Қытай және Жапония арасындағы сауда - экономикалық қатынастары
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
1. ЖАПОНИЯ МЕН ҚЫТАЙ ШЫҒЫС АЗИЯДАҒЫ НЕГІЗГІ ОЙЫНШЫЛАР
1.1 Шығыс Азиядағы саяси жағдай
1.2 Жапон – қытай қатынастарының қалыптасу тарихынан
2. ЖАПОН-ҚЫТАЙ САУДА-ЭКОНОМИКАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАРЫ
2.1 Екі жақты экономикалық ынтымақтастық.
2.2 Жапония мен Қытай арасындағы инвестиция саясаты
2.3 Қытай мен Жапония арасындағы ортақ кәсіпорындар
2.4 Шығыс Азиядағы экономикалық бәсекелестік
3. ЕКІ ЖАҚТЫ ҚАТЫНАСТАРДАҒЫ МӘСЕЛЕЛЕРІ МЕН БОЛАШАҒЫ
3.1 Қауіпсіздік мәселесі
3.2 Қытай – Жапония қатынастарындағы Сенкаку мәселесі
3.3Тарих интерпритациясының негізінде Қытай мен Жапония
арасындағы келіспеушіліктер
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:
КІРІСПЕ
Тақырып өзектілігі. ХХ ғасырдың соңында әлемдік экономика мен саясатта
болған ірі көлемді өзгерістер, идеологиялық нұсқауларға негізделген жүйенің
күйреуі және әлі де анық сипаты берілмеген Жана әлемдік тәртіпке өту
Жапония мен Қытай арасындағы қарым – қатынас тақырыбының өзектілігін
арттырады. Елдер арасындағы өзара тәуелділік пен әлемдік экономикадағы
жаһанданудың өсуінің жалпы тенденциясын көрсететін интеграциялық қозғалыс
90-жылдарда жаңа сапаға: идеологиялық кедергілерден тазарып, әлемнің
әртүрлі аймақтарда өсу қарқынына ие болды.
Жапонияда ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету концепциясы
жасалынды. Әлемде және аймақта бейбітшілік пен тұрақтылықты орнату бұл
концепцияның негізгі бөлімінің бірі болды. Осыған орай жапон
саясаттанушылары ҚХР-мен байланыстарын орнатып, жан – жақты дамытуға көп
көңіл аударды. Өйткені ҚХР әлемдегі әскері жағынан алдыңғы қатарда тұратын,
сонымен қатар ядролық қаруы бар ел болып саналады. Қытай мен Жапония
арасындағы дипломатиялық қатынастардың орнауы, екіжақты байланыстар
дамуының алғашқы қадамы болды.
Соңғы жылдары ҚХР-н зерттеуші әлем елдері мамандары арасында ХХІ
ғасырда Азия аймағындағы көшбасшылыққа қол жеткізу жолындағы қытай-жапон
қатынастарындағы стратегиялық бәсекелестікке қатысты қызу талқылаулыр жан –
жақты жүруде.
Шынымен де, Қытай мен Жапония қатынастарын әр қырынан сипаттауға
болады. Саяси - әскери күші жағынан Токио Пекиннен артта қалады. Қытай
ядролық держава, БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің тұрақты мүшесі болып, әлемдік
деңгейдегі өзекті мәселелерді шешуде толықтай өзіндік сыртқы саясат бағытын
ұстанады. Бірақ, экономикасының дамуы жағынан Жапония Қытайдан әлдеқайда
көш ілгері. ҚХР және Жапония арасындағы тығыз сауда – экономикалық
қатынастар өз кезегінде екі елдің экономикалық тұрғыда бір – біріне тәуелді
екенін көрсетеді. Екі мемлекет те бұл жағдайдан әрқайсысы өзіне тиесілі
пайдасын алуға, сонымен қатар экономикалық қауіпсіздігін қамтамасыз етуге
тырысуда. Алайда, бұл формула тек экономикалық қатынастары тұрақты болған
жағдайда ғана іске асады. Егер қатынастары тұрақтандырылмаса, өзара
келіспеушіліктердің пайда болуына әкеледі. Қазіргі таңда, Жапония мен Қытай
байланыстарында дәл осындай жағдай орын алуда. Жапон – қытай
байланыстарының жақсаруы екі ел арасындағы экономикалық байланыстардың
дамуына алып келді. Қазіргі таңда екі Шығыс азиялық гиганттардың
экономикасы қарама – қайшы сипатта: Жапонияға экономика стагнациясы мен
тұрақты дамыған экономикадағы тежеулер тән, ал Қытай керісінше,
экономикалық даму үстінде.
Жапония мен Қытай арасындағы сыртқы қатынастар 90-жылдардан
бастап маңызды қоғам салаларында: саудада, экономикада, саясатта жоғарғы
көрсеткіштерге жетіп отыр. Қытайдың жаһандану үрдісіне тартылуы жапон
өндіріс жүйесінде Қытайды бәсекелес елге айналдырды. Екі ел арасындағы
сауда және инвестициялық қарым – қатынастың дамуы Қытайдағы жапон
бизнесінің стратегиясы мен мақсатының сипатын өзгертті.
ХХ-ХХІ ғасырларда жапон – қытай экономикалық қарым
қатынастарында елеулі өзгерістер байқалды. Елдер арасындағы одақтастық жай
сауда қатынасынан асып түсті. Қазіргі уақытта Қытайда шарушылықтың дамуына
үлес қосатын жапон өндірістік базасы құрылды және елді әлемдік фабрикаға
айналдырды.
Қытайдың экономикалық және әскери потенциалының өсуі, Қытай
–Жапон қатынастарындағы қайшылықтарды туындатуы мүмкін. Мысалы, екі ел
арасындағы тарихи тәжірибе мен екінші дүниежүзілік соғыс кезіндегі
Жапонияның рөлі, Тайвань мәселесі, территориялық келіспеушіліктер, Қытай
қарулы күштерінің модернизациясы, Қытайдағы ядролық сынақтардың өткізілуі
және т.б. мәселелер бірден – бір әсерін тигізбей қоймайды. Алайда, бұл
қайшылықтарға қарамастан Пекин және Токио бір – біріне сыртқы экономикалық
саясаттың маңызды факторы, сонымен қатар аймақтағы саяси және экономикалық
жағдайға маңызды әсер етуші күштер болып қалады.
Ұлттық қауіпсіздікті қамтамсыз етудің құралдары да өзгерді. Оған
әсер еткен факторлар: Қытай экономикасының дамуы мен оның бәсекеге
қабілеттілігінің артуы; шетелдегі Қытай капиталының экспансиясы; ішкі
шикізаттың жетіспеуі, ең алдымен энергетика саласында; Қытайдың нарықтық-
демократиялық қауымдастықта өзіндік, ал саяси мағынада жат яғни,
коммунистік ел ретінде қабылдануы; территориялық мәселеге қатысты жаңа
тәсілдердің қажеттігі; Қытайдың ақпараттық жағынан ашық болу жағдайындағы
ұлттық қауіпсіздікке төнген жаңа қатерлер. Осы факторларға байланысты Қытай
ғылым мен жоғары технологиялар, біліктілігі жоғары кадрлар дайындау,
әскерлердің жаттығу деңгейін қазіргі жоғары технологиялық шарттарға
сәйкестендіру негізінде әскери модернизацияны қолға алды. Қазіргі таңда
Қытайдың әскери саясатына сәйкес БҰҰның бітімгершілік операцияларынан тыс
әскери одақтарға кірмеу, ядролық қаруды бірінші болып қолданбау, шетел
аумақтарында өз қарулы күштерін орналастырмау, т.б. қағидаларды ұстанады.
Қауіпсіздікті қамтамасыз ету мақсатымен сонымен бірге, АТА-дағы өзінің
ықпалын арттыру мақсатымен Қытай ОША елдерімен АСЕАН+3 және АСЕАН+1
форматтарында екіжақты әскери және экономикалық байланыстарын нығайтуда.
Мақсаты Жапония мен Қытай арасындағы маңызды қоғам салаларындағы қарым
– қатынастарды зерттеу.
Қойылған мақсатқа жету үшін келесі міндеттер қойылады:
- Жапония мен Қытай арасындағы экономикалық қатынастар құрылымын
жан – жақты қарастыру;
- Екі ел арасында жерге байланысты аса өткір мәселелерді анықтау
және оны шешу жолдарын табу;
- Жапон –қытай саяси қатынастарына баға беру;
- Саудадағы бәсекелестік сипатын анықтау;
- Әр елдегі қауіпсіздік мәселелеріне сипаттама беру;
Бітіру жұмысының деректік негіздері. Тақырыпты қарастыру барысында
заңнамалық және дипломатиялық құжаттар, саяси қайраткерлердің сөйлеген
сөздері, статистикалық мәліметтер, шетелдік, ресейлік және отандық
зерттеушілердің еңбектері мен зерттеу жұмыстары пайдаланылды. Бұл, өз
кезегінде, тақырыпқа жан-жақты зерттеу жасауға мүмкіндік берді.
Зерттеу жұмысындағы міндеттерді орындау үшін келесі топтарға
біріктіруге болатын кең ауқымды дерек көздері пайдаланылды.
Деректердің бірінші тобын дипломатиялық және заңнамалық құжаттар
құрайды [1.1-1.5]. Оның ішінде Қытай мен Жапония елдерінің ұлттық
қауіпсіздік туралы концепциясы қарастырылды. Аталған дипломатиялық
құжаттарды зерттеу ресми құжаттар деңгейінде Қытай және Жапонияның Шығыс
Азия елдеріне деген сыртқы саяси ұстанымын анықтауға үлкен мүмкіндіктер
туғызды.
Деректердің екінші тобын белгілі саяси қайраткерлердің жасаған
мәлімдемелері, өзара сапарлар барысындағы сөйлеген сөздері және әр түрлі
ақпарат құралдарына берген сұхбаттары кіреді [1.1-1.6]. Олар алға қойылған
мақсатты талқылауда мемлекет басшыларының өзекті мәселелерге қатысты жеке
көзқарасын, сондай-ақ сол сәттегі мемлекеттіердің саяси ұстанымын
айқындауға өзіндік зор үлесін қосты.
Деректердің үшінші тобын статистикалық мәліметтер құрайды [3.1-3.4].
Статистикалық мәліметтерді пайдалану Қытай мен Жапонияның экономикалық,
өндіріс көлемі көрсеткіштері арқылы әлемде алатын орнын анықтауға зор
септігін тигізді.
Деректердің төртінші тобын зерттеу жұмысының тақырыбына тікелей
байланысты мәселелерді қамтушы бұқаралық ақпарат құралдарының, мерзімдік
басылымдардың және ақпарат агенттіктерінің материалдары құрайды [4.1-4.13].
Деректерді пайдалану жұмыстың алдына қойған мәселелерді мейлінше толық
зерттеуге және жұмыстың мақсаттары мен міндеттерін ашуға мүмкіндік бергені
сөзсіз.
Тақырыптың ғылыми зерттелу деңгейі. Қазіргі кездегі Қытай мен Жапония
арасындағы қатынастардың сыртқы саяси, экономикалық бағдары мәселелеріне
арналған әдебиеттерді үш топқа бөліп қарастыруға болады.
Бірінші топқа шетелдік авторлар еңбектерін жатқызуға болады. АТМ
аймағындағы екі держава Қытай мен Жапония төңірегінде зерттеулер жүргізіп
жүрген қытай сарапшылары қатарынан Ма Чженгань, Дян Сяопин, Лю Цинцай, Чэнь
Сянь Син, Чжан Чэн Э сынды зерттеушілерді атауға болады. Мәселен, қытай
зерттеушісі Лю Цинцай Қытайдың Азия Тынық мұхит аймағындағы алатын орнын
маңызды деп атап, осы саясатының арқасында Қытай шығысазиялық мәселелерде
жетістікке жете алды деген ой білдірді[1]. Зерттеуші Чэнь Сянь Синнің
пікірі бойынша, қытай дипломатиясы Қытай мен Жапония арасындағы бейбіт
келіссөздерді жандандыруға ат салыса алады[2]. Дян Сяопин өз еңбегінде
Қытайдың Шығыс Азияға қатысты саясатына баға беруге талпыныс жасады[3].
Жапон зерттеушісі Матсумота қауіпсіздік мәселесі жөнінде сөз
қозғайды[4]. Ф.Набукатсу, К.Сакамото, И.Атсумаса, Т.Иногучи сынды жапон
зерттеушілері өз еңбектерінде Жапонияның сыртқы саясатына қатысты
мәселелерді айқындайды.[5]
Екінші топқа кеңестік-ресейлік авторлар еңбектері жатады. Жұмысты
жазуда, Г.Ф. Кунадзенің Японо – китайские отношения в современном этапе
1972-1982 гг. атты еңбегі жапон – қытай қатынастарының қалыптасу және даму
тарихын тереңірек түсінуде көмегі зор болды. Бұл еңбекте Жапония мен Қытай
арасындағы саяси және экономикалық байланыстар, Тайвань мәселесінің
туындауы және оның шешілу жолдары зерттелген. Атап көрсететін нәрсе, автор
Г.Ф. Кунадзе жапонтанушы ғалым болғандықтан, өз еңбегінде аталған
мәселелерді талдауды көбінше жапондықтардың мүдделеріне басымырақ тоқталып,
бір жақты пікірлер айтады.[6]
В.М. Мазуровтың США-Китай-Япония перестройка межгосударственных
отношений 1969 – 1979 гг. атты еңбегінің де көмегі зор. Бұл монографияда
үш мемлекет арасындағы саяси-экономикалық, сауда байланыстары мен олардың
ерекшеліктеріне аса назар аударған. Әсіресе қытай-жапон қатынастары нақты
фактілерге сүйеніп жазылған. Автор еңбекте державалардың арасындағы
байланыстарында Тынық мұхит доктринасының маңыздылығын ашып көрсетеді.[7]
Дипломдық жұмысында екі жақты қатынастарды толық зерттеген ғалым А.В.
Семиннің еңбектері кең түрде пайдаланылды. Автордың Что мешает достижению
согласия между Токио и Пекином атты мақаласы екі ел қатынастарындағы даулы
мәселе Сэнкаку аралы және Тайвань мәселесіне арналған. Автор екі ел
арасындағы байланыстар жан – жақты дамып тұрса, қайшылықтардың жойылмай
жалғаса беретінін айтады. Өйткені олардың қарым – қатынастары бәсекелістік
пен қарсылық негізінде орнаған.3[8]
А.В. Семинның Японо – Китайские отношения в многополярном мире
мақаласы екі ел қатынастарының реттеліп, қалпына келтірілгеніне 25 жыл
толғанына арналады. Бұл мақалада байланыстарындағы кейінге қалдырылған
мәселелер болса да, қатынастардың алға қарай жылжығанын көреміз.
О.Л. Остроуховтың Китайско-Японские отношения: проблемы и
преспективы мақаласында Қытайдың 70-жылдарындағы Ашық есік саясаты мен
1974 жылғы қытай – жапон сауда келісімінің алғы шарттары мен нәтижелерін
айқындап көрсетеді.[9]
Атап өтер болсақ,бұл жұмысты жазуда батыс ғалымдары Гэри Гоэрц пен Пол
Ф.Дильдің Территориялық өзгеріс және қарулы қақтығыс,Ресейлік ғалымдар
А.Анцуповтың Қақтығыстану және Р.А.Сетовтың Қақтығыс және дағдарыс:
халықаралық қатынастар теориясының категориялық жиынтығы атты енбектерінің
мәліметтері аса қажет әрі құнды болды.
Осы курс жұмысын жазу барысында жоғарыда айтылған авторлар
еңбектерінен басқа да еңбектер қолданылды. Атап айтқанда: Амиров А.,Мосяков
Д. ,Степанова Е,Тэйлор Р.,Крупянко М., Есида К.,Богатуров А. т.б. еңбектері
пайдаланылды.
Үшінші топқа отандық авторлар еңбектері жатқызылады. Бітіру жұмысының
тақырыбына қатысты мәселелерді ашуға тырысқан Ш.А.Алиев, А.С.Моставая, А.Ж.
Сәуірбаев, Қ.Қ. Тоқаев, Р.О. Садықова сынды қазақстандық зерттеушілерді
атауға болады.
Бітіру жұмысының әдістемелік негізі. Берілген ғылыми жұмыста жүйелік,
құрылымдық, салыстырмалы анализ, математикалық статистика (даму динамикасы,
сауда-экономикалық көрсеткіштер), Бұқаралық Ақпарат Құралдары,
мониторингтік сипаттамлар қолданылды. Алға қойылған міндеттер тарихи-
салыстырмалық және сараптамалық тұрғы негізінде орындалды. Зерттеу
жұмысында тарихи және саяси оқиғаларға жинақтау, талдау, жүйелеу әдістері
қолданылды. Бұл әдістер мәселені жүйелі түрде айқындауға мүмкіндік береді.
Зерттеу жұмысының тақырыбын ашуда негізгі әдістеме ретінде қоғамдық ғылым
саласында зерттеудің стандартты сараптамасы – контент-сараптама қолдану өз
септігін тигізді. Яғни, оның көмегімен БАҚ хабарламасы, саяси тұлғалардың
мәлімдемелері, т.б. секілді мәтіндердің әр түрлі типтеріне сараптама
жасалды.
Бітіру жұмысының құрылымы. . Берілген ғылыми жұмыс тақырыптан, кіріспеден,
әр қайсысы бөлімшелерге бөлінген үш тараудан тұратын негізгі бөлімнен,
қорытынды мен пайдаланған әдебиеттер тізімінен құралған.
1.ЖАПОНИЯ МЕН ҚЫТАЙ ШЫҒЫС АЗИЯДАҒЫ НЕГІЗГІ ОЙЫНШЫЛАР
1.1 Шығыс Азиядағы саяси жағдай
Аймақтық интеграция процестерінің күшеюі жағдайында қазіргі
халықаралық қатынастар жүйесінде жекелеген мемлекеттерден гөрі,
аймақтардың рөлі артып келеді. Бұған қазіргі күні күш жинап келе жатқан
аймақтардың бой көтеруі айқын дәлел бола алады. Аймақ халықаралық
қатынастардың ажырамас бөлігі есептеледі. Аймақтардың экономикалық
сипаттамасы жекелеген аймақтарда экономикалық интеграциялық процестердің
жүруімен анықталады. Еуропадағы, Оңтүстік-Шығыс Азия аймақтарындағы
экономикалық бірлестік қадамдары жалпы әлемдік дамудың қозғаушы тетігіне
айналды. Геосаяси тұрғыдан аймақтардың анықталуы соңғы уақытта саяси
істерде біртұтас саяси күш ретінде аймақтың әрекет етуінде көрініс тапқан.
Аймақтың геосаяси маңыздылығы неғұрлым артқан сайын, оған деген қызығушылық
соғұрлым артады. Қазіргі кезде аймақтардың бөлінуінде өркениеттік
сипаттамаларды байқауға болады.
Аймақтар өркениеттік принцип бойынша қалыптасқанын ұғынбауы мүмкін.
Алайда көптеген аймақтар еріксіз осы фактордың әсерінен айқын өркениеттік
сипатқа ие болып отыр.
Аймақ негізінен - бірге қосылып жер бетінің белгілі бір бөлігін
құрайтын, бір-бірімен ерекше қатынастарда қарастырыла алатын, жерден,
ауадан, флорадан, фаунадан, құралған комплекс; Аймақ - жетекші физикалық
жағдайлардың елеулі біртектілігіне ие зоналар; Аймақ – географиялық
элементтері бір-бірімен белгілі және тұрақты қатынастармен байланысқан,
қоршаған ортаны сипаттауға арналған географиялық термин;
Аймақ – жеке экономикалық, географиялық және ұлттық құрамы мен мәдениеті
жағынан жақын немесе әлеуметтік-саяси құрылымы жағынан біртипті аудан болып
табылатын, жақын орналасқан елдер тобы; Аймақ – басқа облыстардан табиғи
және тарихи қалыптасқан, салыстырмалы түрде тұрақты экономикалық,
географиялық ерекшеліктердің жиынтығымен өзгешеленетін облыс, аудан, елдің
бір бөлігі; Аймақ дегеніміз - жер шарында кездесетін құбылыстардың күрделі
комплекстерінің кеңістіктік үйлесімдерін зерттеу және сұрыптау құралы.
Аймақтандырылу да елдердің өзара әрекеттестігі мен шаруашылық
субъектісі мүдделерінің ұлттық шекара шеңберінен шығуын білдіреді, алайда
мұндай тенденциялардың аясы аймақтық шеңбермен ғана шектеледі. Белгілі бір
аймақтың Экономикалық дамуы мен елдер интеграциясын әлемдік экономиканың
дамуы контекстінде қарастыратын ашық аймақтандырылу әлемдік жаһандану
процесінің алғышарты, оның бір кезеңі саналады. ЕО, НАФТА осындай
аймақтандырылудың мысалы. Керісінше, жабық аймақтандырылу жаһандануға
кедергі болады. Ол сол аймақты жаһанданудың теріс салдарларынан қорғауға
бағытталған. Жабық аймақтандырылуға мысал ретінде бұрынғы Экономикалық
өзара көмек кеңесін (СЭВ) атауға болады.
Оңтүстік Шығыс Азиялық аймақтандырылуға келсек, бұл жерде еуропалық
ашық аймақтандырылумен салыстырғанда ЕО секілді мемлекетаралық құрылым жоқ.
Азиялық аймақтандырылудың алға қарай жылжуына 1998 ж. Куала-Лумпурдегі АТЭС
саммиті ерекше серпін берді. Онда мүше мемлекеттер ынтымақтасу арқылы
дамудың қажеттілігін мойындады. Мұндай ынтымақтастықтың мақсаттары
жаһандық экономикалық дағдарысқа қарсы тұру, екінші Азиялық қаржы
дағдарысын болдырмау саналады. 90 жж. соңындағы Азиялық қаржы дағдарысының
әсерімен бұл мәселеде үш тәсіл қарастырылады. Біріншісі Азиялық нарықтарда
Еуропалық және америкалық басымдықтың баламасы ретінде жалпы азиялық
экономикалықұ және қаржы интеграциясын қарастырады. ЕО елдерінің ортақ
валюта жүйесіне өтуі мен Азия елдерінің долларға тәуелділігі әсерімен ОША
елдері ортақ Азиялық валюта, ортақ Азиялық нарық құрудың әр түрлі
концепцияларын жасауда. Екінші тәсіл, азиялық аймақтандырылудың нәтижесінде
келешекте ЕО пен НАФТА баламасы бола алатын Азия Тынық мұхиттық
экономикалық кеңістік құру. Бұл үшін Жапония Халықаралық Валюта Қорының
аймақтық аналогы Азия Валюта Қорын құруды ұсынып отыр. Үшінші
тәсіл,субаймақтық деңгейде Азиялық экономикалық интеграцияны кезең бойынша
дамыту. АСЕАН басшылары Азиялық қаржы дағдарысына дейін бұл ұйымды азиялық
аймақтандырылудың ортасы ретінде көрді. Алайда, Азиялық дағдарыс АСЕАН
елдерінің мұндай сенімділігін жоғалтты. Қазір бұл аймақта АСЕАН+1 (АСЕАН
және Қытай) АСЕАН +3 (АСЕАН және Жапония, Қытай, Оңтүстік Корея )
форматындағы интеграциялық бірлестіктер кең дамуда. Соның негізінде Шығыс
Азиядағы мемлекеттер бәсекелестер және әріптестер ретінде дамып отыр.
Соңғы үш онжылдық шеңберінде әлемдік деңгейдегі Қытайдың
экономикалық өсуі мен саяси әсерінің ұлғаюы Шығыс Азия аймағындағы Жапония
үшін нақты бәсекелесінің пайда болуын корсетеді. Қазіргі таңда, Шығыс Азия
кеңістігінде Қытай да, Жапонияда да басты назарды аудартатын мықты
ойыншылар болып табылады. Өзара бір – бірімен байланыстарында әрі серіктес,
әрі бәсекелестер болып табылады. Аймақтағы экономикалық интеграцияның мәні
осы екі ел қарым – қатынастарынан бастау алады.
ҚХР және Жапония арасындағы тығыз сауда – экономикалық қатынастар
өз кезегінде екі елдің экономикалық тұрғыда бір – біріне тәуелді екенін
көрсетеді. Екі мемлекет те бұл жағдайдан әрқайсысы өзіне тиесілі пайдасын
алуға, сонымен қатар экономикалық қауіпсіздігін қамтамасыз етуге тырысуда.
Алайда, бұл формула тек экономикалық қатынастары тұрақты болған жағдайда
ғана іске асады. Егер қатынастары тұрақтандырылмаса, өзара
келіспеушіліктердің пайда болуына әкеледі. Қазіргі таңда, Жапония мен Қытай
байланыстарында дәл осындай жағдай орын алуда.
1.2 Жапония - Қытай қалыптасу тарихынан
Экономикада – ыстық, саясатта – суық принципіне негізделген жапон –
қытай саяси қатынастары 1991 – 2009 жылдар аралығында шарықтау шегіне
жетті. Екі ел арасындағы экономикалық байланыстары даму жолында болса да,
Қытай мен Жапония қақтығыстары территориялық дауласулар мен табиғи
ресурстар үшін күрестен қарулануға дейін көрініс табуда.
Қытайдың сыртқы саяси мүдделері Қырғи қабақ соғыс
аяқталғаннан кейін қажеттіліктер айналасында қалыптасты, біріншіден,
аймақтан Кеңес Одағы кеткеннен кейін қалыптасқан стратегиялық бос-
кеңестікті толтыру және осы жердегі экономикалық, саяси және әскери
аймақтарда өзінің көшбасшылығын бекіту, екіншіден Тайванді, оның
тәуелсіздігін жариялаудың мүмкіндігіне толықтай жол бермей, қосып алу және
соңғысы, үшіншіден, Жапонияның әскери мүмкіншілігінің ұлғаюы есебінен
аймақтағы тепе-теңдіктің күрт өзгеруіне және оның өзінің стартегиялық
бақталасына, ядролық державаға айналуына жол бермеу.
Пекин көршілеріне оның өзіне көшбасшының жауапты рөлін алуға
мүмкіншілігі бар екенін дәлелдеу мәселесінің шешілуі маңызды орын береді,
яғни Шығыс Азиядағы тұрақтылық пен қауіпсіздікті кепілдендіру. Мәселе,
Қырғи қабақ соғыс аяқталғаннан кейін бірден батыс, әсіресе американдық
саясаткерлер арасында Қытайдың аймақтағы тұрақтылықты ұстап тұру
жауапкершілігінің мүмкіндігін ұстанымды түрде теріске шығарған скептиктер
де аз болған жоқ. Дей тұрғанмен ХХІ ғасырдың басында-ақ Қытайдың ағымдағы
жүзжылдықта аймақтық мықты держава мәртебесіне үміттенуге мүмкіндігі бар
екендігіне күмән келтіретіндер аз, бірақ осы уақыттың өзінде Қытайдың Шығыс
Азиядағы жаңа рөлін қалай қолданатындығын сенімділікпен анық айта алатындар
кемде-кем.
Аймақтағы көшбасшы орындарды қамтамасыз ету Пекиннің өзінің Құрама
Штаттар мен Жапония келбетіндегі стратегиялық бәсекелестерін анықтау
мәселесін шешумен де байланысты. Басқаша айтқанда, Қытай, егер де
халықаралық қатынастардағы аймақтық жүйедегі көшбасшылықты өзіне алмаса,
онда оның орынын ұзатпай-ақ Вашингтон мен Токио алып алады дегеннен шығып
отыр.
Осылайша, Пекин үшін халықаралық – құқықтық салада Тайванның ҚХР
аумағының бір бөлігін ретіндегі мәртебесінің сақталуы үшін күрес ұстанымдық
сипатиқа ие. Осы уақытта Қытай Гонгконг үлгісіндей аралдың елдің құрлықтық
бөлігімен бейбіт қосылуын қамтамасыз етуге тырысады. Бірақ Тайбэй Қырғи
қабақ соғыстың аяқталғаннан кейінгі уақыт аралығында өзінің ҚХР-нан
аралдың ресми тәуелсіздік алуына жетуіне табан тіреп және тәуелсіз мемлекет
ретінде халықаралық мойындалған мәртебеге қолжеткізу ұстанымын әжептәуір
қатайтты. Нәтижесінде Тайбэй мен Пекиннің қарама қақтығысы күшеюде.
Мұнымен қатар тайвань мәселесінің шешілу үдерісіне Шығыс Азия
елдерінің ұстанымы үлкен әсер етуде, олар, біріншіден, жақтардың барлық
күштерін аймақтағы қауіпсіздік пен тұрақтылықты сақтауға бағыттауды, қарулы
қақтығысты болдырмауды және екіншіден, мүмкіндігінше бұл мәселеде Қытайдың
да, Тайваньның да талаптарын қанағаттандыруды ұсынып отыр.
Соңғысы, аралдың анықталмаған мәртебесін сақтай отырып, бұл мәселе
төңірегіндегі жағдайдың асқынуын болдырмауға болады, оның динамкалық
экономикалық дамуына және оның аймақтық және әлемдік саудаға қатысуына
кепілдік беруге болады, ал ең бастысы – Тайванның Қытайдан тәуелсіздік алу
туралы талабын болдырмау.
Шығыс Азиядағы ҚХР-ның сыртқы саяси мүдделері Қырғи қабақ соғыс
аяқталғаннан кейін шектеліп қалған жоқ. Мұнымен қатар Пекин аймақта
жапонияның әскери потенциалының күшеюі және оның ядролық державаға айналуы
салдарынан стратегиядлық мәртебе кво-ның бұзылуына жол бермеуге мүдделі. Ол
қытайға қарсы бағытталған америка – жапондық әскери одаққа қарсы шығуда.
Қытайдың Жапонияның мықты әскери жоспарынан қорқуының басты
себебі ҚХР-ге қатысты Токио сыртқы саясатына сенімсіздіктің сақталуы болып
отыр. Ал қытай әскери мамандарының есптеуінше ХХІ ғасырдың бірінші
ширегінде-ақ Жапония өзіне ұлы әскери держава мәртебесін қайтып ала алады.
1972 жылы қытай – жапон дипломатиялық қатынастары қайта қалпына
келтірілгенімен, екі ел арасында қақтығыстар жалғаса берді.
Дегенмен позитивті тенденциялар да көрініс тапты. 1997 жылы жапон
үкіметі ұсынған "Еуразиялық дипломатия" Қытаймен байланыстарды нығайту
керектігін айқын көрсетті. Төрт негізгі принцип белгіленді: өзара
түсіншілік, сүқбатты белсендету, ынтымақтастықты кеңейту және жаңа әлем
тәртібін құруда бірлескен іс-қимылдар жасау. Токионың дипломатиялық
мақсаттары “3 баспалдақты жоба” келіссөздері бойыша қытай жағымен бірлесіп
анықтауында көрініс тапты. Бірінші баспалдақ екі жақты қатынастарының
дұрыстануының 25 жылдығына арналған премьер-министр Р.Хасимотоның Қытайға
сапары және екіншісі 1997 жылы қарашада өткен екі ел басшыларының
келіссөздері сияқты жоғарғы деңгейдегі кездесулер болып табылады. Үшінші
соңғы баспалдақ 1998 жылы қарашада Токиода өткен премьер-министр К.Обути
мен ҚХР төрағасы Цзянь Цземинь қатысуымен болған жоғарғы деңгейдегі
келіссөздер болды. Төрағаның Жапонияға сапары екі жақ қатынастар тарихында
сондай деңгейдегі алғашқы сапар болды. Токио саммиті екі ел арасындағы
достық пен бейбітшілік жөнінідегі келісімге қол қойғанына 20 жыл толғанына
байланысты өтті.
Токио кездесулерінде Цзянь Цземинь: ”Жапониямен екі жақты қарым-
қатынастарда тарих пен Тайвань мәселелері Қытай үшін басты және оларға мән
бермеуге болмайды”-деп айтты.[10]
Екі жақтың ұстанымдары өз бағдарларынан ауытқымады. Бірлескен
декларацияда Қытайға Жапонияның агрессиясы үшін жауапкершілігін мойындау
пункті қайшылық туғызды. Егер агрессия жасағанын білдіру қажеттігіне көнсе,
жасаған іс-әрекеті үшін нақты кешірім сұрамаған болатын. Бірақ ҚХР оған
көнбеді. Цзянь Цземинь “Жапония соғыс оқиғаларын қайта қарастырып, өзіне
қажетті сабақ алу қажет”-деп тұжырымдаған. Қытай президенті Цзян
Цзэминь 1998 жылы қарашада Жапонияға ресми визитінде екі ел Жапон – қытай
достастығы және бейбітшілікпен даму біріккен одағы декларациясы , ХХІ
ғасырдағы Қытай мен Жапония біріккен одағының хабарландыруы екі құжаты
қабылданды. Бұл екі құжатта ортақ мақсатқа жетудегі іс әрекеттер және әр
жыл сайын ел басшылары кезектесіп елге келіп тұру айтылды. Осы құжат
негізінде 1999 жылы Жапония премьер – министрі Кэйдзо Обути Қытайға келді,
ал 2000 жылы Қытай премьері Чжу Жунцзи Жапонияға барды.
Екі ел арасында жыл сайын келушілер саны көбеюде. Әділет
министрлігінің берген мәліметі бойынша Жапониядан Қытайға 1972ж. Премьер –
министр Танака Какуей; 1979ж. Премьер – министр Масаеси Охира; 1982ж.
Премьер – министр Зенко Сузуки; 1984ж., 1986ж. Премьер – министр Ясухиро
Накасонэ; 1988ж. Премьер – министр Нобору Такешита; 1991ж. Премьер –
министр Тошики Кайфу; 1992ж. Император мен ипмератрица;1994ж. Премьер-
минист Хосокава Морихиро; 1995ж. Премьер – министр Томиити Мураяма; 1997ж.
Премьер – министр Рютаро Хасимото; 1999ж. Премьер – министр Кейдзо Обути.
Қытайдан Жапонияға 1978ж, 1979ж вице – премьер Дян Сяопина; 1980ж.
Премьер – Хуа Гуофенг; 1982ж. Премьер – Чжао Зиянг; 1983ж. Генеральный
секретарь Ху Яобанга; 1989ж. Премьер Ли Пэн; 1992ж., 1995альный секретарь
Цзян Цзэминь, 1997ж. Премьер Ли Пэн; 1998ж. Президент Цзян Цзэминь(қонақ
ретінде).[11]
Жапония мен Қытай 1990-2000 жылдар аралығында сауда – экономикалық
қатынастар орнап, қоғам салаларында әр түрлі өзгерістер орнады.Бірақ
Сэнкаку, Тайвань мәселелері толық шешімін тапқан жоқ.
Жапониядағы Қытай азаматтарының саны 1998 жылы 150000 жетті. 2000
жылдың қыркүйегінен Жапония Қытай туристік топтарына Пекиннен, Шанхайдан,
Гуандун провинциясынан туристтік визалар бере бастады. Жапонияда 32 мың
қытай азаматы білім алады.[12]
ХХІ ғасырдағы қытай – жапон достық комитетінің 8ші отырысы Нагано
префектурасының Каруисава қаласында өтті. Ол отырыста жапон – қытай жан –
жақты қатынастары мен халықаралық финанс дағдарысына одақтаса қарсы туру,
Азия мен бүкіл әлемде қаржылық тұрақтылық пен экономикалық дамуды
қамтамассыз ету қаралды. [13]
Казіргі уақытта Жапония Қытайды инвестициялауын төмендетті; ресми
көмектің тоқтатылуына қарсы қозғалыстар көбейді, сонымен бірге елді
мемлекетті халықтың қолдауы күшейді. Жапония Қытайға көмек беруін
тоқтатуының екі негізгі себебі:
1. Қытайға экономикалық қолдау жасай отырып ол оның әскери күшіне көмек
беру арқылы Жапония өзінің қауіпсіздігіне қатер төндіреді;
Қытай көптеген дамушы елдерге көмек береді, әсіресе Африка елдеріне.
Қытай басқа елдерге көмек бере алғандықтан, Жапонияның бұл елге қолдауы
керек емес.
2002 жылы премьер Вэнь Цзябао мен Жэнминь Жибао газетінде қытай
халқының антижапондық ойын жою туралы мақала жариялаған болатын, алайда
ол еш нәтиже бермеді. Қытай үкіметі бірқатар шаралар жүргізгенімен, Жапония
оған бейжай қарады. Жапонияның осы саясаты Қытай үкіметінің наразылығын
тудырды. Нәтижесінде Қытай Коидзумидың Бейбітшілік және достастық
келісімінің 25 жылдық мерейтойына орай шақыруын қабылдамады. Жапония мен
Қытай арасындағы саяси сұхбат ерекше нәтижелік бермеді.
2006ж. қытай-жапон қатынастарының жібіту жылына айналды, оның
нышаны Жапония премьер-министрі Синдзо Абенің сапары болып табылады. Қытай-
жапон қатынастарында Жапонияның премьер-министрі Цзюньитиро Койдзумины
лауазымға тағайымдалуынан кейін байқалған суық қатынастарының ұзақ кезеңі
аяқталды. Премьер-министр өзінің лауазымға тағайындалғанынан кейін,
сапарының бірінші нысаны ретінде дәстүр бойынша АҚШ-ты емес, Қытайды
таңдайды. Екінші Дүниежүзілік соғыстан кейін, жапондық үкімет Абенің сапары
арқылы алғашқы рет Қытаймен қатынастарын жақсартуға және суық саясат пен
ыстық экономика жағдайын өзгертуге талпынысын білдірді.
2006ж. 18 қазанында Ханоеда АТЭС мүше-елдердің жетекшілерінің
ресми емес кездесуі кезінде төраға Ху Цзиньтао мен премьер-министр Абе
қайта жүздесті. 2007ж. сәуірінде премьер Вэнь Цзябао Жапонияға сапармен
барады, бұл Қытай премьерінің жеті жыл ішіндегі алғашқы сапары болады. Екі
мемлекеттің барлық салаларының басты ведомстволары бүгінде орта және
жалғастырушы кезеңдерге ынтымақтастықтың болашақ жоспарын зерттеуде.
Осылайша екі елдің әскери байланысы қайта басталады. 2006ж. 17 қарашасынан
17 желтоқсанының арасында Токиода мәдени алмасу айы өтті – екі елдің
халықтары арасында өзара танысудың нығаюында маңызды шарасы болған.
Тайвань мәселесі бойынша Жапония АҚШ сияқты “үш жақты” бекітуден
бас тартты.1972 жылы Бірлескен коммюникенің бүкіл бір пунктін өзгеріссіз
декларацияға енгізуін талап етті. Премьер-министр К.Обути:”мүдделі жақтар
арасындағы сұхбаттың бейбіт жолмен шешілуіне үміттенеді”-деп мәлімдеді.
Токио кездесуі барысында 1999-2003 жылдарына арналған спорт, ғылым,
білім,мәдениет салаларында екі жақтан 15 мың адамды қамтитын “жастар алмасу
жобасы” туралы үкімет аралық келісімге қол қойды.
Қытай мен Жапония өзара сауда айналымын 120 млрд долларға өсірсе
де, саяси мәселелердің шешімі табылар емес. Оған 2005 жылы болған ҚХР
оңтүстігіндегі қытай жастарының көтерілісі дәлел. Сонымен қатар, жыл сайын
жапон премьер – министрі Ясукуни соғыс жылдары қайтыс болған жапон
солдаттары жерленген ғибадатханаға келуі Қытайда наразылықтар туғызады.
Суық саясат формуласындағы екі ел байланысы осы уақытқа дейін өзекті.
Жапон – қытай келіспеушіліктерінің себебі тек тарихи ренжіште емес,
Қытайдың экономикалық – саяси дамуында. Ал Қытай үшін Жапонияның АҚШ және
оның одақтастары көмегімен БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің тұрақты мүшелігіне
кіруге ынтасы себеп болды. Қытай Жапонияның ішкі үрдістері мен
Конституциясындағы өзгерістерді және де әскери – саяси салалары мен
Қытайлық алтыжақтылық келісім күшін жойған жағдайда, Жапонияның ядролық
деңгейін қайта қарауды ойластыруда. Жапон – қытай қатынастарының
нашарлауының энергетикалық факторына Сібір мұнайы үшін бәсекелестік жағдайы
жатады( Қытайдың Дацин проектісі мен Жапонияның Тынықмұхиттық
проектісі).
Қытай – жапон саяси қатынастарының салқын деңгейге жетуі экономикалық
байланыстар үшін аса маңызды болмаса да, саяси қатынастар – экономиканың
негізі болғандықтан, берік саяси тұғырдың болмауы экономикалық
байланыстарда да көрініс табуы ықтимал. 14 наурызда өткен ҚХР мемлекеттік
кеңесі премьері Вэнь Цзябаоның қытай және шетел журналистерімен кездесуінде
екі елдің дипломатиялық қатынастарының жақсаруына үш құжат негіз болатыны
айтылды. Ол, өз кезегінде, үш принцип бойынша жүзеге асырылады: біріншіден,
өткен тарих қателіктерінен сабақ ала отырып, болашақ қатынастарды жақсарту;
екіншіден, Қытай принциптерін ғана ұстану; үшіншіден, одақтаса отырып даму
үшін серіктестікті қайта қалпына келтіру. Премьер Вэнь Цзябао үш ұсынысты
келтірді: 1) жоғарғы деңгейдегі келісімдер үшін жағдай жасау; 2) Қытай –
жапон дипломатиялық құжаттары көмегімен қытай – жапон достастығын бекіту
мәселелерін стратегиялық зерттеу; 3) тарих қалдырған мәселелерді біріге
шешу. Сонымен бірге Премьер екіжақты байланыстар негізі мен принциптерін
қарай отырып, бұл достастыққа тек бір елдің ғана күшімен емес, екінші ел де
шын ниетімен қимылдар жасауы керек деп айтты. Екі жақта бірнеше кездесулер
өтеді деп жоспарлануда. Оның біріншісі Жапония, Қытай, Оңтүстік Кореяның
қатысуымен Ханоеда қарашада Азия – Тынықмұхит экономикалық одақтастық
саммитінде өту жоспарлануда. Екіншісі желтоқсанда Оңтүстік – Шығыс Азия
мемлекеттері Ассоциациясы (АСЕАН) форумында өтеді делінді. Credit Suisse
First Boston банкі экспертінің Тао Дуннің айтуы бойынша, Жапония мен Қытай
қатынастары жақын уақытта жақсара қоймайды. ҚХР председателі Ху Цзиньтаоның
айтуынша, Қытай және Жапония – Азиядағы, әлемдегі маңызды мемлекеттер.
Сондықтан да бұл мәселе екі мемлекеттің халқы үшін ғана емес, Азия мен
әлемнің дамуындағы маңыздылық.[14]
Қазіргі кездегі жапон-қытай қатынастарының даму этапының мәні екі
процестердің бір уақытта болуында: Қытайдың экономикалық-саяси өсуі және
Жапонияның қалыптасқан экономикалық потенциалы негізінде саяси дамуы.
Қытай соңғы жылдары әлем және аймақтық нарықтарында басты экономикалық
күшіне айналды. Сондықтан қазір Қытай жетістіктері нәтижесінде өзінің
ғаламдық сауда-қаржы позицияларын нығайтып, әрі әлем саясатында
қалыптастырушы ролді және көшбасшылар қатарында қауіпсқздік жүйесін құруға
ат салысуға қатысуда. Осы мақсаттарға жету үшін ҚХР мынадай шаралар
жасауда:
-АҚШ-пен серіктестік қатынастарына едәуір көңіл бөлу;
-Үлкен жетіліксегіздікпен қаржы-экономикалық және саяси сұхбат
ұйымдастырып жатыр;
-НАТО мен қатынастарын жақсартып жатыр;
-Ынтымақтастық пен қауіпсіздік саласында Солтүстік-Шығыс Азияда
(Қытай, Жапония Оңтүстік Корея қатысуымен еркін сауда аймағы,сонымен бірге
АҚШ және Ресейді қоса қауіпсіздіктің көп жақты құрылымы), Оңтүстік-Шығыс
Азияда(“АСЕАН+Қытай” және “АСЕАН+3”шеңберінде еркін сауда аймағы), Орталық
Азияда (Шанхай ынтымақтастық ұйымы) аймақтық ұсыныстар жасады;
Жапония өз жағынан өзінің дамыған экономикалық қуаттылығына сай
ғаламдық саяси ұстанымдарын іске асыруда белсенділік білдіреді:
-Жапонияның БҰҰ Қауіпсіздік Кенесіне тұрақты мүше болуына байланысты
кеңейтутуді ұсынады;
XXI ғасырдың 90 жылдарында БҰҰ-да радикалды өзгерістер болды, ол
қырғи қабақ соғыстың аяқталуымен басталды, бір жағынан американ-кеңес
конфронтациясының аяқталуы Қауіпсіздік Кеңесінің түзу жұмыс атқаруына себеп
болды. Екінші жағынан БҰҰ бүкіл әлем шеңберіндегі аймақтық және этникалық
қақтығыстарды бейбітшілік операция күштерін жіберу арқылы шешіп отыр. Соңғы
кездері Жапония осындай операцияларға қатыса бастады. Мысалы, Камбоджада,
Мозамбикте, Голанд биіктіктерінде.
Екінші дүние жүзілік соғыстан БҰҰ-ға қатысты жапон ұстанған
бағыты белсенді болмады, ел өз ішіндегі өндірістік дамуға көп көңіл бөлді.
Жапония қақтығыстарды бейбіт жолдармен шешу және күш қолданбау туралы БҰҰ
Жарғысын мүлк етпей орындаушылардың бірі болды. Алайда белсенді болмауының
бір себебі, әлемдік қақтығыстарды шешу үшін Жапония құрылымдық үлес
қоспады. Жапонияға бұл ұйымға салымы американдықтармен бірдей болса да,
оның бұл ұйымдағы өкілдер саны Ұлыбритания мен Франциядан аз, Қытай мен
Ресей туралы айтпасақ та болады. Жапондықтар бұның себебі БҰҰ Қауіпсіздік
Кеңесінде Жапония тұрақты мүше болмауында деп түсіндіріп отыр. 5[15]
БҰҰ-ға бірталай қаржылық көмек көрсететін Жапония халықаралық
қауымдастықтың ойынша бұл ұйымның басты мақсаттары - бейбітшілікті сақтау
мен қауіпсіздікті қамтамасыз ету мақсатын толық орындамай отыр, сондықтан
да тұрақты мүше болуын жарамайды дейді. Бұл критерийді орындау үшін
Жапония БҰҰ-ға қаржылай көмектен басқа, БҰҰ-лық бейбітшілік операциясына
адамдар контингентін де ұсыну қажет, алайда қоғамдық пікір конституциялық
қарама-қайшылық себебінен қарсы келіп отыр.
Жапонияның БҰҰ-ға қатысты бағытын анықтау қиын. Жапонияның бұл
ұйыммен байланысын сипатау үшін, жоғарыда айтылған мәселені шешу үшін БҰҰ-
ның қазіргі онжылдықтағы статусы мен ролін анықтап алу қажет.
XXI ғасырда әлемде ортақ мәселелерді біріккен қауымдастықпен
шешуге тура келеді. Соның ішінде қоршаған ортаны қорғау, табиғи
ресурстардың азаюы, кедейшілік, демографиялық азаю, терроризм деген сияқты
мәселелер болуы хақ.
XXI ғасырда БҰҰ орны мен әлемдік тенденция мынандай болуы мүмкін:
1. өмір сүру сапасының көтерілуіне адамдардар қызығушылығыынң күрт
өсуі;
2. экономиканың трансұлттық сипатта күшеюі, қоршаған орта мәселесі
мемлекеттердің жеке өзі әрекет ету мүмкіндігін шектейтін, өмір сүру сапасын
жақсартатын бір саланың кеңеюіне алып келеді;
3. өмір сүру сапасын жақсартуға бағытталған мемлекеттік емес
акторлардың көбеюі;
4. БҰҰ жаһандық стандарттағы мәселелерді реттеумен айналысатын ұйым
болады;
5. мемлекеттік және мемлекеттік емес акторлардың қызметін сәтті
реттеу үшін, БҰҰ тиісті бағдарламаның іске асуын мойнына алу керек;
БҰҰ-реформалау комитетітінің мүшесі болып келетін Жапония онда өз
саясатын жүргізуге тырысуда. Жапония БҰҰ басқарушы органдарының, әсіресе
Қауіпсіздік Кеңесінің реформалауын қолдады. Қырғи қабақ соғыс
аяқталғаннан кейін жаһандық бейбітшілік пен қауіпсіздікті қамтамасыз етуде
Қауіпсіздік Кеңесінің маңыздылығының өсуіне байланысты БҰҰ реформалау
үрдісінде бұл органды нығайту мен оның қызметін кеңеюіе қарастыру қажет
дейді. Бұл мәселе қазіргі кездегі Қауіпсіздік Кеңесі мүшелерімен
экономикалық, саяси, басқа да ықпалдарымен тең келетін мемлекеттермен санын
кеңейту жолымен шеуге болады. Жапония БҰҰ мемлекеттер санының үш есе
көбеюіне қарамастан Қауіпсіздік Кеңесінің мүшелерінің саны тек бір рет қана
өскендігін әділетсіз деп санайды.[16] БҰҰ-ға мүше болғаннан бастап Жапония
оны өзінің сыртқы саясатының негізі ретінде және бұл форумға өз құрметін
көрсетіп, оның жұмысына көмек көрсетіп отыр. Жапония Таяу шығыс, Африка,
басқа да аймақтардағы қақтығыстардың алдын алу мен шешу жолдарына
бағыттылған бейбітшілік қызметіне қатысады. Жапония БҰҰ-ның бейбітшілікті
қолдау операциялар шығынының 16% жабады.
1996 жылы қазанда Жапония басымдылық дауыспен БҰҰ Қауіпсіздік
Кеңесінің тұрақсыз мүшесі болып сайланды. Жапония болашақта әскери күштің
қолданбауына байланысты конституцияның тыйымдарын сақтай отырып, БҰҰ
Қауіпсіздік Кеңесінің тұрақты мүшесі болуына дайын екендігін жариялады.
Жапония БҰҰ-ны реформалау жұмысына белсенді қатысып отыр, ол Қауіпсіздік
Кеңесіеің тұрақты мүшелері тобымен араласуна жағдай жасайды.
БҰҰ қызметін қаржыландыру саласында реформалар жүргізу қазіргі
кездегі бұл ұйым алдында маңызды мәселелердің бірі болды.
Соңғы жылдары Жапония Азия және Тынық Мұхит дамушы елдеріне көмек
көрсету көлемінен бірінші орында болып отыр. Жапония үшін көмектің
астарында дамушы мемлекеттерде өз ықпалын сақтау мақсатын көздеп отыр. Бұл
мәселе бойынша австриялық маман А. Рикс жапон көмегі дамушы мемлекеттер
үшін жалғыз қаруы деп айтқан. Алайда өз мақсатына жетпегенмен де
Жапонияның төмен пайызды қарыздары мен ақшалай көмегі АСЕАН шеңберінде және
тыс аймақтарда Жапонияның беделін көтерді. Дегенмен де көмек қабылдаушы
елдер ішінде Жапонияға деген қарсы әрекеттердің болуын төмендетті. Олар,
сонымен қатар Жапонияны және БҰҰ-ның Қауіпсізідік Кеңесіне тұрақты мүше
болуын қолдайды. Алайда жапон ресми көмегі барлық мемлекеттермен жақсы
қатынас орнатуға түрткі болады деу қиын, мысал үшін Қытайға көптеген
миллиард қарыздар мен миллион ақшалай көмек бергенмен Қытаймен қарым-
қатынасы онша да керемет емес. Бұл мәселе жөніндегі Пекиндегі Жапония
елшісі: ... Қытай халқы Жапонияның Қытайға көмек беріп отырғанын
ескермейді, Қытай жапон тарапынан келген қаржылық көмекке өзін қарыздар
сезінбейді деді.[17]
90 жылдардың ортасында жапон көмегі халықаралық дауға дейін барды.
Жапония АТА-ын сатып алғысы келеді және онда өз ықпалын орнатқысы келеді
деп айыптады. Бұндай айыптаулар АҚШ тарапынан болды.
90 жылдардан бастап Жапония өз алдына қойған мақсаттарға жету үшін
даму жолында ресми көмек беруді пайдаланды. Мысал ретінде, 1994 жылы
Богордегі (Индонезия) АТЭС саммиті алдында және 1995 жылы Осакада АТЭС
басшыларының кездесуінде қабылданған Е. Коно жариялаған алға басушылық
үшін серіктестікті іске асыру үшін АТЭС дамушы мемлекеттеріне он миллиард
доллар бөлуі қажет екендігі айқындалды;
-Өзін өзі қорғау күштерін пайдалану шекараларын
кеңейтуде(Жапониядан тыс жерлерде бітімгершілік операциялары),оларды қарулы
күштер статусына айналдыру мәселесін көтеру мен оған орай Конституцияға
өзгертулер енгізу талқыланып жатыр;
-Солтүстік Кореядан мүмкін қауіп пен қытайдың “әскери құрылысын”
тездетуі нәтижесіде Жапония өзіне әскери шығындарды арттыру қажеттілігін
ескертіп, әскери доктринаны өзгертіп жатыр;
-АҚШ пен зымыранға қарсы қорғаныс жүйесін құруда ынтымақтастығын
белсенді арттыруда;
Солтүстік-Шығыс Азияда (Солтүстік Корея бойынша алты жақты кездесу
шеңберінде) және Оңтүстік-Шығыс Азияда (“АСЕАН+3”шеңберінде) аймақтық
ынтымақтастықты дамытып, Орталық Азия мен посткеңестік республикаларға
қызығушылық танытады.22[18]
Жапония мен Қытайдың ғаламдық ұстанымдарын нығайту процестеріндегі
параллелизм олардың арасындағы әлемдік экономика мен саясатта бақталастық
қатынастарын шиеленістіреді. Сонымен қатар экономикалық өзара тәуелділіктің
ұлғаюы (2004 жылы ҚХР АҚШты басып озып, Жапонияның басты сауда серігіне
айналды, ал Жапония АҚШтан соң Қытайдаң экономикалық серігі болып табылады)
екі жақты қарым-қатынастар шиеленісінің шегін анықтап, әскери қақтығыстың
пайда болу мүмкіндігін тудырады.[19]
Дегенмен ғаламдық саяси бақталастықтың өршуі Пекин мен Токио
арасындағы қатынастар да бұрыннан келе жатқан мәселелерді қызықтырады.
Соңғы кездері территориялық дау бәсеңдеді. Тайвань саяси қайраткерлерінің
Токиоға келуі, Пекинннің наразылығын туғызады. Жаңа әлем энергия қорлары
үшін бақталастық күшеюде-Ресейде, Африкада(Судан), Таяу Шығыста(Иран),
Латын Америкасында(Венесуэла).Сонымен қатар шығыс азиялық көмір сутегі
нарығының құруында орын алуда. АСЕАН елдерінің назары үшін күресте
бақталастық жалғасуда. Қытай ассоциацияның бүкіл елдерімен либералды сауда
аймағы туралы екі жақты келісімдерге қол қоюда(Сингапур, Тайланд).
Саяси салада Қытай Жапонияның саясатта өсуін өзінің “бақталастық
артықшылықтарымен” бәсеңдетуге тырысады. Қытай Жапонияның БҰҰ Қауіпсіздік
Кеңесіне тұрақты мүше болу мәселесіне ашық түрде қарсы болмаса да,
негативті қарайды.
Әскери салада Қытай Жапонияның зымыранға қарсы қорғаныс аймақтық
жүйесінің таралуына қарсы,өйткені ҚХР өзінің Тайвань тәуелсіздігін “әскери
тосқауыл жасау” саясатына зымыран қауіпі төнеді деп түсінеді. Токионың жаңа
әскери новацияларына қарсы болғандықтан, Пекин АСЕАН, Оңтүстік Азия,
Африка, Латын Америкасы территорияларында инвестициялық интервенция арқылы
Жапониядан озуды мақсат етуде: 2020 жылы Қытай миллиардтаған сауда
несиелерін ШЫҰ елдеріне, 100 млрд. доллар Латын Америкасы елдеріне, 12
млрд. доллар инвестиция Ресейге беруді көздеп отыр.
1992 жылы 29 қыркүйекте ҚХР мен Жапония үкіметі екі ел арасындағы
мемлекетаралық қатынастарды реттеу туралы мәлімдемеге қол қойғанына 20 жыл
болды. Біріккен мәлімдемеге қол қоюдан бұрын екі жақ келісімге келетініне
дайын екендігін көрсетті. Олар Шығыс Қытай теңізіндегі Сэнкаку аралының
кімге тиісті екендігі туралы даулы мәселені кейінге қалдырды.[20] ҚХР-сы
Жапонияның репарациялық талаптарынан бас тартты. Пекиннің Жапония мен АҚШ
арасындағы өзара қауіпсіздікті қамтамасыз ету туралы келісімінде болған
позициясын түбегейлі өзгертті. Сөйтіп, Жапония мен ҚХР қатынастарын реттеу
барысында ымыраға келу үшін екі ел арасындағы қайшылықтарды шешу кейінге
қалдырылды. Олардың мүдделерін сауда – экономикалық қатынастар тудырды. Бұл
екі ел арасындағы сауда байланыстарының белсенді жүруімен анықталды. Сауда
байланыстарындағы мақсаттары: Жапония Қытайды өзінің тауарлары үшін
керекті нарық, сонымен қатар, маңызды шикізат көзі ретінде көрді. Ал Қытай
Жапонияның экономикалық және ғылыми-техникалық потенциалын жұмсауға
үміттенді. [21] Жалпы алғанда, қытай – жапон қатынастарының дамуындағы
барлық салалардағы екі жақты қатынастардың дамуы тежелді. Сонымен бір
мезгілде екі жақтың іс - әрекеті соншалықты күрделі кезеңнің өзінде Токио
мен Пекин өздерінің мүдделері үшін қиыншылықтан шыға алатынын байқатты.
Оқиғаның басынан – ақ Жапонияның саяси топтары ҚХР –н халықаралық
оқшаулықтан сақтауға тырысып, тіпті қажет болған жағдайда Батыс пен Қытай
арасындағы қатынастарда делдалдық қызмет атқаруға дайын екендіктерін
білдірді. Ақыр аяғында екі ел арасындағы қарым-қатынастар айтарлықтай
кедергілерге ұшырамай–ақ қайта қалпына келтірілді. 1991 жылы 10 – 13 тамыз
аралығында мәселені жабудың ресми дайындығы үкіметаралық келіссөздерде
аяқталды. Шолушылардың мәлімдегенінде бұл келісімдер ойдағыдай өтті.[22]
Жапон үкіметі 1990-1995 жылдарға арналған қарыз беру туралы ІІІ
бағдарламасын қайта жалғастырды. Оның жалпы мөлшері 810 млрд иен болды.
Жапонияның Қытай жағымен еркін экономикалық аймақ құрудағы белсенділігі
назар аудартады. Бұл ҚХР-ға жүргізіліп жатқан реформалардың ең бастысы
болып саналады.Жапон кәсіпкерлігінің әрекеті негізінен Бохай бұғазы
ауданымен, Шаньдун, Ляонин, Ляодун провинцияларымен байланысты.[23]
Солтүстік – Шығыс Қытайдағы Далян қазіргі таңда жапон капиталдары
салынған ең басты орталықтың бірі болып есептелінеді. Мұндағы бірлескен
компаниялар мен шет елдік инвестициялардың жартысы - жапон капиталы. Жалпы
алғанда, қазіргі кезде Жапония капиталын енгізудің ҚХР-ның басты аймақтары
анықталып отыр. Олар: энергетикалық ресурстарды игеру, транспорттық,
байланыс жүйелерін кеңейту және модернизациялау, металлургиялық және мұнай
химиялық кешендер салу, радиоэлектрондық және электротехникалық өнеркәсіпті
дамыту. Дегенмен жапон кәсіпкерлерінің арасында Қытайдағы шет елдік бизнес
әрекетіне жасалынған шараларға қанағаттанбау сақталып оты
Қырғи қабақ соғыс барысында Жапония АҚШ-тың әскери кеңесшісі
ретінде Қытай Халық Республикасымен саясатта да, экономикада да, тіпті
қорғаныс саласында да ресми қарым-қатынас жасай алмады. Сонымен бірге
мұндай жағдай жапондардың ұлттық мүддесіне жауап бермеді, сөйтіп Токио
Пекинмен екіжақты диалогты құруға дайын болды. Қытайға бағытталған жапондық
мүдделердің негізін таза цивилизациялық фундамент құрайды, яғни бұл
дегеніміз мәдениеттің, тілдік қатардың, құндылық жүйелерінің жалпы
орталықтығы, оны жапондар добун-досю (бірдей иероглифтер – бірдей раса)
деп атайды.
Бұдан бөлек, Жапонияда ұлттық экономиканы дамытуға бағытталған
өмірлік қажетті ірі қытай нарығының маңыздылығын ешқашан ұмытпаған, сонымен
бірге Қытай территориясындағы энергетикалық шикізат пен өнеркәсіптік
материалдардың бай қайнаркөздерінің көп екендігі де естен шығарылмайды. Ең
соңында, Жапония қытайлық қоғамдағы саяси тұрақтылықты сақтауға, қытайлық
экономика мен саяси жүйенің модернизациясына, қызығушылық танытады да,
қытаймен қарым-қатынас жасау Жапонияның өзінің халықаралық позициясын, оның
ұлттық потенциалын берік етеді деп болжайды.
Қырғи қабақ соғыстың аяқталғанынан кейінгі Шығыс Азиядағы
күштердің жаңа балансының қалыптасуы Жапонияға Қытаймен қарым-қатынас
жасауда қосымша стимулдар мен қосымша байланыстар туғызды. Бір жағынан,
Жапония АҚШ-тың стартегиялық кеңесшісі және Қытайдың аймақтық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ
1. ЖАПОНИЯ МЕН ҚЫТАЙ ШЫҒЫС АЗИЯДАҒЫ НЕГІЗГІ ОЙЫНШЫЛАР
1.1 Шығыс Азиядағы саяси жағдай
1.2 Жапон – қытай қатынастарының қалыптасу тарихынан
2. ЖАПОН-ҚЫТАЙ САУДА-ЭКОНОМИКАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАРЫ
2.1 Екі жақты экономикалық ынтымақтастық.
2.2 Жапония мен Қытай арасындағы инвестиция саясаты
2.3 Қытай мен Жапония арасындағы ортақ кәсіпорындар
2.4 Шығыс Азиядағы экономикалық бәсекелестік
3. ЕКІ ЖАҚТЫ ҚАТЫНАСТАРДАҒЫ МӘСЕЛЕЛЕРІ МЕН БОЛАШАҒЫ
3.1 Қауіпсіздік мәселесі
3.2 Қытай – Жапония қатынастарындағы Сенкаку мәселесі
3.3Тарих интерпритациясының негізінде Қытай мен Жапония
арасындағы келіспеушіліктер
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:
КІРІСПЕ
Тақырып өзектілігі. ХХ ғасырдың соңында әлемдік экономика мен саясатта
болған ірі көлемді өзгерістер, идеологиялық нұсқауларға негізделген жүйенің
күйреуі және әлі де анық сипаты берілмеген Жана әлемдік тәртіпке өту
Жапония мен Қытай арасындағы қарым – қатынас тақырыбының өзектілігін
арттырады. Елдер арасындағы өзара тәуелділік пен әлемдік экономикадағы
жаһанданудың өсуінің жалпы тенденциясын көрсететін интеграциялық қозғалыс
90-жылдарда жаңа сапаға: идеологиялық кедергілерден тазарып, әлемнің
әртүрлі аймақтарда өсу қарқынына ие болды.
Жапонияда ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету концепциясы
жасалынды. Әлемде және аймақта бейбітшілік пен тұрақтылықты орнату бұл
концепцияның негізгі бөлімінің бірі болды. Осыған орай жапон
саясаттанушылары ҚХР-мен байланыстарын орнатып, жан – жақты дамытуға көп
көңіл аударды. Өйткені ҚХР әлемдегі әскері жағынан алдыңғы қатарда тұратын,
сонымен қатар ядролық қаруы бар ел болып саналады. Қытай мен Жапония
арасындағы дипломатиялық қатынастардың орнауы, екіжақты байланыстар
дамуының алғашқы қадамы болды.
Соңғы жылдары ҚХР-н зерттеуші әлем елдері мамандары арасында ХХІ
ғасырда Азия аймағындағы көшбасшылыққа қол жеткізу жолындағы қытай-жапон
қатынастарындағы стратегиялық бәсекелестікке қатысты қызу талқылаулыр жан –
жақты жүруде.
Шынымен де, Қытай мен Жапония қатынастарын әр қырынан сипаттауға
болады. Саяси - әскери күші жағынан Токио Пекиннен артта қалады. Қытай
ядролық держава, БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің тұрақты мүшесі болып, әлемдік
деңгейдегі өзекті мәселелерді шешуде толықтай өзіндік сыртқы саясат бағытын
ұстанады. Бірақ, экономикасының дамуы жағынан Жапония Қытайдан әлдеқайда
көш ілгері. ҚХР және Жапония арасындағы тығыз сауда – экономикалық
қатынастар өз кезегінде екі елдің экономикалық тұрғыда бір – біріне тәуелді
екенін көрсетеді. Екі мемлекет те бұл жағдайдан әрқайсысы өзіне тиесілі
пайдасын алуға, сонымен қатар экономикалық қауіпсіздігін қамтамасыз етуге
тырысуда. Алайда, бұл формула тек экономикалық қатынастары тұрақты болған
жағдайда ғана іске асады. Егер қатынастары тұрақтандырылмаса, өзара
келіспеушіліктердің пайда болуына әкеледі. Қазіргі таңда, Жапония мен Қытай
байланыстарында дәл осындай жағдай орын алуда. Жапон – қытай
байланыстарының жақсаруы екі ел арасындағы экономикалық байланыстардың
дамуына алып келді. Қазіргі таңда екі Шығыс азиялық гиганттардың
экономикасы қарама – қайшы сипатта: Жапонияға экономика стагнациясы мен
тұрақты дамыған экономикадағы тежеулер тән, ал Қытай керісінше,
экономикалық даму үстінде.
Жапония мен Қытай арасындағы сыртқы қатынастар 90-жылдардан
бастап маңызды қоғам салаларында: саудада, экономикада, саясатта жоғарғы
көрсеткіштерге жетіп отыр. Қытайдың жаһандану үрдісіне тартылуы жапон
өндіріс жүйесінде Қытайды бәсекелес елге айналдырды. Екі ел арасындағы
сауда және инвестициялық қарым – қатынастың дамуы Қытайдағы жапон
бизнесінің стратегиясы мен мақсатының сипатын өзгертті.
ХХ-ХХІ ғасырларда жапон – қытай экономикалық қарым
қатынастарында елеулі өзгерістер байқалды. Елдер арасындағы одақтастық жай
сауда қатынасынан асып түсті. Қазіргі уақытта Қытайда шарушылықтың дамуына
үлес қосатын жапон өндірістік базасы құрылды және елді әлемдік фабрикаға
айналдырды.
Қытайдың экономикалық және әскери потенциалының өсуі, Қытай
–Жапон қатынастарындағы қайшылықтарды туындатуы мүмкін. Мысалы, екі ел
арасындағы тарихи тәжірибе мен екінші дүниежүзілік соғыс кезіндегі
Жапонияның рөлі, Тайвань мәселесі, территориялық келіспеушіліктер, Қытай
қарулы күштерінің модернизациясы, Қытайдағы ядролық сынақтардың өткізілуі
және т.б. мәселелер бірден – бір әсерін тигізбей қоймайды. Алайда, бұл
қайшылықтарға қарамастан Пекин және Токио бір – біріне сыртқы экономикалық
саясаттың маңызды факторы, сонымен қатар аймақтағы саяси және экономикалық
жағдайға маңызды әсер етуші күштер болып қалады.
Ұлттық қауіпсіздікті қамтамсыз етудің құралдары да өзгерді. Оған
әсер еткен факторлар: Қытай экономикасының дамуы мен оның бәсекеге
қабілеттілігінің артуы; шетелдегі Қытай капиталының экспансиясы; ішкі
шикізаттың жетіспеуі, ең алдымен энергетика саласында; Қытайдың нарықтық-
демократиялық қауымдастықта өзіндік, ал саяси мағынада жат яғни,
коммунистік ел ретінде қабылдануы; территориялық мәселеге қатысты жаңа
тәсілдердің қажеттігі; Қытайдың ақпараттық жағынан ашық болу жағдайындағы
ұлттық қауіпсіздікке төнген жаңа қатерлер. Осы факторларға байланысты Қытай
ғылым мен жоғары технологиялар, біліктілігі жоғары кадрлар дайындау,
әскерлердің жаттығу деңгейін қазіргі жоғары технологиялық шарттарға
сәйкестендіру негізінде әскери модернизацияны қолға алды. Қазіргі таңда
Қытайдың әскери саясатына сәйкес БҰҰның бітімгершілік операцияларынан тыс
әскери одақтарға кірмеу, ядролық қаруды бірінші болып қолданбау, шетел
аумақтарында өз қарулы күштерін орналастырмау, т.б. қағидаларды ұстанады.
Қауіпсіздікті қамтамасыз ету мақсатымен сонымен бірге, АТА-дағы өзінің
ықпалын арттыру мақсатымен Қытай ОША елдерімен АСЕАН+3 және АСЕАН+1
форматтарында екіжақты әскери және экономикалық байланыстарын нығайтуда.
Мақсаты Жапония мен Қытай арасындағы маңызды қоғам салаларындағы қарым
– қатынастарды зерттеу.
Қойылған мақсатқа жету үшін келесі міндеттер қойылады:
- Жапония мен Қытай арасындағы экономикалық қатынастар құрылымын
жан – жақты қарастыру;
- Екі ел арасында жерге байланысты аса өткір мәселелерді анықтау
және оны шешу жолдарын табу;
- Жапон –қытай саяси қатынастарына баға беру;
- Саудадағы бәсекелестік сипатын анықтау;
- Әр елдегі қауіпсіздік мәселелеріне сипаттама беру;
Бітіру жұмысының деректік негіздері. Тақырыпты қарастыру барысында
заңнамалық және дипломатиялық құжаттар, саяси қайраткерлердің сөйлеген
сөздері, статистикалық мәліметтер, шетелдік, ресейлік және отандық
зерттеушілердің еңбектері мен зерттеу жұмыстары пайдаланылды. Бұл, өз
кезегінде, тақырыпқа жан-жақты зерттеу жасауға мүмкіндік берді.
Зерттеу жұмысындағы міндеттерді орындау үшін келесі топтарға
біріктіруге болатын кең ауқымды дерек көздері пайдаланылды.
Деректердің бірінші тобын дипломатиялық және заңнамалық құжаттар
құрайды [1.1-1.5]. Оның ішінде Қытай мен Жапония елдерінің ұлттық
қауіпсіздік туралы концепциясы қарастырылды. Аталған дипломатиялық
құжаттарды зерттеу ресми құжаттар деңгейінде Қытай және Жапонияның Шығыс
Азия елдеріне деген сыртқы саяси ұстанымын анықтауға үлкен мүмкіндіктер
туғызды.
Деректердің екінші тобын белгілі саяси қайраткерлердің жасаған
мәлімдемелері, өзара сапарлар барысындағы сөйлеген сөздері және әр түрлі
ақпарат құралдарына берген сұхбаттары кіреді [1.1-1.6]. Олар алға қойылған
мақсатты талқылауда мемлекет басшыларының өзекті мәселелерге қатысты жеке
көзқарасын, сондай-ақ сол сәттегі мемлекеттіердің саяси ұстанымын
айқындауға өзіндік зор үлесін қосты.
Деректердің үшінші тобын статистикалық мәліметтер құрайды [3.1-3.4].
Статистикалық мәліметтерді пайдалану Қытай мен Жапонияның экономикалық,
өндіріс көлемі көрсеткіштері арқылы әлемде алатын орнын анықтауға зор
септігін тигізді.
Деректердің төртінші тобын зерттеу жұмысының тақырыбына тікелей
байланысты мәселелерді қамтушы бұқаралық ақпарат құралдарының, мерзімдік
басылымдардың және ақпарат агенттіктерінің материалдары құрайды [4.1-4.13].
Деректерді пайдалану жұмыстың алдына қойған мәселелерді мейлінше толық
зерттеуге және жұмыстың мақсаттары мен міндеттерін ашуға мүмкіндік бергені
сөзсіз.
Тақырыптың ғылыми зерттелу деңгейі. Қазіргі кездегі Қытай мен Жапония
арасындағы қатынастардың сыртқы саяси, экономикалық бағдары мәселелеріне
арналған әдебиеттерді үш топқа бөліп қарастыруға болады.
Бірінші топқа шетелдік авторлар еңбектерін жатқызуға болады. АТМ
аймағындағы екі держава Қытай мен Жапония төңірегінде зерттеулер жүргізіп
жүрген қытай сарапшылары қатарынан Ма Чженгань, Дян Сяопин, Лю Цинцай, Чэнь
Сянь Син, Чжан Чэн Э сынды зерттеушілерді атауға болады. Мәселен, қытай
зерттеушісі Лю Цинцай Қытайдың Азия Тынық мұхит аймағындағы алатын орнын
маңызды деп атап, осы саясатының арқасында Қытай шығысазиялық мәселелерде
жетістікке жете алды деген ой білдірді[1]. Зерттеуші Чэнь Сянь Синнің
пікірі бойынша, қытай дипломатиясы Қытай мен Жапония арасындағы бейбіт
келіссөздерді жандандыруға ат салыса алады[2]. Дян Сяопин өз еңбегінде
Қытайдың Шығыс Азияға қатысты саясатына баға беруге талпыныс жасады[3].
Жапон зерттеушісі Матсумота қауіпсіздік мәселесі жөнінде сөз
қозғайды[4]. Ф.Набукатсу, К.Сакамото, И.Атсумаса, Т.Иногучи сынды жапон
зерттеушілері өз еңбектерінде Жапонияның сыртқы саясатына қатысты
мәселелерді айқындайды.[5]
Екінші топқа кеңестік-ресейлік авторлар еңбектері жатады. Жұмысты
жазуда, Г.Ф. Кунадзенің Японо – китайские отношения в современном этапе
1972-1982 гг. атты еңбегі жапон – қытай қатынастарының қалыптасу және даму
тарихын тереңірек түсінуде көмегі зор болды. Бұл еңбекте Жапония мен Қытай
арасындағы саяси және экономикалық байланыстар, Тайвань мәселесінің
туындауы және оның шешілу жолдары зерттелген. Атап көрсететін нәрсе, автор
Г.Ф. Кунадзе жапонтанушы ғалым болғандықтан, өз еңбегінде аталған
мәселелерді талдауды көбінше жапондықтардың мүдделеріне басымырақ тоқталып,
бір жақты пікірлер айтады.[6]
В.М. Мазуровтың США-Китай-Япония перестройка межгосударственных
отношений 1969 – 1979 гг. атты еңбегінің де көмегі зор. Бұл монографияда
үш мемлекет арасындағы саяси-экономикалық, сауда байланыстары мен олардың
ерекшеліктеріне аса назар аударған. Әсіресе қытай-жапон қатынастары нақты
фактілерге сүйеніп жазылған. Автор еңбекте державалардың арасындағы
байланыстарында Тынық мұхит доктринасының маңыздылығын ашып көрсетеді.[7]
Дипломдық жұмысында екі жақты қатынастарды толық зерттеген ғалым А.В.
Семиннің еңбектері кең түрде пайдаланылды. Автордың Что мешает достижению
согласия между Токио и Пекином атты мақаласы екі ел қатынастарындағы даулы
мәселе Сэнкаку аралы және Тайвань мәселесіне арналған. Автор екі ел
арасындағы байланыстар жан – жақты дамып тұрса, қайшылықтардың жойылмай
жалғаса беретінін айтады. Өйткені олардың қарым – қатынастары бәсекелістік
пен қарсылық негізінде орнаған.3[8]
А.В. Семинның Японо – Китайские отношения в многополярном мире
мақаласы екі ел қатынастарының реттеліп, қалпына келтірілгеніне 25 жыл
толғанына арналады. Бұл мақалада байланыстарындағы кейінге қалдырылған
мәселелер болса да, қатынастардың алға қарай жылжығанын көреміз.
О.Л. Остроуховтың Китайско-Японские отношения: проблемы и
преспективы мақаласында Қытайдың 70-жылдарындағы Ашық есік саясаты мен
1974 жылғы қытай – жапон сауда келісімінің алғы шарттары мен нәтижелерін
айқындап көрсетеді.[9]
Атап өтер болсақ,бұл жұмысты жазуда батыс ғалымдары Гэри Гоэрц пен Пол
Ф.Дильдің Территориялық өзгеріс және қарулы қақтығыс,Ресейлік ғалымдар
А.Анцуповтың Қақтығыстану және Р.А.Сетовтың Қақтығыс және дағдарыс:
халықаралық қатынастар теориясының категориялық жиынтығы атты енбектерінің
мәліметтері аса қажет әрі құнды болды.
Осы курс жұмысын жазу барысында жоғарыда айтылған авторлар
еңбектерінен басқа да еңбектер қолданылды. Атап айтқанда: Амиров А.,Мосяков
Д. ,Степанова Е,Тэйлор Р.,Крупянко М., Есида К.,Богатуров А. т.б. еңбектері
пайдаланылды.
Үшінші топқа отандық авторлар еңбектері жатқызылады. Бітіру жұмысының
тақырыбына қатысты мәселелерді ашуға тырысқан Ш.А.Алиев, А.С.Моставая, А.Ж.
Сәуірбаев, Қ.Қ. Тоқаев, Р.О. Садықова сынды қазақстандық зерттеушілерді
атауға болады.
Бітіру жұмысының әдістемелік негізі. Берілген ғылыми жұмыста жүйелік,
құрылымдық, салыстырмалы анализ, математикалық статистика (даму динамикасы,
сауда-экономикалық көрсеткіштер), Бұқаралық Ақпарат Құралдары,
мониторингтік сипаттамлар қолданылды. Алға қойылған міндеттер тарихи-
салыстырмалық және сараптамалық тұрғы негізінде орындалды. Зерттеу
жұмысында тарихи және саяси оқиғаларға жинақтау, талдау, жүйелеу әдістері
қолданылды. Бұл әдістер мәселені жүйелі түрде айқындауға мүмкіндік береді.
Зерттеу жұмысының тақырыбын ашуда негізгі әдістеме ретінде қоғамдық ғылым
саласында зерттеудің стандартты сараптамасы – контент-сараптама қолдану өз
септігін тигізді. Яғни, оның көмегімен БАҚ хабарламасы, саяси тұлғалардың
мәлімдемелері, т.б. секілді мәтіндердің әр түрлі типтеріне сараптама
жасалды.
Бітіру жұмысының құрылымы. . Берілген ғылыми жұмыс тақырыптан, кіріспеден,
әр қайсысы бөлімшелерге бөлінген үш тараудан тұратын негізгі бөлімнен,
қорытынды мен пайдаланған әдебиеттер тізімінен құралған.
1.ЖАПОНИЯ МЕН ҚЫТАЙ ШЫҒЫС АЗИЯДАҒЫ НЕГІЗГІ ОЙЫНШЫЛАР
1.1 Шығыс Азиядағы саяси жағдай
Аймақтық интеграция процестерінің күшеюі жағдайында қазіргі
халықаралық қатынастар жүйесінде жекелеген мемлекеттерден гөрі,
аймақтардың рөлі артып келеді. Бұған қазіргі күні күш жинап келе жатқан
аймақтардың бой көтеруі айқын дәлел бола алады. Аймақ халықаралық
қатынастардың ажырамас бөлігі есептеледі. Аймақтардың экономикалық
сипаттамасы жекелеген аймақтарда экономикалық интеграциялық процестердің
жүруімен анықталады. Еуропадағы, Оңтүстік-Шығыс Азия аймақтарындағы
экономикалық бірлестік қадамдары жалпы әлемдік дамудың қозғаушы тетігіне
айналды. Геосаяси тұрғыдан аймақтардың анықталуы соңғы уақытта саяси
істерде біртұтас саяси күш ретінде аймақтың әрекет етуінде көрініс тапқан.
Аймақтың геосаяси маңыздылығы неғұрлым артқан сайын, оған деген қызығушылық
соғұрлым артады. Қазіргі кезде аймақтардың бөлінуінде өркениеттік
сипаттамаларды байқауға болады.
Аймақтар өркениеттік принцип бойынша қалыптасқанын ұғынбауы мүмкін.
Алайда көптеген аймақтар еріксіз осы фактордың әсерінен айқын өркениеттік
сипатқа ие болып отыр.
Аймақ негізінен - бірге қосылып жер бетінің белгілі бір бөлігін
құрайтын, бір-бірімен ерекше қатынастарда қарастырыла алатын, жерден,
ауадан, флорадан, фаунадан, құралған комплекс; Аймақ - жетекші физикалық
жағдайлардың елеулі біртектілігіне ие зоналар; Аймақ – географиялық
элементтері бір-бірімен белгілі және тұрақты қатынастармен байланысқан,
қоршаған ортаны сипаттауға арналған географиялық термин;
Аймақ – жеке экономикалық, географиялық және ұлттық құрамы мен мәдениеті
жағынан жақын немесе әлеуметтік-саяси құрылымы жағынан біртипті аудан болып
табылатын, жақын орналасқан елдер тобы; Аймақ – басқа облыстардан табиғи
және тарихи қалыптасқан, салыстырмалы түрде тұрақты экономикалық,
географиялық ерекшеліктердің жиынтығымен өзгешеленетін облыс, аудан, елдің
бір бөлігі; Аймақ дегеніміз - жер шарында кездесетін құбылыстардың күрделі
комплекстерінің кеңістіктік үйлесімдерін зерттеу және сұрыптау құралы.
Аймақтандырылу да елдердің өзара әрекеттестігі мен шаруашылық
субъектісі мүдделерінің ұлттық шекара шеңберінен шығуын білдіреді, алайда
мұндай тенденциялардың аясы аймақтық шеңбермен ғана шектеледі. Белгілі бір
аймақтың Экономикалық дамуы мен елдер интеграциясын әлемдік экономиканың
дамуы контекстінде қарастыратын ашық аймақтандырылу әлемдік жаһандану
процесінің алғышарты, оның бір кезеңі саналады. ЕО, НАФТА осындай
аймақтандырылудың мысалы. Керісінше, жабық аймақтандырылу жаһандануға
кедергі болады. Ол сол аймақты жаһанданудың теріс салдарларынан қорғауға
бағытталған. Жабық аймақтандырылуға мысал ретінде бұрынғы Экономикалық
өзара көмек кеңесін (СЭВ) атауға болады.
Оңтүстік Шығыс Азиялық аймақтандырылуға келсек, бұл жерде еуропалық
ашық аймақтандырылумен салыстырғанда ЕО секілді мемлекетаралық құрылым жоқ.
Азиялық аймақтандырылудың алға қарай жылжуына 1998 ж. Куала-Лумпурдегі АТЭС
саммиті ерекше серпін берді. Онда мүше мемлекеттер ынтымақтасу арқылы
дамудың қажеттілігін мойындады. Мұндай ынтымақтастықтың мақсаттары
жаһандық экономикалық дағдарысқа қарсы тұру, екінші Азиялық қаржы
дағдарысын болдырмау саналады. 90 жж. соңындағы Азиялық қаржы дағдарысының
әсерімен бұл мәселеде үш тәсіл қарастырылады. Біріншісі Азиялық нарықтарда
Еуропалық және америкалық басымдықтың баламасы ретінде жалпы азиялық
экономикалықұ және қаржы интеграциясын қарастырады. ЕО елдерінің ортақ
валюта жүйесіне өтуі мен Азия елдерінің долларға тәуелділігі әсерімен ОША
елдері ортақ Азиялық валюта, ортақ Азиялық нарық құрудың әр түрлі
концепцияларын жасауда. Екінші тәсіл, азиялық аймақтандырылудың нәтижесінде
келешекте ЕО пен НАФТА баламасы бола алатын Азия Тынық мұхиттық
экономикалық кеңістік құру. Бұл үшін Жапония Халықаралық Валюта Қорының
аймақтық аналогы Азия Валюта Қорын құруды ұсынып отыр. Үшінші
тәсіл,субаймақтық деңгейде Азиялық экономикалық интеграцияны кезең бойынша
дамыту. АСЕАН басшылары Азиялық қаржы дағдарысына дейін бұл ұйымды азиялық
аймақтандырылудың ортасы ретінде көрді. Алайда, Азиялық дағдарыс АСЕАН
елдерінің мұндай сенімділігін жоғалтты. Қазір бұл аймақта АСЕАН+1 (АСЕАН
және Қытай) АСЕАН +3 (АСЕАН және Жапония, Қытай, Оңтүстік Корея )
форматындағы интеграциялық бірлестіктер кең дамуда. Соның негізінде Шығыс
Азиядағы мемлекеттер бәсекелестер және әріптестер ретінде дамып отыр.
Соңғы үш онжылдық шеңберінде әлемдік деңгейдегі Қытайдың
экономикалық өсуі мен саяси әсерінің ұлғаюы Шығыс Азия аймағындағы Жапония
үшін нақты бәсекелесінің пайда болуын корсетеді. Қазіргі таңда, Шығыс Азия
кеңістігінде Қытай да, Жапонияда да басты назарды аудартатын мықты
ойыншылар болып табылады. Өзара бір – бірімен байланыстарында әрі серіктес,
әрі бәсекелестер болып табылады. Аймақтағы экономикалық интеграцияның мәні
осы екі ел қарым – қатынастарынан бастау алады.
ҚХР және Жапония арасындағы тығыз сауда – экономикалық қатынастар
өз кезегінде екі елдің экономикалық тұрғыда бір – біріне тәуелді екенін
көрсетеді. Екі мемлекет те бұл жағдайдан әрқайсысы өзіне тиесілі пайдасын
алуға, сонымен қатар экономикалық қауіпсіздігін қамтамасыз етуге тырысуда.
Алайда, бұл формула тек экономикалық қатынастары тұрақты болған жағдайда
ғана іске асады. Егер қатынастары тұрақтандырылмаса, өзара
келіспеушіліктердің пайда болуына әкеледі. Қазіргі таңда, Жапония мен Қытай
байланыстарында дәл осындай жағдай орын алуда.
1.2 Жапония - Қытай қалыптасу тарихынан
Экономикада – ыстық, саясатта – суық принципіне негізделген жапон –
қытай саяси қатынастары 1991 – 2009 жылдар аралығында шарықтау шегіне
жетті. Екі ел арасындағы экономикалық байланыстары даму жолында болса да,
Қытай мен Жапония қақтығыстары территориялық дауласулар мен табиғи
ресурстар үшін күрестен қарулануға дейін көрініс табуда.
Қытайдың сыртқы саяси мүдделері Қырғи қабақ соғыс
аяқталғаннан кейін қажеттіліктер айналасында қалыптасты, біріншіден,
аймақтан Кеңес Одағы кеткеннен кейін қалыптасқан стратегиялық бос-
кеңестікті толтыру және осы жердегі экономикалық, саяси және әскери
аймақтарда өзінің көшбасшылығын бекіту, екіншіден Тайванді, оның
тәуелсіздігін жариялаудың мүмкіндігіне толықтай жол бермей, қосып алу және
соңғысы, үшіншіден, Жапонияның әскери мүмкіншілігінің ұлғаюы есебінен
аймақтағы тепе-теңдіктің күрт өзгеруіне және оның өзінің стартегиялық
бақталасына, ядролық державаға айналуына жол бермеу.
Пекин көршілеріне оның өзіне көшбасшының жауапты рөлін алуға
мүмкіншілігі бар екенін дәлелдеу мәселесінің шешілуі маңызды орын береді,
яғни Шығыс Азиядағы тұрақтылық пен қауіпсіздікті кепілдендіру. Мәселе,
Қырғи қабақ соғыс аяқталғаннан кейін бірден батыс, әсіресе американдық
саясаткерлер арасында Қытайдың аймақтағы тұрақтылықты ұстап тұру
жауапкершілігінің мүмкіндігін ұстанымды түрде теріске шығарған скептиктер
де аз болған жоқ. Дей тұрғанмен ХХІ ғасырдың басында-ақ Қытайдың ағымдағы
жүзжылдықта аймақтық мықты держава мәртебесіне үміттенуге мүмкіндігі бар
екендігіне күмән келтіретіндер аз, бірақ осы уақыттың өзінде Қытайдың Шығыс
Азиядағы жаңа рөлін қалай қолданатындығын сенімділікпен анық айта алатындар
кемде-кем.
Аймақтағы көшбасшы орындарды қамтамасыз ету Пекиннің өзінің Құрама
Штаттар мен Жапония келбетіндегі стратегиялық бәсекелестерін анықтау
мәселесін шешумен де байланысты. Басқаша айтқанда, Қытай, егер де
халықаралық қатынастардағы аймақтық жүйедегі көшбасшылықты өзіне алмаса,
онда оның орынын ұзатпай-ақ Вашингтон мен Токио алып алады дегеннен шығып
отыр.
Осылайша, Пекин үшін халықаралық – құқықтық салада Тайванның ҚХР
аумағының бір бөлігін ретіндегі мәртебесінің сақталуы үшін күрес ұстанымдық
сипатиқа ие. Осы уақытта Қытай Гонгконг үлгісіндей аралдың елдің құрлықтық
бөлігімен бейбіт қосылуын қамтамасыз етуге тырысады. Бірақ Тайбэй Қырғи
қабақ соғыстың аяқталғаннан кейінгі уақыт аралығында өзінің ҚХР-нан
аралдың ресми тәуелсіздік алуына жетуіне табан тіреп және тәуелсіз мемлекет
ретінде халықаралық мойындалған мәртебеге қолжеткізу ұстанымын әжептәуір
қатайтты. Нәтижесінде Тайбэй мен Пекиннің қарама қақтығысы күшеюде.
Мұнымен қатар тайвань мәселесінің шешілу үдерісіне Шығыс Азия
елдерінің ұстанымы үлкен әсер етуде, олар, біріншіден, жақтардың барлық
күштерін аймақтағы қауіпсіздік пен тұрақтылықты сақтауға бағыттауды, қарулы
қақтығысты болдырмауды және екіншіден, мүмкіндігінше бұл мәселеде Қытайдың
да, Тайваньның да талаптарын қанағаттандыруды ұсынып отыр.
Соңғысы, аралдың анықталмаған мәртебесін сақтай отырып, бұл мәселе
төңірегіндегі жағдайдың асқынуын болдырмауға болады, оның динамкалық
экономикалық дамуына және оның аймақтық және әлемдік саудаға қатысуына
кепілдік беруге болады, ал ең бастысы – Тайванның Қытайдан тәуелсіздік алу
туралы талабын болдырмау.
Шығыс Азиядағы ҚХР-ның сыртқы саяси мүдделері Қырғи қабақ соғыс
аяқталғаннан кейін шектеліп қалған жоқ. Мұнымен қатар Пекин аймақта
жапонияның әскери потенциалының күшеюі және оның ядролық державаға айналуы
салдарынан стратегиядлық мәртебе кво-ның бұзылуына жол бермеуге мүдделі. Ол
қытайға қарсы бағытталған америка – жапондық әскери одаққа қарсы шығуда.
Қытайдың Жапонияның мықты әскери жоспарынан қорқуының басты
себебі ҚХР-ге қатысты Токио сыртқы саясатына сенімсіздіктің сақталуы болып
отыр. Ал қытай әскери мамандарының есптеуінше ХХІ ғасырдың бірінші
ширегінде-ақ Жапония өзіне ұлы әскери держава мәртебесін қайтып ала алады.
1972 жылы қытай – жапон дипломатиялық қатынастары қайта қалпына
келтірілгенімен, екі ел арасында қақтығыстар жалғаса берді.
Дегенмен позитивті тенденциялар да көрініс тапты. 1997 жылы жапон
үкіметі ұсынған "Еуразиялық дипломатия" Қытаймен байланыстарды нығайту
керектігін айқын көрсетті. Төрт негізгі принцип белгіленді: өзара
түсіншілік, сүқбатты белсендету, ынтымақтастықты кеңейту және жаңа әлем
тәртібін құруда бірлескен іс-қимылдар жасау. Токионың дипломатиялық
мақсаттары “3 баспалдақты жоба” келіссөздері бойыша қытай жағымен бірлесіп
анықтауында көрініс тапты. Бірінші баспалдақ екі жақты қатынастарының
дұрыстануының 25 жылдығына арналған премьер-министр Р.Хасимотоның Қытайға
сапары және екіншісі 1997 жылы қарашада өткен екі ел басшыларының
келіссөздері сияқты жоғарғы деңгейдегі кездесулер болып табылады. Үшінші
соңғы баспалдақ 1998 жылы қарашада Токиода өткен премьер-министр К.Обути
мен ҚХР төрағасы Цзянь Цземинь қатысуымен болған жоғарғы деңгейдегі
келіссөздер болды. Төрағаның Жапонияға сапары екі жақ қатынастар тарихында
сондай деңгейдегі алғашқы сапар болды. Токио саммиті екі ел арасындағы
достық пен бейбітшілік жөнінідегі келісімге қол қойғанына 20 жыл толғанына
байланысты өтті.
Токио кездесулерінде Цзянь Цземинь: ”Жапониямен екі жақты қарым-
қатынастарда тарих пен Тайвань мәселелері Қытай үшін басты және оларға мән
бермеуге болмайды”-деп айтты.[10]
Екі жақтың ұстанымдары өз бағдарларынан ауытқымады. Бірлескен
декларацияда Қытайға Жапонияның агрессиясы үшін жауапкершілігін мойындау
пункті қайшылық туғызды. Егер агрессия жасағанын білдіру қажеттігіне көнсе,
жасаған іс-әрекеті үшін нақты кешірім сұрамаған болатын. Бірақ ҚХР оған
көнбеді. Цзянь Цземинь “Жапония соғыс оқиғаларын қайта қарастырып, өзіне
қажетті сабақ алу қажет”-деп тұжырымдаған. Қытай президенті Цзян
Цзэминь 1998 жылы қарашада Жапонияға ресми визитінде екі ел Жапон – қытай
достастығы және бейбітшілікпен даму біріккен одағы декларациясы , ХХІ
ғасырдағы Қытай мен Жапония біріккен одағының хабарландыруы екі құжаты
қабылданды. Бұл екі құжатта ортақ мақсатқа жетудегі іс әрекеттер және әр
жыл сайын ел басшылары кезектесіп елге келіп тұру айтылды. Осы құжат
негізінде 1999 жылы Жапония премьер – министрі Кэйдзо Обути Қытайға келді,
ал 2000 жылы Қытай премьері Чжу Жунцзи Жапонияға барды.
Екі ел арасында жыл сайын келушілер саны көбеюде. Әділет
министрлігінің берген мәліметі бойынша Жапониядан Қытайға 1972ж. Премьер –
министр Танака Какуей; 1979ж. Премьер – министр Масаеси Охира; 1982ж.
Премьер – министр Зенко Сузуки; 1984ж., 1986ж. Премьер – министр Ясухиро
Накасонэ; 1988ж. Премьер – министр Нобору Такешита; 1991ж. Премьер –
министр Тошики Кайфу; 1992ж. Император мен ипмератрица;1994ж. Премьер-
минист Хосокава Морихиро; 1995ж. Премьер – министр Томиити Мураяма; 1997ж.
Премьер – министр Рютаро Хасимото; 1999ж. Премьер – министр Кейдзо Обути.
Қытайдан Жапонияға 1978ж, 1979ж вице – премьер Дян Сяопина; 1980ж.
Премьер – Хуа Гуофенг; 1982ж. Премьер – Чжао Зиянг; 1983ж. Генеральный
секретарь Ху Яобанга; 1989ж. Премьер Ли Пэн; 1992ж., 1995альный секретарь
Цзян Цзэминь, 1997ж. Премьер Ли Пэн; 1998ж. Президент Цзян Цзэминь(қонақ
ретінде).[11]
Жапония мен Қытай 1990-2000 жылдар аралығында сауда – экономикалық
қатынастар орнап, қоғам салаларында әр түрлі өзгерістер орнады.Бірақ
Сэнкаку, Тайвань мәселелері толық шешімін тапқан жоқ.
Жапониядағы Қытай азаматтарының саны 1998 жылы 150000 жетті. 2000
жылдың қыркүйегінен Жапония Қытай туристік топтарына Пекиннен, Шанхайдан,
Гуандун провинциясынан туристтік визалар бере бастады. Жапонияда 32 мың
қытай азаматы білім алады.[12]
ХХІ ғасырдағы қытай – жапон достық комитетінің 8ші отырысы Нагано
префектурасының Каруисава қаласында өтті. Ол отырыста жапон – қытай жан –
жақты қатынастары мен халықаралық финанс дағдарысына одақтаса қарсы туру,
Азия мен бүкіл әлемде қаржылық тұрақтылық пен экономикалық дамуды
қамтамассыз ету қаралды. [13]
Казіргі уақытта Жапония Қытайды инвестициялауын төмендетті; ресми
көмектің тоқтатылуына қарсы қозғалыстар көбейді, сонымен бірге елді
мемлекетті халықтың қолдауы күшейді. Жапония Қытайға көмек беруін
тоқтатуының екі негізгі себебі:
1. Қытайға экономикалық қолдау жасай отырып ол оның әскери күшіне көмек
беру арқылы Жапония өзінің қауіпсіздігіне қатер төндіреді;
Қытай көптеген дамушы елдерге көмек береді, әсіресе Африка елдеріне.
Қытай басқа елдерге көмек бере алғандықтан, Жапонияның бұл елге қолдауы
керек емес.
2002 жылы премьер Вэнь Цзябао мен Жэнминь Жибао газетінде қытай
халқының антижапондық ойын жою туралы мақала жариялаған болатын, алайда
ол еш нәтиже бермеді. Қытай үкіметі бірқатар шаралар жүргізгенімен, Жапония
оған бейжай қарады. Жапонияның осы саясаты Қытай үкіметінің наразылығын
тудырды. Нәтижесінде Қытай Коидзумидың Бейбітшілік және достастық
келісімінің 25 жылдық мерейтойына орай шақыруын қабылдамады. Жапония мен
Қытай арасындағы саяси сұхбат ерекше нәтижелік бермеді.
2006ж. қытай-жапон қатынастарының жібіту жылына айналды, оның
нышаны Жапония премьер-министрі Синдзо Абенің сапары болып табылады. Қытай-
жапон қатынастарында Жапонияның премьер-министрі Цзюньитиро Койдзумины
лауазымға тағайымдалуынан кейін байқалған суық қатынастарының ұзақ кезеңі
аяқталды. Премьер-министр өзінің лауазымға тағайындалғанынан кейін,
сапарының бірінші нысаны ретінде дәстүр бойынша АҚШ-ты емес, Қытайды
таңдайды. Екінші Дүниежүзілік соғыстан кейін, жапондық үкімет Абенің сапары
арқылы алғашқы рет Қытаймен қатынастарын жақсартуға және суық саясат пен
ыстық экономика жағдайын өзгертуге талпынысын білдірді.
2006ж. 18 қазанында Ханоеда АТЭС мүше-елдердің жетекшілерінің
ресми емес кездесуі кезінде төраға Ху Цзиньтао мен премьер-министр Абе
қайта жүздесті. 2007ж. сәуірінде премьер Вэнь Цзябао Жапонияға сапармен
барады, бұл Қытай премьерінің жеті жыл ішіндегі алғашқы сапары болады. Екі
мемлекеттің барлық салаларының басты ведомстволары бүгінде орта және
жалғастырушы кезеңдерге ынтымақтастықтың болашақ жоспарын зерттеуде.
Осылайша екі елдің әскери байланысы қайта басталады. 2006ж. 17 қарашасынан
17 желтоқсанының арасында Токиода мәдени алмасу айы өтті – екі елдің
халықтары арасында өзара танысудың нығаюында маңызды шарасы болған.
Тайвань мәселесі бойынша Жапония АҚШ сияқты “үш жақты” бекітуден
бас тартты.1972 жылы Бірлескен коммюникенің бүкіл бір пунктін өзгеріссіз
декларацияға енгізуін талап етті. Премьер-министр К.Обути:”мүдделі жақтар
арасындағы сұхбаттың бейбіт жолмен шешілуіне үміттенеді”-деп мәлімдеді.
Токио кездесуі барысында 1999-2003 жылдарына арналған спорт, ғылым,
білім,мәдениет салаларында екі жақтан 15 мың адамды қамтитын “жастар алмасу
жобасы” туралы үкімет аралық келісімге қол қойды.
Қытай мен Жапония өзара сауда айналымын 120 млрд долларға өсірсе
де, саяси мәселелердің шешімі табылар емес. Оған 2005 жылы болған ҚХР
оңтүстігіндегі қытай жастарының көтерілісі дәлел. Сонымен қатар, жыл сайын
жапон премьер – министрі Ясукуни соғыс жылдары қайтыс болған жапон
солдаттары жерленген ғибадатханаға келуі Қытайда наразылықтар туғызады.
Суық саясат формуласындағы екі ел байланысы осы уақытқа дейін өзекті.
Жапон – қытай келіспеушіліктерінің себебі тек тарихи ренжіште емес,
Қытайдың экономикалық – саяси дамуында. Ал Қытай үшін Жапонияның АҚШ және
оның одақтастары көмегімен БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің тұрақты мүшелігіне
кіруге ынтасы себеп болды. Қытай Жапонияның ішкі үрдістері мен
Конституциясындағы өзгерістерді және де әскери – саяси салалары мен
Қытайлық алтыжақтылық келісім күшін жойған жағдайда, Жапонияның ядролық
деңгейін қайта қарауды ойластыруда. Жапон – қытай қатынастарының
нашарлауының энергетикалық факторына Сібір мұнайы үшін бәсекелестік жағдайы
жатады( Қытайдың Дацин проектісі мен Жапонияның Тынықмұхиттық
проектісі).
Қытай – жапон саяси қатынастарының салқын деңгейге жетуі экономикалық
байланыстар үшін аса маңызды болмаса да, саяси қатынастар – экономиканың
негізі болғандықтан, берік саяси тұғырдың болмауы экономикалық
байланыстарда да көрініс табуы ықтимал. 14 наурызда өткен ҚХР мемлекеттік
кеңесі премьері Вэнь Цзябаоның қытай және шетел журналистерімен кездесуінде
екі елдің дипломатиялық қатынастарының жақсаруына үш құжат негіз болатыны
айтылды. Ол, өз кезегінде, үш принцип бойынша жүзеге асырылады: біріншіден,
өткен тарих қателіктерінен сабақ ала отырып, болашақ қатынастарды жақсарту;
екіншіден, Қытай принциптерін ғана ұстану; үшіншіден, одақтаса отырып даму
үшін серіктестікті қайта қалпына келтіру. Премьер Вэнь Цзябао үш ұсынысты
келтірді: 1) жоғарғы деңгейдегі келісімдер үшін жағдай жасау; 2) Қытай –
жапон дипломатиялық құжаттары көмегімен қытай – жапон достастығын бекіту
мәселелерін стратегиялық зерттеу; 3) тарих қалдырған мәселелерді біріге
шешу. Сонымен бірге Премьер екіжақты байланыстар негізі мен принциптерін
қарай отырып, бұл достастыққа тек бір елдің ғана күшімен емес, екінші ел де
шын ниетімен қимылдар жасауы керек деп айтты. Екі жақта бірнеше кездесулер
өтеді деп жоспарлануда. Оның біріншісі Жапония, Қытай, Оңтүстік Кореяның
қатысуымен Ханоеда қарашада Азия – Тынықмұхит экономикалық одақтастық
саммитінде өту жоспарлануда. Екіншісі желтоқсанда Оңтүстік – Шығыс Азия
мемлекеттері Ассоциациясы (АСЕАН) форумында өтеді делінді. Credit Suisse
First Boston банкі экспертінің Тао Дуннің айтуы бойынша, Жапония мен Қытай
қатынастары жақын уақытта жақсара қоймайды. ҚХР председателі Ху Цзиньтаоның
айтуынша, Қытай және Жапония – Азиядағы, әлемдегі маңызды мемлекеттер.
Сондықтан да бұл мәселе екі мемлекеттің халқы үшін ғана емес, Азия мен
әлемнің дамуындағы маңыздылық.[14]
Қазіргі кездегі жапон-қытай қатынастарының даму этапының мәні екі
процестердің бір уақытта болуында: Қытайдың экономикалық-саяси өсуі және
Жапонияның қалыптасқан экономикалық потенциалы негізінде саяси дамуы.
Қытай соңғы жылдары әлем және аймақтық нарықтарында басты экономикалық
күшіне айналды. Сондықтан қазір Қытай жетістіктері нәтижесінде өзінің
ғаламдық сауда-қаржы позицияларын нығайтып, әрі әлем саясатында
қалыптастырушы ролді және көшбасшылар қатарында қауіпсқздік жүйесін құруға
ат салысуға қатысуда. Осы мақсаттарға жету үшін ҚХР мынадай шаралар
жасауда:
-АҚШ-пен серіктестік қатынастарына едәуір көңіл бөлу;
-Үлкен жетіліксегіздікпен қаржы-экономикалық және саяси сұхбат
ұйымдастырып жатыр;
-НАТО мен қатынастарын жақсартып жатыр;
-Ынтымақтастық пен қауіпсіздік саласында Солтүстік-Шығыс Азияда
(Қытай, Жапония Оңтүстік Корея қатысуымен еркін сауда аймағы,сонымен бірге
АҚШ және Ресейді қоса қауіпсіздіктің көп жақты құрылымы), Оңтүстік-Шығыс
Азияда(“АСЕАН+Қытай” және “АСЕАН+3”шеңберінде еркін сауда аймағы), Орталық
Азияда (Шанхай ынтымақтастық ұйымы) аймақтық ұсыныстар жасады;
Жапония өз жағынан өзінің дамыған экономикалық қуаттылығына сай
ғаламдық саяси ұстанымдарын іске асыруда белсенділік білдіреді:
-Жапонияның БҰҰ Қауіпсіздік Кенесіне тұрақты мүше болуына байланысты
кеңейтутуді ұсынады;
XXI ғасырдың 90 жылдарында БҰҰ-да радикалды өзгерістер болды, ол
қырғи қабақ соғыстың аяқталуымен басталды, бір жағынан американ-кеңес
конфронтациясының аяқталуы Қауіпсіздік Кеңесінің түзу жұмыс атқаруына себеп
болды. Екінші жағынан БҰҰ бүкіл әлем шеңберіндегі аймақтық және этникалық
қақтығыстарды бейбітшілік операция күштерін жіберу арқылы шешіп отыр. Соңғы
кездері Жапония осындай операцияларға қатыса бастады. Мысалы, Камбоджада,
Мозамбикте, Голанд биіктіктерінде.
Екінші дүние жүзілік соғыстан БҰҰ-ға қатысты жапон ұстанған
бағыты белсенді болмады, ел өз ішіндегі өндірістік дамуға көп көңіл бөлді.
Жапония қақтығыстарды бейбіт жолдармен шешу және күш қолданбау туралы БҰҰ
Жарғысын мүлк етпей орындаушылардың бірі болды. Алайда белсенді болмауының
бір себебі, әлемдік қақтығыстарды шешу үшін Жапония құрылымдық үлес
қоспады. Жапонияға бұл ұйымға салымы американдықтармен бірдей болса да,
оның бұл ұйымдағы өкілдер саны Ұлыбритания мен Франциядан аз, Қытай мен
Ресей туралы айтпасақ та болады. Жапондықтар бұның себебі БҰҰ Қауіпсіздік
Кеңесінде Жапония тұрақты мүше болмауында деп түсіндіріп отыр. 5[15]
БҰҰ-ға бірталай қаржылық көмек көрсететін Жапония халықаралық
қауымдастықтың ойынша бұл ұйымның басты мақсаттары - бейбітшілікті сақтау
мен қауіпсіздікті қамтамасыз ету мақсатын толық орындамай отыр, сондықтан
да тұрақты мүше болуын жарамайды дейді. Бұл критерийді орындау үшін
Жапония БҰҰ-ға қаржылай көмектен басқа, БҰҰ-лық бейбітшілік операциясына
адамдар контингентін де ұсыну қажет, алайда қоғамдық пікір конституциялық
қарама-қайшылық себебінен қарсы келіп отыр.
Жапонияның БҰҰ-ға қатысты бағытын анықтау қиын. Жапонияның бұл
ұйыммен байланысын сипатау үшін, жоғарыда айтылған мәселені шешу үшін БҰҰ-
ның қазіргі онжылдықтағы статусы мен ролін анықтап алу қажет.
XXI ғасырда әлемде ортақ мәселелерді біріккен қауымдастықпен
шешуге тура келеді. Соның ішінде қоршаған ортаны қорғау, табиғи
ресурстардың азаюы, кедейшілік, демографиялық азаю, терроризм деген сияқты
мәселелер болуы хақ.
XXI ғасырда БҰҰ орны мен әлемдік тенденция мынандай болуы мүмкін:
1. өмір сүру сапасының көтерілуіне адамдардар қызығушылығыынң күрт
өсуі;
2. экономиканың трансұлттық сипатта күшеюі, қоршаған орта мәселесі
мемлекеттердің жеке өзі әрекет ету мүмкіндігін шектейтін, өмір сүру сапасын
жақсартатын бір саланың кеңеюіне алып келеді;
3. өмір сүру сапасын жақсартуға бағытталған мемлекеттік емес
акторлардың көбеюі;
4. БҰҰ жаһандық стандарттағы мәселелерді реттеумен айналысатын ұйым
болады;
5. мемлекеттік және мемлекеттік емес акторлардың қызметін сәтті
реттеу үшін, БҰҰ тиісті бағдарламаның іске асуын мойнына алу керек;
БҰҰ-реформалау комитетітінің мүшесі болып келетін Жапония онда өз
саясатын жүргізуге тырысуда. Жапония БҰҰ басқарушы органдарының, әсіресе
Қауіпсіздік Кеңесінің реформалауын қолдады. Қырғи қабақ соғыс
аяқталғаннан кейін жаһандық бейбітшілік пен қауіпсіздікті қамтамасыз етуде
Қауіпсіздік Кеңесінің маңыздылығының өсуіне байланысты БҰҰ реформалау
үрдісінде бұл органды нығайту мен оның қызметін кеңеюіе қарастыру қажет
дейді. Бұл мәселе қазіргі кездегі Қауіпсіздік Кеңесі мүшелерімен
экономикалық, саяси, басқа да ықпалдарымен тең келетін мемлекеттермен санын
кеңейту жолымен шеуге болады. Жапония БҰҰ мемлекеттер санының үш есе
көбеюіне қарамастан Қауіпсіздік Кеңесінің мүшелерінің саны тек бір рет қана
өскендігін әділетсіз деп санайды.[16] БҰҰ-ға мүше болғаннан бастап Жапония
оны өзінің сыртқы саясатының негізі ретінде және бұл форумға өз құрметін
көрсетіп, оның жұмысына көмек көрсетіп отыр. Жапония Таяу шығыс, Африка,
басқа да аймақтардағы қақтығыстардың алдын алу мен шешу жолдарына
бағыттылған бейбітшілік қызметіне қатысады. Жапония БҰҰ-ның бейбітшілікті
қолдау операциялар шығынының 16% жабады.
1996 жылы қазанда Жапония басымдылық дауыспен БҰҰ Қауіпсіздік
Кеңесінің тұрақсыз мүшесі болып сайланды. Жапония болашақта әскери күштің
қолданбауына байланысты конституцияның тыйымдарын сақтай отырып, БҰҰ
Қауіпсіздік Кеңесінің тұрақты мүшесі болуына дайын екендігін жариялады.
Жапония БҰҰ-ны реформалау жұмысына белсенді қатысып отыр, ол Қауіпсіздік
Кеңесіеің тұрақты мүшелері тобымен араласуна жағдай жасайды.
БҰҰ қызметін қаржыландыру саласында реформалар жүргізу қазіргі
кездегі бұл ұйым алдында маңызды мәселелердің бірі болды.
Соңғы жылдары Жапония Азия және Тынық Мұхит дамушы елдеріне көмек
көрсету көлемінен бірінші орында болып отыр. Жапония үшін көмектің
астарында дамушы мемлекеттерде өз ықпалын сақтау мақсатын көздеп отыр. Бұл
мәселе бойынша австриялық маман А. Рикс жапон көмегі дамушы мемлекеттер
үшін жалғыз қаруы деп айтқан. Алайда өз мақсатына жетпегенмен де
Жапонияның төмен пайызды қарыздары мен ақшалай көмегі АСЕАН шеңберінде және
тыс аймақтарда Жапонияның беделін көтерді. Дегенмен де көмек қабылдаушы
елдер ішінде Жапонияға деген қарсы әрекеттердің болуын төмендетті. Олар,
сонымен қатар Жапонияны және БҰҰ-ның Қауіпсізідік Кеңесіне тұрақты мүше
болуын қолдайды. Алайда жапон ресми көмегі барлық мемлекеттермен жақсы
қатынас орнатуға түрткі болады деу қиын, мысал үшін Қытайға көптеген
миллиард қарыздар мен миллион ақшалай көмек бергенмен Қытаймен қарым-
қатынасы онша да керемет емес. Бұл мәселе жөніндегі Пекиндегі Жапония
елшісі: ... Қытай халқы Жапонияның Қытайға көмек беріп отырғанын
ескермейді, Қытай жапон тарапынан келген қаржылық көмекке өзін қарыздар
сезінбейді деді.[17]
90 жылдардың ортасында жапон көмегі халықаралық дауға дейін барды.
Жапония АТА-ын сатып алғысы келеді және онда өз ықпалын орнатқысы келеді
деп айыптады. Бұндай айыптаулар АҚШ тарапынан болды.
90 жылдардан бастап Жапония өз алдына қойған мақсаттарға жету үшін
даму жолында ресми көмек беруді пайдаланды. Мысал ретінде, 1994 жылы
Богордегі (Индонезия) АТЭС саммиті алдында және 1995 жылы Осакада АТЭС
басшыларының кездесуінде қабылданған Е. Коно жариялаған алға басушылық
үшін серіктестікті іске асыру үшін АТЭС дамушы мемлекеттеріне он миллиард
доллар бөлуі қажет екендігі айқындалды;
-Өзін өзі қорғау күштерін пайдалану шекараларын
кеңейтуде(Жапониядан тыс жерлерде бітімгершілік операциялары),оларды қарулы
күштер статусына айналдыру мәселесін көтеру мен оған орай Конституцияға
өзгертулер енгізу талқыланып жатыр;
-Солтүстік Кореядан мүмкін қауіп пен қытайдың “әскери құрылысын”
тездетуі нәтижесіде Жапония өзіне әскери шығындарды арттыру қажеттілігін
ескертіп, әскери доктринаны өзгертіп жатыр;
-АҚШ пен зымыранға қарсы қорғаныс жүйесін құруда ынтымақтастығын
белсенді арттыруда;
Солтүстік-Шығыс Азияда (Солтүстік Корея бойынша алты жақты кездесу
шеңберінде) және Оңтүстік-Шығыс Азияда (“АСЕАН+3”шеңберінде) аймақтық
ынтымақтастықты дамытып, Орталық Азия мен посткеңестік республикаларға
қызығушылық танытады.22[18]
Жапония мен Қытайдың ғаламдық ұстанымдарын нығайту процестеріндегі
параллелизм олардың арасындағы әлемдік экономика мен саясатта бақталастық
қатынастарын шиеленістіреді. Сонымен қатар экономикалық өзара тәуелділіктің
ұлғаюы (2004 жылы ҚХР АҚШты басып озып, Жапонияның басты сауда серігіне
айналды, ал Жапония АҚШтан соң Қытайдаң экономикалық серігі болып табылады)
екі жақты қарым-қатынастар шиеленісінің шегін анықтап, әскери қақтығыстың
пайда болу мүмкіндігін тудырады.[19]
Дегенмен ғаламдық саяси бақталастықтың өршуі Пекин мен Токио
арасындағы қатынастар да бұрыннан келе жатқан мәселелерді қызықтырады.
Соңғы кездері территориялық дау бәсеңдеді. Тайвань саяси қайраткерлерінің
Токиоға келуі, Пекинннің наразылығын туғызады. Жаңа әлем энергия қорлары
үшін бақталастық күшеюде-Ресейде, Африкада(Судан), Таяу Шығыста(Иран),
Латын Америкасында(Венесуэла).Сонымен қатар шығыс азиялық көмір сутегі
нарығының құруында орын алуда. АСЕАН елдерінің назары үшін күресте
бақталастық жалғасуда. Қытай ассоциацияның бүкіл елдерімен либералды сауда
аймағы туралы екі жақты келісімдерге қол қоюда(Сингапур, Тайланд).
Саяси салада Қытай Жапонияның саясатта өсуін өзінің “бақталастық
артықшылықтарымен” бәсеңдетуге тырысады. Қытай Жапонияның БҰҰ Қауіпсіздік
Кеңесіне тұрақты мүше болу мәселесіне ашық түрде қарсы болмаса да,
негативті қарайды.
Әскери салада Қытай Жапонияның зымыранға қарсы қорғаныс аймақтық
жүйесінің таралуына қарсы,өйткені ҚХР өзінің Тайвань тәуелсіздігін “әскери
тосқауыл жасау” саясатына зымыран қауіпі төнеді деп түсінеді. Токионың жаңа
әскери новацияларына қарсы болғандықтан, Пекин АСЕАН, Оңтүстік Азия,
Африка, Латын Америкасы территорияларында инвестициялық интервенция арқылы
Жапониядан озуды мақсат етуде: 2020 жылы Қытай миллиардтаған сауда
несиелерін ШЫҰ елдеріне, 100 млрд. доллар Латын Америкасы елдеріне, 12
млрд. доллар инвестиция Ресейге беруді көздеп отыр.
1992 жылы 29 қыркүйекте ҚХР мен Жапония үкіметі екі ел арасындағы
мемлекетаралық қатынастарды реттеу туралы мәлімдемеге қол қойғанына 20 жыл
болды. Біріккен мәлімдемеге қол қоюдан бұрын екі жақ келісімге келетініне
дайын екендігін көрсетті. Олар Шығыс Қытай теңізіндегі Сэнкаку аралының
кімге тиісті екендігі туралы даулы мәселені кейінге қалдырды.[20] ҚХР-сы
Жапонияның репарациялық талаптарынан бас тартты. Пекиннің Жапония мен АҚШ
арасындағы өзара қауіпсіздікті қамтамасыз ету туралы келісімінде болған
позициясын түбегейлі өзгертті. Сөйтіп, Жапония мен ҚХР қатынастарын реттеу
барысында ымыраға келу үшін екі ел арасындағы қайшылықтарды шешу кейінге
қалдырылды. Олардың мүдделерін сауда – экономикалық қатынастар тудырды. Бұл
екі ел арасындағы сауда байланыстарының белсенді жүруімен анықталды. Сауда
байланыстарындағы мақсаттары: Жапония Қытайды өзінің тауарлары үшін
керекті нарық, сонымен қатар, маңызды шикізат көзі ретінде көрді. Ал Қытай
Жапонияның экономикалық және ғылыми-техникалық потенциалын жұмсауға
үміттенді. [21] Жалпы алғанда, қытай – жапон қатынастарының дамуындағы
барлық салалардағы екі жақты қатынастардың дамуы тежелді. Сонымен бір
мезгілде екі жақтың іс - әрекеті соншалықты күрделі кезеңнің өзінде Токио
мен Пекин өздерінің мүдделері үшін қиыншылықтан шыға алатынын байқатты.
Оқиғаның басынан – ақ Жапонияның саяси топтары ҚХР –н халықаралық
оқшаулықтан сақтауға тырысып, тіпті қажет болған жағдайда Батыс пен Қытай
арасындағы қатынастарда делдалдық қызмет атқаруға дайын екендіктерін
білдірді. Ақыр аяғында екі ел арасындағы қарым-қатынастар айтарлықтай
кедергілерге ұшырамай–ақ қайта қалпына келтірілді. 1991 жылы 10 – 13 тамыз
аралығында мәселені жабудың ресми дайындығы үкіметаралық келіссөздерде
аяқталды. Шолушылардың мәлімдегенінде бұл келісімдер ойдағыдай өтті.[22]
Жапон үкіметі 1990-1995 жылдарға арналған қарыз беру туралы ІІІ
бағдарламасын қайта жалғастырды. Оның жалпы мөлшері 810 млрд иен болды.
Жапонияның Қытай жағымен еркін экономикалық аймақ құрудағы белсенділігі
назар аудартады. Бұл ҚХР-ға жүргізіліп жатқан реформалардың ең бастысы
болып саналады.Жапон кәсіпкерлігінің әрекеті негізінен Бохай бұғазы
ауданымен, Шаньдун, Ляонин, Ляодун провинцияларымен байланысты.[23]
Солтүстік – Шығыс Қытайдағы Далян қазіргі таңда жапон капиталдары
салынған ең басты орталықтың бірі болып есептелінеді. Мұндағы бірлескен
компаниялар мен шет елдік инвестициялардың жартысы - жапон капиталы. Жалпы
алғанда, қазіргі кезде Жапония капиталын енгізудің ҚХР-ның басты аймақтары
анықталып отыр. Олар: энергетикалық ресурстарды игеру, транспорттық,
байланыс жүйелерін кеңейту және модернизациялау, металлургиялық және мұнай
химиялық кешендер салу, радиоэлектрондық және электротехникалық өнеркәсіпті
дамыту. Дегенмен жапон кәсіпкерлерінің арасында Қытайдағы шет елдік бизнес
әрекетіне жасалынған шараларға қанағаттанбау сақталып оты
Қырғи қабақ соғыс барысында Жапония АҚШ-тың әскери кеңесшісі
ретінде Қытай Халық Республикасымен саясатта да, экономикада да, тіпті
қорғаныс саласында да ресми қарым-қатынас жасай алмады. Сонымен бірге
мұндай жағдай жапондардың ұлттық мүддесіне жауап бермеді, сөйтіп Токио
Пекинмен екіжақты диалогты құруға дайын болды. Қытайға бағытталған жапондық
мүдделердің негізін таза цивилизациялық фундамент құрайды, яғни бұл
дегеніміз мәдениеттің, тілдік қатардың, құндылық жүйелерінің жалпы
орталықтығы, оны жапондар добун-досю (бірдей иероглифтер – бірдей раса)
деп атайды.
Бұдан бөлек, Жапонияда ұлттық экономиканы дамытуға бағытталған
өмірлік қажетті ірі қытай нарығының маңыздылығын ешқашан ұмытпаған, сонымен
бірге Қытай территориясындағы энергетикалық шикізат пен өнеркәсіптік
материалдардың бай қайнаркөздерінің көп екендігі де естен шығарылмайды. Ең
соңында, Жапония қытайлық қоғамдағы саяси тұрақтылықты сақтауға, қытайлық
экономика мен саяси жүйенің модернизациясына, қызығушылық танытады да,
қытаймен қарым-қатынас жасау Жапонияның өзінің халықаралық позициясын, оның
ұлттық потенциалын берік етеді деп болжайды.
Қырғи қабақ соғыстың аяқталғанынан кейінгі Шығыс Азиядағы
күштердің жаңа балансының қалыптасуы Жапонияға Қытаймен қарым-қатынас
жасауда қосымша стимулдар мен қосымша байланыстар туғызды. Бір жағынан,
Жапония АҚШ-тың стартегиялық кеңесшісі және Қытайдың аймақтық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz