Ойын - сауық мәдениетінің тарихи сипаты, міндеттері және жіктелуі

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 79 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КIРIСПЕ . . . 3

І ТАРАУ. ОЙЫН-САУЫҚ ФЕНОМЕНІ ЖӘНЕ ОНЫҢ МӘДЕНИ

КӨРІНІСТЕРІ . . . 7

1. 1 Ойын-сауық категориясына мәдениет танымдық талдау. 7

1. 2 Ойын-сауық мәдениетінің тарихи сипаты, міндеттері және жіктелуі . . . 22

ІІ ТАРАУ. ҚАЗАҚ ХАЛҚЫ ОЙЫН-САУЫҒЫНЫҢ

ӨЛТУМАЛЫҒЫ 30

2. 1 Ойын-сауықтағы жалпы адамзаттық және ұлттық ерекшеліктер . . . 30

2. 2 Дәстүрлі ойын-сауықтағы негізгі үлгілер және тұлғалар . . . 42

2. 3 Қазақтың дәстүрлі ойын-сауығының тәрбиелік мәнісі . . . 57

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 73

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТIЗIМI . . . 76

КІРІСПЕ

Дипломдық жұмыстың өзектілігі және оның мемлекет бағдарламаларымен байланысы. Ойын-сауық құрмаған ел, сауығымен серпілмеген ұрпақ, ойнамайтын бала жоқ; көңіл көтермейтін адам, сауық құрмайтын халық жоқ. Қашанда болмасын ойын-сауыққа үлкен-кішінің бәрі де әуес. Here? Сұрақ біреу, ал жауап ше?

Көненің көзі - қажеттілікте. Ойын-сауық - адам тіршілігі мен тынысының қажеттілігі. Ойын арқылы адам тіршіліктің қуатын, ырғағы мен үндесушілігін, айбыны мен игілігін өз болмысына аударады. Ойын - өнер, еңбекпен келетін өнеге. Есін жиған тұйықтыққа көне ме? Иә, ойын арқылы кім болмасын ересек өмірге дайындалды, өзін салтанатты өмірге сайлады. Ойын - түрлі қасиеттердің тоғысуы, қабілеттің озуы. Соның ішінде тәндік, жандық, парасаттылық, моральдық, рухани құндылықтардың жарысуы, қабысуы, жеңіске жетуі айқын білініп жатады. Ол қандай ортаға тән құбылыс еді? Әрине, бір басына жетерлік дәулеті, ынтымағы басым әулеті, ажарлар сәулеті бар ортада ойын-сауық өмірдің берекесі мен қызығын келтірді. Ойын-сауық мол жайылған дастарқаннан, шаттықтағы отбасынан оттық алды.

Мұндай іштей жаңғыру көшпелі қазақтың жан дүниесіне жақын. Ауызша шығармашылық - қазақ жан дүниесінің айнасы, ойын-күлкісінің байламы, көңіл көтеретін және өзін биік мұратта ұстаудың айналымы. Қазақ үшін мереке-мейрам, той-думан - әлеуметтік-көркемдік құбылыс қана емес, есте қаларлық үлкен этномәдени оқиғаны мамандар ойын-сауықтардың түбір-түйінін талдай отырып, біреулері олардың тәрбиелік, рәсімдік, әскери-жорықтық, жарыстық және т. б. әлеуметтік қызметтерін, енді біреулері -тәрбиелік, сауықтық, кәсіптік, белсенділік, рәсімдік, әдет-ғұрыптық, дене шынықтырушылық, әлеуметтік жаттығу сияқты қызметтерін атқарғанын жіктеп жатады [5, 451-453 бб. ] .

Қазіргі мәдениеттануда ұлтсыздандырылған және тұлғасыздандырылған рәсiмдерден гөрі, этномәдениеттердің төлтума белгілерін сақтайтын формалар модельдерімізді жасау қажет. Бүгін Қазақстан Республикасында көпұлттық әлеумет жағдайында бақылаусыз, талғамсыз жүріп жатқан ойын формалары жеңіл үрдісті, ұлт пен ұлыстың сана-сезімін уландыратын бөтен үлгілерге әкелуі мүмкін. Сол себепті әлемді ұлттық ойындарды теория тұрғысынан талдау актуальды мәселеге жатады. Ұлттық ойындардың құндылықтарын жаңа заман тұғырнамасы бойынша қайтадан зерделеу рухани мәдениеттi шыңдай түседi және осында ұлттық философия ерекше рөл атқарады. Ұлттық философия дамымаған жағдайда жетiлген және толыққанды мәдениет туралы пайымдау негiзсiз.

Бiршама ойшылдардың тұжырымдамалары мен концепцияларында ойын адамның бастапқы субстанциясымен байланысқан iс-әрекет, құбылыс, жағдай, қалып ретiнде көрiнедi. Адам ойын масштабын нөлден шексiздiкке дейiн жүзеге асырып анықтай алатын жалғыз тiршiлiк иесi. Сол себептi ол ойнамай тұра алмайды. Ойын арқылы оның жетiстiгi мен кемшiлiгiн, басқалармен қарым-қатынасын бiлуге мүмкiндiк туады. Бiрақ бұл философтардың назарынан тыс қалды. Басқаша айтқанда, ойын феноменi философиялық талдаудың объектiсiне айналуы үшiн адамның болмыстағы жаңа стратегиясы қажет болды және осы ХХ ғасыр философиясы мен мәдениет теорияларында жүзеге асты. Й. Хейзинга бойынша, “ойын мәдениеттен бұрын пайда болған, себебi мәдениеттiң өзi ертеде ойын сипатында болды, кейiннен ойын дами келе, күрделенiп бiздiң түсiнiгiмiздегi мәдениет құбылысына айналды [1, 21 б. ] .

Ойынға, бәсекелестiкке, белгiсiздiкке, тұрақсыздыққа талдау жасау - ХХ ғасырдың ортасындағы философиялық iзденiстерге тән нәрсе. З. Н. Исмағамбетованың ойы бойынша, қалыптасу ретiндегi болмыс жорамалының өзiн-өзi ақтауы болмыстың «жаңа» стратегиясы мен ол жүзеге аса бастаған ойынның жаңа формаларын зерттеу жолындағы алғашқы қадамы болды. Бiрақ болмыстың мұндай стратегиясын негiздеу үшiн жаңа терминология, ұғымдық формалар дайындап алу қажет болды. Егер болмысты қалыптасу ретiнде түсiнсек, онда бұрынғы логика мен оның категориялық аппаратының жарамайтыны анық, өйткенi ол логика болмыстың тұрақты және өзгермейтiн деп түсiндiрiлетiн бағдарламасына орай жасалынған едi. Жаңа категориалық тiл мен интеллектуалдық әрекеттiң жаңа ережесiн дайындау болмыстың жаңа стратегиясын қалыптастырудағы негiзгi мiндеттер саналады және бұл мiндеттi постмодернизм философиясы, мәдени антропология, мәдениет философиясы (ең алдымен - Й. Хейзинганың ойыншы адам iлiмi) шешуге ұмтылады.

“Әлемге деген постмодернистiк көзқарас белгiлi бiр “орталықтандырулардың (антропо-, еуропо-, ) орнату мен бекiту емес, өйткенi еуропалық әлемнiң болмыстың стратегиясының мұндай құрылымдарының жарамсыздығына көзi жеттi. Постмодерн әзiлдiлiк, өзгермелiлiк, ойын, еркiндiлiк мойындалатын әлем үлгiлерiн көбiрек насихаттайды. Тұрақсыз процестердi сипаттауға көшу - постмодерн ғылымына тән қасиет, ал әлемдi хаос ретiнде, мәтiн ретiнде философиялық пайымдау - постмодерн жағдайындағы философиялық дүниетанымның жаңа бағдары

Мәселенiң қазiргi деңгейi және зерттеу қажеттiлiгi. Ойынды мәдени феномен ретiнде зерттеу батыстық өркениеттiң ақпараттық толқыны әсерiнен басталды. Жаңа ғасыр, жаңа уақыт, жаңа кезең жаңа түсiнiктер мен ұғымдарды талап еттi. Ендi ғылым шынайы түрде өз назарын адамға аудара бастады. Философия гнесеологиялық проблемалардан онтологиялық проблемаларды қарастыруға көштi. Сол орын алған үлкен сапалық өзгерiстердiң нәтижесiнде ХХ ғасырдың бiрiншi жартысында голландиялық ғалым Йохан Хейзинганың концепциясы дүниеге келдi. Нидерландалық ғалым Й. Хейзинга ХХ ғасырдың 30 жылдарында мәдениеттi түсiндiруде ойын концепсиясын ұсынды. Ол өз концепциясын 1938 жылы жарық көрген “Homо ludens (ойын адамы) атты еңбегiнде жан-жақты негiздедi. Й. Хейзинга алғаш рет ғылымда толыққанды ойын концепциясын жасаған болатын. Оған дейiн нидерландық философтан басқа ойын проблемасын А. Адлер, К. Болер, Ф. Бойтендейк, Г. Спенсер, К. Ушинский, В. Штейн, З. Фрейд өз еңбектерiнде әртүрлi аспектiлерде қарастырылды. Этнология ғылымы да ойын проблемасын қарастырады, онда ойынның әр түрлi этностарға тән түрлерiн қарастырып, ойындардағы ортақ белгiлерiн iздейдi. Сондай-ақ ойын проблемасын қарастырған Батыс зерттеушiлерiнiң қатарына Р. Каллос, Х. Кокс, Е. Финк, Р. Линтендердi, ал бұрынғы кеңестiк зерттеушiлердiң қатарына В. Устиненко, М. Эпштейн, В. Селюнас, А. Френкиндердi қосуға болады. Бұларға дейiн ойын хақында И. Кант, Ф. Шиллер, Г. Спенсер, т. т. пiкiрлерiн бiлдiрген болатын. ХVIII ғасырда И. Кант заманында Ағартушылық дәстүр үлкен беделге ие болды. Еркiндiк, Теңдiк және Ағайындық принциптерi сол кездегi оқымыстылардың санасын жаулап алған болатын. Немiс философы И. Кант та мұндай заман ерекшелiгiнен сырт қалған жоқ. И. Кант еркiндiк iс-әрекет ретiнде ойында жүзеге асады деп есептеген. Сондықтан да И. Кантты ойын мәселесi қызықтырды. Ол ойынды еркiндiктiң толық көрiнiсi ретiнде бағалады. Немiс философы поэзияны ойынмен салыстырады. Поэзия, оның пiкiрiнше, идеядан жасалған ойын болып табылады. Роман мен театрды, И. Кант сезiм ойынымен салыстырады. Бұл арқылы И. Кант өнер мен ойын арасындағы терең байланысты ашып көрсеткен болатын. Немiс ақыны Ф. Шиллер ойын жайлы өзiнiң “Эстетикалық тәрбие жайлы хаттар» деген еңбегiнде қарастырып өтедi. Ол ойынды күштiң артық болуынан пайда болады деп түсiндiредi. Мұндай пiкiрдi ағылшын философ-позитивисi Г. Спенсер қолдайды. Сондай-ақ ХIХ ғасырда К. Гросс ойын теориясын көпшiлiкке ұсынды. Оның пiкiрiнше, ойын тек қана күштiң көп болуынан пайда болмайды, сонымен бiрге жас организмдi болашақ өмiрге бейiмделуге, баулуға үйретедi. К. Гростың есептеуiнше, ойын бұл қабiлеттердi жетiлдiрушi, оларды бекiтушi болып табылады. Ойын құбылысын осылайша алуан түрлi жолмен түсiндiру оның адам өмiрiнде қаншалықты үлкен орын алатындығын бiзге аңғартады, көрсетедi.

Адам мәдениетiн түсiндiру, ұғындыру жолында мәдениеттануда әр түрлi ыңғайлар қолданылады. Осы ғылымдағы көптеген iзденiстердiң нәтижесiнде мәдениеттiң ойын концепциясы дүниеге келдi. Осының арқасында ойын мәдениеттiң қозғаушы күшi болып табылатындығы анықталды. Ойын феноменiн зерттеудiң нәтижесiнде ғылымда мәдениеттi толыққанды түсiнуге жол ашылды. Сондықтанда ойын құбылысын зерттеу адам болмысының бiр қырын түсiнуге септiгiн тигiзетiнi сөзсiз. Ойынды зерттейтiн ғылымдардың арасында мәдениеттанудың алатын орны ерекше. Ойын феноменiн аталмыш ғылымның аясында зерттеу бiз үшiн құнды, себебi мәдениеттану ғылымы ойын құбылысының мәдениеттегi орны мен рөлiн, оның қазiргi заман мәдениетiне жасайтын ықпалын анықтап бередi, ойын құбылысының мәнiн философиялық жағынан түсiнуге мүмкiндiк бередi. Қазiргi кездегi мәдениеттанудағы алуан түрлi концепциялар мен теориялардың қатарына ойын концепциясы да кiредi. Бұл концепцияға көпшiлiк тарапынан қызығушылық артуда. Оның себебiн ХХ ғасырда адамзат өмiрiнде орын алған үлкен сапалық өзгерiстермен түсiндiруге болады. Қазiргi заманда ойын элементi зерттеушiлердiң пайымдауы бойынша, саясатта, өнерде, спортта, халықаралық iстерде, сот процесiнде, педагогикада т. б. көрiнiс бередi. Сондықтан да мәдениеттегi ойын элементiн жан-жақты зерттеу мәдениеттiң негiзiне, тереңiне үңiлу болып табылады.

Дипломдық жұмыстың мақсаты мен негізгі міндеттері. Этномәдениеттiң тарих формаларында қазақтың ұлттық ойындарын мәдениеттанулық тұрғыдан талдау арқылы халқымыздың қоршаған табиғи және әлеуметтiк ортаны игеру барысында қалыптасқан ойындық мәдениетiн айқындау, ойын құбылысының табиғатын анықтау зерттеудiң басты мақсаты болып табылады.

Осы мақсатты жүзеге асыру жолында мынадай мiндеттер туындайды:

- ойын мен мәдениет арасындағы тереңде жатқан байланыстарды ашып көрсету; ойын құбылысының мәдениетке жасайтын ықпалын анықтау; ойын мен өнер арасындағы байланысты көрсету; ойын мен философия арасындағы байланысты iздеп табу.

- батыстық философиялық және этнографиялық зерттеулердегi өзiндiк “философемалардың көркем-бейнелiк суреттемелерден ажыратып, оларға мәндiк, салыстырмалық және қисындық талдау беру;

- қазақ дәстүрлi мәдениетiне тән рухани-әдептiк-көркемдiк тұстастықты бойына толық сiңiрген ұлттық ойын типтерiндегi мәдени құндылықтарды айқындау;

- қазақ философиясындағы ұлттық ойын өрiсiнiң ерекшелiктерiн зерттеу арқылы бұл формаларға тән дидактикалық-этикалық ұғымдарды пайдалану;

- ұлттық ойындарды мәдени құндылық деп түсiнген ақын-жыраулар, саяхатшылар мен ғалымдар шығармашылығына мәтiндiк талдау беру және оның мәдениеттанулық мәнiсiн ашу;

- қазақ мәдениетiндегi ұлттық ойындарды бүгiнгi күннiң шешiлмеген мәдениеттiлiк мәселелерiне қатысты зерделеу.

І ТАРАУ. ОЙЫН-САУЫҚ ФЕНОМЕНІ ЖӘНЕ ОНЫҢ МӘДЕНИ КӨРІНІСТЕРІ

1. 1 Ойын-сауық категориясына мәдениет танымдық талдау

Ұлттық ойындар жөнiнде сөз қозғамас бұрын алдымен жалпы «Ойын» дегенiмiз не? деген сұраққа жауап iздеп және оны зерттеп, ол жайында пiкiр айтып, тұжырым жасаған ғалымдар мен ойшылдардың еңбектерiне тоқталғанды жөн көрiп отырмыз. Өйткенi, кез келген нәрсенiң шығу тегi мен қалыптасу жолдары болатыны тарихтан белгiлi. Сол сияқты ойын тарихының да өзiндiк құпиялары жетерлiк. Ойлап қарасақ, «ойын» деген сөз айтуға оңай болғанымен оның түп мағынасы өте күрделi, әрi сан қырлы ұғым. Ойын - бұл тек көңiл көтеру де, ләззаттану да, ересек өмiрге жаттығу да, бәс тiгудегi құмарлану да, тылсым шабыт та емес. Ол - адамның болмыстық стратегиясы, яғни әмбебап құбылысқа жатады және адамдық қарым-қатынастарды мүмкiн етедi [6, 473 б. ] . Сондықтан оны нақты ережемен түсiндiру мүмкiн емес. Бұны ұғу үшiн философия, әлеуметтану, мәдениеттану, жантану, педагогика, математика, информатика ғылымдарына жүгiнуге тура келедi. Егер, мысалы, психология мен физиология жануарлар, балалар, ересектер ойындар салыстыра отырып, оларға феноменологиялық түсiндiрме берсе [7, 3 б. ], онда математикалық ойын теориясы конфликтер теориясы негiзiнде таңдау стратегиясына үлкен көңiл бөледi [8, 12 б. ] . Ойын жайындағы еңбектердi қарастыру барысында бұған деген ойшылдар көзқарасының өзi сан алуан болғанын, ойынның әрi түрлi аспектiлерде қарастырылғанын байқаймыз [9, 205 б. ] . Соның нәтижесiнде ойын мәселесiнiң теориялық сипатта шешiмiнiң көптүрлiлiгiн аңғарамыз. Бұл түсiнiктi де, өйткенi жалғыз рационалдық парадигма мен тәндiк бастауларды елемеуге сүйенген классикалық философияда ойын феноменi ғылыми талдаудың объектісi бола алмады. Ең бастысы - ойын онтологиясына классикалық ғылым мен философия назар аудармады. Бұл тек классикалық емес философияда жүзеге асты. Осы жөнiнде елiмiзде жарияланған мәдени-философиялық сөздiкте мынадай түсiндiрме берiледi:

«Ойын, ойын теориясы - дәлел-дәйегi нәтижесiнде емес, процестiң өзiнде болатын, қимыл-әрекет түрi. Оның мәдениет пен оның жекелеген формаларының пайда болуы және жұмыс iстеуiнiң негiзi ретiндегi теориясы ХХ ғ. Х. Ортега-и-Гассет, Й. Хейзинга, Е. Финк, Г. Гадамер және басқа мәдениеттанушылардың әртүрлi концепцияларынан пайда болды. Голланд ғалымы Й. Хейзинга ежелгiден қазiргi кезеңге дейiнгi мәдени шығарм. -ты ойын деп қарастырады. Ол Канттан басталып, Шиллер т. б. жалғастырған өнер генезисiн спонтанды, ешқандай да мақсаттан тәуелсiз, мүддесi жоқ қызмет ретiнде О-нан тарата пайымдау дәстүрiне сүйенедi. Мәдени даму барысында қоғам пайда ұғымын меңгерген мәдениеттiң еркiн рухы жоғалып, ойын элементi екiншi қатарға жылжиды. Ортега-и-Гассет көпшiлiк мәдениетiне негiзi - О-ға элитарлық мәдениеттi қарсы қояды. Шығарм. -тың еркiн рухы, қиял ұшқырлығы, сырттай бақылаушылық шын өнердiң О. өлшемдерiне үндес сипаттады. Финк мәдениеттiң пайда болуын О-мен байланыстырылады, себебi О. болмаса адам баласы өсiмдiк тектес болар едi. Адам үшiн О. бәрiн де қамтитындықтан О. адамды табиғаттан жоғары дәрежеге көтередi де, мәдениет феноменi пайда болады. Гадамер тарих пен мәдениеттi тiл стихиясындағы ерекше О. ретiнде талдады: бұл ретте адам өзi қиялынан тудыратын рөлден гөрi басқаша рөлде болады [10, 320 б. ] .

Ойын тақырыбына бет бұру болмыс стратегиясының өзiн басқаша өзгертедi. Егер классикалық философия бiлiмiнiң негiзiн мәндiлiк, абсолют, құдай және т. б. ретiнде түсiндiрiлетiн нәрселерден iздесе, ал «жаңа» стратегия бұл мәселелердi коммуникацияға, «осындағы» және «қазiргi» сұхбатқа, агонға, ойынға қарай көшiредi. Постмодернистер өзiнiң күнделiктi тiршiлiгiне сай, еркiн ойлы, өзiмен және өзгелермен сұхбаттасатын индивид ретiндегi маргиналдық құрылымға үлкен мән бередi. Оның болмысы еркiн анықталатын коммуникация болып табылады, онда жалғыздық жағдайында «менге» қатысты «өзiндiк әрекет», ал «өзгеге» қатысты «осында» және «қазiр» iске асырылады. Бұл коммуникация, ойша iске асырылатын iшкi «өзiндiк әрекет» өз iшiндегi таусылмас сұхбат, өзiңнен тыс өзгелермен сұхбат [11, 356 б. ] . Сұхбатта, коммуникацияда қатаң ғылыми, легитимдi бекiтiлген гиосеологиялық тұрғыда Ақиқаттың ашылуы маңызды емес, ал «Мен» және «өзгенiң» қатар болмысындағы «әртүрлi жорамалдарды» тыңдау маңызды.

ХХ ғасырда ғылымда ашылған ядроның ыдырауы, салыстырмалы теорияның пайда болуы және психоанализдiң дамуы мәдениетке зор ықпал еттi. Адамның шығармашылық ойы осы жаңалықтардың арқасында ойлау мен қиялдың жаңа деңгейiне көтерiле алды. ХХ ғасырдың мәдениетiндегi адамның бейсаналық жағына деген қызығушылық адам болмысында ұмыт болған формаларды қайтадан ойнатуға алып келдi. ХХ мәдениетiнiң ұраны күмәндану, күмәндану және күмәндану деп айтсақ қателеспейтiн шығармыз. Бұл жүзжылдықта мәдениет ойын сияқты алдын болжауға болмайтындай жағдайда түстi. ХХ ғасыр адамы нақтылы шындықтан қашып, тiптi одан безiп кеткiсi келдi. Бұл жағдайда нақтылы шындықтан қашу жолын мәдениет ойыннан iздедi. ХIХ ғасырдың аяғы мен ХХ ғасырдың басындағы халық санының күрт өсуi, қалалардың рөлiнiң артуы “бұқаралық мәдениет» деген феномендi тудырды. Аталмыш өзгерiстер мәдениеттiң бұқаралық түрiне деген сұранысты өсiрiп жiбердi. Қала жағдайында мәдениет ойын-сауыққа, көңiл көтеруге негiзделе бастады. «Бұқаралық» деген ұғым айналымға «элитарлы» деген ұғымға қарама-қарсылық ретiнде ХVIII ғасырдың аяғында енгiзiлген болатын. Бұл ұғымды енгiзудегi басты мақсат аристократтық мәдениет пен халық мәдениетi арасындағы айырмашылықты көрсету, олардың орнын анықтау едi. ХХ ғасырда орын алған дүниежүзiлiк тарихтағы өзгерiстердi «адам және бұқара» аясында түсiндiруге деген талпынысты бiрқатар ойшылдар өз еңбектерiнде жүзеге асырды. Олардың қатарына Х. Ортега-и-Гассеттiң «Тобырлар көтерiлiсi» (1930), К. Ясперстiң «Дәуiрдiң рухани жағдайы» (1931), Р. Гвардинидiң «Жаңа заманның ақыры» (1950) және тағы басқа еңбектердi қосуға болады. Бұқаралық мәдениеттегi жеке адамның рөлi мен орны хақында испандық философ Х. Ортега-и-Гассет өз пiкiрiн бiлдiрген. Оның пiкiрiнше, бұндай мәдениет жағдайында адамның өмiрi шынайылығынан айырылып, үстiрт көрiнiске айналатындығын, сөйтiп оның өмiрi ойынға ұқсап, ал сол ойының өзi оныкi емес, өзгенiкi болатындығын айтты [12, 639 б. ] . Бұқаралық мәдениеттiң пайда болуына, қалыптасуына негiзiнен коммуникациялық құралдар әсер еттi. Коммуникациялық құралдардың дүниеге келуi бұқаралық мәдениеттiң дамуына үлкен үлес қосты. Кинематографтың, радионың, теледидардың пайда болуы көпшiлiк адамның өнерге, әдебиетке қатысты болуына мүмкiндiк туғызды. Бұл орайда, ғылымға «экрандық мәдениет» деген ұғым енгiзiлдi. Бұқаралық мәдениеттi зерттеушi ғалым Э. Шилздiң пiкiрiнше, мұндай мәдениет түрiнде адам өзiнiң өмiрiнен, ондағы сәтсiздiктерден, уайым мен қайғысынан бiр сәт демалуға, оны ұмытуға мүмкiндiк алады [13, 399 б. ] . Бұқаралық мәдениет мұнда ойын сияқты адамға шынайы өмiрде жоқ шаттық пен бақытқа, арман мен қиялға қол жеткiзгендей елес бередi. Бұқаралық мәдениет адамның стереотиптерiне, оның қойнауында жатқан архаикалық белгiлерiне негiзделедi.

Бұқаралық мәдениеттiң құбылысы болып табылатын кинематографта махаббат пен детективтiк тақырыптар белсендi түрде пайдаланды. Мұндай кинотуындылардың құрылымы мен құрылысы адамға қанша таныс болғанымен, бiрақ адам ондағы сюжеттен, композициядан ылғи да ләззат алып, қуаныш табады. Оның себебi, Б. Ұ. Нұржанов атап өткендей, бұл кинолардың адамды өз өмiрiн ұмыттыруға, өзге өмiрдi ойнауға шақыруында жатыр [14, 128 б. ] . Көрермендер, әсiресе жас көрермендер, бұл киноларды көргеннен кейiн санасыз түрде фильмдегi кейiпкерлердiң рөлiн өз өмiрлерiнде ойнауға тырысады. Бұқаралық мәдениет адам арманындағы бояуы қанық, жарқын өмiрге деген қажеттiлiктен туғанының белгiсi. Коммуникациялық құралдардың дамуы адам өмiрiнде ойындық факторды күшейтпесе, азайтқан жоқ. Бұл ғасырда өзге мәдениеттi түсiну ойынның көмегiмен жүрдi.

Сондай-ақ ХХ ғасыр мәдениетi, өнерi, философиясы модернизм мен постмодернизм шеңберiнде дамыды. Бұл екi бағытты бiр-бiрiмен үйлесiмдi қатынаста болды деп айту қателiк болар. Модернизм деп жалпылап айтсақ, ХХ ғасырдың басынан екiншi дүниежүзiлiк соғысқа дейiн созылған ағымдардың жиынтығын айтамыз. Ал постмодернизм бағыты екiншi дүниежүзiлiк соғыстан кейiн пайда болды [10, 320 б. ] . Модернизм мен постмодернизмнiң iшкi мәндерi бөлек. Зерттеулерде ол екеуiн бiр-бiрiне қарама-қарсы қою орын алды. Постмодернизм бағыты модернизм бағытымен салыстырғанда ойындық сипатқа толы деп айтсақ қателеспеймiз, сондықтанда постмодернизм бағытына толығырақ тоқтала кетейiк. Постмодернизм философиясының негiзгi өкiлдерi Ж. Делез, Ж. Деррида, Р. Барт және тағы басқалары болды. Бiрақ олар өздерiн постструктуралистер, постфрейдистер деп атағанды жөн көредi [10, 320 б. ] .

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.