Колледждегі оқушылар контингенті
Кіріспе
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Еліміз тәуелсіздік алған қысқа
тарихы кезеңінде Қазақстан Республикасы экономикасы қарқынды дамыды .
Алдағы он жыл ішінде Қазақстан экономикасы дамыған елу елдің қатарына
қосылуды мақсат етіп отыр.ХХІ ғасырда әлемдік қауымдастық Қазақстанды
нарықтық экономика елі деп танып отыр. Бұл біздің ел үшін өте үлкен
жетістік болып отыр.
Жоғары білікті жұмысшыларды , орта тап мамандарын дайындау әрқашанда
мемлекеттің негізгі міндеттерінің бірі болған. Себебі ол тұрақты даму
кепілдігі бола алады. Елбасы халыққа Жолдауында атап айтқандай , бүгінгі
таңда уақыт сұранысын қанағаттандыру , жұмысшы мамандардың жетіспеушілігін
болдырмау , шетелдік жұмысшыларды біртіндеп отандық кадрлармен алмастыру
бағытында кәсіптік білім беру оқу ордаларына көңіл бөлінуде. Себебі, соңғы
кезде жұмысқа тартылған шетелдік мамандар санының өсуі өз еліміздегі еңбек
нарығына қажет техникалық және кәсіптік білім беретін оқу орындарының
түлектерінің білім сапасы деңгейінің төмен екендігін көрсетті. Егер сапалы
мамандар көп болса сол шет елдіктермен бәсекеге түсе алар еді . Техникалық
және кәсіптік білім беру жүйесін дамыту жөнінде қолданылып жатқан шараларға
қарамастан , білікті кадрларға жылдам өсіп отырған сұраныс отандық еңбек
ресурстарының есебінен 30-40 пайыз қанағаттандырылады. Мәселен құрылыс ,
ауыл шаруашылығы , машина және жабдықтар технологиясы , қызмет көрсету
саласы сияқты салаларда білікті мамандардың жетіспеушілігі айқын байқалуда.
Сөйте тұра жастар арасындағы жұмыссыздық жоғары деңгейде қалып отыр. Сол
жұмыспен қамтылмаған жастардың елеулі бөлігін не жоғарғы оқу орындарына ,
не кәсіптік мектептерге бармай бос жүрген 16-19 жастағы жастар құрайды.
Мысалы, 2008 жылы 173679 мектеп бітіргендердің 90231-і ЖОО-на , 38838-і
колледждерге , 6259-ы кәсіптік мектептерге қабылданса , 23138-і жұмыспен
қамтылғандар да, 11402-і бекер жүргендер қатарында. Дүниежүзілік Банк
өткізген Дағдыларға сұраныс - Қазақстанға жұмыс күші атты зерттеуде 2007
жылы жұмыс берушілердің 63 пайызы жұмысшылардың білімі мен дағдыларының
жеткіліксіз екендігін көрсетті.
Бүгінгі күндері кәсіптік-техникалық білім бер саласын дамытуға
көптеген ғалымдар өз еңбектерін арнауда. Сол ғалымдардың ішінен мына
ғалымдарды ерекше атап өткім келіп тұр. Олар, Б.А.Абдыкаримов,
Ш.А.Абдраман, С.Я.Батышев, Г.Д.Жангисина, Д.М.Джусубалиева,
Т.Т.Хайруллин, Т.И.Есполов, Б.К.Момынбаев, К.Ө.Өстеміров, А.Қ.Қозыбай,
А.П.Сейтешов, С.З.Қоқанбаев, Ш.Т.Таубаева , А.Қ.Құсайынов, Г.А.Қышқашбаев,
Г.К.Нұрғалиева, Б.А.Оспанова, Г.А.Карпов, Х.А.Юсупов тағы да басқа
ғалымдар.
Қазір Қазақстандағы 866 техникалық және кәсіптік білім беретін оқу
орындарында 610 мыңнан аса жас мамандар түрлі кәсіптің қыр-сырын меңгеріп
жүр. Сонымен қатар 542 колледжде 500 мыңға жуық оқушы білім алса , 324
кәсіби лицейлерде 149 мамандық бойынша кадрлар дайындалады.Осы
көрсеткіштерге қарап , жастар кәсіби білімге бет бұрып жатыр десек те ,
аталмыш саладағы шоғырланған мәселелердің түйіні әлі де болса тарқамай
келеді. Қазақстанның еңбек нарығы үшін бұл оқу орындары даярлап жатқан
мамандар әлі де жеткіліксіз болып отыр.Қазақстандық компаниялардың қызмет
көрсету сапасына , технологиялардың күрделенуіне, бәсекенің өсуіне
байланысты соңғы екі жылда қызметкерлерген қойылатын талапдың қатайтылғаны
айтылған . Тұтастай алғанда , республика бойынша сұраныс пен ұсыныстың
теңгерімсіздігі жыл сайын орта есеппен 21 мыңға дейінгі жұмыс орны бос
қалады екен. Жоспарланып отырған 12 жылдық жалпы орташа білім беруге көшу
11-12 сыныптарда бейінді оқытуды техникалық және кәсіптік білім беретін оқу
орындарында алу үшін қосымша талаптар енгізе отырып көшуді жүктеді. Білім
беру бағдарламалары мен оқу әсістемелік кешендердің мазмұны , әсіресе
техникалық мамандықтар бойынша, еңбек нарығындағы өзгерістерді көрсететін
жұмыс берушілердің талаптары жауап бермейтінін көрсетті . Колледждер мен
кәсіптік лицейлердегі оқу процесінің сапасын арттыруға арнаулы пәндер
бойынша мемлекеттік тілдегі әдебиеттің тапшылығы , оқу , ғылыми-әдістемелік
қамтамасыз етумен мақсатты айналысатын мекемелердің жоқтығы кедергі болып
отыр. Еңбекақы деңгейінің төмендігі мен техникалық және кәсіптік білім беру
жүйесінде педагогтерге арналған әлеуметтік қоржының жеткіліксіздігі
салдарынан неғұрлым білікті әрі болашағы бар оқытушылардың кәсіпорындарға
кетіп қалуының тұрақты үрдісі сақталып қалуда. Арнаулы пәндер
оқытушыларымен өндірістік оқыту шеберлерінің педагогикалық мамандықтары
жоқ, Мысалы, құрылыс мамандықтары бойынша инженер сабақ береді , ол
кәсіпорында істеген тәжірібесі бар , бірақ педагогикалық білімі жоқ , оқыту
әдістемелерін біле бермейді.
Жоғарыда атап өткендей, қазіргі заманғы қарқынды даму үрдісі кәсіптік-
техникалық білім беру жүйесіндегі мамандарды дайындаудың жаңа талаптарын
ұсынып отыр. Маманның жеке қасиеттеріне баса назар аударылып отыр , оның
мәдениетттілігі , өзбетімен шұғыл шешім қабылдай білуі , өз ісіне деген
жауапкершілігі ерекше бағалануда. Сонымен қоса жоғары біліктілік ,
мобильділік , кәсіптік бейімдігі , өзін үнемі шыңдап отыруы , ақпараттық
технологияларды игере білуі және де экономика мен басқару ісінен барынша
хабардар болуы да мамандар үшін аса қажетті сапалар болып есептеледі.
Мамандарға қойылатын талаптар күн санап қиындай түсуде. Міне сол себептіде
орта буын мамандарының үздіксіз кәсіби өсуін , еңбектерінің сапалы әрі
жемістіболуын қамтамасыз ету техникалық және кәсіптік білім беру саласының
негізгі міндеттерінің бірі болып саналып, отыр. Кәсіптік-техникалық білім
беру ұйымдары өсіріп-өндіріп шығаратын өнімнің түрі де өзгеше , олар –
мамандар. Әлеуметтік –экономикалық жағдайлардағы күрт өзгерістер білім
беру өнімдері қасиеттері мен пайдалылығы жиынтығының күрт өзгеруіне алып
келеді. Міне ,сол себепті де, менің айтқым келгені, кәсіптік білім беру
саласын үнемі жандандырып, заманға сай жаңартып отырған да ғана біз жақсы
жетістіктерге қол жеткіземіз. Осы айтылған жайттардан кейін менің
дисертациямның тақырыбы: Қазақстандағы кәсіптік оқыту мәселелері болып
бекітілді.
Зерттеу нысаны: Қазақстандағы кәсіптік - техникалық білім беру
саласындағы туындайтын әртүрлі өзекті мәселелелер.
Зерттеу пәні: Қазақстандағы кәсіптік білім беру саласының
мәселелерінің даму үрдісін қадағалау.
Зерттеудiң мақсаты мен мiндеттерi:
Зерттеудiң мақсаты — маман-жұмысшылар дайындайтын кәсiби-техникалық оқу
орындарыньң орта бiлiммен қатар кәсiби бiлiм беретiн маман-жұмысшыларды
дайындау тәжiрибесiн қорыту және болашақта олардың жұмысын жақсартуға
бағытталған ұсыныстар беру.
Аталған мақсаттарды зерттеуде табысқа жету үшiн бiздiң алдымызда
төмендегiдей мiндеттер туады:
—мерзiмдiк баспасөз, басқа да материалдарға сүйене отырып, жұмысшы-
маманданды дайындайтын кәсiби-техникалық оқу орындарының кеңестiк кезеңнен
нарықтық экономикаға өту мерзiмiндегi даму процесiн зерттеп, тұжырымдама
жасау;
- кәсіптік білім беру саласының қоғам дамуындағы жетекші орын алатындығын
дәлелдеп өту;
— зерттеу барысында алынған нәтижелерге сәйкес республикадағы кәсiби бiлiм
беру саласын одан әрi дамыту үшін ұсыныстар беру.
Зерттеудің болжамы: егер менің жасаған ұсыныстарымды кәсіптік-
техникалық білім беру саласында қолданса, болашақтағы бұл салаға деген
жастар көзқарасы біршама өзгереді деп ойлаймын.
Зерттеу көздері: Қазақстан Республикасының білім беру туралы
нормативтік – құқықтық актілер , мемлекеттік білім беру стандарттары ,
оқыту бағдарламалары , әртүрлі қоғам қайраткерлерінің , ғалымдардың,
педагогтардың кәсіптік білім беру саласы туралы еңбектері.
Зерттеу әдістері:
- теориялық ( зерттеу тақырыбы бойынша қалыптасқан жағдайды талдау )
- психологиялық ( анкета әдісін пайдаланып психодиагностика жасау)
- статистикалық ( зерттеу жұмысының сандық және сапалық көрсеткіштерін
талдау)
Диссетация құрылымы:
Кіріспе
Бірінші бөлім
І тарау Қазақстандағы кәсіптік білім беру саласына тарихи шолу
ІІ тарау Қазақстандағы кәсіптік білім берудің көкейкесті мәселелері
ІІІ тарау Қазақстандағы кәсіптік білім беруді дамытудың жолдары
Екінші бөлім
ІV тарау Консатациялайтын эксперимент арқылы кейбір кәсіптік білім беру
мекемелерінің оқушы жастар пікірі арқылы беделін анықтау. Оқу орындарының
беделін көтеру үшін жүргізілетін іс-шараларды ұсыну.
Зерттеудің эксперименттік базасы: Алматы облысы, Жамбыл
ауданы,Ұзынағаш ауылындағы №6 кәсіптік мектеп , Алматы облысы , Талғар
қаласындағы №4 кәсіптік лицей.
І БӨЛІМ
ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ КӘСІПТІК-ТЕХНИКАЛЫҚ БІЛІМ БЕРУДІҢ ЖАЙ-КҮЙІ ЖӘНЕ ОНЫ
ДАМЫТУДЫҢ ЖОЛДАРЫ
1.1.Кәсіптік білім беру тарихына шолу
Қазақстандық жастарды материалдық өндіріске баулуда , оларды
еңбекке дайындауда кәсіптік оқыту мекемелері ерекше орын алады . Кәсіптік
білім беру жүйесінің негізгі мақсаты – кәсіптік білім беру мекемелерін яғни
оқу орындарын бітірушілердің еңбек нарығындағы бәсекелестігін қамтамасыз
ету , кәсіби дайындықтың жоғары деңгейін қалыптастыруға жағдай жасау.
Елбасымыз өзінің бір Жолдауында Алдымызға қойған
стратегиялық мақсаттарға жету үшін бізге кәсіби біліктілігі жоғары мамандар
керек (1) , деп атап көрсетті.
Қазақстан Республикасында кәсіби біліктілігі жоғары деңгейдегі
жұмысшы-мамандарды дайындау ісіне үнемі назар аударылып отырды. Еліміздегі
кәсіби-техникалық оқу орындары өз жолын аздаған және фабрика-зауыттық
оқудан бастап жұмысшы –мамандарды дайындаудағы келбетті жүйеге айналды.
Олар өте ұзақ әрі қиын жолдан өтті. Биыл 2010 жылы бірінші қыркүйек айында
Қазақстанда алғашқы кәсіптік мектептің ашылғанына 122 жыл толады. Алғаш
бастауыш кәсіби мектеп жүйесінің негізін қалаған Ыбырай Алтынсарин болды.
Ол ұйымдастырған училищелерде және қол өнер оқу орындарында оқушылар жалпы
біліммен қатар тері өңдеу , атқа жегетін арбалар дайындау , күнделікті
тұрмысқа қажетті бұйымдар , басқа да қолөнер ісіне , сонымен қатар ұсталық-
жонушылық мамандыққа да үйренді, түрлі мамандықтарды игерді.
Кәсіптік-техникалық білім беру Бас комитеті 1921 жылдың ақпан айында
құрылды , сол жылы оқу орындарының саны отызға жетті , онда екі мың жастар
оқыды. Қарсақпай мыс қорыту , Риддер қорғасын , Семей тері өңдеу , Шымкент
химфарм зауыттарында , басқа кәсіпорындарында фабрика-зауыт училищелері
ашылды. Олар республика экономикасын көтеруге зор үлестерін қосты. 1940
жылы бұл жүйедегі оқу орындарында 6533 жастар оқыды, 1953 жылы 66 оқу
орындарында 8131 оқушы болды. Ұлан-ғайыр Қазақстанның табиғи байлығын игеру
, жаңа кәсіпорындарды салу, оларды іске қосу кәсіптік-техникалық оқу
орындарын көбейтуді талап етті. Олар ауылшаруашылығына , өнеркәсіпке ,
көлік , байланыс , халыққа қызмет көрсету , құрылыс саласына жұмысшы –
мамандарды даярлады. Ал 1960-70 жылдардан бастап кәсіптік-техникалық оқу
орындары кәсіппен қатар орта білім беруге көшірілді. ХХ ғасырдың 50 — 60
жылдарындағы ғылыми техникалық прогресс кәсiбi мен мамандығы жоғары
жұмысшыларды дайындауда халық шаруашылығыньң алдына күрделi мiндеттер
жүктедi. Әрине, бұған дейiн де кәсiптiк-техникалық оқу орындары мыңдаған
маман-жұмысшыларды дайындады, бұл салада оқу орындары мамандар дайындауда
болашаққа негiз болатын жан-жақты тәжiрибе жинақтады. Ғылыми-техникалық
прогресс кәсіптiк-техникалық бiлiм жүйесiн жоғары дәрежеде дамытуды қажет
еттi. Оның жеке әлеуметтiк прогрестiң әсерiнiң нәтижесiнде маман-жұмысшылар
сан жағынан ғана емес, сана жағынан да өсуi қажет болды. Бiрiншiден,
жұмысшылардьң кәсiби дәрежесi, өндiрiстiк тәжiрибе мен шеберлiгi,
екiншiден, техникалық прогрестiң әсерінің нәтижесiнде олардың кәсiби
құрамы, үшiншiден, жалпы бiлiм дәрежесiнiң артуы объективтiк қажеттiлiкке
айналды. Бұл талаптар жұмысшылардың iшкi әлеуметтiк құрылымының дами
түсуiне, яғни, бүкiл қоғамның әлеуметтiк құрылымының дамуына жақсы жағдай
жасауы қажетiлiкке айналды.Аталған мерзiмдегi ғылым мен техниканың
жетiстiктерi ондiрiспен тiкелей байланысты, талапты осылай қойды.Сонымен,
ғылыми-техникалық прогресс қарқындарының шапшаңдауы халық шаруашылығыньң
барлық саласына осы талапқа сәйкес маман жұмысшыларды жоғары қарқынмен
дайындауды талап еттi. Себебi, жаңа техника мен технологияны өндiрiске
енгiзу еңбектiң сипатын жеке адамның өндiрiс процесiндегi орнын едәуiр
өзгерттi, өзгертудi де қажет еттi, бұл талап, өмiр шындығы көптеген жаңа
мамандықтары өмiрге әкелдi. Сөйтiп, бұл жағдайлар маман-жұмысшылар құрамын
озгерттi, болашақта даярлауға да жаңа талаптар қойды.Шаруашылықтың шешушi
салаларын электрлендiру, химияландыру, кешендi механикаландыру және
автоматтандыру 70—90 жылдарда жұмысшы саныньң өсуiне және оның кәсiптiк
мамандық құрамына әжептәуiр өзгерiстер негiздi. Мысалы , автоматтар мен
станокты қондырушы және бақылаушылар, электр монтерлерi, автоматтар мен
станоктьи қондырушылар, газ құрылыс мотористерi, газбен
электрдәнекерлеушiлер 2-2,5, 3-4 есе көбейдi. Керiсiнше, жер қазушылар,
ағаш ұстасы, жүк тиеушiлер саны әлдеқайда кемiдi. Ал, темiржол қатынасыньң
шешушi мамандарының бiрi — паровоз машинистерi, тепловоз машинистерi сияқты
жаңа мамандықтармен алмастырылды. [11]
Ғылыми-техникалық прогресс ауыл шаруашылығы саласындағы аса ерекше
жаңалықтардың нәтижесiнде еңбекшiлердiң мамандық құрамына бiраз
өзгерiстер енгiздi. Көптеген көне мамандықтар жойылды, оның орнына
өндiрiске жаңа мамандықтар келдi. Мұндағы ең шешушi күш жай механизаторлар
ғана емес, мамандығы жоғары механизаторлар бола бастады. Колхоз бен
совхоздарда әрi шофер, әрi тракторист, әрi комбайнер мамандығын меңгерген
кең профильдi механизатор пайда болды. 1959— 1975 жылдарда жұмысшылардың
мамандандырылған еңбегiнiң үлесi 73,1-ден 85,7 пайызға өстi, ал мамандығы
төмен еңбектiң үлес салмағы 26,9-дан 14 пайызға төмендедi. Ғылым мен
техниканың жетiстiгi осылай алға басты, адамдардың кәсiптiк шеберлiгi
артты. Бұл - өмiрдiң алға басып, өте iлгерiлеп бара жатқандығының айғағы
едi. Ол iлгерiлеушiлiк адамдарға барған сайын неғұрлым жоғары талап
қойды.Осының бәрi өз орайымен жеткiншек ұрпақты даярлау мәселесiн жаңаша
қойды. Олардың басым көпшiлiгi ең алдымен кәсіптік-техникалық оқу
орындарындағы арнаулы даярлықтан өтуi қажет болды.
Осындай жағдайда Қазакстан үлкен құрылыс алаңына айналды. Бұрын
соңды болмаған сан-алуан құрылыс жұмыстары басталды. Зауыттар, фабрикалар,
совхоздар, мектептер, бала бақшалар салына бастады. Мiне, бұл iс мыңдаған
жаңа құрылысшылардың, мамандық иелерiн қажет еттi.
Тың және тыңайған жердi игеруге байланысты жаңа совхоздар көбейе бастады,
олар түрлi ауылшаруашылық техникаларымен қамтамасыз етiле бастады және кең
профильдi механизаторларды қажет еттi. 1970 жылы 1625 совхоз болса, оның
саны 1989 жылы 2119-ға, ауыл шаруашылығында жұмыс iстейтiн адамдар саны
890,5 мыңнан 1107,1 мыңға, ал тракторлар саны 198,5 мыңнан 222,3 мыңға, жүк
автокөлiгi 130,3 мыңнан 139,8 мыңға жеттi. [12] Сөйтiп өндiрiстiң
тиiмдiлiгiн, еңбек өнiмдiлiгiн, мекемелердiң дербестiгiн арттыру, сөз жоқ
оларды жаңа техника мен технологияны игере алатын маман-жұмысшыларды
көбейтудi, оны оқытатан оқу орындарының санын арттыруды қажет еттi.Ғылыми-
техникалық және технологиялық прогресс жұмысшыдан жоғары кәсiптiк
шеберлiктi ғана талап етiп қоймай, сонымен қатар жоғары бiлiмдiлiктi де
талап еттi.
Жастарға мұндай кәсiпшiл және орта бiлiм алудың тиiмдi жолы орта
кәсiптiк-техникалық училищелер едi. Бiздiң республикамызда орта бiлiмдi
маман-жұмысшылар дайындайтын училищелер алғаш рет 1963 жылы ашылды,
алғашында төрт жылдық оқу мерзiмдi З тау-кен училищелерi ашылды. 1967 —
1968 жылдары осы оқу жүйесiне 8 салалық кәсiптiк техникалық училищелер
көшiрiлдi. 1969 жылы тағы да 17 кәсiптiк техникалық училище көшiрiлдi,
олардың оқу мерзiмi ‚үш жыл болып анықталды. Республикада 1970 жылы
мамандық және орта бiлiм беретiн училищелер саны 56-ға жеткiзiлдi, оның 20-
сы ауыл шаруашылығы саласында болды. [13]
СОКП-ның және КСРО Министрлер Кеңесiнiң “Кәсiптiк-техникалық оқу
жүйесiнде маман-жұмысшыларды дайындауды одан әрi жақсарту” туралы (1969 ж 2
сәуiрде) қаулысы жарияланды. Бұл қаулы кәсiби техик алык бiлiмнiң дамуы
мен жетiлуiндегi жаңа кезең болды, себебi бұл қаулы кәсiби-техникалық оқу
орындарын бiртiндеп орта кәсiби-техникалык оқу орындарына айналдырудың
негiзiн қалады, онда кәсiби орта бiлiм және жаппай орта бiлiм ұштасатын
болды, мұндай шешiм қабылдау қоғамның бүкiл дамуында дайындалды. Сөйтiп,
кәсiптiк-техникалық оқу орындарын бiртiндеп 8 жылдық мектептi бiтiрген
жастардың есебiнен орта бiлiм беретiн кәсiптiк-техникалық оқу орнына
айналдыру қажет деген шешiмге келдi. Жаңа типтi оқу орындарын құру оқуды
өндiрiспен байланыстыру керек деген идеяны iске асыруға мүмкiндiк бердi.
Жастар мамандығымен қатар орта бiлiм алатын болды.
Мамандық және техникалық пәндер өндiрiспен тiкелей байланысты түрде
өтедi, оқушылардың сапалы түрде жалпы бiлiм беретiн пәндердi терең игеруiне
де жақсы жағдай жасайды деген қорытындыға келдi. Бұл қорытындыны 1963 —
1969 жылдары жүргiзiлген сараптама, яғни қайсыбiр орта бiлiммен қатар
кәсiби бiлiм беретiн мектептердiң тәжiрибесi делелдедi. Бүдан кәсiптiк-
техникалық училищелерге оқуға тускенде бiлiм ала алмай каламын” деген
қорқыныш жойылды. Мамандык пен жалпы орта бiлiмдi қосып алатын болғаннан
кейiн оқушылар да, ата-аналар да кәсiптiк-техникалық училищелерге сенiммен
қарайтын болды. Кәсiптiк-техникалық орта оқу орындарын үздiк бiтiргендер
жоғарғы оқу орындарына мектептi медальмен бiтiргендер қатарына
кабылданатындығы да куанышты жағдай болды.
СОКП-ның және ‚(КСРО Министрлер Кеңесiнiң осы қаулысын iске
асыру мақсатында Қазақстан Компартиясының орталық комитетi және республика
Министрлер Кеңесi арнаулы қаулы қабылдап, бұрынғы қалыптасқан кәсiптiк-
техникалық училищелердi орта бiлiм беретiн училищелерге бiртiндеп аудару
туралы облыстық, қалалық, аудандық атқару комитеттерi мен республиканың
кәсiптiк-техникалық комитетi және оның облыстық басқармалары мiндеттеген
арнаулы шараны бекiттi. Республикамыздың
барлық облыстарында оқушылардың мамандықпен
қатар орта бiлiм алуына арналған маслихаттар өткiзiлдi. Iске асырылатын
шараның маңыздылығына жұртшылықтың назары аударылды. Қарағанды, Шығыс
Қазақстан, Ақтөбе облыстық басқармаларының есептерi Мемлекеттiк кәсiптiк-
техникалық комитет отырысында тыңдалды. Жалпы бiлiм беретiн орта мектеп
оқушылары арасында кәсiптiк бағдарлау жұмысы өрiстедi. Орта кәсiптiк-
техникалық училищелерге мұғалiм кадрларын жiберу де қолға алынды. Олардың
материалдық-техникалық базаларын нығайтуға нақты шаралар жасалынды.
Зерттеулердiң қорытындысы жаңа типтi училищенi бiтiрген жұмысшылар,
кәсiптiк-техникалық бұрынғы училищелердi бiтiрген немесе өндiрiсте
мамандығын дамытқан жастарға карағанда, еңбек өнiмдiлiгi жоғары
болатындығын анықтады. Мамандықпен қатар, орта бiлiм алған жастар мамандық
алмаан құрдастарына қарағанда ‚үш есе артық еңбек етедi, жоғары дәреже
алады, ғылыми-техникалық шығармашылыққа белсене қатынасады.
Сонымен, кәсiптiк-техникалық бiлiм жүйесiн қайта қарау, одан әрi
дамытуда күрделi жұмыстар жүргiзiлдi. Елiмiздiң жұмысшылары өз қатарын
бiлiмдi жастармен толықтыруға толық мүмкiндiк алды. 1969 — 1970 жылдың
басында республикада жаңадан 59 кәсiптiк-техникалық училищелер ашылды және
оған екi индустриалды-педагогикалық училищелер ашылды және оған екi
индустриалды-педагогикалық техникум қосылды, Қарағанды дене нынықтыру және
Көкшетау құрылыс техникумы. Сонымен, 1971 оқу жылында 367 училище және 9
индустриалды-педагогикалық техникум болды. [14] Бұл оқу орындары әртурлi
едi. Қалалық кәсiптiк-техникалық училище — 179, селолық — 173, арнаулы
училищелер — 3-еу болды. Осы бесжылдықта кәсiптiк-техникалық оқу
орындарында 510 мың маман-жұмысшылар даярлады. Өнеркәсiпке —55250,
құрылысқа — 84880, ауыл шаруашылығында — 280569, транспортқа —10771 адамдар
жiберiлдi. [15]
Бұл, әрине, жұмысшы тобының құрамына қосылған үлкен үлес едi. Ауыл
шаруашылығына жiберiлген 280 мың жастар негiзiнен кең профильдi
механизаторлар едi. [16]
Маман-жұмысшылар даярлаудағы жетiстiктер өзiнен-өзi келген жоқ.
Бұл шаруашылық ұйымдарының, министрлiктер мен ведомстволардың ұйымдастыру
жұмыстарының, оқытушылар мен шеберлердiң еңбектерiнiң нәтижесi. Мәселе оқу
орындарының санының көбеюiнде ғана емес, олардың қалыптасуына, жұртшылық
алдында беделге ие болуында, жаңа училищелердiң ашылуы, олардың базасын
нығайту, оқу орындарын жолға қою оңай жұмыс болды деуге болмайды. Көптеген
училищелер ұйымдық жағынан нығая түстi, оқушылардың саны, материалдық
базасы жағынан iрi оқу орындарына айналды.
[17]
Маман-жұмысшыларды дайындаудағы iрi табыстары үшiн Орал қалалық №4
кәсiптiк-техникалық училищесi СОКП Орталық Комитетiнiң ССРО Жоғары
Президиумының, КСРО Министрлер және ВЦСПСтың құрмет грамотасымен
марапатталды. Карағанды № 1, Семей
№ 3, Солтүстiк Қазақстан облысының № 16, Интернационалдық селолық
училищелерi Қазақстан Орталық партия комитетiнiң, Қазакстан Жоғары Кеңесi
Президиумының, Министрлер Кеңесiнің және Қазақ Республикалық Кәсiподақ
комитетiнiң құрмет грамоталарымен марапатталды. Қарағандыдағы № 15,
Алматыдағы № 4, Зыряновскiдегi № 6, Ақтөбедегi № 12 училищелер В.И.Лениннің
туғанына 100 жылдығына арналган кәсiптiк-техникалық комитетiнiқ
Бүкiлодақтық кiтабына жазылды, КСРО Жоғарғы Кеесiнiң 1967 жылғы маусымның
12 жұлдызындағы Указымен Солтүстiк Қазақстан облысының № 15 селолық
кәсiптiк-техникалық училищесi Еңбек Қызыл Ту орденiмен марапатталған
болатын-ды. Республиканың инженер-педагогтық ұжымдары бұл марапаттарды бiр
ғана осы оқу орындарының жетiстiгi деп қойған жоқ, қайта бүкiл кәсiптiк-
техникалық оқу орындарына берiлген баға деп түсiндi. Барлық училищелерде
жиналыстар өткiзiлдi, онда жетiстiктермен қатар орын алып отырған
кемшiлiктерге де назар аударылды, оларды болдырмаудың шараларын белгiледi.
Қазақстан Коммунистiк партиясының (1971 ж) ХХIII съезi болды, онда кәсiптiк-
техникалық училищелердiң жұмысындағы кемшiлiктер мен жетiстiктерге баға
берiлдi. Партия, кеңес, министрлiктер мен ведомстволарға кәсiптiк-
техникалық училищелердiң санын, оған қабылданатын оқушылар санын көбейтуге
нақты тапсырмалар берiлдi.
СОКП-ның ХХIУ (1971 ж) съезi күрделi мiндеттер қойды. Кәсiптiк-
техникалық бiлiм жүйесiнiң жаңа белестерi айқындалды. IХ бесжылдықта
кәсiптiк-техникалық оқу орындары елiмiздiң халық шаруашылығына 9 миллион
маман-жұмысшылар беруге межелендi, әсiресе ауыл шаруашьтлығына, құрылысқа,
жеңiл және тамақ өнеркәсiбiне, тұрмыстық мекемелерге жұмысшы дайындаудың
қарқыны жоғары болуы қажет деп табылды. Күрделi мамандықтар, сонымен қатар
орта бiлiм беретiн училищелерге оқушы қабылдау 1975 жылы 300 — 400 мыңғға
жетуi тиiс болды.СОКП-ныц ХХIУ съезi шешiмiне сәйкес кәсiптiк-техникалық
бiлiмнiң әлеуметтiк-экономикалық маңызы жоғары көтерiлдi. Бұл жүйе ғылыми-
техникалық прогресс талабына сәйкес жұмысшы дайындайтын ең қолайлы жүйе деп
танылды.
Елiмiзде жалпыға бiрдей мiндеттi орта бiлiм алуға көшу негiзiнен
аяқталуы қарсаңына сәйкес күндiзгi және кешкi жалпы бiлiм беретiн орта
мектептер және арнаулы орта оқу орындарының, (техникумдарының) сонымен
қатар, орта бiлiм беретiн кәсiптiк-техникалық училищелердiң саны артуы тиiс
болды. Кәсiптiк мамандық және орта бiлiм беретiн училищелер болашағы мол
оқу орындары деп есептелдi. Кәсiптiк-техникалық оқу орындары кәсiптiк-
техникалық бiлiм беретiн және жұмысшылардың жаңа құрамын калыптастыратын
негiзгi мектеп деп саналды.
Осы нұсқаудың нәтижесiнде оқу орындарының 4 типi қалыптасатын болды. З
— 4 жыл оқу мерзiмiнде кәсiптiк және орта бiлiм беретiн орта кәсiптiк-
техникалық училище, 1 — 2 жыл оқыту арқылы өндiрiстiк мамандық беретiн және
кейiннен кешкi мектептерде оқу арқылы бiлiм көтеруге мүмкiндiк беретiн
жаппай мамандық беретiн училище; орта мектептi бiтiргендердi қабылдап,
мамандық беретiн 1 — 1,5 жыл оқытатын техникалық училище; мамандығы жоқ
жұмыс iстеп жүрген жастарды қабылдайтын кешкi (сменалык) училище. [18]
Кәсiптiк-техникалық оқу орындарын қалалық және селолық ден болу
олардың принциптiк айырмашылығы бар деген емес. Ерекшiлiгi мынада — селолық
кәсiптiк-техникалық училищелер ауылшаруашылық өндiрiсiне маман-жұмысшылар
дайындауға бағытталған.Кәсiптiк-техникалық бiлiм жүйесiн одан әрi жетiлдiру
орта кәсiптiк-техникалық училищелердi көбейтпей және нығайтпайынша мүмкiн
емес едi.Осы жағдайды ескере отырып, СОИП Орталық Комитетi мен КСРО
Министрлер Кеңесi “Кәсiптiк-техникалық бiлiм беру жүйесiн одан әрi
жетiлдiру туралы”
(маусым, 1972 ж), “Селолық кәсiптiк-техникалық орта дәрежелi училищелердiң
жүйесiн ұлгайту және олардың жұмысын жақсарту жөнiндегi шаралар туралы”
(ақпан, 1975 ж), “Кәсiптiк-техникалық бiлiм беру жүйесiнде оқушыларды оқыту
және тәрбиелеу процесiн одан әрi жетiлдiру туралы” (қыркүйек, 1977 ж)
қаулылар қабылдады, бұлар да кәсiптiк-техникалық бiлiм беру орындарының
жұмысына ерекше баға берiлiп, бұл жүйенiң жұмысын одан әрi жақсартудың
нақты шааралары белгiлендi.Одақтас республикалардың Министрлер Кеңесiне,
министрлiктер мен ведомстволарға, кәсiптiк-техникалық бiлiм орындарына кең
профильдi ауылшаруашылык механизаторларын, су және орман шаруашылығына,
тамақ және ет-сүт өнеркәсiбiне, село құрылыстарына және коммуналдық-
тұрмыстық, мекемелерге, маман-жұмысшыларды дайындауды ерекше қамқорлыққа
алуды тапсырды. Бұл оқу орындарына қыздарды да қабылдауды көбейту қажет деп
есептедi. Селолық училищелердiң оқушыларына киiмдер беру және басқа да
жеңiлдiктердiң мәселесi шешiлдi.
Республика, партия, кеңес, ағаруашылық ұйымдары аталған қаулыларды iске
асыруда, оқу орындарында мамандықтардың санын көбейту, олардың материалдық
базасын нығайту, оқушылардың үздiксiз оқуына жағдай жасау үшiн көптеген
ұйымдастыру жұмыстарын жүргiздi. әсiресе, орта және техникалық училищелердi
көбейту мен нығайтуда айтарлықтай iс-шаралар асырылды.Мамандықтардың түрi
көбейдi: “‘(-700” тракторын жүргiзетiн күрделi мамандар-трактористер,
машина-трактор трактерiнде жұмыс iстей алатын мастерлер (шеберлер),
ауылшаруашылық машиналарыньң техникалық жағдайын алдын-ала байқап,
жөндейтiн iсмерлер, құс фермаларының операторлары, машинамен сауу шеберi,
сүт өлшейтiн операторлар, мал фермаларындағы құрал-жабдықтарды iске қосатын
слесарьлар, т.б.
Бұл мамандарды дайындау үшiн оқу орындарының санын көбейту қажет
болды. Егер де училищелер саны 1971 жылы 367 болса, ол 1975 жылы 407
болды. Әсiресе, орта бiлiм беретiн училищелер ерекше көбейдi. Олардың саны
осы мерзiмдерде 55-тен 195-ке жеттi, оларда 89,8 мың оқушылар оқыды. [19]
Орта кәсiптiк-техникалық училищелерге 1971 — 1975 жылдарда
қабылданған оқушылардың саны: 1971 жылы — 14556, 1972 жылы — 19944, 1973
жылы — 25018, 1974 жылы — 32371, 1975 жылы — 40020. Әсiресе, Алматы, Шығыс
Қазақстан, Қарағанды, Шымкент, Қостанай облыстары училищелерiне оқуға
қабылдау жоспарлары артығымен орындалды.
Ал, осы жылдарда (1971 — 1975 жж) оқу орындарын бiтiрушiлер саны
төмендегiдей болды: 1977 жылы — 116943, 1972 жылы — 136924, 1973 жылы —
1422286, 1974 жылы — 148804, 1975 жылы — 145300. Небәрi 690267 маман жұмыс
елiмiздiң түрлi шаруашылықтарына жiберiлдi. Бұлардың 330 мьңнан астамы ауыл
шаруашылыктарына жiберiлдi. [20]
Орта бiлiм беретiн училищелерге арнаулы назар аударылды. СОКП Орталық
комитетi жене (СРО Министрлер Кеңесi 1975 жылдың 25 каңтарында “Орта бiлiм
беретiн селолық кәсiптiк-техникалық училищелердiң санын көбейту және
олардың жұмысын жаксарту туралы” арнаулы қаулы қабылдады. Осыған сәйкес
1975 жылы 75 училище құрылды, яғни IХ бесжылдықтың бiр өзiнде ғана 40
училище ашылды. Бұларда 260 мамандык бойынша 46 министрлiктер мен
ведомстволарға маман-жұмысшылар дайындалды. Осы мерзiм iшiнде халық
шаруашылығына 700 мың жұмысшылар берiлдi. Мысалы, VIII-бесжылдықта “К-700”
тракторына 10 мың тракторшы дайындалса, IХ бесжылдықта оның саны 43 мыңға
жеткiзiлдi.
Сонымен, 1971 — 1975 жылдар аралығында кәсiптiк-техникалық бiлiм
жүйесi сан жағынан ғана емес, сапасы жағынан да елеулi жетiстiктерге жеттi.
Бұл жылдарда республика халық шаруашылығына 709 мыңнан астам жас мамандың
иелерi жiберiлдi, оның 42 мыңнан астамы орта бiлiм алғандар болатын, ал
VIII-бесжылдықта 510 мың жұмысшылар дайындалған едi. Олар 260 мамандық
бойынша дайындалды.Көптеген оқу орындары iрiлендi. Маман-жұмысшы дайындау
мiндеттерiн өз дәрежесiнде қызмет еткенi үшiн 1971 жылы Шымкенттегi қалалық
училище “Құрмет белгiсi” орденiмен марапатталып, Қостанайдағы№24 селолық
училищеге, Қарағандыдағы №27 училищеге Бүкiлодақтың кәсiподағының бәйгесi
берiлдi, Алматы қаласындағы № 27 училищеге Қазақстан Компартиясы, Қазақ ССР
Министрлер Кеңесi, Қазақстан Кәсiподағы және Қазақстан комсомолының
ауыспалы Қызыл Туы берiлдi.Сонымен, кәсiптiк-техникалық оқу жүйесi үшiн IХ-
бесжылдық сапалы өзгерiстер жылы болды.
Бiз жоғарыда кәсiби бiлiм мен орта бiлiмдi қосып беретiн орта кәсiби
техникалық оқу орындары жүйесiне ену бұл саланың дамуының жаңа кезеңi
болды деп жаздық. Шынында да солай болды. 1971 — 1975 жылдары орта кәсiби-
техникалық училищенi бiтiргендер осы қорытындымызды делелдейдi.
Училищелердi 1971 жылы — 2210, 1972 жылы 4282, 1973 жылы — 8000, 1974 жылы
— 13130, 1975 жылы — 17300 жастар бiтiрдi. 1301
Орта кәсiби-техникалық оқу орындары мәдениетi жоғары жұмысшыларды
дайындайды. Олар екi мiндеттi шештi: жаппай орта бiлiмдi iске асырды және
озат техниканы пайдаланып, халық шаруашылығының талабын қанағаттандыратын
маман-жұмысшылар дайындау iсi. Олардыц түлегi және өндiрiстiң ғылыми
негiзiн меңгеру қабiлетiне иелендi, сонымен қатар өздерi қалаған кәсiптiң
орны мен ролiн меңгеру қабiлетiн меңгердi, саналы шығармашылық еңбектi
ұштастыра бiлдi.1975 — 1980 жылдарда, яғни Х-бесжылдықта маман-жұмысшылар
дайындауда маңызды және жауапты жылдар болды. Халық шаруашылығының барлық
саласына 11 миллион маман-жұмысшылар дайындау мiндетi койылды, соның 800
мыңы бiздiң республикамыздың үлесiне тидi, өткен IХ бесжылдықпен
салыстырғанда 100 мыңға артық едi.Бұл мiндеттi шешу мақсатында
училищелердiң саны көбейдi. 1981 жылы олардың саны 444-ке жеткiзiлдi, ол
1975 жылы 407 едi. Х бесжылдықта 820 мың маман-жұмысшылар дайыдалды. Олар
350 мамандык бойынша дайындалды.Iс кәсiптiк-мамандық және орта бiлiм
беретiн училищелердiн саны 309-га жеттi. [21]
Жезқазған, Қостанай, Маңғыстау, Целиноград, Алматы облыстары мен
Алматы қаласының училищелерi түгелдей орта бiлiм беретiн оқу орындарына
айналды. Училище түлектерi шаруашылыктың барлық салаларында қызмет атқарды.
Кәсiптiк-техникалық оқу орындары шын мәнiсiнде маман-жұмысшы дайындайтын
және жастардың орта бiлiм алатын орталығына айналды. Жас жұмысшылардың
кәсiптiк мамандығы артты. 60-жылдарда өндiрiске келген ұлдар меп кыздардың‚
төртеуінің бiреуi ғана кәсiптiк-техникалық бiлiм жүйесiнен мамандық
алғандар болса, ал 80-жылдарда олардың екеуiнiн бiрi осы жүйеден мамандық
алғандар болды.
Кәсiптiк-техникалық оқу орындары жұмысшылар құрамын үздiксiз толықтырып
отыратын блокка айналды. 1981 — 1985 жылдарда, яғни ХI бесжылдықта, 13
миллион маман-жұмысшылар дайындау жоспарланды, орта бiлiмдi жұмысшылар саны
1,6 есе артуы жоспарланды. Ал, бiздiң республикамыздың оқу орындары 900
мыңға жуық жұмысшы дайындауы қажет болды, олар негiзiнен орта бiлiмдi.
ХІ-бесжылдықта да республика министрлiктерi мен ведомстволары,
бiрлестiктер және мекемелерi кәсiптiк-техникалық бiлiм беру жүйесiн одан
әрi дамытудың iрi жоспарларын iске асырды. Жұмысшыларды оқытудың сапасы
артты, кең профильдi жұмысшылар дайындауға назар аударылды. Екiнші мамандык
беретiн оқытудың көлемi артты олар курстарда iске асырыла бастады. 1981 —
1985 жылдарда 2455,0 мың адам, яғни республикада дайындалатын жұмысшылардың
72 пайызы дайындықтан қайта дайындаудан және екіншi мамандық беретiн оқудың
түрлерiнен өттi. Агроонеркәсiптiк салаға 215 орта бiлiм беретiн училищелер
жұмысшылар дайындады.
Республикада 1989 жьлы 447 училище болды, ал олар 1980 жылы 444
болатын, оның 263-i Халық ағарту министрлiгiне қарады. Күндiзгi училищелер
саны 443, оларда 259,0 мың ұлдар мен қыздар оқыды. Училищелер саны
республикамыздың қосарлы шаруашылығына сәйкес келдi. 1988 жылдың басында
кәсiптiк-техникалык ұйымдар Одақ бойынша жоғарыдан төменге дейiн тарады.
Оқу орындарының көпшiлiгi Халық ағарту және ауылшаруашылық министрлiгiне,
басқалары тiректiк (базалық) министрлiктерге берiлдi. [22]
Қазақстанның Халық ағарту министрлiгi құрамында кәсiби-техникалық
бiлiм Бас басқармасы құрылды. Облыстық оқу бөлiмдерiне осы салаға басшылық
) қарайтын орынбасарлар берiлдi. Бiр ескеретiн жағдай. Халық ағарту
министрлiгiне кәсiптiк-техникалық оқу орындары қайсы жүйеге қарайтынына
қарамастан оқу-әдiстемелiк басшылық жасау тапсырылды. Халық ағарту
министрлiгiнiң және түрлi ведомстволардың жауапкершiлiгiн арттыру
максатында Қазакстанның Министрлер Кеңесi 16 желтоксан 1989 жылы “Халыққа
қажеттi тауарлар шығаратын және қызмет көрсету саласына маман жұмысшылар
дайындаудың жағдайы және болашағы туралы” арнаулы мәселе қарады. Осы мәселе
бойынша қабылданған қаулыға сәйкес және әр түрлi ынталы министрлiктермен
бiрлесе отырып, кәсiби-техникалық оқу орындарында бұл сала бойынша маман-
жұмысшылар дайындаудың накты шаралары бекiтiлiп, облыстық оқу бөлiмдерiне
жолданды. 1988 жылы өндiрiстiк iс-әрекет жоспары жалпы өнiм шығару көлемi
бойынша 150 пайызға орындалған, 7,5 миллион бұйымдар дайындалып таратылған,
оның iшiнде тiгiн бұйымы 2,1 млн сомга, халыққа қызмет көрсету 1,05 млн
сомға орындалған. Халық ағарту министрлiгi республикалық министрлiктермен,
ведомстволармен бiрiгiп, кажеттi жұмысшылардың санын анықтады. 144 кәсiптiк-
техникалық училище салааралық жүйеге жұмысшылар дайындауға көшiрiлдi. Бұл
өздерiнде училищелерi жоқ мекемелерге жұмысшылар дайындауға және оқушыларды
өндiрiсте тұрақтандыруға жағдай жасады. Кең профильдi жұмысшылар дайындауға
жол ашылды, оларға оқушы қабылдау кең етек ала бастады. 1987 1988 оқу
жылында екi және одан да көп мамандық бойынша 27693 жұмысшылар дайындалды,
яғни ол күндiзгi училищенi бiтiргендердiң 23,5 пайызы едi. [23]
Бүкiл өндiрiс және саланың болашақтағы мақсаты өндiрiс орындары мен
кәсiптiк-техникалық училищелердiң байланысын бұрынғыдан да нығайтуды талап
еттi. Осы мақсаты iске асыру үшін Алматы қаласындағы байланыс, гюлиграфия,
тоқыма өнеркәсiбi, Шымкентте химиктер, Темiртауда металлургтер, Қарағандыда
кеншiлер және құрылысшылар дайындайтын оқу өндiрiстiк кешендер
кұрылды.Барлық кәсiптiк-техникалық оқу орындары маман-жұмысшыларды дайындау
барысында оқуға бала қабылдауда көптеген кемшiлiктер де жiбердi. Атап
айтқанда, Ақтобе облысының № 133, 1, 162, 164, және 196, Алматы облысының
№ 147, Шығыс Қазақстан облысының № 14, 16, Жезқазған облысының № 183,
Қарағанды облысының № 15, 87, 72, 182, Қызылорда облысыныц № 120, Павлодар
облысының № 39, Солтүстiк Қазақстан облысының № 74, Семей облысының №106,
Талдықорған облысының № 17, Торғай облысының № 73, 49, 139, 165, 173,
Целиноград облысының № 65, 138, 146, 121, Орал облысының № 144, Шымкент
облысының № 110 селолық училищелерi оқушы қабылдау жоспарларын жыл сайын
орындамай, оның iшiнде қыз балаларды қабылдау, жоспарларын орындамаған.
Темiртау училищелерi құрылысшы мамандығына жастарды қабылдау жоспарын
орындамай келген. Бұл қалада құрылыс негiнен өрiстеген, соларға маман
жұмысшылар үнемi жетiспеген, қалада 29 мектеп болса, солардың 9 сыныпты
бiтiргендерi оқуды одан әрi жалғастыра берген. Жұмысшы мамандығына кәсiби
бағдарлама нашар жүргiзiлген. [23]
Сонымен, республикада шаруашылыктың негiзгi салаларына маман-жұмысшылар
дайындауда сан алуан жұмыстар iске асырылды. 1990 жылғы мәлiмет бойынша
училищелер құрамы төмендегiдей болды: көмiр саласына — 11, қара және түстi
металлургия —18, химия өнерксiбi — 8, жеңiл өнеркәсiпке— 17, тамақ
өнеркәсiпке — 4, ет-сүт саласына — 17, су шаруашьтлығына—1 7, темiр жолға —
10, құрылысқа — 78, машина саласына — 4, ауыл шаруашылығына —170, саудаға —
10, тұрмыстық қызмет саласына — 13, байланыс жүйесiне — 4, мұнай
өнеркәсiбiне — З училищелер маман-жұмысшылар дайындады. Шаруашылықтың басқа
саласында 1 — 2 — 3-тен училищелер болды. [24]
Кәсiптiк-техникалық училищелердi орналастыру халық шаруашылығының
құрамына сәйкестендiрiлдi. Бұл мәселеде кемшiлiк болмады деуге болмайды,
себебi кейбiр министрлiктер мен ведомстволар оларды ашуды талап ете отырып,
материалдық-техникалық базасын нығайтуға, бiлiктi мамандармен қамтамасыз
етуде шалағайлықтар бiлдiрдi. Сонымен, 70 — 90 жылдарда кәсiптiк-техникалық
оқу орындары сандық және сапалық өзгерiстердi басынан өткiздi.Республикалық
кәсiптiк-техникалық комитетi және оның облыстық басқармалары оқу
орындарының санын көбейтудi және оларда маман - жумысшылар дайындауға
ерекше назар аударды, өз отырыстарында бұл мәселелердi үнемi қарап, оған
жұртшылыңтың назарын аударып отырды, министрлiктер және ведомстволармен
үнемi байланыста болды, олардың ескертпелерiн басшылылыққа алып отырды.Оқу
орындары 70 — 90 жылдарда маман-жұмысшылар дайындау iсiнде елеулi
табыстарға ие болды. Оларды жоққа шығаруға болмас, жетiстiктер мен
кемшiлiктер осы жұмыстың әр түрлi бөлiмдерiнде баяндалады.
КСРО-ның тарауына байланысты оқу орындары да белгiлi дағдарысқа
кездестi. 1990 жылы 25 қазанда Қазақ Республикасының мемлекеттiк егемендiгi
туралы декларация қабылданды. Одан кейiнгi мерзiмде бұл декларация
Конституциялық күшi бар Заңмен толықтырылды. Қазақстан тәуелсiз мемлекет
болып жарияланды. Халық “Жарқын болашақ” жолынан, социализм-коммунизм
орнату бағытынан саналы түрде бас тартты. демократиялық даму жолына түстi.
қоғамның бүкiл саласында саяси, әлеуметтiк-экономикалық реформа iске
асырыла бастады.Меншiк мемлекеттен ажыратылды, жекешелендiру саясаты iске
асырылды. Одақтың тарауына байланысты сан қырлы, өзара тең меншiктiң пайда
болуына байланысты елде экономикалық дағдарыс басталды, бұл кәсiптiк-
техникалық оқу орындарында қамтыды. Оларды бiтiрушiлерге сұраным азайды,
екiншi жағынан соншалықты оқу орындарын қаржыландыруға қаражат жетiспедi,
үшiншiден, нарықтық қатынасқа байланысты маман-жұмысшыларды, яғни жаңа
кәсiп иелерiн оның талабына сәйкес дайындау қажет болды. Осы аталған
объективтiк жағдайға байланысты кәсiптiк-техникалық оқу орындарының саны да
қысқарды. Дегенмен, Қазақстанның кәсiби-техникалық бiлiм беру жүйесi өзiнiң
бiр ғасырға жуық тарихында елдiң экономикалық-әлеуметтiк өркендеуiне
айтарлықтай үлес қосып келгенi белгiлi. 1991 жылы — 477, 1993 жылы — 438,
1994 жылы — 415, 1997 жылы — 338, 2003 жылы — 312, оның 271-i мемлекеттiк,
41-і мемлекеттiк емес оқу орындары болды. Бұлардың 126-сы селолық кәсiби
мектеп (лицей) едi.
Сонымен, тәуелсiздiк жылдарында 97 селолық кәсiптiк-техникалық (лицей),
небәрi 135 оқу орындары қысқарды, 1991 жылы 477 училище болатын-ды, (кешкi
және сырттай оқу орындарын қосып есептегенде) оларда 243,3 мың ұлдар мен
қыздар оқыды. [25] Кейбiр жекелеген облыстар осы мерзiмде оқу орындарын тым
қысқартып жiбердi. Мысалы, Қарағанды облысында 13, Костанай облысында 10,
Семей облысында 10, Оңтүстiк Қазақстан облысында 8 оқу орны қысқарды. Оқу
орындарының санының кемуi оларда оқитын оқушылардың да қысқаруына әкелiп
соқтырды. Егер де кәсiптiк-техникалық (лицей) оқу орындарында 1992 жылы 200
мыңнан астам оқушылар болса, олардың саны 2001 жылы 90 мың ғана болды, яғни
оқушылар контингентi 57 пайызға кемiдi. “Кептеген қиындықтырға және олардың
сандық қысқаруына қарамастан ұрпақтар жасаған кәсiптiк-техникалық оқу
жүйесi, оның мамандары және материалдық-техникалық базасы сақталды” — деп
тұжырымдады 2003 жылгы Бiлiм және ғылым министрi Ж.Күлекеев өзiнiң 23
маусымда Талғар қаласында өткен экономикалық-аграрлық секторлардың бастауы
және орта кәсiби бiлiм мамандарын дайындауға арналған республикалық
семинарда сөйлеген сезiнде. [26]2001 жылы кәсiптiк-техникалық (лицей) оқу
орындарында маман дайындау 128 кәсiп (мамандық) бойынша жүргiзiлдi, оның
iшiнде 10 ауылшаруашылық мамандығы бойынша.
Қазақстан өз тәуелсiздiгiн жариялап, ел нарықтық экономикаға көшiп,
қоғамымыздың даму бағыты күрт жаңаша арнаға ауысқан тұста кәсiптiк-
техникалық бiлiм беру жүйесi де қайта құрылудың бұрынғы, өзгерiстерден
мүлдем тың да соңғы кезеңiне ене бастады. Бұл тұста Қазақстан
Реслубликасының жаңа Конституциясы және Заңы да қабылданды. “Бiлiм туралы”
Заңьның 1 5-бабына сәйкес бұрынғы кәсiби-техникалық училищелер жаңа бiлiм
беру жүйесiнiң оқу орны болып табылатын кәсiби-техникалық мектептерге
(лицейлерге) айналдырылды.
Кәсiби-техникалық мектеп бiрегей бiлiм жүйесi, iргелi бөлiгi ретiнде
ел экономикасында, қала бердi, бүкiл қоғамда жүрiп жатқан өзгерiстермен
тығыз байланыста. қазiргi жаңа заман жұмысшысының әлеуметтiк болмыс бiтiмi
мен еңбеккерлiк сипаты да өзгеруде, орындалатын жұмысты дұрыс ұйымдастыру
мен оның саласына деген талап және жауапкершiлiк те күннен-күнге арта
түсуде. Заман талаптарына сай қайта құрылыл, өскелең биiктерден көрiнуге
ұмтылатын республиканың кәсiби-техникалық мектебi, ел алдында тұрган осынау
асқарлық мiндеттердi арқалауда.
Бүгiнгi реформа сатысында тұрған кәсiби-техникалық мектептердің қайта
құрылуына ең алдымен темендегiдей табиғи алғышарттар ықпал еттi:
— елдегi еңбек нарығын қалыптастыру;
— экономиканың мемлекеттiк емес секторын қалыптастырып дамыту (бұған жеке
меншiк секторлар да жатады);
— жұмысшылардың кәсiби-мамандану құрылымын өзгерту;
— жеке адам мен қоғамның нарықтық экономика талаптарына лайық
мамандықтарды меңгеруге сұранысы;
— халықты әлеуметтiк қорғауды, оның кәсiби шеберлiктерiн шыңдау қаржылы
күшейту қажеттiлiгi;
— жеке адамның өзiндiк қабiлеттерiне сәйкес бағыттардың жаңа
құндылықтарын қалыптастыру.
Ескеретiн бiр жағдай,
- жаңа жағдайда аумағының облыстардың әкiмшiлiк территориясының
аймартардағы мамандарға қажеттiлiктердi шешуге дербестiгi артты.
Екiншi бiр ескеретiн жағдай ,
- бастапқы кәсiби бiлiм мыңдаған жастар мен республикадағы жұмыссыз
қалған ересек азаматтардың тағдырынан елеулi орын алады. Яғни, бүгiнгi
Қазақстан кәсiби-техникалық бiлiм беру саласы және еңбекпен камтамасыз
етiлмеген жұмыссыз адамдарды даярлауды және қайта даярлауды жүзеге асыру
арқылы оларды әлеуметтiк қорғауда өте маңызды қызмет атқарып келедi.
Жоғарыда жазғанымыздай, 2002 жылдың аяғында республикада 90 мыңнан
астам адамды қамтитын 312 кәсiби-техникалық мектеп жұмыс iстедi. Мұндай оқу
орындарында маманданған жұмысшы кадрлары негiзгi мектеп базасында (9 сынып)
З жыл даярланады. Бұган қоса барлық кәсiби-техникалық оқу орындары жалпы
бiлiм беретiн мектептердiң 11 сыныбын бiтiрушiлерге жарты немесе бiр жарым
жыл iшiнде кәсiби даярлықтан өтуге мүмкiндiк туғызды.Бiлiм министрлiгi
еңбек нарығының өскелең талаптарын есепке ала отырып 1996 — 1997 оқу
жылынан бастап өзгеше статуспен iске кiрiстi және де кәсiби-техникалық оқу
орындарының қызметiн жаңаша заң және норматив актiлерiмен тұрақтандыруға
байланысты ұйымдастыру жұмыстарын жүргiздi. Сондай-ақ, Қазақстандағы
кәсiптiк-техникалық бiлiм жүйесiн дамыту бағдарламасы жасалды. Онда жұмысшы
мамандарын даярлау жүйесiн тұрақтандыру мен дамыту бағытындағы бiрiншi
кезектi шаралар қамтылды.Бұған қоса Қазақстан Республикасы Еңбек
министiрлiгiмен бiрлесе отырып, республиканың мемлекеттiк оқу орындарында
жұмыссыздар мен еңбекпен қамтамасыз етiлмеген жұртшылықты кәсiпке даярлауды
және бiлiктiлiктi арттыруды мемлекеттiк қордан қаржыландыру тәртiбi туралы
Ереже бекiттi.Бiлiм министрлiгiнiң 1996 жылдың 27 мамыр күнгi бұйрығы
бойынша Қазақстан Республикасы кәсiби-техникалық оқу-әдiстемелiк басқармасы
құрылымы мен облыстық кәсiби-техникалық бiлiм беру оқу әдiстемелiк
кабинеттерi туралы Ереженi бекiттi.Өмiрдiң нақты талаптарына орай, мамандық
түрлерi де қайта қаралып бекiтiлдi. Бұл тiзiмге оқу орнын бiтiрушiлер өз
iстерiн ашып, шағын және орта бизнеспен айналыса алатын кәсiп түрлерi де
енгiзiлдi. Мұндай мамандықтардың қатарына жеке автосервистiң
ұйымдастырушысы, шағын кәсiпорын iскерi, ауыл шаруашылығы өндiрiсiнiң
фермер-жалгерi, бау-бақша қожайыны, аспаз, наубайшы, кондитер, аспаз,
даяшы, темiр шеберi, , тоңазытқыш қондырғылардың машинисi, электр
жабдықгары мен тұрмыстық техниканы жөндеу және қызмет көрсету шеберi,
бармен (шетел тiлi қоса оқытылады), гувернант (гувернер), конфетшi,
бисквитшi, метродель, тiгiншi, тiгiн шеберханасының иесi, шаштараз, макияж
жасаушы, гүл өсiрушi, азық-түлiк және өнеркәсiп тауарларын сатушы,
коммерсант, сауда және тоңазытқыш жабдықтардың, лифтiнiң электромеханигi,
т.б.
Оқу министрлiгi: “Қазақстан Республикасы кәсiби-техникалық мектебi
туралы Ереже”;“Қазақстан Республикасы кәсiби-техникалық лицей туралы”,
“Кәсiби-техникалық оқу орындарының оқу шаруашылығы туралы” Ереже;“Кәсiби-
техникалық оқу орындарындағы оқу-тәрбие, өндiрiстiк жұмыстарды жоспарлау
және есептеу туралы” - нұсқаулар жасап, бекiттi.
Өтпелi кезеңде кәсiптiк-техникалық оқу орындары, қандай да бiр
қиындықтар болмасын, маман-жұмысшылар дайындауда көптеген жетiстiктерге ие
болдық . Әсiресе, халық сұранысы бойынша құрал-жабдықтар мен өзге де
өнiмдер өндiруде. Соның нәтижесiнде қаржы табу мәселесi де шешiле бастады.
18 жылдан астам уақыт өтсе де кәсiптiк-техникалық бiлiм беру жүйесi әлде де
ел экономикасының реформалануындағы және еңбек қарқынының қалыптасуындағы
әр түрлi жағдайларға күрделi бейiмделу кезеңiн бастан өткiздi. Кезiнде
жергiлiктi билiк органдарының коммуналды меншiгiне берiлген оқу орындарының
бiрқатары аймақтарда жабылып қалды. Көпшiлiгi бiрiгiп кеттi, оқушылар
қабылдау, маман-жұмысшылар даярлау кемiдi. Бұл кемшiлiктер 1999 жылдан
бастап экономиканың тұрақтап, жаңа кәсiпорындары ашылған мерзiмде анық
байқалды. 1991 жылы Қазақстанда бiрiншi рет Мәскеуде, Ленинград,
Сверловскi, Орта Азия Республикасының қатысуымен ғылыми-тәжiрибелiк “Кәсiби
бiлiм және нарықтық экономика” атты конференция өткiзiлдi. Онда кәсiби
бiлiмдi реформалаудың жолдары белгiлендi, ол шешiмдер қандай қиындықтар
кездессе де бiртiндеп iске асырылып отырды. [27]
Тәуелсiздiк жылдарында, кәсiби бiлiмнiң заңдылық және нормативтiк
базасы қалыптасты. Мемлекеттің осы саясатының нәтижесiнде кәсiби-техникалық
оқудың өзара байланысты екi проблемасы қалыптасты. Бiрiншi, Қазақстан Одақ
құрамында болған жылдардағы қалыптасқан жағымды тәжiрибенi сақтау,
екiншiден маманданған жұмысшылар даярлау сапасын жақсарта түсу мақсатында
оқытудың жаңа технологияларын игеру, сабақты ұйымдастырудың жаңа тәсiлдерiн
енгiзу, мамандар дайындауды нарық экономикасының талабына тез қарқынмен
бейiмдеу. Осындай жағдайда Кәсiптiк-Техникалык бiлiм жүйесiнде жаңа қатынас
анықталды, Қазакстанның кәсiптiк-техникалық оқу орындары туралы жаңа модель
(үлгi) жасалынды, ол жүргiзiлiп жатқан саяси, экономикалық және әлеуметтiк
жағдайға сәйкес келдi. Бұл модель Қазақстан Республикасының әлемдiк бiлiм
кеңiстiгiне ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Еліміз тәуелсіздік алған қысқа
тарихы кезеңінде Қазақстан Республикасы экономикасы қарқынды дамыды .
Алдағы он жыл ішінде Қазақстан экономикасы дамыған елу елдің қатарына
қосылуды мақсат етіп отыр.ХХІ ғасырда әлемдік қауымдастық Қазақстанды
нарықтық экономика елі деп танып отыр. Бұл біздің ел үшін өте үлкен
жетістік болып отыр.
Жоғары білікті жұмысшыларды , орта тап мамандарын дайындау әрқашанда
мемлекеттің негізгі міндеттерінің бірі болған. Себебі ол тұрақты даму
кепілдігі бола алады. Елбасы халыққа Жолдауында атап айтқандай , бүгінгі
таңда уақыт сұранысын қанағаттандыру , жұмысшы мамандардың жетіспеушілігін
болдырмау , шетелдік жұмысшыларды біртіндеп отандық кадрлармен алмастыру
бағытында кәсіптік білім беру оқу ордаларына көңіл бөлінуде. Себебі, соңғы
кезде жұмысқа тартылған шетелдік мамандар санының өсуі өз еліміздегі еңбек
нарығына қажет техникалық және кәсіптік білім беретін оқу орындарының
түлектерінің білім сапасы деңгейінің төмен екендігін көрсетті. Егер сапалы
мамандар көп болса сол шет елдіктермен бәсекеге түсе алар еді . Техникалық
және кәсіптік білім беру жүйесін дамыту жөнінде қолданылып жатқан шараларға
қарамастан , білікті кадрларға жылдам өсіп отырған сұраныс отандық еңбек
ресурстарының есебінен 30-40 пайыз қанағаттандырылады. Мәселен құрылыс ,
ауыл шаруашылығы , машина және жабдықтар технологиясы , қызмет көрсету
саласы сияқты салаларда білікті мамандардың жетіспеушілігі айқын байқалуда.
Сөйте тұра жастар арасындағы жұмыссыздық жоғары деңгейде қалып отыр. Сол
жұмыспен қамтылмаған жастардың елеулі бөлігін не жоғарғы оқу орындарына ,
не кәсіптік мектептерге бармай бос жүрген 16-19 жастағы жастар құрайды.
Мысалы, 2008 жылы 173679 мектеп бітіргендердің 90231-і ЖОО-на , 38838-і
колледждерге , 6259-ы кәсіптік мектептерге қабылданса , 23138-і жұмыспен
қамтылғандар да, 11402-і бекер жүргендер қатарында. Дүниежүзілік Банк
өткізген Дағдыларға сұраныс - Қазақстанға жұмыс күші атты зерттеуде 2007
жылы жұмыс берушілердің 63 пайызы жұмысшылардың білімі мен дағдыларының
жеткіліксіз екендігін көрсетті.
Бүгінгі күндері кәсіптік-техникалық білім бер саласын дамытуға
көптеген ғалымдар өз еңбектерін арнауда. Сол ғалымдардың ішінен мына
ғалымдарды ерекше атап өткім келіп тұр. Олар, Б.А.Абдыкаримов,
Ш.А.Абдраман, С.Я.Батышев, Г.Д.Жангисина, Д.М.Джусубалиева,
Т.Т.Хайруллин, Т.И.Есполов, Б.К.Момынбаев, К.Ө.Өстеміров, А.Қ.Қозыбай,
А.П.Сейтешов, С.З.Қоқанбаев, Ш.Т.Таубаева , А.Қ.Құсайынов, Г.А.Қышқашбаев,
Г.К.Нұрғалиева, Б.А.Оспанова, Г.А.Карпов, Х.А.Юсупов тағы да басқа
ғалымдар.
Қазір Қазақстандағы 866 техникалық және кәсіптік білім беретін оқу
орындарында 610 мыңнан аса жас мамандар түрлі кәсіптің қыр-сырын меңгеріп
жүр. Сонымен қатар 542 колледжде 500 мыңға жуық оқушы білім алса , 324
кәсіби лицейлерде 149 мамандық бойынша кадрлар дайындалады.Осы
көрсеткіштерге қарап , жастар кәсіби білімге бет бұрып жатыр десек те ,
аталмыш саладағы шоғырланған мәселелердің түйіні әлі де болса тарқамай
келеді. Қазақстанның еңбек нарығы үшін бұл оқу орындары даярлап жатқан
мамандар әлі де жеткіліксіз болып отыр.Қазақстандық компаниялардың қызмет
көрсету сапасына , технологиялардың күрделенуіне, бәсекенің өсуіне
байланысты соңғы екі жылда қызметкерлерген қойылатын талапдың қатайтылғаны
айтылған . Тұтастай алғанда , республика бойынша сұраныс пен ұсыныстың
теңгерімсіздігі жыл сайын орта есеппен 21 мыңға дейінгі жұмыс орны бос
қалады екен. Жоспарланып отырған 12 жылдық жалпы орташа білім беруге көшу
11-12 сыныптарда бейінді оқытуды техникалық және кәсіптік білім беретін оқу
орындарында алу үшін қосымша талаптар енгізе отырып көшуді жүктеді. Білім
беру бағдарламалары мен оқу әсістемелік кешендердің мазмұны , әсіресе
техникалық мамандықтар бойынша, еңбек нарығындағы өзгерістерді көрсететін
жұмыс берушілердің талаптары жауап бермейтінін көрсетті . Колледждер мен
кәсіптік лицейлердегі оқу процесінің сапасын арттыруға арнаулы пәндер
бойынша мемлекеттік тілдегі әдебиеттің тапшылығы , оқу , ғылыми-әдістемелік
қамтамасыз етумен мақсатты айналысатын мекемелердің жоқтығы кедергі болып
отыр. Еңбекақы деңгейінің төмендігі мен техникалық және кәсіптік білім беру
жүйесінде педагогтерге арналған әлеуметтік қоржының жеткіліксіздігі
салдарынан неғұрлым білікті әрі болашағы бар оқытушылардың кәсіпорындарға
кетіп қалуының тұрақты үрдісі сақталып қалуда. Арнаулы пәндер
оқытушыларымен өндірістік оқыту шеберлерінің педагогикалық мамандықтары
жоқ, Мысалы, құрылыс мамандықтары бойынша инженер сабақ береді , ол
кәсіпорында істеген тәжірібесі бар , бірақ педагогикалық білімі жоқ , оқыту
әдістемелерін біле бермейді.
Жоғарыда атап өткендей, қазіргі заманғы қарқынды даму үрдісі кәсіптік-
техникалық білім беру жүйесіндегі мамандарды дайындаудың жаңа талаптарын
ұсынып отыр. Маманның жеке қасиеттеріне баса назар аударылып отыр , оның
мәдениетттілігі , өзбетімен шұғыл шешім қабылдай білуі , өз ісіне деген
жауапкершілігі ерекше бағалануда. Сонымен қоса жоғары біліктілік ,
мобильділік , кәсіптік бейімдігі , өзін үнемі шыңдап отыруы , ақпараттық
технологияларды игере білуі және де экономика мен басқару ісінен барынша
хабардар болуы да мамандар үшін аса қажетті сапалар болып есептеледі.
Мамандарға қойылатын талаптар күн санап қиындай түсуде. Міне сол себептіде
орта буын мамандарының үздіксіз кәсіби өсуін , еңбектерінің сапалы әрі
жемістіболуын қамтамасыз ету техникалық және кәсіптік білім беру саласының
негізгі міндеттерінің бірі болып саналып, отыр. Кәсіптік-техникалық білім
беру ұйымдары өсіріп-өндіріп шығаратын өнімнің түрі де өзгеше , олар –
мамандар. Әлеуметтік –экономикалық жағдайлардағы күрт өзгерістер білім
беру өнімдері қасиеттері мен пайдалылығы жиынтығының күрт өзгеруіне алып
келеді. Міне ,сол себепті де, менің айтқым келгені, кәсіптік білім беру
саласын үнемі жандандырып, заманға сай жаңартып отырған да ғана біз жақсы
жетістіктерге қол жеткіземіз. Осы айтылған жайттардан кейін менің
дисертациямның тақырыбы: Қазақстандағы кәсіптік оқыту мәселелері болып
бекітілді.
Зерттеу нысаны: Қазақстандағы кәсіптік - техникалық білім беру
саласындағы туындайтын әртүрлі өзекті мәселелелер.
Зерттеу пәні: Қазақстандағы кәсіптік білім беру саласының
мәселелерінің даму үрдісін қадағалау.
Зерттеудiң мақсаты мен мiндеттерi:
Зерттеудiң мақсаты — маман-жұмысшылар дайындайтын кәсiби-техникалық оқу
орындарыньң орта бiлiммен қатар кәсiби бiлiм беретiн маман-жұмысшыларды
дайындау тәжiрибесiн қорыту және болашақта олардың жұмысын жақсартуға
бағытталған ұсыныстар беру.
Аталған мақсаттарды зерттеуде табысқа жету үшiн бiздiң алдымызда
төмендегiдей мiндеттер туады:
—мерзiмдiк баспасөз, басқа да материалдарға сүйене отырып, жұмысшы-
маманданды дайындайтын кәсiби-техникалық оқу орындарының кеңестiк кезеңнен
нарықтық экономикаға өту мерзiмiндегi даму процесiн зерттеп, тұжырымдама
жасау;
- кәсіптік білім беру саласының қоғам дамуындағы жетекші орын алатындығын
дәлелдеп өту;
— зерттеу барысында алынған нәтижелерге сәйкес республикадағы кәсiби бiлiм
беру саласын одан әрi дамыту үшін ұсыныстар беру.
Зерттеудің болжамы: егер менің жасаған ұсыныстарымды кәсіптік-
техникалық білім беру саласында қолданса, болашақтағы бұл салаға деген
жастар көзқарасы біршама өзгереді деп ойлаймын.
Зерттеу көздері: Қазақстан Республикасының білім беру туралы
нормативтік – құқықтық актілер , мемлекеттік білім беру стандарттары ,
оқыту бағдарламалары , әртүрлі қоғам қайраткерлерінің , ғалымдардың,
педагогтардың кәсіптік білім беру саласы туралы еңбектері.
Зерттеу әдістері:
- теориялық ( зерттеу тақырыбы бойынша қалыптасқан жағдайды талдау )
- психологиялық ( анкета әдісін пайдаланып психодиагностика жасау)
- статистикалық ( зерттеу жұмысының сандық және сапалық көрсеткіштерін
талдау)
Диссетация құрылымы:
Кіріспе
Бірінші бөлім
І тарау Қазақстандағы кәсіптік білім беру саласына тарихи шолу
ІІ тарау Қазақстандағы кәсіптік білім берудің көкейкесті мәселелері
ІІІ тарау Қазақстандағы кәсіптік білім беруді дамытудың жолдары
Екінші бөлім
ІV тарау Консатациялайтын эксперимент арқылы кейбір кәсіптік білім беру
мекемелерінің оқушы жастар пікірі арқылы беделін анықтау. Оқу орындарының
беделін көтеру үшін жүргізілетін іс-шараларды ұсыну.
Зерттеудің эксперименттік базасы: Алматы облысы, Жамбыл
ауданы,Ұзынағаш ауылындағы №6 кәсіптік мектеп , Алматы облысы , Талғар
қаласындағы №4 кәсіптік лицей.
І БӨЛІМ
ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ КӘСІПТІК-ТЕХНИКАЛЫҚ БІЛІМ БЕРУДІҢ ЖАЙ-КҮЙІ ЖӘНЕ ОНЫ
ДАМЫТУДЫҢ ЖОЛДАРЫ
1.1.Кәсіптік білім беру тарихына шолу
Қазақстандық жастарды материалдық өндіріске баулуда , оларды
еңбекке дайындауда кәсіптік оқыту мекемелері ерекше орын алады . Кәсіптік
білім беру жүйесінің негізгі мақсаты – кәсіптік білім беру мекемелерін яғни
оқу орындарын бітірушілердің еңбек нарығындағы бәсекелестігін қамтамасыз
ету , кәсіби дайындықтың жоғары деңгейін қалыптастыруға жағдай жасау.
Елбасымыз өзінің бір Жолдауында Алдымызға қойған
стратегиялық мақсаттарға жету үшін бізге кәсіби біліктілігі жоғары мамандар
керек (1) , деп атап көрсетті.
Қазақстан Республикасында кәсіби біліктілігі жоғары деңгейдегі
жұмысшы-мамандарды дайындау ісіне үнемі назар аударылып отырды. Еліміздегі
кәсіби-техникалық оқу орындары өз жолын аздаған және фабрика-зауыттық
оқудан бастап жұмысшы –мамандарды дайындаудағы келбетті жүйеге айналды.
Олар өте ұзақ әрі қиын жолдан өтті. Биыл 2010 жылы бірінші қыркүйек айында
Қазақстанда алғашқы кәсіптік мектептің ашылғанына 122 жыл толады. Алғаш
бастауыш кәсіби мектеп жүйесінің негізін қалаған Ыбырай Алтынсарин болды.
Ол ұйымдастырған училищелерде және қол өнер оқу орындарында оқушылар жалпы
біліммен қатар тері өңдеу , атқа жегетін арбалар дайындау , күнделікті
тұрмысқа қажетті бұйымдар , басқа да қолөнер ісіне , сонымен қатар ұсталық-
жонушылық мамандыққа да үйренді, түрлі мамандықтарды игерді.
Кәсіптік-техникалық білім беру Бас комитеті 1921 жылдың ақпан айында
құрылды , сол жылы оқу орындарының саны отызға жетті , онда екі мың жастар
оқыды. Қарсақпай мыс қорыту , Риддер қорғасын , Семей тері өңдеу , Шымкент
химфарм зауыттарында , басқа кәсіпорындарында фабрика-зауыт училищелері
ашылды. Олар республика экономикасын көтеруге зор үлестерін қосты. 1940
жылы бұл жүйедегі оқу орындарында 6533 жастар оқыды, 1953 жылы 66 оқу
орындарында 8131 оқушы болды. Ұлан-ғайыр Қазақстанның табиғи байлығын игеру
, жаңа кәсіпорындарды салу, оларды іске қосу кәсіптік-техникалық оқу
орындарын көбейтуді талап етті. Олар ауылшаруашылығына , өнеркәсіпке ,
көлік , байланыс , халыққа қызмет көрсету , құрылыс саласына жұмысшы –
мамандарды даярлады. Ал 1960-70 жылдардан бастап кәсіптік-техникалық оқу
орындары кәсіппен қатар орта білім беруге көшірілді. ХХ ғасырдың 50 — 60
жылдарындағы ғылыми техникалық прогресс кәсiбi мен мамандығы жоғары
жұмысшыларды дайындауда халық шаруашылығыньң алдына күрделi мiндеттер
жүктедi. Әрине, бұған дейiн де кәсiптiк-техникалық оқу орындары мыңдаған
маман-жұмысшыларды дайындады, бұл салада оқу орындары мамандар дайындауда
болашаққа негiз болатын жан-жақты тәжiрибе жинақтады. Ғылыми-техникалық
прогресс кәсіптiк-техникалық бiлiм жүйесiн жоғары дәрежеде дамытуды қажет
еттi. Оның жеке әлеуметтiк прогрестiң әсерiнiң нәтижесiнде маман-жұмысшылар
сан жағынан ғана емес, сана жағынан да өсуi қажет болды. Бiрiншiден,
жұмысшылардьң кәсiби дәрежесi, өндiрiстiк тәжiрибе мен шеберлiгi,
екiншiден, техникалық прогрестiң әсерінің нәтижесiнде олардың кәсiби
құрамы, үшiншiден, жалпы бiлiм дәрежесiнiң артуы объективтiк қажеттiлiкке
айналды. Бұл талаптар жұмысшылардың iшкi әлеуметтiк құрылымының дами
түсуiне, яғни, бүкiл қоғамның әлеуметтiк құрылымының дамуына жақсы жағдай
жасауы қажетiлiкке айналды.Аталған мерзiмдегi ғылым мен техниканың
жетiстiктерi ондiрiспен тiкелей байланысты, талапты осылай қойды.Сонымен,
ғылыми-техникалық прогресс қарқындарының шапшаңдауы халық шаруашылығыньң
барлық саласына осы талапқа сәйкес маман жұмысшыларды жоғары қарқынмен
дайындауды талап еттi. Себебi, жаңа техника мен технологияны өндiрiске
енгiзу еңбектiң сипатын жеке адамның өндiрiс процесiндегi орнын едәуiр
өзгерттi, өзгертудi де қажет еттi, бұл талап, өмiр шындығы көптеген жаңа
мамандықтары өмiрге әкелдi. Сөйтiп, бұл жағдайлар маман-жұмысшылар құрамын
озгерттi, болашақта даярлауға да жаңа талаптар қойды.Шаруашылықтың шешушi
салаларын электрлендiру, химияландыру, кешендi механикаландыру және
автоматтандыру 70—90 жылдарда жұмысшы саныньң өсуiне және оның кәсiптiк
мамандық құрамына әжептәуiр өзгерiстер негiздi. Мысалы , автоматтар мен
станокты қондырушы және бақылаушылар, электр монтерлерi, автоматтар мен
станоктьи қондырушылар, газ құрылыс мотористерi, газбен
электрдәнекерлеушiлер 2-2,5, 3-4 есе көбейдi. Керiсiнше, жер қазушылар,
ағаш ұстасы, жүк тиеушiлер саны әлдеқайда кемiдi. Ал, темiржол қатынасыньң
шешушi мамандарының бiрi — паровоз машинистерi, тепловоз машинистерi сияқты
жаңа мамандықтармен алмастырылды. [11]
Ғылыми-техникалық прогресс ауыл шаруашылығы саласындағы аса ерекше
жаңалықтардың нәтижесiнде еңбекшiлердiң мамандық құрамына бiраз
өзгерiстер енгiздi. Көптеген көне мамандықтар жойылды, оның орнына
өндiрiске жаңа мамандықтар келдi. Мұндағы ең шешушi күш жай механизаторлар
ғана емес, мамандығы жоғары механизаторлар бола бастады. Колхоз бен
совхоздарда әрi шофер, әрi тракторист, әрi комбайнер мамандығын меңгерген
кең профильдi механизатор пайда болды. 1959— 1975 жылдарда жұмысшылардың
мамандандырылған еңбегiнiң үлесi 73,1-ден 85,7 пайызға өстi, ал мамандығы
төмен еңбектiң үлес салмағы 26,9-дан 14 пайызға төмендедi. Ғылым мен
техниканың жетiстiгi осылай алға басты, адамдардың кәсiптiк шеберлiгi
артты. Бұл - өмiрдiң алға басып, өте iлгерiлеп бара жатқандығының айғағы
едi. Ол iлгерiлеушiлiк адамдарға барған сайын неғұрлым жоғары талап
қойды.Осының бәрi өз орайымен жеткiншек ұрпақты даярлау мәселесiн жаңаша
қойды. Олардың басым көпшiлiгi ең алдымен кәсіптік-техникалық оқу
орындарындағы арнаулы даярлықтан өтуi қажет болды.
Осындай жағдайда Қазакстан үлкен құрылыс алаңына айналды. Бұрын
соңды болмаған сан-алуан құрылыс жұмыстары басталды. Зауыттар, фабрикалар,
совхоздар, мектептер, бала бақшалар салына бастады. Мiне, бұл iс мыңдаған
жаңа құрылысшылардың, мамандық иелерiн қажет еттi.
Тың және тыңайған жердi игеруге байланысты жаңа совхоздар көбейе бастады,
олар түрлi ауылшаруашылық техникаларымен қамтамасыз етiле бастады және кең
профильдi механизаторларды қажет еттi. 1970 жылы 1625 совхоз болса, оның
саны 1989 жылы 2119-ға, ауыл шаруашылығында жұмыс iстейтiн адамдар саны
890,5 мыңнан 1107,1 мыңға, ал тракторлар саны 198,5 мыңнан 222,3 мыңға, жүк
автокөлiгi 130,3 мыңнан 139,8 мыңға жеттi. [12] Сөйтiп өндiрiстiң
тиiмдiлiгiн, еңбек өнiмдiлiгiн, мекемелердiң дербестiгiн арттыру, сөз жоқ
оларды жаңа техника мен технологияны игере алатын маман-жұмысшыларды
көбейтудi, оны оқытатан оқу орындарының санын арттыруды қажет еттi.Ғылыми-
техникалық және технологиялық прогресс жұмысшыдан жоғары кәсiптiк
шеберлiктi ғана талап етiп қоймай, сонымен қатар жоғары бiлiмдiлiктi де
талап еттi.
Жастарға мұндай кәсiпшiл және орта бiлiм алудың тиiмдi жолы орта
кәсiптiк-техникалық училищелер едi. Бiздiң республикамызда орта бiлiмдi
маман-жұмысшылар дайындайтын училищелер алғаш рет 1963 жылы ашылды,
алғашында төрт жылдық оқу мерзiмдi З тау-кен училищелерi ашылды. 1967 —
1968 жылдары осы оқу жүйесiне 8 салалық кәсiптiк техникалық училищелер
көшiрiлдi. 1969 жылы тағы да 17 кәсiптiк техникалық училище көшiрiлдi,
олардың оқу мерзiмi ‚үш жыл болып анықталды. Республикада 1970 жылы
мамандық және орта бiлiм беретiн училищелер саны 56-ға жеткiзiлдi, оның 20-
сы ауыл шаруашылығы саласында болды. [13]
СОКП-ның және КСРО Министрлер Кеңесiнiң “Кәсiптiк-техникалық оқу
жүйесiнде маман-жұмысшыларды дайындауды одан әрi жақсарту” туралы (1969 ж 2
сәуiрде) қаулысы жарияланды. Бұл қаулы кәсiби техик алык бiлiмнiң дамуы
мен жетiлуiндегi жаңа кезең болды, себебi бұл қаулы кәсiби-техникалық оқу
орындарын бiртiндеп орта кәсiби-техникалык оқу орындарына айналдырудың
негiзiн қалады, онда кәсiби орта бiлiм және жаппай орта бiлiм ұштасатын
болды, мұндай шешiм қабылдау қоғамның бүкiл дамуында дайындалды. Сөйтiп,
кәсiптiк-техникалық оқу орындарын бiртiндеп 8 жылдық мектептi бiтiрген
жастардың есебiнен орта бiлiм беретiн кәсiптiк-техникалық оқу орнына
айналдыру қажет деген шешiмге келдi. Жаңа типтi оқу орындарын құру оқуды
өндiрiспен байланыстыру керек деген идеяны iске асыруға мүмкiндiк бердi.
Жастар мамандығымен қатар орта бiлiм алатын болды.
Мамандық және техникалық пәндер өндiрiспен тiкелей байланысты түрде
өтедi, оқушылардың сапалы түрде жалпы бiлiм беретiн пәндердi терең игеруiне
де жақсы жағдай жасайды деген қорытындыға келдi. Бұл қорытындыны 1963 —
1969 жылдары жүргiзiлген сараптама, яғни қайсыбiр орта бiлiммен қатар
кәсiби бiлiм беретiн мектептердiң тәжiрибесi делелдедi. Бүдан кәсiптiк-
техникалық училищелерге оқуға тускенде бiлiм ала алмай каламын” деген
қорқыныш жойылды. Мамандык пен жалпы орта бiлiмдi қосып алатын болғаннан
кейiн оқушылар да, ата-аналар да кәсiптiк-техникалық училищелерге сенiммен
қарайтын болды. Кәсiптiк-техникалық орта оқу орындарын үздiк бiтiргендер
жоғарғы оқу орындарына мектептi медальмен бiтiргендер қатарына
кабылданатындығы да куанышты жағдай болды.
СОКП-ның және ‚(КСРО Министрлер Кеңесiнiң осы қаулысын iске
асыру мақсатында Қазақстан Компартиясының орталық комитетi және республика
Министрлер Кеңесi арнаулы қаулы қабылдап, бұрынғы қалыптасқан кәсiптiк-
техникалық училищелердi орта бiлiм беретiн училищелерге бiртiндеп аудару
туралы облыстық, қалалық, аудандық атқару комитеттерi мен республиканың
кәсiптiк-техникалық комитетi және оның облыстық басқармалары мiндеттеген
арнаулы шараны бекiттi. Республикамыздың
барлық облыстарында оқушылардың мамандықпен
қатар орта бiлiм алуына арналған маслихаттар өткiзiлдi. Iске асырылатын
шараның маңыздылығына жұртшылықтың назары аударылды. Қарағанды, Шығыс
Қазақстан, Ақтөбе облыстық басқармаларының есептерi Мемлекеттiк кәсiптiк-
техникалық комитет отырысында тыңдалды. Жалпы бiлiм беретiн орта мектеп
оқушылары арасында кәсiптiк бағдарлау жұмысы өрiстедi. Орта кәсiптiк-
техникалық училищелерге мұғалiм кадрларын жiберу де қолға алынды. Олардың
материалдық-техникалық базаларын нығайтуға нақты шаралар жасалынды.
Зерттеулердiң қорытындысы жаңа типтi училищенi бiтiрген жұмысшылар,
кәсiптiк-техникалық бұрынғы училищелердi бiтiрген немесе өндiрiсте
мамандығын дамытқан жастарға карағанда, еңбек өнiмдiлiгi жоғары
болатындығын анықтады. Мамандықпен қатар, орта бiлiм алған жастар мамандық
алмаан құрдастарына қарағанда ‚үш есе артық еңбек етедi, жоғары дәреже
алады, ғылыми-техникалық шығармашылыққа белсене қатынасады.
Сонымен, кәсiптiк-техникалық бiлiм жүйесiн қайта қарау, одан әрi
дамытуда күрделi жұмыстар жүргiзiлдi. Елiмiздiң жұмысшылары өз қатарын
бiлiмдi жастармен толықтыруға толық мүмкiндiк алды. 1969 — 1970 жылдың
басында республикада жаңадан 59 кәсiптiк-техникалық училищелер ашылды және
оған екi индустриалды-педагогикалық училищелер ашылды және оған екi
индустриалды-педагогикалық техникум қосылды, Қарағанды дене нынықтыру және
Көкшетау құрылыс техникумы. Сонымен, 1971 оқу жылында 367 училище және 9
индустриалды-педагогикалық техникум болды. [14] Бұл оқу орындары әртурлi
едi. Қалалық кәсiптiк-техникалық училище — 179, селолық — 173, арнаулы
училищелер — 3-еу болды. Осы бесжылдықта кәсiптiк-техникалық оқу
орындарында 510 мың маман-жұмысшылар даярлады. Өнеркәсiпке —55250,
құрылысқа — 84880, ауыл шаруашылығында — 280569, транспортқа —10771 адамдар
жiберiлдi. [15]
Бұл, әрине, жұмысшы тобының құрамына қосылған үлкен үлес едi. Ауыл
шаруашылығына жiберiлген 280 мың жастар негiзiнен кең профильдi
механизаторлар едi. [16]
Маман-жұмысшылар даярлаудағы жетiстiктер өзiнен-өзi келген жоқ.
Бұл шаруашылық ұйымдарының, министрлiктер мен ведомстволардың ұйымдастыру
жұмыстарының, оқытушылар мен шеберлердiң еңбектерiнiң нәтижесi. Мәселе оқу
орындарының санының көбеюiнде ғана емес, олардың қалыптасуына, жұртшылық
алдында беделге ие болуында, жаңа училищелердiң ашылуы, олардың базасын
нығайту, оқу орындарын жолға қою оңай жұмыс болды деуге болмайды. Көптеген
училищелер ұйымдық жағынан нығая түстi, оқушылардың саны, материалдық
базасы жағынан iрi оқу орындарына айналды.
[17]
Маман-жұмысшыларды дайындаудағы iрi табыстары үшiн Орал қалалық №4
кәсiптiк-техникалық училищесi СОКП Орталық Комитетiнiң ССРО Жоғары
Президиумының, КСРО Министрлер және ВЦСПСтың құрмет грамотасымен
марапатталды. Карағанды № 1, Семей
№ 3, Солтүстiк Қазақстан облысының № 16, Интернационалдық селолық
училищелерi Қазақстан Орталық партия комитетiнiң, Қазакстан Жоғары Кеңесi
Президиумының, Министрлер Кеңесiнің және Қазақ Республикалық Кәсiподақ
комитетiнiң құрмет грамоталарымен марапатталды. Қарағандыдағы № 15,
Алматыдағы № 4, Зыряновскiдегi № 6, Ақтөбедегi № 12 училищелер В.И.Лениннің
туғанына 100 жылдығына арналган кәсiптiк-техникалық комитетiнiқ
Бүкiлодақтық кiтабына жазылды, КСРО Жоғарғы Кеесiнiң 1967 жылғы маусымның
12 жұлдызындағы Указымен Солтүстiк Қазақстан облысының № 15 селолық
кәсiптiк-техникалық училищесi Еңбек Қызыл Ту орденiмен марапатталған
болатын-ды. Республиканың инженер-педагогтық ұжымдары бұл марапаттарды бiр
ғана осы оқу орындарының жетiстiгi деп қойған жоқ, қайта бүкiл кәсiптiк-
техникалық оқу орындарына берiлген баға деп түсiндi. Барлық училищелерде
жиналыстар өткiзiлдi, онда жетiстiктермен қатар орын алып отырған
кемшiлiктерге де назар аударылды, оларды болдырмаудың шараларын белгiледi.
Қазақстан Коммунистiк партиясының (1971 ж) ХХIII съезi болды, онда кәсiптiк-
техникалық училищелердiң жұмысындағы кемшiлiктер мен жетiстiктерге баға
берiлдi. Партия, кеңес, министрлiктер мен ведомстволарға кәсiптiк-
техникалық училищелердiң санын, оған қабылданатын оқушылар санын көбейтуге
нақты тапсырмалар берiлдi.
СОКП-ның ХХIУ (1971 ж) съезi күрделi мiндеттер қойды. Кәсiптiк-
техникалық бiлiм жүйесiнiң жаңа белестерi айқындалды. IХ бесжылдықта
кәсiптiк-техникалық оқу орындары елiмiздiң халық шаруашылығына 9 миллион
маман-жұмысшылар беруге межелендi, әсiресе ауыл шаруашьтлығына, құрылысқа,
жеңiл және тамақ өнеркәсiбiне, тұрмыстық мекемелерге жұмысшы дайындаудың
қарқыны жоғары болуы қажет деп табылды. Күрделi мамандықтар, сонымен қатар
орта бiлiм беретiн училищелерге оқушы қабылдау 1975 жылы 300 — 400 мыңғға
жетуi тиiс болды.СОКП-ныц ХХIУ съезi шешiмiне сәйкес кәсiптiк-техникалық
бiлiмнiң әлеуметтiк-экономикалық маңызы жоғары көтерiлдi. Бұл жүйе ғылыми-
техникалық прогресс талабына сәйкес жұмысшы дайындайтын ең қолайлы жүйе деп
танылды.
Елiмiзде жалпыға бiрдей мiндеттi орта бiлiм алуға көшу негiзiнен
аяқталуы қарсаңына сәйкес күндiзгi және кешкi жалпы бiлiм беретiн орта
мектептер және арнаулы орта оқу орындарының, (техникумдарының) сонымен
қатар, орта бiлiм беретiн кәсiптiк-техникалық училищелердiң саны артуы тиiс
болды. Кәсiптiк мамандық және орта бiлiм беретiн училищелер болашағы мол
оқу орындары деп есептелдi. Кәсiптiк-техникалық оқу орындары кәсiптiк-
техникалық бiлiм беретiн және жұмысшылардың жаңа құрамын калыптастыратын
негiзгi мектеп деп саналды.
Осы нұсқаудың нәтижесiнде оқу орындарының 4 типi қалыптасатын болды. З
— 4 жыл оқу мерзiмiнде кәсiптiк және орта бiлiм беретiн орта кәсiптiк-
техникалық училище, 1 — 2 жыл оқыту арқылы өндiрiстiк мамандық беретiн және
кейiннен кешкi мектептерде оқу арқылы бiлiм көтеруге мүмкiндiк беретiн
жаппай мамандық беретiн училище; орта мектептi бiтiргендердi қабылдап,
мамандық беретiн 1 — 1,5 жыл оқытатын техникалық училище; мамандығы жоқ
жұмыс iстеп жүрген жастарды қабылдайтын кешкi (сменалык) училище. [18]
Кәсiптiк-техникалық оқу орындарын қалалық және селолық ден болу
олардың принциптiк айырмашылығы бар деген емес. Ерекшiлiгi мынада — селолық
кәсiптiк-техникалық училищелер ауылшаруашылық өндiрiсiне маман-жұмысшылар
дайындауға бағытталған.Кәсiптiк-техникалық бiлiм жүйесiн одан әрi жетiлдiру
орта кәсiптiк-техникалық училищелердi көбейтпей және нығайтпайынша мүмкiн
емес едi.Осы жағдайды ескере отырып, СОИП Орталық Комитетi мен КСРО
Министрлер Кеңесi “Кәсiптiк-техникалық бiлiм беру жүйесiн одан әрi
жетiлдiру туралы”
(маусым, 1972 ж), “Селолық кәсiптiк-техникалық орта дәрежелi училищелердiң
жүйесiн ұлгайту және олардың жұмысын жақсарту жөнiндегi шаралар туралы”
(ақпан, 1975 ж), “Кәсiптiк-техникалық бiлiм беру жүйесiнде оқушыларды оқыту
және тәрбиелеу процесiн одан әрi жетiлдiру туралы” (қыркүйек, 1977 ж)
қаулылар қабылдады, бұлар да кәсiптiк-техникалық бiлiм беру орындарының
жұмысына ерекше баға берiлiп, бұл жүйенiң жұмысын одан әрi жақсартудың
нақты шааралары белгiлендi.Одақтас республикалардың Министрлер Кеңесiне,
министрлiктер мен ведомстволарға, кәсiптiк-техникалық бiлiм орындарына кең
профильдi ауылшаруашылык механизаторларын, су және орман шаруашылығына,
тамақ және ет-сүт өнеркәсiбiне, село құрылыстарына және коммуналдық-
тұрмыстық, мекемелерге, маман-жұмысшыларды дайындауды ерекше қамқорлыққа
алуды тапсырды. Бұл оқу орындарына қыздарды да қабылдауды көбейту қажет деп
есептедi. Селолық училищелердiң оқушыларына киiмдер беру және басқа да
жеңiлдiктердiң мәселесi шешiлдi.
Республика, партия, кеңес, ағаруашылық ұйымдары аталған қаулыларды iске
асыруда, оқу орындарында мамандықтардың санын көбейту, олардың материалдық
базасын нығайту, оқушылардың үздiксiз оқуына жағдай жасау үшiн көптеген
ұйымдастыру жұмыстарын жүргiздi. әсiресе, орта және техникалық училищелердi
көбейту мен нығайтуда айтарлықтай iс-шаралар асырылды.Мамандықтардың түрi
көбейдi: “‘(-700” тракторын жүргiзетiн күрделi мамандар-трактористер,
машина-трактор трактерiнде жұмыс iстей алатын мастерлер (шеберлер),
ауылшаруашылық машиналарыньң техникалық жағдайын алдын-ала байқап,
жөндейтiн iсмерлер, құс фермаларының операторлары, машинамен сауу шеберi,
сүт өлшейтiн операторлар, мал фермаларындағы құрал-жабдықтарды iске қосатын
слесарьлар, т.б.
Бұл мамандарды дайындау үшiн оқу орындарының санын көбейту қажет
болды. Егер де училищелер саны 1971 жылы 367 болса, ол 1975 жылы 407
болды. Әсiресе, орта бiлiм беретiн училищелер ерекше көбейдi. Олардың саны
осы мерзiмдерде 55-тен 195-ке жеттi, оларда 89,8 мың оқушылар оқыды. [19]
Орта кәсiптiк-техникалық училищелерге 1971 — 1975 жылдарда
қабылданған оқушылардың саны: 1971 жылы — 14556, 1972 жылы — 19944, 1973
жылы — 25018, 1974 жылы — 32371, 1975 жылы — 40020. Әсiресе, Алматы, Шығыс
Қазақстан, Қарағанды, Шымкент, Қостанай облыстары училищелерiне оқуға
қабылдау жоспарлары артығымен орындалды.
Ал, осы жылдарда (1971 — 1975 жж) оқу орындарын бiтiрушiлер саны
төмендегiдей болды: 1977 жылы — 116943, 1972 жылы — 136924, 1973 жылы —
1422286, 1974 жылы — 148804, 1975 жылы — 145300. Небәрi 690267 маман жұмыс
елiмiздiң түрлi шаруашылықтарына жiберiлдi. Бұлардың 330 мьңнан астамы ауыл
шаруашылыктарына жiберiлдi. [20]
Орта бiлiм беретiн училищелерге арнаулы назар аударылды. СОКП Орталық
комитетi жене (СРО Министрлер Кеңесi 1975 жылдың 25 каңтарында “Орта бiлiм
беретiн селолық кәсiптiк-техникалық училищелердiң санын көбейту және
олардың жұмысын жаксарту туралы” арнаулы қаулы қабылдады. Осыған сәйкес
1975 жылы 75 училище құрылды, яғни IХ бесжылдықтың бiр өзiнде ғана 40
училище ашылды. Бұларда 260 мамандык бойынша 46 министрлiктер мен
ведомстволарға маман-жұмысшылар дайындалды. Осы мерзiм iшiнде халық
шаруашылығына 700 мың жұмысшылар берiлдi. Мысалы, VIII-бесжылдықта “К-700”
тракторына 10 мың тракторшы дайындалса, IХ бесжылдықта оның саны 43 мыңға
жеткiзiлдi.
Сонымен, 1971 — 1975 жылдар аралығында кәсiптiк-техникалық бiлiм
жүйесi сан жағынан ғана емес, сапасы жағынан да елеулi жетiстiктерге жеттi.
Бұл жылдарда республика халық шаруашылығына 709 мыңнан астам жас мамандың
иелерi жiберiлдi, оның 42 мыңнан астамы орта бiлiм алғандар болатын, ал
VIII-бесжылдықта 510 мың жұмысшылар дайындалған едi. Олар 260 мамандық
бойынша дайындалды.Көптеген оқу орындары iрiлендi. Маман-жұмысшы дайындау
мiндеттерiн өз дәрежесiнде қызмет еткенi үшiн 1971 жылы Шымкенттегi қалалық
училище “Құрмет белгiсi” орденiмен марапатталып, Қостанайдағы№24 селолық
училищеге, Қарағандыдағы №27 училищеге Бүкiлодақтың кәсiподағының бәйгесi
берiлдi, Алматы қаласындағы № 27 училищеге Қазақстан Компартиясы, Қазақ ССР
Министрлер Кеңесi, Қазақстан Кәсiподағы және Қазақстан комсомолының
ауыспалы Қызыл Туы берiлдi.Сонымен, кәсiптiк-техникалық оқу жүйесi үшiн IХ-
бесжылдық сапалы өзгерiстер жылы болды.
Бiз жоғарыда кәсiби бiлiм мен орта бiлiмдi қосып беретiн орта кәсiби
техникалық оқу орындары жүйесiне ену бұл саланың дамуының жаңа кезеңi
болды деп жаздық. Шынында да солай болды. 1971 — 1975 жылдары орта кәсiби-
техникалық училищенi бiтiргендер осы қорытындымызды делелдейдi.
Училищелердi 1971 жылы — 2210, 1972 жылы 4282, 1973 жылы — 8000, 1974 жылы
— 13130, 1975 жылы — 17300 жастар бiтiрдi. 1301
Орта кәсiби-техникалық оқу орындары мәдениетi жоғары жұмысшыларды
дайындайды. Олар екi мiндеттi шештi: жаппай орта бiлiмдi iске асырды және
озат техниканы пайдаланып, халық шаруашылығының талабын қанағаттандыратын
маман-жұмысшылар дайындау iсi. Олардыц түлегi және өндiрiстiң ғылыми
негiзiн меңгеру қабiлетiне иелендi, сонымен қатар өздерi қалаған кәсiптiң
орны мен ролiн меңгеру қабiлетiн меңгердi, саналы шығармашылық еңбектi
ұштастыра бiлдi.1975 — 1980 жылдарда, яғни Х-бесжылдықта маман-жұмысшылар
дайындауда маңызды және жауапты жылдар болды. Халық шаруашылығының барлық
саласына 11 миллион маман-жұмысшылар дайындау мiндетi койылды, соның 800
мыңы бiздiң республикамыздың үлесiне тидi, өткен IХ бесжылдықпен
салыстырғанда 100 мыңға артық едi.Бұл мiндеттi шешу мақсатында
училищелердiң саны көбейдi. 1981 жылы олардың саны 444-ке жеткiзiлдi, ол
1975 жылы 407 едi. Х бесжылдықта 820 мың маман-жұмысшылар дайыдалды. Олар
350 мамандык бойынша дайындалды.Iс кәсiптiк-мамандық және орта бiлiм
беретiн училищелердiн саны 309-га жеттi. [21]
Жезқазған, Қостанай, Маңғыстау, Целиноград, Алматы облыстары мен
Алматы қаласының училищелерi түгелдей орта бiлiм беретiн оқу орындарына
айналды. Училище түлектерi шаруашылыктың барлық салаларында қызмет атқарды.
Кәсiптiк-техникалық оқу орындары шын мәнiсiнде маман-жұмысшы дайындайтын
және жастардың орта бiлiм алатын орталығына айналды. Жас жұмысшылардың
кәсiптiк мамандығы артты. 60-жылдарда өндiрiске келген ұлдар меп кыздардың‚
төртеуінің бiреуi ғана кәсiптiк-техникалық бiлiм жүйесiнен мамандық
алғандар болса, ал 80-жылдарда олардың екеуiнiн бiрi осы жүйеден мамандық
алғандар болды.
Кәсiптiк-техникалық оқу орындары жұмысшылар құрамын үздiксiз толықтырып
отыратын блокка айналды. 1981 — 1985 жылдарда, яғни ХI бесжылдықта, 13
миллион маман-жұмысшылар дайындау жоспарланды, орта бiлiмдi жұмысшылар саны
1,6 есе артуы жоспарланды. Ал, бiздiң республикамыздың оқу орындары 900
мыңға жуық жұмысшы дайындауы қажет болды, олар негiзiнен орта бiлiмдi.
ХІ-бесжылдықта да республика министрлiктерi мен ведомстволары,
бiрлестiктер және мекемелерi кәсiптiк-техникалық бiлiм беру жүйесiн одан
әрi дамытудың iрi жоспарларын iске асырды. Жұмысшыларды оқытудың сапасы
артты, кең профильдi жұмысшылар дайындауға назар аударылды. Екiнші мамандык
беретiн оқытудың көлемi артты олар курстарда iске асырыла бастады. 1981 —
1985 жылдарда 2455,0 мың адам, яғни республикада дайындалатын жұмысшылардың
72 пайызы дайындықтан қайта дайындаудан және екіншi мамандық беретiн оқудың
түрлерiнен өттi. Агроонеркәсiптiк салаға 215 орта бiлiм беретiн училищелер
жұмысшылар дайындады.
Республикада 1989 жьлы 447 училище болды, ал олар 1980 жылы 444
болатын, оның 263-i Халық ағарту министрлiгiне қарады. Күндiзгi училищелер
саны 443, оларда 259,0 мың ұлдар мен қыздар оқыды. Училищелер саны
республикамыздың қосарлы шаруашылығына сәйкес келдi. 1988 жылдың басында
кәсiптiк-техникалык ұйымдар Одақ бойынша жоғарыдан төменге дейiн тарады.
Оқу орындарының көпшiлiгi Халық ағарту және ауылшаруашылық министрлiгiне,
басқалары тiректiк (базалық) министрлiктерге берiлдi. [22]
Қазақстанның Халық ағарту министрлiгi құрамында кәсiби-техникалық
бiлiм Бас басқармасы құрылды. Облыстық оқу бөлiмдерiне осы салаға басшылық
) қарайтын орынбасарлар берiлдi. Бiр ескеретiн жағдай. Халық ағарту
министрлiгiне кәсiптiк-техникалық оқу орындары қайсы жүйеге қарайтынына
қарамастан оқу-әдiстемелiк басшылық жасау тапсырылды. Халық ағарту
министрлiгiнiң және түрлi ведомстволардың жауапкершiлiгiн арттыру
максатында Қазакстанның Министрлер Кеңесi 16 желтоксан 1989 жылы “Халыққа
қажеттi тауарлар шығаратын және қызмет көрсету саласына маман жұмысшылар
дайындаудың жағдайы және болашағы туралы” арнаулы мәселе қарады. Осы мәселе
бойынша қабылданған қаулыға сәйкес және әр түрлi ынталы министрлiктермен
бiрлесе отырып, кәсiби-техникалық оқу орындарында бұл сала бойынша маман-
жұмысшылар дайындаудың накты шаралары бекiтiлiп, облыстық оқу бөлiмдерiне
жолданды. 1988 жылы өндiрiстiк iс-әрекет жоспары жалпы өнiм шығару көлемi
бойынша 150 пайызға орындалған, 7,5 миллион бұйымдар дайындалып таратылған,
оның iшiнде тiгiн бұйымы 2,1 млн сомга, халыққа қызмет көрсету 1,05 млн
сомға орындалған. Халық ағарту министрлiгi республикалық министрлiктермен,
ведомстволармен бiрiгiп, кажеттi жұмысшылардың санын анықтады. 144 кәсiптiк-
техникалық училище салааралық жүйеге жұмысшылар дайындауға көшiрiлдi. Бұл
өздерiнде училищелерi жоқ мекемелерге жұмысшылар дайындауға және оқушыларды
өндiрiсте тұрақтандыруға жағдай жасады. Кең профильдi жұмысшылар дайындауға
жол ашылды, оларға оқушы қабылдау кең етек ала бастады. 1987 1988 оқу
жылында екi және одан да көп мамандық бойынша 27693 жұмысшылар дайындалды,
яғни ол күндiзгi училищенi бiтiргендердiң 23,5 пайызы едi. [23]
Бүкiл өндiрiс және саланың болашақтағы мақсаты өндiрiс орындары мен
кәсiптiк-техникалық училищелердiң байланысын бұрынғыдан да нығайтуды талап
еттi. Осы мақсаты iске асыру үшін Алматы қаласындағы байланыс, гюлиграфия,
тоқыма өнеркәсiбi, Шымкентте химиктер, Темiртауда металлургтер, Қарағандыда
кеншiлер және құрылысшылар дайындайтын оқу өндiрiстiк кешендер
кұрылды.Барлық кәсiптiк-техникалық оқу орындары маман-жұмысшыларды дайындау
барысында оқуға бала қабылдауда көптеген кемшiлiктер де жiбердi. Атап
айтқанда, Ақтобе облысының № 133, 1, 162, 164, және 196, Алматы облысының
№ 147, Шығыс Қазақстан облысының № 14, 16, Жезқазған облысының № 183,
Қарағанды облысының № 15, 87, 72, 182, Қызылорда облысыныц № 120, Павлодар
облысының № 39, Солтүстiк Қазақстан облысының № 74, Семей облысының №106,
Талдықорған облысының № 17, Торғай облысының № 73, 49, 139, 165, 173,
Целиноград облысының № 65, 138, 146, 121, Орал облысының № 144, Шымкент
облысының № 110 селолық училищелерi оқушы қабылдау жоспарларын жыл сайын
орындамай, оның iшiнде қыз балаларды қабылдау, жоспарларын орындамаған.
Темiртау училищелерi құрылысшы мамандығына жастарды қабылдау жоспарын
орындамай келген. Бұл қалада құрылыс негiнен өрiстеген, соларға маман
жұмысшылар үнемi жетiспеген, қалада 29 мектеп болса, солардың 9 сыныпты
бiтiргендерi оқуды одан әрi жалғастыра берген. Жұмысшы мамандығына кәсiби
бағдарлама нашар жүргiзiлген. [23]
Сонымен, республикада шаруашылыктың негiзгi салаларына маман-жұмысшылар
дайындауда сан алуан жұмыстар iске асырылды. 1990 жылғы мәлiмет бойынша
училищелер құрамы төмендегiдей болды: көмiр саласына — 11, қара және түстi
металлургия —18, химия өнерксiбi — 8, жеңiл өнеркәсiпке— 17, тамақ
өнеркәсiпке — 4, ет-сүт саласына — 17, су шаруашьтлығына—1 7, темiр жолға —
10, құрылысқа — 78, машина саласына — 4, ауыл шаруашылығына —170, саудаға —
10, тұрмыстық қызмет саласына — 13, байланыс жүйесiне — 4, мұнай
өнеркәсiбiне — З училищелер маман-жұмысшылар дайындады. Шаруашылықтың басқа
саласында 1 — 2 — 3-тен училищелер болды. [24]
Кәсiптiк-техникалық училищелердi орналастыру халық шаруашылығының
құрамына сәйкестендiрiлдi. Бұл мәселеде кемшiлiк болмады деуге болмайды,
себебi кейбiр министрлiктер мен ведомстволар оларды ашуды талап ете отырып,
материалдық-техникалық базасын нығайтуға, бiлiктi мамандармен қамтамасыз
етуде шалағайлықтар бiлдiрдi. Сонымен, 70 — 90 жылдарда кәсiптiк-техникалық
оқу орындары сандық және сапалық өзгерiстердi басынан өткiздi.Республикалық
кәсiптiк-техникалық комитетi және оның облыстық басқармалары оқу
орындарының санын көбейтудi және оларда маман - жумысшылар дайындауға
ерекше назар аударды, өз отырыстарында бұл мәселелердi үнемi қарап, оған
жұртшылыңтың назарын аударып отырды, министрлiктер және ведомстволармен
үнемi байланыста болды, олардың ескертпелерiн басшылылыққа алып отырды.Оқу
орындары 70 — 90 жылдарда маман-жұмысшылар дайындау iсiнде елеулi
табыстарға ие болды. Оларды жоққа шығаруға болмас, жетiстiктер мен
кемшiлiктер осы жұмыстың әр түрлi бөлiмдерiнде баяндалады.
КСРО-ның тарауына байланысты оқу орындары да белгiлi дағдарысқа
кездестi. 1990 жылы 25 қазанда Қазақ Республикасының мемлекеттiк егемендiгi
туралы декларация қабылданды. Одан кейiнгi мерзiмде бұл декларация
Конституциялық күшi бар Заңмен толықтырылды. Қазақстан тәуелсiз мемлекет
болып жарияланды. Халық “Жарқын болашақ” жолынан, социализм-коммунизм
орнату бағытынан саналы түрде бас тартты. демократиялық даму жолына түстi.
қоғамның бүкiл саласында саяси, әлеуметтiк-экономикалық реформа iске
асырыла бастады.Меншiк мемлекеттен ажыратылды, жекешелендiру саясаты iске
асырылды. Одақтың тарауына байланысты сан қырлы, өзара тең меншiктiң пайда
болуына байланысты елде экономикалық дағдарыс басталды, бұл кәсiптiк-
техникалық оқу орындарында қамтыды. Оларды бiтiрушiлерге сұраным азайды,
екiншi жағынан соншалықты оқу орындарын қаржыландыруға қаражат жетiспедi,
үшiншiден, нарықтық қатынасқа байланысты маман-жұмысшыларды, яғни жаңа
кәсiп иелерiн оның талабына сәйкес дайындау қажет болды. Осы аталған
объективтiк жағдайға байланысты кәсiптiк-техникалық оқу орындарының саны да
қысқарды. Дегенмен, Қазақстанның кәсiби-техникалық бiлiм беру жүйесi өзiнiң
бiр ғасырға жуық тарихында елдiң экономикалық-әлеуметтiк өркендеуiне
айтарлықтай үлес қосып келгенi белгiлi. 1991 жылы — 477, 1993 жылы — 438,
1994 жылы — 415, 1997 жылы — 338, 2003 жылы — 312, оның 271-i мемлекеттiк,
41-і мемлекеттiк емес оқу орындары болды. Бұлардың 126-сы селолық кәсiби
мектеп (лицей) едi.
Сонымен, тәуелсiздiк жылдарында 97 селолық кәсiптiк-техникалық (лицей),
небәрi 135 оқу орындары қысқарды, 1991 жылы 477 училище болатын-ды, (кешкi
және сырттай оқу орындарын қосып есептегенде) оларда 243,3 мың ұлдар мен
қыздар оқыды. [25] Кейбiр жекелеген облыстар осы мерзiмде оқу орындарын тым
қысқартып жiбердi. Мысалы, Қарағанды облысында 13, Костанай облысында 10,
Семей облысында 10, Оңтүстiк Қазақстан облысында 8 оқу орны қысқарды. Оқу
орындарының санының кемуi оларда оқитын оқушылардың да қысқаруына әкелiп
соқтырды. Егер де кәсiптiк-техникалық (лицей) оқу орындарында 1992 жылы 200
мыңнан астам оқушылар болса, олардың саны 2001 жылы 90 мың ғана болды, яғни
оқушылар контингентi 57 пайызға кемiдi. “Кептеген қиындықтырға және олардың
сандық қысқаруына қарамастан ұрпақтар жасаған кәсiптiк-техникалық оқу
жүйесi, оның мамандары және материалдық-техникалық базасы сақталды” — деп
тұжырымдады 2003 жылгы Бiлiм және ғылым министрi Ж.Күлекеев өзiнiң 23
маусымда Талғар қаласында өткен экономикалық-аграрлық секторлардың бастауы
және орта кәсiби бiлiм мамандарын дайындауға арналған республикалық
семинарда сөйлеген сезiнде. [26]2001 жылы кәсiптiк-техникалық (лицей) оқу
орындарында маман дайындау 128 кәсiп (мамандық) бойынша жүргiзiлдi, оның
iшiнде 10 ауылшаруашылық мамандығы бойынша.
Қазақстан өз тәуелсiздiгiн жариялап, ел нарықтық экономикаға көшiп,
қоғамымыздың даму бағыты күрт жаңаша арнаға ауысқан тұста кәсiптiк-
техникалық бiлiм беру жүйесi де қайта құрылудың бұрынғы, өзгерiстерден
мүлдем тың да соңғы кезеңiне ене бастады. Бұл тұста Қазақстан
Реслубликасының жаңа Конституциясы және Заңы да қабылданды. “Бiлiм туралы”
Заңьның 1 5-бабына сәйкес бұрынғы кәсiби-техникалық училищелер жаңа бiлiм
беру жүйесiнiң оқу орны болып табылатын кәсiби-техникалық мектептерге
(лицейлерге) айналдырылды.
Кәсiби-техникалық мектеп бiрегей бiлiм жүйесi, iргелi бөлiгi ретiнде
ел экономикасында, қала бердi, бүкiл қоғамда жүрiп жатқан өзгерiстермен
тығыз байланыста. қазiргi жаңа заман жұмысшысының әлеуметтiк болмыс бiтiмi
мен еңбеккерлiк сипаты да өзгеруде, орындалатын жұмысты дұрыс ұйымдастыру
мен оның саласына деген талап және жауапкершiлiк те күннен-күнге арта
түсуде. Заман талаптарына сай қайта құрылыл, өскелең биiктерден көрiнуге
ұмтылатын республиканың кәсiби-техникалық мектебi, ел алдында тұрган осынау
асқарлық мiндеттердi арқалауда.
Бүгiнгi реформа сатысында тұрған кәсiби-техникалық мектептердің қайта
құрылуына ең алдымен темендегiдей табиғи алғышарттар ықпал еттi:
— елдегi еңбек нарығын қалыптастыру;
— экономиканың мемлекеттiк емес секторын қалыптастырып дамыту (бұған жеке
меншiк секторлар да жатады);
— жұмысшылардың кәсiби-мамандану құрылымын өзгерту;
— жеке адам мен қоғамның нарықтық экономика талаптарына лайық
мамандықтарды меңгеруге сұранысы;
— халықты әлеуметтiк қорғауды, оның кәсiби шеберлiктерiн шыңдау қаржылы
күшейту қажеттiлiгi;
— жеке адамның өзiндiк қабiлеттерiне сәйкес бағыттардың жаңа
құндылықтарын қалыптастыру.
Ескеретiн бiр жағдай,
- жаңа жағдайда аумағының облыстардың әкiмшiлiк территориясының
аймартардағы мамандарға қажеттiлiктердi шешуге дербестiгi артты.
Екiншi бiр ескеретiн жағдай ,
- бастапқы кәсiби бiлiм мыңдаған жастар мен республикадағы жұмыссыз
қалған ересек азаматтардың тағдырынан елеулi орын алады. Яғни, бүгiнгi
Қазақстан кәсiби-техникалық бiлiм беру саласы және еңбекпен камтамасыз
етiлмеген жұмыссыз адамдарды даярлауды және қайта даярлауды жүзеге асыру
арқылы оларды әлеуметтiк қорғауда өте маңызды қызмет атқарып келедi.
Жоғарыда жазғанымыздай, 2002 жылдың аяғында республикада 90 мыңнан
астам адамды қамтитын 312 кәсiби-техникалық мектеп жұмыс iстедi. Мұндай оқу
орындарында маманданған жұмысшы кадрлары негiзгi мектеп базасында (9 сынып)
З жыл даярланады. Бұган қоса барлық кәсiби-техникалық оқу орындары жалпы
бiлiм беретiн мектептердiң 11 сыныбын бiтiрушiлерге жарты немесе бiр жарым
жыл iшiнде кәсiби даярлықтан өтуге мүмкiндiк туғызды.Бiлiм министрлiгi
еңбек нарығының өскелең талаптарын есепке ала отырып 1996 — 1997 оқу
жылынан бастап өзгеше статуспен iске кiрiстi және де кәсiби-техникалық оқу
орындарының қызметiн жаңаша заң және норматив актiлерiмен тұрақтандыруға
байланысты ұйымдастыру жұмыстарын жүргiздi. Сондай-ақ, Қазақстандағы
кәсiптiк-техникалық бiлiм жүйесiн дамыту бағдарламасы жасалды. Онда жұмысшы
мамандарын даярлау жүйесiн тұрақтандыру мен дамыту бағытындағы бiрiншi
кезектi шаралар қамтылды.Бұған қоса Қазақстан Республикасы Еңбек
министiрлiгiмен бiрлесе отырып, республиканың мемлекеттiк оқу орындарында
жұмыссыздар мен еңбекпен қамтамасыз етiлмеген жұртшылықты кәсiпке даярлауды
және бiлiктiлiктi арттыруды мемлекеттiк қордан қаржыландыру тәртiбi туралы
Ереже бекiттi.Бiлiм министрлiгiнiң 1996 жылдың 27 мамыр күнгi бұйрығы
бойынша Қазақстан Республикасы кәсiби-техникалық оқу-әдiстемелiк басқармасы
құрылымы мен облыстық кәсiби-техникалық бiлiм беру оқу әдiстемелiк
кабинеттерi туралы Ереженi бекiттi.Өмiрдiң нақты талаптарына орай, мамандық
түрлерi де қайта қаралып бекiтiлдi. Бұл тiзiмге оқу орнын бiтiрушiлер өз
iстерiн ашып, шағын және орта бизнеспен айналыса алатын кәсiп түрлерi де
енгiзiлдi. Мұндай мамандықтардың қатарына жеке автосервистiң
ұйымдастырушысы, шағын кәсiпорын iскерi, ауыл шаруашылығы өндiрiсiнiң
фермер-жалгерi, бау-бақша қожайыны, аспаз, наубайшы, кондитер, аспаз,
даяшы, темiр шеберi, , тоңазытқыш қондырғылардың машинисi, электр
жабдықгары мен тұрмыстық техниканы жөндеу және қызмет көрсету шеберi,
бармен (шетел тiлi қоса оқытылады), гувернант (гувернер), конфетшi,
бисквитшi, метродель, тiгiншi, тiгiн шеберханасының иесi, шаштараз, макияж
жасаушы, гүл өсiрушi, азық-түлiк және өнеркәсiп тауарларын сатушы,
коммерсант, сауда және тоңазытқыш жабдықтардың, лифтiнiң электромеханигi,
т.б.
Оқу министрлiгi: “Қазақстан Республикасы кәсiби-техникалық мектебi
туралы Ереже”;“Қазақстан Республикасы кәсiби-техникалық лицей туралы”,
“Кәсiби-техникалық оқу орындарының оқу шаруашылығы туралы” Ереже;“Кәсiби-
техникалық оқу орындарындағы оқу-тәрбие, өндiрiстiк жұмыстарды жоспарлау
және есептеу туралы” - нұсқаулар жасап, бекiттi.
Өтпелi кезеңде кәсiптiк-техникалық оқу орындары, қандай да бiр
қиындықтар болмасын, маман-жұмысшылар дайындауда көптеген жетiстiктерге ие
болдық . Әсiресе, халық сұранысы бойынша құрал-жабдықтар мен өзге де
өнiмдер өндiруде. Соның нәтижесiнде қаржы табу мәселесi де шешiле бастады.
18 жылдан астам уақыт өтсе де кәсiптiк-техникалық бiлiм беру жүйесi әлде де
ел экономикасының реформалануындағы және еңбек қарқынының қалыптасуындағы
әр түрлi жағдайларға күрделi бейiмделу кезеңiн бастан өткiздi. Кезiнде
жергiлiктi билiк органдарының коммуналды меншiгiне берiлген оқу орындарының
бiрқатары аймақтарда жабылып қалды. Көпшiлiгi бiрiгiп кеттi, оқушылар
қабылдау, маман-жұмысшылар даярлау кемiдi. Бұл кемшiлiктер 1999 жылдан
бастап экономиканың тұрақтап, жаңа кәсiпорындары ашылған мерзiмде анық
байқалды. 1991 жылы Қазақстанда бiрiншi рет Мәскеуде, Ленинград,
Сверловскi, Орта Азия Республикасының қатысуымен ғылыми-тәжiрибелiк “Кәсiби
бiлiм және нарықтық экономика” атты конференция өткiзiлдi. Онда кәсiби
бiлiмдi реформалаудың жолдары белгiлендi, ол шешiмдер қандай қиындықтар
кездессе де бiртiндеп iске асырылып отырды. [27]
Тәуелсiздiк жылдарында, кәсiби бiлiмнiң заңдылық және нормативтiк
базасы қалыптасты. Мемлекеттің осы саясатының нәтижесiнде кәсiби-техникалық
оқудың өзара байланысты екi проблемасы қалыптасты. Бiрiншi, Қазақстан Одақ
құрамында болған жылдардағы қалыптасқан жағымды тәжiрибенi сақтау,
екiншiден маманданған жұмысшылар даярлау сапасын жақсарта түсу мақсатында
оқытудың жаңа технологияларын игеру, сабақты ұйымдастырудың жаңа тәсiлдерiн
енгiзу, мамандар дайындауды нарық экономикасының талабына тез қарқынмен
бейiмдеу. Осындай жағдайда Кәсiптiк-Техникалык бiлiм жүйесiнде жаңа қатынас
анықталды, Қазакстанның кәсiптiк-техникалық оқу орындары туралы жаңа модель
(үлгi) жасалынды, ол жүргiзiлiп жатқан саяси, экономикалық және әлеуметтiк
жағдайға сәйкес келдi. Бұл модель Қазақстан Республикасының әлемдiк бiлiм
кеңiстiгiне ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz