Тарихи этнонимдердің ерекшеліктері

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 56 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . . 3

1. ТАРИХИ ЭТНОНИМДЕРДІҢ ПАЙДА БОЛУЫНЫҢ АЛҒЫ ШАРТТАРЫ . . . 11

1. 1 Тарихи этнонимдердің ерекшеліктері . . . 11 1. 2 Түрік этнонимдерінің тарих сахнасына шығу себептері және құрылымы . . . 15

2. ҚАЗАҚ РУТАЙПАЛАРЫНЫҢ ЭТНОНИМДЕРІНІҢ ШЫҒУ ТАРИХЫ ЖӘНЕ ТҮРКІМОҢҒОЛ ДӘУІРІНДЕГІ ТАРИХИ БАСТАУЛАРЫ . . . 20

2. 1 Қазақ рутайпаларының этнонимдерінің қалыптасу себептері . . . 20 2. 2 Қазақ рутайпаларының этнонимдерінің түркі және моңғол дәуіріндегі бастаулары . . . 25

3. КЕЙІНГІ ҚАЗАҚ ХАЛҚЫНЫҢ РУ-ТАЙПАЛАРЫ АТАУЛАРЫН ДАҒЫ ТАРИХИ САБАҚТАСТЫҚТАР . . . 31

3. 1 Қаңлы . . . 31 3. 2 Қыпшақ . . . 34 3. 3 Дулат . . . 36 3. 4 Найман . . . 38 3. 5 Керейт . . . 42 3. 6 Уақ . . . 44 3. 7 Қоңырат . . . 46 3. 8 Меркіт . . . 47 3. 9 Жалайыр . . . 48

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 50

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . . 55

КІРІСПЕ

Жұмыстың жалпы сипаттамасы . Қазақ халқының қалыптасуында рутайпалар үлкен рөл ойнайды. Тайпалар тарихын зерттеуде маңызды мәселелердің бірі этнонимдерді зерттеу болып табылады. Қазақ рутайпаларының этнонимдері негізінен ІХХІІІ ғғ. қалаптаса бастағандығы, яғни олардың түркі дәуірінен бастау алатындығы жұмыс барысында қарастырылады. Диплом жұмысының зерттеу тақырыбының өзектілігі. «Дүние-үлкен көл, заман-соққан жел. Алдыңғы толқын ағалар, кейінгі толқын інілер. Кезекпенен өлінер, баяғыдай көрінер», деген тебірентер ой қалдырған ХІХғасыр перзенті Ұлы Абай Құнанбайұлы [1] . Зымыраған уақыт бізді ХХІғасыр толқынына да әкеліп үлгерді. Ал осы дәуір үстінде біз не көріп отырмыз? Адамзат тарихында алтын әріптермен Тәуелсіз Қазақстан тағдырының 17ші жылы жазылып жатқанын тамашалаудамыз. Иә, тәуелсіз республика тарихымызға не бәрі 17 жыл. Дегенмен, республика тарихы ол орналасқан жердің, халықтың, этностың тарихы емес. Бұл мәселелердің әрқайсысының өзінің басынан кешкен ғұмыры бар. Себебі он жеті жыл бұрын мемлекет өзінен өзі пайда болған емес, мемлекетті құрайтын ел бар, халық бар. Аллаһ Тағала Адам атаны жаратқаннан бері адамзат тарихы басталады. Демек адамдардан құралған біздің халымыздың да тарихы өз бастауын сол кезден алады. Біздің қарастырғалы отырған мәселеміз де осыған қатысты болмақ. Рулық қауымдастықтар, тайпалық одақтар республикамыздың территориясында тас ғасырынан бері өмір сүргені мәлім. Мемлекеттік құрылымды бірлестіктер сақ, үйсін, ғұндардан бастау алады, тіпті түріктердің кезеңінде алып территориялы мемлекеттердің де болғаны баршаға аян. Біздің нақты қарастырғалы отырған проблемамыз да өз бастауын осы кезеңнен алады. Қазақ хандығы ХV ғасырдың ортасында құрылғанымен, оны құраған рутайпалар түрік кезеңінен бастап тарих сахнасынан өз орнын бекіткен. Қазақ хандығының қалыптасуында өзіндік орны бар үш жүздің құрамындағы рулардың этнонимдерінің қалыптасу кезеңі осы түрік дәуірінен бастау алатындығын дәлелдеуге, еңбегіміздің барысында, барлық үлесімізді қосамыз. Сонымен, қарастырғалы отырған тематика тақырыбы «ІХХІІІ ғғ. қазақ рутайпаларының этнонимдерінің қалыптасуы» болып табылады. Жоғарыда атап өткен қазақ халқын құрайтын үш жүз, яғни Ұлы жүз, Орта жүз, Кіші жүз, көптеген рулардан құралған. Атап өтетін болсақ:

Ұлы жүз құрамында: дулат, қаңлы, жалайыр, шақшақ, сіргелі, шанышқылы, сары үйсін, шапырашты, ошақты, ысты, албан, суан. Барлығы 12 тайпа.
Орта жүздің құрамында: арғын, найман, қыпшақ, керей, қоңырат, уақ. Барлығы 6 тапа.
Кіші жүздің құрамында 3 тайпаға топталған 25 тайпа бар:

1) Әлімұлы: шекті, төртқара, қаракесек, қарасақал, кете, шөмекей; 2) Байұлы: адай, таз, беріш, байбақты, есентемір, қызылқұрт, тана, жаппас, шеркеш, ысық, масқар, алаша.

3) Жетіру: тама, табын, телеу, керейіт, рамадан, жағалбайлы, кердері.

Міне, осы тайпалардың ІХХІІІ ғғ. пайда болғандарының этнонимдерінің қалыптасуын еңбегіміздің барысында қарастырамыз. Енді, тематикамыздың ғылыми маңыздылығына тоқталайық. Белгілі бір мемлекеттің тарихы жазылғанда зерттеуші көптеген мәселелерге назар аударуы керек. Себебі мемлекет тарихы тек саяси оқиғалардан тұрмайды, оның ғасырлар қойнауында жатқан мәдени, шаруашылық, экономикалық, этникалық тарихы да бар. Тәуелсіздігіміздің көкжиегі көрінгеннен бері заманауи қазақ тарихшылары мемлекетіміздің тарихын жазумен әлек. Айтарлықтай жұмыстар атқарылды да. Дегенмен 17 жыл ішінде барлық жұмысты аяқтап тастау да мүмкін емес. 17 жыл деп отырған себебіміз, қазақ тарихын обьективті түрде, ешнәрсеге жалтақтамай, еш кімнен қорықпай, біреулерге тәуелді болмай жазылған тарихтың жасы болып табылады. Белгілі бір деңгейде бұған дейін де қазақ тарихы жазылды. Дегенмен, назар аударылмай келген тұстар өте көп. Жазылған күннің өзінде ол мәселелерге сын көзбен қараған жөн. Асыра сілтемейік, кеңес одағы шырқап тұрған кезде де шынайы тарих жазушылар болды, бірақ олардың саны қолмен санарлықтай. Жоғарыда атап өткеніміздей мемлекет тарихының бір тұсы, бұл этникалық тарих. Еңбегіміздің тақырыбына сай біз қазақты құраған тайпалардың этнонимдерінің қалыптасуын қарастырамыз. Тек қана қалыптасуын емес, олардың ІХХІІІ ғғ. қалыптасқандығын зерттейміз. Қазақты құраған тайпалардың этнонимдерінің бұл кезде қалыптасуы көптеген мәселелерді шешеді. Солардың ең маңыздысы, Ақ Орда қазақ мемлекеттілігінің бастауы болса, яғни ХІІІ ғғ., ал қазақ халқының бастауы ІХ ғ. екенін дәлелдеу болып табылады. Қазақ халқының этникалық тарихы, оның ішінде тайпалардың этнонимдері мәселесі зерттелмеген тақырыптардың қатарына жатады. Сондықтан да еңбегіміздің нәтижелі жазылуы ғылымға өзінің салмақты үлесін қосады деген үміттеміз. Этникалық тарих бұл рутайпалардың тарихы. Оған белгілі бір деңгейде шежірелер жатады. Қазақ халқы болса жеті атасын жатқа біліп шежірелерді жатқа айтысып, жарысып жататын халық. Ғасырлар бойы ауызша жеткен шежірелер соңғы кезде қағаз беттеріне түсіп томтом кітап болып жазылуда. Зейнетке шыққан аталарымыз артынан із қалдыру, ұрпаққа мұра ету мақсатында өз тектерінің шежірелерін жазуда. Ол еңбектердің де белгілі бір деңгейде маңыздылығы бар. Олар жеке әулиеттердің тарихы болып табылады. Ал өз атабабасының тарихын ұрпағы жақсы білмегенде кім біледі? Сол себептен олар жеке рулардың тарихын зерттеуде таптырмас дерек көзі қызметін атқаруы мүмкін. Бірақ зерттеу ретінде тарихи құндылығы туралы бір нәрсе түйіп айту қиын. Себебі ол шежірелер атау, есім көрсеткіштерінің тізбегі ретінде беріледі. Егер сол еңбектер тарих жазу шарттарына сай болса, тарихшылардың жұмысы біраз жеңілдер еді. Автордың шежіре жазылу тақырыбын қозғап отырған себебі алдымыздағы еңбектің белгілі бір деңгейде сол шежірелерге қатыстылығында. Зерттеу аясында қарастырылатын тайпалар туралы да сол шежірелер жазылған жоқ емес. Сондықтан алдағы беттерде қарастырылатын тайпалар этнонимдері, шежіре жазушылардың да белгілі бір дәрежеде жұмысын жеңілдетпек, яғни қарастырылған этнонимдер сол еңбектердің жазылу барысында қолданылу мүмкіндігі туады. Соңғы кезде қазақ халқының этникалық тарихына аздыкөпті көңіл бөлінуде. Қазақстан тарихына байланысты еңбектерде зерттеушілер этникалық тарих аясынан айналып кетпейді, ал тайпалар тарихын жазу барысында этноним мәселесі де қарастырылады. Сонымен бірге жекелеген тайпалардың этномдерінің шығу төркініне арналған мақалалар да жазылуда. Дегенмен белгілі бір кезеңде пайда болған этнонимдер туралы немесе бүтін тайпалардың этнонимдері туралы ауқымды зерттеулер жүргізілмегендігін айта кеткен жөн. Иншалла, қолдарыңыздағы еңбек сол жұмыстың бастамасы болады деген үмітіміз бар. Сан ғасырлардан бері жүздерге, тайпаларға, руларға бөлініп келген қазақ халқының тарихы жазылуда этникалық мәселелердің алар орны зор. Сол себептен «ІХХІІІ ғғ. қазақ рутайпаларының этнонимдерінің қалыптасуы» тақырыбының таңдап алынуы қажеттіліктен туындаған. Жұмыстың зерттеу нысаны қазақ рутайпаларының этнонимдерінің ІХХІІІ ғасырларда қалыптасуы. Жұмыстың зерттеу пәні қазақ рутайпаларының этнонимдерінің ІХХІІІ ғасырларда, түркі дәуірінде бастау алуы болып табылады. Зерттеудің хронологиялық шеңбері ІХХІІІ ғасырларды қамтиды, яғни моңғол жаулауымен шектеледі. «ІХХІІІ ғғ. қазақ рутайпаларының этнонимдерінің қалыптасуы» тақырыбындағы диплом жұмысымыздың негізгі мақсаты тақырыпты жан жақты аша білу. Ол үшін алдымызға белгілі бір міндеттер қойдық. Оларға тоқталар болсақ, ең алдымен тарихи этнонимдердің пайда болуының алғы шарттарын айқындау. Оның ішіне тарихи этнонимдердің түрдерін анықтау да кіреді. Осы міндетті орындағаннан кейін барып қазақ рутайпаларының шығу тарихын және оның түркі дәуіріндегі тарихи бастауларының қырсырларын ашамыз. Соңғы сатыда кейінгі қазақ халқының құрамындағы рутайпалар атауларының ежелгі түркі дәуірі мен тарихи сабақтастығын анықтау проблемасы тұр. Зерттеудің деректік негізі. Тарыхшы қандай да болсын зерттеу жүргізгенде оның еңбегігі тарихи деректерге сүйенуі керек, яғни зерттеу діңгегі дерек болып табылады. Сол себептен біз өз еңбегімізге дерекнамалық шолу жасағалы отырмыз. Тақырыбымыз «ІХХІІІ ғғ. қазақ рутайпаларының этнонимдерінің қалыптасуы» болғандықтан, зерттеуіміздің негізінде ІХ ғасырдан бастап жазылған деректер болуға тиіс көрінеді. Деректерге бірден көшпес бұрын біз сол ғасырларға сипаттама беріп өтейік. Қарастырылып отырған ғасырларда қазіргі Қазақстан территориясында Қарлұқ қағанаты, Оғыз мемлекеті, Қимақ мемлекеті, Қарахан мемлекеті, Қыпшақ хандығы, керейлер, наймандар және т. б. өмір сүріп жатты. Және бұл кезең Қазақстан территориясына арабтардың ислам дінін насихаттап, халық арасында, тарих көрсетіп отырғандай, қолдау тауып, мұсылман дінінің кең түрде таралып жатқан уақыт болып ерекшеленеді. Соған байланысты қазақ жерінде ислам ғұламаларының, саяхатшыларының көптеп келуі көрініс табады. Дәл осы ғалымдар мен саяхатшылар көрген білгенін, естігенін, қағаз бетіне түсіріп, күнделіктер жүргізген. Міне, сол жазбалар бүгінгі таңда қазақ тарихы үшін таптырмас құнды деректер болып отыр. Араб және парсы тарихшы, саяхатшыларының туындыларын қазірде ортағасырлар мәселелерімен айналысатын әрбір зерттеуші қолдануда. Біз де өз кезегімізде солай жасауды жөн көрдік. Араб және парсы деректерінен басқа қарастырылып отырған тақырыпқа қатысты мағлұматтарды қытай жылнамаларынан кездестіруге болады. Осыған байланысты біз бұл деректерді екі топқа топтастырдық. Бірінші топқа , ІХХ ғғ., жататын деректерде мағлұматтар тым аз келеді. Дегенмен жоқ емес. Оларға: АбулКасим Убейдаллах ибн Абдаллах ибн Хордадбектің «Китаб алмесалик валмемалик» деген еңбегі [2], Ахмед ибн АбуЯкуб ибн Джафар ибн Вахб ибн Вадих алЯкубидің «Китаб алБулдан»[3], АбулХасан Али ибн алХусейн алМасудидің «Китаб Мурудж аззахаб ва маадин алджавахир»[4] деген еңбектерінде негізінен оғыз, қарлұқ, кимақ, түркеш, қыпшақ, қырғыз, азгиш, печенег, джигир, тоғызоғыздар сияқты тайпа атаулары кездеседі. ІХ ғасырға жататын қытай жылнамаларында ғұнның тегі деп көрсетілетін телелер туралы және оның құрамындағы тайпалар туралы, басмыл, қарлұқ, қимақ тайпалары туралы айтылады. Бұлар қытайлардың қарымқатынас жасаған тайпалар болса керек. Тайпа атаулары келесі жылнамаларда кездеседі: Көне таңнама 194 бума (2) 144 баян (2) Түрік (2) [5. 140147] ; Көне таңнама 199 бума (2) 149 баян (2) [5. 148152] ; Жаңа таңнама 217 бума (1) [6. 197208] ; Таң жарғылары 96 бума[7. 247249] . Екінші топ деректері ХІХІІІ ғғ. жазылған, олар алдыңғыларға қарағанда әлдеқайда берер мағлұматы жағынан байырақ. ХІ ғасырдың түріктерге қатысты бірденбір құнды дерек Махмұд Кашқаридың «Диуани Лұғат итТүрік» [8] шығармасы болып табылады. Еңбек сөздік түрінде жазылғандықтан онда келтірілген түрік халықтары мен тайпаларының атауларымен қоса оларға түсініктемелер келтіріледі. ХІІІ ғасырың көрнекті қайраткері Алааддин АтаМелик Джувейнидің «Тарихиджехангуша» атты еңбегі де біз үшін құндылығымен ерекшеленеді [9] . Үш томнан тұратын бұл еңбектің екіншісінде Шыңғысхан жаулаушылығына дейінгі кейбір мемлекеттердің тарихы баяндалады, соның ішінде тайпалар баяны да бар. Шыңғысхан заманына дейінгі тайпалар баяны АбулХейр Рашидаддиннің «Джами аттаварих» деген үш томдық еңбегінің бірінші томының бірінші кітабында қарастырылады [10] . Тайпалар баяны бірнеше бөлімдерге бөлінген: Оғыз және оның ұрпақтары мен ағаінілерінен тараған 24 тайпа баяны; Қазіргі кезде моңғол атанған түрік тайпаларының баяны; Өздерінің жеке билеушілері болған түрік тайпалары; Моңғол аталған түрік тайпаларының баяны. Диплом жұмысының зерттелу деңгейі. Тақырыбымыз бойынша зерттеу еңбектері негізінен үш кезеңде жүргізілген: төңкеріске дейін , кеңестік дәуірде және тәуелсіз Қазақстан кезеңінде , яғни бүгінгі күнге дейін. «Тарихи этнонимдердің пайда болуының алғы шарттары» атты бөлімнің зерттелу деңгейі айтарлықтай жоғары деңгейде емес, дегенмен мүлдем жоқ деуге де болмайды. Олар негізінен кеңестік кезеңде жүргізілген. Бұл тақырып бойынша жазылған монография немесе диссертация сияқты көлемді зерттеуді кездестірмейміз. Жазылған зерттеулер шағын мақалалар я болмаса ономастика, топонимикаға қосымша тараушалар болып келеді. Олардың ішінде Т. Жанұзақовтың «Очерк казахской ономастики» деген 1982 жылы Алматыда жарық көрген еңбегінің бір тарауы этнонимдер деп аталады [11] . Онда автор қазақ рутайпаларының атауларының пайда болу тарихын, кейбір этнонимдер мен этнотерминдердің тарихиэтимологиялық мағыналары мен этнонимдердің лексикосемантикалық классификациясы деген мәселелерге ден қояды. Келесі еңбек белгілі түркітанушы Н. А. Баскаковтікі. Орыс зерттеушісі өз назарын түрік этнонимдерінің моделдері мен олардың типологиялық классификациясына аударған [12] . Р. А. Агееваның «Страны и народы: происхождение названии» атты зерттеуінде этнонимдердің типтерін ажыратады [13] . 1970 жылы Мәскеуден «Этнонимы» деген жинақ шыққан, онда этнонимдерге қатысты тақырыптарда жазылған мақалалар жарық көрген. Біздің тематикаға В. И. Никоновтың «Этнонимия» [14] атты мақаласы сай келеді. Онда автор этнонимдердің түрлеріне және олардың құрылу заңдылықтарына баса назар аударады. Дәл осы жинақ ішінде Я. В. Чесновтың «О социальной мотивированности древних этнонимов» деген еңбегінде этнонимдердің өздігінен пайда болуынан бөлек этнонимнің пайда болуындағы мотивацияға көбірек көңіл бөліну керектігін ескертеді [15] . К. Утельбаева «Этноним самоназвание этноса» деген мақаласында этнонимдердің пайда болуына әсер ететін факторларды қарастырады [16] . Ал Қ. Сатпаев атындағы ҚазҰТУдың аға оқытушысы М. Карамендина өзінің «Қазақтың ұрантайпа атаулары» атты мақаласында қазақ рутайпаларының атаулары тотемдік жолмен пайда болғанын дәлелдеуге тырысады [17] . Келесі бөлім, яғни «Қазақ рутайпаларының этнонимдерінің шығу тарихы және түркі дәуіріндегі тарихи бастаулары» бойынша жазылған зерттеулерге келетін болсақ, бұл мәселеге тікелей қатысты дәлірек айтқанда тақырыбымен парапар зерттеу кездесе қоймайды. Дегенмен, қазақ рутайпаларының жекежеке этнонимдеріне байланысты, олардың шығу тарихына байланысты жекелеген зерттеу жұмыстары аздыкөпті кездеседі. Оларға нақтырақ тоқталып өтейік. Қазақ рутайпаларының этникалық тарихы тақырыбында, төңкеріске дейінгі кезеңде, жазылған сүбелі еңбектердің алдыңғы қатарында Н. А. Аристовтың «Этногенез и этническая история казахского народа» атты кітабы тұрады [18] . Бұл еңбекте негізінен қазақ жүздерінің этникалық құрамы мен түрік тайпаларының этникалық құрамы туралы мағлұматтар берілген. Оның ішінде түрік тайпаларының этнонимдерінің мағыналары ауқымды түрде қарастырылған. Еңбектің тағы бір ерекшелігі ол өз тақырыбы бойынша алғашқы зерттеулердің бірі болып табылады. Кез келген қазақтардың этникалық тарихын жазуға бел буған зерттеуші өз жұмысын осы еңбектен бастайды десек асыра айтпайтын болармыз. Сонымен бірге осы жерде біз Г. Е. ГрумГржимайлоның «Западная Монголия и Урянхайский край» атты еңбегін атап кетпей тұра алмаймыз. Автор онда түрік халықтарының тарихын қарастырады, онда біздің зерттеуімізге де қажетті мағлұматтар баршылық. Қазақ халқының рутайпалық тарихын ХХ ғасырдың басында зерттеген мемлекет қайраткері, Алаш қозғалысының көрнекті өкілі М. Тынышпаев болды. Ол өзінің «История казахского народа» атты еңбегінің «Материалы к истории киргизказахского народа» деген бөлімінде қазақтың үш жүзін құраған тайпалар баянын қарастырады [20] . Оның ішінде ол жекелеген тайпалардың тарихымен қоса сол тайпалардың атауының мағынасына назар аударып, өз тұжырымдарын білдіреді. Қазақ халқының этникалық тарихын, шежіресін жазып, ұрпаққа өшпес мұра қалдырған қазақ зиялысы Шәкәрім Құдайбердіұлы. Оның «Түрік, қырғызқазақ һәм хандар шежіресі» атты кітабында қазақ тайпаларының этнонимдеріне байланысты өзіндік маңызды пікірлер қалдырылған [21] . Кеңестік кезеңдегі зерттеулер ауқымдылығымен ерекшеленбегенімен ондағы мағлұматтар біз үшін маңызды болып табылады. Ондай еңбекке Т. Жанұзақовтың «Очерк казахской ономастики» кітабында қазақ руларының біршамасының этнонимдерінің тарихиэтималогиялық мағынасын ашуға тырысады [11. 5875] . Осы іспеттес еңбек авторы А. Әбдірахмановтың өзінің «Қазақ этнотопонимикасында» осы мәселеге қатысты терминдерге анықтама беріп, этноним мәселесін зерттеген ғалымдардың тарихнамасын жасап, он бірге тарта тайпаның этнонимдеріне талдау жасайды [22] . 1964 жылы А. А. Валитованың еңбегі жарыққа шықты. Еңбектің атауы «Этнонимы в тюркоязычном памятнике ХІ века «Кутадгу билик» [23] . Ол өзінің зерттеуін екі бағыт бойынша жүргізеді, олар: 1) деректегі сол кездің өзінде этноним болған атаулар; олардың ішінде Орта Азиядағы және Орта Азиядан тысқары жерлердегі тайпа атаулары бөлек қарастырылады. 2) Сол заманда әлі де болса тайпа атауы болып үлгермеген, бірақ кейіннен этнонимге айналған атау терминдер болып табылады/14/. Осы кезеңде жарық көрген тағы бір сүбелі еңбек бұл С. Аманжоловтың «Вопросы истории и диалектологии казахского языка» болып табылады [24] . Автор онда қазақ рутайпаларының этнонимдеріне де тоқталады. Сонымен бірге осы кеңестік кезеңде бірнеше сөздіктер де жарық көрді. Олардың ішінде С. Атаниязовтың «Словарь тюркменских этнонимов» [25] атты сөздігін айтуға болады. Бұл сөздік өзге халықтікі болғанымен онда тегі түрік, түріктерге ортақ тайпаларға қатысты этнонимдерді кездестіре аламыз. Қазақ халқының этникалық тарихын, жекелеген тайпаларға зерттеу жүргізгендердің қатарына В. Востров пен М. Мұқановты жатқыза аламыз. Олардың еншісінде «Этническая территория казахов в ХVІІІ начале ХХ в. » [26], «Родоплеменной состав и расселение казахов (ХІХХХ вв. ) » [27], «Этнический состав и расселение казахов Среднего Жуза» [28], «Қазақ шежіресі хақында» [29] атты еңбектер бар. Олардан біз жекелеген тайпаларға қатысты көптеген құнды мағлұматтар ала аламыз. Тәуелсіз Қазақстан кезеңіне жататын зерттеулерге К. Аманжоловтың «Түрік халықтарының тарихы» атты кітабын жатқызуға болады [30] . Үш томнан тұратын бұл туындының бірінші кітабында түркілердің этникалық тарихына арналған тақырыбы бар. «Моңғол үстіртін мекен еткен соңғы түрік тайпалары» атты еңбектің авторы З. Қинаятұлы [31] осы еңбегінде кереит, найман, меркіт, жалайыр, қоңырат, уақ тайпаларының Шыңғысхан жаулап алуларына дейінгі тарихын жазады. Сонымен бірге бұл тайпалардың этнонимдерінің мағынасына да көз қырын салып өткен. Қазақ тарихында этноним, этникалық тарих тақырыбымен айналысатын тағы бір ғалым бұл Б. Б. Ирмуханов. Оның негізгі зерттеу обьектісі ежелгі дәуірден басталады. Біздің тематикаға қатысты оның «Усунь и этногенез казахского народа» [32] атты еңбегінде үйсіндер этнониміне түсіндірме беріледі және этногенез мәселесі бойынша этнонимдердің пайда болу заңдылықтары қарастырылады. Келесі зерттеулерде авторлар белгілі бір дерек бойынша өз жұмыстарын жүзеге асырады, яғни таңдалған деректегі этнонимдерге талдау жасайды. Л. Н. Гумилев атындағы ЕНУ доценті ф. ғ. д. М. Ескеева ОрхонЕнисей жазба ескерткіштері бойынша өз зерттеулерін жүргізіп «ОрхонЕнисей жазба мұралары тіліндегі этнонимдер» деген мақаласын шығарады [33] . Жекежеке рутайпа этнонимдері туралы баян ететін зерттеулер баршылық. Оларға тоқталып өтейік. С. Аманжолов атындағы Шығыс Қазақстан мемлекеттік университетінің доценті т. ғ. к. М. Ақановтың «Найман» этнониміне жаңаша көзқарас» атты көлемді мақаласы жарық көрген [34] . Еңбекте найман этнонимінің мәні туралы болжамдар синтезделіп, кейіннен автор өз болжамын ұсынған. Келесі тұста көбірек қаралған этноним қатарына «Оғыз» этнонимі жатады. Олар М. Е. Мәсімғазиеваның «Оғыз сөзінің шығу тегі тарихнамасы» [35] және А. Ж. Әбудің «Оғыз этнонимі зерттелуінің кейбір мәселелері» [36] деген мақалалары жатады. Жекелеген тайпалар тарихына арналған зерттеулер де жетерлік. Мысалға Ә. Қайдардың «Қаңлы» [37], Р. Толқымбекұлының «Жалайыр» [38], Халидуллиннің «Қоңырат» [39] атты кітаптары жарық көрген. Қазіргі таңда «Алаш