Нарықтық экономикадағы табыстары

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 20 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

----------------------------------- ----------кафедрасы

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: Әлеуметтік саясат, оның критерилері мен көрсеткіштері

Қабылдаған:____________Ф.И.О
ғ.д.:_______________________
Орындаған:____________Ф.И.О.
Топ: _______________________

МАЗМҰНЫ:

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1. Әлеуметтік саясаттың негізгі бағыттары мен
мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
2. Әлеуметтік саясаттың нәтижелік көрсеткіштері. Тұрғындардың өмірлік
сапасы мен
деңгейі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... 6
3. Нарықтық экономикадағы
табыстары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ..9
4. Табыстар
саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... 18
5. Экономикалық реформа кезіндегі Қазақстанның әлеуметтік саясат
мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
6. Әлеуметтік – саясаттық болжау
жасау ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... 21
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... .22
Әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... .24

Кіріспе

Осы тақырыптың көптеген әлеуметтік саясаттың мәселелерiн шешудегi
қисындары бар. Бiрақ бұл қисындарымен қарсылықтың әдiстерi өзара шешiлген.
Нарықтық экономиканы зерттеудегi жүйелiктiгі жоқ болуының әсерiнен
базалы категориялық аппараттары толық өңделмеген. Нарық, сату және сатып
алу қатынастарын өнiмдердiң айналым үрдiсiнiң нәтижесi ретiнде санайды.
Қазiргi әлемде өндiрiс туралы сұрақтың тууы емес, ал үлкен дәрежедегi
өнiмдердiң жүзеге асырылуы туралы сұрағы туындайды. Ендi кәсiпорынның
тиiмдiлiгiн жоғарылату мәселелерiнiң шешiлуi нарықтық қатынастың өнiмдiк
айналым аймағына ауыстырылады. Нарықтық экономика шартындағы
үйшаруашылықтар, өндiрiстiк, саудалық кәсiпорындар арасында, кәсiпорындар
мен жұмысшылар арасында, ұйымдар мен мекемелер арасында, мемлекет арасында,
әртүрлi экономикалық байланыстары бар. Сонымен бiрге олардың қозғалыс
механизмiн бiлмеудiң себебi бойынша пайда болатын, нарықтық қатынастарды
дамытудың негативтiк болмыстары шаруашылықтың, нарықтық механизмдерiн
жаңарту кезiнде рөл ойнайтын шешiмi, нарықтық экономиканы дамытуға, өнiмдi-
ақшалай қатынастар сұрақтарына ерекше көңiл аударылатын экономикадағы,
қоғамның қарбалыс прогресс факторлары ретiнде қызмет етедi. Нарықтық
экономика, тауарларды қолдану әрдiстерi болып табылатын нәтижелерiмен, сату
және сатып алу қатынастарын бiлдiредi. Ендi фирмада, елдерде, мемлекеттерде
тиiмдiлiгiн жоғарылату мәселесiнiң шешiлуi нарықтық қатынастың тауарлық
қолданыс аумағына айналады. Экономикалық теорияда қолданылатын, ғылыми және
әдiстемелiк материалдарындағы нарықтық экономиканы дамытудың диалектикалық
зерттелу нәтижелерi бар болғандықтан, өзара байланыстары мен қатынастардың
оптималдануы жүзеге асып отырады. Әлеуметтік саясаттың даму теорияларының
сұрақтары жан-жақтылығын әл күнге дейiн жоғалтқан жоқ, ал керiсiнше,
қазiргi жағдайдада тек нарықтық экономиканы еңгiзетiн, мемлекеттерде және
дамыған елдерде, үлкен мәндiлiгi бар.

1. Әлеуметтік саясаттың негізгі бағыттары мен мәні

Әлеуметтік саясат экономикалық жүйелердің қызметінен құрастырылады.
Біріншіден, азаматтар үшін қалыпты әлеуметтік шарттарын құруға
ұлттық байлықты жинаудың, экономикалық өсімі экономикалық қызметтің басты
мақсаты болып қалады, осыған байланысты әлеуметтік саясатта экономикалық
өсімнің мақсаттары жүріп отырады; экономикалық дамудың барлық басқа
аспектілері әлеуметтік саясаттың қаражаттар өткізу сапасында қарастырыла
бастайды.
Екіншіден, әлеуметтік саясат экономикалық өсімнің факторы болып
табылады. Егер экономикалық өсімі игілік өсімімен жүргізілмесе, онда
адамдар тиімді экономикалық қызметке стимулын кетіреді. Бір деңгейде,
экономикалық дамудың дәрежесіне жетуі неғұрлым жоғары болса, соғұрлым
физикалық және саналық дамуының, мәдениеттің, білімнің, экономикалық өсімін
қамтамасыз етіп отыратын, адамдарға талаптары жоғары. Бұл жағдай әлеуметтік
сфераның әрі қарай дамуына талап қояды.
Әлеуметтік саясат экономикалық қызметтің әртүрлі деңгейлерінде
жүзеге асырылады. Осылайша, регионалдық және жалпы мемелекеттік әлеуметтік
саясаты туралы өзінің персонал қатынасындағы кәсіпорынның (корпорацияның)
әлеуметтік саясаты туралы айтуға болады. Болашақ жер шарының өзара
қатыстылығын ескере отыра, әлеуметтік саясаттың мемлекет аралығы туралы
айтуға болады (мысалыға, глобалдық экологиялық мәселелерін шешудің,
континенттердің немесе топтық елдердің әлеуметтік-экономиикалықтың артта
қалуы жеңу).

2. Әлеуметтік саясаттың нәтижелік көрсеткіштері. Тұрғындардың өмірлік
сапасы мен деңгейі

Тұрғындардың өмірлік деңгейінен материалдық игіліктерді тұтынудың
мен түсіндіріледі (тұрғындарды өндірістік тұтыну өнімдерімен, тамақ
өнімдерімен қамтамасыз етілуі және т.б.). Өмірлік деңгейінің бағалануы үшін
тұрғындардың бір жанына негізгі өнімдердің тұтынылу көрсеткіштері, осы
өнімдерімен жанұяға есептесуіндегі қамтамасыз етілуі қолданылады (100
жанұяға есептесуіндегі көрсеткіштері қолданылады). Өмірлік деңгейінің
бағалануы үшін мәні тұтыну құрылымының көрсеткіштері кездестіруге болады
(мысалыға, биологиялық құнды өнімдер тұтыну құрылымындағы бөлігі қандай).
Өмірлік деңгейдің нақты суретін алу үшін санақты бастау нүктесі болу
керек. Осылайша тұтынудың анықталынған деңгейін қамтамасыз ететін,
қызметтері мен игіліктерін қосатын, тұтыну корзинасы болып табылады.
Осыған байланысты тұтынудың минималдық деңгейін және тұтынудың
рационалдық деңгейін бөлуге болады. Біріншісінде оның қалыпты жүзеге асу
шартын қамтамасыз ету шегін тұтынушыға қойғанда төмендесе, онда тұтыну
таңдауы өзгеше түсіндіріледі. Осында кедейлік сызығы көрінеді. Сонымен
қатар, тұтынудың минималдық деңгейін тұтынудың физиологиялық
минимумымен шатастыруға болмайды. Кедейлік сызығынан тыс орналасқан
тұрғындардың бөлігі белгілі бір елдегі өмірлік деңгейін сипаттайтын,
маңызды көрсеткіштерінің бірі болып табылады.
Тұтынушының рационалдық дейгейі жеке-дара үшін өте керекті
тұтынудың құрылымы мен санын елестетеді. Өмірлік дейгейді бағалау үшін
қатысты мәнінде осындай тұтынуға жақындау статистикасы бар.
Бағалау үшін өте қиыны тұрғындардың өмірлік сапа көрсеткіштері
(еңбектің қауіпсіздігі мен шарттары, мекен ету аумағының жағдайы, бос
уақыттарды қолданудың мүмкіншліктері, мәдениеттік деңгейі, рухани дамуы,
азаматтардың рухани және мүліктік қауіпсіздігі және т.б.) болып табылады.
Бұл жерде сапалықты беретін, интегралды әлеуметтік бағалауды талап етеді.
Маңызды экономикалық көрсеткiшi сияқты, тауар айналымдық көлемi
сұраныстың қанағаттандырылған дәрежесi мен тұрғындардың халықтың
тұтынуларын жалпы қамтамасыз ету деңгейiнде сипатталады. Сол уақытта оның
анықталынған даму дәрежесiн сипаттай отыра, қоғамдық өндiрiстiң жүзеге
асырылған өнiмдер жақын елестетедi.
Маңызды экономикалық көрсеткiшi сияқты, тауар айналымдық көлемi
сұраныстың қанағаттандырылған дәрежесi мен тұрғындардың халықтың
тұтынуларын жалпы қамтамасыз ету деңгейiнде сипатталады. Сол уақытта оның
анықталынған даму дәрежесiн сипаттай отыра, қоғамдық өндiрiстiң жүзеге
асырылған өнiмдер жақын елестетедi.
Өндiрiстiң кеңейтiлген шартында тауарлар құнын ығыстыру және
тұтынудың рационалды нормативтерiне қатысты, тұрғындар сұранысының есебiмен
өндiрiлген өнiмдердiң толық жүзеге асырылуын елестетедi. Саудадағы еңбек
шығындарын тиiмдi жоғарылатудың негiзгi факторлары болып, ғылыми-прогресi
жатады. Ғылыми-техникалық прогресi (ҒТП) ғылымды және техниканы қолданудың
эволюциялық әдiс дамуының игерiлуiн бiлдiредi. ҒТП-i еңбек шығындары мен
оптималды нарықтық қатынастарының қалыптасуына әсер ететiн келесi негiзгi
бағыттары: өндiрiс қаражаттарын, еңбек құралдарын, шаруашылықтық нарық
механизмiн жаңарту, жеке даралықтардың жалпы және кәсiпкерлiктiк деңгейiн
жоғарылату. ҒТП-ң сауданың дамуына әсерiнде өзiнiң спецификасы бар. Техника
мен ғылым жетiстiктерi негiзiндегi белгiлi бiр салада тауарларды жүзеге
асыру шарттарының, еңбек мазмұнының интеллектуалдық өсiмiнiң жақсартылуы,
тұрғындардың сауда қамының сапасының жоғарылатуы, тауарларды сатып алушылар
уақытының қысқартылуы қамтамасыз етiледi.
Осыларды ескере отыра, өмірдің деңгейі, сапасы мен бағасы уақытты
және жазықтықта өзгереді. Онда, 20-30 жылдар аралығында жоғарғы өмірлік
деңгейі ретінде қарастырылған болатын, ал қазір кедейлік сызығын тек
азғантай ғана жоғарылауы болмаса.
Әлеуметтік саясатты экономикалық мәселе ретінде қарастыруға
болмайды. Нарықтық экономика жағдайында тұрғындардың жұмыспен
қамсыздандырылуы мен табыстарды қалыптастыру механизміне жатады.
Адамдардың экономикалық қызметі белгілі бір аумақта немесе шартта
жүзеге асырылады. Оның ішіндегі негізгісі болып, әлеуметтік (қоғамдық) және
нақты (географиялық) болып табылады.

Әлеуметтік аумаққа:
➢ өзінділік қатынастары;
➢ қоғамның әлеуметтік құрылғысы. Жекешелендіру қатынасынан байланысты:
➢ қоғамдағы адамның алатын орны;
➢ қоғамдық өнімдегі адамның бөлігі;
➢ қоғамдық өмірдегі адамның ролі және т.б.
Жекешелендіру формаларының іскерлік белсенділікке әр түрлі әсер
етеді. Қоғамдық жекешелендірілуі (барлығына қатысты) белсенділік шаруашылық
қызметін қадағаламайды. Жеке меншіктілігі, керісінше, нәтижелі еңбекке өте
инициативті қарайды. Бірақ та әлеуметтік тұрғыдан қарағанда оны жақсы деп
қарауға болмайды. Онда, біреулердің қолына түссе, басқаларға қол жетпестей
болады, соның арқасында әлеуметтік тығыздылыққа әкелетін, қоғамның қорлық
көбеюуі өседі.
Мемлекеттің жайлы әлеуметтік ортасы үшін игіліктің жартысы: табиғат
байлықтары, ормандар, қорықтар, демалыс зоналары, парктері, қоғамдық көлік,
су ресурстары және т.б.
Қоғамның әлеуметтік құрылғысы әлеуметтік заңдылықтарға негізделген.
Әлеуметтік заңдылықтардан басқа категориядағы икемі жоқ тұрғындардың және
ауыру, қарттар, мүгедектерді қамтамасыз ету, пособиялар, зейнеткерлікті
төлеуді білдіретін елдегі әлеуметтік сақтандыру жағдайына қатысты.
Нақты ортаға еңбектік, табиғат ресурстары және басқа өмірлік
шарттары жатады.
Еңбек ресурстары нақты ортаның негізгі элементі болып табылады.
Олардың маңызды жағы, тұрғындардың экономикалық белсенділігін көрсететін,
материалдық және өндірістік емес аумақта бос емес.
Табиғат ресурстары – бүл табиғат бергеннің барлығы. Дүние жүзінде
тек үш мемлекет: Ресей, АҚШ, Қытай тәжірибе жүзінде табиғат ресурстарының
белгілі түрлері бар.

3. Нарықтық экономикадағы табыстары

Табыстар түсінігі, жеке тұтыным үшін қызметтер мен игіліктерді алуға
арналған және белгілі уақыт аралығында алынатын, ақша қаражаттарының
суммасы ретінде түсіндіріледі. Өмірлік деңгейді қалыптастырудағы
табыстардың маңызды ролі дайын өнімі ретіндегі тұтынымдық қызметтер мен
игіліктердің дамыған нарықтық экономикадағы негізгі бөлігі ретінде
анықталады. Осылайша, тұрғындардың тұтыну деңгейі біріншіден табыстар
деңгейінен байланысты болады.
Ақшалай табыстардың үш негізгі ағымдарын бөлуге болады: жалақы
төлемі, құндылықтардан табыстары (девиденттер, пайыздар, рента), әлеуметтік
төлемдері (зейнетақы, жұмыссыздық бойынша пособиялар және т.б.). Адамның
бірінші бөлігі жанұя болып табылса, онда табыстар мәселесі жанұяның жиынтық
табыстар мәселесі ретінде қызмет етеді.
Экономикалық агенттер – бұл өндірушілер (кәсіпорындар) және
тұтынушылар (үйшаруашылығы).
Біздің мақсатымыз – одардың өзара байланыстылығын көрсету. Нарықтық
экономиканың негізінде жеке меншіктіктің түсінігі жатыр. Әрбір
үйшаруашылығында кейбір факторлары бар: еңбек, ал кейде жер мен капитал.
Ресурстарға сұранысты талап ететін кәсіпорындары осы тауардың сатып
алушылары болады. Осындағы экономикалық игіліктері айналысқа түседі, оның
моделі 3.1. суретінде көрсетілген.

Сурет – 3.1.

Нарықтық экономиканы дамытудың қатынастары қоғамға керектi еңбек
шығындар негiзiнде пайда болатын, экономикалық байланыстары бар, байланыс
және қатынас түсiнiктерi бiр реттiлiкке жатады. Экономикалық немесе
өндiрiстiк қатынастарының тығыз байланыстағы тауарлық қатынастары
экономикалық болмыстың мазмұнының бiр жағы сияқты бар болады.
Нарықтық экономикалық қатынастары адамдар арасындағы қоғамдық
байланыс кезiнде бiлiнедi. Сондықтан да [1]К.Маркстiң жазуынша, ...
эквиваленттiң барлық жалпылы формасы оны өмiрге шақырған, қоғамдық
байланыстарымен бiрге бiлiнедi және жойылады.
Нарықтық экономикалық қатынастарындағы тауарларды жасаудың,
тұтынудың, реттеудiң, айырбастаудың, адамдың өзара қозғалыстар үрдiсiнiң
жиынтығында елестейтiн, қоғам және өндiрiс түсiнiктерiнен тґрады.
Адамдардың өзара қозғалыстары олардың бiр-бiрiне қатынасын бiлдiредi.
өндiрiс–бұл тауарға, өнiмге материялдыј немесе материялдық емес игiлiктерiн
жасап шығаруға бағытталған, субъектiлер қызметi. Тауар өндiрiс формасында
бiлiнетiн, еңбек негiзiнде пайда болады. Еңбек, К.Маркстiң айтуынша–бұл
табиғат пен заттар арасындағы айырбасын қадағалайтын және бақылайтын,
адамның өзiнiң өзiндiк қызметiмен қаражаттайтын, үрдiсi, табиғат пен адам
арасында жасайтын үрдiсi болып табылады. Еңбек өндiрiс қатынасы бойынша
жалпы түсiнiгiмен көрсетiлуi. Субъектiлер мазмұны әлеуметтiк–экономикалық
қатынастарын жүзеге асырады. Жеке даралықтың мазмұны Г.Гегель ойының ...
өзiмнiң жеке даралық жеке болмысым бар деп бiлдiрдi. Сонымен бiрге,
фирмалар және корпорациялар құрамдас қызметтiң ұжымындағы адамдар
арасындағы қатынастарды iске қосады. Осы қатынастары микро деңгейде дамып
отырады, ал қоғамдық өндiрiстiң бөлiмшелерi мен салаларының мазмұнын
өрнектейтiн, қатынастары мезо деңгейде қызмет етедi. Субъектiлерi
әлеуметтiк-экономикалық қатынастар құралы ретiнде өндiрiстiң
ұқаражаттары–объектiлерiмен өзара байланыста болады.
Өндiрiстiк және тұтынушылық күштер мазмұнындағы құрамдас жақтарын
активке және пассивке бөлуге болады. Активтi жағына субъектiлерi мен
экономикалық қатынастары жатады, ал пассивке - өндiрiстiң қаражаттары.
Активтi және пассивтi жаңтардың өзара қозғалыстары өндiрiстiк және
тұтынушылық күштердiң экономикалық болмыстарының болуына және қызмет
етiлуiне әкеледi. Мазмұнға өндiрiстiк күштерiн, ал бiлдiру
формасына–экономикалық қатынастарын жатқызады. өндiрiстiк пен тұтынушылық
күштердiң өзара қозғалысы агрегирленген формаларда бiлiнедi және жиынтық
қанағаттанған, және қанағаттанбаған сұранысы немесе жиынтық ұсыныс пен
сұраныстың қатынастарының дамуын анықтайды. Соңғысы
материалдық өндiрiс пен материалдық емес рухани өндiрiс жиынтық
экономикалық сатыларын iске қосады. Экономикалық қатынастары, қоғамдық
өндiрiсi ретiнде бүтiндiктi жасайтын және барлық жақтарын жәйләйтiн негiзгi
құралы ретiнде болып табылады. Қоғамдық өндiрiстiң объектiлерiне, еңбек
құралдары мен еңбек қаражаттарынан тұратын өндiрiстiң қаражаттары жатады.
Қоғамдық өндiрiстiң субъектiлерiне, әлеметтiк-экономикалық қатынастар
құралы ретiнде өндiрiстiң қаражаттары–объектiлерiмен өзара байланыста
болады. Сонымен, экономикалық қатынастары өндiрiстiк және тұтынушылық
күштердi қызмет етудегi объектiлерi (өндiрiс қаражаттарының мен
субъектiлерiнiң (адамдардың) аумағын бiрiктiруi болып табылады. Соңғысының
даму нәтижелерi материалды өндiрiс пен материалды емес рухани өндiрiсiнде
қалыптасатын, тауарға жиынтық сұранысын және тауарлардың жиынтық ұсынысын
өрнектейдi.
Нарықтық экономикадағы маңызды шешiмi болып, тауарларды жүзеге
асыруы болып табылатын, өндiрiстiк үрдiстiң оларға қатысты жетiспеушiлiгiн
жасау үшiн жеткiлiктi түрде дамыған. Сондықтан да ұдайы дамыған елдердегi
нарықтық экономикасы қоғамдық өндiрiстiң субъектiлерiнiң қайта өндiрiлуiне
кеңейту жасау және өнiмдi уақытында жүзеге асыруға рұқсат ететiн,
тауарларды ретке келтiру айналым үрдiсiнiң мәндiлiгiн жоғарылатуын
бiлдiредi.
Нарықтық экономика шартындағы қызметпен айырбасы тауарлық
қолданымында, тауарлық айырбаста бiлiнедi. Тауарлық қолданым–тауарлық
айналымның кеңiнен дамыған формасы.
Тауарлар өндiрiсi еңбектiң тiрi және заттың шығындар негiзiнде
жүргiзiледi. Осыған байланысты [2]К.Маркстiң айтуынша, өнiмдер санына
жиынтық құнды бөлгеннен шығатын, орташасы (еңбектiң қоғамға керектi
шығындары), бөлек өнiмнiң құнын анықтайды және оны тауар сияқты көрсетедi.
Осыдан шығатыны еңбектiң қоғамға керектi шығындары тауарлық формадағы
өнiмнiң пайда ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.