға қарағанда
жасырын резервтердің жасалуына жол бермей, шығындар мен міндеттемелерді
айқын бейнелеуге дайын болуды қамтамасыз ету керек.
Қарама-қайшылықсыздығы, яғни есептің таңдалынған әдістері әр айдың
соңғы күнтізбелік күніне айналымның аналитикалық есебі мен шоттар бойынша
қалдықтардың синтетикалық есеп мәліметтерінің теңдігін қамтамасыз етуі
қажет.
Халықаралық қаржылық есептілік стандарттарына көшумен байланысты
көптеген ұйымдар өз есеп саясатын қайта қарап, оны халықаралық қаржылық
есептілік стандарттарының талаптарына сәйкестендіруге мәжбүр. 2007 жылдың
28 ақпанында жарияланған Қазақстан Республикасының Бухгалтерлік есеп және
қаржылық есептілік жөніндегі заңына сәйкес елімізде Халықаралық
стандарттармен қатар ұлттық есеп стандарттары да жұмыс істейді. Сол себепті
Локомотив сервис орталығы ұлттық қаржылық есептілік стандарттары
бойынша жұмыс істейді.
Локомотив сервис орталығы есеп саясаты Қазақстан Республикасының
Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік жөніндегі заң актісінің
негізінде және ұлттық қаржылық есептілік стандарттарын, ұлттық қаржылық
есептілік стандарттарының, типтік шоттар жоспарын, жоғарыда аталған
құжаттарға қосымша нұсқауларды, серіктестіктің жарғысын және Қазақстан
Республикасының бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілікке қатысты
заңнамалық, нормативтік құқықтық актілерді басшылыққа ала отырып жасалған.
Есеп саясатының негізгі мақсаты компания қызметін мүмкіндігінше
тиімді көрсету, ол жөнінде толық, объективті, шынайы ақпаратты көрсету
болып табылады. Есеп саясаты теориялық тұрғыда үш бөлімнен құралады.
Бірінші Жалпы ережелер бөлімінде ұйым жөнінде жалпы мәліметтер, есеп
саясатының негізгі мақсаты анықталады. Әдістемелік бөлімде стандарттарда
көрсетілген ақпартты қаржылық есептілікте ашып көрсету әдістері
көрсетіледі. Ұйымдастыру бөлімінде бухгалтерлік есептің жүргізілуіне
жауапты лауазымды адамдар, олардың еңбек бөлінісі, қолданылатын есеп
жүргізу формасы, жұмысшы шоттар жоспары көрсетіледі.
Есеп саясатының маңыздысы - әдістемелік бөлім. Осы бөлімде
төмендегідей мәселелер қарастырылады:
1. Негізгі құралдарға қатысты оларды бастапқы бағалау, амортизациялық
аударым сомасын есептеу әдістері, жөндеумен байланысты шығындарды
есепке алу, жаңарту, жалға алу, техникалық тұрғыда қайта жарақтандыру
мәселелерді қарайды. Негізгі құралдарды жөндеуге қатысты жөндеу уақыты
мен өткізу жылдамдығын компания өзі шешеді.
2. Материалдық емес актвитеріне амортизациялық аударым сомасын есептеу
әдістері және оларды есептен шығару жолдары. Кейбір материалды емес
активтер түрлеріне байланысты олардың тиімді пайдалану мерзімі жөнінде
компания өзі шешім қабылдайды.
3. Дебиторлық борыштарды түгендеу, күдікті борыштар көлемін анықтау;
Есеп саясатының техникалық бөлімінде келесі сұрақтарды қарайды:
1) басқару есебінің ұйымдастырылуы;
2) шығындарды топтау мен үстеме шығынарына жатқызу әдістері. Үстеме
шығынарын және өнімнің өзіндік құнын есептеу, яғни калькуляциялау жүйесі.
Жанама шығындарды анықтау, оларды объектілер арасында бөліп тарату әдісі.
Дайын өнімдерді кіріске алудың есебі. Аяқталмаған өндірісті анықтау және
бағалау жолдары:
3)материалдарды есепке алу;
4)негізгі құралдарды жөндеу;
5)күрделі құрылыстың негізгі құралдарын жаңарту;
6)мүліктер мен міндеттемелерді түгендеу;
7)жұмысшы шоттар жоспары;
8)ішкі өндірістік есептілік.
Есеп саясатының ұйымдастырушылық бөлімінде келесі сұрақтар қаралады:
1. Ұйымдық нысаны және бухгалтерлік қызметтің құрылымы.
2. Есептің орталықтандырылу деңгейі.
3. Ішкі өндірістік бақылау.
Локомотив сервис орталығы есеп саясаты қатысушының шешімімен
бекітілген.
Есеп саясатының 1-ші бөлімінің Ұйымдастырушылық – Техникалық бөлім
деп аталатынын, онда есеп саясаты жөнінде жалпы ережелердің, серіктестіктің
ұйымдық-құқықтық негіздерінің, негізгі қызмет түрлерінің және мақсаттарының
жазылғанын көреміз. Бұл мәліметтерді біз серіктестіктің жарғысына қатысты
да қарастырған болатынбыз. Сол себепті бухгалтерлік есептің ұйымдастырылуын
қарастырамыз. 1-ші бөлімде сонымен қатар бухгалтерлік есепті
ұйымдастырудағы міндеттер көрсетілген. Мұнда бухгалтерлік есептің
міндеттері:
- оперативті басқару үшін, инвесторлар мен кредиторлар,
жабдықтаушылар, салықтық және қаржылық ұйымдар, сатып
алушылар және басқа пайдаланушыларға қажетті
шаруашылық процестері мен қызмет нәтижелері жөнінде
толық және шынайы ақпаратты қалыптастыру;
- серіктестіктің мүлкінің, материалдық еңбектік,
қаржылық ресурстарының қолда бары мен қозғалысын
бақылауды қамтамасыз ету;
- қаржылық шаруашылық қызметтің келеңсіз құбылыстары
жөнінде уақытында ескерту және ішкі резервтерді
анықтау деп көрсетілген.
Байсерке -агро ЖШС-де бухгалтерлік есеп журналды-ордерлі формада
жүргізіледі. Сонымен қатар автоматтандырылған тәсіл де қолданылады.
Капитал, міндеттемелер, активтерге, табыстар мен шығындарға әсер ететін
барлық операциялар бухгалтерлік есепке алынуы қажет. Бухгалтерлік есеп бас
бухгалтер басқаратын жеке құрылымдық бөлімше болатын бухгалтерияда
жүргізіледі. Есепті кезең күнтізбелік жыл болып табылады. Құрылтайшы
қаржылық есеп айырысу құжаттарына қол қою құқығы бар лауазымды тұлғалар
тізімін бекітеді [11].
Алғашқы құжаттар мен құжат айналысы ашылып көрсетілген. Есептік-
бухгалтерлік құжаттардың жойылу мерзімдері көрсетілген. Сақталу
мерзімдеріне қарай құжаттардың ішінде қаржылық есептілік пен түсініктеме
жазбалар тұрақты сақталуы қажет, одан кейінгі ең ұзақ сақтау мерзімі 75
жыл, ал көпшілігі 3-5 жыл бойында сақталулары қажет. Бас бухгалтер құжат
айналысының тізбектілігін, олардың дұрыс рәсімделуін бақылайды. Келесідей
құжаттары құпия құжаттар құрамына жатады: банктік құжаттар, кассалық
құжаттар, жеткізу-қою келісім-шарттары, кедендік жүк декларациялары, төлем
ведомостері, салықтық шот-фактуралар, еңбек келісім-шарттары, штаттық
кесте, қаржылық және салықтық есептілік. Осы құжаттарды алу құқығы бар
өкілетті адамдарды директор анықтайды.
Сонымен қатар осы бөлімде бухгалтерлік есеп саясатын қалыптастыру
негіздері, қағидалары (есептеу қағидасы, үздіксіздік, түсініктілік,
мәнділік, маңыздылық, шынайылық, бейтараптылық, сақтық, аяқталу қағидасы,
салыстырмалылық, тізбектілік, ақиқаттық) көрсетілген.
Есеп саясаты Қазақстан Республикасының Қаржы Министрлігінің
Бухгалтерлік есеп және аудит әдістемесі Департаментінің талап етуі бойынша
өзгертіледі, және ол өзгерістер қаржылық есептілікте шынай ақпарат
қалыптастыратын болса ғана өзгертіледі.
Есеп саясатына өзгерістер енгізу келесі жағдайларда мүмкін болады:
- Қазақстан республикасының бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік
туралы заңының өзгеруіне байланысты;
- бухгалтерлік есепке қатысты нормативтік актілердің өзгеруі салдарынан;
- жаңа бухгалтерлік есеп сатндарттарына көшумен байланысты;
- ұйымның құрылымы өзгерген жағдайда;
- меншік иесі ауысқан жағдайда;
- ұйым статусы немесе оның ұйымдарының статусы өзгергенде;
- активтер, меншікті капитал мен міндеттемелерді бухгалтерлік есепке
алудың жаңа әдісіне көшу қажет болған жағдайда.
Есеп саясаты мен оған енгізілген өзгерістер, олардың себептері ең
алдымен ұйымның қаржылық есептігіліген қосымша түсініктеме жазбаларда ашылп
көрсетілуі қажет. Егер мұндай өзгерістер қаржылық есептіліктің ауқымды
өзгеуіне себеп болса, онда мұндай өзгеріс нәтижесінде орын алатын
жағдайларға қосымша баға берілуі тиіс.
Егер есеп саясатындағы өзгеріс тек есепті кезеңнің қаржылық
есептілігіне ғана емес өткен кезеңнің, және алдағы кезеңдерге әсер ететін
болса, онда қаржылық есептіліккке қосымша түсініктеме жазбаларда келесі
мәлімет ашылып көрсетілуі қажет:
- өзгерту себептерін;
- есепті кезеңдегі және өткен кезеңдердің есептілігіндегі түзетулер
сомалары;
- есепті кезеңнің таза табыс немесе зиян сомасын анықтағанда қолданылған
түзету сомасын;
- салыстырмалы деректер ретінде көрсетілген өткен кезең алдындағы есепті
кезеңдердің қаржылық есептілігін түзету сомаларын;
- қайта есептелген салыстырмалы деректерді немесе оларды қайта
есептеудің маңызды емес екендігін көрсету.
Локомотив сервис орталығы есеп саясатнының 2-ші бөлімі Әдістемелік
бөлім ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ
і. Зерттелген кәсіпорынның техникалық-экономикалық сипаты
1. Ұйымның жалпы құрылымы
1.2 Кәсіпорынның есеп саясаты
1.3 Зерттелген кәсіпорынның негізгі техникалық – экономикалық көрсетіштерін
талдау
1. Үстеме шығындардың есебін ұйымдастыру
2.1 Ұйымдағы үстеме шығындардың қолданылуы және қозғалысы
2.2 Үстеме шығындардың есебін ұйымдастыру
2.3 Үстеме шығындарды үлестіру
3 ҮСТЕМЕ ШЫҒЫНДАРДЫҢ АУДИТІН ҰЙЙЫМДАСТЫРУ ЖӘНЕ ТАЛДАУ
3.1 Өндірістік шығындардың аудиті
3.2 Үстеме шығындардың аудитін ұйымдастыру
3.3 Үстеме шығындарды талдау
КІРІСПЕ
Бүгінгі нарықтық экономиканың жағдайында бухгалтерлік есепті жүргізу
басқару жүйесінің ең маңызды және міндетті шарты болып табылады.
Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік жөніндегі заңға сәйкес барлық
шаруашылық ұйымдары бухгалтерлік есеп жүргізуге және қаржылық есептілікті
тиісті ұйымдарға ұсынуға міндетті. Оның ішінде ірі бизнес өкілдері үшін
Халықарылық қаржылық есептілікке сәйкес есеп жүргізу мен есептілікті
құрастыру міндеттелсе, орта және кіші бизнес өкілдері үшін Ұлттық
бухгалтерлік есеп стандарттары бойынша есеп жүргізу міндеттелген.
Бухгалтерлік есеп өндірістің жағдайын, экономикалық тиімділігін
анықтап, негізгі міндеттерін нақты сипаттайтын бірден –бір ақпараттық
жүйе. Қазіргі қалыптасқан дағдарыстық экономикалық қатынастар жағдайында
Елбасымыздың халқымызға Жолдауының бағыттарын ұстанып, өндірістік салада
өндіретін өнім түрлеріне зор мән бере отырып, өндіруге кеткен шығындардың
ауқымынын неғұрлым азайтып және өзіндік құнды дұрыс әрі дәл анықтау
міндетті шарт болып отыр.
Осы мәселеге орай ұйымдарда үстеме шғындарды есептеу жолдарын дұрыс
жүйеге келтіре отырып, өндірістің шаруашылық қызметін басқарудың
заңдылықтары сақталған жағдайда халық шаруашылығының өркендеуіне жол
береді.
Нарықтық экономиканың нағыз шарықтап келе жатқан шағында күрделі
экономикалық механизмді басқару өндірістегі дәл, әрі нақты жүргізілген
есеп арқылы ғана жүзеге асуы тиіс.
Ішкі шаруашылық есептеулерде ең басты рөлді бухгалтерлік есеп
атқарады, өйткені, жоспарлау және мөлшерлеу - бір ғана қолданатын дискретті
үрдістер, ал ішкі шаруашылық есеп үзіліссіз және тұрақты, осы жүйедегі кері
байланыс элементі ретінде көрініс тапты.
Пайда табу ұйымды басқару жұмыстарының тиімділігіне, өндірісті нақты
ұйымдастыруға, ресурстарды үнемдеу саясатының жүргізілуіне одан ары тәуелді
бола бастады. Ол ұйымдағы бухгалтерлік есептің барлық жүйесін қайта құруды
талап етті.
Бухгалтерлік есептің бәсекелестік экономикаға, сыртқы тұтынушыларға
неғұрлым ақпаратты көбірек беруге, сонымен қатар коммерциялық құпияны
сақтауға сай келу қажеттілігі ұйымның бұрынғы біртұтас бухгалтериясын жеке
екі бөлікке - қаржылық және калькуляциялық бөлікке бөлуге итермелейді.
Нарықтық экономика жағдайында осы мәселе өзекті болып тұрғандықтан
диплом жұмысында өнімнің өзіндік құнын анықтау және калькуляциялау
әдістеріне терең мән берілген. Ұйымдар өздерінің есеп саясатында
пайдаланылатын ең тиімді өзіндік құнды калькуляциялау тәсілін таңдап
көрсетуі қажет.
Бүгінгі күнгі экономикалық қатынастарда дағдарыстың қалыптасуы, жалпы
экономикалық жағдайдың күрт нашарлап кетуі ауыл шаруашылығы өнімдеріне
деген сұранысты арттырып отыр. Ауыл шаруашылық өнімдері қандай жағдайда
болмасын бірінші кезекте қанағаттандырылуға тиісті қажеттілік болғандықтан,
ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіретін ұйымдар қызметіне баса назар
аударылуда. Халықтың сатып алу қабілеті біршама төмендеуіне байланысты ауыл
шаруашылығының өнімдерінің де бағасын реттеу қажет болуда. Сол себепті
бүгінгі қатынастар жағдайында өнімнің құнын дұрыс анықтау, ол үшін ең
тиімді тәсілді пайдалану мәселесі өзекті тақырып саналады. Ұйымның алатын
табысының мөлшері өндірілген өнімнің өзіндік құнына тәуелді.
Кеңес үкіметі кезеңінде орталықтандырылған Мемлекеттік баға белгілеу
жағдайында өнімдердің толық өзіндік құнының есебі үстеме шығындарды өнім
түрлері арасында бөліп тарату арқылы жүргізілген болатын. Қазіргі кездегі
әртүрлі ұйымдық-құқықтық нысандағы шаруашылық бірліктерінің бөлініп шығуы
басқару есебіне деген қажеттілікті арттырып отыр. Соған сәйкес ұйымдардың
бухгалтерлік есеп жүйесі қаржылық және басқарушылық есеп түрлеріне
бөлінген. Өндірілген өнім бірлігінің өзіндік құны көптеген басқару
шешімдерін қабылдауға негіз болады, оның ішінде:
- қай өнім өндірісін тоқтату немесе жалғастыру;
- құрастырушы бөлшектерді, бұйымдарды өндіру немесе сатып алу;
- өнімге қандай баға белгілеу;
- жаңа жабдықтар сатып алу;
- өндірістің технологиясы мен ұйымдастырылуына өзгерістер енгізу.
Осы жоғарыда аталған жағдайлар зерттеу тақырыбының өзектілігін
анықтайды. Орындалып отырған диплом жұмысының негізгі мақсаты үстеме
шғындар есебін ұйымдастыру мен өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың
теориялық және практикалық сұрақтарын зерттеу болып табылады.
Диплом жұмысын жазудағы басты міндеттер келесідей түрде анықталды:
- үстеме шғындарының жіктелу және өнімнің өзіндік құны мен
калькуляция жөніндегі теориялық сұрақтарды қарастыру;
- өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың тәсілдерін зерттеу;
- үстеме шғындарының синтетикалық есеп шоттарында көрсетілуі
қарастыру;
- Локомотив сервис орталығы жауапкершілігі шектелген серіктестік
мысалында үстеме шығынары есебін ұйымдастырылуын зерделеу;
- халықарылқ тәжірибеде қолданылатын тәсілдерді оқып-үйрену;
- өнімнің өзіндік құнының құрамына талдау жасау;
- өнімнің өзіндік құнын кеміту мен есепті жетілдіру жолдарын қарастыру.
Зерттеліп отырған тақырыпта диплом жұмысын жазу барысында Локомотив
сервис орталығы жауапкершілігі шектелген серістестігінің нақты
мәліметтері негіз болды. Локомотив сервис орталығы акционерлік қоғамы
(әрі қарай – Қоғам) Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2004 жылғы 6
ақпандағы №145 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасының темір жол
көлігін қайта құрылымдауының барысында Локомотив акционерлік қоғамынан
бөліп шығару (қайта ұйымдастыру) арқылы құрылған. Қоғам бөлу балансына
сәйкес Локомотив акционерлік қоғамының құқықтары мен міндеттемелерінің
заңды мұрагері болып табылады (14.10.03ж. Заңды тұлғаны мемлекеттік тіркеу
туралы №14689-1901-АО куәлігі; Локомотив сервис орталығы АҚ-ны
мемлекеттік тіркеу туралы №17532-1901-АО куәлігі; 03.11.04ж. №40383028
статистикалық карточкасы (ОКПО); Салық төлеушінің тіркеу нөмірі (СТТН)
№620300248987).
Құрылысына қарай орындалған диплом жұмысымыз кіріспеден, үш негізгі
бөлімнен, қорытынды мен қосымша беттерден тұрады. Кіріспеде зерттеу
тақырыбының өзекті екенідгін анықтап, жұмысты орындаудағы мақсатымыз бен
міндеттерімізді анықтадық. Негізгі бөлімде үстеме шғындарының мәні мен
жіктелуіне, өнімнің өзіндік құны түсінігіне, үстеме шғындардың бухгалтерлік
есеп шоттарында есепке алынуына, өзіндік құнға қатысты талдау мен есепті
жетілдіру мәселелерін қарастырдық.
Көлеміне қатысты диплом жұмысы 73 беттен тұрады, оның ішінде 15 кесте
түріндегі сандық мәліметтер, 9 сызбалар мен суреттер және 3 қосымша беттер
кіреді.
і. Зерттелген кәсіпорынның техникалық-экономикалық сипаты
1. Ұйымның жалпы құрылымы
Локомотив сервис орталығы акционерлік қоғамы (әрі қарай – Қоғам)
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2004 жылғы 6 ақпандағы №145 қаулысымен
бекітілген Қазақстан Республикасының темір жол көлігін қайта құрылымдауының
барысында Локомотив акционерлік қоғамынан бөліп шығару (қайта
ұйымдастыру) арқылы құрылған. Қоғам бөлу балансына сәйкес Локомотив
акционерлік қоғамының құқықтары мен міндеттемелерінің заңды мұрагері болып
табылады (14.10.03ж. Заңды тұлғаны мемлекеттік тіркеу туралы №14689-1901-АО
куәлігі; Локомотив сервис орталығы АҚ-ны мемлекеттік тіркеу туралы №17532-
1901-АО куәлігі; 03.11.04ж. №40383028 статистикалық карточкасы (ОКПО);
Салық төлеушінің тіркеу нөмірі (СТТН) №620300248987). Қазақстан темір
жолы ұлттық компаниясы акционерлік қоғамының Президентімен 2004 жылғы 17
қыркүйекте бекітілген Қоғамның Жарғысына сәйкес Қоғамның негізгі мақсаты –
табыс алу. Осы қойылған мақсатқа жету үшін Қоғам келесі қызметтерді жүзеге
асырады:
1) пайдаланудағы локомотивтердің техникалық жарамды жағдайын және олардың
тұрақты
жұмысын қамтамасыз ету бойынша қызмет көрсету;
2) локомотивтерді жанар-жағар маймен қамту;
3) локомотивтерді сумен, маймен және құммен жабдықтау;
4) темір жол жылжымалы құрамын жөндеу және техникалық қызмет көрсету;
5) темір жол жылжымалы құрамының жабдықтарын жөндеу;
6) темір жол жылжымалы құрамының доңғалақ жұптарын куәліктендіру,оларды
жөндеу және техникалық қызмет көрсету;
7) локомотив бригадаларының демалысын ұйымдастыру бойынша қызмет көрсету;
8) темір жол жылжымалы құрамын қысқы (жазғы) жұмысқа дайындау бойынша
қызмет көрсету;
9) локомотив радиостанцияларына, АЛСН қауіпсіздік құралдары мен машинист
қырағылығын бақылайтын құрылғыларды құрастыру, жөндеу және оларға қызмет
көрсету;
10) маркетингтік қызмет;
11) сыртқы экономикалық қызмет;
12) Қазақстан Республикасының заңнамасымен тыйым салынбайтын өзге
қызметтер. Локоматив сервис Орталығынегізгі мақсаттары мен міндеттері
локомотивтерді тепловоздарды және т.б. жылжымалы құрамдардың капиталдық
және деполық жөндеуін ұйымдастыру, сонымен қатар осы жылжымалы құрамдарды
техникалық қызмет көрсетумен қамтамасыз ету,жылжымалы құрамдардар үшін
қосалқы бөлшектерді,бұйымдарды қайта өңдеу.
Локоматив сервис Орталығы кәсіпорнынның алдына келесі міндеттер
қойылған:
1. Темір жолдың және басқа кәсіпорындардың жылжымалы құрамдарын
жөндеу қажеттілігін қанағатандыру;
2. Жылжымалы құрамның өндіріс жөндеуінің бәсекелестігін өсіру.
Локоматив сервис Орталығы жұмыстардың келесі түлерін іске асырады:
1. Техникалық қызмет көрсету – ТО-2,ТО-3,ТО-4,ТО-5,ТО-6,ТО-
7,ТО-8.
2. Жылжымалы құрамдардың ағымды жөндеуі.
3. Жылжымалы құрамдардың күрделі жөндеуі– КР-1,КР-2.
1-ші кестеде деподағы 2009 жылдағы кіріс бөлімі талданған.
1 кесте
2007 жылдың кіріс бөлімін талдау
Көрсеткіш атауы жоспары нақты орындалуыОрындалуы
(мың теңге) (мың теңге)
Кірістің барлығы 283423 297473 105,0
Соның ішінде:
ЖАҚ 273323 286033 104,7
Жоспарлы тепловоз 229219 217489 94,9
жөндеу
Циклдан тыс жөндеу 32104 54623 170,1
Жылу тарату 11880 10868 91,5
Әртүрлі қызмет көрсету 120 3095 2579,2
ААҚ 600 914 152,3
Жылу тарату 600 914 152,3
Сырт мекемелерге 8483 10484 123,6
қызмет көрсету
Жылу тарату 5000 5492 109,8
Әртұрлі қызмет көрсету 400 856 214,0
Негізгі құрал-жабдықты 3083 4136 134,2
жалға беру
Негізгі құрал-жабдықты 1017 0,0
жалға беру(неосн.деят.)
*Дерек көзі: Шеремет А. Д. Управленческий учет:Учебное пособие. М.:ФБК-
ПРЕСС, 1999.-33бет
1.2 Кәсіпорынның есеп саясаты
Қазақстанның бухгалтерлік есеп стандарттарында және ол бойынша
жасалған әдістемелік ұсыныстарында басқарушылық пен қаржылык есебін
жүргізудін қоғамдық тұрғысынан танылған тәсілдері мен әдістері, ережелері
мен қағидалары белгіленген, онда әрбір кәсіпорындардыңтехникалықбазасына,
олардын шешетін міндеттемелерінін күрделілігіне, басқарушы
кызметкерлердіңбіліктілігіне карап нақтыланған.
Кәсіпорынның бастапкы бакылауын жүзеге асыру үшін таңдап алынған
тәсілдер жиынтығы, кұндықөлшемдері, ағымдағы топтастыруы және бухгалтерлік
есептегі шаруашылык кызметіне жасалған корытынды шолу фактілері
кәсіпорынның есептік саясатында көрініс табуы тиіс. Баскаша айтканда,
есептік саясат — бұл бухгалтерлік есептің әдісін жүзегеасыратынтетігі.
Бухгалтерлік есеп жүйесін жүргізудің жалпы кағидасы мен ережесі
нормативтік-кұкықтык кұжаттарда белгіленген.
Оларды жүзеге асыру барысында накты кәсіпорынның есептік саясаты
келесідей жорамалдардан алынғаны жөн:
- кәсіпорын өз мүлкімен өзімен-өзі болушылығы (кәсіпорын өз
балансында тек заң бойынша танылған мүліктерді ғана көрсетеді, ал қалған
барлык құндылыктар мен міндеттемелер баланстан тыс шоттарда есепке
алынады);
- толассыз кызметі (есеп саясатының мәселесі бойынша кандай да бір
қабылданатын шешім, кәсіпорын өз кызметін болашақ кезеңде тоқтатпайтындығы
немесе қызмет масштабын қыскартпайтындығы басшылыққа алынуы керек);
- есеп саясатын пайдаланудың жүйелілігі (шаруашылықопераииясын керсету
әдісінің тұрақтылығы, есеп беру жылының барысында міндеттеме мен мүлікті
бағалау, сондай-ақ бір есептік жылдан баскасына өткен кезде де);
- шаруашылық кызметіндегі фактілердің мерзімділік анықтылығы (әр
фактілердің түскен немесе төленген кезіне карамастан, олар өзінің
орындалған немесе орын алған кезеңіне жатқызылуы керек).
Пайдаланатын есеп саясатының басты міндеті мен негізгі арналымы —
кәсіпорынның кызметін барынша пара-пар көрсету, іс мүддесі үшін осы
кызметтің тиімділігін реттеу максатында толык, объективті және шынайы
акпаратпен қаптастыру.
Ол есеп процесінің барлык тараптарын қамтуы керек: әдістемелік,
техникалык, ұйымдық жақтарын.
Әдістемелік аспектісі деп кәсіпорында өнімнің езіндік күнын есептеу,
амортизацияны шығару, міндеттеме мен мүлікті бағалау үшін пайдаланатын
әдістерін айтады; техникалық деп осы әдістердің синтетикалық шоттарында
көрсету сызбасы, есеп регистрлерінде осы әдістің калай жүзеге аскандығын
айтады; ұйымдық деп осы әдістердің бухгалтерлік кызмет тұрғысынан жүзеге
асқандығын, оның кәсіпорынды баскару құрылымындағы алатын орнын айтады.
Есеп саясатының әдістемелік бөлігі накты шаруашылық ахуалынан, олардың
қолдану тәртібінде белгіленген және бухгалтерлік есеп Стандартының біршама
рұксатымен бухгалтерлік есепті жүргізудің белгілі бір әдістерінен тандап
алу жолымен қалыптасады. Егер де стандартты бухгалтерлік есепті жүргізудің
кейбір объектілері көрсетілмесе, онда бухгалтерлік есеп бойынша нормативтік
актілер мен заң талаптарына сәйкес, кәсіпорынның езі есеп жүргізудің
процедурасын дербес әзірлей алады.
Кәсіпорын бухгалтерлік есептің келесідей ережелерін өз бетінше шешуіне
болады:
- келіп түскен негізгі кұралдар объектісін бағалау — бухгалтерлік
есептін №6-шы "Негізгі кұралдардың есебінің" стандарттарындағы әдістемелік
ұсынысына сәйкес, пайдалануға берілген және кәсіпорынның сатып алуға
телеген накты шығындар негізінде, негізгі кұралдар объектісінің бастапкы
кұны аныкталады; кұрылтайшылардың берген объектілері — олардың өзара
келісімі бойынша; тегін берілген объектілер — эксперттік жолмен немесе алыс-
беріс актілерінің мәліметі бойынша; ал кәсіпорынның өзі дайындаған
объектілерін — накты өзіндік кұны бойынша; айырбас нәтижесіде алынған
объектілер — ағымдағы бағалары бойынша аныкталады;
- негізгі қуралдың амортизациясы — бухгалтерлік есептің №6-шы
"Негізгі кұралдардың есебінің" стандарттарындағы әдістемелік ұсынысына
сәйкес, амортизацияны есептеудің келесідей тәсілдерінін бірін немесе
бірнешеуін пайдалануына болады: кұнын есептен шығарудың біркалыпты (түзу
сызықты) әдісі; кұнын есептен шығару үшін орындалған жұмыстардың
пропорционалды түрде есептелінетін әдісі (өндірістік әдіс); кұнын есептен
шығарудың сандык сомасы бойынша есептелінетін әдісі (кумулятитівтік әдіс);
калдык кұнын азайтатын әдісі. Екі және одан да кеп әдісті пайдаланған
кезде, амортизацияны есептейтін тәсілін және негізгі кұралдың кандай түрі
бойынша пайдаланатындығын керсету керек. Негізгі кұралдың бір түрі бойынша
амортизацияны есептеудің бір ғана әдісі пайдаланады; негізгі кұралдыңбір
түрі бойынша амортизациялаудың әртүрлі әдісін пайдалануға болмайды; пайдалы
қызмет ету мерзімі-кезеңі, негізгі кұралды пайдаланудан алынатын
экономикалык олжаны жобалау кезеңі; жою кұны — есептен шығарылуымен
байланысты шығындары, негізгі кұралды жою барысында алынған запас
бөлшектердің, кайтып пайдалануға жарайтын кұндылықтардын кұнын алып
тастағаннан шығады;
- негізгі қуралдарды жөндеу — жендеу жумысын жүргізудің кезендігі
мен жендеу жұмысының мерзімі; негізгі кұралды жөдеуге арналған резерв
қорларын жасауы; жөндеуді жүргізудіңтәсілі туралы мәселені кәсіпорынныңөзі
шешеді;
- материалдық емес активтердің амортизациясы — әрбірматериалдықемес
активтердің әрбір түрінің пайдалануына қарап пайдалы мерзімі және
амортизацияны есептеу әдісін әрбір кәсіпорын ез бетінше анықтай алады;
- болашақ кезеңнің шыгыстары — кезеңдері нақты анықталмаған жағдайда,
кезең барысында ол өнімнің (жұмыстың, кызметтің) өзіндік кұнына жатқызылуы
мүмкін, немесе басқа да көздерінің есебінен (тау-кен дайындық жұмыстарына
кеткен шығындарына, жаңа өнім түрін игеруге кеткен шығыстарына, жерді
игеруге кеткен шығындарына) есептен шығарылуы мүмкін, бірақ аталған
жағдайлардың барлығы да, яғни олардың кезеңін және есептеп шығару тәртібін
кәсіпорынның өзі аныктайды;
- алдагы шыгыстар мен төлем резервтері — кәсіпорын кандай резервтерді
және қандай көлемде кұруды және олардың пайдадану тәртібін аныктап езі
шешеді (кезекті демалыска акы төлеу резервтері, көп жылғы сіңірген еңбегі
үшін марапаттау шығыстары, маусымдык салаларда дайындык жұмыстарын
жүргізуге кеткен өндірістік шығындары және баскалары);
- күмәнді қарыздар бойынша резервтері — кәсіпорынтүгендеу
мәліметтерінің негізінде дебиторлык карыздардың қандайы күмәнді болып
табылмайтындығын, резервтерді кұрудын әдісін және резервтеуге жататын
шығындарын өзі тандай алады;
- қаржылық инвестиция — кәсіпорын ұзакмерзімді қаржылыкинвестицияны
есепке алудың жолдарын өзі қарастырады: қайта бағаланатын кұнын ескере
отырып, сатып алу құны бойынша немесе ағымдағы мен сатып алу кұндарынан
алынған ең кіші бағасы бойынша; ұзақ мерзімді инвестицияның қайта
бағаланған сомасын қалай көрсетудің мәселесін шешеді: демек ол табыс
ретінде де, немесе таратылмаған табыс ретінде болуы мүмкін.
Еншілес, тәуелді және бірлесіп бакыланатын шаруашылық
серіктестіктерінің инвестициясын есептеудің әдісін кәсіпорынның өзі
таңдайды: үлестік қатынасу әдісін немесе құндық әдісін.
- табысты тану — №5 "Табыс" деп аталатын бухгалтерлік есеп
стандартына сәйкес (БЕС) табыстар келесідей жағдайларды сақтаған кезде
танылады: табыс сомасы барынша дәлденген деңгейі бойынша бағаланады;
экономикалық олжа жасалған мәмілемен байланысты, сондықтан оны алу
ықтималдығы бар болса ғана, оны субъекті алады. Жалпы қағидасымен қатар,
кейбір операциялары бойынша, табысты танудың косымша жағдайлары
қарастырылуы мүмкін:
- тауарды сату бойынша — субъектінің сатып алушыға меншік құқығын
беру; мәміле бойынша күтілетін немесе накты шығыстар, барынша дәлденген
деңгейде бағалануы мүмкін;
- көрсеткен қызметі бойынша — есептік күнге жасалған мәміленің біту
сатысын барынша дәлденген деңгейде анықталады; мәмілені жүргізу кезіндегі
жасалған және мәмілені аяқтау үшін қажет шығыстары барынша дәлденген
деңгейде анықталады;
- дивиденттер, пайыздар түріндегі табыстар - пайыздар активтерден
алынатын нақты табыстарды ескеріп уакытша катынастықнегізде танылуы тиіс;
роялтилер келісім-шарттың мазмұнына сәйкес есептелген әдісі бойынша танылуы
тиіс; дивидендтер акционерлер оны алу құкын белгілеген жағдайда ғана
танылуы тиіс. Жоғарыда аталған барлық жағдайда табысты тек есептеу әдісі
бойынша танылатындығы қарастырылған. Есеп саясатының техникалық бөлігін
әзірлеген кезде келесідей мәселелер қарастырылуы тиіс:
- негізгі қүралдарды жөндеу есебі. Негізгі құралды жөндеу
бухгалтерлік есепте, оның құнын өсірмейтін сызбасының (схемасының) бірін
қолдануы мүмкін: жөндеу жұмысының аткарылуына қарап ол өнімнің (жұмыстың,
кызметтің) нақты өзіндік
кұнына жаткызылуы мүмкін немесе алдын ал;1 'сұрылған жөндеу қорына
жаткызылуы мүмкін. Аталған схемалардың бірін тандау, кәсіпорынның кай
салаға жататындығымен де байланысты болып келеді;
- материалдардың есебі. Өндіріске жаткызылатын (немесе өндіріске
есептен шығарылатын). материалдык ресурстарының нақты өзіндік күнын аныктау
тәсілі туралы шешім кабылдау кажет: орташа елшенген кұны бойынша әдісін,
ФИФО әдісін, ЛИФО әдісін немесе арнайы теңестірілген (ұксастырылған) әдісін
таңдайды. Шаруашылык жүргізуші субъекті аталған әдістердің бірін ғана
таңдай алады және ол барлык тауарлы-материалдык кұндылыктарға пайдалануы
тиіс;
- басқарушы есеп. Есептің бұл түрі сырткы пайдаланушылардың кең түрде
пайдалануына арналмаған, сонымен коса, оның есеп беру талабына сай келетін
үйлестірілген регистрлері де жок, сондыктан оны ішкі бакылау мен жоспарлау
максатында пайдаланады. Жалпы тұрғыдан алғанда, кәсіпорын ол үшін шоттардың
Бас жоспарындағы шоттарды немесе өндіріс шоттарының жүйесіне қосымша немесе
жекелеген шоттарын қолдануына болады. Бірақ ол кезде кәсіпорынның қүрамы,
құрылымы жөне ұйымдық ерекшеліктері ескеріледі;
- өндіріске кеткен шыгындар мен өнімнің езіндік қүнын калькуляциялау
есебінің әдісі. Кәсіпорын калькуляциялау мен есеп объектісін, шығындарды
жанама мен тікелей керсету тәртібін анықтайды. Кәсіпорын өзінің негізгі
кызметінің сипатына байланысты езіндік құнның калькуляциялауы мен ендіріске
кеткен шығынын есептеу үшін нормативтік немесе тапсырыстық, немесе белістік
әдістерінің бірін немесе бірнешеуінің үйлескен түрін тандай алады.
Таңдап алынған әдістердің жинақ есебі шалафабрикаттық немесе
шалафабрикатсыз нүсқасымен жүргізілуі мүмкін.
- устеме шыгыстарын есептеу және тарату. Кәсіпорын №7 "Тауарлы-
материалдық запастардың" бухгалтерлік есеп стандартында келтірілген
әдістемелік ұсыныстамасында үстеме шығыстарын құрайтын шығындар тізіміне
ендіріс кызметінің ерекшеліктерін ескере отырып, косымшалар мен
езгерістерді енгізуге құқылы; кұрал-жабдык пен машинаны пайдалану және
күтіп ұстау шығыстары, өндірісті игеруге және дайындауға кеткен шығыстары
және басқа да осындай жағдайларға кеткен шығыстары үстеме шығыстарының
кұрамында, олардың үлес салмағы айтарлыктай кеп болмаса, онда олардың есебі
жекелеген субшоттарда жүргізілуі мүмкін; үстеме шығыстарының сметалық
мелшерлемесін есептеудің әдістемесі мен олардың тарату тәртібі де
керсетіледі: жоспарлы калькуляцияға енген, үстеме шығыстарының
нормативтікдеңгейіне парапар (пропорционалды) етіп,тікелей материалдық
шығыстарына парапар етіп, тікелей нақты еңбек акы шығыстарына пара-пар
етіп, немесе оңайлатылған экономикалык әдістерді пайдалану арқылы жанама
шығындары таратылады, мысалға, бұйымның тұтыну қасиетін және
оның өңдеу шығысынан алынған күрделендірілген коэффициенттері
бойынша;
- мүліктер мен міндеттемелерді тугендеу. Міндетті түгендеумен қоса,
қүндылыктардың накты барын тексеру үшін біршама косымша түгендеулер де
жүргізілуі мүмкін. Бұл кезде кәсіпорын олардың кезектілігін,түгендеуді
жүргізудің күнін, мүліктер мен міндеттемелердіңтізімін белгілейді.
Локоматив сервис Орталығы 3-ші топтағы депосы болып саналады. 2009
жылдың 1-қаңтарына жұмысшылардың тізімдік саны 380 адам: Техникалық қызмет
көрсетулердің 2007 жыл бойынша орындалуы: ТО-7-31,5 бірлік ,ТО-6 – 30
бірлік, ТО-3 – 291,5 бірлік, ТО-4 – 460 жұп доңғалақ. Тепловоздардың
жүгірісінің аз болуына байланысты ТО-6 - 7 бірлікке, ТО-3 – 4 бірлікке
(манев) кем орындалған
Табыс көлемінің жоспарланған мөлшері – 283423 мың теңге, орындалғаны
297473 м.теңге Кіріс көлемінің 5% артық орындалуының негізгі себебі:
– тепловоздарға техникалық қызмет көрсетудің жоспарлы жөндеу
түрлерінің артық орындалуынан.
– ТО-7 – 0,5 бірлікке артық орындалуынан 2558 мың теңге табыс
түскен.
– ТО-3 – 3,5 бірлікке артық орындалуынан 831 мың теңге табыс
түскен.
– Тепловоздардың циклдан тыс жөндеуінен 2007 жыл бойынша 54623
мың теңге табыс түскен . соның ішінде тамыз айында 2ТЭ10М №2642
караша айында 2ТЭ10М№0738 КДХ Бейнеуден келген тепловоздарды
жөндеп қалпына келтіріп 15554 мың теңге табыс түсті.
Сонымен қатар, депо жағдайында тепловоздардың құрал-жабдықтарын қайта
қалпына келтіріп және бөлшектерді жасап 2007 жыл бойынша 12707 мың теңге
құрал жабдықтарын жөндеу жұмысына пайдаланалып материалдық шығынды азайтуға
және пайда көлемін көбейтуге әсер етті.
2-ші кестеде жөндеу жоспарының орындалуы қарастырылған.
2 кесте
ЖӨНДЕУ ЖОСПАРЫНЫҢ ОРЫНДАЛУЫ
Көрсеткіш өлшем 2007ж 2006жыл Орындалу
атауы бірлігі ы%
өткен
жылмен
орын-дажос-пары орын-далуы
луы
жоспар
Материалдық шығын - 16045 м.т.
Отын шығыны -16263 м.т.
Әртүрлі қызмет көрсетулерге ААҚ -3177 м.т.
Құрал-жабдықтардың тозу шығыны -157 м.теңге
Әртүрлі шығындар -3312 м.т.
Үнемделгендері:
Еңбек ақы төлеу қаржысы -11118 кт.
Әлеуметтік қамсыздандыру -1703 м.т.
Элект қуаты шығыны -80 м.т.
Бөгде мекемелерге -1799 м.т.
1. Еңбек ақы төлеу қаржысы
Еңбек ақы төлеу қаржысы жоспарланған мөлшерден 11118 м.теңге
үнемделуінің негізгі себебі жоспарланған мөлшерден адам санының 17-адамға
кем болуынан 5050 м.теңге үнемделуі керек, (24757х
17х12=5050м.теңге),сонымен қатар орта-ша жалақының жоспарланған мөлшерден
(24757-23762=278 теңге) -278 теңге кем болуынан еңбекақы қоры 1177м.теңге
үнемделген.(278x353x12= 1177м.теңге) Жұмысшылардың ақысыз демалысқа
шығуынан 1485 м.теңге үнемделген.
Әлеуметтік қамсыздандыру
Жоспарланған мөлшері 20681 м.теңге жұмсалғаны 18978 м.теңге жоспардан
1703м.теңге үнемделген себебі еңбек ақы төлеу қаржысының 11118 м.теңге
үнемделуінен.
Материалдық шығын жоспарланған мөлшері 80599 м.теңге жүмсалғаны 96644
м.теңге ,яғни 16045 м.теңге артық жұмсалған негізгі себебтері:
Тепловоздардың циклдан тыс жөндеуінен 2007 жылы бойынша 54623 м.теңге
кіріс түскен, соның ішінде 24785 м.теңгенің қосалқы болшектері салынып
пайдалану депосы есебінен қайтарылған.2007 жылы КДХ Бейнеуден 2-тепловоз
жөндеп қалпына келтірілген. Тамыз айында 2ТЭ10М №2642 тепловозын ТО-6
циклынан өткізіп циклдан тыс жөндеуге 8899 м.теңгенің қосалқы бөлшегі,
қараша айында 2ТЭ10М №0738 тепловозын ТО-7 циклынан өтіп циклдан тыс
жөндеуге 6552 м.теңге қосалқы бөлшегі кеткен. Сонымен қатар жанар-жағар
майдың қымбаттауына байланысты бағаларының айырмасына сәуір,маусым , шілде
айларында дизель майына 493 м.т., СТП майына 116м.т. төленген ЖРО майы – 34
м.т. теленген.
Келесі кестеде есептеу кезеңдегі жанар-жағар майдың үнемделгені
көрсетілген
5 кесте
2007 жылы унемделген жанар-жағар май.
Көрсеткіш атауы өлшем Жоспа нақты
бірлігі ры жұмсал.
жоспары жұмсалғ.
Дизель отыны
Жөндеу жұмысы тонна 272,139 320,691 48,552
Шаруашылыққа _*_ 17,03 8,851 -8,179
Барлығы 289,169 329,542 40,373
Бензин 0
Жөндеу жұмысы _*_ 0,44 0,206 -0,234
Шаруашылыққа 14,368 5,979 -8,389
Барлығы 14,808 6,185 -8,623
Мазут _*_
бу қазандығына 1847,72 1735,01 -112,71
Көмір
*Дерек көзі: Локомотив сервис орталығы бухгалтерлік балансы негізінде
автор құрастырған
Отын шығыны жоспарланған мөлшері 24165 м.теңге жұмсалғаны 40428 м.теңге
,яғни 16263 м.теңге артық жұмсалған, тоннамен есептегенде:
дизель отыны - 48,552 тонна 1721 м. теңгеге артық жұмсалған
7 кесте
Тепловоз жөндеу жұмысына жұмсалған дизель отыны шығыны
Техникалық Жұмыс көлемі Дизель отыны Қорытын
қызмет керсету шығыны ды
түрлері
жоспары орынд.
жоспары орынд.
Суға - 3005 м.теңге
Жылу жүйесі қызметіне - 1519 м.теңге
ТЭД жөндеу ПКТБ Ақтөбе - 623 м.теңге
Дефектоскопия ПКТБ Астана - 11 м.теңге
Методология мекемелеріне - 14 м.теңге
*Дерек көзі: Бухгалтерлік есептің Типтік шоттар жоспарына негіздеп автор
құрастырған.
Құрал-жабдықтардың тозу шығыны жоспарланған мөлшері 4938 м.теңге
жұмсалғаны 5095 м.теңге , яғни 157 м.теңге артық жұмсалған себебі кем
жоспарланған.
Әртүрлі шығындар 5-ші кестеде әр түрлі шығындар қарастырылған.
Әртүрлі шығындар жоспарланған мөлшері 3099 м.теңге жұмсалғаны 6411
м.теңге яғни 3312м.теңге артық жүмсалған негізгі себебі;
Астана жөндеу депосы бойынша Теміржол Академиясында және колледжсінде
46 жұмысшы қызметкерлер оқуына 2007 жылы 826 м.теңге төленген. Материалдық
базаның Астанаден қашық орналасуына байланысты өндірістік қажеттілікке
байланысты жөндеу жұмысына қосалқы бөлшектермен жабдықтау үшін Ақтөбе 500
км., Қазалы 180 км., іссапарға 2007 жылға 1375м.теңге жұмсалған.
Жоспарланбаған шығындар – медициналық сақтандыруға - 594 м.теңге төленген
және 135 м.теңге жоспардан тыс пойыз аралық жөндеуге жұмалған.
10 кесте
Әртүрлі шығындар
Көрсеткіш атауы сомасы млн.теңге
1. Мамандар дайындау 826
2. Медицина қызметі 558
3. Дезинфекция 454
4. Табиғатты қорғау қоры 664
б.Мүлікті тіркеуден қайта өткізу БТИ 242
6. Медициналық қамсыздандыру полюсі 594
7. Қорғаныс құралдарын тексеруге 3
8. Мер дайындау 23
9.Автокөлікті тех.байқаудан өткізу 85
10. Кранды тех.байқаудан өткізу ПКТБ 184
11.Өнертапқыштарға сыйақы 149
12. Касса күзеті 41
13.Лабораторяны аттестациялау 181
14. Ж.Д. Тариф 38
15. Іссапарға төленген қаржы 1375
16.Газет-журналға , 68
17.Бу қазандықты тех.байқаудан еткізу
ПКТБ Астана 438
18. Тәуелсіз экспорт баға 105
19. Номенклатур. тізім 2
20. Жоспардан тыс жөндеуге 135
21.Жаңа жылға сыйлық 70
22.ВЦ.компьютер жөндеу 157
23.Жүктерді қамсыздандыру 19
Барлығы 6411
*Дерек көзі: Управленческий учет, учебное пособие.USAID Прагма.
11-шы кестеде сырт мекемелерге көрсетілген қызметтердің шығындары
қарастырылған.
11 Кесте
Астана жөкдеу депосының 2007 жыл бойынша сырт мекемелерге қызметінің
шығынын талдау
мыңтеңге
Көрсеткіш атауы 2006 ж. 2007жыл Қорытынды
орын-джоспар орын-далуы
алуы
жоспар орын-далуы
мың. % мың. % мың. тг. %
тг. тг.
1. Активтер 463930 100 492035 100 +28105 +6,05
құны, барлығы
2. Ұзақ мерзімді289989 62,51 265985 54,06 -24004 -8,28
активтер
Оның ішінде: 287089 61,88 263085 53,47 -24004 -8,28
негізгі құралдар
Қаржылық 2900 0,63 2900 0,59 - -
инвестициялар
3. Ағымдағы 173941 37,49 226050 45,94 +52109 +29,96
активтер
Оның ішінде: ТМҚ142119 30,63 203821 41,42 +61702 +43,42
Дебиторлық борыш28776 6,2 21768 4,42 -7008 -24,35
Ақша қаражаттары3046 0,66 461 0,1 -2585 -84,86
*Дерек көзі: Байсерке –агро ЖШС-нің бухгалтерлік балансы негізінде автор
құрастырған
Кесте деректері бойынша мынандай қорытынды жасауға болады. 2008 жылдың
соңында жыл басымен салыстырғанда (+28105) мың теңгеге, сәйкесінше (+6,05%)-
ға артқан. Ұзақ мерзімді активтер құрамы жыл соңында (-24004) мың теңгеге,
(-8,28%)-ға кемігенімен, жалпы актвитер құрамындағы ұзақ мерзімді
активтердің үлесі жыл басында 62,51%, ал жыл соңында 54,06% құрағанын
көреміз. Бұл компания үшін, әрине, қолайлы жағдай болып табылады. Осы
есепті жыл қорытындысы бойынша қысқа мерзімді активтердің жалпы активтер
құнындағы үлесі көбейген, 45,94%. Бұл да жалпы шектеу шеңберіне сәйкес
келеді. Қысқа мерзімді активтер құрамында сатып алушылар мен тапсырыс
берушілердің дебиторлық борыштарының және ұйымның ақша қаражаттарының
азайғанын көріп отырмыз. Әсіресе ақша қаражаттарының мөлшері 84,86%-ға
кеміген. Ал тауарлық-материалдық қорлар мөлшері керісінше 43,42% мөлшеріне
артқан. Ақша қаражаттарының ТМҚ сатып алуға жұмсалуы мүмкін.
Кесте мәліметтеріне сүйене отырып баланстың активті баптарына қатысты
бірқатар көрсеткіштерді анықтауға болады. Алғашқы көрсеткіш – ағымдағы
активтердің жұмылдырылу коэффициенті – ағымдағы активтердің баланс
валютасындағы үлесін көрсетеді. Бұл көрсеткіш өткен жылы 37,49 %, ал есепті
жылы 45,94% көрсетіп тұр, яғни бұл көрсеткіштің артуы ұйымның үздіксіз
жұмыс істеуін қамтамасыз етеді, кредиторлармен есеп айырысу мүмкіндігін
көрсетеді.
Жұмылдырылған және жұмылдырылмаған қорлардың өзара қатынасы
коэффициенті ағымдағы активтердің ұзақ мерзімді активтерге қатынасы арқылы
анықталады. Біздің ұйым бойынша өткен жылы (173941289989) 0,6 ал есепті
жылы (226050265985) 0,85 тең болған. Негізі теориялық көрсеткіш 0,5-тен
кем болмауы қажет. Ұйымның бұл көрсеткіші есепті жылы теориялық мәннен сәл
ғана артық болғанын, ал есепті жылы өте жақсы деңгейде екенін көреміз. Бұл
көрсеткіш қаншалықты жоғары болса, соншалықты ұйымның қаржылық тұрақтылығы
арта түспек.
Келесі көрсеткіш ұйымның мүлкі құрамындағы негізгі құралдардың шынайы
құны көрсеткіші болып табылады. Біздің ұйым бойынша негізгі құралдар үлесі
өткен жылы 61,88% болса, есепті жылы 54,06%-ды құраған, яғни қалыпты
мөлшерде. Негізгі құралдардың тозу коэффициенті негізгі құралдардың
техникалық жағдайын сипаттайды. Бухгалтерлік баланстан тозу жөнінде қосымша
мәліметтер алып тозу коэффициентін анықтаймыз. Бұл көрсеткіш негізгі
құралдардың тозу сомасының бастапқы құнына қатынасы арқылы анықталады.
Өткен жылы тоз коэффициенті 17029304118 – 0,05-ке тең, ал есепті жылы –
28324291409 – 0,09-ға тең болған. Бұл көрсеткіштің өсуі бір жыл ішінде
негізгі құралдардың тозуының артқанын сипаттайды. Компания қолда бар
негізгі құралдарын алмастыру, жаңарту жөнінде жақсы басқарушылық шешімін
қабылдауы қажет [7].
Талдаудың келесі кезеңі ұйымның бухгалтерлік балансы негізінде
пассивтер құрамы мен құрылымын талдау болып табылады. Ол үшін баланс
негізінде аналитикалық кесте құрастырып аламыз.
5 кесте
Локомотив сервис орталығы пассивтерінің құрамы мен құрылымын талдау
талдау*
Көрсеткіштер Жыл басы Жыл соңы Өзгерістер, +,-
мың. % мың. тг.% мың. тг. %
тг.
1. Аванстық капитал,463930 100 492035 100 +28105 +6,05
барлығы
2. Меншікті капитал 99821 21,52 190720 38,76 +90899 +91,06
3. Қарыз капиталы: 364109 78,48 301315 61,24
3.1Ұзақ мерзімді 197676 42,61 69661 14,16 -128015 -64,76
міндеттемелер
3.2Ағымдағы 166433 35,87 231654 47,08 +65221 39,19
міндеттемелер
Тәуелсіздік 0,2152 0,3876
коэффициенті 21
Қарыз және меншікті 3,65 1,58
капитал өзара
қатынасы
коэффициенті 32
Инвестицияландыру 0,35 0,75
коэффициенті
*Дерек көзі: Байсерке –агро ЖШС-нің бухгалтерлік балансы негізінде автор
құрастырған
Кестеде көрсетілгендей жалпы мүліктер құнындағы меншікті капитал
сомасының үлесі төмен екендігін көруге болады: 2007 21%, 2008 жылы –39%ға
жуық. Жалпы ұйының меншікті капиталының үлес салмағы өте аз болғандықтан
тәуелділік коэффциенті өте аз болғандықтан ұйымның сырттан тартылған
капиталға тәуелді екендігін көреміз.
Кесте мәліметтері бойынша қорлану көздері де (+28105) мың теңгеге,
сәйкесінше (+6,05%)-ға артқанын көреміз. Инвестицияландыру коэффициенті
меншікті капиталдың негізгі құралдарға қатынасы арқылы анықталады. Өткен
жылы инвестицияландыру коэффициенті 0,35 пунктте болса, есепті кезеңде 0,75
пунктке артқан.
Бухгалтерлік есеп қағидалары бойынша ұйымның есеп саясаты деп ұйымның
бухгалтерлік есепті жүргізу әдісінің жиынтығын, яғни алғашқы бақылау,
құндық өлшеу, ағымдағы топтау және шаруашылық қызметтің фактілерін жинақтап
қорытындылау жолдарын айтады.
Бухгалтерлік есепті жүргізу әдістеріне шаруашылық қызмет фактілерін
топтау мен бағалау әдістері, активтердің құнын есептеу, құжат айналымын
қабылдауды ұйымдастыру, түгендеу, бухгалтерлік есеп шоттарын қолдану
әдістері, бухгалтерлік есептің тіркелім жүйесі, мәліметтерді өңдеу және
басқа да сәйкес әдістер мен амалдар кіреді.
Ұйымның есеп саясатын өңдей мүмкіндігі мен қажеттілігі бухгалтерлік
есеп пен басқа екінші деңгейлі нормативтік құжаттар бойынша баптарда
қарастырылған бухгалтерлік есептің кез-келген мәселелерін шешудің көп
түрлілігімен анықталады. Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік
жөніндегі заң бойынша ұйымдар өздерінің есеп саясатын құрастыру барысында
бұйрық бойынша қажетті құжаттар тізімін бекітуі қажет. Бұл бекітілген
құжаттар құрамына төмендегілер жатады:
- бухгалтерлік есептің уақыттылы, есеп берудің толық және тиісті
талаптарға сәйкес болуы;
- бухгалтерлік есеп жұмысын жүргізуде қолданылатын синтетикалық және
аналитикалық есеп шоттарының жұмыс жоспары,
- алғашқы есеп құжаттарының типтік нысандары;
- ұйымның ішкі бухгалтерлік қорытынды есеп құрудағы құжат нысандары;
- активтер мен міндеттемелер түгендеуін өткізу тәртібі;
- актив пен міндеттемелерді бағалау әдістері;
- құжат айналымы ережелері мен есеп ақпаратын өңдеу технологиясы;
- шаруашылық операцияларды бақылау тәртібі;
- бухгалтерлік есепті ұйымдастыруға қажетті басқа шешімдер.
Ұйымның қабылдаған есеп саясаты сол ұйымдағы бухгалтерлік есептің
маңызды мәселелерінің бірі. Ұйымның есеп саясатын таңдауы мен негіздеуіне
келесі факторлар әсер етеді:
- меншік және құқықтық-ұйымдастырушылық нысаны;
- салалық қызметінің түрі;
- қызметінің көлемі, жұмысшылары мен қызметкерлерінің орташа тізімдік
саны;
- салық салу жүйесімен арақатынасы;
- қаржы-шаруашылық қызметін дамыту стратегиясы;
- ұйымның ақпараттық қамсыздандыру жүйесі;
- материалдық базасының болуы;
- ұйымның бухгалтер мамандарының біліктілігі, басшылардың экономикалық
бастылдығы, ынталылығы мен тапқырлық деңгейі.
Кез-келген ұйым өз қызметін жүзеге асыру үшін таңдап бекіткен есеп
саясатын толықтылық, уақыттылық, сақтық, қарама-қайшылықсыздығы және
орындылығы талаптарына сәйкестендіреді.
Толықтылығы ұйымның таңдап алған есеп саясатының сол ұйым
объектілерін толық қамтуы деп түсуге болады.
Уақыттылығы, яғни ұйымның шаруашылық әрекетінің фактілері
бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілікте уақытында көрсетілуін
сипаттайды.
Шаруашылық операциялары кешіктірілмей есеп шоттарында көрсетіледі,
және де орындалмаған операция есепке алынбайды.
Сақтық қағидасы бойынша ұйымда қолданылатын есеп әдістері
бухгалтерлік есепке алынуға тиісті кірістер мен табыстарға қарағанда
жасырын резервтердің жасалуына жол бермей, шығындар мен міндеттемелерді
айқын бейнелеуге дайын болуды қамтамасыз ету керек.
Қарама-қайшылықсыздығы, яғни есептің таңдалынған әдістері әр айдың
соңғы күнтізбелік күніне айналымның аналитикалық есебі мен шоттар бойынша
қалдықтардың синтетикалық есеп мәліметтерінің теңдігін қамтамасыз етуі
қажет.
Халықаралық қаржылық есептілік стандарттарына көшумен байланысты
көптеген ұйымдар өз есеп саясатын қайта қарап, оны халықаралық қаржылық
есептілік стандарттарының талаптарына сәйкестендіруге мәжбүр. 2007 жылдың
28 ақпанында жарияланған Қазақстан Республикасының Бухгалтерлік есеп және
қаржылық есептілік жөніндегі заңына сәйкес елімізде Халықаралық
стандарттармен қатар ұлттық есеп стандарттары да жұмыс істейді. Сол себепті
Локомотив сервис орталығы ұлттық қаржылық есептілік стандарттары
бойынша жұмыс істейді.
Локомотив сервис орталығы есеп саясаты Қазақстан Республикасының
Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік жөніндегі заң актісінің
негізінде және ұлттық қаржылық есептілік стандарттарын, ұлттық қаржылық
есептілік стандарттарының, типтік шоттар жоспарын, жоғарыда аталған
құжаттарға қосымша нұсқауларды, серіктестіктің жарғысын және Қазақстан
Республикасының бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілікке қатысты
заңнамалық, нормативтік құқықтық актілерді басшылыққа ала отырып жасалған.
Есеп саясатының негізгі мақсаты компания қызметін мүмкіндігінше
тиімді көрсету, ол жөнінде толық, объективті, шынайы ақпаратты көрсету
болып табылады. Есеп саясаты теориялық тұрғыда үш бөлімнен құралады.
Бірінші Жалпы ережелер бөлімінде ұйым жөнінде жалпы мәліметтер, есеп
саясатының негізгі мақсаты анықталады. Әдістемелік бөлімде стандарттарда
көрсетілген ақпартты қаржылық есептілікте ашып көрсету әдістері
көрсетіледі. Ұйымдастыру бөлімінде бухгалтерлік есептің жүргізілуіне
жауапты лауазымды адамдар, олардың еңбек бөлінісі, қолданылатын есеп
жүргізу формасы, жұмысшы шоттар жоспары көрсетіледі.
Есеп саясатының маңыздысы - әдістемелік бөлім. Осы бөлімде
төмендегідей мәселелер қарастырылады:
1. Негізгі құралдарға қатысты оларды бастапқы бағалау, амортизациялық
аударым сомасын есептеу әдістері, жөндеумен байланысты шығындарды
есепке алу, жаңарту, жалға алу, техникалық тұрғыда қайта жарақтандыру
мәселелерді қарайды. Негізгі құралдарды жөндеуге қатысты жөндеу уақыты
мен өткізу жылдамдығын компания өзі шешеді.
2. Материалдық емес актвитеріне амортизациялық аударым сомасын есептеу
әдістері және оларды есептен шығару жолдары. Кейбір материалды емес
активтер түрлеріне байланысты олардың тиімді пайдалану мерзімі жөнінде
компания өзі шешім қабылдайды.
3. Дебиторлық борыштарды түгендеу, күдікті борыштар көлемін анықтау;
Есеп саясатының техникалық бөлімінде келесі сұрақтарды қарайды:
1) басқару есебінің ұйымдастырылуы;
2) шығындарды топтау мен үстеме шығынарына жатқызу әдістері. Үстеме
шығынарын және өнімнің өзіндік құнын есептеу, яғни калькуляциялау жүйесі.
Жанама шығындарды анықтау, оларды объектілер арасында бөліп тарату әдісі.
Дайын өнімдерді кіріске алудың есебі. Аяқталмаған өндірісті анықтау және
бағалау жолдары:
3)материалдарды есепке алу;
4)негізгі құралдарды жөндеу;
5)күрделі құрылыстың негізгі құралдарын жаңарту;
6)мүліктер мен міндеттемелерді түгендеу;
7)жұмысшы шоттар жоспары;
8)ішкі өндірістік есептілік.
Есеп саясатының ұйымдастырушылық бөлімінде келесі сұрақтар қаралады:
1. Ұйымдық нысаны және бухгалтерлік қызметтің құрылымы.
2. Есептің орталықтандырылу деңгейі.
3. Ішкі өндірістік бақылау.
Локомотив сервис орталығы есеп саясаты қатысушының шешімімен
бекітілген.
Есеп саясатының 1-ші бөлімінің Ұйымдастырушылық – Техникалық бөлім
деп аталатынын, онда есеп саясаты жөнінде жалпы ережелердің, серіктестіктің
ұйымдық-құқықтық негіздерінің, негізгі қызмет түрлерінің және мақсаттарының
жазылғанын көреміз. Бұл мәліметтерді біз серіктестіктің жарғысына қатысты
да қарастырған болатынбыз. Сол себепті бухгалтерлік есептің ұйымдастырылуын
қарастырамыз. 1-ші бөлімде сонымен қатар бухгалтерлік есепті
ұйымдастырудағы міндеттер көрсетілген. Мұнда бухгалтерлік есептің
міндеттері:
- оперативті басқару үшін, инвесторлар мен кредиторлар,
жабдықтаушылар, салықтық және қаржылық ұйымдар, сатып
алушылар және басқа пайдаланушыларға қажетті
шаруашылық процестері мен қызмет нәтижелері жөнінде
толық және шынайы ақпаратты қалыптастыру;
- серіктестіктің мүлкінің, материалдық еңбектік,
қаржылық ресурстарының қолда бары мен қозғалысын
бақылауды қамтамасыз ету;
- қаржылық шаруашылық қызметтің келеңсіз құбылыстары
жөнінде уақытында ескерту және ішкі резервтерді
анықтау деп көрсетілген.
Байсерке -агро ЖШС-де бухгалтерлік есеп журналды-ордерлі формада
жүргізіледі. Сонымен қатар автоматтандырылған тәсіл де қолданылады.
Капитал, міндеттемелер, активтерге, табыстар мен шығындарға әсер ететін
барлық операциялар бухгалтерлік есепке алынуы қажет. Бухгалтерлік есеп бас
бухгалтер басқаратын жеке құрылымдық бөлімше болатын бухгалтерияда
жүргізіледі. Есепті кезең күнтізбелік жыл болып табылады. Құрылтайшы
қаржылық есеп айырысу құжаттарына қол қою құқығы бар лауазымды тұлғалар
тізімін бекітеді [11].
Алғашқы құжаттар мен құжат айналысы ашылып көрсетілген. Есептік-
бухгалтерлік құжаттардың жойылу мерзімдері көрсетілген. Сақталу
мерзімдеріне қарай құжаттардың ішінде қаржылық есептілік пен түсініктеме
жазбалар тұрақты сақталуы қажет, одан кейінгі ең ұзақ сақтау мерзімі 75
жыл, ал көпшілігі 3-5 жыл бойында сақталулары қажет. Бас бухгалтер құжат
айналысының тізбектілігін, олардың дұрыс рәсімделуін бақылайды. Келесідей
құжаттары құпия құжаттар құрамына жатады: банктік құжаттар, кассалық
құжаттар, жеткізу-қою келісім-шарттары, кедендік жүк декларациялары, төлем
ведомостері, салықтық шот-фактуралар, еңбек келісім-шарттары, штаттық
кесте, қаржылық және салықтық есептілік. Осы құжаттарды алу құқығы бар
өкілетті адамдарды директор анықтайды.
Сонымен қатар осы бөлімде бухгалтерлік есеп саясатын қалыптастыру
негіздері, қағидалары (есептеу қағидасы, үздіксіздік, түсініктілік,
мәнділік, маңыздылық, шынайылық, бейтараптылық, сақтық, аяқталу қағидасы,
салыстырмалылық, тізбектілік, ақиқаттық) көрсетілген.
Есеп саясаты Қазақстан Республикасының Қаржы Министрлігінің
Бухгалтерлік есеп және аудит әдістемесі Департаментінің талап етуі бойынша
өзгертіледі, және ол өзгерістер қаржылық есептілікте шынай ақпарат
қалыптастыратын болса ғана өзгертіледі.
Есеп саясатына өзгерістер енгізу келесі жағдайларда мүмкін болады:
- Қазақстан республикасының бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік
туралы заңының өзгеруіне байланысты;
- бухгалтерлік есепке қатысты нормативтік актілердің өзгеруі салдарынан;
- жаңа бухгалтерлік есеп сатндарттарына көшумен байланысты;
- ұйымның құрылымы өзгерген жағдайда;
- меншік иесі ауысқан жағдайда;
- ұйым статусы немесе оның ұйымдарының статусы өзгергенде;
- активтер, меншікті капитал мен міндеттемелерді бухгалтерлік есепке
алудың жаңа әдісіне көшу қажет болған жағдайда.
Есеп саясаты мен оған енгізілген өзгерістер, олардың себептері ең
алдымен ұйымның қаржылық есептігіліген қосымша түсініктеме жазбаларда ашылп
көрсетілуі қажет. Егер мұндай өзгерістер қаржылық есептіліктің ауқымды
өзгеуіне себеп болса, онда мұндай өзгеріс нәтижесінде орын алатын
жағдайларға қосымша баға берілуі тиіс.
Егер есеп саясатындағы өзгеріс тек есепті кезеңнің қаржылық
есептілігіне ғана емес өткен кезеңнің, және алдағы кезеңдерге әсер ететін
болса, онда қаржылық есептіліккке қосымша түсініктеме жазбаларда келесі
мәлімет ашылып көрсетілуі қажет:
- өзгерту себептерін;
- есепті кезеңдегі және өткен кезеңдердің есептілігіндегі түзетулер
сомалары;
- есепті кезеңнің таза табыс немесе зиян сомасын анықтағанда қолданылған
түзету сомасын;
- салыстырмалы деректер ретінде көрсетілген өткен кезең алдындағы есепті
кезеңдердің қаржылық есептілігін түзету сомаларын;
- қайта есептелген салыстырмалы деректерді немесе оларды қайта
есептеудің маңызды емес екендігін көрсету.
Локомотив сервис орталығы есеп саясатнының 2-ші бөлімі Әдістемелік
бөлім ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz