Жерді сатып алу - сату шарты
Б а я н д а м а
Тақырыбы: Жермен жасалатын мәмілілердің мазмұны
Мазмұны:
I. Кіріспе
II. Негізгі бөлім
1. Жерді сатып алу-сату шарты
2. Жерді жалға беру шарты
3. Жермен жасалатын өзге де мәмілелер
III. Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Жер – бұл әр елдің баға жетпес құнды байлығы, ол елдің көптеген
әлеуметтік- экономикалық проблемаларын шешетін негізгі табиғи ресурс.
Жерде туылған адам оның байлықтарын пайдаланбай өмір сүре алмайды. Ол
жерден, оның табиғи ресурстарынан өзінің әлеуметтік және экономикалық
қажеттіктерін қанағаттандыруға қажеттінің барлығын алады. Сонымен қатар,
жер адам өмірінің орны мен жағдайы болып табылады. [5]
Жер материалдық өндірістің процесіне және адамның басқа да
әлеуметтік қызметі саласына қатысты бола отырып, өзінің пайдалану
мақсаттарына байланысты әр түрлі функцияларды атқарады. [5]
Жердің осы ерекшелігі азаматтық айналымда оның жер құқығымен және
ішінара азаматттық құқықпен де реттелуінен көрінеді. Азаматтық-құқықтық
айналымда жер қатынастарын реттеудің бір жолы ретінде мәмілелердің орны
ерекше.
Азаматтық құқықтар мен міндеттердің туындау негіздерінің бірі
ретінде заң мәмілелерді айтады. Мәміле деп азаматтар мен заңды тұлғалардың
азаматтық құқықтары мен міндеттерін белгілеуге, өзгертуге немесе тоқтатуға
бағытталған әрекеттері танылады.
АК 117-бабына сәйкес жер учаскелері, үйлер, ғимараттар, көпжылдық
екпелер және жермен тығыз байланысты өзге мүлік, яғни орнынан олардың
мақсатына сай емес шығынсыз ауыстыру мүмкін болмайтын мүлік қозғалмайтын
мүлікке жатады.
Меншік құқығындағы жер учаскелерімен келесідей азаматтық-құқықтық
мәмілелер жасалады: сатып алу-сату, сыйға тарту, жерді жалға беру, кепілге
салу, мұрагерлік, рента шарты бойынша, коммерциялық ұйымдарға жарна ретінде
салу.
Жермен жасалатын мәмілелер екіжақты, біржақты немесе көпжақты болуы
мүмкін.
Тәуелсіздік алғаннан кейінгі жер заңңамасы көптеген реформаларды
басынан кешірді. Қазірде жер нарығы күрделеніп, өркендей түсуде және жер
қатынастарын құқықтық реттеу тиімді жүзеге асырылуда. ҚР жаңа Жер кодексі
жер қатынастарын, оған меншік құқығының туындау, тоқтату, ауысу негіздерін,
мемлекеттік және жеке меншіктегі жердің құқықтық жағдайын толық қамтыған.
Ол жер заңнамасында заңдылықтың, оның ішінде мәмілелердің жасасу тәртібінің
сақталуына да зор көңіл бөлген.
Бұл жұмыстың мақсаты – жермен жасалатын мәмілелердің анализі емес,
тек мәмілелерді жасасу тәртібін, мазмұнын көрсету.
Жер учаскесiне меншiк құқығы:
1) мемлекеттiк органдар актiлерiнiң;
2) азаматтық-құқықтық мәмiлелердiң негiзiнде;
3) Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген өзге де негiздерде
туындайды.
Соның ішінде көбіне мәмілелер арқылы жер қатынастарының пайда
болуы, өзгеруі, тоқтатылуы жүзеге асады.
Жер Кодексте өзгеше көзделмесе, жер учаскесiнiң меншiк иесi
мемлекеттiк органдардың қандай да бiр рұқсатын алмай, жер учаскесiн өз
қалауынша иелену, пайдалану және оған билiк ету құқығын жүзеге асырады.
Меншiк иесi өзiнiң жер учаскесiне қатысты оның нысаналы мақсатын өзгертпей,
Қазақстан Республикасының заң актiлерiнде тыйым салынбаған кез келген
мәмiлелердi жасасуға құқылы.
Жерді сатып алу-сату. Жерді сатып алу-сату шарты АК-тің 406-батың
жалпы ережелеріне бағынады.
Шартта сатып алушыға берілетін жер учаскесін анықтайтын нақты
мәліметтер болуы тиіс. Жерді сатып алу-ату шартында көрсетілуі қажет:
- орналасқан жері (мекен-жайы);
- жердің санаты;
- жерді пайдаланудың нысаналы мақсаты;
- жер учаскесінің кадастрлік нөмірі;
- онда орналасқан қозғалмайтын мүлік объектілері (егер бар болса);
- жер учаскесіне кім иелік етеді;
- үшінші тұлғалардың құқықтары;
- тараптардың міндеттері;
- жер учаскесінің жалпы бағасы мен нормативті бағасы;
Жерді сатып алу-сату шартының пәні бола алмайды:
1) жеке үй шаруашылығын, бағбандық, саяжай салуға берілген жер
учаскелерін қоспағанда ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер;
2) мемлекеттік меншіктегі қорғаныс өнеркәсібі қажеттеріне
пайдаланылатын жер;
3) ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жері, сауықтыру мақсатындағы,
рекреациялық және тарихи-мәдени мақсаттағы жер;
4) орман және су қорларының жері;
5) елді мекендердің жері;
босалқы жер; [10]
Қазақстан Республикасының мемлекеттiк емес заңды тұлғаларының жеке
меншiгiнде тауарлы ауыл шаруашылығы өндiрiсiн жүргiзу, орман өсiру үшiн,
үйлердi (құрылыстарды, ғимараттарды) олардың мақсатына сәйкес қызмет
көрсетуге арналған жердi қоса алғанда, өндiрiстiк және өндiрiстiк емес,
оның iшiнде тұрғын үйлер (құрылыстар, ғимараттар) мен олардың кешендерiн
салу үшiн берiлген (берiлетiн) немесе олар салынған жер учаскелерi болуы
мүмкiн.
Қазақстан Республикасы азаматтарының жеке меншiгiнде шаруа немесе фермер
қожалығын, өзiндiк қосалқы шаруашылық жүргiзу, орман өсiру, бағбандық, жеке
тұрғын үй және саяжай құрылысы үшiн, сондай-ақ үйлердi (құрылыстарды,
ғимapaттарды) oлардың мақсатына сәйкес қызмет көрсетуге арналған жердi қоса
алғанда, өндiрiстiк және өндiрiстiк емес, оның iшiнде тұрғын үйлердi
(құрылыстарды, ғимараттарды) мен олардың кешендерiн салуға берiлген
(берiлетiн) немесе олар салынған жер учаскелерi болуы мүмкiн. (ЖК 23 б. )
[1]
Жеке үй шаруашылығына, бағбандыққа және саяжай құрылысына берілген
жер учаскелерін шет ел азаматтарына және азаматтығы жоқ адамдарға сатуға
болмайды.
Жер учаскесін сату шарты жазбаша нысанда жасалады. Заңда оны
жасасудың бірден-бір тәсілі – бір құжат дайындау бекітілген.
Қазақстан Республикасында азаматтар жер учаскелері сатып алу-сату
шартын Типтік шарт көмегімен құрастыра алады. (Жер учаскесін немесе тұрақты
жер пайдалану құқығын сатып алу-сатудың типтік шарты, №236 20.02.1997 ж.
ҚР Үкіметінің қаулысымен бекітілген). Типтік шартта шарттың негізгі
пункттері көрсетілген: шарттың пәні, жер учаскесінің немеме тұрақты жер
пайдалану құқығының бағасы, тараптардың құқықтары мен міндеттері,
тараптардың жауапкершілігі, дауды қарастыру тәртібі, шарттың күшінде болуы
(шарт оны тіркеуші органда тіркегеннен кейін күшіне ие болады); тараптардың
реквизиттері.
Сатушы жерді сатқаннан кейін сатып алушыға оның шаруашылық
зерттеуіне байланысты құжаттар керек болады. Уақытша жер пайдаланушы –
жерді, ғимаратты, жерасты кеңістігін жалға алушымен жасалған шарттар өте
маңызды болып келеді. Бұл жайында жасырып қалу, сатушының мұндай
тұлғалармен жасасқан шарттарын реттейтін құжаттарды жасырумен бірдей және
заңсыз болып табылады.
Сатып алу-сату шартының тараптары болып заңды және жеке
тұлғалардан басқа, әр түрлі деңгейдегі билік органдары да бола алады.
Азаматтар арасында жасалатын мәмілелерден ерекшелігі: жер қойнауына деген
құқықтар, жерге төленетін салықтар, сатылған жерге байланысты сатушының
қандай да бір құқықтарының сақталуы.
Жерді сатып алу-сау шартының оны құрастырып, оны жер ресурстарын
басқару жөніндегі Агенттік тексергеннен кейін, міндетті түрде мемлекеттік
тіркелуге жатады. Қозғалмайтын мүлікке құқықтар және онымен жасалатын
мәмілелерді мемлекеттік тіркеу туралы 1995 жылғы 25 желтоқсандағы ҚР
Президентінің заң күші бар Жарлығы негізінде жүзеге асырылады.
№ 710 1996 ж. 6 маусымдағы ҚР-да мемлекеттік жер кадастрын
енгізудің тәртібін бекіту туралы ҚР Үкіметінің қаулысына сәйкес міндетті
түрде жер учаскесін тіркеу мақсаты үшін есепке алу жүргізіледі.
Жер учаскелерін тіркеу кезінде келесі мәліметтерді жинау міндетті
болып табылады:
- меншік иесінің немесе жер пайдаланушының аты-жөні;
- жер учаскесінің аумағы;
- жер учаскесіне меншік түрлері;
- жер учаскесін пайдаланудың нысаналы мақсаты;
- жер учаскесін пайдаланудағы шектеулер, ауыртпалықтар;
- жер учаскесінің бөлінетін-бөлінбейтіндігі;
- жер учаскесінің кадастр нөмірі;
- жер учаскесінде орналасқан қозғалмайтын мүлік жөніндегі мәліметтер;
Құқықтық кадастр қозғалмайтын мүлікке құқықтар мен онымен жасалатын
мәмілелерді мемлекеттік тіркеудің бірлік жүйесінің негізгі құжаты олып
табылады және құқықтық, экономикалық, техникалық сипаттағы осы құқықтарға
қатысты мәліметтерді қамтиды.
Жер уаскесін сатып алу-сату шартында баға оның елеулі жағдайы болып
табылады және оның жоқтығы мәмілені жарамсыз деп танудың негізі болады.
ҚР заңнамасы шарт жасасуда жер учаскесінің бағасын анықтаудың
бірнеше тәсілдерін қарастырады. Жер учаскесінің бағасы тараптардың
келісімімен анықталуы мүмкін (сол аймақтағы жердің орташа нарықтық бағасын
негізге ала отырып). Жеке меншікке сатылатын немесе мемлекетпен жер
пайдалануға берілетін жер учаскелерінің бағалық құнын анықтау тәртібіне
сәйкес (1996 жыл 1 қазан) жер учаскесінің (жер пайдалану құқығының) құнын
анықтау территориалды органдармен немесе жергілікті атқарушы органдардың
өтініштерімен жер ресурстарын басқару жөніндегі ҚР Агенттігінің
бөлімшелерімен жүзеге асырылады.
Қажет жағдайда тараптар кәсіби бағалаушылардың көмегіне жүгіне алады.
ҚР-да бағалау қызметі 1996 ж. 1 мамырдың Бағалау қызметі туралы заңымен
жүзеге асырылады.
Егер тараптардың келісімімен жер учаскесінің бағасын анықтау мүмкін
болмаса, Жеке меншікке сатылатын немесе мемлекетпен жер пайдалануға
берілетін жер учаскелеріне төлем ставкаларын бекіту туралы ( 8 мамыр
1996 ж.) ҚР Үкіметінің қаулысына жүгінуге болады. [7]
Жер бағасы сондай-ақ мамандандырылған мемлекеттік органдармен де
белгіленеді.
ҚР-да жерге орналастыруды жүргізудің тәртібі туралы ҚР
Үкіметінің (05.07.1997) қаулысымен бекітілген Ережеге сәйкес жерді бағалау
жұмыстары жергілікті атқарушы огандармен, жер ресурстарын басқару жөніндегі
орталық атқарушы органымен жүзеге аса алады.
Жер учаскесін сатып алу-сату шартының тараптары сатушы мен сатып
алушы болады.
Жер учаскелері шаруашылық жүргізу немесе оралымды басқару
құқығымен берілген ұйымдар жерге еркін билік ете алмайды. Мұндай ұйымдардың
жер учаскесін сатуы (мемлекеттік немесе муниципальді унитарлы кәсіорындар)
тек меншік иесінің келісімімен ғана болады. Меншік иесінің келісімі жазбаша
ресімделеді, ал жер учаскесінен түскен қаражат ұйымның бастапқыда құрылған
кездегі мақсаттарына сай жұмсалуы тиіс.
Жерді сатып алу-сату кезінде сатып алушыға қойылатын шектеулер:
1. жер учаскесінің нысаналы мақсатын өздігімен өзгертуге тыйым;
2. жер учаскесін пайдалану режимін өзгертуге тыйым;
3. жер даулары және мәміле жасауға кедергі келтіретін заңнамада
көзделген себептер жоқ болғанда ғана жер учаскесін сатып алу-сату
мүмкіндігі;
Шарт жасасу кезінде ғимараттардың, жер үсті және жерасты
коммуникацияларын жөндеу мен техникалық қызмет көрсету тәртібіне назар
аудару қажет.
Жер учаскесін сатып алу-сату шарты сатушыда жер учаскесі планының
және оның меншік құқығын растайтын құжат болған кезде рәсімделеді.
Егер жер учаскесінің планы болмаған жағдайда шарт тіркелмейді.
Сонымен қатар, тараптар сатушының қозғалмайтын мүлікті беру
міндетін орындауды растайтын өткізу актісін жасасуға құқылы. [4]
РФ-да жер учаскесін сатып алу-сату шарты да осыған ұқсас талаптарға
сәйкес келеді. [10]
Жерді жалға беру (аренда) . Жер учаскесiнiң меншiк иесi оның
нысаналы мақсатын өзгертпей, жер учаскесiн уақытша пайдалану туралы шарттың
негiзiнде оны уақытша пайдалануға беруге құқылы. Жер учаскесiн уақытша
пайдалану туралы шарт жалдау шарты (жалға алушымен) немесе өтеусiз
пайдалану туралы шарт (өтеусiз пайдаланушымен) нысанында жасалады.
Шартта көрсетілуі міндетті: пәні, яғни жер учаскесінің орналасуы,
оның нысаналы мақсаты, шекаралары, кадастрлік нөмірі,
пайдаланудағы шектеулер мен ауыртпалықтар және жер учаскесін нақты
анықтауға мүмкіндік беретін мәліметтер. Бұл мәліметтер шарттың елеулі
жағдайлары болып табылады, сондықтан олар көрсетілмеген жағдайда шарт
жарамсыз деп танылады. Жер учаскесі финанстық аренда (лизинг) шартының
пәні бола алмайды. ҚР заңнамасына сәйкес, жер учаскесi азаматтар мен
заңды тұлғаларға уақытша өтеулi жер пайдалану (жалдау) немесе уақытша
өтеусiз жер пайдалану құқығымен берiлуi мүмкiн. Уақытша өтеусiз жер
пайдалану құқығы 5 жылға дейiнгi мерзiмге табысталады.
Уақытша өтеулi жер пайдалану құқығы қысқа мерзiмдi (5 жылға дейiн)
және ұзақ мерзiмдi (5 жылдан 49 жылға дейiн) болуы мүмкiн. Уақытша өтеулi
жер пайдалану құқығы шаруа немесе фермер қожалығын және тауарлы ауыл
шаруашылығы өндiрiсiн жүргiзу үшiн Қазақстан Республикасының азаматтарына
және мемлекеттiк емес заңды тұлғаларына - 49 жылға дейiнгi мерзiмге, ал
шетелдiктер мен азаматтығы жоқ тұлғаларға 10 жылға дейiнгi мерзiмге
беріледі. [4]
Жер пайдаланушылардың:
1) ортақ пайдаланудағы;
2) қорғаныс қажеттерiне берiлген;
3) орман қорының;
4) ерекше қорғалатын табиғи аумақтар, сауықтыру, рекреациялық және
тарихи-мәдени мақсаттағы;
5) қызметтiк жер телiмiнiң;
6) уақытша өтеусiз және уақытша қысқа мерзiмдi өтеулi жер пайдалану
құқығымен берiлген жер учаскелерiнiң;
7) кепілге, сондай-ақ шаруашылық серіктестігінің жарғылық қорына
салым ретінде, акционерлік қоғам акцияларының төлеміне немесе өндірістік
коопера-тивке жарна ретінде беруді қоспағанда, шаруа немесе фермер
қожалығын және тауарлы ауыл шаруашылығы өндірісін жүргізу үшін, уақытша жер
пайдалану құқығымен берілген жер учаскелерінің;
8) су қорының жерiнде жер пайдалану құқығына қатысты мәмiлелер
жасасуына жол берiлмейдi. (ҚР ЖК 33-бабы). [2]
Бұл шектеулер жер пайдаланушылардың орман және су қорлары, ерекше
қорғалатын табиғи аумақтар, сауықтыру, рекреациялық және тарихи-мәдени
мақсаттағы жер құрамындағы, иеліктен шығарылатын үйлер (құрылыстар,
ғимараттар) орналасқан, сондай-ақ оларды пайдалануға арналған жер
учаскесіне жер пайдалану құқығына қатысты жасасатын мәмілелеріне, соның
ішінде кепілге салуға қолданылмайды.
Жер учаскесін екінші реттік пайдалануға бергенде жалға беруші мен
жалға алушы мемлекет алдында бірдей жауапкершілікте болады, яғни өз
міндеттерін мемлекетке толық орындайды.
Егер тараптар шартта бағаны анықтамаса, онда жерге төлем ставкалары
жөніндегі 1996 жылғы 8 мамырдағы ҚР Үкіметінің қаулысы қолданылады.
Арендалық төлем бұл қаулыға сәйкес келесідей шектерде белгіленеді:
- төменгі шек – жер салығы мөлшерінің 80%
- жоғарғы шек – жер салығы мөлшерінің 120% [4]
Жалға алушының міндеттері:
1) жердi оның нысаналы мақсатына сәйкес, жер учаскесiн беру актiсiне
немесе жалдау шартына (өтеусiз уақытша жер пайдалану шартына) сәйкес
пайдалануға;
2) санитарлық және экологиялық талаптарға сәйкес өндiрiс техноло-
гияларын қолдануға, өздерi жүзеге асыратын шаруашылық және өзге де қызмет
нәтижесiнде халықтың денсаулығы мен қоршаған ортаға зиян келтiруге,
санитарлық-эпидемиологиялық, радиациялық және экологиялық жағдайдың
нашарлауына жол бермеуге; .
3) жердi қорғау жөнiндегi iс-шараларды жүзеге асыруға;
4) жер салығын, жер учаскелерiн пайдалану төлемақысын және Қазақстан
Республикасының заңдары мен шартта көзделген басқа да төлемдердi уақтылы
төлеуге; .
5) жануарлар дүниесiн, орман, су және басқа да табиғи ресурстарды
пайдалану тәртiбiн сақтауға, жер учаскесiнде орналасқан, Қазақстан
Республикасының заңдарына сәйкес мемлекет қорғауындағы тарихи-мәдени мұра
объектілері мен басқа да объектiлердi қорғауды қамтамасыз етуге;
6) жер учаскесiнде шаруашылық және өзге де қызметтi жүзеге асыру
кезiнде құрылыс, экологиялық, санитарлық-гигиеналық және өзге де арнаулы
талаптарды (нормаларды, ережелердi, нормативтердi) сақтауға;
7) мемлекеттiк органдарға Қазақстан Республикасының жер заңдарында
белгiленген жердiң жай-күйi мен пайдаланылуы туралы мәлiметтердi уақтылы
табыс етiп отыруға; .
8) басқа меншiк иелерi мен жер пайдаланушылардың құқықтарын
бұзбауға;
10) сервитуттар берудi қамтамасыз етуге;
11) өздерiнiң меншiгi болып табылмайтын анықталған өндiрiс пен
тұтыну қалдықтары туралы жергiлiктi атқарушы органдарға хабарлауға
мiндеттi. [2]
Жалға берушінің міндеттері: .
1) жер учаскесін тиісті жағдайда беру;
2) жалға алушының ауыл шаруашылық мақсатындағы жерлерді жақсартуы
шартта көзделсе, оған шығындардың орнын толтыру;
3) шартты мерзімінен бұрын бұзған жағдайда шығынның орнын
толтыру;
Жалға беру шартында міндетті түрде жен учаскесінің планы қосымша
көрсетіледі.
Азаматтық заңнамасындағы сияқты, жер заңнамасында да, тек жер
учаскесін жалға алудан басқа, жер учаскесін құқықтық реттеу қозғалмайтын
мүлікті жалдау қатынастарында да көрініс табады. Осы ережеге сәйкес жалға
алушыға қозғалмайтын мүлік орналасқан жерге және қозғалмайтын мүліктің
пайдалануын қамтамасыз етуге қажетті бөлігіне де құқық беріледі. Ғимараттар
немесе мекемелер жалға берушіге меншік құқығымен тиесілі болмаса, оларды
жалдау бұл учаскенің меншік иесінің келісімінсіз жүзеге асады, егер ол
заңда немесе меншік иесімен жасасқан шартта белгіленген жерді пайдалану
ережелерін бұзбайтын болса. Жалға беру шартының объектісі болу үшін жер
учаскесі азаматтық-құқықтық қатынастарға түсетін қозғалмайтын мүлік сияқты
барлық талаптарды сақтауы тиіс, яғни оның шекаралары планда нақты
көрсетілуі тиіс.
Шетел азаматтары, азаматтығы жоқ адамдар, шетелдік заңды
тұлғалар, шетелдің қатысуымен құрылған кәсіпорындар жер учаскелерін жалға
ала алады, бірақ ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерді кейінгі жер
пайдалануға (қосалқы жалдауға) беруге құқығы жоқ.
Жалдау шартының тараптары – жеке тұлға болып, оның мерзімі 1
жылдан аспаған жағдайда шарт ауызша нысанда жасала алады. Егер шарт
тараптарының тек біреуі заңды тұлға болса – міндетті түрде жазбаша нысанда
жасалады. Шартты жазбаша нысанда құрастыру тараптар қол қоятын бір құжат
дайындау арқылы жүзеге асады. Тараптардың қалауы бойынша нотариуспен
куәландырылады.
ҚР Үкіметінің қаулысымен (1995 ж. 6 желтоқсан, № 1495) жер
учаскесінің жалға беру және уақытша өтеусіз жер пайдалану туралы Типтік
шарттардың формалары бекітілген.
Айырбас. АК 501-бабына сәйкес айырбас шартына сатып алу-сату шарты
қолданылады. Айырбасталатын жер учаскелері (немесе жер учаскесін басқа
мүлікке) бағасы жөнінен тең болмаған жағдайда айырма шартқа сәйкес
төленеді. Шарт айырбасталатын жер учаскелері орналасқан аумақтағы
органдарға міндетті түрде тіркеледі.
Тараптардың қалауы бойынша нотариалды куәландырылады.
Айырбас шартының мазмұны:
- пландар (шекаралары);
- жер ресурстарын басқару жөніндегі ҚРАгенттігі бөлімшелері жасаған
айырбасталатын жер уаскелерінің нормативті бағасын анықтау актісі;
- жер учаскелерінде орналасқан ғимараттардың бағасы;
- кепіл ұстаушының міндеттемлер бойынша талаптары (егер учаскелердің
біреуі, не екеуі кепілге берілсе);
- тараптардың атынан өкілдік ететін тұлғалардың сенімхаттары (өкілдік
бар болса);
- жалға беру шартының, уақытша пайдалану, кепілге салу, яғни осы
шарт пәні бойынша тараптардың үшінші тұлғалармен жасасқан шарттарының
көшірмесі;
Айырбас шартын жасасу кезінде тараптар жер учаскелерінің нысаналы
мақсатын, пайдалану режимін, учаскі бойымен өту құқығын, техникалық қызмет
көрсету және т.б. өзгерте алмайды. [4]
РФ-да азаматтар жер ресурстары мен жерге орналастыру жөніндегі
Комитеттің дайындаған жер учаскесін айырбастау шартының үлгісін негізге ала
отырып, шарт жасайды. [8]
Жер учаскесіне мұрагерлік. Жер пайдалану құқығының ... жалғасы
Тақырыбы: Жермен жасалатын мәмілілердің мазмұны
Мазмұны:
I. Кіріспе
II. Негізгі бөлім
1. Жерді сатып алу-сату шарты
2. Жерді жалға беру шарты
3. Жермен жасалатын өзге де мәмілелер
III. Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Жер – бұл әр елдің баға жетпес құнды байлығы, ол елдің көптеген
әлеуметтік- экономикалық проблемаларын шешетін негізгі табиғи ресурс.
Жерде туылған адам оның байлықтарын пайдаланбай өмір сүре алмайды. Ол
жерден, оның табиғи ресурстарынан өзінің әлеуметтік және экономикалық
қажеттіктерін қанағаттандыруға қажеттінің барлығын алады. Сонымен қатар,
жер адам өмірінің орны мен жағдайы болып табылады. [5]
Жер материалдық өндірістің процесіне және адамның басқа да
әлеуметтік қызметі саласына қатысты бола отырып, өзінің пайдалану
мақсаттарына байланысты әр түрлі функцияларды атқарады. [5]
Жердің осы ерекшелігі азаматтық айналымда оның жер құқығымен және
ішінара азаматттық құқықпен де реттелуінен көрінеді. Азаматтық-құқықтық
айналымда жер қатынастарын реттеудің бір жолы ретінде мәмілелердің орны
ерекше.
Азаматтық құқықтар мен міндеттердің туындау негіздерінің бірі
ретінде заң мәмілелерді айтады. Мәміле деп азаматтар мен заңды тұлғалардың
азаматтық құқықтары мен міндеттерін белгілеуге, өзгертуге немесе тоқтатуға
бағытталған әрекеттері танылады.
АК 117-бабына сәйкес жер учаскелері, үйлер, ғимараттар, көпжылдық
екпелер және жермен тығыз байланысты өзге мүлік, яғни орнынан олардың
мақсатына сай емес шығынсыз ауыстыру мүмкін болмайтын мүлік қозғалмайтын
мүлікке жатады.
Меншік құқығындағы жер учаскелерімен келесідей азаматтық-құқықтық
мәмілелер жасалады: сатып алу-сату, сыйға тарту, жерді жалға беру, кепілге
салу, мұрагерлік, рента шарты бойынша, коммерциялық ұйымдарға жарна ретінде
салу.
Жермен жасалатын мәмілелер екіжақты, біржақты немесе көпжақты болуы
мүмкін.
Тәуелсіздік алғаннан кейінгі жер заңңамасы көптеген реформаларды
басынан кешірді. Қазірде жер нарығы күрделеніп, өркендей түсуде және жер
қатынастарын құқықтық реттеу тиімді жүзеге асырылуда. ҚР жаңа Жер кодексі
жер қатынастарын, оған меншік құқығының туындау, тоқтату, ауысу негіздерін,
мемлекеттік және жеке меншіктегі жердің құқықтық жағдайын толық қамтыған.
Ол жер заңнамасында заңдылықтың, оның ішінде мәмілелердің жасасу тәртібінің
сақталуына да зор көңіл бөлген.
Бұл жұмыстың мақсаты – жермен жасалатын мәмілелердің анализі емес,
тек мәмілелерді жасасу тәртібін, мазмұнын көрсету.
Жер учаскесiне меншiк құқығы:
1) мемлекеттiк органдар актiлерiнiң;
2) азаматтық-құқықтық мәмiлелердiң негiзiнде;
3) Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген өзге де негiздерде
туындайды.
Соның ішінде көбіне мәмілелер арқылы жер қатынастарының пайда
болуы, өзгеруі, тоқтатылуы жүзеге асады.
Жер Кодексте өзгеше көзделмесе, жер учаскесiнiң меншiк иесi
мемлекеттiк органдардың қандай да бiр рұқсатын алмай, жер учаскесiн өз
қалауынша иелену, пайдалану және оған билiк ету құқығын жүзеге асырады.
Меншiк иесi өзiнiң жер учаскесiне қатысты оның нысаналы мақсатын өзгертпей,
Қазақстан Республикасының заң актiлерiнде тыйым салынбаған кез келген
мәмiлелердi жасасуға құқылы.
Жерді сатып алу-сату. Жерді сатып алу-сату шарты АК-тің 406-батың
жалпы ережелеріне бағынады.
Шартта сатып алушыға берілетін жер учаскесін анықтайтын нақты
мәліметтер болуы тиіс. Жерді сатып алу-ату шартында көрсетілуі қажет:
- орналасқан жері (мекен-жайы);
- жердің санаты;
- жерді пайдаланудың нысаналы мақсаты;
- жер учаскесінің кадастрлік нөмірі;
- онда орналасқан қозғалмайтын мүлік объектілері (егер бар болса);
- жер учаскесіне кім иелік етеді;
- үшінші тұлғалардың құқықтары;
- тараптардың міндеттері;
- жер учаскесінің жалпы бағасы мен нормативті бағасы;
Жерді сатып алу-сату шартының пәні бола алмайды:
1) жеке үй шаруашылығын, бағбандық, саяжай салуға берілген жер
учаскелерін қоспағанда ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер;
2) мемлекеттік меншіктегі қорғаныс өнеркәсібі қажеттеріне
пайдаланылатын жер;
3) ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жері, сауықтыру мақсатындағы,
рекреациялық және тарихи-мәдени мақсаттағы жер;
4) орман және су қорларының жері;
5) елді мекендердің жері;
босалқы жер; [10]
Қазақстан Республикасының мемлекеттiк емес заңды тұлғаларының жеке
меншiгiнде тауарлы ауыл шаруашылығы өндiрiсiн жүргiзу, орман өсiру үшiн,
үйлердi (құрылыстарды, ғимараттарды) олардың мақсатына сәйкес қызмет
көрсетуге арналған жердi қоса алғанда, өндiрiстiк және өндiрiстiк емес,
оның iшiнде тұрғын үйлер (құрылыстар, ғимараттар) мен олардың кешендерiн
салу үшiн берiлген (берiлетiн) немесе олар салынған жер учаскелерi болуы
мүмкiн.
Қазақстан Республикасы азаматтарының жеке меншiгiнде шаруа немесе фермер
қожалығын, өзiндiк қосалқы шаруашылық жүргiзу, орман өсiру, бағбандық, жеке
тұрғын үй және саяжай құрылысы үшiн, сондай-ақ үйлердi (құрылыстарды,
ғимapaттарды) oлардың мақсатына сәйкес қызмет көрсетуге арналған жердi қоса
алғанда, өндiрiстiк және өндiрiстiк емес, оның iшiнде тұрғын үйлердi
(құрылыстарды, ғимараттарды) мен олардың кешендерiн салуға берiлген
(берiлетiн) немесе олар салынған жер учаскелерi болуы мүмкiн. (ЖК 23 б. )
[1]
Жеке үй шаруашылығына, бағбандыққа және саяжай құрылысына берілген
жер учаскелерін шет ел азаматтарына және азаматтығы жоқ адамдарға сатуға
болмайды.
Жер учаскесін сату шарты жазбаша нысанда жасалады. Заңда оны
жасасудың бірден-бір тәсілі – бір құжат дайындау бекітілген.
Қазақстан Республикасында азаматтар жер учаскелері сатып алу-сату
шартын Типтік шарт көмегімен құрастыра алады. (Жер учаскесін немесе тұрақты
жер пайдалану құқығын сатып алу-сатудың типтік шарты, №236 20.02.1997 ж.
ҚР Үкіметінің қаулысымен бекітілген). Типтік шартта шарттың негізгі
пункттері көрсетілген: шарттың пәні, жер учаскесінің немеме тұрақты жер
пайдалану құқығының бағасы, тараптардың құқықтары мен міндеттері,
тараптардың жауапкершілігі, дауды қарастыру тәртібі, шарттың күшінде болуы
(шарт оны тіркеуші органда тіркегеннен кейін күшіне ие болады); тараптардың
реквизиттері.
Сатушы жерді сатқаннан кейін сатып алушыға оның шаруашылық
зерттеуіне байланысты құжаттар керек болады. Уақытша жер пайдаланушы –
жерді, ғимаратты, жерасты кеңістігін жалға алушымен жасалған шарттар өте
маңызды болып келеді. Бұл жайында жасырып қалу, сатушының мұндай
тұлғалармен жасасқан шарттарын реттейтін құжаттарды жасырумен бірдей және
заңсыз болып табылады.
Сатып алу-сату шартының тараптары болып заңды және жеке
тұлғалардан басқа, әр түрлі деңгейдегі билік органдары да бола алады.
Азаматтар арасында жасалатын мәмілелерден ерекшелігі: жер қойнауына деген
құқықтар, жерге төленетін салықтар, сатылған жерге байланысты сатушының
қандай да бір құқықтарының сақталуы.
Жерді сатып алу-сау шартының оны құрастырып, оны жер ресурстарын
басқару жөніндегі Агенттік тексергеннен кейін, міндетті түрде мемлекеттік
тіркелуге жатады. Қозғалмайтын мүлікке құқықтар және онымен жасалатын
мәмілелерді мемлекеттік тіркеу туралы 1995 жылғы 25 желтоқсандағы ҚР
Президентінің заң күші бар Жарлығы негізінде жүзеге асырылады.
№ 710 1996 ж. 6 маусымдағы ҚР-да мемлекеттік жер кадастрын
енгізудің тәртібін бекіту туралы ҚР Үкіметінің қаулысына сәйкес міндетті
түрде жер учаскесін тіркеу мақсаты үшін есепке алу жүргізіледі.
Жер учаскелерін тіркеу кезінде келесі мәліметтерді жинау міндетті
болып табылады:
- меншік иесінің немесе жер пайдаланушының аты-жөні;
- жер учаскесінің аумағы;
- жер учаскесіне меншік түрлері;
- жер учаскесін пайдаланудың нысаналы мақсаты;
- жер учаскесін пайдаланудағы шектеулер, ауыртпалықтар;
- жер учаскесінің бөлінетін-бөлінбейтіндігі;
- жер учаскесінің кадастр нөмірі;
- жер учаскесінде орналасқан қозғалмайтын мүлік жөніндегі мәліметтер;
Құқықтық кадастр қозғалмайтын мүлікке құқықтар мен онымен жасалатын
мәмілелерді мемлекеттік тіркеудің бірлік жүйесінің негізгі құжаты олып
табылады және құқықтық, экономикалық, техникалық сипаттағы осы құқықтарға
қатысты мәліметтерді қамтиды.
Жер уаскесін сатып алу-сату шартында баға оның елеулі жағдайы болып
табылады және оның жоқтығы мәмілені жарамсыз деп танудың негізі болады.
ҚР заңнамасы шарт жасасуда жер учаскесінің бағасын анықтаудың
бірнеше тәсілдерін қарастырады. Жер учаскесінің бағасы тараптардың
келісімімен анықталуы мүмкін (сол аймақтағы жердің орташа нарықтық бағасын
негізге ала отырып). Жеке меншікке сатылатын немесе мемлекетпен жер
пайдалануға берілетін жер учаскелерінің бағалық құнын анықтау тәртібіне
сәйкес (1996 жыл 1 қазан) жер учаскесінің (жер пайдалану құқығының) құнын
анықтау территориалды органдармен немесе жергілікті атқарушы органдардың
өтініштерімен жер ресурстарын басқару жөніндегі ҚР Агенттігінің
бөлімшелерімен жүзеге асырылады.
Қажет жағдайда тараптар кәсіби бағалаушылардың көмегіне жүгіне алады.
ҚР-да бағалау қызметі 1996 ж. 1 мамырдың Бағалау қызметі туралы заңымен
жүзеге асырылады.
Егер тараптардың келісімімен жер учаскесінің бағасын анықтау мүмкін
болмаса, Жеке меншікке сатылатын немесе мемлекетпен жер пайдалануға
берілетін жер учаскелеріне төлем ставкаларын бекіту туралы ( 8 мамыр
1996 ж.) ҚР Үкіметінің қаулысына жүгінуге болады. [7]
Жер бағасы сондай-ақ мамандандырылған мемлекеттік органдармен де
белгіленеді.
ҚР-да жерге орналастыруды жүргізудің тәртібі туралы ҚР
Үкіметінің (05.07.1997) қаулысымен бекітілген Ережеге сәйкес жерді бағалау
жұмыстары жергілікті атқарушы огандармен, жер ресурстарын басқару жөніндегі
орталық атқарушы органымен жүзеге аса алады.
Жер учаскесін сатып алу-сату шартының тараптары сатушы мен сатып
алушы болады.
Жер учаскелері шаруашылық жүргізу немесе оралымды басқару
құқығымен берілген ұйымдар жерге еркін билік ете алмайды. Мұндай ұйымдардың
жер учаскесін сатуы (мемлекеттік немесе муниципальді унитарлы кәсіорындар)
тек меншік иесінің келісімімен ғана болады. Меншік иесінің келісімі жазбаша
ресімделеді, ал жер учаскесінен түскен қаражат ұйымның бастапқыда құрылған
кездегі мақсаттарына сай жұмсалуы тиіс.
Жерді сатып алу-сату кезінде сатып алушыға қойылатын шектеулер:
1. жер учаскесінің нысаналы мақсатын өздігімен өзгертуге тыйым;
2. жер учаскесін пайдалану режимін өзгертуге тыйым;
3. жер даулары және мәміле жасауға кедергі келтіретін заңнамада
көзделген себептер жоқ болғанда ғана жер учаскесін сатып алу-сату
мүмкіндігі;
Шарт жасасу кезінде ғимараттардың, жер үсті және жерасты
коммуникацияларын жөндеу мен техникалық қызмет көрсету тәртібіне назар
аудару қажет.
Жер учаскесін сатып алу-сату шарты сатушыда жер учаскесі планының
және оның меншік құқығын растайтын құжат болған кезде рәсімделеді.
Егер жер учаскесінің планы болмаған жағдайда шарт тіркелмейді.
Сонымен қатар, тараптар сатушының қозғалмайтын мүлікті беру
міндетін орындауды растайтын өткізу актісін жасасуға құқылы. [4]
РФ-да жер учаскесін сатып алу-сату шарты да осыған ұқсас талаптарға
сәйкес келеді. [10]
Жерді жалға беру (аренда) . Жер учаскесiнiң меншiк иесi оның
нысаналы мақсатын өзгертпей, жер учаскесiн уақытша пайдалану туралы шарттың
негiзiнде оны уақытша пайдалануға беруге құқылы. Жер учаскесiн уақытша
пайдалану туралы шарт жалдау шарты (жалға алушымен) немесе өтеусiз
пайдалану туралы шарт (өтеусiз пайдаланушымен) нысанында жасалады.
Шартта көрсетілуі міндетті: пәні, яғни жер учаскесінің орналасуы,
оның нысаналы мақсаты, шекаралары, кадастрлік нөмірі,
пайдаланудағы шектеулер мен ауыртпалықтар және жер учаскесін нақты
анықтауға мүмкіндік беретін мәліметтер. Бұл мәліметтер шарттың елеулі
жағдайлары болып табылады, сондықтан олар көрсетілмеген жағдайда шарт
жарамсыз деп танылады. Жер учаскесі финанстық аренда (лизинг) шартының
пәні бола алмайды. ҚР заңнамасына сәйкес, жер учаскесi азаматтар мен
заңды тұлғаларға уақытша өтеулi жер пайдалану (жалдау) немесе уақытша
өтеусiз жер пайдалану құқығымен берiлуi мүмкiн. Уақытша өтеусiз жер
пайдалану құқығы 5 жылға дейiнгi мерзiмге табысталады.
Уақытша өтеулi жер пайдалану құқығы қысқа мерзiмдi (5 жылға дейiн)
және ұзақ мерзiмдi (5 жылдан 49 жылға дейiн) болуы мүмкiн. Уақытша өтеулi
жер пайдалану құқығы шаруа немесе фермер қожалығын және тауарлы ауыл
шаруашылығы өндiрiсiн жүргiзу үшiн Қазақстан Республикасының азаматтарына
және мемлекеттiк емес заңды тұлғаларына - 49 жылға дейiнгi мерзiмге, ал
шетелдiктер мен азаматтығы жоқ тұлғаларға 10 жылға дейiнгi мерзiмге
беріледі. [4]
Жер пайдаланушылардың:
1) ортақ пайдаланудағы;
2) қорғаныс қажеттерiне берiлген;
3) орман қорының;
4) ерекше қорғалатын табиғи аумақтар, сауықтыру, рекреациялық және
тарихи-мәдени мақсаттағы;
5) қызметтiк жер телiмiнiң;
6) уақытша өтеусiз және уақытша қысқа мерзiмдi өтеулi жер пайдалану
құқығымен берiлген жер учаскелерiнiң;
7) кепілге, сондай-ақ шаруашылық серіктестігінің жарғылық қорына
салым ретінде, акционерлік қоғам акцияларының төлеміне немесе өндірістік
коопера-тивке жарна ретінде беруді қоспағанда, шаруа немесе фермер
қожалығын және тауарлы ауыл шаруашылығы өндірісін жүргізу үшін, уақытша жер
пайдалану құқығымен берілген жер учаскелерінің;
8) су қорының жерiнде жер пайдалану құқығына қатысты мәмiлелер
жасасуына жол берiлмейдi. (ҚР ЖК 33-бабы). [2]
Бұл шектеулер жер пайдаланушылардың орман және су қорлары, ерекше
қорғалатын табиғи аумақтар, сауықтыру, рекреациялық және тарихи-мәдени
мақсаттағы жер құрамындағы, иеліктен шығарылатын үйлер (құрылыстар,
ғимараттар) орналасқан, сондай-ақ оларды пайдалануға арналған жер
учаскесіне жер пайдалану құқығына қатысты жасасатын мәмілелеріне, соның
ішінде кепілге салуға қолданылмайды.
Жер учаскесін екінші реттік пайдалануға бергенде жалға беруші мен
жалға алушы мемлекет алдында бірдей жауапкершілікте болады, яғни өз
міндеттерін мемлекетке толық орындайды.
Егер тараптар шартта бағаны анықтамаса, онда жерге төлем ставкалары
жөніндегі 1996 жылғы 8 мамырдағы ҚР Үкіметінің қаулысы қолданылады.
Арендалық төлем бұл қаулыға сәйкес келесідей шектерде белгіленеді:
- төменгі шек – жер салығы мөлшерінің 80%
- жоғарғы шек – жер салығы мөлшерінің 120% [4]
Жалға алушының міндеттері:
1) жердi оның нысаналы мақсатына сәйкес, жер учаскесiн беру актiсiне
немесе жалдау шартына (өтеусiз уақытша жер пайдалану шартына) сәйкес
пайдалануға;
2) санитарлық және экологиялық талаптарға сәйкес өндiрiс техноло-
гияларын қолдануға, өздерi жүзеге асыратын шаруашылық және өзге де қызмет
нәтижесiнде халықтың денсаулығы мен қоршаған ортаға зиян келтiруге,
санитарлық-эпидемиологиялық, радиациялық және экологиялық жағдайдың
нашарлауына жол бермеуге; .
3) жердi қорғау жөнiндегi iс-шараларды жүзеге асыруға;
4) жер салығын, жер учаскелерiн пайдалану төлемақысын және Қазақстан
Республикасының заңдары мен шартта көзделген басқа да төлемдердi уақтылы
төлеуге; .
5) жануарлар дүниесiн, орман, су және басқа да табиғи ресурстарды
пайдалану тәртiбiн сақтауға, жер учаскесiнде орналасқан, Қазақстан
Республикасының заңдарына сәйкес мемлекет қорғауындағы тарихи-мәдени мұра
объектілері мен басқа да объектiлердi қорғауды қамтамасыз етуге;
6) жер учаскесiнде шаруашылық және өзге де қызметтi жүзеге асыру
кезiнде құрылыс, экологиялық, санитарлық-гигиеналық және өзге де арнаулы
талаптарды (нормаларды, ережелердi, нормативтердi) сақтауға;
7) мемлекеттiк органдарға Қазақстан Республикасының жер заңдарында
белгiленген жердiң жай-күйi мен пайдаланылуы туралы мәлiметтердi уақтылы
табыс етiп отыруға; .
8) басқа меншiк иелерi мен жер пайдаланушылардың құқықтарын
бұзбауға;
10) сервитуттар берудi қамтамасыз етуге;
11) өздерiнiң меншiгi болып табылмайтын анықталған өндiрiс пен
тұтыну қалдықтары туралы жергiлiктi атқарушы органдарға хабарлауға
мiндеттi. [2]
Жалға берушінің міндеттері: .
1) жер учаскесін тиісті жағдайда беру;
2) жалға алушының ауыл шаруашылық мақсатындағы жерлерді жақсартуы
шартта көзделсе, оған шығындардың орнын толтыру;
3) шартты мерзімінен бұрын бұзған жағдайда шығынның орнын
толтыру;
Жалға беру шартында міндетті түрде жен учаскесінің планы қосымша
көрсетіледі.
Азаматтық заңнамасындағы сияқты, жер заңнамасында да, тек жер
учаскесін жалға алудан басқа, жер учаскесін құқықтық реттеу қозғалмайтын
мүлікті жалдау қатынастарында да көрініс табады. Осы ережеге сәйкес жалға
алушыға қозғалмайтын мүлік орналасқан жерге және қозғалмайтын мүліктің
пайдалануын қамтамасыз етуге қажетті бөлігіне де құқық беріледі. Ғимараттар
немесе мекемелер жалға берушіге меншік құқығымен тиесілі болмаса, оларды
жалдау бұл учаскенің меншік иесінің келісімінсіз жүзеге асады, егер ол
заңда немесе меншік иесімен жасасқан шартта белгіленген жерді пайдалану
ережелерін бұзбайтын болса. Жалға беру шартының объектісі болу үшін жер
учаскесі азаматтық-құқықтық қатынастарға түсетін қозғалмайтын мүлік сияқты
барлық талаптарды сақтауы тиіс, яғни оның шекаралары планда нақты
көрсетілуі тиіс.
Шетел азаматтары, азаматтығы жоқ адамдар, шетелдік заңды
тұлғалар, шетелдің қатысуымен құрылған кәсіпорындар жер учаскелерін жалға
ала алады, бірақ ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерді кейінгі жер
пайдалануға (қосалқы жалдауға) беруге құқығы жоқ.
Жалдау шартының тараптары – жеке тұлға болып, оның мерзімі 1
жылдан аспаған жағдайда шарт ауызша нысанда жасала алады. Егер шарт
тараптарының тек біреуі заңды тұлға болса – міндетті түрде жазбаша нысанда
жасалады. Шартты жазбаша нысанда құрастыру тараптар қол қоятын бір құжат
дайындау арқылы жүзеге асады. Тараптардың қалауы бойынша нотариуспен
куәландырылады.
ҚР Үкіметінің қаулысымен (1995 ж. 6 желтоқсан, № 1495) жер
учаскесінің жалға беру және уақытша өтеусіз жер пайдалану туралы Типтік
шарттардың формалары бекітілген.
Айырбас. АК 501-бабына сәйкес айырбас шартына сатып алу-сату шарты
қолданылады. Айырбасталатын жер учаскелері (немесе жер учаскесін басқа
мүлікке) бағасы жөнінен тең болмаған жағдайда айырма шартқа сәйкес
төленеді. Шарт айырбасталатын жер учаскелері орналасқан аумақтағы
органдарға міндетті түрде тіркеледі.
Тараптардың қалауы бойынша нотариалды куәландырылады.
Айырбас шартының мазмұны:
- пландар (шекаралары);
- жер ресурстарын басқару жөніндегі ҚРАгенттігі бөлімшелері жасаған
айырбасталатын жер уаскелерінің нормативті бағасын анықтау актісі;
- жер учаскелерінде орналасқан ғимараттардың бағасы;
- кепіл ұстаушының міндеттемлер бойынша талаптары (егер учаскелердің
біреуі, не екеуі кепілге берілсе);
- тараптардың атынан өкілдік ететін тұлғалардың сенімхаттары (өкілдік
бар болса);
- жалға беру шартының, уақытша пайдалану, кепілге салу, яғни осы
шарт пәні бойынша тараптардың үшінші тұлғалармен жасасқан шарттарының
көшірмесі;
Айырбас шартын жасасу кезінде тараптар жер учаскелерінің нысаналы
мақсатын, пайдалану режимін, учаскі бойымен өту құқығын, техникалық қызмет
көрсету және т.б. өзгерте алмайды. [4]
РФ-да азаматтар жер ресурстары мен жерге орналастыру жөніндегі
Комитеттің дайындаған жер учаскесін айырбастау шартының үлгісін негізге ала
отырып, шарт жасайды. [8]
Жер учаскесіне мұрагерлік. Жер пайдалану құқығының ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz