Жеке тұлғалардың кірістеріне салық салу ставкалары

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 60 бет
Таңдаулыға:

ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Экономика және бизнес факультеті

Қаржы кафедрасы

Диплом жұмысы

Кәсіпкерлік қызметке салық салу

мәселелері

Орындаушы Омарова А. А

Ғылыми жетекші

оқытушы Досжан Р. Д

Норма бақылаушы

аға оқытушы Садыханова Д. А

Қорғауға жіберілді

э. ғ. к., доцент

Кафедра меңгерушісі Арзаева М. Ж.

Алматы, 2010

МАЗМҰНЫ

Кіріспе . . . 6

1. Кәсіпкерлік қызметке салық салудың теориялық негіздері

1. 1 Кәсіпкерліктің негізі және нарықтық экономика жағдайындағы ҚР кәсіпкерлік қызметтің дамуы . . . 8

1. 2 Дамыған елдер мен ҚР кәсіпкерлік қызметке салық салу тәртібін салыстыру . . . 12

2. ҚР кәсіпкерлік қызметке салық салу механизімін талдау және бюджет кірістерін құрудағы алатын орны

2. 1 Арнайы салық режимдері бойынша жеке кәсіпкерлерге салық салудың ерекшеліктері (патент бойынша, оңайлатылған декларация бойынша, шаруа және фермер қожалықтары үшін арнаулы салық режимі) . . . 22

2. 2 Алматы қаласы Бостандық ауданының салық басқармасы бойынша кәсіпкерлік қызметтен түскен салықтар түсімдеріне талдау . . . 38

3. Қазіргі таңдағы кәсіпкерлікке салық салудың кейбір мәселелері және жеке кәсіпкерлерге салық салуды жетілдіру бағыттары . . . 49

Қорытынды . . . 59

Қолданылған әдебиеттер тізімі . . . 61

КІРІСПЕ

Кез-келген мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық жағдайының тұрақты дамуына, ең алдымен мемлекет тарапынан қабылданған және жүзеге асырылған реформалар нәтижесінде қол жеткізуге болады. Отандық тәжирибе көрсетіп отырғандай, ел экономикасының дамуы тәуелсіздікке қол жеткізіп, бүгінгі күнге дейін атқарылған жұмыстың нәтижесін көрсетеді.

Кәсіпкерлік қызметті дамытудың негізгі жолдарының бірі - салықтық реттеу болып табылады. Салық салудың нәтижелілігі олардың атқаратын рөліне тікелей байланысты. Өйткені, егер салық салу тәжірибе жүзінде максималды мүмкіндікке ие болатын болса және олардың атқаратын қызметтері арасында үйлесімді тепе - теңдік сақталатын болса бұл рөл жағымды болып келеді. Салық салуды дұрыс жолға қоюды қатамасыз ету күрделі және қарама қайшы мәселе болып табылады, өйткені мемлекет үшін ең бірінші және ең негізгі мәселе болып, салық салуды жоғарылату болатын болса, ал жеке тұлғалар мен шаруашылық субъектілер салық төлеуді азайтуға ұмтылады.

Салық саясаты арқылы шаруашылық жүргізуші субъектілердің қызметін ынталандыруға немесе шектеуге, бюджет кірісін қамтамасыз етуге, қоғам мүддесін қолдауға болады. Салық ауыртпалығы неғұрлым жоғары болса, соғұрлым салық төлеушінің салық төлеуге деген ынтасы мен мүмкіншілігі төмендейді. Сондықтан мемлекеттер салықтар, салық ставкалары мен жеңілдіктері тәрізді реттеу құралдары арқылы реттеушілік қызметін жүзеге асыру барысында оның экономиканы, өндіріс пен инвестицияны ынталандыруға тигізетін әсерін де басты назарда ұстауы қажет.

Қазақстан Республикасында кәсіпкерлік қызмет экономиканың маңызды саласы болып табылады. Бұл саланың дамуына да мемлекет тарапынан көптеген жұмыстар іске асып жатыр. Шаруашылықты жүргізудің жаңа түрлерін қолданбай еліміздің экономикасын, халықтық әлеуметтік ахуалын көтеру мүмкін емес. Соның бірі кәсіпкерлік қызметің дамуы.

Нарықтық экономика жолын ұстанған тәуелсіз елімізде кәсіпкерлік қызмет барысында кедергі келмейтін салық жүйесін қалыптастыру маңызды мәселелер қатарына еніп отыр. Осы мақсатта кәсіпкерлік қызметке арнайы салық режимі қолданылады. Салық режимі - салықтарды және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдері төлеу жөніндегі барлық салық міндеттемелерін есептеу кезінде салық төлеуші қолданатын салық заңдары нормаларының жиынтығы.

Тиімді нарықтық экономиканы құруда кәсіпкерлік қызметтің мәні оның бәсекелік ортаны қалыптастыру мен дамытуға жәрдемдесетін құрылымдық фактор ретіндегі орны және рөлімен анықталады. Кәсіпкерлік қызметтің негізгі функциялары - бұл көбінесе жергілікті нарықты қажетті өнім мен қызметтермен қамтамасыз ету, жұмыспен қамтылу мәселесін шешудегі жәрдем. Бұндай мәселелердің оңтайлы шешілуі ауыспалы кезеңде орын алатын әлеуметтік дағдарыстың зардаптарын азайтады.

Бүгінгі таңда республикамызда экономиканы қайта құру жолында оның негізі болып табылатын кәсіпкерлік қатынастарды дамытып, жандандыру күн тәртібіндегі өзекті мәселелердің бірі. Кәсіпкерлікті дамыту - нарықтық экономиканы дамытудың кепілі. Сондықтан да кәсіпкерлік төңірегіндегі көптеген мәселелердің экономикадағы рөлінің аса маңыздылығын дәлелдейді. Оның негізгі маңыздылығын ел Президентінің Қазақстан халқына Жолдауында: «Еліміздің экономикалық саясатының бірден-бір басымды бағыты кәсіпкерлік» деп аталынғандығы айқындайды. Сондықтан, кәсіпкерлікті дамытуды басқару еліміздің жүзеге асырып жатқан саясатының стратегиялық мәселесі болып табылады. Кәсіпкерлік қызметті еліміздің шаруашылық қызметінің жандандырғыш күші деп білуіміз қажет.

Жұмыстың өзектілігі кәсіпкерлік қызмет нарықтық экономиканың маңызды әрі біртұтас құрылымдарының бірі. Олар экономиканы басқарудың жалпы мақсатына жетуді қамтамасыз етеді.

Диплом жұмысының мақсаты кәсіпкерлік қызметке салық салу мәселелерін зерттей отырып, оны жетілдіру жолдарын ұсыну.

Диплом жұмысының міндеттері:

Кәсіпкерлік қызметке салық салу негізін қарастыру;
Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлік қызметтің қалыптасуы мен даму барысын қарастыру;
Кәсіпкерлік қызметке салық салу механизмін және Алматы қаласы Бостандық ауданы бойынша Салық комитетінің мәліметтері негізінде оларға салық салу барысын талдау.
Кәсіпкерлік қызметке салық салу жолдарын негіздеп, оны жетілдіру бойынша ұсыныстар ұсыну.

1. Кәсіпкерлік қызметке салық салудың теориялық негіздері

1. 1 Кәсіпкерліктің негізі және нарықтық экономика жағдайыдағы ҚР кәсіпкерлік қызметтің дамуы

Қазіргі таңдағы еліміздегі өзекті мәселелердің бірі - кәсіпкерлік қызметті дамыту. Өйткені ол әлеуметтік - экономикалық мәселелерді дамыту бағдарламасын шешу барысындағы қуатты тұтқалардың бірі болып табылады. Біздің елімізде қазіргі таңда экономиканың аталмыш секторындағы субъектілердің саны күн санап өсуде және оның дамуына басым көңіл бөлінуде, елбасы ұсынған “Қазақстан-2030” стратегиялық даму бағдарламасының бөлімдерінің бірі елдегі шағын бизнесті дамыту болып табылады. Экономиканың аталмыш секторын қолдау барысында біршама шаралардың жүргізіліп жатқаны баршаға атап айтқанда, олардың іс-әрекет барысына ықпал ететін нормативтік құжаттар қабылданып, жұмыс жасауда, жаңа Салық Кодексі іске қосылып, онда шағын бизнес субъектілеріне салық салудың арнайы салық режимі қарастырылып, банктер тарапынан әр түрлі мерзімге несиелер берілуде.

Мемлекеттің экономикалық қызметі - шағын және орта кәсіпкерлік өкілдерінің іс - әрекетіне араласпай, экономика саласындағы әрекетін ретке келтіріп отыру. Соның ішінде салықтық реттеу мемлекеттік қаржылық реттеудің құрамдас бөлігі болып табылады. Салықтық реттеу экономикаға, экономикалық процестерге салық түрлерін, салық ставкаларын, салық жеңілдіктерін өзгерту, салық салудың жалпы деңгейін арттыру немесе төмендету арқылы жанама түрде ықпал ету, сонымен бірге шаруашылық жүргізуші субъектілер мен жеке тұлға табысының бір бөлігін алу арқылы олардың өндірістік емес мүмкіндігін төмендету арқылы әсер ету болып табылады. Салықтық реттеудің басты мақсаты өндірістің, шағын және орта кәсіпкерліктің дамуына ықпал ету, шетелдік инвесторларды, ғылыми-техникалық прогресті ынталандыру шараларын жүзеге асыру.

Демек, салықтық реттеудің бір жағынан жиынтық сұранысқа әсер ету арқылы ұдайы өндіріс деңгейін өзгертуге бағытталса, екінші жағынан төлеушіні ынталандыру арқылы әсер етуге бағытталады. Сондықтан нарықтағы кәсіпкер заңды және жеке тұлғалардың, өзге субъектілердің іскерлік белсенділігін ынталандыру, олардың бәсекелік қабілеттерін арттыру, экономика салаларының қалыпты дамуына жағдай жасау үшін салықтардың мемлекеттік басқа да реттеу құралдарымен үйлеісімді қызмет етуін жандандырған жөн.

Экономикалық бағамның өсуі, шағын және орта кәсіпорынның дамуы мен ұлттық экономиканың көтерілуін білдіреді. Қазақстанның халықаралық еңбек және айырбас бөлімінде өткізуді салыстыру артықшылығы және халықтың жұмыспен қамтылуын дамыту, шекті түрде ішкі шаруашылықтың дамуы бұл шағын кәсіпорынның шаруашылық қызметін, шаруашылық түрлерінің көптігін ынталандыру қажет.

Кәсіпкерлік туралы түсінік 18 ғасырда пайда болып, жекеменшігі бар адаммен қатар тұрды. Экономикалық тәуекелге қандайда болмасын коммерциялық идеяны және өз ресурстарын тиімді салудан ғана тәуелді емес екенін түсінді. Маңызды факторы - өндірісті рационалды ұйымдастыру болып табылады. Бұл кезеңге кәсіпкіндік пайда алу үшін жұмыс істейтін жекеменшік адам кәсіпкерді бейнелейді- дейді А. Смит.

Кантильонның А. Смит ойыннан айырмашылығы, ол кәсіпкер адамдарды белгілі бағаға сатып алғысы келетіндер мен белгісіз бағаға сататын, яғни нарықтық сұраныс пен ұсыныс арасындағы пайданы алу мақсатында. Бұл ойға Ж. Б. Сэйдің көзқарастары да қосылады, яғни бұл да кәсіпкерді төмен табыс облысына ресурстарды жеткізетін адаммен бейнелейді. Бұл жағдайда кәсіпкер меншік иесіне қарағанда кеңірек қарастырылады, яғни максималды шаруашылық нәтижелеріне жету мақсатында, өндіріс факторларын қамтитын экономикалық агентті айтады.

Басқа анықтамалардан өзіне назар аударатын И. Г. Тюненнің әдісі, кәсіпкерлікті инновациялық қызметке байланыстырып, ал кәсіпкердің функцияларын новатор адаммен байланыстырады.

Кейінгі зерттеулерде кәсіпкерлерді жұмыссыздарға жұмыс беретін адамдар деп санады. Бұл әдістің нәтижесінде капиталға икемдену негізінде құрылған еңбекшілерді жұмысқа салу теориясы өмірге келді. Капиталист кәсіпкердің синонимы болып, ал функциялары кәсіпкерлік табыс алудағы, қосымша құнға тіркелген.

Кәсіпкерлік теорияға маңызды үлес қосқан Й. Шумпеттердің ойынша кәсіпкерлерді экономикалық дамудың ілгерлеуші күші болып табылатынын есептеген.

Кәсіпкерлік қызмет көптеген ауырлықтарға қарамастан, дамуда, яғни экономикалық, әлеуметтік, ғылыми-техникалық мәселерді шешудегі өсу темпіріне қарағанда. Кәсіпкерлік әлеуметтік белгіленген нарықтық шаруашылық жағдайында қоғамдық өндіріс процесінің теңқұқылық қатысушысы болып табылады. Кәсіпкерлерді шаруашылық субьектілерін деп айтсақ болады.

Нарықтық шаруашылықтың қазіргі заманғы жүйесі шағын кәсіпкерліктің тиімді үйлесімді болуын талап етеді. Бұл - ХХ ғасырдың екінші жартысындағы дамыған елдердің экономикасының маңызды ерекшелігі - шағын кәсіпорындардың пайдасына ірі құрылымдық алға жылжу, бұл бәсекеге қабілеттілікпен, сұранысқа жылдам үн қатумен және ғылыми - техникалық алға басуды тездетумен, кадрларды орынды қолданумен, ақша қаражатының аз жұмсалуымен және т. б. байланысты. АҚШ-та, мысалы, тіркелген 18, 1 млн фирманың 97%-ы қызметкерлерінің саны кемінде 500 адам шағын кәсіпкерлік санатына жатады, фирмалардың 90% - да 15-тен аз адам еңбек етеді. Шағын кәсіпкерліктің үлесіне ЖІӨ 38%-ы және жұмыс күшінің 47%-ы келеді. АҚШ шағын кәсіпкерлікті қолдапудың мемлекеттік құрылымдары кадрларды дайындау, маркетинг, сыртқы рыноктарға шығу және т. б. бағдарламалардың бір қатарын іске асырды. Жетпіс мыңға жуық шағын кәсіпорындарға мемлекеттік бюджет есебінен 2 млрд. доллардан аса инвестиция жаңа және жұмыс істейтін кәсіпорындарды құру мен дамытуға бөлінген. Тек соңғы он жылдықта ғана кәсіпорындарға 31 млрд. доллар несиеге 180 мың мемлекеттік кепілдіктер берілген.

Қазіргі кездегі экономикада ксіпорындар кемінде екі үлкен тобының бар болуы маңызды екенін атап кету керек. Олардың бірі өнеркәсіп алыптарының қосымша жеткізушілерінің рөлі ретінде, ал екіншісі - дербес жұмыс жасауды артық көреді. Бұл топтардың арақатынасы АҚШ-та -50:50, Ұлыбританияда -20:80, Жапонияда -70:30, Францияда - 40:60.

Бұдан басқа, әр түрлі мемлекеттердің ғалымдары мен сарапшылары шағын және орта кәсіпкерліктің жұмыссыздықпен күрестегі мағынасы өте зор деген қорытындыға келді. Ол дамыған елдерде азаматтардың 70-80%-на жұмыс және мемлекеттік бюджетке түсімдердің басым үлесін береді. Бүгінгі күні әлемнің жетекші державаларында осы экономиканың әр 10 секторының 9-ы, ал Жапонияда, Германияда - барлық кәсіпорындардың жартысы жатады, оларда халықтың еңбекке қабілетті 2/3-тей бөлігі жұмыс істейді. Үлгі ретінде Голландияны келтіруге болады. Халқының саны 16 млн. Адам, бұл елде 4 млн. -ға тарта шаруашылық жүргізетін субъектілер бар.

ҚР статистика жөніндегі агенттігінің деректері бойынша елімізде 2009 жылдың 1-қазанына тіркелген шағын кәсіпкерлік субъектілерінің саны (бұдан әрі - ШКС) 626187, жұмыс істеп тұрғандарының саны - 481623 немесе жұмыс істеп тұрған шаруашылық жүргізуші субъектілерінің жалпы санының 90, 1%, олардың ішінде шағын бизнес кәсіпорындарының саны 103291 (19, 33%) жеке кәсіпкерлер - 231440 (43, 3%) болған. ШКС-де істейтіндердің саны - 1343, 3 мың адам немесе жұмыс істейтіндердің жалпы санының 18, 88% -ы болған.

Сондықтан экономиканың одан арғы даму кезеңді шағын және орта кәсіпкерлікті қолдауға қажетті байланысты (құқықтық, салықтық) талаптардың жасалуымен.

Кәсіпкерлік қызметті дамыту қарқынын арттыру үшін 1997 жылдың маусымында-ақ: "Жеке кәсіпкерлік туралы", "Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау туралы" заңдар қабылданды; қолданыстағы заңнамалық актілерге бірқатар өзгертулер мен толықтырулар енгізілді. Сонымен қатар шағын кәсіпкерлік субъектілерін тіркеудің, оларды жабудың, лицензиялау мен патенттеудің тәртібі оңайлатылды; оңайлатылған есептілік құрылымы жасалды, оның өсуін көтермелеу мақсатында қолданылмайтын мемлекеттік мүліктің бөлігі шағын кәсіпкерлікке берілді, мемлекеттік қолдау, соның ішінде қаражаттық қолдау жүйесі ұйымдастырылды. 1997 жылдың 19-маусымындағы " шағын кәсіпкерлікті мемлекеттің қолдауы туралы" заңға сәйкес шағын кәсіпкерлік субъектілеріне жеке кәсіпкерлер, өндірістік кооперативтер, шаруашылық серiктестiктері (акционерлік қоғамдардан басқалары) - қызметкерлерінің жылдық орташа саны 50 адамнан аспайтын және активтерінің орташа жылдық жалпы құны алпыс мың есептік көрсеткіштерден аспайтын кәсіпорындар жатады.

Шағын кәсіпкерлік субъектілері үшін өндірістік алаңдарды, офистік жайларды мерзімін ұзартуа сату көзделді, орнында болғанмен елдің алыс аудандарында жатқан кәсіпорындарға жеңілдіктер айқындалды және т. б. Бұдан басқа мәселенің өзектілігіне орай орай 2000 жылдың қазанынан бастап барлық бақылайтын органдардың тексерулері ҚР Үкіметінің қаулысына және ҚР Бас прокурорының 2000 жылдың 29-қазанындағы бұйрығына сәйкес прокуратура органдарында заңдылық пен олардың негізділігіне қатысты тіркеуден және тексеруден өткізіледі. Шағын кәсіпкерлікті қолдау үшін ҚР мемлекеттік кіріс министрлігі патент бойынша жүзеге асырылатын жеке кәсіпкерліктің қызмет түрлерінің тізімін 2000 жылы 56 -дан 2001 жылы 131-ге дейін көбейтті. Бірақ атап өту керек 2002 жылы Салық кодексінде бұл тізімнің күші жойылды: тізім кәсіпорындағы қызметкерлердің табыс мөлшері мен саны бойынша шектеулермен ауыстырылды. 2000 жылдың 11-сәуірінен 31- желтоқсанына дейін және 2003 жылдың 1-қаңтарынан 1-қазанына дейін министрлік шағын кәсіпкерлік субъектілерін тексеруді тоқтатқан болатын. 1999 жылдың қазанынан бастап шаруа (фермер) қожалықтары үшін бірыңғай жер салығы енгізілді. Бір жолғы талондар енгізілді. Шағын кәсіпкерлікті қолдау бойынша 50-дей инфражүйе объектісі, соның ішінде: АҚ «Шағын кәсіпкерлікті дамыту қоры» АҚ құрылды, кәсіпкерлікті қолдауы үшін оған 10 млрд. -тан аса теңге. 20 кәсіпкерлік - инкубатор және 3 техникалық бақ бөлінді. Бұл тәуір нәтижелер берді. Алдымен «кәсіпкерлік» ұғымына қазақстандық заңнамаға сәйкес анықтама береміз, себебі кәсіпкерлік қызметтің негізгі белгілер содан туындайды. ҚР Азаматтық кодексіне (бұдан әрі ҚР АК) сәйкес «Кәсiпкерлiк - меншiк түрлерiне қарамастан, азаматтар мен заңды тұлғалардың, тауарларға (жұмысқа, қызметке) сұранымды қанағаттандыру арқылы таза табыс табуға бағытталған, жеке меншiкке (жеке кәсiпкерлiк) не мемлекеттiк кәсiпорынды шаруашылық басқару құқығына (мемлекеттiк кәсiпкерлiк) негiзделген ынталы қызметi. Кәсiпкерлiк қызмет кәсiпкердiң атынан, оның тәуекел етуiмен және мүлiктiк жауапкершiлiгiмен жүзеге асырылады». Кәсіпкерліктің төмендегідей принциптерін атауға мүмкіндік береді:

1. Дербестік. Кәсіпкердің мүліктік және ұйымдық дербестігін шартты түрде бөліп көрсетуге болады. Қызметтің экономикалық базасы сияқты мүліктік дербестік кәсіпкерде айрықша өзіндік мүліктің бар болуымен анықталады. Мүліктік дербестік көлемі негізінде осы мүліктік субъекті жататын заңдық атағына байланысты болады. Мүліктің меншік иесінің дербестігі анағұрлым басым. Шаруашылық жүргізу құқығында жұмыс істейтін кәсіпорындардың да айтарлықтай мүліктік, бірақ заңмен шектелген дербестігі бар. Ұйымдық дербестік - кәсіпкерлік қызмет барысында дербес шешімдерді қабылдау мүмкіншілігі. Осындай қызметпен шұғылдану туралы шешім қабылдау, қызметтің түрін, ұйымдық - құқықтық нысанын, құрылтайшылардың шеңберін таңдау - мұның бәрі ұйымдық дербестіктің көрінуі.

2. Тәуекел. Кәсіпкерлік қызмет тәуекелге ұшырайды. Осы арқылы ол шаруашылық жүргізудің нашар нәтижелері кезінде мемлекетке жүгінуге мүмкіндігі болған зиянды кәсіпорындардың біле тұра жол берген әкімшілік - жоспарлы экономика кезеңінің шаруашылық қызметінен түпкілікті түрде ерекшеленеді.

Кәсіпкерлік қызмет әрқашан табысты жүйелі түрде алуға бағытталған.

Жоғарыда келтірілген кәсіпкерлік анықтамасына сәйкес субъектілер табысты тауарларды сатудан, жұмыстарды орындаудан немесе қызмет көрсетуден алады. Бірақ бұл тұжырым түзетуді талап етеді. Істің мәні мынада, кәсіпкерлік қызмет көп қырлы және оның бағыттарын көрсетілген тізім арқылы ұсынуға болмайды. Осылайша, субъект табысты мүлікті иелену құқығын іске асыру барысында ала алады (мысалы, оны жалға беру кезінде. Жалдау - иелік ету және пайдалану, бірақ иелену емес) .

Кәсіпкерлік қызметті заңмен анықталған ретте кәсіпкерлер ретінде заңмен белгілеген тәртіппен тіркелген адамдар жүзеге асырады.

Енді кәсіпкерліктің негізгі құқықтық принциптеріне қысқаша тоқталайық. Оларға мыналар жатады:

Қазіргі уақытта заңды тұлғасы құрылмаған жеке тұлғалар және есірткі, психотроптық заттардың және прекурсорларының айналымымен байланысты қызметті: акцизделетін өнімдерді (алтын, платина мен күмістен жасалған зергерлік бұйымдарды өндіруді қоспағанда) ; өндіру және өткеру, ойын-сауық және шоу-бизнесі, стандарттау, метрология, сертификаттау, сапаны тіркеу мен басқару саласындағы қызметті; сақтандыру рыногындағы қызметті (сақтандыру агенті қызметін қоспағанда) ; бағалы қағаздардың рыногындағы қызметті жүзеге асыратын заңды тұлғалар шағын кәсіпкерліктің субъектілері бола алмайды.

Ең алдымен «кәсіпкерлік» ұғымын анықтап алайық. Ағылшын тілінен тікелей аударылғанда "бизнес" сөзі «кәсіпкерлікті» білдіреді. Егер осы ұғымды кең мәнінде анықтап қарасақ, онда кәсіпкерлік - заңды және жеке тұлғалардың (кәсіпорындар, ұйымдардың) жүзеге асыратын қызметі, табиғи игіліктерді алу (жер қойнауларынан өнімдерді алғашқы өндіру), тауарларды өндіру, ие болу және сатып алу немесе басқа тауарларға айырбастау үшін қызмет көрсету, қызметтер немесе мүдделес адамдардың өзара пайдасына ақша болып шығады.

Алан Хоскинг өзінің «Кәсіпкерлік курсы» оқулығында мұны былай түсіндіреді: «Егер бөлек адам тауарларды өзінің қолдануы мен тұтынуы үшін алса, өндірсе немесе сатып алса, қызмет көрсетсе, онда ол кәсіпкер болып табылмайды. Егер ол өзінің қолдануы мен тұтынуынан көбірек мөлшерде алса, өндірсе немесе сатып алса, қызмет көрсетсе, артығын ауыстырса және сатса, онда ол кәсіпкерлікті жүзеге асырады деп айтуға болады».

Дамыған елдер мен ҚР кәсіпкерлік қызметке салық салу тәртібін салыстыру

Қазіргі таңда Қазақстан Республикасының салық салу жүйесін қалыптастырудың күрделі жолынан өтті. Ендігі уақытта қай мəселе дұрыс шешілді, ал қайсысын жетілдіруге мүмкіндіктер бар екендігін түсіну талап етіледі. Мұны түсіну үшін осындай жолдан өткен басқа елдермен, мысалы Шығыс Еуропа елдерімен өз еліңді салыстыру қажет. Əдеттегідей, Шығыс Еуропа елдерінің салық саясаты жеке капиталды тартуға есептелген. Салық жеңілдіктерінің көтермелеу ықпалын кəсіпкерлік қызметке жанама көмек нысаны ретінде қарастыруға болады. Бұл жұмыста корпоративтік табыс салығы (КТС), жеке табыс салығы (ЖТС) жəне қосымша құн салығы (ҚҚС) үлгісінде Шығыс Еуропа елдерінің (Польша, Чехия, Венгрия) жəне Қазақстанның салық жүйелерінің қазіргі замандағы жай-күйі салыстырмалы түрде талданады.

Польшада салық салудың барлық түрлерін Парламент бекітеді. Соңғы жылдары Польшаның салық жүйесі айтарлықтай өзгерістерге ұшырады, ол өзгерістер салық жүйесіне барынша нақтылық беру жəне нарықтық экономикасы бар елдердің салық стандарттарына сəйкес келуге бағытталды. Шығу көзіне қарамастан жеке тұлғалардың кірістеріне салық салынады. Табыс салығының салық салудың прогрессивтік шкаласының мынадай ставкалары бар. Польшаның резиденттерінен басқа, Польшада 183 күннен астам жүрген, сондай-ақ Польшаның аумағында кіріс көзі бар адамдар салық төлеушілер болып табылады. Ерлі-зайыптылар өздерінің бірлескен кірістерін теңбе-тең бөле отырып, салықты бөлек немесе бірге төлей алады. Польшада осы салықтан босатудың жүзден астам түрі бар, ал заңнамада көзделген салық жеңілдіктерінің түрлі нысандары салық салу базасын (яғни кірісті) азайтуға, сол сияқты есептелген табыс салығын тікелей азайтуға негізделу мүмкін.

Кесте 1

Жеке тұлғалардың кірістеріне салық салу ставкалары

Жылдық кіріс: Жылдық кіріс

Салық ставкасы: Салық ставкасы

Жылдық кіріс:

37024 злотыйдан кем (9077еуро)

37024-74048

74048 астам (18153 еуро)

Салық ставкасы:

19% минус 518, 16 злотый

6516 злотый +37024 злотыйдан астам кірістен 30%

17624 злотый +74048 злотыйдан астам кірістен 40%